====== P. Vergilius Maro ======
Our classic, the classic of all Europe, is Virgil. - T. S. Eliot, What is a Classic? (Presidential Address to the Virgil Society, 1944)
[[http://www.virgilsociety.org.uk/]] [[http://universitypublishingonline.org/cambridge/companions/chapter.jsf?bid=CBO9781139000079&cid=CBO9781139000079A004|‘The classic of all Europe’]] ===== Dante, Inferno 1,61-87 ===== Fons: [[http://etcweb.princeton.edu/dante/index.html|Princeton Dante Project]] Mentre ch'i' rovinava in basso loco,\\ dinanzi a li occhi mi si fu offerto\\ chi per lungo silenzio parea fioco.\\ Quando vidi costui nel gran diserto,\\ "Miserere di me," gridai a lui,\\ "qual che tu sii, od ombra od omo certo!"\\ Rispuosemi: "Non omo, omo già fui,\\ e li parenti miei furon lombardi,\\ mantoani per patrïa ambedui.\\ Nacqui sub Iulio, ancor che fosse tardi,\\ e vissi a Roma sotto 'l buono Augusto\\ nel tempo de li dèi falsi e bugiardi.\\ Poeta fui, e cantai di quel giusto\\ figliuol d'Anchise che venne di Troia,\\ poi che 'l superbo Ilïón fu combusto.\\ Ma tu perché ritorni a tanta noia?\\ perché non sali il dilettoso monte\\ ch'è principio e cagion di tutta goia?"\\ "Or se' tu quel Virgilio e quella fonte\\ che spandi di parlar sì largo fiume?"\\ rispuos' io lui con vergognosa fronte.\\ "O de li altri poeti onore e lume,\\ vagliami 'l lungo studio e 'l grande amore\\ che m'ha fatto cercar lo tuo volume.\\ Tu se' lo mio maestro e 'l mio autore,\\ tu se' solo colui da cu' io tolsi\\ lo bello stilo che m'ha fatto onore. Aeneas relief, Ara Pacis Batalla de riu Numic i apoteosi d'Eneas, fresc del columbari de l'Esquilí, Museo Nazionale Romano (Palazzo Massimo alle Terme), Roma ===== eclogae (ecl.) ===== Fons: [[http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lsante01/Vergilius/ver_ec00.html|Bibliotheca Augustana]] ==== Ecloga prima ==== //Meliboeus, Tityrus.// //Meliboeus// Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagi\\ silvestrem tenui musam meditaris avena;\\ nos patriae finis et dulcia linquimus arva.\\ nos patriam fugimus: tu, Tityre, lentus in umbra\\ formosam resonare doces Amaryllida silvas. //Tityrus// O Meliboee, deus nobis haec otia fecit.\\ namque erit ille mihi semper deus, illius aram\\ saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.\\ ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum\\ ludere quae vellem calamo permisit agresti. //Meliboeus// Non equidem invideo, miror magis: undique totis\\ usque adeo turbatur agris. en ipse capellas\\ protinus aeger ago, hanc etiam vix, Tityre, duco.\\ hic inter densas corylos modo namque gemellos,\\ spem gregis, a, silice in nuda conixa reliquit.\\ saepe malum hoc nobis, si mens non laeva fuisset,\\ de caelo tactas memini praedicere quercus.\\ sed tamen iste deus qui sit da, Tityre, nobis. //Tityrus// Urbem quam dicunt Romam, Meliboee, putavi\\ stultus ego huic nostrae similem, quo saepe solemus\\ pastores ovium teneros depellere fetus.\\ sic canibus catulos similes, sic matribus haedos\\ noram, sic parvis componere magna solebam.\\ verum haec tantum alias inter caput extulit urbes,\\ quantum lenta solent inter viburna cupressi. ===== georgica (georg.) ===== Fons: [[http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lsante01/Vergilius/ver_ge00.html|Bibliotheca Augustana]]. ==== Liber primus ==== Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram\\ vertere, Maecenas, ulmisque adiungere vitis\\ conveniat, quae cura boum, qui cultus habendo\\ sit pecori, apibus quanta experientia parcis,\\ hinc canere incipiam. vos, o clarissima mundi\\ lumina, labentem caelo quae ducitis annum;\\ Liber et alma Ceres, vestro si munere tellus\\ Chaoniam pingui glandem mutavit arista,\\ poculaque inventis Acheloia miscuit uvis;\\ et vos, agrestum praesentia numina, Fauni\\ - ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellae:\\ munera vestra cano -; tuque o, cui prima frementem\\ fudit equum magno tellus percussa tridenti,\\ Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceae\\ ter centum nivei tondent dumeta iuvenci;\\ ipse nemus linquens patrium saltusque Lycaei\\ Pan, ovium custos, tua si tibi Maenala curae,\\ adsis, o Tegeaee, favens, oleaeque Minerva\\ inventrix, uncique puer monstrator aratri,\\ et teneram ab radice ferens, Silvane, cupressum;\\ dique deaeque omnes, studium quibus arva tueri,\\ quique novas alitis non ullo semine fruges\\ quique satis largum caelo demittitis imbrem;\\ tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum\\ concilia incertum est, urbisne invisere, Caesar,\\ terrarumque velis curam, et te maximus orbis\\ auctorem frugum tempestatumque potentem \\ accipiat cingens materna tempora myrto,\\ an deus immensi venias maris ac tua nautae\\ numina sola colant, tibi serviat ultima Thule\\ teque sibi generum Tethys emat omnibus undis,\\ anne novum tardis sidus te mensibus addas,\\ qua locus Erigonen inter chelasque sequentis\\ panditur - ipse tibi iam bracchia contrahit ardens\\ Scorpios et caeli iusta plus parte reliquit -\\ quidquid eris - nam te nec sperant Tartara regem,\\ nec tibi regnandi veniat tam dira cupido,\\ quamvis Elysios miretur Graecia campos\\ nec repetita sequi curet Proserpina matrem -\\ da facilem cursum atque audacibus adnue coeptis,\\ ignarosque viae mecum miseratus agrestis\\ ingredere et votis iam nunc adsuesce vocari. ==== Liber secundus ==== (2,468-540) O fortunatos nimium, sua si bona norint,\\ agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis\\ fundit humo facilem victum iustissima tellus.\\ si non ingentem foribus domus alta superbis\\ mane salutantum totis vomit aedibus undam, \\ nec varios inhiant pulchra testudine postis\\ inlusasque auro vestis Ephyreiaque aera,\\ alba neque Assyrio fucatur lana veneno,\\ nec casia liquidi corrumpitur usus olivi;\\ at secura quies et nescia fallere vita,\\ dives opum variarum, at latis otia fundis,\\ speluncae vivique lacus, at frigida tempe\\ mugitusque boum mollesque sub arbore somni\\ non absunt; illic saltus ac lustra ferarum\\ et patiens operum exiguoque adsueta iuventus,\\ sacra deum sanctique patres; extrema per illos\\ Iustitia excedens terris vestigia fecit.\\ Me vero primum dulces ante omnia Musae,\\ quarum sacra fero ingenti percussus amore,\\ accipiant caelique vias et sidera monstrent,\\ defectus solis varios lunaeque labores;\\ unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant\\ obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant,\\ quid tantum Oceano properent se tingere soles\\ hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet.\\ sin has ne possim naturae accedere partis\\ frigidus obstiterit circum praecordia sanguis,\\ rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes,\\ flumina amem silvasque inglorius. o ubi campi\\ Spercheosque et virginibus bacchata Lacaenis\\ Taygeta! o qui me gelidis convallibus Haemi\\ sistat, et ingenti ramorum protegat umbra!\\ felix qui potuit rerum cognoscere causas\\ atque metus omnis et inexorabile fatum \\ subiecit pedibus strepitumque Acherontis avari:\\ fortunatus et ille deos qui novit agrestis\\ Panaque Silvanumque senem Nymphasque sorores.\\ illum non populi fasces, non purpura regum\\ flexit et infidos agitans discordia fratres,\\ aut coniurato descendens Dacus ab Histro,\\ non res Romanae perituraque regna; neque ille\\ aut doluit miserans inopem aut invidit habenti.\\ quos rami fructus, quos ipsa volentia rura\\ sponte tulere sua, carpsit, nec ferrea iura\\ insanumque forum aut populi tabularia vidit.\\ sollicitant alii remis freta caeca, ruuntque\\ in ferrum, penetrant aulas et limina regum;\\ hic petit excidiis urbem miserosque penatis,\\ ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro;\\ condit opes alius defossoque incubat auro;\\ hic stupet attonitus rostris, hunc plausus hiantem\\ per cuneos geminatus enim plebisque patrumque\\ corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum,\\ exsilioque domos et dulcia limina mutant\\ atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem.\\ agricola incurvo terram dimovit aratro:\\ hic anni labor, hinc patriam parvosque nepotes\\ sustinet, hinc armenta boum meritosque iuvencos.\\ nec requies, quin aut pomis exuberet annus\\ aut fetu pecorum aut Cerealis mergite culmi,\\ proventuque oneret sulcos atque horrea vincat.\\ venit hiems: teritur Sicyonia baca trapetis,\\ glande sues laeti redeunt, dant arbuta silvae;\\ et varios ponit fetus autumnus, et alte\\ mitis in apricis coquitur vindemia saxis.\\ interea dulces pendent circum oscula nati,\\ casta pudicitiam servat domus, ubera vaccae\\ lactea demittunt, pinguesque in gramine laeto\\ inter se adversis luctantur cornibus haedi.\\ ipse dies agitat festos fususque per herbam,\\ ignis ubi in medio et socii cratera coronant,\\ te libans, Lenaee, vocat pecorisque magistris\\ velocis iaculi certamina ponit in ulmo,\\ corporaque agresti nudant praedura palaestra.\\ hanc olim veteres vitam coluere Sabini,\\ hanc Remus et frater; sic fortis Etruria crevit\\ scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma,\\ septemque una sibi muro circumdedit arces.\\ ante etiam sceptrum Dictaei regis et ante\\ impia quam caesis gens est epulata iuvencis,\\ aureus hanc vitam in terris Saturnus agebat;\\ necdum etiam audierant inflari classica, necdum\\ impositos duris crepitare incudibus ensis.\\ ===== Aeneis (Aen.) ===== ==== Liber primus ==== Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris\\ Italiam fato profugus Laviniaque venit\\ litora, multum ille et terris iactatus et alto\\ vi superum, saevae memorem Iunonis ob iram,\\ multa quoque et bello passus, dum conderet urbem\\ inferretque deos Latio; genus unde Latinum\\ Albanique patres atque altae moenia Romae.\\ Musa, mihi causas memora, quo numine laeso\\ quidve dolens regina deum tot volvere casus\\ insignem pietate virum, tot adire labores\\ impulerit. tantaene animis caelestibus irae? Urbs antiqua fuit (Tyrii tenuere coloni)\\ Karthago, Italiam contra Tiberinaque longe\\ ostia, dives opum studiisque asperrima belli,\\ quam Iuno fertur terris magis omnibus unam\\ posthabita coluisse Samo. ==== Liber secundus ==== Conticuere omnes intentique ora tenebant;\\ inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto: Infandum, regina, iubes renovare dolorem,\\ Troianas ut opes et lamentabile regnum\\ eruerint Danai, quaeque ipse miserrima vidi\\ et quorum pars magna fui. quis talia fando\\ Myrmidonum Dolopumve aut duri miles Ulixi\\ temperet a lacrimis? et iam nox umida caelo\\ praecipitat suadentque cadentia sidera somnos.\\ sed si tantus amor casus cognoscere nostros\\ et breviter Troiae supremum audire laborem,\\ quamquam animus meminisse horret luctuque refugit,\\ incipiam. fracti bello fatisque repulsi\\ ductores Danaum tot iam labentibus annis\\ instar montis equum divina Palladis arte\\ aedificant, sectaque intexunt abiete costas;\\ votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.\\ huc delecta virum sortiti corpora furtim\\ includunt caeco lateri penitusque cavernas\\ ingentis uterumque armato milite complent. ==== Liber quartus ==== At regina gravi iamdudum saucia cura\\ vulnus alit venis et caeco carpitur igni.\\ multa viri virtus animo multusque recursat\\ gentis honos; haerent infixi pectore vultus\\ verbaque nec placidam membris dat cura quietem.\\ postera Phoebea lustrabat lampade terras\\ umentemque Aurora polo dimoverat umbram,\\ cum sic unanimam adloquitur male sana sororem:\\ "Anna soror, quae me suspensam insomnia terrent!\\ quis novus hic nostris successit sedibus hospes,\\ quem sese ore ferens, quam forti pectore et armis!\\ credo equidem, nec vana fides, genus esse deorum.\\ degeneres animos timor arguit. heu, quibus ille\\ iactatus fatis! quae bella exhausta canebat!