-- 1 --
EUTHYMIAE SIVE DE TRANQUILLITATE ANIMI Liber Primus
1
1. Vnde quies animo; quid inertibus anxia curis
Corda levet: quo se clypeo septemplice contra
Externasque vices, et bella domestica Virtus
Protegat, Ausonijs primus vulgare camoenis
Aggredior. Pulchrae vos, ò cupidissima pacis
Pectora, nimbisoni quam per vada caerula ponti,
Aeriasque alpes, per dura, per inuia longis
Vsque alacres votis, et anhelo inquiritis aestu,
Irrita si toties conamina, praedaque dulcis
Hactenus elusit vacuos, finire laborem
Si iuuvat, opratoque semel considere portu;
Huc agite, et nostris aduertite cantibus aures
Namque ego quaesitae facili vos tramite ducam
EVTHYMIAE ad sedes, illoque in vertice sistam,
Quò neque turbinibus cursus, neque rauca sonantes
Nimborum furiae, et fremebunda tonitrua furgunt:
Sed tenet aeterni facies placidissima Veris,
Et nunquam immitis, nunquam sibi degener annus.
Delectos proceres, per puppibus inuia quondam
Aequora, Phryxei rapiendum ad velleris aurum,
Vexerit audaci Tiphys temerarius alno.
Tiphys ego melior, vatum intentata priorum
Carminibus, Sophiae ingrediar Verique Profunda,
Grande viae pretium laturus, amabilis otî
-- 2 --
Munera, Phaliaco longè potiora metallo,
Nullaque non spolia, et regum superantia gazas.
2
2. Tu mihi, diuino profusum è lumine lumen,
Solis inoccidui radius, signataque nostris
Pectoribus magni penitùs Genitoris imago,
Audenti sis fida tuum cynosura per aequor,
Sis Helice, RATIO: haud qualis, contagia primi
Post sceleris, diro maciem inspirante veneno,
Tabueras, lapsi vix agnoscenda Decoris:
Sed qualem, iubare aeterno immutabilis Aequi
Incoctam potiùs caelestique indole plenam
Mentibus aethereus Pater indidit, et modò qualem
Aetherei soboles caelo delapsa Parentis
Antiquam in speciem, ingenuumque; refinxit honorem.
3
3. Tuque adeo, vnde omnis ratio, mensuraque; Recti,
Vnde suus causis vigor, et sua semina rebus,
Formaeque, et numeri, et naturae mutuus ordo,
(Nil sine te magnum mens concipit) en age, primos,
Edita Luciferi ante ortus, et mobile tempus,
Huc ades, immensi vox Numinis, ipsaque verum,
Nec tanto genitore minus, SAPIENTIA, Numen.
Tu certos aperi calles, nutantia vatis
Dirige tu trepidi vestigia, quàque sacer fons.
4
4. Tum tibi, Pierij monumentum insigne laboris,
Rite memor, solido aeternam de marmore molem
Constituam, festosque dies, et dona sacrabo
Annua, Maeonius flauenti gurgite Tybris
Septem Orbis dominas quà praeterlabitur arces.
Ipsa tholi mediâ subter testudine, mirae
Artis opus, Libyco perfecta nitens elephanto,
Templum augustum, ingens latè regina, tenebis.
Sub pedibus geminas pestes, immania monstra,
Stultitiam hinc domitam vinclis, inimicaque frustra
-- 3 --
Fraena recusantem, mordentemque ora cruento
Cernere erit; valido ast illinc certamine victam
Fortunam, fractoque rotae reuolubilis orbe
Euersam, et dominae sua subdere colla coactam.
Centum arae circùm: totidem laquearibus aureîs
Pendebunt, velut astra suo famulantia Soli,
Aeternum vigiles lychni. Quid thuris acenuos,
Quid Cilicum messes referam, totamque crepantem
Igne super sacro Arabiam, et pretiosa vomentem
Nubila? Votiuis iam nunc altaria donis
Instauare iuuat: pacali euinctus olivae
Tempora iam serto, vittàque albente decorus,
Solennes videor Superis inducere pompas,
Lectarumque greges pecudum mactare sacerdos.
Non tamen vt Calabris ideo de saltibus agnas
Cura sit, aut niueos Clitumno accersere tauros.
Qua te plùs deceat, quae gratior hostia Diuis,
Sacrificam tingent vitiorum armenta securim,
Pectoris arcanae Eumenides, malesana Libido,
Insatiatus amor lucri, furialibus Irae
Praecipites stimulis, vano turgescere flatu
Degener Ambitio, Superisque irata secundis
Inuidia, et vigiles Curae, attonitique Timores.
Tum Luxùs phaleras, fractosque Cupidinis arcus,
Votorumque leues alas, cristasque tumentes
Aerij Fastùs, et, quas superaddere fictas
Rebus amat species popularis Opinio, quaeque
Caetera sunt vitiorum, et vanae insignia mentis,
Marmoreis suspensa altè, cumulataque figens
Postibus, aeternum inscribam tibi, Diua, trophaeum.
Interea facilis tua mecum Arcana reclude
In populos, dubijsque volens allabere Coeptis.
5
5. Continuò quisquis felicem strenuus optat
Laetitiae faber ipse suae, sibi fingere vitam,
Nil mihi mirari sapiens, nil credere magnum
Instituat mentem, puncto quod mobilis horae
Aduenit ignaris, rapitur nolentibus: ipse
-- 4 --
Quod sibi non dederit: de quo non possit iniquae
Liber, et intrepidus Fortunae dicere, Nostrum est.
6
6. Et verò haec nisi certa animum sententia firmet:
Si quis, opinatu vulgi, rerumque decorâ
Illusus specie, titulos, diademata, fasces,
Et Capitolino fixas in vertice palmas
Grande aliquid celsumque vocet: si splendida gemmis
Pocula, regificos currus, latèque superbas
Vndantûm pompas comitum, se seque prementûm
Attonito, diuina velut miracula, figat,
Immemor ipse Sui, vultu: spectabile formae
Si decus, eximias vires, praediuitis amplam
Eloquij venam, et foecundum Pallade pectus
Caelo aequet, stupeatque, et anhelis plausibus inflet;
Conclamata quies: ne laetos iam sibi soles,
Otia ne speret mansura. Procacibus Euris,
Instabili pelago se credidit. Heu! Quibus ille
Fortunae imperijs, quanto iactabitur aestu,
Mentis inops, humilis, trepidus, variabilis aurae
Ludibrium, totus nimborum, hyemisque, fretique.
Nam neque, iudicij prauus, quae summa Bonorum
Autumat, instanti poterit non quaerere nisu;
Nec faciles adeo Superos, sortemque paratam
Inueniet; nihil vt vacui sub corde relictum
Mens doleat. Multos ingrato lumine passim
Seu fortunarum aspiciet sibi diuite censu;
Nomine seu claro; seu corporis, ingenijque
Dotibus eximijs praecellere. Multa necesse est
Latiùs optanti desint Bona, multa repentè
(Ceu varius sortis tenor, et mutabile semper
Ingenium) migrent aliò, dominumque relinquant.
Hinc irae, lacrymaeque, hinc pectora saucia duris
Inuidiae stimulis: timidae spes, gaudia maesta,
Turbida, sollicita, infidos trepidantia casus,
Nunquam et plena satis, nunquam non anxia vota.
7
7. Progenies magni, maior genitore, Philippi,
Testis Alexander, fortunatissimus vnus
-- 5 --
Qui fuit, et quo non alium Mauortia virtus
Celsiùs imperio, ac praestantibus extulit Ausis.
Ille tamen Mundum fortuna, hanc nomine mensus,
Occidui terror, Solis dominator Eoi,
(Credetis? Famae iuranti credite saecla)
Terrarum exigno queritur se limite claudi,
Multa gemens, sortemque hominum, inuidiamque Deorum
Increpitans, Mundo imperium quòd terminet vno.
8
8. Tene ego, magnorum regnator maxime regum[ERROR: no link :]
Iuvenal. Sat. 10.
Valer. Max. lib. 8. cap. 15.
,
Tristia sollicito laxantem pectora questu
Audio? Mortales at si Dea caeca beatos
Fingeret, externi si gaudia muneris essent;
Quem minùs hi gemitus, minùs haec lamenta decebant,
Quid tibi cum lacrymis? Rerumne angusta videtur
Summa, tot immani terras ditione tenere,
Tot populis dare iura? Oculos dimitte per omnem
Auroram: totum hoc Orbis tua fraena momordit,
Te dominum veneratur, et instar Numinis horret.
Per tua centeni longis erroribus arua
Lassantur famosi amnes, circumfluus auro
Pactolus, Tigrisque rapax, gemináque superbus
Hinc Asiam, Europam hinc Tanais contingere ripâ,
Euphratesque, Indusque pater. Vix flumina primis
Hospitibus noscenda dedit; te noscere Nilus
Incipit, et magno plenus, quàcunque vagatur,
Nomine, caeruleis septena per ostia nymphis
Orbis Alexandrum victorem nunciat, et iam
Aequora iuncturum domitis Neptunia terris.
Sortis auaritiam damnas? O pectoris ipse
Veriùs ingrati damnandus crimine! Nam quid
Illa nocens, nimij nisi fors peragenda fauoris
Sit rea? Te Pellae (magnarum exordia rerum
Fac animo redeant) Pellae te è finibus arctis
Misit in imperium, quo non ingentius vllum,
Perpetuos relegens Conuexa per ardua cursus,
Viderit Hesperio, vel cardine Phoebus Eoo.
