Croatiae auctores Latini: inventa  
   domum |  qui sumus |  textus |  auxilia |  tolle, lege! |   
Rogačić, Benedikt (1646–1719) [1690], Euthymia sive De tranquilitate animi. Carmen didascalicum, versio electronica (), 8211 versus, verborum 111.074 [genre: poesis - epica; prosa - praefatio; prosa - summa] [word count] [rogacicbeuthym].
Previous section

Next section

-- 197 --

EVTHYMIAE Liber Sextus. 1
1. Iamque tot emensus vada caerula, condere fessam
Ilicet optato meditabar littore pinum,
Et longi comites cursùs dimittere musas.
En alij fluctus, aliud maris aequor arandum.
In medium reuocor. Sacris attollere visa
Ex adytis caput, ipsa nouos Sapientia vati,
Plenius vnde trahant, docui quae caetera, pondus,
Augusto monitus Dea suggerit ore: tuisque
Haec, ait, appendix veniat suprema libellis.
Parendum Superis. Reflectite lintea, iussos
Neu pigeat mecum (breuis est via) tenere cursus,
Aoniae Comites. Illimi gurgite purus
Bellerophontei sic vobis Praepetis humor
Vsque fluat: sic ipsa suas concedere vestris
Faticinas iubeat quercus Dodona viretis. 2
2. At quę prima nouo reuocamur in ęquora cursu?
Haeccine, tot circùm quae consita puppibus, et quà
Nautarum assidui cursus atque agmina feruent?
Nulla minùs. Quin ipso adeo hoc de limite primùm
Auersis nos Diua iubet decedere proris:
Nec magis aut Siculo latrantia monstra Profundo,
Aut concursurâ horrendos Symplegade fluctus,
Quàm comitum tot vela, ducemque horrescere turbam.
Ambiguis igitur (prima haec oracla) regendum,
Tranquillae cui pacis amor, se credere vulgi
Sedulus auspicijs caueat: neque rectius illud,
Errantûm quod plura notant vestigia, dulcem
Ad metam sibi fingat iter. Praeneste supinum

-- 198 --


Si petis, Herculei gelidas vel Tiburis arces;
Prae reliquis quae trita, eadem tutissima ducet
Semita. Iunge alacer praeeuntibus ordine turmis
Te comitem: certi nunquam frustrabere callis.
EVTHYMIAE secreta gradum ad delubra ferenti
Dux alius. Nihil hìc populo confidere tutum:
Indicium praui numerus: quo tramite puluis
Altior, et maiore pedum, maiore rotarum
Pulsa sono tellus; caecis ibi fraudibus error
Accubat; insidias, praeruptaque certiùs illic
Sperandum. Non laeta adeo, fatale Parentis
Post scelus, humano generi fortuna relicta est,
Non ea naturae vis; vt meliora probentur
Pluribus. Aerij celso de culmine montis
Si libeat terras infra aspexisse iacentes;
Attonitis, heu, quae subitò se scena recludet
Luminibus? Quodnam aspicies miserabile, discors,
Immensumque chaos? Ruptis volitantia fraenis
Crimina, fas versum atque nefas, dira vndique bella,
Furta, dolos, caedes, periuria, nilque relictum
Exitij: infandis erroribus omnia latè,
Omnia vesano scelerum confusa tumultu.
Haec Hominum cerni studia: his temeraria passim,
Consilijque expers iactatur vita procellis.
Nec timor in tales socium descendere fluctus,
Cum liceat tuto secretum e littore foeda
Naufragia, et tristes errantûm cernere casus? 3
3. Quìd numero fidis comitum? Fiducia vecors.
Scilicet, affusâ medium stipante cateruâ,
Tutior ad rapidi fueris contagia morbi.
Aut minùs hòc vereare luem, non singula tantùm
Quòd capita, at plenas turmatim demetit vrbes.
Haud scelus imminuit peccantum turba, sed auget
Perniciem: quantòque in plures diditus exit;
Tristior est tantò, non excusatior error. 4
4. Sit pecorum, sit, quos pecori rationis egestas
Associat, quàcunque gradum fecere Priores,

-- 199 --


Consilij sine lege sequi; cur ire gregatim
Ipse velis, quem nobilior sapientia vulgo
Eximit? Errantûm raperis cur agmine, princeps
Qui socijs, turbaeque facem praeferre sequenti?
Hunc, age, flammiuomam caelo qui lampada portans
Aeternos relegit sua per vestigia cursus,
Partitisque diem, mensor certissimus, horis
Temperat, et Mundo sua finit tempora, solem
Aspice. Non illum summi rapidissimus orbis,
Praecipiti sese, et subiecta volumine torquens,
Impetus aduersas prohibet, quò tendit, Eoum
In latus, ire vias. Raptis vertigine tantâ
Syderibus, proprium innato decurrere nisu
Pergit iter. Vano sic per deuexa ruente,
Stultorum quà consensus, morisque recepti
Turbidus aestus agit, vulgo; contrarius vrget
Propositum Sapiens. Alij ditescere raptis;
Vel proprios census Hic deserit. Vlteriùs spes
Vlteriùsque Alijs semper procurrere; simplex
Huic voti, natura, modus. Quodcunque videri
Exteriùs blandum, defixis protinus Illi
Luminibusque, animisque inhiant; Hic pendere formas,
Veraque fucatis secernere doctus, in ima
Lynceos adigit rerum penetralia visus:
Cumque, quid eximium, quid contra, lumine puro
Cominus inspiciat; talparum credere nocti
Abnuit: obliquâ, nec, quos regione vagari
Cernit, eos vitae ductores deligit: vltro
Errantûm quin castigat deliria: Quònam,
Vesani, quò, vociferans, temeraria vota
Spargitis? An fraudum laqueos, an lubrica nondum
Exitia, et serum lapsis sapuisse videtis?
Nulla viae merces: bifori dimissa elephanto
Attonitos sensus species deludit: inanem
Prensatis miseri, pro corpore, corporis vmbram.
O reuocate gradum: neque vos exempla Priorum

-- 200 --


Indociles Veri rapiant, et mentis egenos,
Sed Ratio, fallique negans Prudentia, vitae
Certa per Ionium dubijs Cynosura carinis. 5
5. Nec mora: semotam turbis errantibus, ipsa,
Ipsa vltro regere, anteuolans, Sapientia mentem
Aggreditur, supraque imi iam praecipit Orbis
Eniti celerem spatia, et quodcunque caducum:
Altiùs vt spirans, diuina aeternaque secum
Incipiat meditari, et puro lumine laetas
Caelicolûm sedes, magni Conuexa Tonantis
(Quantùm non fragiles onerosi corporis artus
Impediunt) iam nunc pernicibus occupet alis. 6
6. Scilicet ex illo stellantis vertice Mundi,
Nil vbi non aeternum, ingens, mirabile, summum,
Terrarum exiguam molem, subiectaque longè
Regna videns, minimi in speciem coeuntia puncti,
Quàm tenui sese in spatio contendat inanis
Ambitio laxare: quibus compressa malignis
Nequicquam tumeat mortalis gloria claustris:
Quantula pars nihili sit, quod certamine tanto
Finitimas inter per mutua vulnera gentes
Diuiditur, nullis iam visum hebetantibus vmbris,
Certiùs hòc noscet; spectat quò longiùs absens.
Magnorumque adeo ambitiosa negotia regum,
Dispositas classes, cumulata aeraria, iunctos
Foederibus populos, valido seu Marte subactos,
His positas; illis deiectas finibus arces,
Immanesque alios, sonitu plaudente per ora
Qui volitant, trepidumque vagis rumoribus Orbem
Concutiunt, genus hoc operum rerumque paratus
Non alio sanè spectabit lumine, pubis
Quàm tenerae curas, quoties, molimine magno
Incumbens operi, exiguas attollere gaudet
Viminibus calamisque domos. Hic sedulus aruis
Materiam legit, et gremio complexus anhelum
Vectat onus; spatijs aequalibus Alter acutos
Figit humi vallos, transversaque tigna supernè

