Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Paskalić, Ludovik; Camillo, Giulio; Molza, Francesco Maria; Volpe, Giovanni Antonio (c. 1500–1551; c. 1480–1544; 18. 6. 1489 – 28. 2. 1544; 1515–1558) [1551], Carmina, versio electronica (), 2642 versus, verborum 17191, Ed. Sanja Perić Gavrančić [genre: poesis - elegia; poesis - sylva; poesis - epigramma] [word count] [paskaliclc].
O qui terrarum magnas moderaris habenas, Quas hinc aereae celsis amfractibus Alpes, Inde Pyrenaei praerupto vertice montes. Obcingunt, mediasque vago secat amne Garumna, Quem Pater Excelsumque dedit super omnia nomina nomen: En tibi protensis tellus Oenotria palmis Supplicat, et posito iam mitis Iberia fastu, Atque omnis, cui laudis amor, cui Martia cordi, Gloria, qui castas CHRISTUM veneratur ad aras, Summissa te voce rogat; iam parce furori, VD072v Parce odiis, iramque animo depone receptam; Et iam , si qua tuam (licet aequa iniuria) mentem Versat adhuc, dirum vindictae dulcis amorem Comprime, vel saltem potiora in tempora differ: Nec tibi sit tanti saevo indulsisse dolori, Invisaeque animum gentis saturasse ruina, Ut, procul infrenis dum te rapit impetus irae, Ante tuos oculos frustra, tibi credita, Hei mihi Barbaricae populentur ovilia turmae. Nec modo non tantam studeas avertere cladem Sed (scelus, haud ullo quod non delebitur aevo) Ipse caput, tantique unus sis causa furoris; Unus agas rabidas nostra in praesepia Tigres, Et, CHRISTI quem sancta Fides speraverat omnes, Ante alios contra infidos, contraque rebelles, Semper habere Ducem, solum nunc sentiat hostem, Et sua sacra rapi: nec te super aethera fama Qui toties Scythico Latium turbante tumultu Sponte sua, afflictis per mille pericla tulere Rebus opem, mediisque feri de faucibus hostis Innocuos rapuere greges: maioraque longe Audentes, Vecta Palestinae fixere in littore terrae; Tantus erat pietatis amor, CHRISTIQUE recepto Intermissa diu renovarunt sacra sepulchro. Si te nulla movet priscae virtutis imago; VD073r At saltem moveant, quos pulchros sissa capillos, Et lachrymis suffusa genas, tibi porrigit uni Assiduas Europa preces. age respice fines Illyricos, quanto furiarum turbine perflat Thracia saeva Phalanx; quanto foedata cruore Circumquaque Novi videantur maenia Castri: Quot strages, quot damna suis ostentet in agris Tota Phalantaei miserabilis ora Tarenti. Nam Rhodos, et gelido quisquis circum iacet Istro, Quot passim lachrimas, ???, hiantia vulnera pandat, Praetereo; ceu prisca nimis, levioraque tantis Annumerare malis: veteres nova damna ruinas Exuperant, veterumque ferunt oblivia cladum. Quid memorem, celsis qua Neritos ardua saxis Ambracio praetenta sinu se tollit in auras, Barbaricos Latiis immissos navibus ignes? Infandumque rates immissis ignibus austas? Occiduaque manus raptam sine Marte, nec ullo Hoste premente fugam? quum nescia vincere bello Corda Phrygum, timidusque Oriens, Hispana simulque Itala, Barbaricis toties assueta tryumphis Rostra, per Ionias sequeretur turpiter undas. At non sic patriis pollens Octavius ausis Illo eodem Cleopatra loco tua signa tuasque Dicitur extimuisse rates: sed fortius urgens Dirripuitque Orientis opes, turpique coegit Te dare terga fugae, victaeque reducere classis Relliquias, patrii latebrosa in flumina Nili. Nunc vero in decores priscae virtutis egeni, Immemoresque sui toties prostrata tremiscunt Hispani Latiique Duces Rodopeia signa. Nulla ne tantorum superi iam meta malorum? Nullus erit modus afflictis o numina rebus? Sat furiis scelerique datum, sat denique nostri Innocuo toties maduerunt sanguine campi. Pone odiis Rex magne modum: tibi supplicat uni, Unum te totus terrarum respicit orbis. Crede et ab Elysiis unum te poscere campis Priscorum tot vota Ducum, quos inclyta quondam Graecia Barbaricis genuit ditata ruinis; Atque alios prior ante omnes, qui lignea suasit Moenia pro patrio cives conscendere muro, Et Salaminiacis Xersem superavit in undis: Quique prius clarum medio in Marathone trophaeum Extulit;et parvo qui facta ingentia campo Edidit, angusto qua pandunt tramite montes Termopylae, stigiae certus discumbere coenae; Totque alii proceres, totque inclyta nomina regum, Quos Macedum, quosque ora tulit non ultima bello Illyriae, tibi protensis ad sydera palmis Commendant patrias post tot discrimina terras. Quin procul Illiaco te te de littore solum Hectoris umbra vocat: per te mea Troia ruinis Eruta, ait, veteres iterum reparabit honores; Impius Helaei nec Barbarus accola Ponti Dardanii cineris rumpet clamore quietem. Proiice tela manu sanguis meus : aspice quo te Extra aequi rectique vias dolor impius aufert; Et bellis accinge tuos melioribus ausus, Iustaque in Ismarias infer tua signa Phalanges. Quod fortuna decus? quales tibi fata tryumphos Hinc tribuent? quantisque virum cum plausibus ibit? Ipsa etiam gelido, quae praeiacet Hellesponto, Urbs Regina Asiae, toti licet imperet orae Aeoae, super et multas caput efferat urbes; Totque suum videat cunctis inpartibus orbis Ferre iugum reges; sine te tamen esse videtur, Non secus ac Matrona suo discreta marito. Novit enim