-- 6 --
Diuitis intactos, Asiae in tua praemia census
Seposuit: nullum non surgere iussit arenâ,
Quae bellatoris frontem victricibus vmbris
Tergerent, palmas: tua signa anteîre, malignos
Perrumpentem obices, pandentemque ossia fatis,
Poenituit nunquam: tibi dum constatiùs haeret;
Visa sui est oblita, et sors propre desijt esse.
Mitte queri. Capiunt vnum laxissima centum
Regna virum. Si non naturam sceptra per omnem
Porrigis; at plus, quàm naturae simplicis vsus
Poscat, habes, plus, quàm valeat vel perdere luxus.
Heu male consultum Mortalibus, aurea pacis
Ducere si nulli permittitur oti, vasto
Vnius includat qui non diadematis orbe,
Quidquid stelliferis complectitur orbibus aether.
Immensum per Inane satos (quid Graecia monstri
Non parit?) vsque nouos audis superesse tuarum
Indociles legum Mundos. Fac, detur et illos.
Aemathijs domitos fraenis adiungere; plenus
Anne ideo, mentisque satur sum denique, dices?
Nil minus. Haud omnis tantarum opulentia rerum,
Haud tota haec, spatijs immanè vagantibus, vltra
Noti Orbis cumulum toties geminata, recentum
Mundorum series sat erit. Post omnia victa
Terrarum, pelagique, nouus pandetur auaris
Limes inexhaustus votis: plura vsque videbis,
Quae, lacrymans, hominum sorti impermissa, requiras
Suspicies caelum, et, gemitu testante dolorem,
Heu miserum! dices: imo cui limite Mundi
Regalis finitus honos, mensuraque tellus
Imperij. Nam cur stellantibus alter in oris
Dignior augusto frontem diademate cingi,
Et nutu versare polos? Cur nescia iuris
Astra mei? Cur non Phoebus, Germanaque Phoebi
At me surgendi suspicium, legesque meandi
Accipiunt? Saltem caput hoc, maturiùs vni
Orta, dies, nondum per summa cacumina visis,
-- 7 --
Afflaret radijs: superi vel luminis haustus
Intacto de fonte, et, quàm pro parte virili,
Largiùs affusos traherem. Proh damna pudoris
Vltima! Alexandro neque lucet pleniùs aether,
Qum miserae plebi. Nil egimus hactenus armis:
Punctum Orbis teneo: quae pars pulcherrima rerum,
Summaque, pellaeas etiamnum spernit habenas,
Laeta suo seruire Iovi. Sic improbe fata
Argueres: tali Briaereûs immanior ausu
Tentares Superos. Quid me, ceu vana canentem
Somnia, turbato perstringis lumine? Certos
Sacrorum monitus tripodum, atque oracula Diuûm
Vaticinor. Sortis quam praemia tanta, subacti
Tot nequeunt Orbis spolia exaturare, cupido,
Morbus, non sitis est. Angustis finijt author
Limitibus naturam: auido sint pabula ventri,
Diuitiae faciles: sint, quae defendere nudum,
Tecta, Iouem, rigidam possint quae, vellera, brumam.
Hoc quibus exiguum, nil sufficit: ipsa propagat
Esca famem: positosque semel quae transijt, vllos
Nescit caeca sibi fines posuisse libido.
Vltima votorum (haud reor inficiabere) primum
Martem inuadenti fuerant, perrumpere metas
Imperij patrij, angustaeque suburbia Pellae
Ad Persas, ad Bactra, adque Euri extendere nidos,
Et Cyri solio solium mutare Philippi.
Audax, quanquam hominis, furor. At nunc omnia rerum
Claustra remoliri, totque vno niteris Orbes
Composuisse iugo. Demens! Molimine tanto,
Vltra anni, Solisque vias, caelique rotatus,
EVTHYMIAM dum persequeris, qua nulla Dearum
Proximior, nulla aequa magis, facilisque volenti est.
Crede mihi, parto imperio licet esse beatum:
Crede, licet nullo. Pacem tibi subditus Orbis
Non dabit: ipse dabis rationi subditus. Aufer
Spes nimias. Vacuum, teneat licet omnia, prodit
Se cupiens. Pleno felix vt corde quiescas;
-- 8 --
Nil opus est regna augere, at compescere vota.
9
9. Haec, quibus insani Iuuenis temerarius ardor
Corripitur, sibi dicta putent, quoscunque dolosis
Ambitio rapit illecebris: qui splendida sortis
Munera, regales census, trabeasque, securesque
Vndique solliciti properant, venantur, anhelant.
10
10. Nec malè quis sapiens respondeat, haud sibi votis
Tam nimijs auidem feruescere pectus; vt Orbis
Vnius imperio nequeat sine fine furentem,
Immensosque sinus reserantem explere Charybdin.
Sat fore, si tenues meliori forte relaxet
Copiolas: si quo rerum fulgore profundam
Immemoris famae noctem, Lethaeque rumpat
Nubila: si Patriae non vltimus, inque nepotum
Sedibus, effigies monstrari digna, supersit.
11
11. Verba dat, et vanâ se credulitate volentem
Decipit infelix. Cupidum nam longiùs, esto,
Haud animum ferat in praesens: at, prima potitus
Cum fuerit; noua continuò maioraque poscet,
Perpetuùm sitiens, nulloque explebilis haustu.
Qualis seu turtur, seu pullus hirundinis, aequus
Cui nondum vigor, et medij experientia caeli,
Totaque vix tenerae praetexunt brachia plumae:
Ille quidem vacuum patrij de margine nidi
Aethera prospiciens, ignota pericula visu
Metitur tremulo, nec liberioribus audax
Credere se subitò spatijs, pendentia tecta,
Natalemque breui caueam circumplicat orbe.
Mox, vbi respondit primo sors aequa labori,
Et vires placuere; vagos per Nubila cursus
Explicat, immensoque volans indulget olympo.
Vnde furor tantus votis felicibus, vnde
Haec nona, successu tristis, quaesitaque velox
Spernere, se maior semper dementia, causas
Altiùs aggrediens (animos adhibete) docebo.
12
12. Et primò id memori condedum pectore, quidquid
Fulgeat exteriùs, patrimonia lauta, superbos
-- 9 --
Diuitis imperij fasces, plaususque Quiritûm,
Legitimos praeter, naturae publicus ordo
Quos homini statuit, votorum excurrere fines:
Nilque adeo proprios ad egeni corporis vsus,
Integra nil fanae conferre ad gaudia mentis.
Numquid enim saturis Gaetulo murice somnus
Blandior irrepit thalamis? Aut, diuite gemmâ,
Caelatoque bibat ni Mentore; flammea nescit
Expleri sitis? Imperij num quisquis habenas
Flectit adorato populis de culmine, liber
Continuò dominusque Sui. Num, si vaga currâ
Aerio geminos tulerit te fama per axes;
Ocyùs hinc aegro fugient de corpore febres,
Mitiùs hinc tristes fodient praecordia curru?
Caetera quid memorem, famulas ad iussa cohortes,
Miluorum rapidos delassatura volatus
Praedia, marmoreos postes, fulgentiaque auro
Tecta, tot artificum curas, operumque labores?
Omnia (ne dubites) speciosae haec fercula pompae,
Vana quibus pretium circumdat opinio, fictis
Irritare queunt animos, haud pascere laruis.
Nec Sapientùm aliquis, seu quos Zenonia iactant
Limina, seu dulces senior Gargettius hortos
Queis aperit; varios vel qui te, Euphorbe renatum
Post obitus, taciti, et iurati in verba sequuntur,
Naturae finem cum rimaretur; in istis
Certa sibi vitae statuit momenta beatae.
13
13. Hoc adeo Veri posito fundamine, quisquis
Talia, securae ceu pignus amabile pacis.
Persequitur, summo votorum à fine suorum,
Frustra alacer, recti quia tramitis auius, errat.
Ergo vbi, post mille ambages, et longa viarum
Taedia, quaesitam licuit comprendere fortem
Cum, quae magna procul spectanti credulus error
Finxerat, optati nil demum claudere fructùs,
Amotâ propior caligine detegat vsus;
Haud potis est, illis vt adhuc ieiuna cupido
-- 10 --
Se teneat. Noua prôinde pari conamine lucra
Insequitur cumulare: ea si fors addita primis
Sufficiant nimios restinguere pectoris aestus.
Nec videt infelix, simili conflata metallo
Omnia sollicitis nequicquam mentibus addi:
Ac velut vmbriferae chaos illaetabile noctis
Nulla, quibus rutilantem animam non Mulciber afflet
Quantovis geminata auctu, funalia vincunt;
Sic neque fortunam, maioribus incrementis
Vsque licet geminet sua munera, posse tenebras
Maestitiae, offusamque animis detergere noctem:
Cum nihilò illius sint quaevis dona fugandis
Opportuna magis curis, quàm tristibus vmbris.
Arcendis fulgoris inops, et mortua lampas.
Acrior hinc sitis, et, quae vota nouissima quondam
Credidimus, votis gradus vlterioribus esse
Incipiunt, versantque alio vaga pectora motu.
