LXVII. IN LAUDEM NICOLAI VITI GOZZII, ASTRONOMI RAGUSINI POEMATIUM
O dea, quam roseus merito veneratur Hidaspes,
Seu mater nitidique soror seu filia dici
Solis amas, seu fusca genas, seu roscida crines,
Seu digitis victura rosas, quae candida caelo
Sydera puniceae depellis verbere virgae,
Comprime caelivagos gressus et parce tenebris,
Dum cerno superas acies totamque retracto
Uranien caelique duces, quibus emicat ingens
Signifer et, certa dum currit lege, fatetur
Compositos divum Vito moderante furores.
Sorte vagos cursus vitreumque rotata per axem
Spernebant sua regna dei, dum nulla daretur
Natura prohibente quies, aut longa levare
Mutato momenta situ, iamque ausus in illos
Livor ab Elisiis properare inconditus umbris
Stringere tela manu, leges aeternaque rerum
Foedera sacrilega suadebat frangere rixa:
»Cur senior divum, summi gravis arbiter orbis,
Fallit inexhaustos gressu leviore labores?
Cur suus auricomo Soli nitor? Astrane ab illo
Lucis dona petant? An flammea lora regentis
Mercurii ingenium Martisque exercita bello 179
Brachia Phoebei nollent agnoscere currus?«
Nec mora, iam propriis pugnant excedere castris
Ingentesque minas nec dedignanda Tonanti
Bella movent, Geticam iam se metitur in hastam
Fulmineus Mavors, mutatoque ignea vultu
Stat Venus, attoniti qualem levis unda Scamandri
Horruit et diro cognatae in pulvere Troiae
Sudantem refugis timuerunt Dyndima sylvis.
Iam paribus telis vacuoque in proelia caelo
Descendit furiata manus, iam foedere rupto
Pulsa salus rerum et mundi compage soluta
Fata suo timuere Iovi. Dum talia divi,
Ecce per oppositos fusis super ora capillis
Et foedo teretes planctu laniata lacertos
Uranie furibunda ruit, quam vertice quondam
Aonio lauros inter ripamque virentem
Ex Iove Mnemosine magno foecunda crearat.
Huic pater et sceptrum vitreique insignia regni
Et caelos sub lege dedit divosque docere,
Quas teneant fugiantque vias. Ut constitit illa
In medio et sacram dominae venerata senectam
Arma truci fluxere manu: »Quo tenditis?«, inquit,
»Quid poscunt haec arma, duces? Proh, quanta superno
Exemplo audebit quantasque exurget in iras
Gens hominum, si tanta dei, si tanta movetis
Bella et Titanas Phlegreo absolvitis ausu?
Has, Phoebe, Amphrisus furias, has vincla mariti
Suaserunt, Citherea, minas? Haec tela cruorem
Bistoniae plebis sitiunt, Gradive, manusque
Istas Tessalici poscunt, Cilenie, tauri.
Exarmate animos, fatorumque inde geratur
Auspicio renovata fides, Iove namque secundo
Et leges et iura dabo. Nunc pandere mens est,
Quale meis pondus, quae sit fiducia dictis.
Est mea progenies, cuius residentis in alvo
Ad mentem toto sudastis numine, divi,
Ut magnum natura daret, lateque vigeret
Unicus et cunctis par esset Gozzius astris.
Saturnus nervos alteque videre futura
Et rerum pondus dignoscere, Iuppiter auctor 180
Mortali plus posse dedit, Rhodopeius heros
Magnanimos ausus, menti sua lumina Titan
Obtulit, et variis docuit Titania Phoebe
Temporibus aequare animum, suadaeque potentis
Cultum Atlantiades, geniumque Ericina creavit.
Hic potuit motus circumque vagantis Olympi
Ingenium legesque nec ennarrabile foedus
Errantumque vices trepidantiaque astra videnti
Et magnos tenui sensus contexere libro.
