AD HIERONYMUM BERTUTIUM ATTICUM CONSOLATIO / IN MORTE CONIUGIS.
Attice, Romuleae quem summa peritia linguae
Pene facit magno cum Cicerone parem;
Cuius rarus honos, vulgataque gloria lumen
Astruit Illirico non mediocre solo.
Legimus assiduis tua carmina plena querelis,
Elicit e medio quas tibi corde dolor;
Coniugis extinctae dum tristia funera defles,
Abstulit a thalamo quam fera parca tuo.
Me quoque crede tui partem sentire doloris:
Hoc tuus ex veteri foedere poscit amor;
Qui non illachrymat, flentem dum cernit amicum,
Nescit Amicitiae quid sibi iura velint.
Ergo amor, et pietas, duo maxima vincula mentis,
Saepe tuis cogunt me lachrymare malis:
Nam neque tot lachrymas, neque tot suspiria fundit
Orba parens uteri pignore facta sui:
Perdidit unanimem nec quum soror anxia fratrem,
Qui lux una suae, spesque sororis erat:
Filia nec gemino pariter viduata parente,
Nil videt in vacua quae superesse domo:
Denique , si pariter coeat genus omne dolorum,
Pars tamen, omne tui parva doloris erit.
Alcyonum sunt victa tuis lamenta querelis,
Quae renovant tumidi quum fremit ira maris;
Et gemitus quem tristis agit sine compare, Turtur
Et cum Threicia pellice moesta soror.
Urit adhuc animam stimulis praesentibus aegram,
Quae volat ante oculos coniugis umbra tuos.
Haec te pervigiles cogit traducere noctes,
Et lachrymis viduum saepe rigare torum.
Spinosas serit illa tibi sub pectore curas,
Et claro offundit nubila nigra die.
Hoc sine nulla tuae veniunt solatia menti,
Esse nihil gratum, nil tibi dulce potest.
Quicquid erat gratum, quicquid tibi dulce, sepultum est:
Delitias operit invida terra tuas.
Illa tegit lususque tuos, risumque, iocosque:
Obruit illa animi gaudia cuncta tui.
Sed tu ,dum lachrymas, dum questus fundis inanes,
Surdaque dum gemitus dissipat aura tuos:
Forsitan illa tuos ridet secura labores
Flammiferi summa de regione Poli;
Hic ubi coelicolum sedes tenet aurea Regem,
Aureaque aethereos continet aula patres:
Nam, si quid spectata fides, probitasque meretur,
Denique si sanctis moribus astra patent;
Illa quidem summo est dignissima vivere coelo;
Spiritus aetherei convenit ille choris:
Aut, si vera ferunt, certas post funera sedes
Elysios castis Manibus esse locos;
Hic ubi perpetui narrantur tempora veris,
Et Casiae viridis Ambrosiaeque nemus:
Illic formosas inter sedet Heroinas
Forsitan, et pulchro pulcrior ipsa coro;
Et modo lethaei spatiatur in aggere fontis,
Colligit et niveas, purpureasque Rosas;
Astruit et capiti vario de flore corollas,
Iucundoque suos implet odore sinus.
Forsan et inde tuos saepe est miserata dolores,
Et daret haud dubiam si licuisset opem.
Sed fati lex dura vetat, quam viribus ullis
Irritus est speres si revocare labor.
At revocat pietas, et blandae gratia linguae,
Et pariter mistae cum pietate preces.
Infera Threiicio patuerunt ostia vati,
Dum caneret querulae consona verba lyrae.
Umbrarumque ferunt captum dulcedine Regem
Euridicem cupido restituisse viro.
Nec ferus ille canis sparsis per colla colubris
Propositum potuit flectere vatis iter:
Nec minus assiduis Proserpina mota querelis
Dicitur humanis indoluisse malis;
Reddidit Emathio, quum charam Alcestida Regi
Illius subiit quae moritura vices:
Illa eadem vanam dilecti coniugis umbram
Misit in amplexus Laodomia tuos:
Et licet umbra foret, placuit tibi coniugis umbra,
Iamque tui levior pectoris aestus erat.
Ast ubi se tenues fugiens dissolvit in auras,
Te ferus armavit in tua damna dolor:
Aeneam pietas; pietas deduxit Ulixem,
Cernere ut extinctum posset uterque patrem:
Innumerosque alios, quorum vulgata per orbem
Nomina, ab antiquis scripta leguntur avis.
At tibi nec pietas, nec passim cognita virtus
Attice facundae nec valuere preces.
Nil valuit vox illa tuae dulcissima Musae,
Aemulaque Orphaeis carmina culta modis:
Nanque preces, lachrymasque tuas, tua carmina venti
Dirripiunt, voto non potitura suo.