Non secus ac, laethalis hydrops cui viscera tendit,
Exigui primùm laticis sperauerat haustu
Morbida bacchantes circùm vitalia flammas
Vincere: quêis nihilò se se cum mitiùs vri
Experiatur; anhelanti praeferuidus aestu.
Altera continuat, deîn tertia, pluraque rursus
Pocula: nec totus sat erit, qui fontibus vllis
Rumpitur, et terras latè circumfluit, humor:
Propterea, morbi quia causam non tenet Aeger.
14
14. Esto tamen, sortitus opes, titulosque, modesta
quae sibi mens pepigit, non sis abiturus auaris,
Vlteriùs votis: saltem quaesita tenere,
Congestoque voles hilaris gaudere paratu.
At non id pariter certum, neque foedere tali
Lubrica sors homini propriam se commodat. Ipsis
Vel pro votorum succesibus altera vota
Sunt facienda, nouis et pristina munera Diuûm
Semper egent, ne deficiant vix orta, foueri
Muneribus. Num gallinae tu filius albae
Solus vt in tantâ rerum vertigine nullas
-- 11 --
Experiare vices: communes laedere solum
Te casus vereantur: edax nil deterat aeuum,
Nil tempestatum furor, atque incendia peccent,
Nil dolus, aut error minuat? Sic nota theatri,
In quod continuò geniti producimur, anceps
Alternisque sibi vicibus contraria semper
Mobilitas? Nescis, quàm crebro turbine fati
Res hominum trepidae, quantus moralia ludus?
Scilicet expertus nunquam. Sed discere dulce
Ex alijs: neque Doctorum non plurima circùm
Agmina. Pompeium sileo, cui terra triumphis
Defuerat, mox, semîustos quae conderet artus,
Vix fuit. Extorrem Patriâ, celerique veneno
Deuictae toties euadere iura coactum
Annibalem Romae, post bello perdita regna,
Vix mortis dominum Mithridatem, ante hostis amari
Laurigeros axes captiuum Persea, Pyrrhum
Foemineae titulum dextrae, miserabile caesi
Ludibrium Crassi, feruilia vincla Iugurthae,
Quaeque Sophocleos meruerunt plura cothurnos,
Nil opus è priscis euoluere nomina chartis.
Ipse tuo (sis mentem adhibe) quot talia passim
Fortunae inuenias documenta volubilis aeuo?
Aureus ille Midas, caeci ditissima Pluti
Progenies, fuluae quondam cui crescere gazae
Sub manibus, gemini dotataque censibus Orbis
Ipsa videbatur nupsisse Opulentia, tristi
Nescio quo fato diuortia saeua iubente,
Aspicis, vt mutatus, egens, desertus, inanis,
Flosculus apríco ceu solstitialis in horto,
Aruerit, caetusque hominum, lucemque perosus,
Tristibus inuisam latebris obuoluere quaerat
Pauperiem, se seque simul: ne creditor in ius
Deprensum rapiat: totâ quem sedulus vrbe,
Ceruus vti procul auditum per lustra leonem,
Tramitibus caecis elabens, vitat et horret?
Fortibus en Ausis alium, centumque trophaeis
-- 12 --
Inclyta Marcellos supra, supraque ferebat
Gloria Scipiadas. Quid tum? Variante fauorem
Neue foret clades non vndique plena, superbo
Additus in praedam victori, Marte sub vno
Perdidit aggestas tot per discrimina palmas.
Quid vafer ille nepos Seiani, callidus aulae
Vertumnus, regumque potens quem sternere nulli
Aeternis nixum radicibus, et Ioue dextro,
Posse videbantur venti, nunc qualis? Ab alto
Nonne iacet veteris deiectus culmine sortis?
Nonne suis miserè implicitum mersumque ruinis
Ipsi etiam pede securo haud calcare verentur,
Quos olim nutu vix dignabatur amico?
Casibus vsque adeo subitis terrena rotantur
Omnia: cumque hominis fluxum, mortale, caducum
Sit genus; heu multò mortalia, fluxa, caduca
Sunt magis, infidae sorti quae munera debet.
15
15. I nunc, et dubio semper, lapsumque minanti
Vertice securos ausis defigere gressus:
I miser, eque Bonis, rapidi quae fluminis instar
Vlteriùs iam iam fugitiua abscedere sentis,
Perpetuos fructus, mansuraque gaudia ducas.
Haud malè Spartanus, vulgi clamore secundo [(a)]
[ERROR: no link :] (2) Plut. Apopht. Lacon.
Cic. 5. Tuscul.
Diuitis Oenopij cum nomen ad aethera ferri
Acciperet: cur nimirum tot carbasa ventos
Lassarent: tot deueheret Neptunus onustas
Assyrijs, Cyprijs (et queis non?) mercibus alnos;
Subridens, Valeat fortuna rudentibus, inquit,
Pendula, quaeque vagis nunquam non voluitur vndis.
16
16. Illud ad extremum ne respondere roganti
Poeniteat: fluxas quid opes conamine tanto
Accumultas? Cur centenis iuuat aequora tauris
Findere? Longinquis cur suspendenda locare
Atria marmoribus, feruorum et pascere turmas,
Quot neque, Romulea effringens ergastula, sumptis
-- 13 --
Duxerat in dominos gladiator Spartacus armis?
Nempe, reor, curis procul vt mordacibus, aeui
Quod superest laetus iucunda per otia ducas.
Atquì propositus finis nil postulat harum,
Quêis tua metiris, male prouidus, otia, rerum.
His fine nam laetos Democritus egerat annos,
Fabriciusque potens minimo, Curijque senectus,
Samnitum vinci nec ferro passa, nec auro,
Quemque, inopis fundi paucissima farra metentens,
Psophidium, vitae felicis nomine, Lydo [(a)]
[ERROR: no link :] (a) Valer. Max. lib. 7. cap. 1.
Antetulit regnatori consultus Apollo.
Et meritò. Neque enim vel iustâ sorte vocandus
Felix, qui minimè plenus; vel plenior alter,
Exiguis volitantem animum quàm stringere nouit
Qui spatijs, quàm cui modus est natura volendi.
Iugera Niliacis, esto, certantia regnis,
Et Phrygios census sors inuidiosa negarit;
Quid refert minimum cupienti? Nullus Hydaspes
Guttura te centum pandentem immania, nullus
Gurgite vel toto Tagus impleat: ille vocabit
Se saturum, breuibus modò par sit copia votis.
17
17. Vna igitur si Mortali sors maxima, velle,
Est, minimum; multis cur quisquam rebus egere,
Protinus exiguo impleri quâm munere malit?
Quiue animos hic error, et importuna libido
Versat, vt in medio facilem per deuia longè
Tesqua, per anfractus dubios, palantibus vsque
Laetitiam curis vanoque ardore requirant?
Heu prauas hominum mentes! An dulce bonumque
Nil erit, immensis nisi quod venale laborum
Sumptibus? An facilis rutae si copia, vel si
Foeniculum, aut patrijs aliud quòd nascitur aruis
Ocyùs infesto gramen te absoluere morbo
Possit; ab extremo Oceano, et Gangetide terrâ
Sollicites totos poscentia pharmaca census?
18
18. Felix, spes trepidas, nimijque cupidinis aestus
-- 14 --
Purgato semel exclusit qui pectore: nullum
Cui numen Fortuna: sed, imo celsior Orbe,
Vnam te, caeleste Bonum, pulcherrima Virtus,
Admirans colit, optanti tu sufficis vna.
Ventosi non ille vagus prensator honoris,
Primo mane forum viset, vulgique tabellas
Indignis redimet, feruiliter ambitiosus,
Obsequijs. Populi scit puncto haud crescere quemquam:
Scit populum, minimè qui felix ipse, nec illos
Aurâ, posse leui felicibus addere, si quos
Humanae super extulerit fastigia sortis.
Mene, ait, haec teneant, quae gratia mobilis vrnae
Saepiùs indignis donat, melioribus aufert?
Quae neque, magnanimis delata Catonibus, augent
Virtutis pretium; neque, turpibus addita Clodî
Flagitijs, aut in strumas proiecta Vatinî,
Immeritos decorant: quin illos noxia saepe
Inficiunt; horum sordes et foeda latere
Probra ventant. Egone, hac fallacis imagine pompae
Attonitus, fatuo caudam iactare popello,
Blandiri, prensare manus, contingere supplex
Genûa velim? Vulgi, sapiens, (vt caetera desint)
Arbitrio fasces capiam? Vulgoque licebit
Sceptra dare, aut vllum nostris decus addere rebus?
Quin neget imperium, meritis, ceu semper, iniquus:
Non tamen imperij ditione carebimus. Ipse
Rex mihi sum. Quòcunque leuis suffragia Campus
Verterit; in sese Sapiens latissima regna
Obtinet. Hìc iustis animum moderatur habenis,
Officij imponit leges, malefacta Nocentum
Vindicat, effraenes sensus, turbamque rebellem
Iura pati cogit: tum, si quà finibus hostis
Ingruat; haud virtutis egens signa obijcit, et vim
Viribus, arma armis, casus ratione retundit.
At rutilum dextrae pondus, Meliboeaeque longè
Purpura: nullus honor solij: stipantia nusquam
Pila: nec augusti frontem diadematis aurum
-- 15 --
Erigit. O vanae mentes! Si scenica vobis
Haec modò regnantem faciunt insignia: vestros
Hinc aliò cultus, et munera vertite. Nolo
Esse, quod Aesopus, quod Roscius. Ergo relinquit.
