Damiani Benessę De morte Christi liber octavus 96'
8 Interea augebat commota Bethania fletum.[ERROR: no link :] 1
Vix rediit mater quo consternata dolore
Conciderat, sensus amissos uixque recepit,
Illico[ERROR: no link :]

Illico . . . una] e marg. pro Confestim huc cętus mulierum cogitur omnis

fęmineus cętus tibi cogitur una
Et męsti sensim crebrescunt murmura planctus.
Mox ut lugubri genitrix uestitur amictu,
Erectę tandem mouerunt protinus inde,
Vtque [ERROR: no link :]

Vtque] e marg. pro Atque

fores extra tecti uestigia ponunt,
Incedunt dubię per prima crepuscula lucis. 97
Tum qua diuertunt, męror comitatur euntes,
Ceu nebula tenues qui pręuius inficit auras,
Atque fero gemitu circum suspirat anhelans.
Egressę paruę prodierunt męnibus urbis,
Contenduntque iugum suprema cacumina sursus
Qua decliue petit, superant iamque ardua, campis,
Vertice quos tendit regio montana, feruntur.
Hinc se demittunt et per decliuia raptim
Descendunt, tandemque adiere suburbia lassę,
Et cepta hic primum sonuit uox missa per auras,
Quę uix audiri fletu intercepta gementi:
"Huc humilis recidit demum mea uita, memorque
Mortalem genitam propria nil laude merentem,
Cuncta Deo huc tribuens etiam metuensque pericli,
Humano tumeam ne fastu nomine claro!
Huc gnati probitas, mala totque et tanta medentis,
Huc etiam doctrina pio tam pectore prompta,
Dum recludit iter cęli mortalibus olim!
Insignes hodie poenis habeamur et inter
Vel profligatos cuiuis numerare uacaret.
Sed male permissum fraudes innectere tantas,
Vt nil heu meriti non digna fraude perirent.
Hactenus exitio rerum mortalia semper
Miscentur, semper supremo in fine laborant,
Dum nocuis, quę ui rapiunt, male pręnsa tenentur,
Interituque suo mactant errata monentes.
Quemnam tam largo cunctos Deus ubere pascens
Offendit, proprio regionem lumine coelum
Destituitne aliquam, foueatne tegmine clausum?
Quis gnati non sensit opem, cuiusue labori
Non opera exhibita est, modo qui fera pręmia carpit,
Olim contentus paruo, sapiensque probusque,
Atque aduersa pati facilis tam pectore loeto?
Moribus his quidnam, quid demum paupere uita
Inuidię expositum est, aut quid non possit amari?
Huic probitas nunc obsit apud nisi forte nocentes;
Heu frustra studii tantum, tantumque laboris
Exhaustum, exhibeat Patrum ut promissa nepoti!
Iam pridem [ERROR: no link :]

pridem] suprascr. pro dudum

cuncta hęc plebes ingrata repellit
Hoc animo gnati grauiusque et acerbius omni97'
Poena, quam populus menbris inflixerit olli."
Talia dum mater gemebunda uoce referret,
Vberibus lachrimis comites simul ora rigabant
Stringebantque simul pectus, suspiria demum
Vix tristes acri eluctantia corde tenebant.
Sed iam sole dies terris illuxerat orto,
Cępta frequentari concursu compita feruent,
Omne iter et teritur, simul obuia turba salutem
Atque alia occursu reddunt bona uerba uicissim.
Hic tunc auditum, qui tota nocte labores,
Quo ductus fuerat: demum ut sententia dicta est,
Et dolor heu moestis gemitus iterabat acerbos:
"Heus Pater Omnipotens, aliena ut crimina purges,
Exigis insonti si nunc a sanguine poenas,
Et sinis humano si tanta in corpore ferre,
Aequalem tibi quem aeterno produxeris aeuo,
Si patriam haud uisum natis ignoscere culpam,
Et uia quęsita est lustrandi tam ardua coelo:
Quid par, cum tandem matura adoleuerit aetas,
Puniri, qui turpe aliquid commiserit ultro,
Diuini uultus speciem aspernatus inustam?
Et sic immensum meritum tamen omnia delet,
Excidat immemori si non hęc gratia menti.
Ipse subiuit onus, penitus qui criminis exsors,
Atque luit, fuerant quę nobis iure luenda,
Et sibi non, inquam, constant hęc pręmia paruo.
Quid ni, cum doleat parque et mortalibus aequum,
Secta cutis ferro et pateat, sanguisque sequatur,
Quin etiam ipsa cum fungi non morte recuset.
O, ego, quam sensus illi sim conscia mater:
Sic fleuit, cunis brumę dum frigora sentit
Mox natus; cute pręcisa sic fleuit in aede.
Quęque aduersa simul tulimus, dum finibus acti
Fugimus a patriis peregrinas quęrere sedes
Admoniti, pueroque aderat sensusque dolorque!
Liquit inexpertum quid posthac, denique quid iam,
Vt uisum prodire palam, non passus obiret
Dum uarias urbes diuersaque regna docendo?
Omnibus expositus facilisque ac obuius ultro
Dum quęsitus opem nulli grauis ille negaret.
Restitit inuisus [ERROR: no link :]

inuisus] e marg. pro infensus

frustra creuitque repente
Inuidia orantis, seniori ut sępe petitus;
Nunc captus tandem teneatur, pręmia magna, 98
Et fructum referens multi longique laboris.
Isthęc doctori nuper, Iudęe, rependis?
Cedo, quod propter malefactum, excire sepulchris
Ecquid defunctos cęlestes rursus ad auras
Flagitium capitale, oculos aut reddere coeco?
Quo feror, aut questus genitrix exordiar unde?
Persequar an studium gnati et meminisse iuuabit,
Quę documenta serens operaque insignis et ore
Errabat passim cunctis gratissimus hospes?
Vt facto quonam damnetur, conquerar inde
An ne, uiam instituit quoniam gradientibus alto,
Viuere postposito ut miseris errore uacaret?
An ne [ERROR: no link :]

ne] suprascr.