sua deberi tibi sceptra, tuisque Natorum natis, et qui nascentur ab illis, Novit enim quantis orientis gloria rebus Auspitio producta tuo se tollet in auras: Teque sibi totis (ut dignum est credere) votis Exoptat, poscitque suis tua lilia terris. Eya igitur iam sume manu rationis habenas, Et cursus animi late compesce vagantis. An nescis cui bella moves? quem tendis in hostem? Quem petis irarum impatiens victricibus armis? Non pudet ah dirum cognata in viscera ferrum Stringere, et innocuas damna in comunia gentes, In commune nephas stimulis urgere malignis? Quin potius, missis odiis, causisque malorum, Praevaleat pietatis amor, nexuque perenni Amborum placidas iungat concordia mentes, Quas nequeat fortuna sua turbare procella, Nec nova suspitio, nec caecus solvere livor. Tu quoque, qui victor superas expandis ad auras Victrices Aquilas Caesar, tua signa, per undas Occiduas, et regna novi tibi subdita mundi, Quicquid id est, tantas penitus quod mulceat iras, Cognato concede tuo non multa petenti, Mansuramque diu tandem componite pacem: Atque ambo comitante Deumque hominumque secundo Auspitio, pariterque animis, et viribus auctis Vertite in Eoos vexilla infesta tirannos, Et CHRISTI proferte fidem Christique sepulchrum Priscorum nobis exemplo reddite avorum. Pro dolor, ah pietas, Domini cunabula vestri Linquitis indecores genti tractanda prophanae At vos interea, quo vos agit ira, furorque Alter in alterius struitis noctesque diesque Perniciem, varias toto conamine fraudes. Nec tu Magne pater, triplici qui cincta corona Tempora sacra geris, cui claudere limina coeli Et reserare datur; nec tu sanctissime Pastor Destituas miseras tanto in discrimine gentes. Sed qua praereliquis, quibus ingens subiacet orbis Maiestate vales, populi tua iussa sequentis Infrenes ausus, insanaque comprime corda. Discordes tu iunge animos, et pectora Regum Evacuata odiis fraterno foedere necte. At tu sancte Leo, Veneti quo praeside gaudent Terrarum, coelique decus; qui cuncta tueris Littora, sollicita quae circuit Hadria cura; Quae maris Ionii, Quaeque impetus alluit Aegei, Regnaque Niliaco Cypri praetenta Canopo, Respice mille tuae crudelia vulnera gentis; Respice, quanta tuos circumstent barbara fines Agmina, et in nostros vertant iam signa penates. Barbaricis ne crede dolis, ne crede rebelli Thurcarum populo, sed te quoque viribus adde Occiduis, viresque tuas, age iungite dextras, Iungite conconrdes aeterno foedere mentes. Hactenus insanae cursus processerit irae, Hactenus alterno spumarint sanguine fontes, Et iam depositis placato pectore rixis Vertite in Ismarias tot mutua vulnera terras. Illic indomitum bellandi extinguite amorem, Atque illic vestras cum laude ostendite vires Immiti populo, natisque ad dira catervis Threciis. videat versis in prospera fatis Ipsa suam sobolem nostris Europa sub annis Insultantem Asiae: videat sub nomine vestro Ire Tryumphatos Rubro de littore Reges, Bactraque, et edomitum leges mutare Niphatem, Et totum victas orientem tradere palmas. Hesperiae, luctusque suos soletur amaros, Et sua Barbaricis compenset damna ruinis.
AD AEMILIANUM SCHAENIUM PLACENTIUM.
O vindex Latiae merito, qui dicere linguae Solus in Idaeis Aemiliane locis; Accipe, quae tristis inter fera murmura belli Pangimus, et raucas Martia signa tubas. Dumque alii varias versant sub pectore curas, Tu mecum haec hylari carmina fronte lege. Bella gerant fortes; Sit tibi Corytium, sit mihi Parma nemus. Forsan et hic nostris aliquid succurret avenis, Quod superet gracili Classica rauca sono. Haec inter mediae glacialia tempora Brumae, Quum terras nix alta tegat, quum frigore pontus Algeat, et densa pulsentur grandine campi, Impulsu Aemiliane tuo, cum bella quiescunt Paulisper, Scythicisque iacet Mars fessus in antris, Semideos, Nymphasque canam, camposque virentes, Corytiumque Nemus. Vos o Aspirate meis, quibus haec inculta dicamus Carmina, sed gratam certe testantia mentem. Est, humiles inter quos pandit Isauria colles, Intonsosque Syros, Regio; quam desuper horrens Taurus, et ingenti se vertice tollit Amanus; Qua mediam niveo Cydnus, honorato quem fundit ab amne Coaspes. Hic super impositus pelago sublimis, opacum Mons aperit, septumque cavis amfractibus Antrum: Corythium indigenae patrio cognomine dicunt: Quod circum laetas densum nemus efficit umbras, Et Naturam artificem caecis spectacula terris Admiranda sui voluisse ostendere partus. Principio nanque angusti panduntur in ipso Vestibulo, et spinis aditus armantur acutis. Hinc via difficilis, hederaque implexa seguaci Ducit ad interiora loci: mox tramite recto Pandunt se campi ingentes, et latior orbis Luce perenne fruens, placidis quem flumina rivis Multa rigant, resonantque vagis per prata susuris: Et nemora, umbrosaeque virent circum undique sylvae. Illic Maedorum veteres refererentia lucos Citria procero se tollunt stipite in auras Aethereas, succique ferunt praestantis honorem: Punica nec passim desunt pendentia ramis Poma suis, duris habilis nec Fraxinus hastis: Illic et celsae (victorum praemia) palmae, Necnon pallentes insignia pacis