Lib. XI
Iam uix ingresso Solymarum moenia Chuso
Absalon ecce etiam magna comitante caterua
Aduenit laterique latus magis omnibus hęrens
Achitophelis erat. Sed talia dum urbe geruntur,
Iam iuga transierat montis magis ardua Dauid,
Quando illi occurrit seruus cum munere Siba, [ERROR: no link :]Siba seruus Miphibosetum insimulat perfidię in regem
Siba suo domino malefidus Miphiboseto.
Adueniens prono Dauidem uertice adorat
Atque offert geminos pressos sub pondere asellos.
Pondus erat totidem Baccheo plena liquore
Tergora Cyniphio direptę de grege pellis,
Bis centum rubidi panes uuęque manipli
Centeni passę, centeni denique scirpi,
Inserti siccis dulcique sapore mariscis.
Talia dona ferens "Hęc" inquit "munera seruus,
Rex uenerande, tuus tibi pauper porrigo Siba.
Plura daturus eram, si fors mihi plura dedisset.
Res angusta domi largis affectibus obstat,
Sit uoluisse satis." Postquam rex omnia uultu
Accepit placido, "Donis iocundior" inquit
"Es mihi, Siba, tuis, animum dum penso fidelem
Solicitumque mei. Sed dic, ubi natus amici
Est nostri Ionathę, cui seruis, Miphibosetus?"
Ille ex composito meditatas ante loquellas [ERROR: no link :]Siba in dominum suum
Tempore captato multa cum fraude ferebat:
"Absit, ut hic dominus mihi sit, qui mente fideli
Non tibi deseruit! Quem quęris, mansit in urbe
Spe uana exultans ac dicens: 'Tempore in isto
Sceptra mihi regni tandem reddentur auiti.
Pro me bella gerit nunc Absalon'. Ista loquentem
Deserui fugique procul tua signa secutus.
Malo mori tecum quam uiuens corda fouere
A regnis aliena tuis." Sic lingua locuta est
Perfida, plena dolis. Dictis quoque credulus istis,
Exardens odio rex dixit: "Miphiboseti [ERROR: no link :]nota
Quę fuerant, iubeo tua sint!" Proh semper iniquum
Mentis iudicium! Delato crimine quenquam
Vnius damnare fide nullamque tuendi
Sese uelle reo penitus concedere partem.
Ecce insons dominus fundis exire paternis
Cogitur, ut seruo tradantur. Scilicet istam
Mercedem meruere doli fraudesque nefandę
Fallacis famuli. Scelerati pręmia facti
Siba ferens, lętus sanctam remeauit ad urbem. [ERROR: no link :]Dauid patitur maledicta Semei
Rex inde abscedens Baurinum uenit in agrum.
A Bauri egressus Saulina stirpe superbus
Geriades Semeus, de montis rupe propinqua
Contra Dauidem lapides torquere furendo
Coepit et hunc ipsum contenta carpere uoce:
"I nunc, crudelis regnator, perfide serue,
Hęredi regnum qui quondam Saulis ademptum
Vi retines! Sed iusta dei uindicta scelestos
Insequitur mores. Nati propelleris armis,
Qui non iure tuis alios oppresseris ante.
Nunc tali meritas pendis pro crimine poenas."
Sic iuga percurrens montis clamabat in illum
Plana incedentem, medium cingentibus alis [ERROR: no link :]Abisas ad regem
Pręstantum uirtute uirum. Tunc fortis Abisas
Ad regem conuersus ait: "Quonam usque procaci
In te latrabit lingua canis ille nefandus,
Optime rex? Sine me, petulantia protinus ora
Hoc cędam gladio!" Sic dicens porrigit ensis
Ad capulum dextram, Semeum quoque lumine toruo
Suspexit. Sed enim miti sermone minacem [ERROR: no link :]Rex respondit
Rex cohibere uirum conatus "Desine" dixit
"Velle illum punire hominem. Fortasse iubente
Hęc maledicta deo nobis nunc ingerit audax,
Et quis iussa dei reprenderit? Ecce parauit
In me bella meus nimium crudelia natus,
Et non uis uerbo me gens aliena lacessat?