Talia, queis satis externo splendescere cultu,
Ipse alio fretus regno, interiore, suoque.
19
19. Par neglectus opû. Monstres augusta superbis
Atria porticibus, laqueatia cedrina, multo
Consertas elephante fores, Babylona, Tyrumque
Ditibus appensas thalamis, vasa aurea, densis
Concretos radijs, et pictae fulgure lucis
Eoos lapides; Proh totius infigus error
Anticyrae! docto clamabit non sine risu.
Haeccine sunt, quibus ambitio, luxusque Potentum
Vsque adeo sese iactat, circumspicit, effert,
Vixque Deûm titulis, non inferit? Haeccine, toto
Quae vanum redimenda putat vel sanguine vulgus?
Quorum ardor malesanus et irrequieta cupido
Tot scelerum furijs, tot versat motibus Orbem?
At quid in his dignum Sapientis amore? Quid vsùs,
Vel pretij maioris habent; quàm littora circùm
Quaesitae pureis conchae, teretesve lapilli. ?
Emeritum iam te senio, iugisque verendum
Astragalos pudeat, cochleasque, recentibus, et quae
Conueniunt annis, tractare crepundia: femmas
Non virides pudet, et flauentis pondera limii
Vndique sollicitum conquirere? Quae noua Colchis
Annosum caput ad cunabula prima reflexit,
Degenerem cogens iterum lallare senectam?
Sat praetextatum gerulae nutricis in vlnis
Desipuisse fuit. Pueriles ponere sensus
Debueras vel sub primae lanuginis aeuum,
Cumque togâ pariter mentem sumpsisse virilem.
Nullane canities morum? Semperne relictae
A tergo aetatis te ludicra facta sequentur?
Quanquam vtinam hec tantùm sequerentur. Inepta cupido
Non vltra Eupolidis soccum delinqueret, vncis
-- 16 --
Naribus et posset sat castigata videri.
Tristiùs at multò pueris maturior aetas
Desipit. Expositae quovis in littore conchae,
Talorumque, nucumque haud magna expleuerit illos
Congeries: nihilò dum vos meliora, vetantùm
Caelicolùmque, hominumque, elementorumque; per iras,
Insatiabilibus curis, semperque recenti
Cogere anhelatis studio. Neque proxima tantùm
Excussisse sat est: alio sed feruida Sole
Littora, supremas naturae irrumpitis oras:
Scilicet effosso rapturi Dite sub auras
Nescio quae, nostro pretiosa furore, suisque
Rectiùs ò quantò latebris linquenda, metalla.
Proh curuae nimiùm peioribus, imaque semper
Scrutari faciles animae! Tantine rubentis
Massa fuit terrae, vt caeli spirabile lumen,
Et dulces superos, vitamque diemque per
Manibus efletis manes, totâque profundum
Includente chaos solidâ compage sepulti
Terrenae molis, supra caput Aeacon vmbris
Reddentem iura, Eumenidasque horrenda sonantes
Verbera, Lethaeaeque seuerum inamabile murmur
Audiretis aquae, scandendaque Tartara vobis?
Quis furor heu, caeci, diro pallore nocentes
Cocyti spumas proiectâ luce pacisci?
Semina qùid scelerum iuuat, infoecunda, nec vlli
Noxia, dum tellure latent, in publica damna
Eruere, et populos latè vulgare per omnes?
Plùs satis ah proprijs vrgemur cladibus: ipsa
Plùs satis ex sese profert Europa Malorum.
Sunt variae pestes, sunt horrida saecl Ferarum,
Lethalisque aconiti, et semina dira cicutae.
Cur noua deuehitis peregrino ex Orbe venena?
Cur, quibus, ob tristem violati Numinis iram,
Damnauit donis natura nocentibus Indos,
Fertis in Hesperias, contagia barbara, terras?
Vocibus his fatuae Sapiens deliria turbae
-- 17 --
Corripit: hoc animi subnixus robore, sortis
Diuitias inopes, neglectaque munera calcat.
Illius ante oculos rubri conchylia sordent
Aequoris: Oebalij pretiosus muricis ardor
Luce caret: nullas tellus parit, vndaque, caelo
Debita sustineat queis flectere lumina, gemmas.
20
20. Sed neque, si saeclis proauûm historijsque tumentes
Ire Alios, veteris tanqum compendia famae,
Viderit: Hos Graiae decora ostentare Minervae;
Illos sanguinei studio clarescere Martis;
Pars populi fiet mirantis talia, nec se
Inferiore loco statuet, dignoscere prudens
Quid solidum, quid inane, et laruam demere rebus.
Sit prior Hic opibus, dicet: sit honoribus Alter
Clarior, et titulis: adde artes, ingenijque
Munera, Grammaticus melior, fandique magister,
Astrologus, legum interpres, Phoebique sacerdos:
At non hinc pariter quisquam felicior. Alti
Nam neque regnorum fasces, neque stemmatis ordo
Per centum traductus auos: non siue tuorum,
Mars, decorum monumenta; tui seu, Pallas, honores
Pectora compositis placant mortalia curis.
Vnius id virtutis opus: quae diuite gaza,
Plaudentisque fori strepitu, rerumque nitore
Nil eget, ipsa sibi decus, et pulcherrima merces.
Hac ego, cuncta licet reliquorum turba Bonorum,
Tota licet sortis malefidae opulentia desit;
Sat fruar: hac memer nullius dotis inanem,
Haeredem Crassi, Pelopis, Teucrique nepotem,
Hac pulchrum, fortem, sapientem, rhetora, necnon
Induperatorem, regemque, heroaque ducam.
Qua mihi nempe vnus doctrinae, diuitiarum,
Regnique, et famae, et Mortales quidquid vbique
Consectantur opum fructus, pax aurea, constat.
Scilicet externi quidquid pictique refulget
Circúm hominem, (mendax oculos ne fallat imago)
Non id laetitia, at cortex vanumque putamen
-- 18 --
Laetitiae est. Voti haec omnis fructúsque medulla,
Nucleus hic sortis si iam mihi contigit; vltra
Cur fragiles filiquas, cur, quae vescentibus obstant,
Proijciendaque sint, externa putamina quaeram?
21
21. Talis erat (veteri Sophiae producere talem
Si licuit) Cynicus versatilis incola tecti: [(a)]
[ERROR: no link :] (a) Laert. lib. 6.
Cic. 5. Tusc.
Cui nudo atque inopi nou inuidiosa fuisse
Fertur Alexandri sors: qui captiuus ab ipsa,
Mancipium prostabat vbi venale, catastà
Emptorum turbae (quid in hunc, fortuna, valeres?)
Promisit dominum: vel tum nil cedere passus
Regnatori Asiae. Nempe illius alta iacere
Sub pedibus sibi sceptra: haud illi obtingere posse
Virtutem, quâ supra homines ipse altior iret.
22
22. Talem et Palladiae quondam vidistis Athenae
Sophronisciaden: praeter qui compita vectus [(b)]
[ERROR: no link :]
(b) Laert. lib. 2. in Vita Socrat.
Mercibus omnigenis, varioque nitentia luxu,
Proh Superi, quàm me paucis voluistis egere?
Clamabat. Quàm multa mihi das spernere, virtus?
O vocem egregiam, meritò per Solis vtrumque
Quam latus ingeminet viuaci murmure fama:
In quam omnes populi, venturorumque nepotum
Conscia posteritas, voluendaque saecula iurent!
Votorum haec certè requies, contentaque paucis
Dulciùs affectum sapientia me rapit, omnis
Lautarum quàm fulgor opum, quàm fulgor honorum,
Fascesque, et tituli, et regum suprema potestas.
Haec mihi mens adsit; vanae sua munera sorti
Ocyùs, in quoscunque velit spargenda, remittam.
23
23. Hunc igitur notâ platani viridantis in vmbrâ,
Propter aquam, Boreae furtorum testis, amoenos [(c)]
[ERROR: no link :] (c) Apud Iliss. fertur Boreas rapuisse Orithyam Plat. in Phaedro.
Quà latices Ilissus agit, memoranda putemus
Haec vulgo (attonitas ceu quondam suêtus ad aures
Cecropidûm) placidis oracula promere dictis.
24
24. Quae mala vos, miseri, vitae de tramite recto
-- 19 --
Mens procul, indociles Veri, et rationis egenos
Ire iubet? Trepidas quianam per deuia curas
Spargitis, aeternâ votorum indagine pacem
Rebus in externis auidi longèque remotis
Prendere: quam, cordis ciuem, se quilibet extra
Insequitur, perdit? Certe neque prouidus auceps
Rara sub aequoreo suspendit retia fluctu,
Insidias merulis; nec arundine fretus, et hamo
Squamigeras piscator agit per Nubila praedas.
Ecquis ab vrticae damnato semine partus,
Flora, tuos, aut è rigidis flaventia Bacchi
Speret dona rubis? Vos haec male credula fallit
Simplicitas – vester furor hic: tranquilla beatae,
Fortuitos inter census, dum gaudia vitae
Quaeritis. At citiùs multò reperire licebit
In syluis rhombos, inter vada caerula turdos:
Ante rosas vrtica, racemiferumque Lyaeum
Ediderit paliurus; opum quàm larga suarum
Mortales fortuna beet, cordique serenum
Laetitiae iubar, et placidae ferat otia pacis.