-- 201 --


Illaqueat: coeno studium solidare tenaci
Huic laterum textus; paleis et frondibus Illi
Sternere summa labor. Discurritur vndique: pensum
Pro se quisque suum velox vrgere: nec vlla
Seu mora, seu requies dextris. Ad culmina ductum
Mox hilares fusi circùm (ceu septima muri
Coctilis Assyriae portenta crepidine ripae
Extulerint) mirantur opus, fixosque tuendo
Expleri nequeunt oculos, potuisse superbi.
Indolis heu simplex aetas! At quaelibet illud
Dissipet Aeolij impulsum iam flaminis aura:
Ni, cupidae vernos paleâ sibi texere nidos,
Excidium infesto Volucres abiectius vngui,
Aut virides caudâ tulerint trepidante lacerti. 7
7. Sed neque tunc saeuae sortis discrimina, morbi,
Exilium, carcer, tenuis res, orba senectus,
Et, quos praeterea infelix fert vita, labores
Incoctum aeternis animum, plenumque Futuri
Afficient: neque, si laetis successibus auctam
Vim scelerum tumidâ passim ceruice vagari
Viderit, indignis contra succumbere victam
Euersamque dolis virtutem; fraena dolori
Soluet in ingrati querulus conuicia saecli:
Anxius aut dubio librabit pectore, Nostra (a) [ERROR: no link :](a) Claud. in Ruff.
Curentur Superis; nullo an moderante Deorum
Praecipites euenta rotent mortalia casus.
Proh nimiùm tenues animas! Crateris in orbe
Exigui tantas labefacto corde procellas
Quae subeunt: tanquam praesentis finibus aeui
Res hominum clausae, aut ingens mortalia saecla,
Quantovis numero labentibus addita saeclis,
Momentum faciant. Sortem post fata repostam
Anticipans, latèque vagantem, et littora praeter
Omnia diffusum, claudi renuentibus vndis,
Temporis aeterni Oceanum lustrare volucri
Sedula mens nisu, quascunque coercitus arctis

-- 202 --


Noster hic euripus spatijs attollit ab imo
Spumiferas fortunae hyemes vix aequat anhelis,
Vndantemque sonum, bullasque cientibus, ignem
Ad circumpositum, exiguae feruoribus ollae. 8
8. Sed quia sublimes etiam praesentia tangunt
Saepe animos; proprio, curandum, vt nouerit aequus:
Saltem quisque frui (iubet id lex tertia) censu:
Nec querulus musset, Cur ille, vel ille senator;
Plebs ego? Festino cur illum flammea Sidon
Ambijt obsequio nascentem cingere; nostra
Vilibus in pannis infantia vagijt? Illi
Ingenium velox, perque omnia fusile; crassam
Cum praeter, nil contigerit mihi pingue, Mineruam? 9
9. Ilicet haec hominum totam dementia vitam
Turbat agens. Propriae detrectant gaudia sortis,
Quidquid abest celeres mirari, et fingere maius.
Dumque Alios prae se censu potiore beatos
Quisque putat; nulli superest vixisse beato.
Hinc adeo, quia, quà felix iucundaque tantùm
Conditio est aliena, libet perpendere: contra
Nuda suis, omni procul appendice Bonorum
Sepositâ, in rebus contraria nomina spectant.
Heu miseri! Quos, si sani pars vlla maneret
Pectoris, inuersa penitùs ratione decebat
Sola suae laetos compendia, sola vicissim
Externae sortis meditari incommoda: quòdque
Haec procul; illa adsint, meritas persoluere grates. 10
10. Nam quae viuendi ratio tam prospera, nullo
Temperet vt luctu sua gaudia? Dulce triumphi
Optandumque decus: quanto venale cruoris
Sit pretio, reputes. Magnarum lumina stringit
Fulgor opum: subeant animo curaeque, metusque,
Seruandique labor. Fasces regimenque supremum
Imperij cuperes: speciosum nescius ambis
Seruitium. Fac obtineas: haud deinde licebit
Esse tuum: rapient aliena negotia totam,
Agmine perpetuo sibi succrescentia, mentem.

-- 203 --


Praebendae querulis Miserorum vocibus aures:
Improbitas cohibenda: arcendus finibus hostis.
Annonam esuriens vulgus, stipendia miles
Flagitat: Vnius pax, bellum, publica iura,
Et populi fortuna omnis ceruice recumbit.
Crede mihi, quos inuidiâ dignaris, eodem
Te sibi praeponunt aegri liuore, suamque
Mutârint tecum, detur modò copia, sortem.
Mentiar, ipse etiam ni conditione potitus,
Quae stimulis animum tantis nunc vellicat absens,
Oppositam indueres mentem, votique peracti
Ingratus, subitò malles ad prima reuerti.
Vndique maeroris Stultus trahit, vndique causas
Laetitiae, rebus dexter praesentibus vti.
Non quid agas refert, sed qualis. Spargitur vno
Hinc felix panacea; hinc tristis rore cicuta.
Illa sed in medicos vertit communia succos
Pabula, lethiferum quêis educat ista venenum. 11
11. Obscurum sed iter vitae, nec limite in arcto
Promendis par materies virtutibus. Erras:
Ipsa sui modus est operis Sapientia. Vires
Qui Lacedaemonias Cadmeus perculit heros, (a) [ERROR: no link :](a) Valer. Max. lib. 3. cap. 7 de Epaminonda.
Plebeium non aequa sibi cum Patria, tanto
Indignumque viro munus committeret; altam,
In quascunque vocaretur, demittere mentem
Sustinuit, curas: praestantibus euicturum
Pollicitus (neque certa fides non constitit) actis,
Natiuae nihil vt labis sibi rite gerenti
Turpe ministerium allineret: quin protinus ipsum,
Detersis maculis ignominiaque priori,
Ex sese decus ac pretium memorabile ferret.
Quìd Cincinnatos, quìd te, Serrane, paternis (b) [ERROR: no link :](b) Plin. lib. 18. Histor. nat. cap. 3.
Semina condentem referam Cerealia sulcis?
Ausoniam vestri puduit num vomeris vnquam
Historiam? Domiti respersos puluere campi

-- 204 --


Anne ideo imperia, et Latiae spreuere curules?
Non illis, rigidos solitis versare ligones,
Infestus belli quateret cum moenia terror,
Roma suas vltro manibus permisit habenas?
Vsque adeo, quamvis operum et discrimina rerum
Plurima sint; meritis tamen exporrectus vbique,
Ac decori limes recluditur: vtque Mironis
Non minùs ars vili totam se prodit in aere,
Quàm si Callaico donet spirare metallo,
Includatve adamante Iouem; sic quaelibet aequam
Materiem vel supremae sors infima laudi
Suggerit: artificis tantùm solertia dextrae
Aspera felici doceat mansuescere cultu,
Et rudibus formae tribuat praestantis honorem. 12
12. Ingentis verique hominum respublica mimi
Instar habet. Scenis oculos aduerte: quot illic
Actorum species? Regali Hic syrmate verrit
Pulpita; cretatis subit in proscenia Dauus
Hic pedibus: mercatorem gerit Ille seuerum,
Iste leuem scurram, personam militis Alter.
Multiplices habitus, diuersaque nomina: laetus
Quisque tamen studet impositas absoluere, quanta
Ingenij, quanta est studij solertia, partes.
In medio decus, et palmae sors omnibus aequa:
Nec rarum explodi regem, Dauumque secundis
Plausibus adstantûm sublimem ad sydera tolli.
Ergo, quem tibi vel Natura, vel imposuit Sors,
Temporis in scenâ gestandum, et dramate vitae,
Amplexare libens habitum: potiora nec vlli
Inuideas, proprij sed Summam implere labores
Muneris, et, quibus inferior sis ordine, primum
Eripere his victor palmae viridantis honorem.
Quid refert, famuli gestes, an schema tyranni?
Sub quocunque licet potioris praemia famae,
Et circumfusi plausus meruisse theatri. 13
13. Quod sequitur, geminum modò dictis. Fige trabali
Propositum clauo: quaevis oblata repente

-- 205 --


Ne species discordem animum nouitatis inani
Abripiat lenocinio, et per plurima verset.
Stultorum haec exempla, nihil constanter amare,
Nulli haerere diu studio, quae nuper anheli
Quaesierant, rapido mutati pectoris aestu
Iam fugere, et, subitae quòcunque cupidinis aura
Impulerit, totis cursum reflectere velis. 14
14. Vrbanos strepitus en ille perosus in arua
Effugit. Hìc etenim vitae tranquillior ordo,
Hìc secura quies: procul hìc ciuilibus vndis,
Componam niueos iucunda per otia soles.
Iamque foro longùm dixit, populoque valere:
Iam, quoscunque sibi Lachesis torquebit, opaci
Ruris in amplexu traducere destinat annos.
Vix tamen optatis nemorum se condidit vmbris,
Primaque consumpta est nouitatis gratia; iam se,
Iam sua vota leuis damnare: absentia quaerit
Moenia: desertae iucundior vrbis imago:
Et, Quìd ego, socij generis commercia vitans,
Obscurum infodio latebris nemoralibus aeuum?
Sint Volucrum loca sola domus, sint regna Ferarum:
Vrbs hominum sedes. Paucas en absumus horas;
Ignauoque situ ruris mens torpet. An vltra
Exilium tam triste feram? Stat protinus vrbi,
Coetibus et socijs me reddere. Viuite syluae. 15
15. Aspice et hunc, pelago mutandas ducere merces
Cui labor. Insanum perpessus Oriona, vixque,
Pallida post vota, et decies spem cardine summo
Depositam, laceris aduectus littora velis,
Pauperiem curis vacuam, exortemque pericli
Non cessat laudare, suo, parvoque futurus
Deîn locuples. Vetito citiùs se tinxerit Arctos
Aequore, quàm dubij repetat discrimina ponti.
Credimus? Haud ego: taenariae licet ille paludis
Vmbriferos (iusiurandum inuiolabile) fontes
Testetur, totumque chaos. Vix lucida Phoebe
Aequatis vacuum reparauit cornibus orbem;