Mitte illum, si sic statuit deus, et mihi probra
Ingerat ille idem. Forsan patientia nostra
Placabit nobis commoti numinis iram
Et deus hęc fatis mutabit fata secundis."
Ergo ibant taciti, Semeo de rupe tonante
Vocibus indignis et scrupos puluere mixtos
Spargente in regem, probri simul omnia causa,
Donec eo post terga procul longeque relicto
Desertos adiere locos siluamque uirentem:
Illic compositis curarunt corpora castris.
Absalon interea media stetit urbe superbus. [ERROR: no link :]Chusus ad Absalonem
Ad quem Chusus ait: "Salue, rex inclyte, salue!" [ERROR: no link :]Absalon ad illum
Ast ille admirans: "Cur non Dauida secutus,
Chuse, tuum fueris, tam semper deditus illi?"
Respondit Chusus: "Meus est rex, Absalon, ille,
Quem deus elegit, quem plebs populusque probauit
Israhelitanus. Chusus quoque seruiet ipsi.
Obsequiosus eram regi, nunc regis alumno
Obsequiosus ero. Fas est, ut regis amicis
Successor regni tandem dominusque fruatur." [ERROR: no link :]Comparatio
Hinc ueluti exultat comperto forte uiator
Ante pedes auro, prolata prendere dextra
Illud festinat, spectat loculisque reponit,
Tunc usurus eo, quum res tempusque requiret,
Sic lęto excępit Chusum tunc Absalon ore
Mellitis captus sermonibus. Impiger inde
Consilium accito sibi postulat Achitophele,
Quid facto sit opus iam primum tempore in illo.
At uero ille uidens plebis nutantia corda,
Ne sublato odio composta pace quiescant
Absalon et Dauid, tum quę manus arma secuta
Absalonis erat, regi daret emula poenas,
Vt dubiam tollat cunctis iniuria mentem
Mox illata patri, "Nosti" inquit "in urbe relictas [ERROR: no link :]Achitophelis sceleratum consilium
Vxores regis. Fac harum corpora cuncti
Compressu stuprata tuo cognoscere possint,
Et componendę cęssabit credula pacis
Suspicio, lęsum quum sic Dauida fuisse
Constabit." Quid agis, consultor pessime rerum?
Achitophel, quid agis? Non est diuturna potestas
Per dirum quęsita nefas! Non lęditur actu
Turpi solus homo, magis hoc stimulatur in iram
Ipsa dei summi maiestas. Perdere regna,
Erruere et uicos solet hic iratus et urbes.
Absalon admonitus pauimentum scandit apertum
Conspicuoque loco canopea repente tetendit.
Illic compulsas fertur stuprasse nouercas.
Et patuit cunctis ingens scelus, improbus ille
Quo testatus erat contra Dauida parentem
Se gerere hostiles animos infensaque corda.
Achitophel post hęc animo uersare scelesto
Euentum coepit belli pugnamque futuram. [ERROR: no link :]Achitophel ad Absalonem
Absalona petens inquit: "Bis milia dena
Lectorum iuuenum sumens, tua certa uoluntas
Affuerit si forte mihi, regalia castra
Hac nocte inuadam. Populus conterritus omnis
Terga dabit, solus nostris circumdatus armis
Corruet ille senex, cuius, ne sceptra capessas,
Obstat uita tibi. Sublato salua redibit
Turba uirum. Cuncti pariter tua signa sequentur
Et iam Iudeo tutus dominaberis orbi."
Dicta quidem lęto susceperat Absalon ore
Quique aderant natu maiores illa probabant.
Absalon ipse tamen Chuso quum uerba uocato
Achitophelis ibi dudum prolata referret
Et, quidnam super his sentiret, forte rogaret, [ERROR: no link :]Chusus euertit Achitophelis consilium
"Achitophelis" ait Chusus "mihi displicet istud
Hac uice consilium. Vires roburque uirorum,
Qui Dauida tegunt, nosti: pręstantia bello
Corpora sunt illis fortesque in proelia dextrę.