25
25. Illum ego felicis meritò sibi sumere nomen,
Certaque iam nactum mentis rear otia, magnis
Qui diues, proprijsque Bonis: plenissimus inde,
Sufficiensque sibi, nullique obnoxius. Horum
Si quidquam Dea caeca valet praestare; clientum
In grege nos habeat: fulgentibus illius aris
Cernua supplicites sistamus vota: sabaeus
Ignis odoratà caligine templa vaporet.
Quid pecudum cessant fibrae? Lectissima quaeque
Orchomeni ripis, cupressiferoque Erymantho
Adueniat pronâ ceruix ferienda securi.
Plurimus hìc Ladon, pecorosaque mugiat Ide:
Plurimus Epiri nutritus gramine cultros
Inficiat, Nemeae referens aut pascua sanguis.
Ipse equidem tanto pro munere, turtigerarum
Vel Libyae pecudum immanes sacrare hecatombas
Nil dubitem. Vani sumptus. Iactamus arenis
-- 20 --
Semina, fallaces messuri denique ventos,
Ieiunamque famem. Frustra tot vellera, frustra
Corticis Eoi lacrymae Panchaeaque thura.
Fragrantes nebulas, irrisaque vota procaces
Diripunt Zephyri, nec inanivus hostia Sacris
Vlla litat. Non hinc (experti credite) non hinc
Dulcia quaesitos retulisse ad gaudia census,
Fasque hilarem plenis quemquam discedere votis.
26
26. Nam quid magnificum, pulchrumque et nobile (primam,
Haud mora, quaesiti libet hanc perpendere dotem
Muneris) ingenio quamuis largissima, seque
Totam adeo facilis vulgo effudisse, quid, inquam,
Vel talis praeclarum homini sors imputet? Aurum,
Praedia, longinquae merces, operosa supellex,
Armorum decus, imperij metuenda potestas,
Illius haud dubiè, optari quae maxima possunt,
Praemia sunt. Memoret, si quid sua diuite, si quid
Maius adhuc gremio donandum aeraria seruent.
Anne igitur pretii rara, et sublimia quisquam,
Obtigerit sanae cui vel semuncia mentis,
Haec putet? O animae tenues, angustaque corda,
Quidquid id est Mundo componite. Quantula vasti
Portio regnorum fines dicentur olympi?
Quis fulgor gemmis ad sydera? Quaeve metallis
Lux ad inocciduum Phoebeae lampadis aurum?
Decolor vt Tyrij subitò liuescet Aheni
Purpura, collato roseae Pallantidis ostro?
Illa meos (pudet heu fortunae, inopumque Bonorum)
Ditior illa meos naturae opulentia sensus,
Aethereique rapit sublimis scena theatri.
Illa ego demiror potiùs, fusa vndique circùm,
Omnibus exposita, et solido plenissima fructu,
Quae neque vis rapit vlla, dies neque longa resoluit,
Splendida, diuina, aeternùmque recentia dona:
Queis Arabum si diuitias, et Persica sceptra
Contuleris; turpem, vinci confessa, ruborem
Haud aliter ducent, saturis quàm diuite luxu
-- 21 --
Regnantûm trabeis, et acu Babylonide pictis
Obuia Cinyphij subtemina bardocuculli,
Aut malè consutis, et hiantibus vndique, discors
Ipse sibi, pannis gelidi centunculus Iri.
27
27. Illud at exigui discrimina fortè rependat
Hac allata tenus pretij, fortuna quòd vni,
Pauperior quamvis, domino se mancipat, Orbem
Vndique complexi secus ac promiscua caeli
Munera, quae paribus nemo non possidet alter
Auspicijs. Nugae, ridendaque somnia. Gazis
Ad plenum mihi dum liceat caelestibus vti;
Quid tandem perit hinc, alius si quilibet aequam
In partem veniat? Num, fons quia pluribus idem
Expositus, multosque eadem quia balnea mecum
Accipiunt; minùs idcirco placabit anhela
Vitreus ora latex, aut seciùs inde lauabor?
Vnde noua haec pretia, immensum quae sana per aeuum
Nesciuit ratio? Cur tam mentimur auaram,
Limite quae nullo in medium se effundere gaudet,
Naturam sortemque Boni; nil prorsus vt amplum,
Aut nostrum, nisi quod viduum consorte, putemus?
Non satis hinc quoque perspicuum, quàm pauper, inanis,
Exiguùmque patens, vel maxima, sit procerum sors:
Cum nequeat cepisse duos: spernenda, suique
Vix pretij memor, in communia venerit alter
Si dominus iura, et fasces acceperit aequos?
Ergo totum hoc stultitia, et rationis egestas.
28
28. Adde, quòd ista etiam, priuato subdita iuri,
Vniusque Bonum, exuperans quae copia fertur,
Spectanti populo magnâ se ex parte fruendam
Commodat, et fastus dominorum eludit auaros,
Publica res. Tyrio fac enim, tu, splendidus ostro
Pictus acu Phrygiâ, gemmisque, auroque superbus,
Qualè recèns lotus desertis Lucifer vndis,
Ora per attoniti incedas pendentia vulgi:
Quidquid id est speciosi habitùs, mirique decoris
Exteriùs modò cum niteat, solisque paretur
-- 22 --
Luminibus; nihilò dominum iuuisse ferentem
Plùs poterit, medio ac spectantûm ex agmine quemvis,
Perspicuae semisse togae, proauique vetustis
Horridulum tunicis. Frustra nam dixeris, vllam
Inde voluptatis propriam te ducere partem,
Argenti haud modico tales quòd pondere nactus
Sis phaleras, luxuque graui sudantibus vnus
Sustineas humeris. Titulo cum veriùs isto
Nil proprium, praeter morosi pondera cultùs,
Praeter et effusi referas dispendia censùs.
Perge. Venustatum succis, Pulchrique medullâ
Artifices inter charitum concreueris vlnas,
Nobile prodigium formae, dignusque, ministrum
Quem sibi rex Superûm velit, immissâque Volucri
Sublimem rapiens mensis assistere Diuûm
Pocillatorem iubeat. Flos iste leporum
Priuati num quid pariet tibi denique fructùs?
Omnibus exortem ex alijs quin fugerit vnum:
Ad liquidas nisi, ceu iuuenis Cephisius, vndas,
Imperfecta tui captes simulacra Decoris.
Sic liae, quarum pretium fructusque, videri,
Vnicus est, steriles pompae: sic addita siue
Littoribus curuis, gelidis seu montibus otî
Illa suburbani Praetori, Synnade rubrâ,
Et niueâ pretiosa Paro, salientibus vndis,
Pumiceis specubus, nemoralibus amphiteatris,
Piscinis, xystis, omnique exculta superbae
Arte voluptatis, sed quae, ciuilibus ipse
Astrictus laqueis, solidos, pluresque per annos
Vix semel accessu raptim fugiente salutas,
Vnius imperium detrectant, plùsque colonos,
Plùs hilarant populum, quàm temet, diceris esse
Qui pulchri dominus, soloque es nomine, fundi.
Vsque adeo haud tantùm spernenda, minoraque magnis
Sunt Bona, priuato quae sors indulget honori;
Sed neque plùs illis vtenti propria, censu
Quae solido, et raris pollentia dotibus, vsus
-- 23 --
In medios hominum supremus condidit Author:
Totque domi farctis opibus, sese vnde beatos
Fortunae hi vocitant pulli (si vera fatendum:
Si rem legitimâ rationis pendere lance
Cura sit) extruitur miseris aliena voluptas.
29
29. Non tamen hìc fallit, quae nostris obuia dictis
Luxus inops responsa paret: superesse fauentis
Plurima fortunae nimirum commoda, solis
Quae libentur heris: tum quòd sublimior illos
Hinc populi comitatur honos; tum splendida quòd res,
Externae supra decus et spectacula pompae,
Innumeris vitam quoque fructibus auget, amicum
Et quidquid genio, seu qualibet arte fouendis
Corporibus factum largè plenèque ministrat.
30
30. Vltima vt haec, veris aliena, refellere primùm
Aggrediar; nego vos, Croesi, iucundiùs, et vos
Darij, tempestiuos seu ducere somnos
Veste super Coam, tumidam seu mergere in aluum
Fercula regnorum pretijs extructa; secundo
Addita quàm pani messor lacrymosa trucidet
Allia, stramineoque cubet resupinus aceruo.
31
31. Nempe suum mensis genium non rara saporum
Scitamenta, vel externo procul Orbe petiti
Conciliant gustus: sed, quae vulgare videri
Nil patitur, syncera fames, stomachique valentis
Ignea vis, silici haud impar, chalybiue domando.
Haec adsint; tum me laganum, robustaque farra,
Et lardo saturae, fossorum prandia, betae
Plùs capiant, quàm sumen apri, quàm Phasidis ales
Vnicus aut .lato phoenix porrectus in auro.
Nec sua non ipsis hoc experientia monstrat
Regibus: vrbanae si fors operosa culinae,
Syluestri dum Marte feras, se seque fatigant,
Luxuries auidam longùm frustretur orexim.