olivae, Et Myrtus Veneri; et Phebo gratissima Laurus, Atque Abies dubiis pelagi iactanda procellis: Illic Cinama rara, et odori virgula Thuris, Et sudans gratum de cortice Myrrha liquorem, Et Costum, et molles quicquid legere Sabaei, Pendent, et rigidae praeruptis cautibus orni. Nec non Chaoniae civilia praemia quercus, Pendet ferales pompas visura Cupressus, Castaneaeque nuces atque autumnalia corna, Et nemoris latera ingenti munimine cingunt: At Phaetonteae sublimi fronte sorores Haerent flumineis avidae se mergere ripis, Veraque corticibus sudant electra, nec usquam Nobiliora ferunt, nusquam se vertice in auras Attollunt magis , aggeribus nisi forte superbis Fluviorum Ducis Eridani, quo fluctibus impar Immiscet Trebia exiguas maioribus undas, Et iacet in mediis Romana colonia campis; Non plebe ex humili deducta, sed ordine equestri Eloquio culti celebrata Placentia Tinchae, Quae tulit hoc nostro te, cui vix vidimus aevo Aemiliane parem; magno tibi tanta decori Est patria, et patriae magno tu tantus honori. At subiecta novis variata coloribus arva Et casia atque aliis vernant redolentibus herbis. Hic violae genus omne nitet; hic lilia cana Purpuraeae, niveaeque Rosae, mistique coloris Terra crocis adoperta latet, queis gloria prima Gestandas nuribus vestes tinxisse latinis. Haec passim variae per amena vireta volucres Dulcibus aethereas mulcent concentibus auras: Illic ante alias mutilo Philomela palato Deflet Itym; rubro stat iuxta pectore Progne Ipsa sui referens in corpore signa cruoris, Nec desunt nivei fluviali in margine Cigni Deficiente vagas formantes gutture voces; Quique natent nigri per frigida flumina Mergi, Et placidae Alciones ,et quas fert pontus Anates, Psytacus Aeois ales celeberrimus Indis, Et pictae Iunonis aves per gramina ludunt, Tum volucris, nostro quae nondum apparuit aevo, Illic clausa latet, longos ubi terminat annos Rursus, et e proprio renovatur pulvere Phaenix. Illic lanigerumque pecus, simaeque capellae, Cervorumque greges campis pascuntur apertis, Et Lepus, et timidae ludunt per roscida Damnae, Prata nec immites metuunt armenta Leones: Errant herbosos incustodita per agros Agmina laeta Boum, et praestanti corpore Tauri Insueti servire iugo, quos improbus inter Ludit Amor, quum defessus maioribus actis Regales thalamos, et magnas deserit urbes; Atque hinc inde volat, medicataque tela veneno Spargit, et indomitis succendit pectora flammis. Illi inter sese magna vi praelia miscent, Nec procul in medio victoris praemia campo Alba iuvenca manet. stat circumfusa, pavetque Caetera plebs, tanto et demum terrore soluta Insultat victo, et victoris iussa facessit. Victor honore tumens, praedaque potitus amata Sublimis graditur, quem tota armenta sequuntur, At victus stimulante Deo; stimulante pudore, In sylvas abit, et lucis se condit opacis. At vero inferius, ubi se rursus in arctum Cogit Sylva patens, et densior imminet aer, Mista strepunt rauco Mimalonia cimbala cornu Bassaridum pulsata manu, lituique tubaeque Sistraque,et horrisonis crepitantia tympana bombis: Illic pampineis frontem redimita corollis Cuncta corimbiferi versatur turba Lyaei, Et quatit implexos haederis per devia Thyrsos: Ebrius ante alios pando silenus asello Fertur, et incerto mutu ans pede lampada vibrat, Non intellectis implens clamoribus auras. Hinc deducta novos ostendit semita campos Lucis egens, atque angusto vix pervia calle: Quoque magis teritur, magis hoc formidinis affert. Nanque hic e medio fractae telluris hiatu Ingens se fluvius superas ostendit ad auras, Coeruleaeque undas et fluctus volvit amaros, Rursus et in primo sub terras mergitur ortu, Cum sterpitu et magno cursum comitante fragore, Vorticibusque fremens, et spumis turbidus atris, Nec quenquam licet audentem, maris obiice vasti Ulterius penetrare sinit, ubi cognita nulli Camporum spacia, et luci cernuntur opaci, Admiranda Deum, caecis arcana cavernis. Forsitan et vera est, quae fertur fama, superbos Terrigenas olim coelum affectasse Gigantes, Et bellum movisse Deis, et Pellion Ossae Imposuisse super, subiectoque Ossan Olimpo, Et iam syderibus captis per tecta Deorum Infandas sparsisse faces, et victa timore Numina sub variis se se occuluisse figuris, Tum plenum terrore Iovem vix fulmina dextra Tollere, vix tantam potuisse avertere cladem, Et tandem summa coeli super arce fugatum Nymborum fregisse fores, pluviasque nivesque Emisisse, feris laxasse et vincula ventis, Grandinibusque geluque atras sparsisse procellas, Fulguraque et fracta generata tonitrua nube, Saevaque sulphureis stridentia fulmina flammis: Tum demum affestos montes ad sydera, versis In preceps cecidisse iugis, saevosque Gigantas Fulminis afflatos flammis; hinc inde per orbem Disiectos, tantam late sparsisse ruinam: Quorum de numero membrorum mole, Typhaeum Et longe ante alios rabie et feritate priorem His Crura manusque suae poenas persolvere culpae, Frustra indignantem, et terras cervice moventem, Dum miser Enceladus flagrantem concutit aethnam, Et premitur Siculi non sola mole Pachyni. At locus exterior placidis spirantibus auris Semper vere