opere argueret, sibi quod maiorque potestas
Humana, et maius mortali robur inesset?
Aut illo potius me uertam, ut crimen iniquum
Deplorem patrię et nostri funesta senatus
Consilia, haud quicquam ut mactent perdantque merentem?
Quę toti exitio res urbi cępta futura est,
Quam grauis heu culpę maneat uindicta nepotem,
Vt primum patria[ERROR: no link :]

patria . . . exul] e marg. pro profugi patria de sede resident

de sede fugabitur exul
Et pulsi terras circum fundentur in omnes.
Sed scelus hęrebit natis et crimen auitum.
Ast urget dudum nos iam breuis hora morantes,
Et qua uertendum nobis, quoue usque petendum
Incerti uacua ne forte erremus in urbe."
Dixit et in dicto factus tunc ante Iohannes
Pręibat prima tinguens lanugine malas.
Interea exoritur nouus ad prętoria clamor,
Ecce foras cum ad solium processit Iesus
Exutus trabea proprioque recinctus amictu.
Stabat, quo moris, quoties sententia ferri
Debet, pręfectus, mox[ERROR: no link :]

mox iussa] e marg. pro iussitque

iussa silentia gestu.
"Ecce[ERROR: no link :]

Ecce . . . 129 olli] Io 19, 5

hominem uobis", inquit, "quem inuadere regnum
Est metus: heu quali nunc, quęso, accingitur arte
Tortus et horrenti redimitus tempora rubo,
Vt sibi sic sceptrum iam speret posse teneri,
Et nemo tantę sit noxę conscius olli!"
Conspecto[ERROR: no link :]

Conspecto . . . reclamant] Io 19, 6

populus clamorem tollit Iesu,
Atque cruci figi prętoria tota reclamant.
Crebrescit,[ERROR: no link :]

Crebrescit . . . 136 Cęsar] Io, 19, 5

dum eadem repetunt, oriturque tumultus.
Dicendi spacio correpto Pontius inquit:
"Anne[ERROR: no link :]

Anne igitur] e marg. pro An ergo

igitur uestrum cruce nunc damnauero regem?"
Responsat tenues passim uox fracta per auras:
"Nullus rex nobis, nisi Cęsar!" Cęsaris[ERROR: no link :]

Cęsaris . . . 139 necandum] Io 19, 16

Hecho 98'
Arreptum referens redit illicet ultima nomen.
Vix expugnatus uesanis uocibus, ollis [ERROR: no link :]

ollis] e marg. pro ille

Arbitrio[ERROR: no link :]

Arbitrio . . . necandum] e marg. pro Tradidit arbitrio genti configere tandem

tandem tradit libitoque necandum.
Sed[ERROR: no link :]

Sed . . . 144 stabat] Io 19, 19; Mt 27, 37; Lc 23, 38

memor, actorum rationem lege teneri
Reddere, cur, uisum scribi, sententia dicta est,
Hinc placet elogium simulati criminis aedi:
Iudęi populi rex Nazarenus Iesus,
Atque exaratum triplici charactere stabat.[ERROR: no link :] 2
En dum iam peragit custodia tertia lucis
Tergo gestator pando crucis exit onustus,
Virque Deusque, atomo, mirum, qui iunctus eadem
Qua duplex natura, tamen nil passa manebat
Seiuncta; hanc fragilem menbris mala ferre sinebat,
Altera at aeterno degebat proditus aeuo,
Cęlesti patri dum uno conspirat amore,
Aspectuque grauis reddebat sarcina dignum.
Altera non facies, species non altera coeli,
Si nebula aut solis prętenta intercipit orbem,
Stentque simul nigrę coelo circum undique nubes,
Luce repercussa radius si nube receptus,
Inter dissectas qua lucidus emicat oras,
Per conuexa poli uariam deduxerit irim
Versicolor quando hinc [ERROR: no link :]

hinc] suprascr.

coelo pręcingitur arcus:
Aut cum nox pressit, nebulisque tenentibus altum
Occiduę radiis splendent fulgentibus orę.
Salue uera Dei soboles, exercite fatis,
A cruce cui pateat regnum stat Lege superna,
Congressus uincis quem tam certamine duro?
An ne [ERROR: no link :]

ne] suprascr.

ut, primęuę cessit cui syngrapha culpę,
Atque hinc in sobolem posthac datur ampla potestas,
Assereres iuri captiuum uindice dextra?
Et postliminio facias reparata reuerti
Agmina persoluens alienam in corpore noxam?
Salue iterum uati, proh nostri, Christe, laboris
Assertor; Stygio nos exime denique loetho,
Et fac terrarum nostra hęc uox compleat orbem.
Militiam huc duxit nuper data tessera castris,
Intuleratque aquilas et primę signa cohortis.
Nec mora, castrenses solitus mouet ordo maniplos,
Pręuiaque errectis horret custodia contis,
Claudebatque acies tergum mox altera pone,
Suspensisque humero clipeis armata coruscat,
Plurimaque urbano iactabant dicta lepore:
"Densius huc agedum iam consere tela, satelles,
Fortius ut cuneus se robore muniat omni,
Seditio rapiat medio ne forte receptum!
Scilicet id leges Romanas sanciet olim,
A[ERROR: no link :]