Tunc etenim siccis, et inanibus obuius humor,
Mucidaque exiguae Cereris fragmenta, bubulcus
Quae rudis, haud paruum tali pro tempore munus,
-- 24 --
Obtulit, ambrosiam sapiunt, cerebrumque Deorum.
Tunc epulis nunquam sese melioribus vsos
Ingeminant: tunc quàm simplex, facilisque voluptas,
Quàm paruo constent Mortali gaudia, nosse
Incipiunt summâque minùs sibi sorte placere.
32
32. Par somni ratio, quem non discrimina vocum,
Et fidium, vulso nec olore tumentia Strata
Sic faciunt, hilaris ceu mens, et fesla diurnis
Membra ministerijs. Spondà hinc praediuite, molles
Byssi inter nebulas, picturatosque tapetas
Compositi, lucis post taedia longa, tyranni
Difficiles tenebras, et euntia tempora tardè
Increpitant: nullisque tori non partibus, aegrae
Te requies vitae, iucundaque mortis imago,
Alme sopor, quaerunt. Nequicquam exosus inertem
Luxuriam, tugurî secretas pauperis vmbras
Incolis, et vacuae latebrosa silentia rupis:
Qua subter vagus vpilio, vel durus arator,
Difficilem exercens agrum, atque exercitus illo,
Indomitas ructant cepas, curataque membra
Fortuitâ effulti stipulâ, campumque, diemque
Pectoribus vacuis, et anhelo gutture profiant.
His iuuat vmbriferam penitùs defundere Lethen,
His imperceptâ componere lumina dextrâ:
Hos totum cornu rigat: his dulcissima mentis
Otia, curarumque obliuia laeta propinas.
33
33. Transeo iam reliquas (pudet hac in faece morari)
Delicias turpes, Veneris fallacia dona,
Probraque mortalis potiùs, quàm gaudia, vitae:
Quae iubar omne animi extînguunt, cognataque caelo
Ad pecudum brutos deducunt pectora mores:
Quas modicè si delibes; nil cordis anhelos
Imminuunt aestus: contra immoderatiùs haustae,
Opprobrijs famam pessundant, corpora morbis.
Esto, his diuitiae scateant; non foedius vllum
Crimen habent. Careat ferali hoc munere nuda
Pauperies; tantò laudari dignior, omni
-- 25 --
Acriùs hòc fuerit studio, nisuque petenda.
34
34. At populos resono interea clamore beatos
Ingeminat, quibus ampla domi patrimonia, clarum
Queîs genus, innumeraeque premunt latissima cerae
Atria: regalis quos, vel vicina potestas
Nobilitat, fusique hostes, ductique triumphi.
His longam comitum à tergo ducentibus vmbram
Vndique certatim deceditur: hos iuuenesque,
Grandaeuisque senes metuunt, mirantur, adorant,
Terrarum veluti praesentia Numina, plùsque
Interdum, quàm, quod regnat super aethere, Numen.
Horum etiam cineres, humilique putrescere busto
Dedignata, plagis stellantibus admouet ossa
Pyramidum sublimis honos. Stat vertice summo,
Compositi vultus, maiestatemque verendam
Herois Pario seu marmore, siue metallo
Isthimiaco referens, qua vel Saturnius ipse
Haud Pater effingi se dedignetur, imago.
Virtutum circà chorus: hinc Prudentia bifrons,
Exacti longè seriem, seriemque futuri
Temporis in medio spectans, Astraeque iuxta,
Ense minax stricto, rigidaeque examine librae;
Parte aliâ niueis Victoria celsa quadrigis
Hostiles latè exuuias, pendentia signa,
Armaque trunca virûm, et respersos sanguine currus
Circumfert, immane decus: cui proxima gressum
Associat, largo felix Opulentia cornu.
Molis at in medio, pennis sublata, iacentique
Inferiùs Libitinae insultans calce superbo,
Tergeminam sonitu victuri nominis implet
Fama tubam: immortale notis cubitalibus vnde,
Inter adulantûm sese profundere laetas
Palmarum frondes, et marmoreos lemniscos
Carminis elogium videas: Hìc maximus Heros,
Tantalides Diophantus, Achiuae gloria gentis,
Barbarie domitâ, Patriâque ex hoste receptâ,
(Quisquis ades, merito cineri da serta) quiescit.
-- 26 --
Sic illi in tumulis, vel post sua funera, viuunt.
35
35. Audio. Fortunae hoc igitur iam limite regnum
Desinit: haec lauti pulcherrima praemia censùs,
Egregium nomen, titulorum grandè sonantùm
Splendida congeries, turbae plaudentis honores,
Certaque post cineres mansurae pignora famae.
His, velut humano tu culmine celsior, infra
Teriigenûm vulgus, ex aequo Numina spectas.
Proh Superi, et Ratio sanctissima! Nilne ego, talis
Syncerum morbi quia me voluistis, et hasce
Quòd vocet, illorumque aliquis dum praeterit, Hic est,
Hic ille, attonito iactet fremebunda susurro.
Quid priûs hìc, vanum, celebrat dum talia, vulgus;
An proceres mirer, vulgarem qui sibi propter
Stultitiam plaudunt, alieno errore superbi?
Vt fatear, veram laudem, meritisque repensam
Haud pretij vacuam; (vel debita praemia quamvis
Negligit, ipsa suo virtus, animosa theatro)
Quae tamen externi contingit nomine censùs
Diuitibus, tam ficta, leuisque est gloria, verae
Fortuitas quàm nuper opes bonitatis inanes
Vidimus, eximijque suis nil addere fructùs.
Anne igitur sanus, vel qui tam friuola plausu
Immerito decorat; vel qui deliria propter
Plaudentûm fastu sese miratur inani?
Corrige iudicium Stultorum; nil habet amli
Sors tua, nil pulchri. Excellis, quia desipit Alter.
Magna igitur sors haud aliud, quàm insania magna est.
36
36. Hac externa tenus, quantovis munera cultu
Detineant oculos, pro vilibus, atque minutis
Exhibui, domino veluti mouisse senatu,
Plebis et obscurae in numerum censumque referre
Contentus: iam porro Boni neque nomine digna,
Noxia quin magis euincam fugiendaque. Summus
Nam nihil in terris author cum finxerit, omni
-- 27 --
Dote Boni vacuum, nulloque optabile fructu;
Communibus solet illa Malis adiungere sensus,
In quibus, vt nonnulla Boni sit portio; maior
Obruit hanc tamen haerentûm mensura Malorum.
At genus id miseram blandae sub imagine sortis
Temperiem nulli non vltro agnoscere promptum est.
Quantula sint pretij, vitae mortalis in vsus
Illius e donis veniunt quae, Commoda, plano
Iam, reor, est nobis pridem sermone peractum:
Nunc operae pretium fuerit Contraria nosse.
37
37. Nec mora: sexcenti se protinus agmine longo
Obijciunt, funesta necis libamina, morbi,
Dimidiaeque neces: auidi prurigo palati,
Saeuarumque voluptatum quos largior aequo
Aduehit ingluuies. Neque enim sapientia passim
Obuia, Fortunae exultanti imponere fraena,
Inter et illecebras, circumfusosque paratus
Luxuriae, iusto genium concludere gyro.
Certè Inopum solidis plerunque vigentia neruis
Corpora, nec multâ fessas trieteride vires
Aspicias: procerum paucos qua sorte potiri
Deliciae molles, vmbratilis otia vitae,
Et nimiùm blandi sinit indulgentia cultùs.
38
38. Quid tibi iam reliquos casus, properataque ferro
Commemorem toties, toties properata veneno
Funera? Non, Scythicae pecudis radiantia terga
Abstulit heroo quae remige, Thessala puppis,
Aequoreos tot passa metus sirenia praeter
Saxa licet, fracto concursantesque Profundo
Ferret iter dubium Symplegadas; obuia saevis
Quot locuples fortuna minis. Dulcissima vitae
Munera cum primis, epulas, somnosque timendum.
Gemmiferis natat in cyathis, lautoque sopori,
Importuna comes, Fraus accubat. Arma cauere
Haud satis: ipsa armis grauiùs saevire docentur,
Ipsa gerunt bellum pacis sub imagine dona.
Nulla fides generi: qui sanguine iunctior, hostis
-- 28 --
Certior. Immitem quoties dos ampla Maritum
Coniugis in lothum misit? Quàm saepe dolosi,
Diues et infelix, Patrui post crustula, visus
In portam rigidos supremùm extendere calces
Pupillus? Tremuli quoties rugosa Parentis
Stamina, iamque diu Lachesim poscentia, seris
Iratus votis, et vota morantibus annis,
(Proh facinus! Tantùmne homines Natura relinquis?)
Filius abrupit, non filius? Omnia quamvis
Syrmata Thespiaco longè voluantur ab aeuo; [(a)]
[ERROR: no link :] (a) Thespis apud Horat. in arte Poet. Ignotum tragicae genus inuenisse camoenae dicitur.
Nusquam humiles casus: plebeias horrida nunquam
Dignatur tragico lacrymas vestire cothurno
Melpomene. Soli mirantibus argumenta
Portentosa, nefanda, fidem transgressa theatris
Suppeditant proceres: Natorum funera soli
Esse putant epulas, insuètaque monstra pauentem
Cernere, polluto deturbant aethere solem.