-- 206 --


Continuò grauis illa quies: sopita resurgit,
Viuidiùsque calet lucri sitis. Ocyùs alnum
Aptari velis, rumpique à littore funem
Imperat, Aethiopum spolijs, Arabumque beatis
Diuitijs inhians. Nil saxa latentia terrent,
Nil iubar Olenij graue syderis. Irruit audax
Naufragijs, toto nec palmo à morte remotus,
Veliuolos iterat quaecunque per aequora cursus. 16
16. Musarum quid cultor? Epos sublime Maronis,
Smyrnaeamque tubam gustauerit; entheus ardor
Carminis, et totus subitò praecordia Phoebus
Irruere. Aenean aliquem, mora nulla, nouumque
Concipit Aeaciden: praesto numerosa papyrus:
Solus, apud socios, per compita, fana, tabernas,
Aegrotet, valeat, celebret spectacula, ludat,
Dormiat; immanes distento pectore versus
Vsque agitat: resonum vsque chaos, Phoebeaque miscet;
Crabronis ritu, aut grauiter resonantis asili,
Murmura. Castalios penitùs deplere minatur
Prima sitis latices. Nondum tamen altera fluxit
Pagina; cum, satur Aonidum, sublimia coepta
Deserit, extremo nascentis ab ordine Mundi
Ad sua perpetuis deducere tempora fastis
Historiam meditans. Operis libamina prima
Sumpserit; extemplo Ciceronem, et rostra, forumque
Plùs probat: haec pariter mox damnaturus eâdem
Ingenij leuitate, sibi constare negantis,
Eque alio sine more aliud, sine fine sequentis. 17
17. Sic noua, continuis vicibus subeuntia, totam
Inter se Amentis dirimunt fastidia vitam.
It, redit, aedificat, subuertit, vota retexit,
Alternat curas, nulli mage, quam sibi, discors:
Et semper coepisse piget, neque desinit vnquam
Incipere. Haud aliam ob causam, nisi rebus in ipsis
Quòd certam requiem, augurio delusus inani,
Constituit: quam cum generi Prudentia nostro
Sola ferat, nusquam inueniens, palantibus vsque

-- 207 --


Irritus, heu, curis loca per diuersa requirit.
Non secus ac, nimio febris cui torrida venas
Igne coquit, toto fastidia caeca cubili,
In faciem nunc ille iacens, mox deinde supinus,
Perque vices iam laeua tori, iam dextra fatigans,
Circumagit: si quâ fessi in statione recumbant
Molliùs, et finem inueniant cruciatibus artus.
Nequicquam: thalami non hac in parte, vel illa,
Sed medijs haeret fixus Vitalibus angor:
Quem non idcirco mutatis deserit Aeger
Sedibus, at verso pariter cum corpore defert
In latus oppositum, nihilo moderatiùs illic
Tristia sollicitis facturum taedia membris. 18
18. Ergo, velut, contra ventorum flamina, prensis
Mellificas Volucres cursum librare lapillis (a) [ERROR: no link :](a) Virg. 4 Georg.
Cernimus; ambiguos sic sustentanda per aestus
Immoti valido libramine consilij mens:
Vt, sibi quem Sophiâ legit semel auspice, callem
Vsque sub extremas decurrat sedula metas:
Orsa nec ad trutinam toties reuocare, sed acri
Ad calcem potiùs curet deducere nisu.
Nam quis erit modus, aut operum quae summa coronis,
Instabilem quaecunque leuis si causa probatis
A studijs animum subitò in contraria vertat?
Pensandis sua sunt, sua tempora rebus agendis.
Quid fieri satius, dum res examine pendet
Ambiguo, dum tu medius, Prudentia secum
Exigat. Huc postquam lanx, aut deflexerit illuc;
Praestandum sibi, quod superest, Constantia poscit,
Decreti iam tota sui. Quà mobilis aer
Vi subità impulerit, paleae, frondesque iocosis
Ludibrium volitent Zephyris. Conuellere caelum
Iuratas Aquilonum hyemes, totumque repellit
Hippotadem subnixa altis radicibus ilex.
Haud aliter, curis animum variantibus anceps,
Voluitur huc illuc sua per fastidia vulgus;

-- 208 --


Propositum retinet Sapiens, et mole sua stat. 19
19. Pondus vt hoc animo veniat; lex illa tenenda;
Humanae placidus vitae qua nititur ordo:
Nil adeo vt subitâ nimiâque cupidine praeceps
Instituas, neu te violens in rebus agendis
Impetus abripiat, ratio sed prouida ducat.
Phoebeas haec nempe rotas imitata quietos
Continuat nunquam diuerso tramite cursus;
Ille sibi discors, Libycâque incertior vndâ,
Quò fluit, inde celer refluit, variosque per aestus
Voluitur, in solâ constans leuitate, Suique
Hoc tantùm similis, nunquam quòd primus, et idem. 20
20.Et graue principio fuerit, per deuia suêtum,
Quà vagus errandi stimulat calor, aequora ferri,
Exiguis genium satijs includere: durum
Luctamen, fateor, nihilòque remissius, ac dum
Indomitus primis pullus parere lupatis
Cogitur, imperiumque pati, nec feruida praeter
Descriptum volitans vestigia spargere gyrum.
Durius at quantò, momenta in singula caecis
Aestibus huc, illuc, sine lege, sine ordine volui,
Turbinis innati praedam? Per Caerula qualis
Fluctuat Ionij sulcatrix cimba Profundi,
Quam rationis inops, clauum rapiente procellâ,
Depositam cessit victricibus arbiter vndis. 21
21. Quadrupedem tenerum fraeni si lege seuerâ
Nil parcens, moderere; haud longo tempore fingas
Rectori facilem: sin duro, et fronte superbâ
Iussa recusanti primas laxâris habenas;
Indomiti quàcunque ruet cerebrosa libido,
Vel nolens, cogare sequi. Vix spes super vlla
Obsequij. Dextrum sit iter; laeuâ ille vagari.
Cessantem porro impellas; vestigia retro
Circumaget. Tritâ horteris regione viarum;
In fossas, fluuiosque, importunasque paludes
Perditus absiliet. Facili moderamine posses,
Vixque adeo ostensâ domitum perducere virgâ:

-- 209 --


Sponte suâ ferri assuêtum non vlla mouebunt
Verbera, non stimuli, calcariaque addita costis:
Irritare priùs dabitur quàm flectere. Surget
Arduus, insanis lacerabit calcibus auras,
Parîetibus ferus impinget, fraena aspera rumpet,
Sessorem excutiet. Tali scito indole prauos
Quosque animi motus. Vae, si quis mollior illis
Cedere. Permisso firmatis viribus vsu,
Nequicquam fraenis reuocantem in Deuia secum
Rectorem abripient: quos si compescere primò
Cura sit; immodicos flatus, mora parua, remittent,
Nec rigidâ ceruice iugum patientur herile,
In quamcunque velis, dociles iam tendere, partem. 22
22. His adeo impletis, operâ non seciùs vnâ
Id quoque contigerit, verborum pondere tanto
Quod Sophiae proceres vitae inter prima beatae
Praecipiunt elementa, incauto pectore ne quid
Attentare iuuet, seris quod deinde peractum
Damnetur lacrymis. Nam quid furiosius, eque
Brutorum magis ingenio, quàm sola tueri
Obuia, venturisque nihil seponere curae:
Expleuisse Bonis genium praesentibus, et, qui
Mox ideo maneant, vltro nescire dolores? 23
23. Suâserit ingluuies; centum licet inde Galeni,
Paeones hinc totidem Parcas, et cruda minentur
Funera; securae famis Helluo sumina, rhombos,
Pauonem, lepores, damas, conchylia, turdos,
Quidquid alunt syluae, tellus parit, educat aer,
Aequoraque, fluuijque, auidam demerget in aluum,
Omnibus ille lupis, rabidisque voracior vrsis.
Ambitio velit; in seruos, praesepia, vestem
Assyriam, Coasque manus, fusamque Corinthum
Caesareas alacer, nedum profundet equestres
Nomentanus opes. Moneas, Heus optime, sumptus
Hic loculis maior: modulo metire tuo te:
Luxuriam grauis à tergo comitatur egestas;
Fabula narratur surdo: nil creditor instans,

