SATYRA VII. AGRICOLA
Hortorum custos, et aviti, Villice, fundi,
(Quandoquidem missis urbana negotia curis
Omnia composui, et quantum est in rebus ineptum
Concessi Noviis, et procurare Mathoni)
Ad te confugi, nostrasque perosus Athenas
Omnibus Aspasiis, atque ipso Pericle fessus
Jucundi me ruris in otia tuta recepi,
Naufragus insanis ejectus ut aequoris undis
Littoris optati tutam pede tangit arenam.
Rure ego per somnum faciles explevero noctes,
Rure ego nascentis surgam sub lumina solis
Incisurus olus tecum, socioque labore
Succincti pariter pisumque, cicerque seremus,
Et cum caepe fabam, et longos, mea regna, phaselos.
Crescite felici, mea crescite oluscula cura,
Atque cibo dominum, somnoque juvate salubri.
Quid fragor insanae melius mihi conferat urbis?
Anne cucurbitulis mutentur deterius, vel
Caulibus hircini cantus citharaeque Tigelli,
Alea Crispini, verbosi exordia Rulli,
Depontanus amor Priami, gula pauperis Iri?
Ergo animo quia certa meo sententia sedit,
Quod superest vitae, totum traducere ruri,

-- 48 --

Extempo novus in vita mihi nascitur ordo,
Cui mature nos et nostra aptarier aequum est.
Dum post lustra decem felicis limina vitae
Prima ineo, inque oculi uno fio rusticus ictu.
Eja agedum interea circum pomaria et hortos
Dum visuri imus quod olus, quas severis herbas,
Villice, mitibus et quaenam sit gratia pomis.
Horti de recta, atque agri ratione colendi
Pauca loquar. Plenis docuit me lectio libris.
Forsan et haec olim rerum tibi copia profit!
Hei mihi! quale malum nostris hoc accidit hortis.
Non glacie saeva levius, nec grandinis imbre!
Nullo sevisti lactucas ordine: squalent
Telluri raptim immissae! Nullo ordine caules
Haeserunt scrobibus: nimioque cucurbita prave
Est saturata fimo. Cur nulla hic rapula, nulli
Asparagi surgunt? Ohe, tibi, Villice, dico,
Non olitor bonus es; taedet cultoris et horti.
Vill.Parce irae. Facile caules quocumque placebit
Ordine, lactucasque novo tu severis anno.
Rapula et asparagos aestivi ad sidera Cancri
Perdurare ars nulla dedit: nam rapula adulto
Autumno, atque hyeme, asparagi sed vere leguntur.
Quoque fimi biberit plus unca cucurbita, tanto
Laeta magis veniet foliis atque ubere fetu.
Po.Patrono mala causa malo fulcitur inepte.
A senibus quaecumque audita tenaciter haerent,
Ut furca expellas, jubeo: nisi protinus hoc fit,
Pol! Ego nostra tibi non sanus oluscula credam.

-- 49 --

Insumsisti horto aetatem, seniumque tibi instant,
Nondum prima tamen patuit ratio tibi rerum.
Turpe colono agri nescire elementa colendi.
Disce ideo nunc a me. Vill.Arrectis auribus asto.
Po.Non faba proveniet, non illi beta colono,
Qui sese prave solius egere ligonis,
Et rastri, falcisque putet, sed nesciat idem
Humanae qua parte rei natura locarit
Agricolas, quantoque olitor sit dignus honore.
Vobis, agricolae, fecundis esse dedere
Fata inter mortales solis, quippe labore
Omnia fecundo augetis. Labor improbus addit,
Et parat, et reparat. Lactucas tu sere, sive
Quercus; scito tuo capiti illam accedere summam,
Lactucis quale est pretium, vel quercubus. Atqui
Pingat Arachnaeum Phrygio subtemine linum
Andromache: duc aera, auri argentique metalla:
Praxiteles statuis, tabulis insudet Apelles:
Per mare mercator fragili trabe currat avarus,
Sericaque Hesperio bombycina murice mutet,
Nil ibi fecundum. Sterili labor interit arte:
Nil ortum est: coeunt molem congesta sub unam
Diversa quae parte olim disjecta jacebant.
Nemo putat laetos fecundo patre hymenaeos,
Filius unde unus mas prodeat, unaque tantum
Nata, patrem quia dumtaxat, matremque reponunt,
Non mortale novo ditarunt fenore saeclum.
Vill.O here! Tene interpellare licet? Po.Licet.Vill:Ergo
Dic, quibus Andromache in terris nascatur, Apelles,