A . . . orbis] e marg. pro A cruce uel totus quando seruabitur orbis

cruce quando omnis terrę seruabitur orbis."
Inde gradum faciunt, nec non sub pondere Christus99
Incedit: passim spectatum urbs cogitur omnis,
Et captum ingenti pressum sub pondere cernunt
Quem norant pridem factis dictisque potentem.
Verum ut uentum urbis qua se diuortia scindunt,
Obuius hic matri ploranti factus, uterque
Attonitus stetit aspectu perculsus acerbo.
Spectaclum horrendum matri cruce gnatus onustus,
Liuidus, et uisu concreto sanguine foedus.
At gnato matris uultusque et cura dolori,
Vberibus lachrimis dum fletus funditur ore.
Incessu qui tunc procumbit mole ruenti,
Desuper adiuuit casum tibi [ERROR: no link :]

tibi] suprascr. pro illum ea

sarcina labens.
Gnati una genitrix casu exanimata recenti
Corruit ingenti pridem confecta dolore.
Quo facto commoti animi spectantibus, ultro
Accurrunt, stratos annixi et tollere certant,
Expediuntque uirum sensim molemque reuoluunt.
Questum foeminei fundit pars altera sexus,
Quę de more quidem passim collecta ruebat:
"Quid non fert aetas, quid non mutabile tempus?
Prima ciet tumidam rupto de stipite gemmam,
Mox ut uere nouo terrestria cuncta tepescunt,
Educit folium paulatim tempus adultum,
Arbos statque omnis uiridi uestita corimbo,
Vnde legunt ramis posthac iam dulcia poma,
Quo tamen interitus properat cum frigore brumę.
Attamen occasus rerum iucundus et ortus,
Quando uices peragunt mortales tempora certa.
Ah nil debilius, magis ah peperitue caducum
Humano natura statu, quam uana leuisque
Vita hominis cursu interrupta caditue peritue!
Heu fallax multum et semper uariabile uulgus!
Hic habitus nuper iam factis unus et ore,
Cuius facta [ERROR: no link :]

facta] e marg. pro gesta

quidem non antea uisa ferebant,
Dum doctis populi retineret pectora dictis
Iudęa circum multum laudatus in omni.
Quo pręceps hodie subito est sententia uersa?
Respuat ut tandem mutata quod ante probabat!
Alternis odiis mortem pręuertimus ipsam,
Orci fraude satum, quod nos inimicat et ultro
Inter sese odisse facit, fratrisque cruori
Fundendo frater correpta accingitur arma.
Ista, soror, meriti cuius dic pręmia, quęso,
Insons damnatus nunc ut cruce pendeat alta?99'
Ecquid,[ERROR: no link :]

Ecquid . . . restituit] Lc 7, 11-17

quod matri, loculo dum effertur, ab umbris
Gnatum restituit, uel[ERROR: no link :]

uel . . . rediuit] Mt 9, 23-25; Mc 5, 35-42; Lc 8, 49-55

nondum elata paternis
Quod laribus dicto demortua uirgo rediuit?
Omne[ERROR: no link :]

Omne . . . intus] e marg. pro Omne genus morbi quando sanabat, ut intus

genus morbi cum iam sanaret, ut intus
Vix caperet domus aegrotos quacunque pateret,
Quos raptim inferri feruent et ponere coram.
Quid moror, heu uanis nequicquam lassa querelis,
Non minus hunc duci ad poenam mirata necemque!
Heus, tibi sic missos mactas patria alta prophetas?
Conde nouos luctus, et questum conde, sodalis,
Filia Sionię merito hoc memoraberis arcis[ERROR: no link :] 3
Mortales casus multum miserata dolensque!
Offerri potuit quid tam miserabile uisu,
Vna quam gnatum et moestam procumbere matrem?
Proh dolor immensus, nec dictu effabilis ulli!
Heus soror, hoc monitu communis tangere sortis,
Non minus hęc nobis est urbis filia sacrę
Nostra soror, tristi casu perculsa feroque!
Sed mihi uox hęret, frangunt suspiria pectus,
Vberibus lachrimis męstę simul ora rigantur,
Flebile dum carmen, lamentum et triste nouatur."
Tandem adiutus humo exanimis surrexit Iesus,
Et sua tunc uirtus oneri impar uisa ferendo.
Forte[ERROR: no link :]

Forte . . . 260 famę] Mt 27, 32; Mc 15, 21; Lc 23, 26

reuertentem, qui tunc uicina colebat
Prędia, conspiciunt Simeonem rure paterno
Impositis humero rastris et mergite culmi.
Iniecere manus, deturbant pondus aguntque
Inde uirum, imposita est mox altera sarcina tergo.
Hic quondam Lybicis Cyrenis natus et altus
Antiquam lare translato migrauit in urbem,
Crescebantque uiro haud tenuis duo pignora famę.
Rursus plorantum uox aethere pulsa sonabat:
"O patria, o Vatum prisci sacriue penates!
Hic hodie efflabit uitam cruce tentus in alta,
Post natos homines melior quo nemo repertus,
Aut spectes monitus magis, aut ingentia facta.
Hęc uia, nunc, Pharisęe, tibi qua nomina magna
Asseris, ut contra nemo hiscere protinus ausit,
Sic ultus media si iam regnaueris aede.
Iste utcunque luet, sed qui male facta nocentum
Arguat, an dabitur posthac? Si constitit istud
Huic tanti, culpę fugiet pudor illicet omnis,
Opprimet et nostram prostrata licentia uitam.
Huius pęna tamen mihi nunc pręcordia findit,
Fortiter ah cęsum quia toto corpore cerno
Et circum horrenti redimitum tempora rubo,
Quamque acies intus peracutę cuspidis acta est 100
Stillans sanguineas toto de uertice guttas!
Atrox turba tamen nec sic saciata quieuit:
Ecce agitur denso, ut mactetur, milite ductus."
Hic[ERROR: no link :]