-- 210 --


Nil inopes terrent cani, quaerendaque frustra
Mors misero, cum nec laquei iam copia, nec, quae
Exoret stygiam, tenuis mercedula, cimbam.
Turbinis igniuomi in morem, quo, Roma, beatam
Irradias Petri noctem, dum splendida vulgi
Luminibus de se exhibeat spectacula; ventis
Ludibrium fastu iamiam crepuisse caduco,
Inque leues solui haud renuat per Nubila fumos.
Praecipiti sic bile iecur flammante, superbis,
Fortunâque suâ maioribus irruet audax
Regum inimicitijs Alius. Vox caldior vna
In seros quoties gemitus, longasque Maiorum
Exijt Iliadas? Permittere verba feroci
Ingenio, libuitque auidum expleuisse furorem?
En, quales breuis illa tulit vesania fructus.
Exul, inops, vagus, assiduis terroribus aegram,
Ac longo similem letho traducere vitam
Cogeris. Haec olim cautus, prudensque Futuri
Spectasses; vacuus curae, et discriminis expers,
Inter amica Soli natalis gaudia, laetos
Cum gnatis ageres, charisque sodalibus annos. 24
24. Haud igitur crudos Zenonas, et hispida nunc te
Praecipiam torui responsa audire Cleanthis.
Ipse, voluptatum patronus et arbiter, ipse
Esto Neoclides viuendi hìc norma: futuros (a) [ERROR: no link :](a) Apud Laert. in Vita Epicuri.
In dulci spectare iubet qui semine fructus:
Anticyram procul ablegans, praesentia nullo
Qui Bona delectu arripiunt, quaecunque, parati,
Sensibus in votum veniat genioque voluptas,
Protinus indulgere: licet mox illa dolorum
Foecundam gemino pariat cum foenore messem. 25
25. Sed neque vitandus minùs est contrarius error,
Aut minùs Anticyram plenis potare iubendi
Hi quoque sunt cyathis, alios qui semper in annos,
Iratum nacti Genium, sua gaudia mittunt,
Et, similes porro victuris, viuere nunquam

-- 211 --


Incipiunt. Nunc aequoreos, ait ille, per aestus,
Memnonidum scrutator opum, Gangetica longè
Ostia, teque petam, mersi quae funera Solis
Gentibus excusas, alioque, America, rependis
Sole, parens rutili, et felix Aurora metalli.
Stat quidvis tentare operum, et subijsse laborum:
(Hac emitur mercede quies) stat fortibus ausis
Tranquillos placidae portus aperire senectae.
Mox, vbi successu pleno, aspirantibus et Dijs,
Fundarit patrios melior fortuna penates;
Dulcia tunc positis succedent gaudia curis:
Inter et egregios census, famaeque nitores,
Iam laetus peragam, quae sedulus otia feci.
Tunc, ais? At cur non potiùs tam dulcia Diuûm
Anticipes iam nunc tibi munera? Qui malus error
Ingratas iubet actutum praesumere curas,
Gaudiaque extremo vitae iam debilis aeuo,
Et nunquam fòrs venturis seponere canis?
Vix satis expediam, quàm multis nescia fructùs
Optati sic lustra fluant. En, aspice tantum
Hoc hominum quovis caeli sub cardine vulgus,
Turbam infelicem, aeternis quos vana cupido,
Neptuni dubio, dubio vel in aequore Martis,
Perque fori syrtes, infidaque limina regum,
Attonitos curis, fessosque laboribus vrget.
Quò tam solliciti cursus? Qui terminus? Aut quae,
Spes alijs alias, ceu fila, intexere gaudens,
Immensam hanc adeo miseris net callida telam
Penelope? Verum si respicis; omnibus vnus
Longorum hic operum finis proponitur: omnes
Nescio quae meliora sibi dêin tempora spondent,
Tot quibus emensi scopulos, et dura viarum,
Fluctiuagos tuto componant littore cursus. 26
26. Heu steriles Veri! Tanquam non tempore quovis,
Ambiguos citra errores, pelagique tumultus,
Illa homini liceat statione quiescere: longo
Nec nisi circuitu Euthymiam comprendere detur,

-- 212 --


Quam (votis adeo occurrit) voluisse, tenere est.
Sanius o quantò foret, anxietate, metuque
Depositis, facili confestim nubere Diuae:
Quique per incertum sinuosis flexibus aequor
Optantur, placidos iam nunc inuadere portus. 27
27. Nec fugit hoc ipsos tandem, si dura repente
Non expectari supra caput astitit hora
Funeris, et Parcae iam deficientia nigro
Pollice fila legunt. Retro tunc scilicet actae
Aetatis seriem, consumptaque tempora vanas
Frustra inter curas supremo à fine remensi,
Consilijs, heu, se nimiùm fallacibus vsos,
Ignarosque Boni, cordisque fatentur inanes:
Aethereâ quòd sorte frui, dum fata sinebant,
Abnuerint: Parcasque adeo euasisse minantes
Si liceat; posthac non irrita munera Diuûm,
Nilque datae iurant periturum e tempore vitae.
Quae ne vicini supremo in cardine fati
Ipse etiam doleas; quam postera cunque recentem
Addiderit pensis Clotho vitalibus horam,
Protinus illam aeui confer praesentis in vsum,
Dilato vacuam prohibens transcurrere fructu. 28
28. At quaenam ista genus vecors sapientia, (clamet
Hìc aliquis) foedam niueae sub nomine pacis
Segnitiem laudare, et natos rebus agendis
Indecori, aeternoque animos sopire veterno?
Fallitur. Haud quasvis, steriles deponere tantùm
Praecipimus, sortis quas importuna caducae
Spes glomerat, curas. Alacri nam caetera motu
Quem lateat refici mentes? Ceu lampade quassâ
Viuidiùs micat ignis, et, inter confraga rumpens
Saxa viam, similes vitro, electroque liquenti
Riuus agit (credas tunc primùm erumpere) lymphas.
Da rectis animum (Per me mora non erit: vltro
En etiam praeeo) studijs. Grassare per artes
Ingenuas: dubij seu te penetralia Veri,
Obstrusosque iuuat naturae attingere fontes;

-- 213 --


Seu magis, vmbriferi lustrantem culmina Pindi,
Musarum celebrare choros, et Apolline dextro
Condere perpetuos victurum carmen in annos.
Latus vbique operum campus. Sint publica curae
Munia, sint leges: neutri non aequa Mineruae
Seu calamum, seu belligeram manus occupet hastam.
Dummodo quisquis erit, quocunque in puluere cursum
Strenuus vrgebit labor; haud incerta senectae
Praemia respiciat, quin, sese laetus in ipso,
Praesenti iam nunc foueat dulcedine mentem,
Ingratum nec onus, sed opus videatur amicum. 29
29. Quae facilè in medijs contingent gaudia curis,
Si non plura tibi, aut grauiora negotia, quàm quae
Ferre pares humeri, imponas: neque nominis ampli,
Fortuitive sitis lucri tentare laborem,
Vnicus at puri iubeat respectus Honesti.
Sic etenim liber sapienti lege modoque
Tempora dispones tecum, rebusque gerendis
Tantum operę impendes, natiuum expromere quantum
Ingenij valeat, non absumpsisse vigorem.
Rusticus exercet tellurem: exercuit et rex,
Vt memorant, Cyrus, curuâ nunc ille fluentem (a) [ERROR: no link :](a) Cic. de Senect. et Xenophon in Oeconom.
Falce premens vmbram; nunc tecum, Bacche, maritans
Vlmosque, platanosque: et iam plantaria sulcis,
Iam noua inutilibus committens germina ramis.
Rusticus ast opera haec, sudans seruiliter, vsque
Sub noctem roseae profert a limine lucis:
Nec tempestiuâ requie dispungere curas
Improbus, aut festis nouit cessare diebus:
Non nisi regales cum fallere Persicus heros
Quaereret hortensi curas, et taedia cultu.
Haud secus, instinctu assiduo cui pectora famae,
Famae, siue lucri spes irrequieta fatigat,
Vrgendis totum miserè se mancipat Orsis.
Ille et sollicito trepidus sua, seque tumultu
Impediet, nimioque licet sub fasce laborans,