novo fruitur, non syderis aestu Icarii, Illyacae nec frigore laeditur urnae. Hic reor Elysios celebravit Graecia campos, Illustresque animas, et regna beata piorum. Alcinoi veteres sileat Phaeacia Sylvas; Nec mihi Massylo quis custodita Draconi Praedia divitibus iactet fulgentia pomis, Et toties biferi celebrata Rosaria Poesti: Nam neque in aeterno ( si phas est dicere) olympo Nobilior statio est, quamvis duodena per axem Signa micent variis animantum insignia formis, Et Phoebus, Phoebique soror stellaque minores Assiduo cunctas illustrent lumine partes. Illic immisti Satyris saltantibus errant Capripedes Fauni, et praecincti tempora pinu Panes, et agresti gaudens Sylvanus honore: Pars inter frutices arbustaque densa latentes Effusis struit insidias per gramina Nymphis, Pars se se aucupio exercent, ramisque repostos Arboreis laqueos, viscoque infecta tenaci Filla locant, pars flumineis piscantur in undis, Octipedes ve legunt muscosa per antra Paguros: Hos calamos inflare iuvat, hos dicere versus Alternos, dulcique diem subducere cantu; Hos saltu, celeriqui iuvat contendere cursu, Aut Lacedemoniae studio insudasse Palestrae, Tum Dryades, viridesque simul prata Napaeae Assiduas ducunt noctuque dieque choreas: Inter Amadryades, et Oreadas innuba castos Exercet Diana choros, seu Naiadas inter Candida flumineis aspergit corpora lymphis: Nunc canibus praemit illa feras, nunc retia tendit, Et laqueis cingit saltus venatibus aptos: Illic et doctae (Parnasia turba) Sorores Post habito veteris versantur vertice Cyrrhae, Atque alios fontes, alios fecere recessus, Unde novi capient graviora exordia vates. Hunc ego crediderim Ducibus post funera magnis Servari suprema locum: qui multa gerendo Fortiter, et nullos renuentes ferre labores Rem patriae coluere suae; nec regna, nec ullas Divitias pulchra prae libertate tulerunt: Atque his, qui vitam dignas egere per artes, Et qui iam bene de multis linquere merendo Clara suorum operum totum monumenta per orbem, Atque his, qui numeris vincto pede, quique soluto Plurima Mercurio vel Apolline digna locuti, Dum laudant alios, alienaque clara recensent Facta, sibi aeternam pariunt per saecula laudem; Quo iam transactae sapienter praemia vitae Accipiant, vivantque omnes sine fine per annos, Delitiasque iocosque inter ludosque perennes. Quos inter te, meque etiam, non ultima sedes Aemiliane manet: nam tu foelicibus usus Auspicis Venetae res prima ab origine gentis Orsus ad haec cultis narrasti tempora libris, Quae non indignum tanto te munere reddunt. Ast ego (si pia fata sinant) dum vita supersit, Nunquam carminibus desistam tollere clarum Huius et huius opus, mihi quae venientibus annis Corytias forsan tribuent post funera Sylvas. Sed tamen, hoc ut cunque cadat; Deus optimus orbis Conditor atque opifex, manuum miranda suarum Haec olim saeclis linquit monumenta futuris: Solvite iam nostrae damnata silentia Musae: Sat precibus votisque datum: tacuere parumper Armorum sonitus, nec classica rauca, tubasque Audimus, nec iam saevos horrescimus enses; Iamque retroversis classis Rodopeia signis Terga dedit, notasque petit Athamantidos undas. Atque hinc auricomi victricia signa Leonis Stant erecta polo; et pedibus Iovis armiger uncis Aurata geminum caput exornante corona Pone subit, coeloque alacer dominatur aperto: Necnon et Senior, cui claudere ius datur uni Aethereasque aperire fores, sua signa, suasque His adiungit opes. Idem omnibus ardor, et idem Est animus, saevam Mahumeti excindere gentem, Et CHRISTI proferre fidem, qua magnus Hydaspes Fertur, et auriferis Ganges devolvitur undis V044v Et qua stelliferi radices lambit Atlantis Oceanus, posuitque suas Et qua perpetuis nivibus riget ultima Thile Parrhasiae damnata ferae, quaque accipit ortus Nilus ab ignotis ducens cunabula terris: Fallere nec spes tanta potest, hinc fasque piumque Et sincera fides, et (quod super omnia pollet) Ultores scelerum superi et Rhamnusia virgo, Quae poscit meritas pro rupto foedere poenas, Inde nefas, inde impietas, rectique deumque Contemptus, tum mens tantae sibi conscia culpae. At quamvis mediis hinc atque hinc numina votis Aequa forent, Non tamen eventu rerum cessabitur aequo. V076r Si quid enim In Marte ingenium, virtusque, animusque pericli Contemptor, nulliquie obnoxia corda pavori, Vinces Sancte senex, vinces Leo, tuque rebelles Disiicies late volucrum Regina catervas, Queis tantum furor, et rabies, Virtutis, patrioque animus algentior Aebro. Horrendum fuerat, et formidabile nomen Barbaricum, multos ad At nunc, si qua prius fuit huius gloria gentis, In ventos abiit, turpique est obruta labe. Vidimus Ismarii, viresque, omnemque Tyranni Virtutem, quum Pannonios penetravit in agros Mente furens, totum quo secum traxerat orbem. Quotquot ab Aurorae regionibus ad freta Rubri Aequoris, extremis quotquot numerantur ab Indis Usque ad Hyperboreos sinuoso tramite montes, Immanes populi; quotquot rigat Amphitrite, Syrtibus a geminis, et littoribus Nabatheis Ad Tanaim; rursusque alio se margine curvans, Donec in Hadriacas sua brachia porrigat undas, Convenere omnes: nec