Et quaecumque vagi doctus scrutator Olympi
Quondam Trinacrio clausit miracula vitro
Quaeque in Achillea, dum Dardana fervet Enio,
Dicuntur fulsisse manu, dum sydera grandi
Inseruit clypeo caelumque recoxit in arma
Aetneus sab rupe senex, stant condita late
Illic, qua superae fulgor latet igneus aurae
Et multa gravidae consurgunt Pallade chartae.
Hunc figam in caeli normam, placeatque moveri
Mortali sub lege polum, si furta deorum
Altaque Parrhasias in templa accepimus Arctos,
Et caelum Herculeo potuit considere tergo.
Est, ubi Parthinae domuit fera pectora pubis
Pollio Dalmatica praecinctus tempora lauro,
Romuleos urbs fassa patres, quae iuris ab arce
Celsa catenatas inter regina sorores,
Fama tuta sua solioque innixa perenni
Crispat inoccidua dominas in pace secures;
Cui parcit mundi tumidus moderator Eoi,
Invigilat cui magnus Iber, quae condit amicum
Educitque diem, cuius fortuna favori
Affixit stabiles utroque in cardine metas,
Ut, quocumque trahent rutili Titana labores,
Rachusius dominetur amor. Sic numine dextro
Has inter gentes pacataque regna nec ulli
Subdita colla iugo vitales Gozzius auras
Hausit et inspecto divisit gaudia caelo.
Hic postquam ad firmos iuvenis surrexerat annos,
Indulsit menti quicquid docuere per orbem
Chaonii monumenta senis, praecepta Minervae
Ebibit et gravibus cumulavit pectus Athenis. 181
Mox nova spectandi cupidus sua tecta reliquit
Et solvit celerem patrio de littore pinum.
Proh dolor! ut fugit, viridem perculsus Arion
Divulsit cum fronde comam secumque revulsas
Naiadas immenso petiit demergere ponto.
Luxerunt nemora et cautes, Dryadumque querelas
Ripa sonans retulit, lacrymisque augentibus undam
Adriaci tumuere sinus. Hinc ductus in omnem
Hesperiam, qua nigra locis horrensque vetustas
Solatur veteres cultu maiore ruinas,
Quaque Deum sedes cognatoque aemula caelo
Roma, caput mundi, venientibus obvia sceptra
Et septemgeminas producit ad oscula turres,
Religione loci patrium pensavit amorem.
Pressus saepe malis et dirae sortis amaras
Emensus virtute vices stetit integer omnes
Ad casus nimiumque suus, dum mente volutat
Immensi secreta Iovis, ceu strenua pennis
Aligerae regina manus, dum turbine rauco
Concutitur caelum fluidumque e nube pavorem
Devolvit nimbosa domus, per fulmina et imbres
Egreditur nubes lucemque ingressa serenam
Haurit Phoebeos admoto lumine vultus.
Hunc quoties vitrei circum penetralia regni
Deduxi clausum gremio magnaeque rubentes
Iunonis thalamos et vasta cubilia divum
Et causas spectare dedi, quo limite currat
Exercens inferna vigor, quo sydera vultu
Educant varios non uno in pectore mores,
Quae sint fata locis. Haec ordine cuncta petentem
Edocui, haec coepit docto disquirere nisu
Ille, cui ingenium quocumque insignius aevo
Et maius vel sorte sua. Stet iudice tanto
Vestra fides superumque tenor, sic ipsa profecto,
Sic toto Iove fata probant.« Haec fatur, et ultro
Assensere Dei, fatum stetit. Illicet omnes
Ara micans stellis superos ad sacra vocavit
Pacifero facicnda Iovi, faustumque trisulca
Intonuit de nube Pater; Titania lucem
Afflavit meliore gena, tunc pura serenam 182
Taigete, tunc mitis Hyas expromere frontem
Ausa, diem radio felix maiore notavit
Phoebus et imbellis risit pacata Gradivus.