-- 214 --


Tempora temporibus coniunget, pensaque pensis,
Nunquam operum leuior, nullam sibi pace sequestrâ
Immunem assidui tribuens moliminis horam.
Aemulus at Cyri Sapiens, rerumque, Suique
Rite potens, medijs interseret otia coeptis:
Iamque aliquid, ratio ceu visa monere, negotî
Sumet; iamque, eadem hortari ceu visa, remittet.
Nulla cui pensum quippe est implere diurnum
Cura, sed ingenuo mentem excoluisse labore. 30
30. Proderit huc aliud, sacri quod carminis instar,
Graecia victuro Delphis signauerat auro, (a) [ERROR: no link :](a) Plin. lib. 7. Histor. nat. cap. 32.
Aebalij oraclum Sapientis, auariùs aequo
Quidquam optare vetans. Nec inanis pabula tantùm
Hic mihi luxuriae, gemmas, atque aeris aceruos,
Supremosque magistratus, dominasque curules
Concipias. Nihil humanae inter praemia sortis
Immodico Euthymiae cupidis ardore vouendum:
Non dexter studiorum, ad quae vel sedula virtus
Impulerit, successus: opum non copia, simplex
Quas sibi mortalis vitae desiderat vsus:
Non animi non ipsa quies. Quid talia namque
Rettulerit iusto votorum limite claudi:
Si nihilò secus, ac, vanis quae caetera vulgus
Prosequitur votis, inhiantia pectora turbent?
Gemmeus, an luteus crater nil distat; vterque
Noxia dum pariter labris aconita propinet.
Qualibet anxietas descendat origine; nunquam
Non erit anxietas, nunquam non triste venenum. 31
31. Nec mihi mens ideo Sapientem fingere, duri
Mnasiadae qualem fingebat porticus, omnis
Indocilem sensùs: qui funera spectet eodem,
Quo ludos, animo, nihil et discriminis inter
Bella putet, pacemque. Procul tam tristia monstra,
Deucalionei totum de semine primo
Marmoris ingenium crudis retinentia fibris.
Aemula non adeo anguicomae fert oribus ora

-- 215 --


Gorgonis; vt rigido mutet Sapientia saxo,
Quos propiùs videt: ingenitos neque corde reuellit,
Sed cultu meliore iubet mitescere sensus.
Noster, quidquid opum poscit mortalis egestas,
Id sibi cum reliquis Sapiens commune putabit,
Exquiret, cupiet, felicem frugibus annum,
Foeturam pecoris, census sine litibus, aeui
Tranquillam seriem, synceros corporis artus,
Dulcis amicitiae concordia foedera, purum
Dedecoris nomen: placidè tamen omnia: ne, si
Feruidior careat quaesito fine voluntas;
In sese vim vertat, et, acri incensa dolore,
Ipsam etiam perdat, post perdita vota, quietem,
Praecipuum quae votum, omnisque est regula voti. 32
32. Et quia saepe etiam externis vehementiùs aequo
Afficimur, ceu parua domi sit copia, curis;
Edico, teneris praesertim mentibus, in se
Remque suam visus defigere: caetera, stulti
Quae proceres, stultum quae miscet plurima vulgus,
Et quibus in melius reuocandis nil sibi promptum
Auxilij, surdis transcurrere sensibus. Hoc si
Praeceptum docili seruauerat Heraclitus
Pectore; non, largos adeo resolutus in imbres,
Tabida perpetuo vexasset lumina fletu:
Nec Pandionius, pronam si vocibus aurem
His dederat, funesta adeo meruisset iniquo (a) [ERROR: no link :](a) Vide Plut. in Antonio, et Laert. lib. 1. et 9.
Communis naturae odio sibi nomina Timon. 33
33. Id metuens, auidas intra sua limina curas
Claude, nec externos circùm patiare penates,
Densaque multiuago palari compita gressu.
Sin aliquid vel nolenti se fortè videndum
Obtulerit, quod (ceu passim Mortalia) turpe
Indignumque putes; dic tecum protinus: Ista
Plùs nihilò obseruare meum, quàm, quae glaciales
Thyrsagetae peccant, vel areniuagi Nasamones.
Respicerem, populi si praetor, iudicis aut si

-- 216 --


Fungerer officio. Quìd nunc aliena capessam
Munera? Fac ringar; bilis tamen irrita. Summus
Caelicolûm iustis haec aspicit omnia Rector
Luminibus. Tanti Priuatum iudicis iras
Praeripuisse nefas. Sua cûique negotia sunto:
Conandum mihi rite meas absoluere partes. 34
34. Credere vix possis, quantam irarumque dolorumque
Haec animo excindet sapiens incuria syluam.
Eheu, cur Nostri immemores per proxima vano
Huc, illuc rapimur visu? Ceu pyxide clausos
Tunc solùm rediuiuae oculos inducere fronti
Fertur, cum notis Lamia e penetralibus exit, (a) [ERROR: no link :](a) Plut. de Curiosit.
Caeca domi. Sic ergo parum in se quisque negotî,
Quo teneatur, habet: populo nec deuius vlla
Inuenit explendis animus spectacula curis?
Felix! Qui cupidos rimandi plurima sensus,
Fortiter ignarus, cohibet. Quàm dulcia secum,
Otia laetus aget? Rapidos vt nesciet imbres,
Ventorumque minas caeli per aperta furentes,
Ipse domi latitans, tectoque inclusus amico? 35
35. Ergo nocet, quid agant Alij, scrutarier: at non,
Felices vt agant, pariter curare nocebit:
Maiori quin nulla animum dulcedine complet,
Ac pulsis Inopum quae cladibus orta, voluptas.
Haec igitur primas inter sit cura, virili
Humani causam generis pro parte tueri,
Quae mala quisque subit, communia ducere, flentûm
Aerumnas lenire, aegro huic solatia ferre,
Illius angustos census laxare, salutis
Ancipitem saeuis alium subducere Parcis,
Nullum non patrio complecti pectore, nulli
Non facilem, quaecunque premat vis, tendere dextram. 36
36. Anne Duces quęris? Circumfer lumina: quantos
Ilicet heroas, quantis resonantia famae
Plausibus obijciet mirari exempla Vetustas?
En tibi, deliciae subiecti, Flauius, Orbis,

-- 217 --


Viuere cui tantùm, humanâ de gente mereri, (a) [ERROR: no link :](a) Suet. in uita Titi Caes. cap. 1. et 8.
Nec suus, aut aeui numerandus in ordine, si quis
Fortè dies proprij fluxisset muneris expers.
En, centum populis regnator maximus, at plùs
Regnatore pater, Cyrus, non laetior, hoste (b) [ERROR: no link :](b) Xenophon de instit. Cyri lib. 3. 4. et 8.
Cum domito spolijs diues remearet opimis;
Quàm, socios inter fausti cum praemia Martis,
Largus opum victor, diuiserat, haec sua fassus,
Quae daret, his auctum sese ornatumque videri,
Auctior vnde aliquis comitum atque ornatior iret.
Nec, qui Cecropijs Auroram terruit armis, (c) [ERROR: no link :] (c) Vide Plut. in eius uita.
Miltiadis magni soboles certissima, quamvis
Nil vltra ciuem, priuato et limite clausus;
Munifico haud tantos aequauit pectore reges.
Ecquis enim (testare fides antiqua) nouercam
Expertus Sortem, haud sensit Cimona parentem?
Cui misero non ille salus? Quem rebus in arctis
Deseruit, trepidumque sinu haud excepit amico?
Nulli clausa domus: ieiuni huc vndique coetus
Confluere, hinc alio saturi discedere vultu.
Quìd loquar expositos sublatis sepibus hortos,
Diuitias faciles? Properate ad publica, ciues,
Gaudia. Quidquid alit tellus, fas omnibus aequè,
Seu fruges, seu poma hilari decerpere dextrâ.
Nocte, dieque patens aditus: custodia nusquam:
Nil vetitum, et Domini proprium. Quin ipse, morari
Impatiens, sua vulgus inops dum limina quaerat,
Aerumnisque ardens cessantibus obvius ire,
Profuso quos aere leuet, per compita passim
Vestigat ciues, passim sua munera laetis
Laetior obtrudit. Qualis, cum Sole recepto
Feruidus igniuomis vrit Leo faucibus annum,
Longaque semianimes pallent ieiunia sulci;
Camporum foecunda altrix, sitientia latè