Inde tuus genitor discrimine quam sit in omni
Prospiciens, quam mente sagax, quam promptus in armis,
Nemo est quem fugiat. Sed nunc fortasse periclum
Vitans ipse latet, ducibus moderanda relinquens
Illo castra loco. Quo si certamen inibit
Achitophel casuque unus de plebe tuorum
Occidet, exibit rumor cecidisse trecentos
Inuadetque metus reliquos ipsique fauere
Dauidi incipient. Ergo tibi tutius istud
Accipe consilium: Totas modo collige gentes,
A Dani incipiens ad fines usque supremos
Vrbis Bersabę. Venient, si iusseris, omnes.
Vix illos capiet campus. Iam copia tanta
Arma gerens tecum, quoquo te uerteris, ibit. [ERROR: no link :]Comparatio
Atque hac mole uirum, ueluti quum Nilus inundans
Contegit effusis late arua patentia lymphis,
Sic omnem operies turmam Dauidis et uno
Illum congressu prosternes uimque tuarum
Effugiet nemo legionum. Siqua tenebit
Vrbs illos, poterit circumdare funibus ipsam
Copia tanta uirum medioque in flumine tractam
Mergere, ne ex illa restet uel calculus unus.
Et quum tanta tuo fuerit res ędita ductu,
Te metuent omnes, cunctas tua fama per urbes
Procurret uolitans. Pręlatum regibus ibit
Nomen in astra tuum. Tua denique gloria nullo
Post hęc sęclorum spacio delenda manebit."
Talis tunc Chusi placuit sententia cunctis.
Absalon ipse suę succensus laudis amore,
Assensit renuens quicquid suadere sagaci
Consilio conatus erat Gilone creatus
Achitophel, quanuis arguto prouidus astu.
Ergo dei nutu sic contigit, Achitophelis
Vt recte consulta leues spargantur in auras [ERROR: no link :]Absalon
Dignaque Maacha lueret supplicia natus.
Inde sacerdotes Sadochum atque Abiatharum
Ipse sibi notos secreto Chusus adiuit
Atque aperit quęcunque modo tractata fuere
Et decreta simul, monuit quoque cuncta referri
Curarent regi rexque ut transiret ab illo,
Quo posuit sua castra, loco, ne uiribus idem
Vix numerandorum uicina nocte uirorum
Oppressus pereat. Tunc hi misere fidelem
Ancillam, ferat hoc Ionathęque Achimęque, manebant
Qui tunc urbe procul, Rogelis adusque fluenta.
Ancillę instructi uerbis mox ambo profecti
Absalonis ubi post se decurrere seruos
Viderunt, abiere citi ingressique Baurim
Intrant in puteum lympharum humore carentem.
Consciaque illorum mulier formidinis, albo
Contegit os putei tenuis uelamine telę,
Se ptisanę fingens illic siccare liquorem.
Accurrunt lixę mulierque rogata fatetur
Illos pręcipiti transisse per auia cursu.
Foemineis illusa dolis, ea turba retrorsum
Cędendo redeunt Solymarum moenia uersus,
Hi quoque de puteo surgentes iam modo coeptam
Tendunt ire uiam pariter castrisque recepti
Rem sibi commissam Dauidi ex ordine pandunt
Persuadentque fugam. Iussit rex signa mouere
Sub noctis tenebris, Iordanis protinus amne
Transmisso sese festinans sistit in urbe. [ERROR: no link :]Vrbs Castra
Castra fuit nomen munitę moenibus urbi,
Illic cum tota sedit rex ipse cohorte.
Achitophel uero, postquam sua spreta uideret [ERROR: no link :]Achitophel se suspendit
Consilia et Chusum quam se iam pluris haberi,
Immani affectus rabie impatiensque doloris,
Discedens subito Gilonis tecta subiuit
Consciuitque necem sibimet, circumdata colla [ERROR: no link :]Ira [ERROR: no link :]nota
Confringens laqueo. Tales habet exitus ira
Immodicusque furor. Si, quo se effundere possit,
Non est, autorem contra crudescere sueuit.