Hic . . . 291 inflet] Lc 23, 27-31

dictis breuibus questum interrupit Iesus:
"Parcere fas lachrimis pro me, fas parcere uerbis,
Vobis excidii[ERROR: no link :]

excidii . . . hanc] e marg. pro hanc uestrę culpam

culpam hanc causantibus urbis.
Ecce dies quoniam fatis urgentibus instat,
Fęlices uteros, fęliciaque ubera, quando
Fęlicem dicent sterilis quęcunque remansit,
Quod non ędiderit, foetum aut lactauerit ullum,
Hauriat ut sese, cupientibus, ima dehiscat
Tellus, atque tegant reuoluto uertice montes.
Si uiridis nullo stipes comburitur igne,
Aridus[ERROR: no link :]

Aridus . . . olli] e marg. pro Aridus hic quantum congesto ardebit et olli

hic quantum congestus et arserit, olli
Si non defuerit qui flammam spiritus inflet."
Inde[ERROR: no link :]

Inde . . . 301 salutem] Lc 23, 32

gradum medio latrones promouet inter,
Qui quondam obsessos saltus et tesqua tenebant,
Raptabantque uiros spelęaque in abdita ductos
Mactabant, dum[ERROR: no link :]

dum . . . antra] e marg. pro et nota albebant ossibus antra

nota alberent ossibus antra,
Terrorisque procul loca demonstrata notabant.
Depręhensis demum data mox sententia mortis,
Quos captos [ERROR: no link :]

captos] e marg. pro missos

tenuit custodia carceris atri
Ederuntque diu tristi pedore catenę,
Vti si fatis nossent seruantibus, ipsa
Nancisci tandem ut ualeant in morte salutem.
Est locus ante urbem patrio de nomine dictus
Golgotha, damnatis sedes seposta necandis.[ERROR: no link :] 4
Hinc trahit ex poena proprium Caluaria nomen.
Fama tamen primi differt ibi busta parentis:
Hic crux gestanti tergo deponitur ingens,
Continuo adductus qua coram sistitur ille.
Tunc procumbit humi genua inclinatus aitque:
"O Pater aeterne, o summi omnipotentia coeli,
Huc recidit pietas primo concępta sub aeuo,
Optaui semper qua me demittere coelo,
Ingenio peior proprio mira arte redactus[ERROR: no link :] 5
Quo nouus offerrem pręsentia uota sacerdos,
Relligio terris positas adoleret ut aras,
Dum scelus humanum monitus propulsat eunte
Nequitia contra, studio reuocantis ad auras
Cęlestes lapsos et ueram admittere lucem
Hortantis, tenebrisque exertos tollere uultus.
Ast Orci nobis obiecta est machina fraudum,
Arreptumque semel placuit non iure teneri
Sceptrum, quo constat sceleris censura uigetque,
Humanosque actus deducit tramite recto.
Hoc caput, et prorsus totius pestis origo[ERROR: no link :] 6 100'
Legemque et legis solium non rite tenenti,
Aduersus legem ferro se armare Deumque.
Meque tuum res ista necat, Pater[ERROR: no link :]

Pater . . . oro] Lc 23, 34

optime, facti
Neu tamen ignaris modo culpę ascripseris, oro.
Ecce ego nunc promptus cunctis ignoscere tendar.
Eia sacerdotem factum libamen in aedem
Aeternam admittas, reduci modo ianua coeli
Fac pateat, posthac pateatque sequacibus una."
Illico[ERROR: no link :]

Illico . . . 335 ministrant] Lc 23, 36

castrensi miscetur turba tumultu,
Hoc non esse morę tempus, non ocia carpi;
Iniciuntque manus uiolentas protinus olli,
Et quę miscuerant, mox pocula amara ministrant.
Sęuit ad extremum rabies, nec sistere nouit,
Fas contra simul est transmissis finibus ausum.
Ah Christo, quicquid damnatis mortis in ipso
Articulo indulsit clementia nostra, negatum est,
Autorem quem iam cognouit terra salutis
Doctrina salubri et mentis formidine raptę.
Quod peius, modo quos ditauit et ubere glebę
Pascit, secessus sublimis sede recepto
Proh[ERROR: no link :]

Proh . . . retinent] Mt 27, 35; Io 19, 24

medio digitoque micant, et parta trophea
Christi ui retinent, Baratroque[ERROR: no link :]

Baratroque . . . 347 uita] Mt 27, 40-43; 15, 29-32; Lc 23, 35-37;

retrudere quęrunt
Victorem lęti, exhausto quęruntque labori
Diuersis studiis et falsa illudere uita!
Herculis arrepta sic claua et tergore tectum
Fabula non dispar scęnis agitauit Iacchum.
Atque opifex adeo rerum sibi repperit hostem
In populo, quemcunque optat, quem tollit in altum.
Sed tunc diripitur tergo surgentis amictus:
Vtque stetit primum exutus iam corpore nudo,
Deturbant hominem stabat qua lignea moles,
In diuersa manus prostrati et brachia tendunt.
Huc clauos poscunt, adigunt simul ictibus actos
Ad uolam, resonat longe lateque per auras.
Ast alii scrobem fodiunt in rupe propinqua,
Qua parte accliuis crux ingens terminat ima.
Prędurum saxum sumpta recauatur amusi,
Vt pede iam subrecta queat consistere firmo,
Et plures crebris geminantur pulsibus ictus.
Vtque utraque manu clauis affixus adhęsit,
Pendeat a casu quo tutus, brachia nodo
Astringunt trunco, [ERROR: no link :]

trunco] suprascr. pro stipiti

tormentaque pondere crescant. [ERROR: no link :]

crescant] crescunt A

Mox tracto figuntque pedes et totus inhęsit,
Elogiumque[ERROR: no link :]