cernitur obruta tellus Sub pedibus, tantas nec quis numerare catervas Sufficeret, Lybicas potius numeraret arenas: Omnibus his animi immites, et pectora bello Prompta satis. sed enim rudis indigestaque turba Consilii, et rationis inops, non stringere ferrum, Non inferre gradum, nec scit pulchro ordine iusso Stare loco, premit et premitur, seque implicat ultro. Contra autem, magni clarum qui Caesaris agmen Cerneret humanae nihil illic artis inesse, Omnia sed superum manibus curata putaret. Illic Ausoniae bello delecta iuventus Ingentes animos, et fortia pectora pandens, Hispanique Duces, quos Martia gloria coelo Extulit, aeternumque dedit tolerantia nomen, Et Rheni gens clara armis, et vincere sueta, Sive mori nulli est victo cura ulla salutis, Omnes assueti bellis, fulgentibus omnes Septi armis stabant, quisque ad sua munia, iuncti, Ordine dispositi ductorum iussa tenentes. Flexit inops animi trepidas *.......... habenas Non ausus tentare novi discrimina Martis, Cuncta timens, solitosque aliis mutavit amictus, Ignotusque suis patrias aufugit in oras: Terga dedere suo vacuae ductore catervae; Et quo quem fortuna tulit, sine lege, sine armis Pallantesque vagique suas referuntur ad oras; Profuit hybernis fugientibus imbribus auctus Danubius, gelidaeque nives tenuere sequentes, Quos tum laudis amor longe ad maiora tulisset Facta, modum reliquis forsan factura periclis. Sed vetuit fortuna, Deusque, ut Caesar habere Posset, ubi innumeris se se exercere tryumphis; Tunc, ubi nulla data est optatae copia pugnae Protinus Hesperias vertit se victor ad oras Caesar, et Ismario statuit de Rege trophoeum Coelitibus, meritosque aris indixit honores. Parte alia impatiens irarum *....... in undis Eventum renovare parat, missisque repente Classibus innumeris incautos opprimit Affros, Atque hinc ingentes ubi erant Carthaginis arces Haud procul, antiquum sub proditione Occupat, et patrio pulsum secedere regno Cogit, amicitiae praetenso nomine Regem, Et longa exilia, et longinquas quaerere sedes Non tulit hoc Caesar, subito sed comparat omnes, Quas habet in ditione rates, citusque relatu Eijicit infestos Lybicis de finibus hostes, Disiecitque mari classes, atque ignibus ausit, Multaque (quod longe ante alia est memorabile facta) Millia captorum, quos saeva compede vinctos Barbarus obscura clausos in rupe tenebat; Mollibus eversis quae carceris ostia duri Undique cingebant, superas eduxit ad auras: Et quot nec votis poterant sperare solutos, Muneribusque graves patrias dimisit ad urbes; Ipsumque extorrem parvo post tempore Regem Advocat, et scaeptrum laetanti reddit avitum. Non fuit Ismario toties tentasse Tyranno Fortunam sine laude satis; sed rursus in arma Fertur, et insano bellorum flagrat amore: Ac, veluti Herculeae reparatur bellua lernae, Maiores reparat terraque marique catervas: Obruit arva viris, et totum classibus aequor, Quot neque Threijcias Xerxes traduxit in oras, Per medium cum navit Athon, neque littore ab Indo Demens Leucadiae traxit Cleopatra ruinae. Miratur Triton, imis Neptunus in undis Extimuit sortita rapi sibi iura tridentis; Et celer Herculeas aufugit ad usque columnas. Iamque animo totum terrarum concipit orbem Barbarus, haud fidei memor, et rectumque piumque Spernit; et incautos neglecto foedere pacis Aggreditur Venetos, Phaeacumque obsidet arces, Et late ferro populatur et ignibus agros, Quodque potest genus omne mali Phaeacibus infert. At contra Veneti, quum se videre nephando Marte peti, toto extemplo conamine nixi Instruxere suas quotquot potuere Carinas. Illic Euganei convenit turba Timavi Vincere sueta mari, volucresque aequantia cursu Rostra liburna notos: necnon Mavortia pubes Illyriae manus aequoreis assueta tryumphis Illic Dictaeaeque rates, quibus omnis in armis Gloria, difficilique arcu, levibusque sagittis. Adiungit se se socium, cui credita mundi Cura, caputque datur triplici irradiare Tyara. Nec Caesar negat auxilium. Venere tenentes Scaeptra maris Ligures, necnon trinacria pubes, Et Melitaea Rhodos Tum, qui nubivago Balearica littora plumbo Nota colunt, herbasque legens Sardous amaras; Quosque Pyrenaeis Hispania misit ab oris, Quam Bethis, quam findit Anas, et maior Iberus, Et Tagus auriferis quam Qui sinuosa colunt Tyrrheni littora ponti, Venerunt ad iussa alacres sub nomine magni Caesaris.Ismario cecidit spes fracta Tyranno, Extemplo rapit inde fugam, cursuque citato Navibus infandum amissis , sparsisque per aequor Threicias refugit formidine victus ad undas. At vos, quos sancto iunxerunt foedere Divi Tuque adeo Caesar, cui se fortuna Dat sociam ,virtusque Ducem, cui terra fretumque Et conspirati famulantur ab aethere venti: Nanque tuis meritis hic, qui nos continet unus, Non satis orbis erat: alias tibi numina terras Atque alium tribuere orbem, quem coelifer Atlas V079v Nescit, et a summo Phebus miratur olympo; Unde tibi pleno coelestis copia cornu Advehitur, magnumque argenti pondus et auri, Divitiaeque aliae, et quicquid natura creavit. Ite alacres, properate citi: nil vestra moretur Arma Deis ducibus: Et tandem plenis veniet victoria velis.