39
39. Adde tot egregias vrbes, famosaque regna,
Tot populos, Marti quos prodidit, vtque perirent,
Praebuit infelix primas opulentia causas.
Quae nostris vtinam ne sors impendeat (omen
Ferte procul, Superi: timor est sed iustus) Athenis.
Scilicet ignotae proauorum moribus artes
Degeneri iampridem animos, et corpora luxu
Inficiunt, praedaque vocant spe diuitis Hostem.
Campestres non vlla Scythas vis extera bello
Sollicitat. Nam quae tam nudi praemia Martis?
Diuitiae, et iuga pauca boum, horrentesque Ferarum
Exuuiae. At capulo non vnquam dextera segnis,
Indomitae vires, immania corpora, lethi
Sub pedibus timor, ignauumque senescere. Nil, quod
Illecebris spoliorum hostilia vota, rapaces
Inuitetque manus: nil, quod non veriùs obstet
Ausuris. Vallo septemplice firmior, omnes
-- 29 --
Vna metus, bellique minas procul arcet egestas.
40
40. Ramorum viridem (non vana est fabula) pompam
Diuitis extremo spargebat limite Fundi.
Ardua, lata, ingens, frondoso par nemori Nux.
Hinc illi tumor, hinc rerum fiducia vecors,
Terrenique satùs nimiò plùs immemor, et vix
Se capiens fastus. Sed nec Briarëia centum
Brachia, nec trunci spatium, atque in Nubila multus
Tendere frontis apex sic effecere superbam,
(Hos etiam quamvis demiraretur honores)
ceu sobolis census, quae mitibus vndique baccis
Amplectens laetam, ipsa etiam laetissima, matrem,
Temporibus circumpositi diadematis instar,
Pondus erat sublime, attolebatque ferentem.
Ergo opibus gestire suis, populoque minori
Frondentùm iuxta Dryadum insultare, nec ipsas,
Altera ceu Niobe Lucinâ diuite felix,
Prae se faticinas Dodonae ponere quercus:
Demens, in foribus quae iam Niobeia fata,
Mutatosque Deos non cerneret, id neque rebus
In miseris saltem supremum habitura leuamen,
Tantalidi magnus dederat quod vulneris author.
Nam puerûm grex fortè vagus, dum quarta camoenis
Iustitium fert dulce dies, et gymnade clausâ.
Per virides impunè licet discurrere campos,
Hàc tulerat gressus. Qualis (proh Iuppiter!) arbos?
Vnus ait: quo pomorum circumflua luxu?
Si faciles propiùs ramos demitteret aut si
Nos quoque finxissent Neptunia semina, quantos
Nuper, Aloidas, caelo capita alta ferentes, [(a)]
[ERROR: no link :]
Homer. Odys. lib. II.
Clamosus tumidâ referebat voce magister;
Quae foret hìc nobis vindemia? Quas ego plenis
Iam tunicis praedas, et quae spolia ampla referrem?
At mihi Aloidûm nil corpore, subijcit alter,
Nil opus in dulces Smyrnaeo carmine praedas.
Si vetitum arboreos sublimi carpere dextrâ;
-- 30 --
Sublimi haud vetitum iactu prosternere foetus.
Inuida quos manibus longè Natura remouit,
Ad nostros iam iam aequa pedes solertia ponet.
Haec vbi dicta, humeri proiecto tegmine, saxum
Arripit, et valido rotat in sublime lacerto,
Mox aliud, rursusque aliud. Nec caetera segnis
Exemplum spectare cohors. Par omnibus ardor:
Tela petunt, onerantque manus, atque ictibus ictus
Agglomerant. Pleno volat aethere saxeus imber:
Dant gemitum rami: decussis vndique tellus
Stipatur solijs, stipatur glandibus. At Nux
Infelix, rapida circùm stridente procellâ,
Tot plagis laniata sinum, tot foetibus orba,
Iam viduae exemplum Niobes, iam ponere flatus
Immodicos, verbis et docta minoribus vti,
Quis furor? exclamat. Quae vos, temeraria pubes,
Infandae eumenides stimulis tam tristibus vrgent?
Hoccine ius? Praedas alieno euerrere Fundo:
Exturbare manu pacem: vim, vulnera, caedes
Nil meritis inferre? Ah saeuo parcite ludo,
(Poenarum satis est) ah barbara ponite tela,
Crudeles. Nullo certèvos crimine laesi:
Nil merui, tam dura nocens cur praemia ferrem.
Quin etiam (nimios fractura vmbracula soles
Vt taceam) vestris, par quando, an quaeritur impar,
Vel tribus extructis cum glans superadditur vna,
Totque alijs, quorum assueti meminisse potestis,
Materiem Nux exhibeo instrumentaque ludis.
Pergitis? O soboloes Furiarum! Pergite. Dignas
Terga luent poenas. En rapto fuste Colonus
(Heu miseram! Cur non licet haec mihi vera minari?)
Aduolat: en immanè furit. Vos ille. Magistri
Aut saltem, indignos qui iam resciuerit ausus,
Plagosam sperate manum, horrendumque tribunal.
Nil agimus. Saxis, quae iactat, durior ipsis,
In vacuum fusas ridet gens impia voces,
Missilibusque nouis certat: praetexit olympum
-- 31 --
Diluuies telorum, et spissae grandinis instar
Tempestas lapidosa furit. Vulsae vndique frondes,
Deiecti foetus, contusaque brachia: primum
Illa decus patrij, et felix modò gloria Fundi,
Vix lacerum funus, rapti vix vmbra supersum
Iam decoris. Vacuum quid prodest crimine pectus,
Quid puram seruasse fidem? Tu crimen haberis,
Fertilitas, hos tu mihi noxia eddis honores.
Nulla manus sterilem crudo percelleret ictu:
Laedenti pretium possum quia soluere, laedor.
Ast ego, natiuo felix mihi credita censu,
Subiectis inopes ridebam in sepibus vmbras,
Iuniperi, cornique vmbras. Quàm iustiùs illae
Mutuà nunc nostris valeant illudere damnis,
Paupertate suâ incolumes? Quòd si ista manebat
Sors miseram, si diuitiae hac mercede luuntur;
Muneribus quìd me libuit, Pomona, malignis
Perdere? Non satiùs platani de more fuisset,
Caelibis aut lauri, viduo frondescere luxu,
Vmbrarum dominam? Valeas opulentia, triste
Exitij pignus. Nemorum cum paupere turbâ,
Et mihi dehinc liceat, nil, quod rapiatur, habenti,
Ducere ceu fructu vacuum, sic luctibus aeuuum.
Questibus his, medio saxorum in turbine, saeuas
Infelix damnabat opes, sua funera: parque
Par adeo exitium, et similes hinc quisque vereri
Condiscat, similis cui praesto est copia, casus.
41
41. Non tamen haec pacis turbatae crimina, caecis,
Non latus insidijs trepidum, violentaque mille
Praecipitis lethi compendia, mille relictae
Ad lentos obitus tormenta tenacia vitae,
Omne putes sortis virus, Summamque Malorum,
Quae grauior, cum blanda magis, Mortalibus affert.
En alias animi clades, insertaque caecis,
Plùs etiam lugenda, Mali contagia fibris.
Agmen agit stolidus mentis tumor: obsequijs dum
Plaudentis populi, vanoque errore superbi,
-- 32 --
Egressos iam sese Hominem, iam summa tenere
Votorum, magnisque putant vix cedere Diuis.
Protinus ergo omnis labor, et solertia cessit:
Egregijs nusquam locus artibus: otia cordi,
Foedaque segnities. Quid enim te, Gloria, durae
Sectari per iter virtutis, vel tua, Pallas,
Munera perpetuo malint sudore pacisci,
Vna quibus fului blanditur gaza metalli:
Haec Sophia, et Virtus, haec quidquid vota requirunt,
Quidquid Numina sunt? Par inde licentia: fastus
Impatiens legum: totum vanescere sortis
Creditur eximiae pretium, communia iura
Si subeat. Facinus quamvis sine dote, nec vlli
Sollicitent fructus; sat causa furentibus ingens
Ad soelus, vt sibi cuncta probent, vel iniqua, licere.
Audax pro virtute furor, pro iure libido,
Multaque posse decus summum, non debita velle:
Peccando, valeant quid viribus, experiuntur.
Si tibi quid damni impositum, si laederis insons;
Iudicij spes cassa. Forum nil omne querelis
Proderit impleuisse, nihil mare, sydera, caelum
Testari, legesque hominum, legesque Deorum.
Acriùs hoc Illos stimulat. Post aera negata,
Post immissa nouis armenta famelica latè
Frugibus, et fines emotos pauperis agri,
Non deerit, quae te, pretio conducta, trucidet,
Seminecem aut duro sub stipite, dextra, relinquat.
Ergo, licet rapido stomachum permisceat aestu
Bilis, et inclusas animus malè digerat iras;
Pythagorae ceu discipulus, mutire caueto:
Quin sorti rebusque tuis gratare, quòd vna
Pars tantùm sublata, quòd hostis cuncta pepercit.
Eripere, et pannos misero, vitamque remisit.
Tam violens, furibunda, humani nescia sensùs.
Diuitiarum est conditio, naturaque: legum
Sic tabulas, iusque omne, sibi lex ipsa, reuellit.