-- 50 --

Praxiteles: oleri ne, an sunt ea nomina pomis?
Cum cicer inserimus, quid, quaeso, opus est hymenaeis?
Si modo sunt ea res, cum nostra quae mihi Caja est.
Stultus ego! Veniunt peregrinis barbara regnis
Forsan et haec mensis gratissima dona, secundis!
Po. Imbecilla rudisque olitorum, Villice, tecum
Agresti me forte joco plebs rideat: atqui haec
Nil, nisi quod vetus est, intelligit, aut probat, et se
Tollere humo nescit, misere sed reptat et haeret.
Jam dicas falsum, quod non intelligis? Heus tu,
Pocula cur medico praebente insuavia sorbes
Ignarus virtutis, sed mihi credere non vis
Dum tibi vera cano veri certissimus auctor?
Sic populi naso suspendebatur acuto
Rupibus Illyricis egit qui primus Asellum,
Et dorso imposuit clitellas, atque olitorem
Conduxit mercede, et civibus intyba parvo,
Betasque instituit divendere. Magna reperta
Postmodo Philosophus multo majoribus auxit.
Olli quippe foro ut betas olitoris Asellus
Exonerabat, ab urbe libris remeabat onustus.
Ibat et impositis doctissima bellua libris,
Sacra Deûm Matris veluti si Idaea tulisset
Feta omni priscorum, et feta lepore recentum.
Ordinis in primis esto memor: ordinis haec est
Virtus, pars belle ut parti et respondeat apte:
Ordine tu vites, porrum, caepe, ordine pone
Lactucas, helvellas, omniaque ordine poma.
Ordo dabit spatii plus: sic majoribus agri

-- 51 --

Finibus, et fructu catus uberiore frueris.
Visceribus secreta suis quae pabula tellus
Alma rapit, sic aequa in singula dividet arte;
Debita surripient nec vites pabula pomis,
Neu ciceri pugnent lactucae, rapula lenti.
Omnia fecundum agricolam fecunda sequuntur.
Proximus insano fuerit quicumque negarit
Agricolas fecundos. Intererit tamen hortos
Ad nostros, propiusque ad res accedere nostras.
Lenior ille mei qua clivus desinit agri,
Pars sequitur montis praerupta, at non ita vero
Scrupea, cultorem ut crebro haud admittat hiatu.
Hujus non provisa loci te copia ditet.
Castaneae mollis telluri semina crede
Defossa in scrobibus: teneras mox transere stirpes,
Quo vel terra, brevis vel findit rimula montem.
Caedua succrescet paulatim castanearum
Sylva foco utilis, et lamnas dare idonea cupis.
Quod si forte mola tereti ut fregeris ipsas,
Ut frumenta, nuces, quali te pulte farina,
Quali pane beet! Cereri vale dicere tuto
Jam liceat, bubus juga demere, frangere aratra.
Castaneae domina magni venduntur in urbe.
Incola Arupinus quantum non extudit inde?
Castaneis nucibus nescis quam mensa secunda
Gaudeat? Ut pueri cupiant cupiantque puellae?
Quin postquam ipse eques, atque omni matrona theatro
Assedit, tostas plenis de more canistris
Castaneas circumtulit institor. Histrio, sive

-- 52 --

Fabula si dederit fastidia ineptior, uno
Castaneae pelluntur morsu. Ecce unde paratur
Ingens solerti questus: modo strenuus ausis.
Nosti quantus honos vino est, et gratia: multum
Intererit, quali tu severis ordine vites.
Si jaceant humiles, modico potieris Iaccho.
Contra, proceras si adjungas vitibus ulmos,
Felici cornu vindemia laeta sequetur.
Nec placuere morae: veteres excindere vites
Perge statim: post recta ad normam linea totum
Metet agrum, et recto dispostas ordine gnavus
Insere pampineas ramis felicibus ulmos.
Talia nostrates mirentur forte coloni;
Plena tuis sed cum lacubus musta ire videbunt,
Heu! frustra alterius carpant ingentia dona.
Neve interjectas spatium quod dividit ulmos
Tu spernas: illic quamcumque intersere ruris
Copiam, olus, lapathum, radices: ubere fetu
Omnia provenient: tu gnavus parcito nulli.
Flore peregrino, fructuque est nobilis herbae
Non vulgare genus: crocei sunt floris honores,
Nullus odor, tereti speciesque simillima disco.
Ad solis cursum toto se vertit Olympo,
Inde datum nomen, solis dixere coronam.
Floreus ille cucurbitulae quasi semina discus
Multa tulit, tenui quae alia inclusere latebra
Et molem, et numeros aequantia semina arenae.
Gallinis, pullisque haud ulla est gratior herba, aut
Qua magis altilium pinguescant saecla volucrum,