AD PONTIFICIAE CLASSIS PRAEFECTUM MARCUM GRIMANUM.
PROTHEUS
Forte Parethoniae pertaesus pabula terrae, Qui pascit tumidum Neptunia monstra per aequor, Cunctarum cui rerum ingens sapientia Protheus, Ibat, agens prae se meliora ad pascua Phocas: Iamque mari emenso, mediis elatus ab undis Obvius, Ionio qua fit vagus Hadria ponto, Prospicit aereo nimbosa Ceraunia dorso; Atque hic armorum strepitus, et classica rauca Sensit, et insolito resonare celeumate fluctus. Obstupuit; rursusque caput de gurgite tollens Aspicit innumeras verrentes caerula classes, Cum plausu laetoque viam clamore secantes; Quas ubi terque quaterque oculis lustravit, ab imo Vaticinans tales effudit pectore voces. Si mihi, qui fuerat olim sub pectore sensus Perstat adhuc, si vera meus mihi pandit Apollo; Haec modo, Pheaciis quae plurima fertur ab oris Classis ad Illiricas spatiosa per aequora terras, Optatum capiet nullo discrimine portum. (luctus? Sed tibi quas lachrymas, quos fert gens Barbara Quam tibi letitiam? quos plausus, Incola clari Ascrivii, qui continua obsidione solutus Securos tandem poteris iam carpere somnos. Iam video volitare Novi sub moenia Castri Victrices Aquillas, et fulvi signa Leonis, Et patris, aethereas qui claudere ius habet arces, Iam video Euganeas per mille pericla subire Moenia ad ipsa rates ,depulsosque impete primo Linquere desertos hostes sine vindice muros, Et tantum gemina pavidos se claudere turri, Et tandem fessos post funera multa suorum Orantes veniam duplices protendere palmas E muris, et se suaque omnia tradere victos: Parte alia Classem spoliis Hostilibus auctam Ascrivii per amena sinus loca, verbere crebro Findere aquas, letisque ipsam cum plausibus urbem Ire salutatum, qua non praestantior ulla Tollitur Hadriaci sinuoso in littore ponti. Virtutumque virumque ferax, quibus Illiris ora Praecipuis longe ante alios se iactat alumnis: O salve urbs antiqua, Deum certissima cura, Quam nunc insolito superi dignantur honore. Nam neque praeteriti quondam videre parentes, Nec seri poterunt unquam vidisse nepotes, Quod tibi nunc spectare datur:da thura, precesque Coelitibus, meritisque Deum fer munera templis. En decus ille orbis, geminae cui cura Volucris Credita, quae duplici frontem insignita corona Caesaris nitet in signis expansa per auras, Cuius honoratum spatiosa per aequora nomen Quocumque auditum fuerit, praeconia mille, Mille trahit partas permulta pericula laudes. Nec minus et Veneti spes non extrema Senatus, Ipse sui faustum faciens sibi nominis omen, Cui commissa sacri sunt aurea frena Leonis; Totque alii Proceres, quos utraque clara tryumphis Protulit Hesperia, insignes seu munia pacis, Sive horrenda feri tractent discrimina Martis, Aequoreas ducent circum tua littora pompas, Et partum domito statuent ex hoste trophaeum. Quin longe ante alios pollens virtute, suisque Ad non vulgares meritis evectus honores Iuliaci Patriarcha fori; cui maximus orbis Pastor, in hoc referens terrarum carcere Christum. Ceu magis ante alios habili foelicia Petri Signa uni gestanda dedit: tua parva subibit Moenia, cui tantam promittunt numina laudem, Tot titulos, tantumque decus venientibus annis, Ut quascunque suis terras, quaeque aequora lustrans Phoebus oberrat equis, partae lux fulgida famae Impleat, et totum volitet diffusa per orbem. Tempus enim veniet (si qua est prudentia veri Vera mihi) quo corporea compage solutus, Qui nunc alta regit Magnae Capitolia Romae, Postquam Cumaeos, Pyliosque aequaverit annos, Mille gravis meritis superas ascendat ad arces. Cuius in eccessu votis communibus omnes Cardinei fratres coelesti a cardine dicti Te facient sacro dignum Grimanne Tyara. O te felicem, qui summo e culmine mundi Sub pedibus Grimanne tuis Regesque Ducesque Despicias, et cuncta tuo pendentia nutu. Foelices populos, foelicia saecula, quae te Suspicient Mundi sublimia frena regentem; Ducenturque tuae sacro moderamine virgae Non per harenosae deserta incommoda terrae, Sed per iter placidum, quo numquam pabula, numquam Deficiant vitrei per prata virentia fontes, Quo mollis tegat umbra gregem, non frigus adurat, Non calor infestet, donec pastore sub uno Unius auspiciis, uno claudatur ovili. Iam me deficiunt vires, et plurima laudum Restat adhuc nobis pars indiscussa tuarum: Et quanuis longe maiora, et plura supersint, Quam quae Phoebaeo percurrere concitus oestro Hic potuit; tamen haec laudum quotacunque tuarum Pars eat, et seros longum celebretur in annos. Talia dum memorat flammato pectore Protheus, Carminis illius captae dulcedine Phocae Herbarum immemores summo de gurgite dorsum Extulerant: virides capti dulcedine Divi Conveniunt, Phorcusque senex, iuvenisque Paloemon Cimodoce simul et Glaucus, Panopaeaque virgo, Et Triton pater, et Neptuni exercitus omnis, Et iunctos duxere choros; laetoque canenti Applausere sono: quum protinus humida noctis Umbra superveniens, cantumque diemque diremit.
