XXIV. De prima captione Iadere

1Eo itaque tempore processit edictum a domino Innocentio summo pontifice, ut omnes Christiani ad succursum terre sancte se potenter accingerent fecitque indulgentiam omnium peccatorum, quoscumque ibi pro spe uite eterne mori contingeret.

2Tunc totus pene orbis commotus est et maxime de occiduis regionibus multitudo magna crucis suscepto caractere Venetias aduenerunt petentes dari sibi passagium ex classe conductitia Venetorum. Tunc inita pactione de quantitate pecunie pro nautis ac nauibus persoluenda, Veneti eis expediuerunt quinquaginta galeas et totidem magnas naues ac totidem alias ad subuectionem equorum et uictualium et armorum. Preter hec autem fuerunt et aliarum nauium expeditiones priuatim conductarum factusque est stolus naualis exercitus copiosus. Hoc etiam Veneti conditionaliter Francigenis studuerunt apponere, ut ubicumque ipsi uellent cum toto exercitu applicare, tenerentur ex pacto contra omnes homines Venetos adiuuare.

3Erant autem eo tempore Iaderenses Venetis multum infesti. Quacumque enim ex parte poterant, Venetos inuadebant, bona eorum diripientes, iniuriantes, trucidantes et quicquid mali exercere ualebant in ipsos, totis uiribus conabantur. Quippe diuitiis affluentes multa lasciuie insolentia raptabantur, erant enim superbia tumidi, potentia elati, de iniuriis gloriantes, de malitiis exultantes, deridebant inferiores, contempnebant superiores, nullos sibi fore pares credebant. Et cum pluribus essent uitiis deprauati, hoc etiam ad nequitie sue cumulum addiderunt, ut catholice fidei normam spernerent et heretica se permitterent tabe respergi. Nam pene omnes, qui nobiliores et maiores Iadere censebantur, libenter recipiebant hereticos et fouebant.

4Itaque uniuersa classium multitudo sustulerunt se a Venetiis anno domini millesimo ducentesimo tertio, mense octubri, et uenientes circa oras Ystrie, intrauerunt in Dalmatiam, applicuerunt prope Iaderensium ciuitatem.

5Erant autem insigniores duces ipsius exercitus: ex parte Francorum quidam Symon comes de Monteforti, ex parte uero Venetorum erat dux Henricus Dandolus, uir ualde strenuus et circumspectus. Qui licet corporalibus oculis cecutiret, mente tamen satis nouerat perspicaciter intueri.

6Igitur ubi se Iaderenses uiderunt ab exercitu circumuallari, timuerunt ualde, quid consultius agerent nescientes. E uestigio autem subsecuta est clades nimie mortalitatis ita, ut non tot uiui et sani in ciuitate restarent, qui sufficerent mortuos sepelire. Iacebant miserorum cadauera in domibus et in ecclesiis inhumata, nesciebant miserandi ciues, quid potius, funerea an publica officia, procurarent. Sicque factum est, ut infelix ciuitas, suorum presidiis indefensa, in breui et de facili ab hostibus caperetur. Die autem sancti Crisogoni, qui apud illos celeberrimus habebatur, diuina ultio patuit super eos. Nam Veneti tunc de ratibus egressi cateruatim in ciuitatem irruerunt, quam in momento captam et aliquamdiu hospitatam in recessu totam in solitudinem redegerunt. Dirruerunt enim omnes muros eius et turres per circuitum et uniuersas domos intrinsecus, nil nisi solas ecclesias relinquentes. Inde autem recedens omnis illa classium multitudo perrexit Constantinopolim et cepit eam.

7Tunc Iaderenses, patria exules, ceperunt per mare discurrere, magnas Venetorum cedes, ubicumque eos inuadere poterant, facientes. At Veneti missis galeis et nauibus edificauerunt quoddam presidium in insula ante Iaderam ubi plurima considens aties armatorum, prohibebant Iaderenses ciuitatem ingredi eos per mare undique insequentes.

8His diebus aduenerunt decem galee Gagetanorum ad Dalmatie partes. Tunc Bernardus archiepiscopus Spalatensis accedens ad eos, locutus est cum eis, ut darent auxilium Iaderensibus contra Venetos, qui presidium insidebant. Cum ergo Gagetani archiepiscopo acquiescerent, facta pactione de stipendio percipiendo abiit archiepiscopus Vranam, et accepit quandam argenti quantitatem, quam rex aput templarios deposuerat; et soluto stipendio coadunauerunt se Iaderenses cum Gagetanis et abeuntes ceperunt pugnare fortiter cum Venetis, qui erant in castro. Et tandem Veneti impares uiribus, defecti iam et languentibus dextris resistere nequiuerunt. Tunc Iaderenses cum Gaietanis potita uictoria, quotquot Venetos in castro illo inuenerunt, omnes gladio peremerunt destructoque totius munitionis illius edificio, Iaderam intrauerunt. Et tunc ruinas domorum suarum, ut poterant, instaurantes, habitauerunt in eis. Miserunt autem Venetias et fecerunt pacem cum ipsis, iurantes eis subiectionem perpetuam et fidelitatis constantiam obseruare.

9Eodem tempore uolentes Veneti de Bernardo archiepiscopo sumere ultionem, uenerunt cum galeis et destruxerunt turrem cum palatio, quam idem archiepiscopus construxerat in insula Hurania, que est ante Salonam.

