O

OBAUDIRE, ὑπακούειν in Vulgata versione ad verbum versum aliquoties ex Graeco est, ut in 3 et 4 Esdrae et Ecclesiastico. Significat autem idem quod Obedire, inde deductum, et Euphoniae causa nonnihil immutatum: de quo mox dicetur. Alterum fuit veteribus usitatum.

OBCAECO, est idem quod excaeco, de quo supra suo loco dictum est. De dicto Iohannis, Tenebrae excaecaverunt oculos odientis fratrem, in voce TENEBRARUM dicetur.

OBDORMIRE, est idem quod Dormire, aut certe somnum inchoare. vide igitur verbum DORMIO. Significationem autem habet duplicem, propriam et metaphoricam. Propria est, ut Genes. 2, Cumque obdormivisset Adamus, tulit Deus costam, etc. Lucae 8 Navigantibus illis, obdormivit Christus in navi. Metaphorica est potissima, quae mortem ipsam indicat. Psalmo 13. Ne unquam obdormiam in morte. ubi non tantum praesentem, sed et futuram mortem declarat. Isaiae 43, Simul obdormiverunt, nec resurgent. Actorum 7, Cumque haec Stephanus dixisset, obdormivit. Posset de illa significatio aliquando dici metaphorica, cum [?: ] mire pro cessare vel ociari ponitur. Psal. 44, Quare [?: ] dormis Domine? pro, quare in meo periculo [?: oti- ] es, et non fers mihi opem? Contra Psal. 121 dicitur [?: ] non dormiat neque dormitet, qui custodit Israel. Veron de hac re in verbo VIGILO aliquid addetur.

OBDUCERE cicatricem, per metaphoram profanare calamitates accipitur. Sic Deus pollicetur, se Israelitarum afflictiones esse sanaturum: Hierem. 30 et [?: ] Eadem phrasis etiam 8 eiusdem Prophetae est. Isaiae quoque primo, similes loquutiones extant.

OBDURARE, est idem quod Indurare. [?: O- ] cor, Deuter. 15 Psal. 95, et Hebr. 3, est magna pertinacia. Deo resistere, eique nolle cedere aut obedire. Latini nonnunquam Obfirmare cor dicunt, sed in meliorem partem plerunque.

OBEDIRE, et OBEDIENTIA, maximi momenti vox ac res, habet suas quasdam significationas quas nosse et explicuisse operae precium fuerit. Primum igitur scire oportet, hanc vocem esse [?: rel- ] alterius enim est obedientia, et in alium respicit Est igitur animi quaedam subiectio erga alium, et studium [?: ] se accommodandi ad eius voluntatem et mandare. Quia vero etiam totus hic mundus est ex Deo, [?: ] Deum, et in Deum: id est, ab ipso, inque ipsius gloriae conditus ac sustentatus, omnes creaturae, praeferunt rationales, ac in primis homo, sese ad eius [?: volunta- ] attemperare, inflectereque tenetur, non tantum externis et internis actionibus ac motibus sed et ipsarum qualitatum ac substantiae ipsius similitudine et confirmatione. Hinc est quod iustitia hominis non simpliciter ipsae virtutes per sese, quantumvis perfectae praestitae, ut Ethnici ac Philosophi senserunt: sed [?: ] nus tantum, quatenus in Deum sunt relatae, et [?: stud-- ] obediendi ipsi praestitae. Quare et Deus non tam ipsorum actionum praestantiam ab homine exigit, [?: qui- ] ut sint ad suum praescriptum, voluntatemque accomadatae. Sicut ad sudaeos, in immensum sua sacrificia cumulantes, et omnes externos ritus exactissime observantes, toties clamat: se non illa proprie requirere, verum cordis ipsius obedientiam, seu, ut ex corde eum [?: ] diant. Sic et ad Saulem meliora opera sacrificionis. Deo praestare volentem dicitur: Obedientia est melior victima, et attendere (scilicet verbo et [?: volunt-- ] Dei) quam pinguedo arietum. Quod dictum enim Eccles. 4 repetitur. Hinc igitur est, quod solus [?: es- ] [?: ] mi, rei levissimae, totum genus humanum [?: pe- ] Non enim ipsa comestio proprie, aut quaecunqae [?: ] externa actio vel opus, in iudicio Dei expenditur: [?: ] inobedientia cordis erga ipsum Creatorem, qui [?: ] rio severiterque vetuecat, addita etiam gravissima comminatione. Sed homines veram cordis obedientiae non intelligentes, facillime ad externa opera, seu [?: ] operatum deflectunt, in eoque omnia collocant. [?: ] igitur iustitia coram Deo est, secundum legem perfectissima obedientia, externa et interna, atque [?: ] psa etiam cordis totiusque hominis tum [?: accide- ] tum et essentialis integritas erga Deum, eiusque [?: ] mandata: quod toties non tantum vetus, sed [?: ] vum Testamentum testatur. Hoc etiam est illud, Sancti estote, sicut et ego sanctus sum: nempe [?: ] operatione, interna cogitatione aut motibus animi, et denique ingenita essentialique bonitate aut forma essentiali. Hanc perfectissimae obedientiae iustitiam [?: ] homo legi iustitiaeque Dei praestare non posset, [?: cumque ] inferno extremoque exitio deberetur: Deus eius [?: ] tus, tradidit filium suum, uti pro ipso istam tantam [?: ] lem debiti iustitiae ac obedientiae, patiendo et [?: ] praestaret: atque ita ille imputatione [?: persolution- ]

-- 389 --

753/754 iustitiae Meschiae iustificaretur, ac ex aeterna morte in vitam aeternam transferretur. Hinc est quod Rom. 5 dicimor unius inobedientia perditi, et etiam unius obedientia iustificati et salvati, quodque illa inobedientia et obedientia vocatur iniustitia et iustitia: de qua re in Libello de Iustitia, et in scriptis contra Osiandrum, fusius accuratiusque dictum est. Accipitur vox Obedientia in Scriptura, etiam pro ista (ut ita dicam) minori ac imperfectiori obedientia, quae nequaquam est vera ac perfecta iustitia, sicut superius diximus a Saule exactam fuisse obedientiam in abolendo extirpandoque prorsus Amaleck cum suis omnibus hominibus ac rebus. Sic vocantur a Petro 1 cap. 1, Filii obedientiae, id est, obedientes, ii omnes, qui post renascentiam conantur sese ad voluntatem Dei accommodare. Contrarii sunt, qui vocantur filii Belial, seu sine iugo. Hac significatione etiam Christus describit in Evangelio filium obedientem et inobedientem. Tertio accipitur crebro admodum vox Obedientiae, pro fide seu acceptione Evangelii: quod est diligenter observandum, ne semper hac voce legaliter accepta, ex Evangelio lex fiat: et salus ac iustitia non a Christo, sed a Mose petatur. Actor. 5, Nos sumus ei testes horum quae dicimus, et Spiritus S. quem dedit Deus obedientibus ipsi: ubi vox Obedientibus, idem plane valet quod credentibus Christo. Nequaquam sane significat perfecte obedientibus omnibus mandatis Dei, quod nemo praestat, testante id etiam ipsa experientia. Quamprimum enim convertebantur ad Christum, in eumque credebant, cum quidem essent iniustissimi, et iamprimum remissionem omnium suorum peccatorum scelerataeque vitae quaererent et acciperent, donabantur visibiliter dono Spiritus S. Sic mox sequenti cap. dicitur magna turba sacerdotum obedivisse fidei. id est, doctrinae de fide, seu credidisse Evangelio. Non certe significavit, quod mox iustitiam obedientiae aut bonorum operum praestiterint. Sic et Paulus Rom. 1 dicit se a Christo accepisse gratiam et apostolatum, in obedientiam fidei inter omnes gentes. id est, ut gentiles vocet ad obediendum, aut credendum doctrinae de fide, seu Evangelio. Ponitur enim in talibus locis fides, pro doctrina de fide, seu pro Evangelo. Eadem locutio est et Roman. 16. Sic ad Galat. 3 et [?: ] , et 1. Petr. 1, accipitur Obedire veritati. et 2. Thessal. 1 obedite Evangelio: pro, credere verae et Evangelicae doctrinae, [?: eamve ] accipere ac sequi. Eadem ferme significatio est, cum Paulus Roman. 6 inquit: Fuistis quidem [?: ferui ] peccati, sed obedivistis ex animo in quem traditi estis typum doctrinae. id est, conversi estis ad eam doctrinam, ei credidistis, et vosmet addixistis. Posset ni-lominus aliquando non incommode exponi Obedientis fidei, de ea obedientia quae fidei praestatur Deo vocanti. Fieri obedientem usque ad mortem. Philipp. 2 dicitur Christus factus esse patri obediens usque ad mortem, mortem autem crucis: ubi non ille sensus est, quod toto vitae tempore fuerit obediens: sed quod non tantum [?: in ] minoribus rebus, aut actionibus patri obediverit, verum etiam in summis, difficillimis ac tristissimis, atque adeo in subeunda ipsa ignominiosissima morte. Non ergo diuturnitas aut longitudo obedientiae, sed [?: -aduum ] eius intensio indicatur, de quo etiam supra [?: -voce ] MORS dictum est. Discere obedientiam. Hebr. 8, [?: -uis ] filius esset, tamen didicit ex iis quae passus [?: -obedientiam ] : id est, reipsa expertus est duram [?: sub-nem ] , qua praestita, perfectus factus est: id est, [?: iu- ] , praestita nimirum legi et severae Dei iustitiae ea [?: -titiae ] iustitia, quam pro toto genere humano [?: de- ] . Manditum auris obedire, 2. Sam. 22. et Psal. 18. id est, [?: ] ac prompte obedire. Sic enim gloriatur [?: Dad ] , se Dei suos adversarios prorsus in extremam [?: -itatem ] , promptissimamque obedientiam redegisse. Pecuniae omnia obediunt, vertit Vulgata versio Ecclesiast. 10. In Hebraeo est potius, Pecunia respondet omnia: id est, efficit. In hac enim vita ad omnia paranda pecunia utilis est: et ad omnia non tantum difficilia, sed etiam impia iniustaque perduci possunt homines magnitudine praemii. Sic clausum possidet arca Iovem, aut etiam Veiovem. Venti et mare obediunt Christo, dicunt mirabundi Apostoli Matth. 8, et Lucae 8. Est enim, divinae potentiae indicium, quod etiam bruta, atque adeo mortua elementa Christo imperanti obediunt. Obedire concupiscentiis, Roman. 6, id est, pravis affectibus et cupiditatibus veteris Adami, quibus potius repugnandum esset. Ibidem est, An nescitis quod cui sistitis vos servos ad obediendum, servi estis cui obeditis, aut peccati ad mortem, aut obedientiae ad iustitiam? ubi posterior vox Obedientia, videtur indicare idem quod Evangelion. Inobedientia, ἀπειθία , contra non raro ponitur pro incredulitate. ut Rom. 11 aliquoties in hoc sensu accipitur: Conclusit Deus omnes in contumaciam, aut incredulitatem, ut omnium misereatur. Ad obedientiam gentium, supra exposui esse idem quod ad conversionem gentilium, seu ut credant. Sic Paulus etiam Rom. 15 dicit, Non ausim dicere quicquam eorum quae non fecit Christus per me, ad obedientiam gentium opere et sermone: id est. tantum ea ausim dicere, quae Deus miraculis et doctrina per me fecit ad convertendos, aut ad fidem adducendos gentiles.

OBFIRMARE faciem in aliquem, aut contra aliquem, significat plerunque vehementius irasci, et quasi totum in perniciem eius intentum esse. Levit. 17, Obfirmabo faciem meam contra animam illam: tametsi in Hebraeo sit, Dabo, id est dirigam, convertam meum quasi impetum. Sic et Ezech. 4, iubet Deus Prophetam obsidere sculptam in latere Hierosolymam, eamque acerrime infestare et oppugnare. et inter alia interserit, ut obfirmet faciem suam contra eam. De hac loquutione dictum est supra in voce FACIES. Luc. 9 Christus dicitur obfirmasse faciem suam, ut iret Hierosolymam: id est, certo statuisse illuc proficisci, suumque iter eo direxisse. Quare faciei obfirmatio, animi obfirmationem, ac veluti immotum decretum notat. Cordis vero motus in facie relucere solent: faciei ergo tribuitur quod cordis est. Ezech. 21 iubetur Propheta ponere faciem suam versus Hierusalem, et prophetare contra eam gentem. Haec locutio forte inde venit, cum aliquid agere, praesertim serio volumus, eo nos convertimus, et toti in id incumbimus. Obfirmare vultum etiam in malam partem accipitur, Proverb. 21, Procaciter obfirmat impius vultum suum: id est, audacissime et impudentissime pergit in suo malo proposito, sententia, aut instituto. Obfirmare cor, est idem ferme, sicut et supra monui. Deut. 2 dicitur Deus indurasse spiritum, et obfirmasse cor regis Sihon, ne pateretur transire Israelitas per suam terram, quo illi coacti cum eo pugnare, ipsum et subditos perderent, eorumque res occuparent. Sic describitur pertinacia Isaiae 4 per frontem aeneam, et Hier. 5 per faciem petra duriorem. Paulus quoque pene simili praecedentibus phrasi utitur 1. Cor. 7, inquiens: Si quis stat firmus in corde suo, etc.

OBIURGARE, in Sacris literis non tantum verbalem castigationem, (ut alioqui sonare videtur) denotat: sed et realem punitionem, repressionem et coactionem significare solet, ut in verbo INCREPO plenius ostendi.

OBLATIO: de eo aliquid infra in voce SACRIFICII dicetur. Venit autem Oblatio ab offerendo: sicut Graecum προσφορὰ , a προσφέρειν , Hebr. Carbonam, a קרב Carab, quod est adducere: aut etiam Mincha, de quo supra in voce MUNUS. Nonnunquam etiam Teruma, ab elevando, quia quaedam oblationes in altum coram

-- 390 --

755/756 Deo levabantur. Variae autem sunt oblationes, plurimae etiam significationes et loquutiones huius vocis, de quarum aliquibus etiam in verbo OFFERO agetur. De loco etiam Malach. cap 1, quod oblatio munda ubique per orbem terrarum offeretur, agetur in eodem verbo. Est vero ea oblatio nihil aliud, quam proprie ipsemet agnus immaculatus Christus, in cuius ore dolus non fuit, quique nunquam novit peccatum: quique solus non sibi tantum, sed et aliis mundus est: nempe auferens peccata totius mundi, ac sanguine suos omnes credentes super nivem dealbans. Eius enim passio aut unicum sacrificium ubique a piis fide inter precandum offertur, dum petitur, ut Deus nobis propter hanc propitiationem omnia nostra peccata ac sordes condonet. Sicut autem ipse Dominus hac ratione quotidie ab omnibus piis offertur: ita et pii qui sunt ipsius membra, semet in rationalem, Deoque placentem ostiam offerunt, ut Paulus ad Rom. 12 praecipit. De utroque horum sacrificiorum dicit Christus ad Samaritanam, quod veri adoratores ubique in spiritu et veritate adorabunt. Qui locus valde praecedenti similis est: et eodem modo, reiectis Leviticis templi sacrificiis, ad solam fidei oblationem refertur, qua pii primum ac praecipue Christum, deinde et se in Christo offerunt.