Elogiumque . . . apte] Io 19, 19; Mt 27, 37; Lc 23, 38

caput supra deponitur apte.
Expediere crucem simulac, mox milite turba
Dimota circum uacuo stetit area campo.
Nulla mora, atque operę nil prorsus perditur usquam:
Namque[ERROR: no link :]

Namque . . . una] Mt 27, 38; Mc 15, 27; Lc 22, 37; Io 19, 18

laboratum circum non segnius ipsos101
Latrones, opus et studium par perficit [ERROR: no link :]

perficit] proficit A

una.
Ingenium huc adhibent, pondus decliue recumbat
In scrobem, moles sublata resurgeret ut mox,
Et quęsita simul tollendis machina tignis.
Hinc alno annexis iniecto fune cheruchis[ERROR: no link :] 7 ,
Alno quę campo medio surgebat in auras,
Contendunt, feruetque labor clamore trahentum,
Altera dum medio positę crucis ora ligatur,
Et quantum tollunt, immisso subice sistunt.
At foueam[ERROR: no link :]

foueam bassis] suprascr. pro bassis foueam

bassis[ERROR: no link :] 8 postquam angulus undique cępit,
Illicet introrsum it, ueluti per lubrica pręceps,
Et fixis lapsu gemuerunt menbra ruenti,
Erectasque cruces una datur ecce tueri.
Atque ea tunc cerni licuit spectacula longe
Et medio pendens oculos auertit Iesus
Cunctorum, species hominis pulcherrima uisu,
Vera salus castis, non parua offensio contra
Impuris, et mirum obdurat ut effera corda,
Cum uia purgatis sit mentibus unica coelo
Promens diuinam amota caligine lucem.
At ceu pro solio tunc uisa recumbere celso
Regia maiestas, grauitas augusta uerendi
Oris, et abiegno prauis in stipite terror,
Inque loco pęnę humani uerissimus omnis
Flagitii uindex; [ERROR: no link :]

uindex] e marg. pro iudex

huc[ERROR: no link :]

huc . . . 418 plebes] Mt 27, 39-43; Mc 15, 29-32; Lc 23, 35

tota urbs cogitur ergo
Spectandi, [ERROR: no link :]

Spectandi] e marg. pro spectatum

similemque refert pro pectore captum.
Nam uisus regem pręferre, opprobria cuncti
Hinc iaciunt, regi Christo pars exprobrat urbis,
Mercari solita est quę ditibus aere fauorem.
Exprobrat et miles metuendaque curia patrum:
"Eia sibi ferat auxilium modo, prorsus habebunt
Namque fidem, sese quando extricauerit alto,
Atque huc liber humo mecum uestigia ponat.
Neu sibi desit opi, qui milibus affuit olim,
Filius excelsi, si rex demum Israel iste:
Tanta ferat, libito et iactet se laudibus amplis,
Postridie qui tollit humo iam diruta templa!"
Altera pars regerit conuitia talia parti,
Spectabat quę facta tuens et corde tumebat,
Atque eadem iuxta appensi iactabat in ora:
"Heus, fecisse [ERROR: no link :]

fecisse] e marg. pro pręstare

fidem tempusque et copia dictis,
Et liceat uel quanta libet confingere uerbo,
Destructam iactans triduo ut reparaueris aedem,
Expedias modo te demissus liber ab alto.
Iuuerit et [ERROR: no link :]

et] suprascr.

regem tunc uerum credere Christum,101'
Qui curas alios, si te curaueris ipsum!"
Hęc plebes; eadem[ERROR: no link :]

eadem . . . 426 istis] Lc 23, 36-37

miles iactabat et ipse,
Ac sale Romano dicteria acuta serebat:
"Quippe huius rex tu et spes scilicet unica plebis
Posse iugum tolli Romanum, libera tellus
Vt tandem legum ualeat transcribere iura,
Foedere conspirans si iam consenserit uno."
Nec mora, sublimem tristi potabat aceto:
"Romanas euade manus, et reice iussa,
Si tantum spectatus ades modo gentibus istis!"
Hęc fatus tum multa iocis addebat. At[ERROR: no link :]

At . . . 430 prompto]† Lc 23, 34

ille
Nil motus solito de more silentia seruat,
Atque Patrem supplex, culpę ne ascripserit, orat,
Ignaris facti sese iam ignoscere prompto.
Iniuncto[ERROR: no link :]

Iniuncto . . . 434 olim] Io 19, 23-24

interea perfunctus munere miles
Cessauit postquam, licuitque per ocia, ludum
Instituit, domini lęna super alea iacta est,
Vt fuit antiquis prędictum uatibus olim.
At[ERROR: no link :]

At . . . 441 esse] Io 19, 21; Ps 22, 19

simul accessit senior tunc, [ERROR: no link :]

tunc] suprascr. pro prope

suspicit alto,
Et licuit scripti melius percurrere dicta,
Perculsus subito timuit, ne conscia culpę
Obiectę plebes fama uulgetur ad urbem.
Quippe eadem, cuius rex est, sententia plebem
Fert sontem, scriptum simul exposcitque moueri:
Non regem, sed qui regnum affectauerit, esse.
Reicit[ERROR: no link :]

Reicit . . . 445 mouere] Io 19, 22

hos pręsesque iratus dicta refellit:
"Obiectum quoniam in causa non constitit unquam,
Atque, utcunque", refert, "potuit, sententia lata est,
Consilii[ERROR: no link :]