10His ita gestis, quedam controuersia cepit inter Bernardum archiepiscopum et eius canonicos agitari. Erat enim archiepiscopus astutus et callidus, canonici uero simplices et incauti. Cepit itaque uerbis blandis eos circumuenire, suadens ut refutarent priuilegia iurium suorum, que olim facta fuerunt in Romana curia sub archiepiscopo Petro dicens ea falsa fore et friuola. Et tunc fere omnes resignauerunt. Erat enim eis largus in mensa, in munusculis liberalis et se familiarem ipsis plurimum exhibebat. Sed Andreas primicerius, Cataldus et quidam alii duo resignationi huiusmodi nullatenus assenserunt. Cum autem archiepiscopus a consueta munificentia paulisper manum retraheret, mox resignatores ipsi, ad se reuersi, penitere ceperunt et accedentes ad predictos duos, qui non resignauerant, adheserunt eis. Tunc archiepiscopum adeuntes cum magna instantia exposcant iura sua sibi restitui. Sed cum archiepiscopus denegaret, in tantum discordiarum excreuit procella, ut tam archiepiscopus quam canonici, fere omnes, ad Romanam curiam essent deuoluti. Qui cum illuc pariter conuenissent, preparabant se mutuis accusationibus impetere. Verum antequam cause huiusmodi coram summo pontifice in iudicitium deducte fuissent, amicis suadentibus et de pace consulentibus, eorum sunt animi mitigati. Nam archiepiscopus omnia ipsis restituit et sic cum pacis gaudio ad propria sunt reuersi.

11Fuit autem Bernardus uir scolasticus, triginta annis et eo amplius Bononie in scientiarum studiis fuerat comoratus habuitque libros plurimos bonos et pretiosos, quos suis nepotibus largitus est emitque eis magnum domicilium et turrim iuxta portam orientalem Perusine ciuitatis satisque ditauit eos in uita sua. Fecit autem quandam compilationem contra hereticos, composuit etiam librum sermonum. Iste extraxit corpus beati Anastasii ab altari ueteri et collocauit in eodem loco in altari nouo anno Domini millesimo CCIX-o.

12Ordinauit autem uno die Iohannem nepotem Cucille Nonensem episcopum et Bartholomeum nepotem Titionis in episcopum Scardonensem. Hi ambo erant Iaderenses, nec satis legitime in eorum fuerat promotione processum, quippe in etate et in scientia non modicum patiebantur defectum. Unde quia Bernardus non qua debuit circumspectione ad eorum examinationem processit, nimisque festinanter manum eis imposuit, non sibi cessit impune. Nam delatus apud summum ponitificem, canonica fuit animaduersione punitus. Fecit autem Gruptium, filium Prodani, archidiaconum ecclesie Spalatine, archipresbyterum uero fecit eodem nomine Gruptium, nepotem Firme. Hi ambo manebant in eius obsequio, sequentes eum quocumque pergebat. Sed in controuersia illa priuilegiorum recessit ab eo archidiaconus et cum capitulo stetit, quam ob rem non equis eum oculis archiepiscopus aspiciebat, sed mutuis se odiis insectabantur. Archipresbyter uero perseueranti constantia adherebat eidem.

13Eo tempore uacante ecclesia Traguriensi electus est Treguanus natione Tuscus, patria Florentinus. Hic quia Bernardo archiepiscopo compatriota erat, duxit eum secum ab Hungarie partibus mansitque cum eo aliquanto tempore docens Spalatenses clericos in grammatica facultate. Cum ergo esset etate iuuenis et in his, que ad litterature peritiam pertinent, ualde utilis haberetur, ciues Tragurienses petierunt eum a Bernardo archiepiscopo, ut pro eorum necessitatibus deberet cum eis aliquamdiu comorari. Quorum postulatione a Bernardo concessa, abiit Treguanus Tragurium ibique cum ciuibus conuersando mutuum contraxit amorem cum eis. Factusque est primo eorum tabellio, postmodum archidiaconus, deinde in episcopum est electus. Presentatus ergo Bernardo archiepiscopo, munus ab eo consecrationis accepit. Tunc demum cepit Traguriensem ecclesiam a rudimentis sue uetustatis ad nouam informationis normam paulatim reducere eamque ecclesiasticis instituere disciplinis. Erat enim uir litteratus et eloquens suaque uigilanti industria breui tempore fecit clerum et populum ciuitatis illius in bonum statum excrescere.

14Per idem tempus uacante ecclesia Nonensi electus est quidam canonicus Spalatensis Nicolaus nomine, quem archiepiscopus Bernardus admittere noluit, sed fecit eligi a Nonensibus supra dictum Gruptium, archipresbiterum. Sed quia canonici Spalatenses aduersabantur ei, partem Nicolay fouentes, non in ecclesia metropoli, ut mos est, eundem uoluit Gruptium consecrare, sed pergens Vranam aput ecclesiam templariorum consecrauit eum cum altero electo Tiniensi, nomine Micuso. Qua de re magna fuit suborta contentio inter Nicolaum electum et Gruptium Nonensem episcopum, ita ut distractis patrimoniis suis pro sumptibus in prosecutione causarum huiusmodi faciendis, ambe partes ad magnam inopiam deuenirent.

15Cum autem Bernardus archiepiscopus iam in senium uergeret, paralisis morbum incurrit adeo, ut trementibus membris elinguis efficeretur. Et cum non posset uerbum nisi cum difficultate exprimere, flebat amare quando aliqui ueniebant ad eum. Sed cum nondum fuisset ex toto ui languoris absorptus, abiit Romam et interfuit concilio domini Innocentii, quod apud Lateranum celebratum est. Inde autem rediens, cum iam per omnia inutilis esset effectus, uix pauca uerba coram clero et populo proponere potuit. Sed Treguanus episcopus Tragurensis uno et altero die aliquot capitula ipsius concilii perlegit et exposuit.