¶ Nunc de phrasibus ac Hebraismis huius vocis dicam. Oblationum aries. Exod. 29 Quoniam aries oblationum est. tametsi ibi sit aries impletionum: id est, consecrationis, aut consecrandi sacerdotis. Oblationem Domini custodire, Num. 8, id est, ritum offerendi a Domino praescriptum diligenter observare. Oblatio ignita: Exo. 29, Oblatio ignita est Iehovae holocaustum: Levit. 1 et 13, Exponit ibi ipsem et Moyses, quid' nam sit holocaustum: nempe oblatio, quae tota igni absumebatur, ut ibi proxime praecedit. Oblatio ignita odoris quietis Domini: Levit. 3, significat eam partem sacrificii pacificorum, quae cremabatur in igne holocausti in suavem odorem Domino. Oblatio manus: Deut. 12, Et oblationes manus vestrae: id est, quas vos offerre soletis. Oblatio spontanea: Exod. 36, Porro illi afferebant ad eum adhuc oblationem spontaneam quotidie: id est, ultro, sua sponte, non peculiari quadam obligatione aut mandato coacti. Sacrificium et oblationem noluisti, dicitur Psal. 40. quod Epistola ad Hebraeos ad Christum applicat. Sensus ergo est, non solum quod Deus malit obedientiam quam sacrificia: sed etiam quod reiectis expiationibus Leviticis, solum Meschiae propitiatorium sacrificium propriae passionis exigat, et acceptum habeat, in eoque solo acquiescat. Servire in oblatione, Isaiae 43, Non feci te servire in oblatione Mincha, neque laborare te feci in thure. Negat ibi Deus, se ulla magna ac eximia bona munera aut sacrificia accipere ab Israelitis, sed potius ingens onus peccatorum ipsorum ab eis in sese recipere. Pertinet autem hoc proprie ad filium Dei, nostris peccatis oneratum et obrutum. Irritationem oblationis alicubi ponere, Ezech 20. pro, offerre oblationem irritantem Deum: quia in loco illegitimo sua sacrificia offerebant. Sic et Isaiae 66 dicit Deus, sibi perinde esse odiosas eorum oblationes, ac si sanguinem suillum offerant. Oblatio gentium: Rom. 15, Gratia est data mihi a Deo ad hoc, ut sim minister aut sacerdos IESU Christi apud gentes, sacrificans Evangelion Dei, ad hoc ut fiat oblatio gentium accepta, sanctificata per Spiritum S. id est, ut sit grata acceptaque Deo conversio gentium, seu ipsi gentiles conversi. Hebr. 10 dicit Apostolus, Christum unica oblatione perfectos fecisse, aut sanctificasse: id est, sua passione. Dicit quoque quod ubi sit remissio peccatorum, ibi non sit amplius oblatio pro peccato, nempe expiatoria. abolitis enim semel peccatis per remissionem peccatorum, non est amplius opus novo propitiatorio aut expiatorio sacrificio.

OBLIGARE se, usitate plerunque de votis accipitur, ut Num. 21: Obligavit se Israel voto Domine [?: ] id est, votiva promissione se obstrinxit. Num. 30, Obligatione obligare animam suam: id est, voto se obstringere. Aliquoties ibi repetitur: Quicunque voverit [?: ] Iehovae, aut iuraverit iuramentum, obligando obligatione animam suam. Idem est in eodem cap. Obligare super animam suam. In obligationes declinantes, habet Vetus versio Psal. 124. sed in Hebraeo est, In [?: per- ] sitates suas. Obligatio iniustitiae: Act. 8, Video te esse [?: ] felle amaritudinis, et nexu aut vinculo iniustitiae: id est, ab iniustitia captivum et colligatum teneri. [?: q- ] est idem quod regnare in aliquo peccatum, ut Paulus Rom. 6 loquitur. Obligare alioqui vulnera aut confectiones, per metaphoram nonnunquam accipitur de quavis sanatione aut liberatione, etiam fortunarum animi, Psal. 147. Qui sanat confractos corde, et [?: oblig- ] vulnera eorum. Sic contra Isaias cap. 1, negat vulnera populi Iudaici esse obligata, aut curata: id est, clades lis divinitus ob peccata inflictas, nulla ex parte [?: ] tas aut sanatas.

OBLINIRE, aut INCRUSTARE parietem vinosum, Ezech. 13, per metaphoram significat inani consolatione confirmare peccatorem in suis peccatis: de qua locutione in voce PARIETIS dicetur.

OBLIQUUS, vide in voce PERVERSUS et RECTUS.

OBLIVISCI verbum, attingetur etiam infra in verbo RECORDARI. Est vero eadem eius vis quae [?: ] rum verborum noticiae, ut ponatur pro sequentibus motibus. Ponitur igitur saepe pro non commoveri contra aliquem, non etiam curare, non fovere, non [?: ] eum. Sic Oblivisci iniuriae, oblivisci doloris aut damni [?: ] Ioseph, imponens nomen primogenito Manassae, [?: di- ] rationem etymologiae nominis: Quia oblivisci me facit Deus omnium laborum, et domus patriae, etc id est, Deus hisce suis ingentibus beneficiis, quibus [?: ] exaltavit et ornavit, ita me consolatus est, meumque [?: ] pacavit, ut nec dolore tot praeteritarum calamitatum movear, nec nimio desiderio commodorum [?: haere- ] tis et familiaritatis meorum crucier. Tale est illud dictum: Praeteritarum calamitatum oblivionem [?: ] mum remedium esse. Sic Iob 11, Oblivisceris labora sicut aquarum quae praeterfluxerunt. Sic captivi in Babylone, Psal. 137 dicunt, se non posse oblivisci Hierosolymae: id est, perpetuo eius amore desiderioque tenerit cruciari, et simul eam cupere instaurare ac iuvare, [?: ] pii ob ministerium verbi et sacrificiorum fecerum [?: ] dem est quasi malae imprecationis gratia additum: Sic oblitus fuero tui Ierusalem, obliviscatur dextera adhaereat lingua mea palato meo, si non [?: memine- ] si non posuero Hierusalem in principio aut capite [?: ] ticiae meae: ubi in fine prioris versus rectissime [?: s- ] telligi credo, Obliviscatur dextera mea artis [?: p- ] di: quandoquidem sequitur, Adhaereat lingua mea [?: ] lato. quasi dicat: Faxit Deus, ut nunquam amplius psallere, vel canere possim, si hoc tantum scelus [?: ] sero, ut desinam te Hierusalem tuamque religionem et ministerium meis hymnis, mea Musica, et mea voce [?: ] lebrare: imo ego semper te primo loco, et ante [?: a- ] omnia mea gaudia et res laetas canam ac celebrabo. [?: ] stre huius significationis exemplum est, et simus amplissimae consolationis plenissimum quod Deus [?: ] 49 inquit: Syon dixit, Deseruit me Iehova, oblitus est mei Dominus: Nunquid obliviscetur mulier [?: ] sui, ut non misereatur filii uteris sui? sed esto oblivi [?: ] tur illae, ego tamen non obliviscar tui. Ecce in manibus meis sculpsi te, muri tui coram me semper. Deus [?: ra- ] nullius unquam obliviscitur, neque boni neque mali: [?: ] tamen videtur nostri oblitus, cum nos non iuvat, fovet, [?: ]

-- 391 --

757/758 Hac igitur ratione et significatione hoc dicitur. Contra Ier. 23 inquit Deus ad Iudaeos, Ecce obliviscar vestri obliviscendo. Sic Psal. 9, Non in seculum in oblivionem erit pauper seu afflictus: id est, tandem Deus [?: -um ] exaudiet, et succurret ei, eumque ex suis calamitatibus liberabit. Valde crebro haec phrasis reperitur in Psalmis et Prophetis affirmative et negative. Dicitur [?: -tem ] in eodem sensu oblivisci Deus foederis, aut recordari. Aliquando oblivisci Dei est, differre poenas erga impios, et eorum prava facta. Psal. 74, Memineris opprobrii tui a stulto tota die. Ne obliviscaris vocis inimicorum tuorum: pro, age commoveare aliquando tandem, et punias eos. Sic et Amos 8, per oblivionem Dei impunitas impiorum notatur: Iuravit Dominus per magnificentiam Iacob, si oblitus fuero in perpetuum omnium operum eorum. Christus dicit Luc. 12, [?: passe-es ] vilissimas aviculas esse, et tamen unum ex illis non esse in oblivione coram Deo: id est, Deum habere singularem earum curam. Dicimur et nos oblivisci Dei, cum eius religionem negligimus, imo et cum fidere ac invocare eum desinimus. Ier. 2, Nunquid obliviscetur virgo ornamenti sui, et sponsa ligaminum suorum aut vittarum? populus autem meus oblitus est mei dieb. innumeris. Oblivisci igitur Dei, est non fidere ei, non invocare eum, negligere veram religionem, et vacare idololatriae, aut quoquo demum modo mandata ac verbum Dei parvi facere, eique non parêre. Sic saepe dicimur oblivisci foederis Dei, mandatorum Dei, ac nominis Dei. Oblivisci comedere panem, Psalmo 104 est quaedam amplificatio afflictionum suarum, quibus se adeo premi dicit, ut neque cibi neque potus meminerit. Sic paulo post inquit, Cinerem quasi panem comedi. Oblivioni datus sum ex corde, sicut mortuus: Psalmo 31. id est, plane negligor ab omnibus. Oblivisci retributiones Dei, Ps. 103, est oblivisci beneficiorum Dei, atque adeo ingratum esse pro eis: sicut et Latini gratos ac ingratos, memores [?: ] immemores beneficiorum nominant. Confusionis adolescentiae tuae oblivisceris. Sic consolatur Deus suam Ecclesiam Isaiae 54, tantam fore futuram felicitatem eius, veniente Meschia, ut omnium praeteritorum malorum obliviscatur. Oblivisci quae a tergo sunt: Phil. 3. Unum ago, ea quidem quae a tergo sunt obliviscens, ad ea vero quae a fronte sunt contendens. Comparatione cursorum, declarat suum studium in propagando Evangelio ac regno Christi. Sicut enim illi nihil cogitant de iam confecta meta, sed de ea potius quae adhuc con Scienda restat, in quam intenti sunt, sollicite expendentes secum et festinantes, quomodo et quando tandem hanc aut illam restantem proximamque metam conficiunt, ut ad bravium tandem mature ac ante alios perveniant : sic et Paulus non cogitabat vel de laboribus anteactis, ac tot crucibus toleratis, ut illis frangeretur: non etiam de magnitudine rerum gestarum, ut inde gloriolam suam captaret: sed in id solum erat intentus, quomodo adhuc ulterius in haec aut illa loca, in Italiam, Romam et Hispaniam Evangelium Christi proferre posset. Ignominia aeterna, cuius nulla erit oblivio: Iere. 23. [?: -ro ] , ingens et perpetua ignominia. Iustitiae eius oblivioni tradentur, Ezek. 18 id est, Deus non recordabitur anteactorum bonorum operum, eorum qui a vera [?: -tate ] ad impietatem tandem defecerint. Oblivionis [?: ] , vocatur locus, vel conditio potius, mortuorum [?: ] resurrectionem, praesertim quod ad corpora [?: atti- ] . Psal. 88. Exponitur vero huius locutionis aut [?: no- ] ratio duplex in eodem illo Psalmo. Prior, quia [?: ] obliviscuntur mortuorum: altera, quia et illi [?: -m ] obliviscuntur, de nullo huius vitae lo quuntur aut cogitant. De priori igitur in quit: sicut interfecti, dormientes in sepulchro, quorum memoria amplius non extat, quique de manu tua excisi sunt. De altero porro addit in quiens: Nun quid narrabitur in sepulchro pietas tua, et in interitum veritas tua? Num quid cognoscentur in tenebris mirabilia tua, et iustitia tua in terra oblivionis? Sic et alibi dicit Psalmus, Non mortui laudabunt te Domine. Caeterum de Oblivione, et aliquibus eius significatis, dicetur in voce RECORDOR.

OBMUTEO, et OBMUTESCO: Obmutescere, tribuitur piis et impiis. In piis describitur per obmutescentiam vel patientia ac humilitas, vel etiam magnitudo calamitatis, vel denique summa iniuria adversariorum, coram quibus frustra lo quantur. Sic de Christo scribitur Is. 53, quod sicut ovis coram tondente obmutuit: quo indicatur ovilla eius patientia et humilitas. Ipse vero Dominus interrogatus cur taceret in iudicio ad tot accusationes: respondit, se ideo tacere, quia frustra coram eis lo queretur, inquiens: Si interrogavero vos, non respondebitis mihi: et si respondero, non dimittetis me. Obmutui silentio. Psal. 39. id est, pertinacissime et diutissime tacui: ubi ipsemet Psaltes causam silentii exponit, nempe quod veritus sit, ne in tanta crucis magnitudine aliquid lo quendo peccaret: et praesertim ne impiis occasionem calumniandi et scandali daret, si forte quam incommodiorem eius vocem arriperent. Eodem Psalmo sequitur: Mutus factus sum, et non aperui os meum, quia tu fecisti. Patientiae vox est: sicut et David iubet silentio tolerari maledicta Semei. Sicut alius propheta dicit, in silentio ac spe esse piorum fortitudinem. Porro Psalmo praecedente, nempe 38. silentium aut mutum esse, significat fiduciam in Deum, cui totam suam causam commendaverat: sicut saepe silentium, taciturnitas et quies, in Sacris fiduciam in Deum indicat. inquit enim: Ego autem tanquam surdus non audiebam, eramque tanquam mutus, qui non aperitos suum: fui inquam quasi vir qui non audiat, et in cuius ore non sunt redargutiones. Te enim expectavi Domine, tu respondebis Domine Deus meus. Tribuitur obmutescentia etiam impiis, cum non habent quod dicant contra manifestam veritatem. Sic obmutescit Matthaei vigesimo secundo, ille qui carebat veste nuptiali. Sic iubet Paulus obturare os garrulis seductoribus, sermone veritatis. Et Petrus iubet, honeste et pie vivendo stultorum hominum ignorantiam obturare: 1 Pet. 2. Verum de hac voce etiam supra in [?: -u-us ] aliquid dictum est: et dicetur forte etiam in vocabulo Surdus.

OBOLUS, in Sacris et prophanis genus est minimae monetae argenteae, Viginti eiusmodi constituunt unum siclum, teste Scriptura, Exo. 30, Levit. 27, Num. 3, et Ezek. 45. Vide supra in Mina.

OBRIZUM, id est, aurum longe purissimum ac praestantissimum, crebro legitur in Sacris literis.