-- 53 --

Dulcior est milio, et cocta cum furfure pulte.
Ipse meis statuam pullis de robore duro
Cratibus intextis, viridique aerugine septa,
Ne pluviae noceant; radii vel solis adurant.
Pavones, capo, gallinae, et plurimus anser
Hic maneant, secreta omnes in parte locorum.
Gallina intorto castretur stamine virgo:
Ova feret melius. Docuit me maximus Atlas.
Sexdenis gallina, quaternis assibus ovum
Venit: quid censes pavo, quid veneat anser?
Sed mihi nil aeque majori suscipe cura,
Nec magis aut alacri studio, aut properare labore,
Quam frumenta meis evellere stirpitus agris.
Heu! nulla incautos pestis praesentior umquam
Laeserit agricolas, numquam insidiosius alter
Traditus a priscis irrepet patribus error,
Munera quam Cereris, far, hordea, triticum, avenae.
Omnia fac jaceant ima a radice revulsa,
Ure igni, atque aliud contra, meliusque repone.
Jamque mei extremos fines hîc tango laboris.
Jure tamen dubites, an dicendo hactenus ullum
Majus opus movi, minimis quod commoda tanta
Impensis, minimaque tulit cum parte laboris.
Semine lecta suo tu manda terrea poma
Telluri: veniunt foliis, ut rapula, sursum,
Abdita. Sed latuit, pariter ceu rapula, radix.
O salvete mihi terrae felicia poma!
Neu Cereri priscae, neu cognita dona Maroni,
Sed nostri munus non enarrabile saecli!

-- 54 --

Quam bene inaccessi perrumpis turgida ponti
Claustra, novoque alios mortales quaeris in orbe
Audax utilium divine Columbe repertor!
Nempe illo latuere diu ditissima in orbe
Nostris poma ignota viris: fors obtulit: atque ars
Solerti cura nostras traduxit in oras.
Copia si juvat agricolas, non copia major
Frugibus est ullis: amplos mirabere fetus
Saepe immensa tibi cum ruperit horrea messis.
Respice ut utilium multo studiosior usus.
Primum grata tuis habeas obsonia mensis:
Frange mola: dulci semper recreabere pulte.
En certus superest, immo lautus tibi victus.
Uxori, natis, servisque. Quid amplius optes?
Et tamen ex illa si panis forte farina
Fiat, non umquam meliore siligine coctum
Atticus, aut edit Calpurnius. Optimus esu,
Triticeoque salubrior hic longe, meliusque
Lenierit stomachum latrantem, nec gravis olli
Insideat: recte pane hoc, mihi crede, valebis.
Vescitur hoc uno Caledonius incola pane:
Hoc Angli, et Galli: hoc Germania victitat omnis.
Nec tempestates illi, neque frigora saeva
Extimuere, famem certi depellere pomis
Agricolae, jucunda et certi explerier esca!
Improba nos tantum jussit Fortuna carere.
I nunc, et fanis segetem, aut Cerealis avenae
Hordea, triciteasque mihi cane, Villice, messes.
Vill.O here, quam puero mater narraverat olim,

-- 55 --

Fabula me terret. Domini communis eodem
In stabulo bos cum segni vivebat asello.
Incepit bos. Proh! vitam toleramus iniquam
Ambo! Ego ferre jugum, et curvo damnatus aratro.
Verbera dura pati, et dorso tu pondera ferre.
Admordere novam raro conceditur herbam.
Stat mihi servitii duras abrumpere leges,
Et, quo sollicitant Libertas, Gloria, Virtus,
Ire. Mihi bellum placuit. Sunt arma mihi, sunt
Vires. Divitias mihi bello, et sceptra parabo.
Tu sequere in partem praedae, imperiique vocatus.
Abnegat auritus. Solus praesepibus ergo
Erumpit bos, atque viam arripit. Obvia casu
Fit turba ingens. Incurrit bos impete magno
Praelia facturus teterrima. At agmine ab illo
Aptum forte locum quidam speculatus ad ictum
Transadigit cultro cervicem. Fusus humi bos
Infelix jacet: excoriatur: laetaque carnem
Turba vorat. Prudens mire gaudebat asellus.
Haec nova pro priscis, pro tutis vana sequutos
Fata manent, secum ajebat, fascemque ferebat.
Sic ego more meum prisco sapientius agrum
Exercebo satur, quam nondum experta sequutus,
Me temere ignoti mittam in discrimina casus.
Tu tibi habe tua: pro me alium et tibi quaere colonum,
Namque hortis excedo tuis ego. Vive, valeque.