Consilii . . . mouere] e marg. pro Atque ideo mentis non est ea scripta mouere

iccirco non est ea scripta mouere.
Quin pulchri sic pręstat honor dignissimus oris,
Vt dici merito rex omnis debeat ortus,
Obiectusque animo uos error ludit inanis,
Criminis ut Cęsar uel postulet inde senatus,
Hic quod rex fuerit! Potius, sic pectore duco,
Damnabunt, tulerim insontem non iure necari,
Vocibus insanis uictus populique tumultu."
Iamque furor sensim et cępit mitescere feruor,
Instabant nuper quo Christum in morte petentes.
Hinc infit uerbis ausus prorumpere coram:
"O hominum quicquid mens ueri concipit usquam,
Quid potuit, quod iam cumulo non addidit aetas
Flagitii? Pudor amissus, uis effera regnat
Et sceleris doctor sacra discumbit in aede.
Hic hodie demum, doceat qui uera, repertus,
Belle habitus, cunctis exemplo pendet et astra
Testatur, prędę tantum cęlestia nobis102
Stultitia hinc sensum passim temeraria turbat.
Pręclara heu proceres inierunt fędera nostri,
Insontem ut mactent! Posthac nemo auserit unquam
Fortis[ERROR: no link :]

Fortis . . . aede] e marg. pro Pro uero sacra fortis stare cultor in aede

stare sacra pro uero cultor in aede,
Vt quicquid libeat, ualeant emungere tuto.
En quantum in uobis pietas iam concidit et Lex!
Ac quod non hodie tanto de crimine sumpta est
Vindicta, heu sceleris proprio sententia more
Tardat, quę grauior maturo tempore uenit.
Iam dudum uobis debent accepta referri
Cuncta tamen; feritas an sit [ERROR: no link :]

sit] suprascr. pro est

crudelior ulla,
Quam mactare inopem atque aures occludere uero?
Impensum[ERROR: no link :]

Impensum . . . terra] add. e marg.

sat enim fatis, quia perdere iustum
Et libuit uobis sapientem tollere terra."
Sic fatus quidam cum scribas cerneret ante.
At contra senior reddit sic ore uicissim:
"Vsque adeone iuuat constantes esse, crucemque
Non satis huic soli damnato credere pęnę?
Vos etiam crimen ni iam coniunxerit una,
Hic expectatus pręsens quem conspicit aetas?
Quin etiam nobis hoc propugnantibus ultro
Rex,[ERROR: no link :]

Rex . . . 491 Christum] Lc 23, 35

licet et populi fuerit modo, sola salusque,
Si liber tandem sese extricauerit alto.
Quippe malis alios qui tot seruauit ubique,
Compręhensus seruet nunc sese et liberet inde.
Atque illum, nuper quo spes erecta ferebat
Gnatum ut iactaret, cur non Deus adiuuat alto
Et uindex demum pręsens non eruat [ERROR: no link :]

eruat] e marg. pro eripit

isthinc?
Hac demum ratione uacet tum credere Christum."
Atque[ERROR: no link :]

Atque . . . 494 necari] Lc 23, 39

eadem ingereret cum iam conuitia latro,
Quod simul et sese lęto non auferat ultus,
Sed segnis turpi patiatur morte necari,
Prouehiturque[ERROR: no link :]

Prouehiturque . . . 506 reconde] Lc 23, 40-42

ultra dum iam petulantius ille,
Alter at errorem cognouit, pressit et iram
Extemplo reuocans socium sic ore procacem:
"Dudum debuimus uerbis moderatius uti;
Namque queri qui iam, quęso, cruce possumus ista
Si facto nobis sententia digna rependit?
At nulla hic culpa contra suspenditur insons,
Cui melior fortuna necans nos copulat una."
Et simul hęc dicens poscebat talia Christum:
"Heus memor, ut regno fueris post fata potitus,
Sis nostri, tecum trunco pendentis in isto
Succurrat, factumque hoc alto corde reconde."
Cui[ERROR: no link :]

Cui . . . 510 recepto] Lc 23, 43

Christus placido reddit sic ore uicissim: 102'
"Hoc demum haud ulla poterit uirtute moueri.
Namque hodie mecum cęlestia regna tenebis,
Atque frui dabitur paradisi pace recepto."
Ast obitus postquam pręsentem percipit [ERROR: no link :]

percipit] e marg. pro percipiat

horam
Instare, ut leget moriens quęcunque tenebat;
Nascenti genitor quondam lignarius esset[ERROR: no link :] 9
Cui faber, ex opera solitus uixisse diurna,
Fortunę exiguę, uirtutum larga facultas
Cui tamen, et castam cui uoto degere uitam:
Nam mirum casti quam feruor temporis eius
Gliscebat moris, siluas lateque tenebat
Essenum nomen, sedes angusta moranti
Engadde generi campis nemorique relegat,
Quos cernit tolli maiori in sidera raptu.
His dum ageret uotis obnoxia pectora Ioseph,
Mortales agitans iam corde relinquere curas,
Ignarum teneant ni prouida fata futuri.
At minus haud sordes purgabat pectoris ille:
Sędulus auertit, quod captus impedit altos
Siue animum turbat, partitus tempus et horas
Insudare operi, sublimi et pascier haustu.
Mirus amor iuueni iam tunc inoleuerat usu,
Diuino illapsu sumpto de more fouere
Pectus, quęque latent alios, ea mente tueri,
Sępe futura quidem solitus cognoscere somnis.
Cui[ERROR: no link :]

Cui . . . 537 damno] Mt 1, 20-21

uox tunc noctu prędicens insonat alto:
"Siste animum, melius quam rere implebitur istud."
Angelus apparens mox edocet ordine cuncta,
Magna ut committi custodia debeat olli,
Prouisum humano qua iam succurrere damno.
Nec longum, iam iam sed uelox affore tempus,
Cęlans ac tacitus spem corde hanc ille recondit,
Cogitat arcani solus misteria sacri.
Interitus animo pensabat damna dolenti
Mortalis, prędaque trahi genus omne Baratro.
Orta hinc sępe uiri suspiria sęua sonabant,
Et prostratus humi precibus pulsabat Olympum:
"Post scelus ah primum ueniens quantum adgerit aetas
Flagitii, atque unquam non ultio sera moratur!
Peccando tamen haud lassi committimus ultro,
Dum poenas luimus, multo grauiora nocentes,
Communique malo cum poenis crimina crescunt,
Atque ultrix crescit, quę crimina uindicat, ira,
Absorbens undas quę sic abrupta uorago
Miscet, qui gurges tollit certantibus Euris103
Tot fluctus, uarios quot habent mortalia casus.
At nemo aduertit nec prauos corrigit usus.
Quis modus, aut rerum quem nam fore dixero finem,
Substiterit subitis si quondam terra sub undis,
Deletumque scelus mundi mortali ruina?
Verum[ERROR: no link :]