Haec quoque , crede mihi, veterum monumenta virorum
Finxit ad arbitrium Graecia vana suum:
Nam semel infernas quisquis penetravit ad undas,
Rursus ad aethereum non redit inde diem.
Quid superest igitur? nisi, quod reparabile non est,
Ex animo iubeas ut procul ire tuo?
Pone modum lachrymis, nec tantum indulge dolori:
Pernitiem lachrymae saepe dolorque ferunt.
Testis erit Niobe, testis tibi turba sororum,
Eridani vitreas quae super astat aquas.
Testis erit, propria qui captus imagine vidit
Flens sua purpureo corpora flore tegi.
Et, quae clausa cavis respondet vallibus Eccho.
Versaque in aeternas impia Biblis aquas;
Et quae praeteritos suspirans Solis amores
Vertitur, igniferum qua rotat ille caput;
Nec minus et pompis feralibus apta Cupressus,
Quam iuvat assiduus nunc velut ante dolor.
Haec dixisse sat est, quanvis et plura supersint,
Quae foret hic ingens enumerare labor.
Haec subeant exempla tibi, luctuque represso
Solentur casus damna aliena tuos.
Est dolor hic magnus (dices) et causa doloris
Maior, et humanae negligit artis opem.
Difficile est fateor, tantos compescere luctus:
Convenit at cunctis rebus inesse modum.
Nanque hanc immensi faciem, quam cernimus orbis,
Quattuor in cuius sunt elementa sinu;
Si riget assiduus tepidis sine solibus imber,
Esset inhumanis vix habitanda feris:
Sin ferat aeternos sine gratis imbribus aestus,
Torrida non homini, non erit apta feris.
Fert tamen illa homines, nec non genus omne ferarum;
Natura alternas sic variante vices,
Ut quum tristis hyems gelidos effuderit imbres,
Cesserit et Boreae vis fera, visque Noti,
Incumbant placidae coelo Zephyritidos aurae,
Vestiat et nudam vernus amictus humum.
Aspice ut omne nemus summis nova germina ramis
Extulit, et laeto gramine terra viret.
Hic violas, illic formosa papavera cernis,
Canaque corythio lilia mista Croco.
Attamen hic glacies; illic paulo ante videbas
Grandinibus mistas cuncta operire nives:
Atque ubi ventorum rabies violenta fremebat,
Spirat ab occiduo nunc levis aura mari.
Undique iucundo resonat nemora avia cantu,
Dum passim dulces dulce queruntur aves;
Testanturque novi foelicia tempora veris
Esse per assiduos semper agenda iocos.
Tu tamen interea tristes sub pectore curas
Volvis, et ingrata est brumaque verque tibi.
Hactenus immensi processerit ira doloris:
Ultima moestitiae meta sit ista tuae.
Tristia nulla decent, sed gaudia laeta poetam,
Flumina Gorgonei qui semel hausit equi.
Tu sacer es templi Aonidum, Phoebique Sacerdos,
Qui tua castaliis ora rigavit aquis.
Te risus cantusque decent, lususque perenne,
Te decet et laetos semper habere dies.
Ergo age, Dalmaticae rarum decus Attice gentis,
Discute iam mentis nubila nigra tuae.
Aspice quid deceat vatem ,quid denique , tantum,
Cui modo nostra parem non habet, ora virum.
Nec tibi sit tanti quanuis carissima coniux,
Quique tenax imis ossibus haeret Amor,
Immemor ipse tui videaris ut esse decoris,
Debet enim magnis cedere cura minor.
Illa quidem summo (sit phas mihi credere) coelo
Seu quaecumque piis manibus ora datur;
Te te hora ex illa miseratur triste querentem,
Forsitan et tales fundit ab ore sonos.
Chare mihi coniux, quondam dum vita manebat,
Plus oculis multum, plus animaque mea:
At nunc chare mihi, quantum nec dicere verbis
Possum ego, non animo concipere ipsa meo:
Parce meam tristi gemitu turbare quietem,
Et sine me placida pace perenne frui:
Haec tua nanque meam turbant suspiria pacem,
Rumpitur hoc querulo nostra dolore quies.
Sed, si tantus amor, si te iuvat Attice nostro
Connubio aeternos continuare dies;
Vive pius, nostraeque sequens vestigia vitae,
Carpe salutiferas versus ad astra vias.
Sic ego te meritis modicum post tempus onustum
Excipiam, et charo comminus ore furar;
Atque hic aeterni vinclis iungemur amoris,
Terminus et nostri nullus amoris erit.