42
42. Sed quid ego longis rationum flexibus ampla
-- 33 --
Ingenium ferale, et noxia crimina sortis
Persequor? Exemplo liceat cum protinus vno
Discere, quàm nihil illius vel maxima quaeque
Gaudia, prae misto alterius sint pondere partis.
Si quae Fortunae eximio ditissima censu
Floruit; haec certè est, quae ferrea dicitur, aetas.
Nunc aurum prope vile: suus flauescit vbique
Pactolus, Gangesque suus. Licet omnia tellus
Non omnis ferat; omnis habet: commercia Mundum
Huc, illuc peregrina ferunt, ditescere doctum,
In sese sua dum, diffundens, munera cogit.
Saecula quae vel auara magis, vel prodiga? Quando
Par rerum nitor, aut luxus solertior? Vnum
Certamen, quis plura habeat, quis perdere norit
Splendidiùs: totis conatibus vtraque vanas
Vitae in delicias ars, et natura laborant.
Anne igitur nobis ideo felicior aeui,
Quàm priscis series Mortalibus: ardor habendi
Cum procul, exiguoque hilarem se vita ferebat:
Pro nitidis auro cum sedibus hospita rupes
In faciles placuit somnos: penetrabile frigus
Horrida neglecto defendit murice pellis:
Nectareos latices fons, victum praebuit arbos?
Heu! quo diuitiae, cumulo creuistis eodem
Inuisi scelerum foetus, diraeque Malorum
Omnigenûm pestes. Haud illis Maurica saeclis
Robora decisas Sipylo pressere columnas:
Maeoniae nusquam chlamydes, et adultera faco
Vellera Sidonio, nusquam caelata Corinthus,
Artificumque manus: sed nec periuria, fraudes,
Insidiaeque truces aderant, funestaque bella,
Et strictis hinc, inde pares mucronibus Irae.
Votorum tunc Summa, satis: nullique cupido
Alterius suspecta: hominum quot millia, fratrum
Vnanimi totidem coetus tunc nescia fuci
Simplicitas, tunc alma fides, atque aurea morum
Temperies: sine lege pias, sine iudice rexit
-- 34 --
Priuatus pudor, et censura domestica gentes.
Illi apices hominum, nascentis gloria Mundi,
Integer ille aeui flos, illibataque caeli
Semina, nec Superis indigna parentibus aetas:
Innocuos quorum mores, tranquillaque nobis,
Nescio quo laeuo ceu sydere, gaudia praesens
Futilium prouentus opum in contraria vertit.
Et dubitamus adhuc, tot tristia funera rebus
Cum ferat humanis lautae indulgentia sortis;
Accensere Malis, vitaeque inimica putare,
Sensibus abduci vecors suprema Bonorum
Quae crepat, et falso miratur pectore vulgus?
43
43. Heu steriles Veri, insanae quos deuia turbae
Viuendi per iter ducunt vestigia, Graios
Tanquam Helice nautas: et, quidquid mens bona contra
Occinat; id rectum, quod plurimus approbat author,
Constituunt. Ideone igitur superaddita nostris
Sensibus aeterni, Ratio, lux filia Solis,
Deteriora bonis dignoscere, curuaque rectis
Qua licet; vt clausis post errabunda Priorum
Agmina luminibus rueremus: lanigerarum
Ceu pecudum mos: demisso quae vertice, primis:
Quà libuit, temere associant vestigia: rupis
Et siue vna iugum scandat; seu praecipitet se
In foueam; reliquum porro ruit ocyùs agmen,
Securum quò, vel quare ducatur; eatque?
Prima Mali hinc Homini labes: hoc funditus omnem
Euertit vitam. Nemo sibi desipit vni:
In commune mali sumus, abreptique, sequentes
Abripimus. Fatui semper sic longior ordo
Agminis, et vitae fit regula publicus error.
Cumque vagos caeli cursus, cum fulminis ortus,
Ventosque, pluuiasque, arcanaque semina rerum,
Et varias Mundi leges condiscere nemo
Plebis ab ignarae eloquio dignetur; eandem
Quae Bona sint Homini, vel quae diuersa docentem
Attoniti tamen auscultare, insulsaque dicta
-- 35 --
Non secus excipere, ac Naturae orâcla solemus.
Futile ceu vani non multò hìc crassiùs erret:
Iudicium populi; quàm si ingrediatur opertas
Ventorum, rapidique vias percurrere Solis:
Aut veluti nostra plùs referat, aetheris alti,
Et pelagi certâ ductas ab origine causas
Noscere, quae nihil ad vitam moresque regendos
Proficiunt; rectos animis quàm ducere sensus
De Pulchri, atque Boni, et vitae ratione beatae.
Pectora qui tantus stupor alligat? Vnde profunda
Haec adeo humanis vecordia mentibus? Atrae
Bilis agit furor? An magici violentia cantùs?
An graue stellarum inbar? An funestior ira
Numinis, eumenidiumque faces, poenaeque Nocentûm?
44
44. Verum age: sint Bona, sint, quantùm plebecula censet,
Splendida, magnifica, et nostris rationibus apta,
Sortis ab arbitrio veniunt quae dona; fruentem
Anne ideo laetum facient, solidèque beatum?
Haud equidem, ni perpetuo sibi tradita nexu
Possideat: veluti neque Croesi aeraria ditem,
In patrijs aggesta licet penetralibus, Irum
Constituant, ni signatis priùs ille tabellis
Legitimum tanti capiat ius muneris. Atqui
Fortunae haec ratio: nulli se foedere certo
Mancipat: exigui tantùm dat temporis vsum,
Cum volet, ablatura. Laris, censùsque paterni
Quìd dominum falso te iactas nomine, custos.
Veriùs externi dicendus pignoris? Illic
Nil penitùs, mihi crede, tuum. Sors annuit aequa
Vtendum: nec, quod dederat, non aequa vicissim
Sors repetet. Nimbi, fures, incendia, lites,
Naufragia, et quidquid partis nos rebus inanit,
Illius Accensi sunt, lictoresque, iubentis
Promere depositum. Renues? Cunctabere? Nugas
Egeris: inuito rapient, frustraque gementi.
Nec minùs arbitrijs hominum diuersa, suique est
Caetera sors iuris. Quid enim? Propriumne vocabis
-- 36 --
Hoc frontis diadema? Voces: renuente superbum
Indocili ni plebe iugum, iam nuda relinquet
Tempora. Conspicuam propria inter munera famam
Rettuleris? Referas: si quo tibi bacchare cautum,
Suspicio ne vana, dolusve, et rumor iniquus
Seu decus id minuat; turpi seu stigmate foedet.
Nonne vides, cuncta haec, aliena, precaria, iamque
Mutatura larem, nihilò tua posse vocari
Iustiùs, ac Tyriae chlamydis, quo pulpita verrit,
Peniculamentum, sceptrique insigne coruscum,
Temporis exigui pompam, sua dixerit actor
Scenicus, Atriden quoties, saeuumque Creonta
Exhibet? Inflato nimirum hic pectore postquam
Per populi se magnificè circumtulit ora,
Grandia iura dedit famulis, tragicique crepantes
Eloquij ampullas, et sesquipedalia verba
Conglomerans, regum fortunam, animosque superbos
Impleuit; positis, mora parua, Insignibus exit,
Furtiuis nudata velut cornicula plumis,
Germanus ficto de regnatore lanista,
Quique Creon, iam Sosigenes. Hic minus in horas
Luditur: haec procerum, quos vulgus adorat, imago.
45
45. Ergo, sibi quamvis placeant, Superûmque velut iam
Collegae, tumidis affectent sydera cristis;
In medio tamen aegra gerunt submissaque fastu,
Curarum varijs et fluctibus anxia corda:
Nec ratio, aut vis, qua trepidi lenire tumultus
Pectoris, et circùm laquearia celsa volantes
Submouisse metus liceat: nec (vt omnia paucis
Exequar) in tanto cumulatae sortis aceruo,
Te reliquis vnam potiorem mercibus, vnum
Te curae vorique omnis, Pax aurea, finem
Inueniunt: proprijs tantùm, eximijsque parandam
Nempe Bonis: quae fortuitò contingere quisquis
Posse putat, Chios rigidis e sentibus idem
Autumnos pendere, vel Hyblae purpureum ver
Vrticae tribulique satu sobolescere credat.
-- 37 --
46
46. Vos igitur, quorum terreno in corpore Titan
Semina cognatae haud frustra permiscuit aethrae,
Laetitiae puros si tandem accedere fontes
Fert animus: si blanda quies, securaque cordi
Gaudia; quidquid opum cornu largitur amico
Sors leuis, infidos census; perituraque dona,
Magnanimo, cupidi meliorum, spernite fastu.
En alias summo deuectas aethere, nilque
Fatorum occiduis debentes legibus, alma
Diuitias Virtus (pretium, voluisse) reponit.
Huc auidas mentes, huc vota capacia, totos
Huc animi laxate sinus. Hoc pectora pleni
Munere, iam fati cursus, iam tempora vestro
Fingetis nutu. Vel Pacis nulla fruendae
Spes Homini; totum vel nostri hoc esse fatendum
Arbitrij iurisque Bonum. Gaudere volentem
Occiduae nil cuncta iuant aeraria sortis.
Intra animum nasci voluit Deus, esse beatos
Quî liceat. Votis longè contrarius errat
Deserto qui sese, alibi sua gaudia quaerit.