AD GEORGIUM / BIZANTIUM, / ASCRIVIUM.
Haec tibi Dalmaticas inter Bizantice sylvas Propter aquas, mediae canimus sub tempore brumae. Tu mihi, Cecropii seu sacra inventa Solonis Mente agitas, seu nubiferae tibi cognita Cyrrhae Aonidum comitante choro per templa vagaris, Seu quodcunque moves, meritis en accipe pridem Carmina vota tuis, nec te has invisere sylvas Poeniteat si quando tuam maioribus actis Lenia defessam demittis ad ocia mentem. Te Lauri virides, Myrtique, humilesque Myricae, Te Satyri Dryadesque canent, quin omnia tollent Haec nemora, haec arbusta tuas ad sydera laudes. Interea iuvet haec, media quae noctis in umbra, Dum venti, fluctusque silent, volucresque ferasque Somnus habet, vitreae Muscosa sub rupe sedens sine teste canebat Ipse sibi, quum vicina sub sepe laterent Naiades, plenosque nova dulcedine cantus Exciperent tacitae, viridesque ediscere colles Et nemora, et volucres, nec non iterare docerent. Ille canebat, uti vasto circumdata ponto Arbitrio sit terra Dei, cui desuper aether Imminet; et variis coelum spectabile signis Assidua tantam foveat vertigine molem; Utque per immensae vacuos telluris hiatus Infundat se se maris impetus, et cava subter Antra; vagus quum se tumidos attolit in aestus Oceanus, non multimodae sic sydere lunae Non alio cogente Deo, sed quod mare vastum Internus vigor, ut reliquum genus omne animantum, Intus alat, seque immensos infundat in artus; Et certis spaciis aestu respiret anhelo, Alternetque vices, et nunc se fluctibus arctet, Nunc tumeat, lateque patentes obruat agros; Utque hinc ima cavae se se per viscera terrae Insinuans gustus paulatim linquat amaros, Et nova per varias emittat flumina partes. Tum canit, ut Siculis senior Polyphoemus in oris Regnarit quondam, ternaque ut prole parentem Vix tandem Galataea suo dignata cubili Fecerit, utque novas sedes, nova quaerere regna Impulerint Lycii consulta oracula Phoebi Trinacrios iuvenes, patriasque relinquere terras. Quorum de numero, cultu, et pietate priorem Illirium longe auspiciis melioribus usum His demum venisse locis, belloque subactas Dixisse Et nostras rexisse diu foeliciter oras: Vtque sit in multas primi post funera Regis Divisum Imperium fraterno foedere, partes, Atque haec ut gelido loca subdita cuncta Leonti, Illyrii soboles primo Vermanus in aevo Rexerit, insignis iaculis venator, et arcu; Vtque suo nostros dici cognomine montes Iusserit, et leges dederit, ritusque novarit. Pone refert, ut Pierides in vallibus Ascrae Pascentem niveas puerum videre capellas Propter aquas, mollique oppressum lumina somno; Et super Aonios raptum per inania montes Gorgoneis lavere vadis; ut tempora lauro Cinctus, et argutas pertentans pollice chordas Dixerit haec illi divino carmine Phoebus. Fortunate puer, prima en munuscula Musae Hos tibi, non ulli quos attrivere priores Dant calamos, his tu calamis impone labellum; Inde refer, quo conveniat sub sydere terram Vertere, quid laetas faciat succrescere aristas; His tibi et Ascriviae gentis dicatur origo, Venturique tua clari de stirpe nepotes; Fortunate puer, latis pecus errat in arvis: Tu fontes inter sacros, et frigida Tempe Carpis adhuc placido somnum suadente susurro. His adiungit uti iam somno excussus ab alto Ascraeus puer insolitum sub pectore numen Senserit, et patriam sic solverit ora per urbem, Cura Deum Cives, alias dant numina sedes, atque alio vos fata vocant, monet autor Apollo Linquere Rus miserum patriae, terrasque remotas Illyriae penetrare iubet, ubi surgit in auras Vermanus pater, et glaciali fronte Leontes. Hic locus urbis erit, hic vestro e sanguine creti Cernentur meritis conscendere ad astra nepotes. Nec tacuit mox, ut patriis abscesserit oris A magnis sic iussa Deis Ascrea iuventus, Vtque peragratis variis regionibus orbis Venerit his tandem multo post tempore terris, Et laeto auspicio parvam fundaverit urbem, Ascriviumque suae de nomine dixerit Ascrae. Quam patrum immemores (mediis quae cincta scatebris Fluminibusque foret) Catharon dixere minores. Seque suumque genus recolens Bitinnius addit, Vt iam Bebriciis fuerit Regnator in oris, Et pulsus patrio post multa pericula regno Orbe pererrato nostris consederit arvis: Vtque hic magnorum fuerit pietate Deorum Versus in aeternas post ultima funera lymphas, Quae Haec et plura suo residens Bithynnius antro, Rettulit, immemores quae non tenuere puellae, Et iam purpureo perfundens lumine coelum Prodierat canis rorans Aurora pruinis, Cum Deus, albenti praecinctus harundine crines, Conticuit, statimque suo se condidit alveo.