OBSCURUM, et OBSCURAE tenebrae pro tristibus ac deperditis vastatisque ponuntur. Causa est, quia, ut supra aliquoties diximus, et in sequentibus iterum dicemus, Lumen, lux, dies, et similia, res bonas, laetas ac florentes notant: contraria autem, tristes ac adversas, ac veluti perditas, desperatasque Isaiae 24. Obscurata est omnis laeticia, migravit gaudium terrae. idem repetit proprie, quod dixerat prius figurate: perisse nimirum res secundas, et laeticiam inde orientem. Sic Ieremias Thren. secundo inquit: Quomodo obscuravit (vel nubificavit, id est, veluti nube quadam induit) Deus in ira sua filiam Zion, proiecit de caelo in terram decorem eius? pro, perdidit, vastavit et in summam calamitatem ac ignominiam redegit. Sic Iob 14 prolixe describuntur poenae ac interitus impiorum, per obtenebrationem et extinctionem luminis. Etiam lux impiorum extinguetur, et non splendebit scintilla ignis eius: Lux tenebrae sit in tabernaculo eius, et lucerna eius super ipsum extinguatur. Sic Isaiae quinto: Lux obtenebrata est in caelis. Denique Mich. tertio prolixe

-- 392 --

759/760 eaedem loquutiones et res inculcantur. Inter alia est, Obscurabitur super eos dies. Obscuritas tenebrarum, pro obscurissimis tenebris. Proverb. 20, Maledicentis patri et matri lucerna extinguetur in obscuritate tenebrarum: id est, in obscurissimis tenebris, vel mediis tenebris. Sic Petrus et Iudas dicunt, caligo tenebrarum. In obscuris habitare: Psalmo 143, Fecit me habitare (id est, collocavit me) in obscuris tenebrarum, id est, in summas calamitates ac tristiciam, ac veluti in ipsam mortem me coniecit. In quit enim: Persequutus est hostis animam meam, protrivit in terram vitam meam, collocavit me in tenebris, sicut qui ab olim morti sunt. Ex adiunctis igitur ista locutio intelligi potest: sicut et ex sequenti, Similis efficior descendentib. in foveam. Coram obscuris aut regibus stare, Proverb. vigesimosecundo: Vidi virum industrium in opere suo, coram regibus stabit, et non coram obscuris: id est, fiet minister regis, non ignobilis aut pauperis alicuius. Sic et Latini vocant Obscuros, ignobiles ac tenues. Obscure ambulare, id est, tristem incedere. Malach. tertio: Dixistis, Frustra servitur Deo: et quae est utilitas, quod custodivimus custodias eius, quodque ambulavimus obscure ante faciem Domini exercituum? Poenitentes, contriti, sic solebat olim sordido vestitu et tristi facie prae se ferre dolorem. Accidit et alio qui piis, ob varias tentationes, cruces et persecutiones, ac denique conscientiam et timorem Dei, ut tristes incedant, ac moesti. Eadem locutio, ac in eodem usu est, et Psalmo trigesimooctavo, et 42. Contra, serena facies apud Latinos pro laeta accipitur: sicut apud Hebraeos, Lumen vultus. et, Illumina vultum tuum super nos: hoc est, exhilara, de quo alibi. Obscura facies, alias, et plerunque quidem, tristiciam indicat, aliquando etiam iracundiam: de qua utraque significatione supra in voce. Faciei, Luminis et Lucis dixi. Sic vero etiam Christus dicit Matthaei sexto, de pharisaeis et hypocritis, quod obscurent facies suas, ut videantur hominibus ieiunare. Verisimile est, eos non tantum gestu ac nutu solitos faciem ad tristiciam componere: sed etiam coloribus aliquibus, ut croco, aut alio, vultum reddidisse pallidum et obscurum, ut inde homines divinarent eos valde ieiunare, et praeterea de peccatis hominum dolere ac lugere. Contra Christus praecipit, lotione et unctione reddere in ieiunio nitentem faciem: id est, dissimulare sua ieiunia. Talis phrasis de rebus adversis, et summo omnium moerore, est etiam Nahum secundo. inquit enim, Omnes facies versae sunt in nigredinem. In obscuro aut caligine sagittare rectos corde, Psalmo decimo, ponitur pro clam ac insidiose parare eis exitium: idque tanta arte, ut neque praevidere telum, ac sibi cavere, neque etiam autorem suae calamitatis liquido nosse possint. In Hebraeo est potius In caligine. Obscura contritio tua non est, Nahum tertio: In Hebraeo est potius, moeror. nam est Moeror, qui per obscuritatem, ut supra ostendi, significatur. Iob capite tertio imprecatur suae diei, qua natus est, ut obscuretur ac obtenebretur: imo ut evanescat etiam ex suo mense, vel aboleatur ac tollatur. Obscurentur oculi eorum, et lumbos eorum fac iugiter nutare: orat David Psalmo sexagesimonono contra persequutores. Sed proprie Psalmus ad Meschiam pertinet: unde et recte Paulus ad spiritualem excaecationem Iudaeorum accommodat, Romanorum undecimo. Obscura terrae Psalmo septuagesimo quarto , aliqui de carceribus, in quibus impii tyranni pios includunt, accipiunt. in quit enim Psaltes: Respice ad foedus, quoniam repleta sunt obscura terrae, et habitacula violentiae. Non obscurabuntur tenebrae a te, Psalmo centesimotrigesimonono. id est, tu omnia cernis ac perspicis, ac omnia attingis. Indicans enim se praesentiam ac omnipotentiam Dei evadere non posse, inter alia inquit: Dixi, tenebrae occultabunt me: sed nox quasi lux erit circa me, si quidem non obscurabuntur. Portas obscurari in terram, Ierem. decimo quarto: Luxit Iehuda, et portae eius desolatae sunt, obtenebratae sunt usque ad terram, et clamor [?: ] rusalem ascendit. Describit ingentem luctum Iudaeorum, ob summam annonae penuriam. Obscurari [?: ] portas ad terram, est idem ac, magnates in summa iustitia humi iacere, sese affligere ac volutare. Per portas enim Magnates intelliguntur, ut in Porta dicetur. [?: O-scuratum ] est aurum, dicit Ieremias Threnorum quarto, de eversione et inversione templi, Ierosolymae, [?: ] populi: quae omnia cum antea essent preciosissima, et viderentur fulgere coram Deo et hominibus, post [?: ] dem facta habitaque sunt vilissima et despectissima. Obscurari aut obtenebrari cor, Romanorum primo: Obscuratum est insipiens cor eorum: id est, amisit ratiocinando et argumentando in rebus divinis, etiam id hominis quod naturâ habuit. Siquidem contra rationem ac intellectum etiam ipsorum brutorum est [?: stat-e- ] statuas aut picturas esse aliquid valde potens, quod [?: -mendum ] aut invocandum sit: ut in sequentibus exponit Apostolus. Sic et Ephes. quarto dicitur de obscuratione intelligentiae ac cogitationis impiorum: ubi simul innatam et accersitam caecitatem complectitur. Exodi decimo est, quod ingruente locusta, et [?: con- ] te faciem terrae, obscurata aut obtenebrata sit tem. Quod Septuaginta verterunt ἐφθάρθη ἡ γῆ , corrupta est terra. Sed possis etiam simpliciter accipere de obscuratione terrae, quam locustae contexerant sua numerositate.

OBSECRO, et OBSECRATIO, exponetur in Verbo Precor et Precatio.

OBSEQUIUM, est Latinis officium, quo sequimur alienam voluntatem, ad eamque nos attemperamus: et non raro etiam in malam partem accipitur, [?: ] quia in re parum iusta ac honesta fit: tum quia non certa et gravi ratione, sed nimia quadam animi in [?: gr-cando ] alteri facilitate, pronitate, vel potius levitate, suscipitur. Sed vetus interpres ea voce aliquoties abusus est pro λατρεία , cultu. Romanorum nono: Israelitarum est adoptio, gloria, foedera, legislatio, cultus, et promissiones. Vulgata pro Cultus, habet Obsequium. Sic Romanorum duodecimo, Rationale [?: obsequ-- ] pro rationali cultu posuit. et Ioan. decimo sexto [?: ] niet tempus, cum quisquis vos interfecerit putabit [?: ] obsequium praestare Deo: id est, cultum, λατρείαν ut [?: ] in Graeco. Sic et Romanorum decimoquinto [?: -sus ] est hac voce, vertens, Obsequii mei oblatio: pro ministerium, diaconia. Secundae Corinthiorum decimo, Paulus commodius hac voce usus est, [?: inquiens ] : Captivans omnem intellectum in obsequium Christo. tametsi in Graeco sit, in obedientiam. Philippens. secundo, pro sacrificio fidei, liturgia, posuit, Obsequium fidei vestrae. In fine eiusdem capitis, est liturgis, in officio Philippensium erga Paulum. ubi recte [?: d- ] Quod deerat, vestrum erga me obsequium, etc.

OBSERVO verbum propemodum eodem [?: ] do accipitur in Sacris, ut in prophanis, sicut mox apparebit, excepta una tantum significatione. Observare diligenter, est accurate oculis ac animo attendere, ac servare aliquid. Solemus vero talem vigilantium attentionesque adhibere, tum erga homines, tum [?: e-ge ] res: idque dupliciter, erga amicos et inimicos. Obseruamus igitur primum homines amicos, aut quos magnifacimus, ut eis morem geramus, eis inserviamus, et ad eorum voluntatem nos attemperemus: quod [?: id- ] ferme est ac colere, ut eo Latini erga homines [?: s-p- ] res utuntur. In hac significatione, sicut Latini [?: plurimum ] utuntur verbo Observo, sic etiam in Sacris nonnumquam est in usu: ut Philip. tertio: Observate eos qui sic ambulant, sicut habetis typum nos. Tametsi possis [?: ve- ]

-- 393 --

761/762 etiam simpliciter Considerate, nempe imitandi gratia. Sic vertit Vulgata Exodi vigesimo tertio: Observa [?: e-m ] , et audi vocem eius. tam etsi in Hebraeo proprie sit, Cave tibi ab eo. Deinde observare dicimur etiam malos aut adversos, idque dupliciter: aut cavendi [?: vitandi-c ] eos studio, aut laedendi. Utrobique enim necessario quaedam accurata observatio adhibetur. De priori inimica observatione inquit Paulus Romanorum decimosexto: Adhortor vos fratres, ut observetis eos qui dissensiones et scandala excitant: scilicet, quo eos possitis cavere. Iob decimo septimo, Observasti omnes semitas meas. Psalmo trigesimo septimo, Observabit peccator iustum: quod idem est ac, insidiandi causa attente cum considerabit. Et Psalmo quinquagesimosexto: Ipsi cal caneum meum observant. Sic Pharisaei Christum observabant, an in sabbato esset sanaturus [?: -grotum ] : Marci tertio. Observamus et res bonas in meliorem partem, et malas in peiorem: quod genus observationis huic linguae magis proprium est. Secundum priorem significationem saepissime dicimur et iubemur observare mandata Dei. item ritus ac caeremonias, sabbata et festa eius. Sic et Galatae, licet superstitiose, dies et menses observabant: Gal. 4, et Psalmo trigesimoprimo, Odisti observantes vanitates. Observare somnia, eodem modo accipitur. Sic oculus adulteri dicitur observare caliginem: Prove. 24. pro captare. Sic primo Corinth. septimo, dicitur circum cisio et praeputium nihil esse, sed mandatorum Dei observatio. In malam partem, vel potius de mala re observari est, illud Psal. 130: Si iniquitates observaveris Domine, Domine quis sustinebit aut consistet? id est, si non condonabis, sed retinebis, imputabis, iudicabis. Et Psal. decimo octavo, Observabo me ab iniquitate mea: id est, cavebo mihi. Observare observationes, aut custodire custodias, primo Paralipomenon vigesimotertio: Ut observent custodias, aut observationes tabernaculi conventionis, etc. id est, diligenter praestent ea omnia, quae ibi statis temporibus divino mandato ordinata praeceptaque sunt. Nox ista est observabilis Domino: Exod. 12, ut quidem Vulgata vertit. Sed in Hebraeo est, Nox observationum. Idem autem ferme sensus est: nempe, quod illud tempus, et certi in eo ritus observandi sint. Ibidem est, Observabitis infermentata: id est, ritum edendi panes azymos. Locus Lucae decimo septimo, Regnum Dei non venit cum observatione: maxime in hac voce dignus esset explicatione. Congeruntur autem variae interpretationes in eum. Mihi sane haec omnium simplicissima, et tum loco illi convenientissima, tum et rei ipsi commodissima videtur: Non venit regnum Dei ita, ut observari possit ut παρατήρησις observatio usitato Hebraismo, quo abstractum pro concreto et eius subiecto ponitur, significet rem aut notam illustrem ac observabilem sitque sensus, Regnum Dei ac Meschiae non veniet in suo primo adventu, cum aliqua splendida pompa ac illustri conspicuaque maiesta [?: -te ] , ut ab omnibus conspici necessario possit, et dicatur, Ecce hic aut ibi est eius exercitus, eius castra, [?: ve-illa ] : iam caepit hanc aut illam urbem, hic aut ibi civitates iam ei iuraverunt, sicut politica regna ac reges [?: -m ] illustri superbaque pompa, in omnium oculos in currente turba, potentia et maiestate venire solent. Vi [?: ] sane huius loci quaestio convenire cum illa Matth. [?: 12 ] , et Marc. 14, Quod signum erit adventus tui? ut sit in loca παρατήρησις observatio, idem quod in Matthaeo [?: ] seu nota illustris ac observabilis adventus Do [?: ] simili hebraismo dicitur Abominatio, pro abomi [?: ] idolo, aut errore.

OBSIDEO, et OBSIDIO, tantum de hostili [?: obsedi- ] , qua exercitus solent civitates, circumpositis castris et praesidiis concludere, accipitur. Huius verbi ac nominis aliquot locutiones attingemus. ¶ Ante et retro obsedisti me, Psalmo 139. alii, Formasti vertunt. vox sane magis obsidionem sonat. Videtur enim venire a zar, et non a iazar. Etiam supra, Iehuda erit in obsidione contra Ierusalem, Zachar. 12. scilicet, Ierusalem erit calix ebrietatis: id est, exitio. Venit civitas in obsidionem, Ieremiae quinquagesimo secundo, et 2 Reg. 24. pro, obsidio venit ad civitatem, vel in civitatem: hypallage est, de qua dictum est in Regulis Generalibus. Nunquid arbos est homo, ut fugiat ante te in obsidionem? Deut. 20. id est, arbores fructiferae sunt foris extra civitatem, semper sunt ac erunt in tua potestate: tibique, non illis qui sunt obsessi, servient: nec est quod verearis ne transfugiant a te in civitatem, ut cum illis contra te stet et pugnet. Hauri aquas obsidionis, Nahum tertio pro, quibus in obsidione utaris. quasi dicat Praepara ad imminentem obsidionem: id est, brevi obsideberis. Obsidere portas civitatis, aut populum intra portas, id est. Tauri pingues obsederunt me. item, Coetus malignantium obsedit me, Psalmo vigesimosecundo, per metaphoram ad omnem infestationem adversariorum transfertur, tametsi in Hebraeo proprie sit Circumdederunt. Relictus et obsessus, aut relictus et clausus, עצור ועצוב Azur veazub, Deuteronomii trigesimosecundo, Ezek. sexto, et saepe alias reperitur. Indicantur autem miserae reliquiae populi. Veniente enim primum hoste, et maximam multitudinem abducente, restant adhuc pauci aliqui, qui in desertis, ac solitariis aliquibus angulis latitantes relicti sunt, vel in munitas arces aut civitates confugerunt: quare cum dicuntur defecisse, vel absumpti esse, etiam azur veazub derelictus et clausus, extrema ferme populi abolitio indicatur.