Absalon innumeram ducens ad bella cateruam
Transmisso Iordane ferox Gallada citato
Contigit arua gradu properans fessusque resedit
Pręfecitque ducem poscenti pręlia turmę [ERROR: no link :]Amasa dux
Expertum bellis Amasam, genitore creatum
Iethra, matre Naa, Iezrelę sedibus urbis.
Dauid erat Castris et ad hunc in sedibus illis [ERROR: no link :]Qui uenerunt auxilio Dauidi
Versantem uenere uiri, qui Rabbata quondam
Arua colunt, et quos Lodobarę ditia terrę
Regna tenent, et qui Rogelę tecta frequentant,
Gallada regione sitę, memoresque recepti
Quandoque obsequii, grata illi in tempore dona
Congessere simul: uestes et stragula durę
Commoda militię pictisque tapetia uillis,
Vasa Saguntino complurima conlita luto,
Frumenti multos modios multosque farinę,
Polentam, fabam lentemque cicerque calenti
Pallade perfrictum, mel dulce et pingue butirum
Ballantumque greges ouium tenerosque iuuencos,
Ne procul a patria populos ieiuna uagantes
Ante fames superet, quam tela hostilia uincant.
Subsidio fidens diuino denique Dauid,
Quando dei nutu sibi talia missa putabat
Munera et externę solertia corpora gentis
Auxilio uenisse suis, ad bella cohortes
Iam subeunda parat. Legio data prima Ioabo,
Altera Abisę, sed reliquam sortitur Etheus,
Olim Gethea Solymas qui uenit ab ora.
Prępositis ducibus quum tandem signa moueri
Cerneret, ipse etiam cum primo exire parabat
Agmine, sed proceres illum timuere periclo [ERROR: no link :]Duces ad Dauidem
Obiectare graui. Tunc omnes "Nolumus" aiunt
"Ad bellum uenias. Nos hęc in pręlia mitte.
Tu uero maneas Castrorum tutus in urbe,
Confugium uictis ut sis, uictoribus ampla
Virtutis merces. Donec tua uita manebit,
Stabunt incolumes spes omni tempore nostrę,
Nunquam lapsa cadet populi fiducia, Dauid,
Te saluo. Quanuis modo nos superauerit hostis,
Rursum collecta pugnabimus undique gente,
Inuictus dum uiuis eris." Rex talibus ergo
Assensit tandem dictis atque urbe resedit.
Tunc solio ad portas innixus stabat eburno,
Quando per has totę sese effudere phalanges: [ERROR: no link :]Dauidis exercitus
Ibant turmatim clypeos et tela ferentes,
Passibus ęquatis seruatoque ordine cuncti
Ac promptis animis. Dauid mandata tribunis
Certa dabat, forti committant pręlia dextra
Auxilioque dei freti certamina faxint, [ERROR: no link :]Dauid de Absalone solicitus
Absalona tamen ne lędant. Omnibus istud
Auribus ingestum cupiebat, parcere uitę
Illius ut uellent, tanto ferebatur amore
In natum quanuis ipsi postrema minantem.
Explicuere tribus in saltibus Ephraimę
Sese utręque acies. Instant torquentque sagittas, [ERROR: no link :] Pugna
Clamant, concurrunt, gladios in uulnera stringunt,
Comminus inter se pugnant et pręlia miscent.
Mars dubius primum, sed mox Dauidica turma
Acrius insistens retro sibi cędere cogit
Aduersas acies Absalonisque cohortem.
Sparguntur toto fugientum corpora campo. [ERROR: no link :]Comparatio
Concusso ueluti siquando soluitur alueo
Agmen apum, sese portis effundere certant
Diuerseque uolant, longe lateque feruntur
Vrgentesque fugam stridoribus ęra complent,
Sic Absalonis quum uertere terga phalanges
Coepissent, per saxa ruunt perque aspera dumis
Ęquora pręcipites. Letho dat corpora uictrix
Multa uirum legio. Multi, quos tetra fugatos
Excępit silua, rabidi periere leonis,
Vel graue frendentis laniati dentibus apri.
Ex illis igitur, qui regem mente rebelli
Aduersum stabant, bis illo milia dena [ERROR: no link :]Absalon
Oppetiere die. Fugiebat et Absalon ipse,
Velocis muli fodiens calcaribus armos.