Verum . . . 566 reducat] Mt 1, 22-23

fatidici cecinerunt carmine uates,
Qui spe nos pridem [ERROR: no link :]

pridem] suprascr. pro dudum

meliori aluere, canendo
Promittunt et opem labentibus affore rebus.
Mira fides, etiam uix ulli effabile dictu,
Vt nil mutatus, nil iam Deus aethere motus,
Hoc si mente capi, si fas effarier ore,
Nobiscum uersans mortales pręferat artus,
Et condat leges, adimatque repagula coelo,
Et Manes secum iam parta in regna reducat.
O me foelicem, si nostro tempore nasci
Contingat, pariterque uiri si gesta Deique
Narrantes audire nouique piacula ritus."
Et promissa Deum uoto poscebat ab omni:
Subuehit hunc usu cęlestis gratia tali.
Humani generis uerum pietate parentem
Induerat: Marię quando maturuit aetas
Nubilis, hanc etiam cęlestia monstra iubebant
Nubere, uir signis certis ostenditur ultro.
Nulla mora, ecce palam tractus comparuit ipse
Ioseph, coelesti monitu consentit uterque
Et posthac casti degebant coelibe uita,
Virginitate pares et uoto pectoris uno,
Nobilitas generis quibus una et gratia mentis.
Hi non parta domi condebant paupere cultu
Contenti, iuxta uictu quoque uiuere parco.
Illis diuitię, quicquid mens alta recondit,
Fortunę quas non iniuria commouet unquam.
Non[ERROR: no link :]

Non . . . 593 habeto] Io 19, 26

alias etiam suus expectauerat hęres,
Atque ideo, cui iam rerum possessio nulla,
Mater erat census sola hęc, et census amicus.
Ista fuit demum legandi sola facultas.
Hos ut cum paucis restantes despicit alto,
Dum mater stabat noxas et fata reuoluens,
Affatur tenera męstę pietate misertus:
"Ecce tibi, quocum poteris distringere curas,
Filius; hanc, fuerit tibi iam quę mater, habeto."
Illa manus reuocans uultum compressit et acres103'
Profudit lachrimas, magnum pressitque dolorem:
Afflictam uires sensim roburque relinquunt.
Non animi compos iuxta tristisque Ioannes
Languentemque sinu excępit tenuitque cadentem.
Conspectusque dolor pendentem sauciat: utque[ERROR: no link :]

utque . . . 602 aceto] Io 19, 28-29

Cuncta sibi dudum ad finem perducta notauit,
Ecce sitim fassus petit alta uoce per auras.
Nec mora, Romanus morientem potat aceto.
Heu morem plusquam crudelem, immania corda!
Non flecti poenis, non iusti denique morte,
Non[ERROR: no link :]

Non . . . merenti] e marg. pro Inque abitu haud quicquam succurrere uelle merenti

demum haudquicquam succurrere uelle merenti,
Quod non detrectant seruato more scelestis!
Delibans[ERROR: no link :]

Delibans . . . fatetur] Io 19, 30

utcunque tamen clamauit Iesus,
Ac consumari in sese prędicta fatetur.
Continuo[ERROR: no link :]

Continuo . . . 614 nonam] Mt 27, 45; Mc 15, 33; Lc 23, 44

nigris nox ingruit atra tenebris.
Visa loco, pleno iam lumine, luna moueri,
Quę subiens orbem protexit, ut obice, solis;
Mox late terris subitę cecidere tenebrę.
Deliquium cępit post sextam et perstitit horam
In nonam. Cunctis rerum scrutantibus ipsam
Naturam ingenio florebant oppida passim
Per Syrię tractum, studiis intentaque mentem
Spectandis aetas sublimibus illa tenebat.
Primi oculis motum depręhendunt sideris alto
Progressumque notant, quando[ERROR: no link :]

quando . . . ruebat] reuolutum quando ruebat scriptum e marg., sed postea expunctum

reuoluta ruebat,
Admoniti erroris properantes uergere speras
Occasum uersus pulcro suadentis ab ortu:
Mane sub Eoo depręhensum sidus, idemque
Occasu quando sub noctem appareat ipso
Traiecto spacio immenso fallente putantes.
Quippe ea non proprio spacium transmittere cursu,
Vecta sed immensę circumactu uergere molis
Dimotę[ERROR: no link :]

Dimotę . . . 629 ortu] e marg. pro Dimotę de sede sua nil prorsus eumque / Indepręhensa metiri uertigine molam

prorsus nil iam de sede, molamque
Indepręhensa metiri uertigine motum,
Semper ad occasum quo tendit mundus ab ortu.
Hinc coeli faciem mutari constet ut ampli
Atque breui celeres uariari tempore uultus,
Maturet quando gressu tardissimus orbis,
Atque gradu tardo iccirco cito cuncta uehuntur.
Videre ergo Syri et casus timuere futuros,
Orbem lunarem ceu moto cardine uerti,
Restituique iterum iam sedi, mouerat unde,
Dum stant, quę terris dudum incubuere tenebrę. 104
Extollit[ERROR: no link :]