OBSIGNARE, et SIGILLUM, habet suas, easque non paucas phrases in Sacris literis: de quibus aliquid dicendum esset. verum id commodius differetur in nomen Signum ac Sigillum, et verbum Signo.

OBSONIUM, significat omne genus ciborum, quod pani additur. Sic aliqui interpretes verterunt Graecum προσφάγιον , Ioan. vigesimoprimo, ubi quaerit Dominus Apostolos piscantes, an quid habeant prosphagii? ad verbum, cibi ad panem, vel cum pane edendi, intelligens de piscibus. Ibidem, ὀψάριον , pisciculusigni impositus vocatur, ducta proculdubio ab ista voce etymologia. Porro quia Romani non dabant suis militibus tantum stipendium pecuniarium, sed etiam vestimenta, frumentum, et varia genera obsoniorum aut cibariorum, ut abunde patet exiis scriptoribus qui post Suetonium vitas Caesarum scripserunt: inde factum est, ut in Sacris literis per catachresin quandam, aut certe synecdochen, obsonium simpliciter pro toto stipendio ponatur. Sic Paulus primae Corinthior. 9 inquit, Quis militat propriis obsoniis? id est, stipendiis, seu de suo proprio vivens. Sic et Baptista militibus interrogantibus, quid facere debeant? praecipit, ne ulli quicquam extorqueant, sed sint contenti suis stipendiis. in Graeco est, Obsoniis. Sic et secundae Corinthiorum undecimo dicit Apostolus, se alias Ecclesias spoliasse accepto ab eis obsonio. ut Corinthiis gratis servire posset. Porro Paulus Romanor. sexto, per metaphoram transfert ad quodvis praemium aut poenam, etiam spiritualem, inquiens: Stipendium peccati mors est. quod idem ferme est ac si dixisset, mortem esse poenam, aut etiam effectum peccati.

OBSTRUERE, aut OBTURARE OS IMPIIS, est ita eis respondere, ut victi evidentia refutationis, nihil habeant quod vel verisimiliter contra blaterent. Sic CHRISTUS Matthaei vigesimo secundo obturat os Saducaeis, contra resurrectionem argutantibus. Sic et Paulus iubet Tit. primo, pseudoapostolis obturari os.

-- 394 --

763/764 Petrus porro, 1 cap. secundo iubet, manifesta innocentia ac vitae honestate impiis obturare aut obstruere os. Psal. 63, Obturabitur os loquentium mendacium: dicitur de potenti redargutione impiorum, damnantium pios, et excusantium impios ac impietatem: aut etiam negantium providentiam. Quod tunc fit, cum Deus reipsa ac operibus, nempe illustri liberatione Davidis, et poena eius persequutorum, obstruit os Semei: et in similibus exemplis. Romanorum tertio: Ut obstruatur omne os, et totus mundus sit reus Deo. id est, ut nemo possit gloriari, se suis operibus iustum esse. sicut ipsemet dicit, Exclusa est gloriatio. Porro, obturare ora leonum Hebr. 11 accipitur pro miraculosa inhibitione leonum, ne laedant: quod Daniel per fidem in lacu leonum fecit. Obturare os bovi trituranti. Deuter. vigesimoquinto vetat Deus, obturari aut obstrui fiscella os bovi trituranti: quod fieri solet, ne possint comedere de frumento, quod triturant. Id Paulus primae Timothei quinto, et primae Corinthiorum nono, exponit de stipendio doctoribus debito. Obturare aut obstruere aures, pro, nolle audire: vel certe ita nolle audire, ut simul animo dicta studiose expendas. Proverb. 21: Qui obturat aures ad clamorem pauperis, etiam ipse clamabit, et non exaudietur. Sic Psalmo quinquagesimo octavo dicuntur impii obturare aures suas, ne audiant verbum Dei: instar aspidum surdarum, quae obstruunt aures suas ad vocem incantantis. Accipitur quandoque aures suas obturare, in bonam partem: ut cum Isaiae trigesimotertio inter alias conditiones pii hominis ponitur, quod obturet aures suas ne audiat sanguines: id est, nolit esse particeps sanguinariorum consiliorum, et violentiae contra quenquam.

OBSURDESCO, exponetur in voce Surdus. Ps. 39, Ad lachrymam meam ne obsurdescas. id est, Exaudi quaeso lachrymabilem precationem meam.

OBVIARE: Misericordia et veritas obviaverunt sibi invicem, iustitia et pax sese mutuo obsculatae sunt: exponetur in voce Osculum.

OBUMBRARE. Vide in Umbra.

OCCASIO, est opportunitas temporis, aut etiam aliarum circumstantiarum, ad agendum aut omittendum aliquid. Paulus aliquanto aliter hac voce utitur, idque non uno modo. Rom. 7 inquit, Peccatum occasione sumpta genuit in me omnem cupiditatem. i. per illud mandatum: ut habet recentissima versio. vel potius, Peccatum sumpta occasione per mandatum, genuit in me omnem cupiditatem: i. venenum illud diabolicum, infusum homini, seu innata malitia (quam peccatum originale vocamus) intelligens a Deo per legem severissime quaedam prohiberi, et contra alia mandari, tanto magis coepit niti in vetitum, et contrarias illi divinae normae cupiditates in me excitare: quae pestis alio qui sine lege a Paulo dicitur mortua, i. multo quietior, minusque sensibilis. Mox iterum dicit, Peccatum occasione legis seduxisse se, et interfecisse: i. prorsus regnare ac grassari. sibique ita dominari coepisse, ac si plane iam nihil esset ipse, nullumve in se ius ac dominium in semetipsum haberet. Occasio autem illa est causa per accidens, seu abusus rei bonae, quod nitamur in vetitum. Sic enim ea latens pestis fortius occasione legis sese exerit: sicut ignis in calce viva latens, si aqua perfundatur stridet. et in fumum ac pene flammam erumpit: qua similitudine Luth. p. m. in Galatis utitur. 2 Cor. 5 dicit Paulus, se occasionem gloriationis suppeditare Corin. ubi occasio revera pro materia gloriationis ponitur. Vult enim dicere Apostolus, se non tam ideo connumerare sua quaedam decora aut laudes, ut apud ipsos sese iactet: sed ut illi pseudoapostolis, suarum laudum enumeratione vincere volentibus, et Paulum cum sua doctrina obscurare conantibus, habeant quod illis respondeant: et vissim praedicando Pauli eximias laudes, eos retundant, Paulique authoritatem ac doctrinam asserant, et a contemptu vindicent. Sic etiam postea accipitur, nempe secundae Corin. 11: Ut abscindam, [?: amp-tem ] occasionem quaerentium occasionem: i. ut [?: adi-i ] eis occasionem, aut materiam gloriandi. Gal. 5: [?: Vos- ] fratres in libertate vocati estis, tantum ne libertatem in occasionem carni: s. detis, aut datam putetis ut cantanto liberius peccet. Philip. primo: Sive per occasionem, sive per veritatem: in Graeco est πρόφασιν praeter tus, quod nonnunquam speciem aut fucum significat sicut Christus dicit Pharisaeos exedere domos viduarum προϕάσει specie aut simulatione longarum precum. Opponitur igitur hic species veritati, aut sincero animo. Sed Vulgata vertit Praetextum, respiciens ad externam causam praedicationis, nempe invidiam et contentionem ac studium excarnificandi Paulum incarceratum. Secundae Thes. 2: Neque in occasione avariciae ut Vulgata vertit. Graece habetur: Neque enim unquam in sermone assentatorio fuimus, ut nostis: neque in praetextu, προφάσει avariciae, seu nunquam quicquam praetexui avariciae causa. i. nunquam aliquid dixi aut seo, speciei aut fuci cuiusdam obiiciendi hominib. gratia: ut scilicet illis deceptis, meae avariciae servirem.

OCCASUS, dicetur de eo aliquid in Orior et [?: O- ]

OCCIDO, pro interficio, in Scriptura latius [?: p- ] quâm communiter, ubi tantum ipsam caedem indicat. Exponit enim Christus praeceptum, Non occides, Matthaei 5, etiam de ira, et de quacunque laesione fratris et Iohannes dicit, quod qui odit fratrem suum, sit homicida. Occidere sanguinem, idem est quod fundere. Exod. 34: Non occides sanguinem super fermentum immolatorum meorum. Occidere aliquem lingua vipera, Iob 20. Cui dulcuerit malum, su get venenum aspidum, [?: ] occidet eum lingua viperae: i. vipera eum morsu interficiet. Occidere ad perditionem, Ezek. nono: Et mulieres occidite ad perditionem. id est, usque ad [?: internecion- ] Latini quoque dicunt Occisione occidere, id est, penites omnes. Propter te occidimur omni die, aut tota die: Psalmo 44. id est, perpetuo affligimur, et subinde aliqui nostrum interficiuntur. Occidere et possidere, [?: pt- ] Reg. 21 dicit Helias ad Achabum: Non'ne occidisti et possedisti? quasi dicat, An poteris negare, iam te in cade iniusta et rapina manifesta deprehensum esse? [?: V- ] earum sint occisi morte, Ierem. 18. Id est, prorsus ac omnes occisi: sicut diximus et Latinos hanc vocem [?: ] me more Hebraeo repetere, Occisione occidere. Ad [?: ] nem descendere, Ierem. 50, Occidite universos [?: vitul- ] ius, descendant ad occisionem: pro, omnes [?: penitus ] interimantur. Sic eiusdem Prophetae quadragesimooctavo: Iuvenes eius descendant in occisionem. Ut occisionis primo Reg. vigesimo: Quia dimisisti virum occasionis meae de manu. id est, illum quem occidi [?: ] quique meae poenae ac mactationi, meoque [?: glad-- ] [?: ] bebatur. Magnae occisionis gladium vocat Ezechiel vigesimoprimo capite, exercitum Chaldaeum, qui erat [?: ] rus in Iudaeos. Occisio occisorum, Isai. vigesimo septimo An iuxta plagam percutientis, etc. num secundum occisionem occisorum eius, vel occidentium eum occasus est? id est, an sic atrociter castigabit ac perdet Deus Iudaeos, ut persequutores eorum gentiles? Nequaquam. multo enim illos horribilius puniet. Ego interficiam, et vivificabo: Deuteronomii trigesomisecundo. id est, Ego solus habeo potestatem vitae ac [?: -cis ] , ita ut nemo mihi repugnare queat. Non [?: occisos ] eos, ne forte obliviscatur populus meus, fac eos [?: erra- ] in populo tuo: Psalmo quinquagesimo nono. id est [?: ] prorsus deleas et extirpes eos, sed propone eos pro exemplo aliis, perpetuo eos affligendo: quod in [?: ] is videmus, a tempore Christi impletum esse.

-- 395 --

765/766 Aliquando pro quovis graviori cruciatu ponitur Occisio, sicut et Mors pro gravi calamitate. Iob 5. Stultum interficiet indignatio, et imperitum occidet invidia. Sic et Prov. 21. Desideria occident pigrum. i. egentem cruciabunt, torquebunt. Ps. 78: Si, vel cum interfecit eos, quaerebant eum: i. si aspere coepit ob peccata affligere, incipiebant agnoscere sua peccata, ad Deum converti, et placare eum. Ponitur nonnunquam pro generali verbo Perdere. nam et vites et arbores interfici dicit Scriptura. Psalm. 78: Occidit vires eorum grandine, et syncomoros eorum lapide congelato. Occidere verbo. Hoseae sexto: Propterea vulneravi aut sauciavi eos per prophetas, occidi eos verbo oris mei. id est, accusavi, damnavi, et in desperationem de suis cultibus et operibus redegi. Hoc modo etiam Lex dicitur Litera occidens, et ministerium mortis ac condemnationis, 2 Corinth. tertio: quia aeternam mortem peccatoribus denunciet, et ob eorum peccata eos accusando et condemnando infligat: de quare alibi prolixius dixi. Occidere, pro sacrificare. Lucae vigesimosecundo, Necesse erat occidere pascha. Occidere tauros, et altilia: id est, ad convivium mactare et praeparare. Matthaei vigesimosecundo. plerunque tamen legitur Sacrificare, pro mactare. Is. 11 et 65 est, quod serae tempore regni Meschiae, et in eius regno non nocebunt, nec occident: id est, non saevient. Peccatum etiam dicitur occidere aliquem, Rom. 7. Peccatum occasione sumpta per legem, decepit aut seduxit me, et per illud occidit. id est, nimium potenter in me regnare coepit peccatis et damnatione. Agnus ab initio mundi occisus est, teste Apocalyp. 13. id est, filius Dei factus est pro nobis supplex ac vas, se soluturum, valuitque eius sacrificii dignitas ac imputatio inde a primo lapsu. Oves occisionis, pro ovibus ad mactationem destinatis, valde crebrum est in Sacris literis. Psalmo quadragesimoquarto, et Romanorum 8, Propter te occidimur quotidie, reputati sumus sicut oves occisionis.Zach. 11 Pasce illas oves occisionis. id est, populum Iudaicum, iam sententia Dei ad occisionem destinatum. Bis ibidem repetitur. Oves ad occisionem. Isaiae 53. Actor. 8, Sicut ovis ad occisionem ductus est. patientia Meschiae in perferenda iniusta morte indicatur, ut ex praecedentibus et sequentibus apparet. additur enim, eum sic ob [?: -uisse ] . At eadem similitudo Ierem. 12 in alio sensu accipitur, nempe ut perinde prorsus ac sine misericordia perdantur impii, sicut oves quae ad hoc ipsum emptae sunt. inquit enim: Educ eos quasi oves ad occisionem, et praepara eos ad diem interfectionis. Sic 4 [?: Es- ] 15. Grex ad occisionem ducitur. Dies occisionis, [?: ali- ] est dies tristis, quo Deus vult occidere ac punire, sicut in praecedenti exemplo Ieremiae duodecimo audiimus. Simili phrasi ac significatione dicitur Ezech. septimo, Dies tumultus. Alias significat diem per se proprie [?: ] , idemque valet ac dies sacrificii aut convivii: [?: -via ] , sicut prius diximus, occidere altilia et animalia, significat idem quod sacrificare, aut ad convivium [?: prae-rare ] de quo etiam in verbo Sacrificandi dicetur. Sic [?: -obus ] inquit de divitibus cap. 5, In deliciis vixistis per terram, et lascivistis: Enutrivistis corda vestra, in die mactationis. i. perinde genio vestro [?: indulsi- ] , vosque metipsos saginastis, ut solent pecora sagi [?: ] ad aliquod splendidum et solenne sacrificium aut [?: -ium ] . Praeparare ad occisionem. Isaiae 14. Praeparate [?: ] eius occisionem, in iniquitate patrum suorum. [?: ] aliquem in occisionem. Isa. 34, Indignatio Domini, est super [?: -tes ] , et furor contra omnem exercitum earum. Vasta [?: ] anathematizavit eas, et dedit eas in occisionem. OCCULTUS, vide supra in Abscondo.