CALIDORUS, ET ARGANTUS PASTORES.
IN MORTE LUDOVICI PONTANI.
FINIS
Aspicis, ut saturae ludant per prata capellae, Nec dulcem Cythisum, aut Salices pascantur amaras, Arrectisque canes stent auribus omnia circum Tuta vides: tu nescio quid miserabile tristi Fronte foves, ducisque alto suspiria corde. Quin age, dum laetas haec populus efficit umbras, Et Zephyri movet aura nemus, tenuique susurro Praeteriens vitreis Bithynnius obstrepit undis; Cantando aestivi fugiamus taedia Solis. Sentiat Illiricus post saecula multa Leontes, Vermanusque pater, quod Menalus ante solebat Partheniusque audire sui Corydonis ab ore. Mirenturque suos, si qua est ea fama, nepotes, Hadriacum nemus Arcadicis obtendere Sylvis. Ar. Ergo ego flumineae florenti in margine ripae Sylvestri laetum carmen modulatur avena. At tu noster amor, tu nostrae gloria gentis, Immiti absumptus fato Pontane iacebis? Munera nec gelido dabimus suprema sepulchro? Non sum adeo veteris Calydore oblitus amici, Nec me adeo immemorem fecerunt gramina Lethis, Ut non spiret adhuc cineris mihi semper amati Gratus odor, teneatque meae claustra intima mentis, Quin potius Pontane tuos repetamus honores: Tertia namque subest, postquam te amisimus, aestas: Ter sine te pingues lacubus calcavimus uvas, Occidis ante diem, medioque abreptus in aevo Occidis heu nimium coelo confise maligno: Nam te, dum chari trans aequora vasta vocaret Fratris amor, propriae nulla est tibi cura salutis: Sed ruis ignotae in manifesta pericula terrae: Nescio quam Veneris Paphom, et vix cognita fama Cypria regna petis: non illic commoda terrae Temperies, non delitiae, celebrataque priscis Ocia carminibus, sed noxia sydera coeli, Et quae perpetuis male sint toleranda colonis: Tu tamen incautus dilecti fratris amore Raptus abis, fratremque tuis complexus in ulnis Et fratrem pariter, et dulces deseris auras: Exin nec laeti soles nec candida nobis Ulla dies fulsit, nec densas porrigit umbras, Nuda sed ammissis rarescit sylva capillis. Iam neque floret ager, neque iam redolentibus herbis Vernat humus, nec, ut ante, colunt haec prata Napeae: Quinetiam solitas tellus negat arida fruges Horrentesque rubos, et spiniferum Paliurum Pro molli viola, pro suavi nutrit acantho. Interitu Pontane tuo ingemuere Leones, Hircanasque ferunt flevisse in funere Tigres: Quin et lanigerum nullas pecus attigit herbas, Nec quadrupes turbavit aquas, et gramine sueto Abstinuere boves:tecum Pontane tulisti Gaudia, delitiasque omnes, tua funera fontes Et vitrei flevere lacus, his ipse notavi, His oculis, his ipse oculis, quum volveret atras Gurdus aquas, maiorque suo Bythinnius alveo Obrueret latos ipsis cum frugibus agros, Et secum nostros traheret sata laeta labores; Quinetiam celsi nemorosa per antra Leontis Vermanique alto fleverunt vertice nymphae. Ca. Hoc erat aerea, q... nuper ab arbore Turtur, Quae mediis pontane tibi consurgit in agris, nescio quid querulum gemeret: namque una superstes Una tuo nuper plausus enata sepulchro Laeta fronde viret, rapido non pervia soli. Turtur ad inferias, turtur nos ille vocabat, Ar. Inferias Pontane tibi cape munera Musae Parva meae, spargat violas, emittat acantos: Fundat humus varios, quos habet novus annus odores, Floret huic tumulo tellus, huic germinet arbos: Dignus erat cui vernet humus, cui germinet arbos, Pontanus, qui naturae nos abdita primum Edocuit, quae signa imbres, quae sydera ventos, Quidve ferat noctes hyeme aut aestate serenas, Cur tumeant fluctus, rursus cur unda residat, Qualis alat magnae vigor intus Tethyos undas, Unde suas habeant ortus vaga flumina, quo sit Avertenda modo praestigia, multaque nobis Docta sui monumenta dedit, sed pauca tenemus Ipse mihi memini quoties Calidore solebat Dicere, nocturnas conversus ad astra per umbras, Disce puer quid fata ferant, viden horida Martis Sydera, ut ensiferi Sydus secat Orionis? Falciferoque seni nymbosos copulet ignes Hoedus, et Icarium Phoebo supereminet astrum? Haec bellum, duramque famem morbosque minantur Affore, et innumeras terrarum signa ruinas. Foelices, qui nostra colent haec rura, nec ullos Armorum strepitus, non classica rauca timebunt. Vos inter sylvas, atque inter pascua nota Pascite oves pueri, celsas furor impius urbes Concutiat: vobis sint haec nemora avia curae. Ca. Non sic Orpheos mirata est Thracia cantus, Aut Aracyntheae cantantem Amphiona rupes, Ut tua Dalmaticae mirantur carmina sylvae. Cernis, ut omne nemus, motis sua gaudia ramis, Testetur? non te moriens Argante canentem Carmine vincat olor, sed iam nascentia rauci Sydera somny!fero Grylli stridore salutant. Surgamus, laetisque domum repetamus ab agris. |
Previous section
| Next section
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.