Quadrupes elapsus subter querceta repente
Pendentem ramis dominum implicitumque capillis
Vltra pręteriens nodatum uertice liquit.
Suspensum quidam uidit currensque Ioabum
Effecit certum. Contracta fronte Ioabus
"Miles iners," inquit "cur illum cęde merentem
Afficere es veritus? Cuius fera pectora ferro
Si transfixisses, siclis donatus abires
Bis quinque argenti. Lumbos argentea zona
Cingeret inde tuos."—"Haud tanti dona, Ioabe,"
Respondit "sunt hęc, ut nostra regia proles
Occumbat dextra. Nunquid non talia nobis
Rex mandata dabat, quum nos spectaret ab urbe
Propensis animis ad pręlia Martis euntes:
'Absalona meum nullis ego lędier armis
Pręcipio, parili si non succumbere fato
Me quoque percupitis'?"—"Mitte" inquit "uana" Ioabus
"Argumenta modo! Dic: quo manet ipse locorum
Sic pendens?" Tunc ille manum porrexit et ipsum
Ostendit digito. Rapiens tria pila Ioabus [ERROR: no link :] Absalon occiditur
Accessit propius, quę uibrans torsit in illum,
Perforat et trina pendentis cuspide pectus.
Atque ubi iam moriens agitaret in ęre crura
Motibus alternis, eductis ensibus illum
Armigeri pariter feriunt cęduntque Ioabi,
Donec distento dilapsa est corpore uita.
Hanc illata patri passa est iniuria poenam!
Denique sublato tunc Absalone Ioabus,
Nolens reliquias fugientis perdere turbę,
Insonuit cornu raucoque reducta canore
Agmina cęssarunt armis urgere fugatos.
Absalon exanimis depostus ab arbore, terrę
Redditur et lapidum deformi tectus aceruo
Marmoreo caruit post talia fata sepulchro,
Qui cupidus regni genitori bella mouere [ERROR: no link :] nota
Ausus erat demens. I nunc et regna, superbe,
Non iuste quęsita para, grauis esto parenti,
Tale impune scelus si pertulit Absalon ipse! [ERROR: no link :]Absalonis colossus
Quanuis ille sibi non longe a moenibus urbis
Nomen marmoreo, laudem famamque colosso
Quęsierit posito. Quis non simulachra uidendo
Rettulit ad mentem uel tanti criminis ausum,
Vel plectente deo tam dignam crimine poenam?
Quum iam reliquias uictę certamine gentis
Ad patrium rediisse solum constaret, Achimas
Sadochides petiit, domitos ut nunciet hostes,
Passibus ad regem gradiens Dauida citatis.
"Nolo," Ioabus ait "nolo, charissime Achima,
Nuncius ut fias casus sortisque dolendę,
Dauidis quoniam crudeli uulnere natus
Absalon interiit. Regi tamen omnia narret
Chusus Arachites." Dixit dictumque recepit
Chusus et exurgens cursu transmittere campos
Incepit Dauida petens. Permissus Achimas
Currere post illum, compendia nota uiarum
Corripit et plenis pręcurrit passibus ultra
Ac prior adueniens ad limina prima sedenti
Iesseidę regi superatos nunciat hostes.
At rex solicitus de nati nosse periclo.
Narranti occurrens "Hem, quid meus Absalon," inquit [ERROR: no link :] Achimas
"Anne satis sanus?" Cauit mala dicere Achimas
Atque ait: "Armorum nondum reticente tumultu
Nosse nihil potui. Veni, uictoria tantum
Vt tibi nota foret." Dum talia fatur Achimas, [ERROR: no link :]Chusus
Applicuit Chusus. Sed pectore fessus anhello,
Vix uerba euoluens referebat et ipse phalanges
Aduersas mundi rectore fauente fugatas.
Sitne puer sanus, Dauid rogat. Ille parumper
Cunctatus dixit: "Patiatur talia quisquis
Hostiles animos in te, rex inclyte, gestat! [ERROR: no link :] Dauid dolet Absalonis necem
Absalon interiit." Dauidis corda dolorem
Concępere grauem, fortunę oblita secundę.