OCCURRO verbum varie in Sacris accipitur, et mali et in bonam, et in mediam partem. Nec mirum, cum [?: ] pro variis Hebraeis ponatur: usitatissime tamen verterunt hac voce Hebraeum קרה . De loco Genes. 24 dubitant aliqui quomodo vertendum sit, cum orat servus Abraham, et dicit, Fac occurrere. Verum ex sequentibus, ubi exponit, qualem occursum a Deo petat, facile apparet, significare idem quod rege eventum aut dirige Deus ita negocium, ut puella veniens, quae sic ad me dicet, etc. Ex quo exitu, occursu aut concursu rei, vult Dei voluntatem in eo negocio, de ducenda Isaaco sponsa, cognoscere. Porro Num. 23 videtur paulo aliter haec eadem vox accipi, cum Bileam secedens a sacrificio Balaac, dicit se velle occurrere Deo, et Deum sibi occursurum. Videtur enim precandi gratia secessisse, et exauditionem ac responsum Dei vocare occursum: sicut et Christus precationis causa interdum secedit ab Apostolis. Soliti alioqui sunt augures et aruspices olim, etiam apud gentiles, ita â sacrificiis ac coetu secedere, captandi augurii gratia, vel'quia solis visiones citius exhibentur. Inquit igitur ibi Bileam inter alia: Ego vado, si forte Dominus occurrat in occursum mei. forte idem est quod, si forte appareat, et responsum det mihi ad consulta per aliquod visum, et quasi spectrum. Occurrere Deum alicui, interdum significat idem quod apparere. Sic Moyses iubetur Exodi 3 dicere ad Pharaonem: Dominus Deus Hebraeorum occurrit nobis: nunc quaeso ibimus iter trium dierum, et sacrificabimus ei: id est, apparuit, et simul mandata tradidit. Idem plenius repetit initio 5 capitis, inquiens. Deus Hebraeorum occurrit nobis, Ibimus quaeso iter trium dierum, et sacrificabimus Domino Deo nostro, ne forte occurrat nobis peste aut gladio. Prius occurrere significat apparere, et mandata tradere: posterius, irruere, castigare. Sed in Hebraeo est clarum discrimen. nam prius est verbum קרה kara: posterius פגע paga, quod plerunque hostile quid notat, licet non semper. Occurrere dicitur etiam Deus alicui, cum ei bene facit. ut Isa. 64, Occurristi gaudenti, et facienti iustitiam in via tua: id est, ei qui fiducia tui fretus, in te exultat, et pie vivit secundum verbum tuum. Est vero in hoc etiam loco illud tristius verbum Paga. Occurrere alioqui non raro significat orare, aut supplicare alicui. Gen. 23, Audite me, et occurrite mihi in Ephron filio Seor. pro intercedite pro me, aut mei causa, apud eum. Sic Ruth. 1. Ne occurras mihi, ut derelinquam te. pro, ne roges me amplius, ut te derelinquam. Simili ferme ratione Graecum ἐντυγχάνειν usurpatur Isa. 59. Reperitur in tertia coniugatione pro intercedere. Et vidit quod non sit vir, et miratus est quod non sit qui occurrat. id est, qui intercedat. Occurrere etiam interdum in mediam aut neutram partem accicipitur, cum aliquis in aliquid incidit. Deut 22, Cum occurrerit nidus coram te: i. cum incideris in nidum. In malam porro partem Occurrere valde crebro accipitur, et significat idem quod irruere, invadere, affligere. Ponitur. n. pro verbo פגע paga Ruth. 2. Bonum est, filia mea, quod ingrediaris cum puellis eius ne forte tibi occurrant in agro alio. i. ne irruant in te verbis, aut etiam verberib. Posses sic et illam hostilem apparitionem Dei exponere. Exo. 4, cum in hospitio conatur Moisen occidere ob non circumcisos filios: et cum is dicit, ne nobis occurrat in peste. Hinc duxit illam illustrem metaphoram Propheta cap. 33. omnes nos quasi oves erravimus, singuli in viam propriam respeximus: at Dominus fecit incurrere in eum omnium nostrum peccata. i. quasi magno hostilique quodam impetu fecit ea in ipsum irruere: nempe quod per imputationem oneravit peccatis et poenis nostris filium suum. Praeclare depingit magnitudinem et potentiam peccati, ac irae Dei: et ingens onus Christi, quod pro toto genere humano sustinuit. Facere occurrere in tempore malo inimicum, Ieremiae 15, de supplici precatione, qua tibi inimicus reconciliari conatur, exponunt aliqui. Posses tamen recte de opitulatorio occursuexponere, ut supra locum Isaiae 64 declaravi.

-- 396 --

767/768 Videtur enim haec prophetia aut promissio Dei impleta esse, cum in illo luctuosissimo tempore captae Hierosolymae, et abductionis aliorum in captivitatem, Nebuzardam solvit catenis Ieremiam, eumque liberatum et honoratum verbis et muneribus dimittit liberum, offerens ei etiam sua officia, si velit venire Babylonem. Occurrere aliquos sibi invicem, alias multitudinem significat, alias promiscuam conversationem. Proverbiorum vigesimonono: Pauper et vir foenorum occurrerunt sibi invicem, at Dominus illuminat amborum illorum oculos. id est, gignit ac conservat utrunque Dominus, ipse est omnium pater et autor. Q. d. Reperias passim diversissimos gradus ac conditiones, aut fortunas hominum: verum scias id non temere aut casu accidere, sed Deum varie sua dona ac bona, sicut et poenas, et omnino vitae huius conditiones, distribuere. Occursus saepe quemvis casum bonum aut malum significat, plerunque tamen malum. Paulus verbo Occurro, καταντάω , utitur pro pertingere, aut pervenire ad aliquam optatam metam. Ephes. 4, Donec occurramus omnes in unitatem fidei, et cognitionis filii Dei, in virum integrum. Sic et Philippens. 3 inquit, Si quo modo occurram ad resurrectionem mortuorum: id est, ut feliciter Deo benedicente eo perveniam. Forte hoc ideo dicitur, quod ad locum Iudicii ex diversissimis locis homines confluent, concurrent, et quasi sibi invicem occurrent. Sic et Ierosolymam ad solennia festa properantes et pervenientes sibi invicem quasi occurrebant.

OCULUS, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum, varia significat. Dicam tamen primum de eius propria significatione, postea de figuratis. Oculus igitur primum, quoad propriam significationem, nota vox est: et tamen cum aliis coniuncta, aliquid interdum obscuritatis habet. ut Genesis vigesimonono: Porro oculi Leae erant teneri: Rachel autem erat pulchra forma, et pulchra aspectu. id est, habebat imbecilles oculos. Oculot levare aliquorsum, aut etiam dirigere, indicat expectationem opis. hic enim est gestus expectantium alicunde aliquod bonum, ut subinde eo versus attollant aut dirigant oculos, prospectantes an veniat illud desideratum auxilium. Psal. 121. Levabo aut levare soleo oculos meos ad montes, unde veniet mihi salus et auxilium. Sic 123 Psal. Ecce sicut oculi servorum sunt ad manus dominorum suorum, sicut oculi ancillae ad manum dominae suae: sic oculi nostri ad Dominum, donec misereatur nostri. Servi enim et servae expectabant a Dominis, non tantum pensum, aut res in quibus laborare debebant: sed etiam victum et amictum, cum alioqui non haberent unde acciperent. Germani prorsus eodem modo dicunt, Einem andern in die hend sehen: pro, aliunde pendere, nihil habere in sua potestate, sed aliunde expectare opem. Oculi mei semper ad Dominum, Psalmo vigesimo quinto. Ad te Domine oculi mei, in te speravi: Psalmo centesimo quadragesimoprimo idem bis dicit. Oculos deficere, et contra illuminari, significat extreme imbecillum esse, aut contra revalescere et bene habere. Nam tum infirmitas corporis, tum et firmitas, in oculis sentitur in primis. Imbecillibus caligant oculi, nullam possunt ferre lucem, et similia damna sentiunt. Posset videri quaedam synecdoche, quod imbecillitas partis pro toto ponatur. Sed tamen non male dixerimus, hic oculos in propria significatione accipi. 1 Samuelis decimoquarto: Ionathan comedit de melle, et viderunt oculi eius, seu illuminati sunt: id est, prae fame et lassitudine ita erat exhaustus, ut iam oculi eius caligarent: sed sumpto cibo recepit vires, et oculi potuerunt tanto valentius cernere. Paulo ante dixi de phrasi, Illuminat oculos amborum Dominus: id est, ipsos sustentat et alit, ac fovet, ut possint fungi vita, et potentiarum suarum functionibus. Dare defectum oculorum, Deut. vigesimooctavo, intelligo de [?: imbecil- ] alii de spe irrita: Dabit tibi cor pavidum, et [?: defec- ] oculorum. Sic Ieremiae capite 14 dicuntur [?: oc-- ] [?: ] rum deficere, quia non erat herba: id est, fame extremum languere, adeo ut eis iam visus debilitari incipiat Eadem ratione Psa. sexto dicitur, Caligavit oculus [?: ] pro irritatione, inveteravit propter inimicos [?: me- ] est, ob perpetuas eorum molestationes. Deficere [?: ] dicuntur etiam ob longam expectationem: quia, supra dixi, cum alicunde opem expectamus, solemus intento visu spectare: id cum diu facimus, [?: necess- ] defatigantur oculi, defatigatur etiam aut debilitatur totus homo nimio desiderio ac dolore, quod non [?: ] tingat res expectata ac desiderata. Hinc igitur [?: legi- ] Psalmo 119, Defecerunt oculi mei ad eloquium [?: ] id est, dum tuarum promissionum impletionem expecto. Thren. 4, Defecerunt oculi nostri ad auxilium nostrum vanum, in expectatione nostra expectantes [?: ] tem, quae servare non potest. Psal. 96, Defecerunt [?: ] li mei, dum expectarem Deum meum. Iob 31. Si [?: ] viduae deficere feci: scilicet, longa expectatione [?: ] petitae, et tandem irritae. Dicuntur etiam [?: defic- ] oculi prae lachrymis: id est, ob perpetuum ac [?: nimi- ] ctum. Threnorum secundo. Idem est descendere [?: ] aquas, Threnor. tertio: Descendit in rivos [?: aqua- ] oculus meus. Et Ierem. decimotertio: Descendet oculus meus in lachrymam: id est, perpetuo fletu [?: de- ] ac defluit, et pene totus effluit et effunditur in lachrymas. Oculis dare somnum, id est; dormire, Psalmo 131 dedero somnum oculis meis, et palpebris meis [?: d- ] tationem. Eadem locutio est et Proverb. 6. Idem est Videre somnum oculis: Die ac nocte somnum oculis [?: ] non videt, Eccles. 8. id est, non dormit. Quae phrasis etiam apud Terentium in Heautontimorumeno. ¶ Oculus per metaphoram valde crebro significat [?: ] mentem iudicium aut cognitionem, seu [?: inter- ] culum: cuius sunt innumerae phrases. Prima est [?: ] oculis alicuius aliquid esse bonum aut malum, rectum aut [?: ] vum: pro, iudicio alicuius aliquid tale videri ac [?: ] ri: cuius locutionis exempla, quia passim sunt [?: ob- ] omitto. Exposita alioqui est haec eadem locutio [?: ] in praepositionibus Coram, Ante, in conspectu, et in nominibus, Bonum, ac Malum, ut hic eadem repetere non sit [?: ] cesse. Tribuitur alioqui non tantum hominibus, [?: ] et Deo, per anthropopathiam. 2 Samuelis vigesimo secundo: Reddidit mihi Dominus secundum iustitiam meam, secundum puritatem manuum mearum [?: ] oculis suis. Sic dicitur aliquis iustus in oculis suis, Iob. 36 simosecundo, Sapiens in oculis suis Proverbiorum, 3 quinto, ubi etiam plenius dicitur, et ingeminatur: [?: ] iis qui sunt sapientes in oculis suis, et in facie [?: ] dentes. id est, suo iudicio. 1 Samuelis decimoquinto, Cum parvulus esses in oculis tuis. Genes. 16, In oculis suis viluit hera sua: id est, coepit Hagar [?: conte- ] ram. 2 Samuelis sexto: Ero abiectus aut vilis [?: ] meis. Contemptus in oculis eius reprobus, [?: ] id est, contemnit reprobum. Difficile in alicuius Zach. 8. Quod si difficile videtur in oculis [?: reliqu- ] populi huius, num et in oculis meis erit difficile. [?: ] illorum aut meo iudicio. Durum in oculis alicuius, [?: ] 15. Num leve est in oculis vestris, generum esse [?: ] 1 Sam. 18. id est, vestro iudicio. Num [?: spelunca- ] facta est domus mea in oculis vestris? id est, [?: ] indicio. In hac significatione, usurpando [?: ocul-- ] [?: + ] aut iudicio, dicitur oculus malus, oculus malignus. Proverbiorum 23, Ne comedas panem [?: ] malum habentis: i. invidi et avari. Si Prov. 28, [?: ] ad divitias vir mali oculi: i. avarus, tenax. et Deut. 28, Cave ne malignus sit oculus tuus in fratrem [?: ] tem: pro, ne sit mens tua parca et nimium tenax ergo [?: ]