\\ si mihi non animo fixum immotumque sederet\\ ne cui me vinclo vellem sociare iugali,\\ postquam primus amor deceptam morte fefellit;\\ si non pertaesum thalami taedaeque fuisset,\\ huic uni forsan potui succumbere culpae." ==== Liber sextus ==== (6,305-312) huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,\\ matres atque viri defunctaque corpora vita\\ magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,\\ impositique rogis iuvenes ante ora parentum:\\ quam multa in silvis autumni frigore primo\\ lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto\\ quam multae glomerantur aves, ubi frigidus annus\\ trans pontum fugat et terris immittit apricis. ==== Liber nonus ==== (9,432-449) talia dicta dabat, sed viribus ensis adactus\\ transadigit costas et candida pectora rumpit.\\ volvitur Euryalus leto, pulchrosque per artus\\ it cruor inque umeros cervix conlapsa recumbit:\\ purpureus veluti cum flos succisus aratro\\ languescit moriens, lassove papavera collo\\ demisere caput pluvia cum forte gravantur.\\ at Nisus ruit in medios solumque per omnis\\ Volcentem petit, in solo Volcente moratur.\\ quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc\\ proturbant. instat non setius ac rotat ensem\\ fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore\\ condidit adverso et moriens animam abstulit hosti.\\ tum super exanimum sese proiecit amicum\\ confossus, placidaque ibi demum morte quievit. Fortunati ambo! si quid mea carmina possunt,\\ nulla dies umquam memori vos eximet aevo,\\ dum domus Aeneae Capitoli immobile saxum\\ accolet imperiumque pater Romanus habebit. ==== Liber duodecimus ==== (12,932-952) «utere sorte tua. miseri te si qua parentis\\ tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis\\ Anchises genitor) Dauni miserere senectae\\ et me, seu corpus spoliatum lumine mavis,\\ redde meis. vicisti et victum tendere palmas\\ Ausonii videre; tua est Lavinia coniunx,\\ ulterius ne tende odiis.» stetit acer in armis\\ Aeneas volvens oculos dextramque repressit;\\ et iam iamque magis cunctantem flectere sermo\\ coeperat, infelix umero cum apparuit alto\\ balteus et notis fulserunt cingula bullis\\ Pallantis pueri, victum quem vulnere Turnus\\ straverat atque umeris inimicum insigne gerebat.\\ ille, oculis postquam saevi monimenta doloris\\ exuviasque hausit, furiis accensus et ira\\ terribilis: «tune hinc spoliis indute meorum\\ eripiare mihi? Pallas te hoc vulnere, Pallas\\ immolat et poenam scelerato ex sanguine sumit.»\\ hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit\\ fervidus; ast illi solvuntur frigore membra\\ vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras. ===== Aug. conf. 1,13 ===== Fons: [[http://www9.georgetown.edu/faculty/jod/latinconf/1.html|editio O'Donnell]] Quid autem erat causae, cur graecas litteras oderam, quibus puerulus imbuebar, ne nunc quidem mihi satis exploratum est. adamaveram enim latinas, non quas primi magistri, sed quas docent qui grammatici vocantur. nam illas primas, ubi legere et scribere et numerare discitur, non minus onerosas poenalesque habebam quam omnes graecas. unde tamen et hoc nisi de peccato et vanitate vitae, qua caro eram et spiritus ambulans et non revertens? nam utique meliores, quia certiores, erant primae illae litterae, quibus fiebat in me et factum est et habeo illud, ut et legam, si quid scriptum invenio, et scribam ipse, si quid volo, quam illae, quibus tenere cogebar Aeneae nescio cuius errores, oblitus errorum meorum, et plorare Didonem mortuam, quia se occidit ab amore, cum interea me ipsum in his a te morientem, deus, vita mea, siccis oculis ferrem miserrimus. Quid enim miserius misero non miserante se ipsum et flente Didonis mortem, quae fiebat amando Aenean, non flente autem mortem suam, quae fiebat non amando te, deus, lumen cordis mei et panis oris intus animae meae et virtus maritans mentem meam et sinum cogitationis meae? (...) peccabam ergo puer, cum illa inania istis utilioribus amore praeponebam vel potius ista oderam, illa amabam. iam vero unum et unum duo, duo et duo quattuor odiosa cantio mihi erat, et dulcissimum spectaculum vanitatis equus ligneus plenus armatis, et Troiae incendium, atque ipsius umbra Creusae.