Extollit . . . 642 iubentque] Mt 27, 46-49; Mc 15, 34-36

uocem, qua maximus insonat aether,
Vitans uulgarem Hebręo sermone locutus,
Desertum se questus opis pendere paternę,
Imposuitque rudi turbę uox ęqua, putanti
Implorare Heliam, casum expectare iubentque.[ERROR: no link :] 10
Nec[ERROR: no link :]

Nec . . . 649 auras] Lc 23, 46

sero posthac iterum uoce intonat alta:
"Heus Pater, hoc obitu morientem respice Gnatum,
Mortales pridem qua parte inuisimus oras,
Exceptusque tuis manibus redeuntis in arces
Aetherias ut pandat iter fac spiritus illud,
Et discedentem commendat protinus olli."
Reclinans caput in dicto difflauit in auras.
Ecce[ERROR: no link :]

Ecce . . . 659 potitus] Mt 27, 50-53

insperato tellus agitatur, et altis
Montibus effractę mox per decliuia moles
Voluuntur, terrorque oritur rumore ruentum.
Videris et scindi petras, monumentaque pandi
Sponte uirum, rursus uiuos exire sepulcris.
Aedem quin etiam ostendunt uelamina scisa,
Et plebi patuere intus penetralia templi.
Vita abit, in ligno mansere exanguia menbra,
Quodque incumbebat, perfunctus spiritus inde
Exilit aetheria coeli regione potitus.
O fatis defuncte uale, defuncte paternę
Legis mandato, et loeto ter macte quaterque!
Tu uatem, et uatis deuotum respice carmen,
Nulla usquam, nisi te, sibi qui nunc pręmia quęrit,
Tu mores animamque mihi compone, recondens
In te mortalem per pura piacula mentem.
At tenebris, terrę et motu, rerumque tumultu
Obruerat passim terror iam pannicus omneis.
Diffugiunt, solasque cruces custodia linquit.
Mentis inops fertur, uesanum et [ERROR: no link :]

et] suprascr.

pectora uulgus
Percellit, frustra differt post facta querelas
Vociferans: "Scelus exiguum mactantis Abellem
Germani, quando foedata est sanguine tellus.
Nos facinus maius peior commisimus aetas.
Heu mentes uero auersas, imponere tantum
Textu haud ignaras sub relligionis inerti
Turbę hominum, et doctas uanum defendere nomen!
Vsque adeo fraudum fallax audacia creuit,
Vt sontem faceret uerbo factisque potentem,
Nobis quem arguerant promissum ostenta prophetam.
Non habet ulterius quo nunc excrescere possit
Flagitium, domino latitanti inferre reperti 104'
Ecce manus, hodie quem cęde necauimus atra,
Ni forte aetheria residentem oppugnet in arce
Peiori exemplo, celerem quo accerseret olim
Interitum rapto gaudens et turpiter actis.
Nos etiam ignauum uulgus pendensque potentum
Arbitrio, libito quorum uersamur et arte,
Consilio frustra [ERROR: no link :]

frustra] suprascr. pro temere

peiori accessimus ultro.
Heus Vatum domus alta, locus delectus et aedi
Diuinę, melius rueres hanc si modo nunquam
Conspiceres mortem. Posthac quidcunque malorum
Iam ueniet, luci pręsenti ascribere scito:
Nostra minis fuerit si tantis uita superstes,
Interitus rerum domini nec fata sequetur."
Talia[ERROR: no link :]

Talia . . . 702 dolore] Lc 23, 48

uociferans errabat turba nouatque
Cum gemitu planctus, diuortia deuia quęrit
Amenti similis, questus iterumque recursans
Integrat et totam differt lamenta per urbem.
Perculsę matres ad pectora natos,
Et tenerę soboli pestem timuere futuram.
Ah miseris ultro lachrimę et suspiria surgunt,
Nullo mox metuunt omen pertriste dolore.
Atque[ERROR: no link :]

Atque . . . 719 ferebat] Mt 27, 54; Mc 15, 39; Lc 23, 47

sua postquam cunctis est sede recessum,
Palantem sistit centurio uoce Quiritem,
Vnde cruces cernunt subito terrore relictas.
Hic breuibus repetit nuper centurio factum:
Infit: "Non ualidum robur uiresque potentes
Arguit en forti uox ultima gutture missa?
Ac, uelut in manibus sunt plurima munera nostris,
Sic ille arbitrio proprios animauerit artus.
Contingit nobis ut fari siue tueri,
Sic corpus dictis paucis exangue remansit.
Adde huc tot coelo sublimia monstra, tot infra
Coelos ire etiam ceu uerso cardine cerne.
Verum Iudęi non stulti ut cętera, quorum
Diuino tamen in cultu prudentia pręstat.
Sic nunc mente reor, magnum quodcunque relatu est,
Quod uatum sua scripta ferant, huc omne referri,
Esse Dei pignus, dudum uelut ipse ferebat."
At[ERROR: no link :]

At . . . 731 penu] Mt 27, 55-56; Mc 15, 40-41; Lc 23, 49

bona pars, fidę sibi quos coniunxerat olim
Foedus amicicię, spectabant facta notantes:
Prędictum quodcunque fuit seu carmine uatum,
Aut Christo secum uersanti, singula quamuis
Exprimerent lachrimas replentibus ora genasque.
Hic capite incumbit genibus męstissima mater:
Stabat pertristis iuxta, lachrimasque ciebat
Cui misera ah mater nuper fuit addita curę.
Stant etiam circum Salome materque gemellę
Prolis, et uberibus lachrimis quę perluit ora
Magdalene, nec[ERROR: no link :]

nec non] suprascr. pro soror

non pręgrandi corde Iosippus
Haud [ERROR: no link :]

Haud] e marg. pro non

aberat, nec abest Nicodemus diuite penu.