-- 397 --

769/770 Contra boum oculus, dicitur animus aut mens benigna, [?: -arga ] , benefica. Proverb. 22 Bonus oculus benedicetur, tribuit enim egeno de pane suo. Christus Matth. 6 vocat simplicem oculum, et intelligit etiam alienum ab invidia et rapacitate. Sic Matth. vigesimo opponit malum oculum simplici, obiurgans invidos illos operarios, qui dolebant liberalitatem Domini aequare sibi [?: -os ] operarios, qui unica solum hora laboraverant. Porro Marc. 7 dicit, ex corde exire malum oculum: id est, invidiam. Oculus carneus, pro iniusto iudicio aut animo, quale est plerunque hominum. Iob 10. Nunquid oculi carnei tibi sunt? aut ut videt homo, tu vides? id est, numquid tuus animus aut iudicium iniustum et irreconciliabile est? Contra Mundus oculis significat sanam ac puram mentem, quae iniustitiam videre ac spectare non potest. Hab. 1, Mundus es oculis, ut spectare non possis et cernere laborem. In hac significatione oculi promente, dicitur etiam Oculus sublimis pro superbo, et humilis pro demisso modestoque animo. Proverbiorum 6. Dominus odit sublimes oculos: id est, superbam mentem. Psalmo 101. Elatum oculis et turgido corde non possum ferre. Sic Psalm. 131, Domine non exaltavit se cor meum, nec elevati sunt oculi mei, non ambulavi in magnis et mirabilibus super me. Contra humilis oculus, pro modesto homine ac animo usurpatur. Iob 21, Humilem oculis servat Deus. Possis hanc locutionem etiam ad eam originem referre, quod superbi plerunque in altum respiciunt, elevato vultu: contra autem humiles ac tristes in terram deiiciunt faciem et oculos, sicut publica [?: ] Luc. 18 depingitur. Videri ergo posset ex ipso genera ac specie externa sumptam esse picturam animi, ac superbum dici elatum oculis, quia talis est eorum gestus ac vultus. Hic igitur Levatio oculorum longe aliud significat, quam supra, ubi pro sperare ponitur. Isaiae 10. Visitabo super altitudinem oculorum eius. id est, [?: pu-iam ] illum propter superbiam. Superciliorum elenatio etiam Latinis tum superbiam, tum austeritatem notat. Hinc Superciliosus. Esse aliquid in oculis alicuius: pro, videri ei. Genes. 19, Fuit sicut ludens in oculis ipsorum. id est, visus est eis iocari, aut etiam delirare, dum minatur interitum Sodomitis. Sic Genes. 27, Ero in oculis eius eius illusor: pro, putabit me sibi illudere. Genes. 29, Fuerunt in oculis eius dies pauci. Sic Numer. decimotertio: Eramus in oculis nostris et eorum ut locustae: [?: ] , nostro et ipsorum iudicio. Fui in oculis eius ut reperiens pacem, Cant. octavo. Et Levit. 13, Si plaga stete [?: ] in oculis eius. pro iudicio ipsius. Oculus aliquando [?: ] ipso homine ponitur, sed non citra quandam [?: em- ] , perspicuitatem, aut alicuius rei proprietatisve declarationem. Sic saepius dicitur, In oculis totius Israelis. id est, coram toto Israele: seu sciente, aut etiam terrificante toto Israele. Exodi quadragesimonono. 1. Paralip. 28. Trado tibi agrum in oculis filiorum Heth. Genes. 32. pro, sciente et testificante toto hoc coetu. Ligavit eum in oculis eorum, Gen. 42. pro, coram, illis ipsis spectantibus et intuentibus. Sic Num. 24, In oculis [?: Mo- ] et totius coetus adduxit scortum. pro illis spectantibus Ieremiae 43. Abscondes illos lapides in oculis [?: vi- ] Iudaeorum. id est, illis cernentibus infodies eos [?: ] terram, super quem locum postea rex Babylonis [?: -et ] suum tentorium. Lucae decimo: Beati oculi qui [?: vi- ] quae vos videtis. id est, beati vos estis quod vide [?: ] haec, ac beati omnes qui videbunt, etc. Porro Mat. [?: ] decimotertio: Vestri vero beati sunt oculi, quia [?: ] et aures vestrae, quia audiunt. id est, quia recte [?: ] spiritualiter, videtis, auditisque. Proverbiorum trigesimo: Corui eruent oculum contemnentem patrem. id est ipsum degenerem filium comedent. Solent alioqui plerunque primum cadaveribus oculos effodere. [?: ] Corinthiorum secundo: Quae oculus non vidit, nec auris audivit. id est, quae nemo hominum vidit, aut audivit. In oculis solis: pro, coram sole, seu cernente sole. 2. Samuelis duodecimo: Dormiet cum uxoribus tuis in oculis solis huius. pro, spectante sole isto: id est, publice ac propalam. Mox addit: Tu fecisti abscondite, ego vero faciam coram toto populo Israel, et coram sole. id est, patefaciam tuum scelus. Sic posset exponi illa crebra phrasis: Invenire gratiam coram alicuius Oculis. pro, coram aliquo: tametsi simul iudicium aut mentem notet. Significat autem (ut alibi exposui) esse alicui acceptum, gratum. Latere alicuius oculos aliquid: id est, ipsum, aut eius iudicium, cognitionemque. Levit. 4, Si tota synagoga erraverit, et latuerit res in oculis congregationis. pro, ignota eis fuerit. Ab oculis alicuius amovere molestiam, Iob tertio. pro, a conspectu ipsius, vel ab ipso, liberare eum molestia. Cum convertero captivitates vestras in oculis vestris, Zoph. tertio pro, cum reduxero captivos vestros coram vobis, ita ut eos cernatis reduces ac incolumes, Displicere aliquid in oculis alicuius: id est, ipsi. Genes. 48. et 2. Samuelis undecimo. Sic durum in oculis alicuius, Deuteronom. decimoquinto: Ne sit durum in oculis tuis, cum dederis ei. Loquens mendacia non firmabitur in oculis meis: id est, coram me, apud me non consistet, nec erit acceptus. Sanctificare Deum In oculis populi: pro, coram populo. Numer. vigesimoseptimo: Rebelles fuistis. ut sanctificaretis me in oculis eorum. Honorare aliquem in oculis alicuius: pro coram aliquo. 2 Samuelis 10. Num honorat David patrem tuum in oculis tuis? pro, coram te, vel etiam tua opinione. Facere spernere viros In oculis mulierum. id est coram eis, seu ab eis, earumue iudicio: Esther 1. Mille anni in oculis tuis velut hesterna dies, Psalmo nonagesimo. id est, coram te, vel tuo iudicio. quasi diceret: Tu non pluris facis mille annos, qua mortalis homo diem unicam, adeo tu non senescis. Fecisti malum in oculis Domini, 1. Sam. decimoquinto. pro, coram Domino, seu quod maxime displicet Domino. Posses enim illud Coram oculis. referre vel ad facere, vel ad maium. Placere in oculis alicuius: pro, alicui. Iosuae vigesimosecundo, Iud. decimoquarto. Haec est sapientia vestra in oculis populorum, Deut. 4. pro, coram exteris, vel apud exteras gentes, seu etiam ipsarum iudicio. Eadem significatio est 1. Corinthiorum secundo: Quae oculus non vidit, nec auris audivit: id est, quae et qualia nemo mortalium suis oculis vidit, aut auribus audivit. Oculis multum affectus tribuuntur, quia per eos facillime in corde excitantur. magis enim movent ea quae videmus, quam quae audimus, aut alioqui sola cogitatione complectimur. Sic et Martialis dicit, Oculi sunt in amore duces: et Graeci inquiunt, ἐκ τοῦ ὁραν γίνεται τὸ ἐραν , Ex visu amor: Germani, Auss den augen, auss dem herzen. Ira tribuitur oculis, Genesis trigesimoprimo: Ne sit ira in oculis domini mei, quia non possum surgere. Genesis quadragesimoquinto: Ne sit ira in oculis vestris, quod vendideritis me: id est, ne irascamini vobismet. Inde est, quod oculi dicuntur irritari, Isaiae tertio: Et opera eorum contra Dominum, ad irritandos oculos gloriae eius. pro, ad provocandum ad iram. Cupiditas valde frequenter oculis tribuitur. 1. Ioan. 2. Quicquid est in mundo, est concupiscentia carnis et oculorum, id est, oculi cernentes ista terrena commoda ac bona, excitant in corde eorum cupiditatem. Tribuitur concupiscentia oculis, quae cordis est, quia eam in corde excitant. Sic oculorum desiderium vocatur uxor Ezech. 24. Ibidem et templum Domini dicitur desiderabile oculorum populi. Concupiscibile oculorum notat etiam, quicquid est preciosum. 1. Reg. 20. Omne concupiscibile oculorum tuorum ponet in manibus suis. pro, quicquid habes preciosum et tibi valde charum, auferet. Post oculos abire: pro, sequi desideria ac cupiditates, quas oculi moti externis

-- 398 --

771/772 obiectis excitare conantur in corde. Iob 31, Si post oculos meos abiit cor meum. Hinc iubemur avertere oculos, ne videant vanitatem, et excitent in corde pravas cupiditates, aut alios affectus. Hanc naturam oculorum, aut phraasin etiam, Christus Matth. 5 exprimit, inquiens: Omnis qui vidit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechavit. Huc facit Graecum proverbium, Ex visu amor. Et illud Virgilii, Ut vidi, ut perii. Sic de studio aut desiderio idololatriae dicitur Ezek. 26, Post idola patrum suorum oculi eorum. id est tenebantur desiderio idololatriae suorum maiorum. Sic dicit Ezechiel cap. 20, Singuli abominationem oculorum vestrorum abiicite. id est, idola quae mihi sunt abominatio, in quibus tamen vos oculis et corde haeretis. Oculi pleni adulterae, 2. Pet. 1. id est, adulteri tantum eo fine spectant mulieres, ut eas concupiscant, et quaerant occasionem adulterandi. Respicit autem Apostolus spiritualem impuritatem: id est, ad idololatriam. Oculis tribuitur etiam misericordia, unde crebro in Psalmis ista duo coniunguntur: Respice in me, et miserere mei. Unde fit, ut oculus dicatur parcere, scilicet movendo cor ad misericordiam. Deuteron. septimo et 33. Non parcat ei oculus tuus: scilicet idololatricis populis, et etiam amico aut sanguine coniuncto. Ea locutio crebrô in Sacris literis reperitur. ut Isaiae 13, Ezechiel. 5. 7. 8 9. 16 et 20. Oculi alicuius super aliquem, significat curam et auxilium ei impendere. ut Psalmo 33. Ecce oculi Domini super timentes eum, et ad eos qui expectant misericordiam eius. Sic oculus Domini impinguat equum: id est, praesens cura ac diligentia ipsius. Contra, Vultus Domini super aliquem esse, in malam partem accipitur Psalmo 34. et 1. Petri 3. Oculi Domini ad lustos, et aures eius ad clamorem eorum. Vultus Domini contra eos qui faciunt malum, ut extirpet de terra memoriam eorum. Oculus Domini erat super senes Iudaeorum, Esdrae quinto. pro, Deus eos regebat et fovebat. Ratio locutionis est, quia quae diligimus, curamus et fovemus, ea crebro respicere solemus. Inde fit, ut etiam verbum Respicere, pro curam habere alicuius, ponatur: Psalmo 101. Oculi mei ad fideles, ut sedeant mecum: id est, mecum habitent. Eadem phrasis usurpatur et de hominibus, Genesis quadragesimoquarto: Adducite eum huc, et ponam oculum meum super eum. id est, curam eius habebo, benefaciam ei. Sic rex Babylonis mandat praefecto, ut oculum suum ponat super Ieremiam: cap. trigesimonono et 40. Oculos tuos pone super illum nec feceris ei quicquam mali. pro, habeto curam eius. Videtur tamen Scriptura ipsa indicare, phrasin hanc ambiguam in utrunque fuisse: ideo addit interdum declarationem aut specificationem. Ieremiae vigesimoquarto: Ponam oculum meum super eum in bonum. pro, favebo et benefaciam eis. et Amos 9, Ponamque oculos meos adversus illos in malum, et non in bonum. id est, curam habebo de eis, ut puniantur, non ut iuventur. Aliquando haec locutio simpliciter cognitionem significat. Iob 34. Oculi Dei sunt super vias viri, et omnes gressus eius numerat. id est, [?: no-it ] , observat. iudicat. Ponere oculos ad aliquid, significat in id intentum esse. Psalmo decimoseptimo: Oculos suos ponunt ad expandendum rete in terram. id est, ad struendas insidias, sicut retia feris et avibus tenduntur, Sic Psalmo decimo dicuntur impii abscondere oculos miseris: id est, ex occulto illis insidiari. Abscondere alioqui oculos est, non id agere circa eum quod opus est, sive in iuvando, sive in puniendo eo, ut supra in verbo ABSCONDO dixi. Oculos alicuius, praesertim Dei, alicubi esse, significat eius curam, providentiam et favorem, aut alioqui diligentiam. 1. Regum nono: Eruntque oculi mei, et cor meum ibi in seculum. Pollicetur Dominus se fore praesentem in templo, et ibi orantes exauditurum Deuteronom. undecimo: Semper sunt oculi Dei tui in ea terra inde ab initio. pro, curam ne providentiam illius habet. Contra, Excindi ex oculis Dei , est privari eius cura ac favore. Psalmo trigesimoprimo Excisus sum ab oculis tuis. Sic Cain dicit se [?: ] et abscondi a facie Dei: id est, singulari favore Dei privari. Sic aperire oculos super aliquem, Zachariae duo-decimo. Coram oculis suis aliquid ponere, est, aliquid [?: ] proponere aut assumere agendum: Psalmo centesimoprimo. Non ponam coram oculis meis iniquitatem, [?: ] rem impiam. Apertum habere oculum, est oculatum intelligentemque esse. Sic dicit Bileam Num. 24. intelligit autem de interno oculo, quo Dei voluntatem ac responsa perspiciebat. Oculorum aspectus, pro iudicio. Lev. 13, secundum aspectum oculorum sacerdotis. Sic Ecclesiast. 11, Et ambula in viis cordis tui, secundum aspectum oculorum tuorum. Et Ezek. 23. Adamavit eos [?: ] conspectum oculorum suorum. Blandiri in oculis [?: ] ius, est in iudicio ipsius. Psalmo 36. Blanditur sibi in oculis suis, ut inveniat iniquitatem suam ad odiendum [?: ] excusat et laudat impius suas pravas cogitationes, ad hoc, ut eas tandem exequatur, et alios oderit ac [?: ] Ordinare in oculis alicuius, est ei proponere sua probra, aut confutationem, in faciem, aut ante oculos: Psalm. 50 Arguam te, et ordinabo tibi ante oculos tuos. id est, veluti aciem quandam aut seriem probrorum, criminum et refutationum, tibi in oculos obiiciam, et contra oculos tuos dirigam. Esse aliquem alicui spinas in oculis [?: ] mer. 33. et Ios. 23. id est, esse illi molestissimum, et maxime noxium: ut si quis haberet spinas aut aculeos in oculis. Sic futuras gentes Iudaeis, nisi prorsus exterminentur, minatur Deus. Acuere oculos contra aliquem, est, hostiliter eum intueri. Iob 16, Hostis meus acuit oculos suos contra me. Sic Germani dicunt, Einen scharf ansehen, etc. Er sahe mich an, gleich als wolt ehr mich durchsehen quasi vellet me penetrare oculis. Annuere oculis, significat fraudulentis et perniciosis machinamentis, considerationibus et insidiis aliis moliri exitium. Qui enim prava consilia voluunt, sive propter iniustitiam [?: ] tus, sive ne alii resciscant et caveant, nutibus, gestibus, et aliis occultis notis indicant aliis, quid fieri velint, non propalam et aperte loquuntur. Tales notas plures congerit Salomon Proverb. 6, inquiens: Annuit oculis suis, loquitur pedibus suis docet digitis fuit. Sic Proverbiorum decimo: Qui annuit oculis suis, infert dolorem. id est, isti scelerati insidiatores tandem aliquam calamitatem excitant. Sic mox decimosexta capite Claudens oculos ad cogitandas [?: per- ] movens labia perfecit malum. id est, clausione oculorum et motu labiorum dat signum, aliquid prave agendi: hoc est, occultis conatibus, consiliis et conspirationibus sibi adiungens aliorum operam. Sic Psalmo vigesimoquinto: Ne inimici innuant oculo. [?: ] lis, est aliquando desiderato eventu potiri, et [?: ] ram intuendo suaviter perfrui. Psalmo nonagesimprimo: Tantum oculis tuis aspicies, et retributiones inimicorum tuorum videbis. Sic Mich. 4. [?: As- ] culus noster in Sion. Aspicere alioqui oculis, significat aliquid diligenter intueri, in aliquid [?: intent- ] Ezech. quarto: Pone cor tuum, et aspice oculis tuis et auribus tuis. pro hic sis totus, huc attende. Oculis [?: ] cere ad rectum, est verum iter sequi, non [?: declin- ] ad dexteram vel ad sinistram. Proverbiorum [?: ] Oculus dicitur caligare et computrescere prae in Psalmo sexto et trigesimoprimo: quia ira cum reliquum corpus ac valetudinem affligit, tum praesertim oculos, qui quasi ignei in iratis esse dicuntur. Sic solent dici [?: ] [?: ] , et igne micantes. Consulam tibi oculo meo, Psalmo trigesimosecundo. id est, mente dispiciam, quid tibi [?: ] utile ac consultum, quaeram et dabo tibi bonum consilium