-- 218 --


Arua super medio nubes volat aethere, iamque his,
His modò vitales succos, animaeque virentis
Nutrimenta cauo diffundit ab vbere terris.
Aut qualis, Phariae terrenus Iuppiter orae,
Gurgite foecundo siccos descendit in agros
Nilus, et aestiuo Pelusia rura Tonanti
Succensere vetat. Pandit gauisa beato
Diluuio Aegyptus gremium: quàque aureus egit
Amnis iter, sparsitque gradus, socia agmina iungunt
Alma Ceres, mitisque Pales, viridesque Napaeae,
Cumque opibus, Spes discinctae, Cultusque, Decorque
Et resoni plausus populorum: iamque nouatas
Hortatur falces: iam sedulus horrea laxat,
Flauentemque tibi messor promittit, Osiri,
Flauentem tibi, Nile, tuo de rure coronam.
Haud secus Actaeae totam se diuidit vrbi,
Perque inopum gremium exuperante refunditur alueô
Nescia stare Viri pietas. Nil explet amantem:
Nil animo satis: augetur, dum spargitur: et, quò
Latior excursus; (dictu mirabile) maior
Impetus est. Dandi semel explorata voluptas,
Pulcher hydrops, alijs sitiens, noua pabula quaerit,
Nec donasse putat, geminet ni munera: iamque
Plus debet, qui praestat opem, plus accipit ipse,
Largiturque sibi: pleno ceu gurgite tota
Pectus in authoris redeat, quae pluribus inde
Per populum latè manarat didita riuis,
Gaudiôrum eluuies. Cur non huic prodiga cunctos
Lydorum, atque Arabum census, et quidquid vbique
Flumina seu voluunt auri, seu ducitur alto
Omniferae matris gremio, Fortuna, dedisti?
Crede mihi, humanum poteras, dum consulis Vni,
Demeruisse genus. Communia nemo negaret,
Communis spargenda parens quae, dona, tulisset. 37
37. O meritos gazis animos aequalibus vti,
Quàmque velint, haud posse minùs! O pectora curis
Regnorum, et vasti imperio dignissima Mundi!

-- 219 --


Vt libet, insano Caij, tumidique Nerones
Regia certatim vacuent aeraria luxu:
Vndantem terris pelagum, vndantique vicissim
Inducant pelago terras: hìc surgere valles
Montibus; aerios plano subsidere montes
Hìc iubeant: vnis iuga per septena refusam
Vrbem Caesareis absumant aedibus: vnâ
Imperij, Mundique vorent patrimonia coenâ.
Maximus, et longè ante alios iucundior vnus
Fortunae praestantis honos, benefacta per Orbem
Spargere, felices facere, instaurataque vitae
Auspicia, et melius miseris procudere fatum.
Haec caelo meritos heroas gloria tollit:
Haec regum est propria, hae vel Numine digna voluptas. 38
38. Omnibus atque vtinam hic sub pectore nobilis ardor
Viueret. Vt subitò venae melioris in aeuum
Aspera deterso remearent saecula ferro?
Vt nouus annorum consurgeret, omine fausto
Conditus, auspicijsque fluens melioribus ordo?
Bella, metusque procul: niueis Pax aurea bigis,
Et laetae Charites, et pleno Copia cornu
Lustrarent agros, lustrarent oppida: nec tu,
Iam genus infidum, terrasque exosa nocentes,
Sydereos populis vultus, Astraea, negares.
Nunc totâ licet armiferae Sors nube pharetrae
Ingruat, et saeui denso circùm agmine casus,
Omniaque in nostras iurent elementa ruinas;
Nulla hominem laedit, quàm quae promanat ab ipso,
Vis grauiùs. Duris possemus parcere fatis,
Duraque fòrs nobis didicissent parcere fata;
Ni furor humanus stimulis vrgeret, et hosti
Adderet externo vires ciuilis Enyo. 39
39. Vltima laetitiae, sed princeps, regula, parque
Omnibus vna, Deo haerere, illum mente tueri,
Perpetuo illi nexu, et amoris foedere iungi.
Venimus ad summum: procul hinc cureque, metusque:
Intima quaesitae dudum penetralia Pacis

-- 220 --


En tandem patuere: en ipsa in limine sacros
Expedit amplexus, Thaumantide cincta perenni,
Caelicolûm et qualis mentes beat. Aspice, quantus
Frontis honos, placido quae vernat gratia vultu:
Vt nil syderibus concedunt lumina, blandae
Nectar vt hyblaeum superat facundia linguae.
Penelopem agnoscas diuinam, cui procus Orbis.
Nec dispar dominae sedes. Mitissimus aer,
Sponte ferax tellus: procul imbres, fulmina, nimbi:
Ignotum quid hyems, quid caeli flammeus ardor:
Autumnus totos, totos ver occupat annos.
Mille voluptatum species, mille obuia passim
Laetitiae argumenta: hìc feruere lacteus amnis;
Melleus hìc spumare latex. Circùm vndique festas
Implexae manibus Charites, blandique Lepores
Exercent choreas: plaudentibus vndique circùm
Nectarei volitant Risus, et Gaudia pennis.
Haec nobis iam meta: huc remi, et carbasa toto
Accelerent nisu: nil iam debere procellis,
Nil pelago superest: tam dulci in littore proras
Perpetuò religandum. O cordis plena voluptas!
O vitae syncera quies! Libare Deotum
Ambrosiam, puro satiari Numinis haustu,
Aeternumque auidis illud constringere votis,
Vnum implet quod vota, exceditque omnia, Pulchrum.
Quis dolor, aut quae tam laeto intercedat amori
Anxietas? Vllamne sitim, aut fastidia norit,
Nectaris aetherei potor, conuiua Tonantis? 40
40. Finitis quicunque Bonis amor imminet, aestu
Ambiguo nunc huc volitans, nunc spargitur illuc:
Instar apis, quae per saltus gentilis Hymetti
Iam thyma; serpillum iam circuit, et modò glauco
Rore maris; niuei pendet iam flore ligustri,
Singula delibans auidè, subitòque relinquens.
Quid faciat? Patulo quanquam aggeret vtraque cornu
Hinc natura suos, illinc sors aemula census;
Nil satis, immenso vacuum dum Numine pectus.

-- 221 --


Nam neque plena quies votis, integra Bonorum
Obtigerit ni Summa; nec, extra Numinis alueûm,
Haec alibi iunctis fas confluere omnia riuis:
Hostili cum se excludant infensa vicissim
Dissidio: vix vt quodquam sit prendere, multis
Interea ni posthabitis longèque relictis.
Omnia sed socio, fac, demum foedere iungas;
Non tamen hic idem, varijs tot fructibus aptus,
Perfectumque adeo immensis complexibus orbem
Efficiens, fortis cumulus sat nectare largo
Explerit sitientem animum. Vel scilicet vno
Congeriem totam simul amplecteris amore:
Totque idem distractus amor per dona, nec vsquam
Integer, haud pleno libabit singula sensu;
Vel proprios cuicunque Bono diuiseris actus,
Et rerum numerum numero exaequabis amorum:
Nec plenè tunc vllus amor satiabitur, vni
Haerens quippe Bono: cum, quod minus omnibus, illo
Sit pariter minus. Vni igitur iungenda voluntas,
In quo non Bona conueniant modò cuncta; sed vnum
Prorsus idem sint cuncta Bonum: quod, Numine dempto,
Sollicitis nequicquam animis circùm omne quod vsquam
Terrasque, et maria, et superos rimaberis axes. 41
41. Adde, quòd aeterna seiunctum ab origine, praeter est,
Quàm mutilum, quodcunque Bonum, neque cordibus aptum
Implendis; multâ haerentûm contage Malorum
Inficitur: totum vt nequeat, totoque requiri
Pectore: diuersis animos sed motibus vrgens
Hinc cupidos trahat; hinc refugos auertat: amorque
Illius haud leuiore odij sit pondere mistus.
At tibi, inexhausta ò hominum, Diuûmque voluptas,
Summe Pater, quae mista Mali contagia? Toto
Aut quid ibi non conatu et vi mentis amandum,
Nil vbi non summum, ac solidè plenèque beatum? 42
42. Praeterea, certum nobis propriumque perennet,
Quidquid id est, felix quo vita impletur, oportet:
Nec quidquam proprium magis immotumque fruenti,