Hinc abiens summę supra coenacula portę
Absalona suum moesto clamore uocabat
Et frustra ingeminans iterumque iterumque uocabat.
Morte sua cupiens defuncto reddere uitam
Si posset nato, quanuis offensus ab illo.
Huius tristitię diffusus rumor ad ipsum
Induperatorem clarum uirtute Ioabum
Peruenit primum, mox agmina tota repleuit
Lętaque turbabat uictricis corda cateruę.
Demissis uenere animis atque ore silenti
Illorum in morem, qui duro Marte fugati
Amisso ad patrios redeunt ductore penates.
Iamque indignati nolebant moenibus urbis
Introferre pedem sparsusque per agmina murmur
Ibat damnantum regem dubitansque Ioabus,
Ab Dauide uelitne iam secedere miles
Iratusque alium sibi tandem quęrere regem,
Ingreditur portas et adhuc Dauida gementem
Talibus affatur dictis atque increpat ultro: [ERROR: no link :]Ioabus ad Dauidem
"Quo tibi mens abiit tantum indulgere dolori,
O rex, ut nolis lętos admittere lęto
Victores uultu? Turbat nanque ista maniplos,
Quam pręfers, facies. Tibi fidos uertis in iram.
Hęccine dona uiris reddis, qui sanguine uitam
Seruauere suo tibi, rex, regnumque dedere
Iam pene amissum? Quod si modo uictor abisset,
Cuius fata doles, sceptro potiretur et omnem
Delesset populum tua, Dauid, signa secutum.
Exi igitur gentique tuę magis ore fauenti
Atque hilari occurras. Quod si cunctatus id ipsum
Distuleris, sperni se credent protinus omnes
Indigneque ferent et te (mihi crede) relicto
Constituent alium, cuius mox iussa sequantur."
Talibus auditis, iam facto fine querelę,
Descendit Dauid portęque ad limina sedit
Purpureę uestis iocundo tectus amictu.
Conspicuus cunctis, diademate tempora cinctus,
Aurea sceptra tenens, inuito gaudia uultu
Ostentans cęlansque suo sub corde dolorem.
Conuenere uiri uictricia signa ferentes
Belligerique duces et coram rege coacti
Vna omnes illum lęto clamore salutant.
Israhelitanę timuit pars altera plebis,
Altera spe uenię sese sustentat et inquit:
"Quid sumus expauidi, quod fauimus Absaloni?
Absalon in bello periit, peccauimus isti,
Quem tetigit pietas nati sibi regna parati
Eripere et uitam, cur non miserebitur idem
Nostri etiam? Tantum submissa uoce precemur
Errori ueniam. Placatus cuncta remittet
Ille suo populo, pro quo tot pręlia gessit
Quemque Palestinis toties tutatus ab armis
Cum uultus sudore sui est capitisque periclo."
Talia dum iactant suspensi speque metuque
Et nec adhuc parci sibi poscunt, nuncius illis [ERROR: no link :]Dauid omnibus pepercit, qui Absalonem secuti fuerant
Aduenit regis Sadochus et Abiatharus.
Hi dixere simul: "Vobis timor omnis abesto!
Omnibus offensam Dauid dimittit et addit:
'Omnes ecce sumus coniuncto sanguine fratres
Fraternoque libens omnes amplector amore. [ERROR: no link :]Amasas
Non Amasas metuat ductoris munere functus
Me contra, nostrę uolo sit dux ille cohortis
Et collega meo noto uirtute Ioabo.
Ergo securi ueniant regemque reducant.
Prima tribus Iuda accedat reliquęque sequantur,
Victores uictique simul. Rex omnibus unus
Quum sit, cuncti unum comitantes moenibus urbis
Illatum Solymę iusto uenerentur honore.'"
His dictis pulsi uerterunt terga timores
Pręuenitque preces cunctorum gratia regis
Et concessa prius uenia est, quam uocibus ullis
Implorata foret. Tanto spirante fauore
Securi uenere omnes nomenque tulere
Dauidis super astra pii clamore secundo,
Quem nullis solitum superari scilicet armis
Ingenerata suo cordi clementia uicit.