-- 399 --

773/774 [?: ] . ¶ Oculus etiam providentiam notat tum in Sacris literis, tum et in Hieroglyphicis Aegyptiorum, ubi ipsa pictura oculi id denotat. Proverb. 20, Rex oculis suis dispergit omne malum, id est, suo iudicio et providentia, seu prudenti gubernatione: sicut supra dixi denotare curam. Sic et illud dicitur: Ut oculus videat, ac auris audiat, utrunque facit Dominus. id est, Deus efficit, ut et gubernatores prudentes sint, et sapienter prospiciant quid faciendum aut omittendum sit, et subditi ac ministri obediant. Sic Moyses dicit ad Hobab suum affinem, Num. 10, ut sit populo oculus: id est, dux ac monstrator viae et variorum commodorum in deserto utpote locorum illorum gnarus. Et Iob cap. 29, Oculus [?: -eram ] caeco, et pes claudo: id est, imperitis eram doctor et consiliarius. Sic et Paulus primarios doctores cumparat oculis in corpore Ecclesiae, 1. Cor. 12. Si dixerit auris, quia non sum oculus, non sum de corpore. id est, Si dixerit auditor, quia ego non sum doctor, ergo non sum de Ecclesia. Egredi oculos prae adipe, de superborum et potentum elatis oculis dicitur: sumpta similitudine a praepinguibus hominibus, quorum oculi turgent. Illumina oculos meos, ne forte obdormiam in morte: significat quidem haec loquutio restitutionem valetudinis, aut [?: -nationem ] , ut supra dixi. Sed hic per metaphoram significat illuminationem spiritualem, ne a verbo [?: aber-- ] , et moriatur morte spirituali. Contra dicitur Psalmo 69, Obscurentur oculi eorum, ne videant. Sic et Psalmo 69. Revela oculos meos, et considerabo mysteria legis [?: ] . Non caligabunt oculi videntium, Isaiae 32 id est, videbunt quid sit verum, et ab eo non aberrabunt. Ocu [?: l-s ] [?: ] dicitur Deus, cum non vult ad preces ac [?: mi--ias ] nostras respicere, Isaiae 1. Praevenerunt oculi mei vigilias ad meditandum in eloquio tuo, Psalm. 119. Non revertetur oculus meus ut videat bonum, Iob septimo. id est, non videbo amplius bonum. Videant oculi tui aequitates, aut rectitudines: id est, aequa, recta et proba nova et promove: Psalm. 17. Sapientis oculi sunt in [?: ca-- ] Eccles. 2. id est, est oculatus, oculis utitur, recte om [?: ] prospicit. Contra oculi stultorum esse dicuntur in omnibus terrae: quod et internis et externis oculis non in quae sibi ante pedes sunt, aut facienda incumbunt, considerant, sed aliena a se cogitant. Oculus dexter, pro [?: ] alicuius prudentia ponitur. Zach. 11, praedicit Deus venturum pastorem malum, qui neglectis ovium [?: --modis ] sua tantum quaerat. Ei minatur Deus, [?: inqui-- ] : Gladius erit super brachium eius, et super oculum dexterum eius. id est, spirituali gladio verbi ita eum con [?: ] , ut summas eius astutias ac nequitias, ipsamque [?: --am ] religionem confutem et evertam. Oculare aliquem, pro torue aspicere, ut solent invidi aut inimici: 1. Samuelis decimo octavo. Fecit Saul ab ea die oculans Davide: id est, hostiliter inspexit. sicut in Genesi dicitur, animadvertisse Iacobum, Labani et filiorum faciem non [?: ] talem erga se, sicut prius. Alii vertunt, Insidians, [?: ] intentos habens oculos mentis in eum, et observens occasionem et rationem perdendi eum. Sic Germani dicunt, Ein auge auff einen haben. Oculus etiam me-phorice aut synecdochice ponitur pro omnire [?: pre--- ] Sic Christus Matth. 5 inquit: Si scandalizat te [?: o--- ] tuus dexter. id est, si res tibi omnium utilissima preciosissima, ut est oculus dexter, manus aut pes, te [?: --dit ] , quo minus intres in regnum caelorum: abiice [?: ] prorsus abs te, ut modo salveris: tanti momenti est [?: ] damnationem effugisse, et in vitam [?: pervenis--- ] est igitur necesse quaerere ibi, quid oculus dexterus pes significet. Est enim loquutio hyperbolica, [?: ] inusitata re sumpta. Sicut cum Christus inquit: in divinitis monti, praecipiteris in mare. de quo [?: Hebra--- ] est dictum. Simili locutione dicit Paulus, [?: ] paratos fuisse dare sibi oculos, si possibile fuisset. id est, quasvis preciosissimas et charissimas res, et gratificari ei summis ac difficilibus rebus. Quo sermone exprimit eorum summam dilectionem erga se, suumque ministerium et Evangelion. Similis prorsus res, ac locutio pene eadem est ad Colossenses 2. ubi affirmat se paratum esse dare illis non tantum Evangelion, sed et propriam animam: id est, quidvis longe preciosissimum, ac sibi gratissimum: cupere se illis in omnibus ac summis gratificari, ac vel mortem pro eis oppetere. Sic Itali de re charissima dicunt, uno oculo emitur, costa un ochio. Oculus ponitur saepe pro tota facie, sicut Latinis O S: et porro per metaphoram transfertur ad cuiusvis rei superficiem, aut externum quasi aspectum. Sic dicuntur Locustae cooperuisse oculum aut faciem, id est superficiem terrae Exod. 8. Suffusio oculorum. est illa rubedo oculorum et palpebrarum, ex ebrietate proveniens. Vulgata versio mendose habet Suffossio, Proverbiorum vigesimotertio. Ad oculum servire et oculorum servitus, ὀφθαλμοδουλεία , Ephes. 6 et Coloss. 3, est externo tantum opere servire, seu quatenus tantum homines cernere ac iudicare oculis de tuo opere possunt, non vere ex animo: ut solent qui Deum non timentes, externa specie ac simulatione probitatis et officiositatis hominum gratiam captant. Oculo ad oculum in hoc populo visus est Deus, Numer. 14. pro, manifeste ac coram. sicut alibi dicitur, quod a facie ad faciem videbimus Deum. Super oculos alicuius ponere manus, est morientis oculos claudere, aut comprimere: quod liberi olim parentib. faciebant, ne scilicet hiantes apertique, veluti viventem adhuc referant, et quasi territent alios. Sic Deus pollicetur Iacobo Genes. 46. quod Iosephus ponet manum suam super oculos eius. Sic Penelope de Telemacho dicit, Comprimat ille tuos, comprimat ille meos: id est, sit utrique superstes. Dan. 7 dicitur de parvo cornu quartae bestiae, quod habeat oculum, sicut est hominis oculus, et loquatur grandia. ubi oculum aliqui de prudentia exponunt: aliqui de honesta specie. Videtur autem omnino illud cornu significare Antichristum ipsum. Dicit igitur Spiritus S. illam horrendam bestiam habere aliquam speciem hominis ac cultoris Dei, et non velle videri omnino veram bestiam: sed tamen interim eum sub illa specie hominis ac cultoris Dei horrendas blasphemias contra Deum et veram pietatem evomere. Christus Matth. 6, et alibi dicit, oculum esse lucernam corporis: de quo loco supra in vocabulo LUCERNA dictum est. Sumit autem similitudinem aut metaphoram ab externo visu, et eam transfert ad internum seu mentis oculum: quae si est naturali caecitate obscurata, et insuper etiam malis habitibus et pravis cupiditatibus perversa, nihil prorsus recte agit: quod si est fide, verbo ac Spiritu sancto illuminata, recte regit hominem, eiusque actiones. Alias de spirituali illuminatione aut sanatione oculi mentis accipitur, Actor. 26. Ut aperias oculos eorum, quo se convertant a tenebris ad lucem, etc. Sic Lucae 24, Aperti sunt oculi eorum. Oculos ut non videant, et aures ut non audiant, Romanorum 11. pro, oculos non videntes aut caecos, et aures non audientes vel surdas. Quibus ante oculos fuit Christus depictus, Gal. 3. id est, quibus Evangelium ita clare, evidenter ac luculenter fuit traditum ac propositum, ut pene oculis suis viderint Christi passionem. Ante oculos aliquid ponere, aut oculis subiicere, usitatum est, et in omnibus linguis usurpatur. Deus det vobis illuminatos oculos mentis, Ephes. 1. id est, illuminatam mentem. Contra 1. Iohan. 2, Tenebrae excaecaverunt oculos eius. Abstergere lachrymas ab oculis alicuius, est eum consolari, vel potius liberare a causis lachrymarum, nempe ab omni calamitate, labore ac dolore. Isaiae 25. Apoc. 7 et 21.

ODI et DILIGO, saepe non tam animi affectus,

-- 400 --

775/776 quam actiones eum affectum consequentes indicant. Diligere enim significat curare, defendere, servare: Odisse vero, negligere, laedere. Atque ita alias longius a causa in effectus prolabuntur hae voces, alias propin quiores effectus significant, sive simul adsit ipse effectus, sive non. ut Lucae 16. Aut enim alterum odio habebit, et alterum diliget. Videtur per odio habebit significari, negliget: ut ex sensu et sequentibus verbis universae sententiae intelligi potest. Affectus enim dilectionis etiam in plures extendi posset, sed opera servi non po test Proverb. 13, Qui parcit virgae, odit filium: id est, negligit: at diligens ipsum, mature castigat ipsum. id est, qui recte curam agit filii. Et Proverb. 8, Qui odit sapientiam, amat mortem, etiamsi oderit illud. Iohan. 12, Qui amat animam suam, perdeteam: et qui odit animam suam in hoc mundo, in vita aeterna custodiet eam. Matth. 16 pro amare ponitur velle servare: Qui voluerit animam servare. Significat et in Christi dicto Lucae decimoquarto, amare, idem quod turare: odisse idem quod negligere: Si quis venit ad me, et non odit patrem suum. id est, non postponit patrem mihi: non ob me, cum res postulat, negligit. Sic 1. Petri 3, Qui nult vitam diligere, et videre dies bonos: id est, vult fruivita. Psal. 34 paulo aliter habent haec verba: sed Apostolus non tam citat illud dictum, quam eo alludit. Iohan. 3. Qui mala agit, odit lucem id est, vitat, fugit. Ezech 35, Cum sanguinem oderitis, sanguis vos persequetur. pro cum fugiatis bellum, non effugietis tamen. In hac significatione et sensu etiam accipiendum opinor dictum: Esau odio habui. Iacob autem dilexi, Malach 1, et Rom 9: ut significet, In hac parte neglexi eum, quod ei primogenituram abstuli, quodque eum ac eius posteros servituti Iacob addixi. non quod eum ex animo oderit, ac propterea in aeternum condemnaverit, quandoquidem Esau Gen. 33 clara fraternae dilectionis ac pietatis signa ostendit: unde Lutherus servatum probat. Sunt etiam gradus odii ac dilectionis, aut probationis divinae. Quaedam enim opera ac homines in huius vitae disciplina iustos probat Deus, quos in altera vita aut ad alteram vitam iniustos pronunciat et damnat. Sic Salomon est dilectus Deo, et ab eo innumeris bonis ornatus, quod ad hanc vitam attinet. de altera dubium est. Contra Lazarus et Iobus, sunt maledicti et flagellati a Deo in hac vita. Sic supra ostendi, interdum dilectionem pro ipso effectu aut beneficio suo poni, aut etiam pro indicio suo. Non raro tamen ulterius se extendit, non solum neglectionem, sed etia laesionem significans. Iob 3. A robore manus tuae odisti me: pro, perinde me graviter afflixisti, ac si odisses me: vel, pro tuo summo odio, aut ex summo odio afflixisti me. Ezech. 23. Agent tecum in odio: id est, ut hostes tui: crudeliter, utpote hostes, te tractabunt. Paulo ante dixerat, Agent tecum in ira, id est irati; seu, pro sua acri ira. Sic aliqui exponunt illud 1. Ioan. 3, Quisquis odit fratrem suum, homicida est: ut nempe non de solo affectu intelligatur, sed etiam de aliquo externo conatu. Verum rectius exponetur de ipso proprie affectu: sicut praecessit, Qui non diligit, manet in morte: et sicut Christus quoque Matt. 5 docet, Praecepta Dei requirere non tantum externum opus, sed etiam internum seu cordis: et illos quoque esse adulteros aut homici das, qui solummodo tales affectus, aut animi impetus habent. Loquitur ergo de interno homicidio. Psal 36, Blanditur sibimet impius ad inveniendum iniquitatem, ad odiendum: id est, probat sua consilia et conatus, eoque illa pergit perficere. ut laedat proximum. Odio habet anima, id est, aliquis ex animo odit: Isa. 1, Calendas vestras et Sabbata vestra odio habet anima mea. Perfectio odii: pro, perfecto odio. Psal 139. Perfectione aut consummatione odii odi eos. id est adversarios Dei et verae religionis ex animo aut toto pectore detestor. Salvare de manu odientium: id est, persequentium, Psal. 106. et Lucae 1. Odium ponere pro dilectione, Psal. 109, est odisse diligentem te. Latini dicerent, reponere. bona enim et mala gratia apud eos reponitur pro beneficio.