-- 222 --


Ac Deus. Inuitis alios nam denique census
Fortunae, duraeque rapit violentia mortis.
Vllane seu sortis, seu lethi iniuria possit
Hunc rapere, occiduo cui nunquam est limite claudi,
Quoque frui nobis haud tempore certiùs vllo,
Occidui quàm sub finem conceditur aeui? 43
43. At metuas forsan, ne nil tibi iuris in ipsum.
Parce metu: plùs ille tuus, quàm caetera, rerum
In censu quaecunque putas numeranda tuarum,
Fida licet domino, et nunquam peritura manerent.
Omnis Amans in ius sortemque euadit Amati,
Et tantùm iuris, quantùm vis crescit amoris.
Atquì nemo Tui, quàm Numen, amantior: haud sis
Carior ipse tibi. Quid enim vel fingere tantum
Noueris, aut optare Boni, quin plura Parentis
Aetherei immensus dederit, det, spondeat ardor?
Hoc, quodcunque vides, tam vastis vndique circùm
Diffusum spatijs, varijs tot partibus aptum
Ordine tam miro digestum, et foedere iunctum,
Hoc totum bonus ille tuos effinxit in vsus
Naturae communis opus. Tibi Caerula ponti,
Aethereosque orbes, infixosque orbibus ignes,
Regnaque terrarum, et, terris quaecunque, vel vndis
Sparsa meant, volucri findunt vel Nubila gyro,
Brutarum iussit famulari saecla Ferarum.
Hoc liquidum iubar, hic caeli spirabilis haustus,
Tot variae rerum species, tot Commoda vitae,
Illius omnia se testantur munus. Amanti
Quid deerat, nisi tantorum vt suprema coronis
Ipse operum foret, atque suis se denique donis
Adderet? Hoc etiam non enarrabile munus
Apposuit: totumque homini, post omnia, sese
(Nulla quod ausa forent, vtcunque capacia, vota
Poscere) inexhausto profudit amore. Nec illum,
Nominibus tantis, perque haec tibi pignora nexum,
Pleniùs esse tuum, quàm sis tuus ipse, fateris? 44
44. Hinc adeo, nemo cum nos impensiùs illo

-- 223 --


Alter amet; noua se ratio, manifestaque prodit,
Cur illo pariter iucundiùs alter amari
Nemo queat. Nam nec dulcis, nisi mutuus, ardor;
Nec, nisi Amatorem aethereum quo pectus anhelat,
Mutuus ex toto calor est. Da Thesea, da, quem
Eurialus Niso, Pyladi praeponat Orestes:
Quisquis erit, cum plura simul cogatur amare,
Iamque sibi haec animi partem, iamque illa requirant;
Haud vni, quantus demum est, se impendet Amico:
Sic hominis mens, sic illam sua limite curto
Includit natura. At non et maximus Author
Finibus his cogi. Quamvis simul omnia curet;
Vsque tamen toto se curat singula. Plenum
Ceu rutilus (si nostra illi componere fas est)
Astrorum genitor nullis non partibus ignem
Commodat, in partes quamvis simul influat omnes:
Aut animae ceu vis pereuntibus indita membris
Non secus extremos vngues, tenuesque capillos,
Ac reliquam vegetat, solida indiuisaque, molem.
Nusquam se minor est, nusquam non vndique plenus
Immensi fons ille Boni: ceu Numine toto
Omnia; sic toto quoque singula Numine complet.
Tu frueris, fruitur simul hic, simul ille, fruuntur
Innumeri: nihil inde t ibi, aut decerpitur vlli:
Omnibus vnus amor par, omnes efficit vnum.
Riualis non ergo metus, non inuida mentes
Cura coquit: quin tam largo, immensoque, nec vllam
Non hominum superante sitim dulcedinis haustu
Iam saturis noua fit socios habuisse voluptas. 45
45. Quìd referam? Sortem quòd amor permiscet Amatûm,
Alterutri fuerint quae vel Bona, vel Mala cunque,
Ambobus faciens communia. Noscere promptum
Vnde etiam, quanto reliquis discrimine praestet,
Aeternum primumque Bonum qui respicit, ardor.
Nempe alibi, laetis coeant cum tristia, parsque
Saepiùs haec illam praeponderet; amplius aegro,
Quàm gaudî, maeroris adest vectigal Amanti.

-- 224 --


Ilicet infelix, cumulo crescente Malorum,
Cum sua vix portet, damnatur et illa subire,
Vnanimum lugenda premunt quae, fata, sodalem!
Haud ita, supremo, tedis melioribus ardens,
Caelicolùm Regnatori qui iungitur. Ecquid
Scilicet in tali lugendum occurrat Amico?
Ecquid non penitùs felix, non vndique laetum?
Ipse sibi vita, et gaudî immortalis origo,
Totius mensura Boni, immutabile Pulchrum,
Externis nusquam causis obnoxius, vno
Naturae, sortisque vices, diuersaque nutu
Fata regit, nullis per tot labentia saecla
Siue minor damnis; siue auctior incrementis.
Penè Deum viues, diâ tibi lampade pectus
Si caleat: tot tam mirae, quêis ille beatus
Perpetuùm, dotes tua sors, tua gaudia fient.
Talis Amans, qualis suus est amor: accipit omnis
Hinc habitum formamque animus. Telluris opacae
Cur gremio caeli tam nobile pignus, honestum,
Eximiumque adeo, et generosum pectoris ignem
Defodis, ipse luto simul infodiendus eodem:
Illius audaci cum vetus in ardua nisu
Aeternae penetrare queas sacraria lucis,
Caelicolûmque auram spirare, et Numinis aeuum? 46
46. Nec labor huc nimius consurgere. Sponte suâ mens,
Ilicet vt sacri excepit primordia flatùs,
In Superos festinat, humum pertaesa, suoque,
Vnde genus trahit, exultans se iungere fini.
Quin etiam, vano quoties illusa decore
Corporeis haeret formis, sub imagine fictâ
Nescio quid magni vel tunc Genitoris anhelat.
Omnibus hic vnus stat votis terminus: omnis,
Deuius vtcunque, et varijs anfractibus errans,
Huc tandem redit, huc animi conuertitur aestus.
Singula quippe Boni tantùm ratione voluntas
Cùm petat, inque Bonum quovis se dirigat actu;
Haud pote, quin summi occultâ ratione Parentis

-- 225 --


Cuncta petat, quin summum actu quocunque Parentem
Respiciat. Nempe ille Boni forma integra, et omne
Illius est leuis vmbra Bonum, quo caetera quaeque
Insignita placent. Sic Numen in omnibus vnum
Ignaros trahit: ignotum sic Numen amatur. 47
47. Impetus hic igitur mentis ratione iuuandus,
Vt norit, quid amet: riuisque, et inanibus vmbris
Posthabitis, ipsum omnigeni apprendisse decoris
Exemplar primum, immensae dulcedinis ipsum
Iam quaerat sitiatque aeternum attingere fontem.
Nonne vides, vt, quae sol sydera pinxerat absens,
Obscuret praesens? Vix caelum emensus, Ibero
Gurgite flammantem currum, igniuomosque Iugales
Condidit; en vacuo Mundi radiare theatro
Astrorum formosa cohors, Saturnius ignis,
Iamque nitens medio; iam pleno Cynthia vultu,
Et Venus, et Mauors, et cum Ioue lucidus Arcas.
Quàm rutili crines! Quàm viuida Solis imago!
Inscia miratur tellus: totidemque, creatos
Lucis in imperium, et redituri fraena diei,
Iam patrio credit temoni assuescere Phoebos.
Sed satis hac fulsisse tenus: iam subdite fasces,
Noctiuagi procul o soles iam cedite. Magnus
Ecce diem verum lucis pater aduehit: Orbem
Ecce suo coram manifestus lumine ditat,
Fulgida stellarum nox, occasusque nitoris,
Quem dederat. Simul vmbriferae caliginis horror
Deterso fugit axe; simul, vibrantia caecum
Per chaos, obtusis vanescunt sydera flammis.
Vnum sat caelo spectari Hyperiona: tantas
Aetherei fulgoris opes, tot splendida lucis
Argumenta suae ipse oriens obnubilat vnus.
Haud secus, aeterni veniens ab imagine Solis,
Discolor haec mundi species mirantia grato
Lumina suspendit visu, dum maximus author,
Et Pulchri fons omnis abest. Sese ille videndum
Praebeat, innatis quantus fulgoribus ardet;

