III. DE HERBA TABACCO METAMORPHOSIS
Frigus erat; iunctis foribus tectusque lacerna
Servabam multo viventem in torre favillam.
Fraxina perpetuo producta foramine virga
Prae manibus fuerat, modicae cui molis ad ima
Figlinus est crater teretique dat oscula ligno.
Hunc secta oppletum fronde et praesentibus herbis
Admoveo cratera foco summumque foramen
Arripio labris et flatibus attraho flammam.
Concipit herba rogum iamque ore reciprocat ater
Fumus et ardenti glomerantur ab ore vapores.
Iuxta frater erat, qui nostro e gutture nubem
Miratus »Siculone«, inquit, »de monte revulsum
Enceladum video saevumque Typhaea rebelli
Ore in caelicolas incendia nigra vomentem?
Quaenam haec herba nocens, quae tristi tabida fumo
Insultatque oculos et nares peste vaporat?«
Tunc ego: »Quandoquidem canis concreta pruinis
Diserere urget hyems et suadent otia Cauri,
Ingentes ortus et mirum graminis huius
Ingenium expromam, fallam quoque frigora dictis.
Cognita saevitia Saturni e semine proles
Brasiliam Brasilus proprio de nomine dixit.
Hic gladios iramque Iovis profugique parentis
Exilium metuens longo maria aspera tractu
Praeterit et sectas terna in divortia terras,
Mox Charibum deserta legit, praedulcibus orbem
Fecundum calamis et odorae cortice sylvae. 91
Hic tamen, heu, quantum scelerum, quae turpia mites
Edocuit populos, namque illo urgente recessit
Incola simplicitas, feritas subit hospita gentem.
Inde nefas animique truces et credere iustum
Deposuisse famem laniati in corpore fratris,
Horrendaeque dapes verubusque affixa colurnis
Membra Cyclopeos vix admittentia morsus.
Usque adeo peius nihil est quam perfida mens, quae
Tortorum laqueos Nemesisque eluserit ensem.
Attamen haud latuit superos, et lumine multo
Sydera ad humanos semper vigilantia mores
Dicuntur retulisse Iovi felicia regna
Saturni sobolem culpis violasse paternis.
Tum sator omniparens stricta face prosilit et iam
Ultra aurem adducto vibrabat tela lacerto,
Cum Brasilus diros patiens sub pectore morsus
Et sua fata videns »Maris arbiter«, inquit, »et atrae
Arbiter alme Stygis, misero succurrite fratri
Vel vobis trepidate et per mea fata tonantis
Pendite proclivem fraterna in vulnera dextram.«
Audiit Eumenidum rector subitamque timenti
Iniecit nubem et sparsum Phlegetontide lympha
In terram fibris et nata stirpe ligavit.
Frons abit in florem, geminae coguntur in unam
Radicem surae, pariter gracilescit obesum
Pectus et in latas abeunt duo brachia frondes;
Plantaque fit pecori male nota, invisa iuvencis,
Succo saeva suo, quam magna fronde tumentem
Pratorum fruticem, sylvarum dixeris herbam.
Quaerebant Brasilum iam fulmina missa, sed ictum
Evasit minor herba viro, fulmenque tremendum
Nil nisi sulphureum foliis afflavit odorem.
Frondibus hinc pallor, gravis est hinc spiritus herbae,
Hinc illam tenerae metuunt tetigisse Napeae.
Iuppiter at fremitu, tonitrum quod vinceret omnem,
»Te primae«, dixit, »rapuerunt Tartara poenae,
Te nemo servabit ab hac (sic nomina germen
Traxit et hinc plantam Satyri dixere Tabaccum),
Te nemo servabit ab hac, qua saevius artus
Discruciare tuos mutataque membra laboro 92
Et totas dextrae consumere vindicis iras.
Nam primum calido tristique solutus aheno
Et tortus longo referes Ixiona gyro
Et vinces: hominum qui mandere membra solebas,
Humano sub dente gemes, in frusta tereris,
Ardebis flamma, laceri flammisque perusti
Torquebunt ipsos ultricia labra vapores.
Nec modus hic poenae, nam coniurata severa
Cum mala naris de te sibi pabula poscet
Detrita in cinerem saxoque subacta molari.
Utque hinc accipias, tibi sors quam dira paretur,
Te flebunt hostes, quoties mandere, feroci
Extorques faciles mandentis lumine guttas,
Lumine nec tantum, patulo sed et ore fluentes
Se rumpent lacrymae, et toto lugebere naso.
Sic vexere, volo, sic quam mortalibus olim
Abstuleras, hominum consumptor dire, salutem,
Consumptus reddes, turpem laceratus in escam
Augebis vulgo, quos olim dempseris, annos.«
Continuit genitor vocem, quam fata sequuntur,
Vexandamque dedit Satyris tortoribus herbam.