-- 226 --


Ocyùs immensâ perfusis lampade totus
Ex oculis, nebulae, fumique volatilis instar,
Nocturnus rerum decor effluit: obruta blandae
Fax Veneris: nusquam lueris Cyllenius ardor
Dulcè micans: nusquam tua, Mauors, fulgura: nec tu
Fascibus ambiris iam, Iuppiter: vna renidet,
Vna animum summi praesentia Numinis implet. 48
48. Felix, cui medias terreni carceris inter
Haec tenebras exorta dies: qui lucis auarae
Occiduum iubar, et sublustri in nocte micantes
Astrorum radios diuino sole rependit:
Furatusque oculos scenis pereuntibus, vnum,
Limite comprensum nullo, miratur, amatque
Immortale Bonum, se totius vnde propagat,
Natiuo velut e pelago tot didita riuis,
Vena Boni: proprium nunquam tamen illa relinquens
Principium, neque fontis opes tam perpete fluxu
Imminuens, viuo sed gurgite plenior intus
Stagnans, et cumulo in sese vberiore redundans.
Ergo non humiles illum curaeque, laboresque
Exagitant. Alijs peregrino e littore merces
Ducendas, licitandum Alijs per bella, supersit
Quod cineri, nomen, rapiendaque sceptra relinquit.
Sat caelum sibi, sat regni immortalis honores.
Votorum pax alta: suo mens pondere nixa,
Blanditijs iuxta, ac terroribus inuia: nusquam
Ignaui gemitus, et frontis nubilus aer.
Vt libet, horrendos moueat Dea caeca tumultus:
Eripiat census, laribus detrudat auitis,
Prostituat dominâ spolium venale sub hasta;
Nil quascunque minas, nil quaevis damna moratur:
Turbinibus nullis vitae, sortisque procellis
Laeditur: humanis sed casibus altior, instar
Ventosque, pluuiasque superuadentis Olympi,
Aeris hanc imi illuuiem, caelumque palustre,
Et, quibus infelix crassae vicinia terrae
Concutitur, trepidos aeui reuolubilis aestus

-- 227 --


Sub pedibus linquens, telluris transfuga, ciuis
Astrorum, maior mortali, Numine plenus,
Iam fruitur meliore polo, iam laetus anhelat
Syncerum iubar, atque aurai simplicis ignem. 49
49. Hanc olim in syluis, inter deserta Ferarum,
In syluis, Aegypte, tuis, quà deuia cunque
Hospitium, dulcesque daret spelunca latebras,
Pene omni abiunctam perituri à corporis vsu,
Corporeo quamvis inclusae carcere, vitam
Illustres duxere animae, gens nescia fraudum,
Relliquiae insontis saecli, veterisque metalli.
Longè illis studium lucri, famaeque cupido:
Nulla Venus, thalamisque sedens genialibus Hymen.
Degeneres caelo sensus, hominemque caducum
Exuerant; neque seu victùs, seu pigra soporis
Cura Deo fixas poterat diuellere mentes.
Durus vita labor, corpus graue pondus, amarum
Exilium tellus. Tu, caeli arcana voluptas,
Pascebas animos: tu, flammiger halitus, imis
Sensibus incideras: te votis omnibus vnum
Ardebant, toto te pectore suspirabant.
Sorte quid hac melius? Quae fortunatior aeui
Conditio? Anne alia occiduo iam lumine functos
Vita manet, Superûmque aeternâ in sede receptos?
Nonne amor hic diae cumulus, mensuraque sortis?
Nonne hoc, Caelicolûm satiat qui pectora, totus
Nectaris immensi gurges de fonte redundat? 50
50. O Pater, ò magni maior mens, vitaque Mundi,
Principium sine principio, sine limite finis,
Vnde omnis natura oritur, quòque orta recurrit.
Tu nostris requies, et meta nouissima curis,
Tu primus, tu solus amor: te, fluminis instar,
Per scopulos, obicesque, per aequa, et iniqua viarum
Acceptum pelago properantis reddere censum,
Antiqui memores ortùs, ripâque minori
Indociles cohiberi, auido perquirimus aestu:
Nec modus, optatum donec iam prendere littus,

-- 228 --


Permistosque tuo contingat in aequore mergi.
Est suus, est certè cunctis decor, vndique circùm
Spectantur quae fusa tuae miracula dextrae.
Pulchra maris facies, placidè stagnantibus vndis,
Pulcher inextinctis radians fulgoribus aether:
Nec tellus non pulchra satu tam diuite florum,
Florumque, et segetum. Quantò at tu pulchrior ipse,
Diuini cuius tellus, mare, lucidus aether
Nil nisi sunt vmbrae, nisi somnia vana decoris:
Hòc tantùm formosa, tui quòd luminis instar
Obijciunt, quòd tu, Pulcherrime, pictus in illis.
Te mihi Sol radijs, vernis te prata colorant
Muneribus, te noctis opacae mysticus horror
Vmbrat, te Zephyri spirant, Volucresque loquuntur,
Arguto vitrei referunt te murmure fontes.
Quidquid vbique vident oculi, mens protinus illic
Te simul, et multò plùs te videt: omnia plena,
Magne, Tui: tacitis clamoribus omnia latè
Ingeminant. Quìd spectra inhias euanida? Summum
Artificem quaere: Artificis metire perennes
His vmbris radios, et non imitabile lumen.
Ille tuos, qui te, qui nos tibi finxit, amores
Postulat: ille habeat, mundi primaeua Venustas,
Formaque formarum, Summarumque vltima Summa.
Nil tamen externis opus est mihi vocibus. Ipse
Sat monet hoc animus, tibi, Formosissime, factum
Se penitùs, neque laetitiae vitaeque beatae
Synceros latices alio sibi fonte petendum.
Ipse meo conceptus amor sub pectore, cui par
Nil alibi rerum, totius amabile Pulchri
Te petit exemplar, puri te luminis orbem,
(Quà licet è mediâ miserae caligine terrae)
Sublustri procul in nebulâ clausumque, micantemque
Vsque ardens miratur, et indefessus anhelat.
Nil super optandum: sordent Mortalia, sordet
Ipsa etiam, quanquam radiantibus intertexta
Astrorum formis, quanquam vndique, et vndique gemmis

-- 229 --


Fusilibus conflata, alti domus ignea caeli.
Ah quoties, gelidis cum rarescentibus vmbris
Purpureo rediuiua dies consurgit Eoo,
Sol vbi, vociferor, meus est? Quandoque licebit,
Illum, illum pulsis tandem spectare tenebris,
Cuius inocciduâ roseus prae lampade Titan
Vix hebetis radij, vel semiânimis scintillae
Instar habet? Quoties, Lethaeis humida succis
Incubuit fesso cum nox altissima Mundo,
Suspirantem audit, quòd adhuc aeterna moreris,
Sollicitas, animi requies, componere curas?
Omnia te sine pro nihilo, plusque ipse vel vnus
Omnibus es. Cupidas irritant caetera mentes;
Tu solus satias, solus dulcedine verâ
Perfluis, immensosque sinus immensior imples,
Laetitiae cumulus, cordis cor, vitaque vitae. 51
51.Exorere o igitur nostrae, lux aurea, nocti,
Dilectisque, quibus miseras inscitia mentes,
Horrida primaeuae soboles, inscitia, culpae,
Excaecat, nebulis, radiorum gurgite viuo
Attonitos sensus, inhiantia lumina comple.
Noui ego, laetitiae quantus Mortalibus ardor:
Quàm dulci tormento, et quêis praecordia verset
Illecebris agnata Boni Pulchrique cupido.
Per freta, per scopulos auidi, per tela, per ignes,
Illius vnde vnde inuitet leuis vmbra, sequuntur.
Quos capient motus, quantò maioribus ibunt
In praedam stimulis, synceri vbi cominus ipsa
Obtulerit se forma Boni? Rimantur inerti
Obscoenos marcore, et pumicibus ieiunis
Sudatos latices, melior quia fallit hiantem
Vena sitim: qualis nimij sub sydere Cancri,
Puluerulentum iter, aestiferumque viator anhelans
Aethera, perspicui longè si copia Cydni,
Martiaque, aut Virgo; liuentibus arida stagnis
Proluit impatiens, crassisque paludibus ora.
Te liquidum, nulloque arctatum littore noscant

-- 230 --


Ambrosiae pelagus; tenues in puluere riuos,
Protinus auersis meliora ad pabula votis,
Incipient, putres, et fastidire lacunas.
Tuque adeo fibras, et corda vacantia solus
Implebis: solum flagrantibus vsque medullis
Te sitient: quam quaesierant per plurima, in vno
Omnimodam nacti requiem, aeternùmque fruendam. 52
52. Cuius ego arcanos operosâ indagine fontes
Vestigare orsus, quae iam vagus aequora lustrem?
Quosque nouos ineam cursus? Hìc plena voluptas:
Hìc quodcunque alibi palantia vota requirunt:
Omnibus hìc animi ceu tenditur vltima curis
Linea; sic nostris quoque meta laboribus esto.
Soluite (iam laetos tetigerunt carbasa portus)
Soluite littoreis, Musae, sua munera Diuis. Finis.

-- 231 --

-- 232 --

-- 233 --

-- 234 --

Previous section

Next section


Rogačić, Benedikt (1646–1719) [1690], Euthymia sive De tranquilitate animi. Carmen didascalicum, versio electronica (), 8211 versus, verborum 111.074 [genre: poesis - epica; prosa - praefatio; prosa - summa] [word count] [rogacicbeuthym].
Powered by PhiloLogic

Creative Commons License
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom
Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.