ODOR, et ODORARI, primum per metaphoram significat famam: quod perinde mala bonaque hominum facta latum de se spargant rumorem aut [?: ] sicut res odoriferae aut foetidae suum odorem diffundunt. Sic Iacob dicit Genes. 34, ad Simeon et [?: ] lios: Turbastis me, et foetere me fecistis coram [?: ] toribus huius terrae. id est, hoc tam crudeli facinore [?: ] lam mihi famam, ingens odium et periculum [?: ] apud omnes circumvicinos. Praefecti quoque populi Israelitici dicunt ad Moysen et Aaronem, Foetere [?: ] stis odorem nostrum coram Pharaone et praebuistis [?: ] gladium contra nos. Contra etiam bonam famam significat, 2. Corinth. 2: Deus bonum odorem noticiae [?: ] manifestat per nos in omni loco. id est, famam aut doctrinam de sua noticia. Sic ibidem Paulus dicit, se aliis quidem esse odorem salubrem ad vitam, aliis vero [?: ] ad mortem. id est, famam ac opinionem hominum de se suaque doctrina, apud alios quidem bonam ac veram esse, eisve parere vitam: apud alios autem falsam [?: ] tram esse, tanquam pestilentissimi seductoris, quae [?: ips-- ] sit causa exitii. Porro offerebantur Deo in templo aeria thymiamata et suffitiones, adhaec et victimae offerebantur, quarum ustio aut assatio suavem odorem [?: ] bat. Quia vero omnis bonus odor recreat, et ille [?: ] ac fumus ascendebat in caelum, veluti ad Deum: ideo dicebantur illa offerri in odorem quietis, aut recreationis et refocillationis Domino. quae phrasis creberrima est in descriptione Sacrificiorum. Alii quietis [?: ] cunt odorem sacrificiorum vocari, quia faciat Deus quiescere a sua ira, et quasi ardens aestuansque cor eius recreat ac refrigerat. Sic etiam Deus dicitur odorari sacrificia aut incensum, cum ea placide grateque, [?: ] in vera Mediatoris fide oblata accipit. Sic legitur Genesis octavo: Odoratus est Iehova odorem quietis [?: ] suscepit propitius sacrificium Noach, eique ac filiis, [?: ve ] tiusque mundi hominibus placatus est. Contra [?: ] reiicit sacrificia aliquorum Deus, dicit se non odoratarum ea ut est Amos 5 Sic David dicit ad Saulem persequentem se: Si Dominus te incitavit contra me, odoretur sacrificium: scilicet tuum. quasi dicat, Sit tibi placatus ac propitius, non puniat te propter hoc [?: fact- ] sed potius te iuvet, tueatur ac foveat, detque tibi quod petis. Sin autem mali homines te incitarunt, in illi maledicti coram Domino, me vero tueatur et [?: ] vet Deus. Alii male exponunt locum, quasi de suo sacrificio loquatur David. Sic Paulus dicit Ephes. 5. Christus se pro Ecclesia obtulisse in odorem suaveolentiae Domino. id est, in sacrificium longe acceptissimum [?: ] Eodem titulo ornat etiam eleemosynam Philippensi sibi missam Denique 2. Cor. 2 etiam seipsum dicit [?: ] num odorem Christi Deo. id est, suam functionem ac praedicationem esse Deo gratissimum sacrificium, per Christum. Sicut alibi ait, se sacrificare Evangelium. Sic [?: ] 20 dicit Deus, se in regno Meschiae accepturum eorum [?: ] ctimas, et in odore recreationis aut quietis [?: pro--- ] lis futurum. Odor suavitatis, aut quietis, aut recreationis [?: ] ismus est: pro odore suavi, recreante, et [?: quie- ] [?: ] te. Odor interdum ponitur pro ipso incenso, aut [?: ] miamate Levit. 2 et 6, Adolebitque sacerdos odorem eius super altare. id est, incensam ipsam rem odoriferam Odor aquae, pro humectatione aut humiditate, per [?: ] . Iob 14, Ab odore aquae germinabit arbor preciosa. Odorare et Olfacere metaphorice, pro deprehendere, quod multa etiam ex odore bono aut malo [?: ] scuntur et diiudicantur. Sic Demea apud [?: Terem- ] dicit, se olfacturum fuisse totis sex mensibus priusquam

-- 401 --

777/778 filius aliquid mali moliretur. Simili ratione dicitur Isa. 11, quod Spiritus Domini instruens et ornans Meschiam variis donis, faciet eum odorari in timore Domini, ut non iudicet iuxta visionem oculorum, aut auditum aurium pro, efficiet eum ita sagacem, et acri iudicio praeditum, ut ipsummet cor intueatur, et inde faciat iudicium de hominibus. Odor incensi, precationes piorum significat: de quo Apocalypsis 8. Sic Psalm. 141. Dirigatur veluti incensum oratio mea in conspectu tuo: de qua locutione in voce ORATIONIS dicetur. Isaiae 3 minatur Deus mulierculis Hierosolymitanis, quôd pro suis suavibus odoribus habebunt foetorem. sicut alias eorum delicias ibi enumerat, quas se conversurum ait in graves poenas.

OFFENDICULUM, vide infra in Scandalum.

OFFERRE, Latinis ultro aliquid, et quasi prompre exhibere, tum de bona, tum de mala re dicitur, sive ea facto ipso aut opere, sive etiam solis verbis Deo vel homini superiori aut inferiori exhibeatur. Sed in Theologia et Sacris literis valde crebro usurpatur de oblatione sactificiorum, et aliorum munerum erga Deum. Inde Oblatio, verbum Hebraeum est הקריב hikrib et corbam, Graecum προσϕέρα, et προφορὰ . tametsi sint etiam alia verba Hebraea, quae per verbum Offero interpretes exprimere solent. Reperitur tamen etiam in Sacris non raro in ista, quam diximus, Latina significatione. Hac ambiguitate verbi Offerendi, abusi quidam Scriptores, audacissime conati sunt asserere, Melchisedech obtulisse panem et vinum Deo, atque ita Missam praefigurasse: cum non tantum Hebraeus textus, sed etiam Vulgata versio habeat verbum Proferendi aut depromendi, quod fesso et esurienti exercitui Abrahami cibum sacerdos ille protulerit, exhibueritque. Malachias cap. 1 dicit, ubique per orbem terrarum offerendam esse oblationem mundam. in Hebraeo est Mincha, munus: de quo loco supra in voce MUNERIS dixi, estque is ab innumeris hoc tempore contra seductores, Missaeque patronos assertus. In eodem prorsus sensu docet et Petrus 1. cap. 2, Omnes pios esse sanctos, et sacerdotes ad offerendas spirituales hostias, acceptas Deo per Christum Iesum. Item Paulus ad Hebraeos ultimo hortatur pios, ut offerant Deo sacrificium laudis, fructum labiorum suorum. id est, gratiarumactionem, et celebrationem nominis divini. Porro in hoc verbo observandum est, quod cum Christus dicitur oblatus esse, aut oblatio, non tantum significat quod se addixerit aut devoverit Deo: sed etiam, quod se in sacrificium per passionem ac mortem obtulent. Includit igitur mortem ipsius. nam oblationes pleraeque sacrificabantur, aut mactabantur.

OLEA, aut OLIVA, ob plures proprietates, plures Hebraismos parit. Primum autem ratione perpe tuae viredinis, fertilitatis ac bonitatis fructuum, celebratur. Sic Psalm. 52, Postquam tristem exitum Doegi et aliorum persequutorum ac impiorum praedixit et descripsit, subiicit antithesin: Ego vero sicut olea virens aut fructifera ero in domo Dei: Sperabo in misericordia Dei in seculum, et ultra. Eadem ratione etiam Psal. 128, Uxor tua sicut vitis frugifera in lateribus domus tuae: et filii tui sicut novellae vel plantulae olivae, in circuitu mensae tuae. ubi duplex ratio similitudinis esse potest: sive quod, sicut baccae oleae utrinque pendent circa [?: -mina ] aut ultimos ramusculos olearum, praesertim [?: ---arum ] , quae fertiliores esse solent: vel sicut [?: plantu- ] olearum ordine collocatae, tum circundant aream fui, et simul spe futurorum fructuum exhilarant [?: pos---m ] : sic etiam liberi circumstent mensam parentum, [?: ] exhilarantes. Sic Hierem. 11, comparatur Iehuda [?: ] inquit enim: Oleam frondosam aut viridem, et pulchram fructu aut specie, vocavit Deus nomen tuum. id est, secerat Deus florere hunc populum et civitatem, sed nunc castigabit et perdet eum. Sic Oseae 14 praedicitur felix status Israelis tempore Meschiae, ac inter alia inquit: Serpent surculi eius, erit decor eius ut olea, et odor eius ut Libani. Porro Scriptura vastationem et solitudinem regionis pingit similitudine paucarum baccarum, quae remanent post collectionem, alicubi in summis extremitatibus oleae, Isaiae 17, 24. et paucorum parvorumque botrorum, qui alicubi latitant inter folia post vin demiam, quos vindemiatores cernere non potuerunt: sic aliquos paucos superfore, quos hostes reperire, capere aut interficere nequiverunt. In solitudine crescere abietem, cedrum, et etiam oleas, significat, fore felicissimum statum, omnibus locis cultis, et habitatis. Isaiae 41 tali similitudine tempora et regnum Meschiae depingitur: quo indicatur, futuras ubique Ecclesias, veros Dei cultores, atque adeo etiam eximios doctores. Opus oleae mentietur: pro, fallet sua spe possessorem. Hebr. 3. quasi dicat: Promiserat quidem olea suis florib. copiam fructuum, sed non praestitit. Mich. 6 dicit Deus: Tu calcabis quidem olivam, at non ungêris oleo. id est, aliis laborabis, alii labores fructuum tuorum devorabunt. Solent enim vel pedibus hominum in sacco, vel mola instar isatidis aut glasti, commoli baccae olearum, quando inde oleum exprimendum est Iob 1; de impiorum immaturo exitio dicitur, quod violenter auferentur, sicut a vite una acerba: et sicut olea proiicit florem suvum, ita videlicet decidentib. floribus ante tempus, ut nullos postea habeat fructus. Zach. 4, duo primarii viri, et eximia Dei organa, Iosua et Zerubabel, pinguntur per duas oleas, eo quod (sicut postea exponentur) sic ex illis omnia bona in Ecclesiam populumve Dei tunc fluebant, sicut ex oleis venit oleum in candelabra in templo aut tabernaculo Dei ardontia. Ibidem illae duae oleae vocantur spicae olivarum, quia summitates arboris in magna fertilitate ita utrinque ornantur baccis aut granis, ut ferme spicae formam imitentur. Similis locus est etiam Apoc. 11, de duobus doctoribus. inquit enim, Illi sunt illae duae oleae, et duo candelabra, quae in conspectu Domini terrae existunt. Paulus Rom. 11, comparatione oleae et oleastri declarat conditionem Iudaeorum et gentilium. Iudaeos, tanquam natos in populo Dei: et nunc primum in eum translatos aut transportatos, vocat oleastrum, et dicit: Factos participes pinguendinis aut bonitatis verae oleae, hoc est, populi Dei: cum contra Iudaei increduli, tanquam inutiles rami ac infrugiferi palmites excisi, resectique, ac ab ea amoti sint. In qua comparatione illud est contra naturam insitionis aut rei, quod vult insertos surculos sylvestres imitari bonitatem trunci verae oleae: cum contra truncus transire soleat in naturam ac indolem insitorum surculorum. Sed de hac consonantia et dissonantia similitudinum, dicetur in Generalib. Regulis. Post diluvium columba affert ramusculum oleae, in indicium pacis a Deo concessae et exiccatae terrae. Fuit enim hoc indicium pacis: sicut et apud Virg. in VII et VIII Aeneidos:
Centum oratores augusta ad moenia regis
Ire iubet, ramis velatos Palladis omnes. Et alibi:
Paciferaeque manu ramum protendit olivae. Sic et Livius narrat, Carthaginenses legatos Scipioni protensis oleae ramis supplicasse eumque morem illos a suae originis gente accepisse, nempe a Tyriis, et vicinis Iudaeis. Zachariae 14 est, quod mons olivarum scindetur per medium: quod aliqui exponunt de divisione ecclesiae Hierosolymitanae, quae dispersa ac distracta sit per orbem terrarum ad propagandum regnum Christi, et praedicandum verbum eius. Ideo vero hoc nomine Ecclesia vocatur, quia ibi suos Christus postremo congregavit, eisque mandata tradens et valedicens in caelum ascendit.

-- 402 --

779/780 OLEUM, varias habet proprietates et usus. Inde est quod etiam varias phrases suppeditat. Coniunctae autem res aut locutiones sunt Olei et Unctionis. De posteriore aliquid infra suo loco dicetur, quod etiam ad vocis Olei explicationem proderit. Nunc nihilominus de oleo, eiusque loquutionib. agemus, quando quidem hic huius vocis ordo est. Oleo solebant olim inungi per totum corpus, praesertim autem caput perfundi. Eius eam vim dicit esse Plinius, ut cor roboret, leniat, et etiam tepefaciat. unde etiam sequitur exhilaratio. Psal. 109 dicit, oleum intrare in ossa: nempe inunctum per poros penetrat in totum corpus, atque ita humectat, calefacit, et exhilarat. Sicut Livius narrat, Annibalem suis militib. in magno frigore instante conflictu distribuisse oleum, in talem usum. Et Psal. 104, dicit oleum facere nitere faciem: nempe tum ipsa unctione addendo colorem, tum refocillatione aut exhilaratione sua. Solebant quoque oleo inungi sacerdotes, reges, et Prophetae: praesertim in ipsa prima creatione, initiatione aut inauguratione. Quo indicatum est, eos et validos ac industrios in suo opere esse debere: et tamen simul lenes, atque adeo contra frigus et etiam venena. id est, omnem externam vim munitos. Sed de significationibus unctionum harum, infra suo loco. Oleum ponitur pro uncto, aut Messia, Isa. 10. Corrumpeturque iugum a facie olei, seu propter oleum. id est, propter Ezekiam pium regem destruetur tyrannis regis Assyrii super Iudaeos. Proprie vero impletum est hoc per adventum ac redemptionem Meschiae veri, qui iugum ac chirographum nostrum, tyrannidemque legis, peccati, mortis ac Satanae confregit. Filius olei, qui possidetur ab oleo, aut quasi dicas oleatus. Cornu filius olei: Isaiae 5. Vinea fuit dilecto meo in cornu filio olei. id est, in loco praepingui aut fertili. Oleum enim saepe simpliciter pinguedinem significat. Locus igitur valde fertilis, vocatur filius olei aut pinguedinis, quia pinguedine tinctus et quasi unctus aut conditus est. Sic et Zach. 4. Iosua sacerdos et dux Zerubabel vocantur filii olei, quia fuerunt inuncti: aut quia, sicut supra in Olea exposui, et sicut ipsemet Propheta exponere videtur, quia ex eis ingentia bona ad coetum Dei proveniebant, sicut ex olea profluit oleum in lampades accensas Domino in tabernaculo eins. Quae expositio etiam loco Apocalyp. 11 magis convenit, ut supra hanc locutionem explicui. Oleum unctionis, fuit illud sacrum oleum, quo Aaron et filii, totumque tabernaculum, et omnia eius instrumenta inungebantur. De quo vide Exodi 29 et 30. Idem vocatur etiam Oleum sanctum, Num. 35. Oleiunctionis corona. Levit. 21, Corona olei unctionis Dei sui est super eum. de summo pontifice dicitur: pro, unctus est oleo, quo Deus eos inungi instituit. quod essent illi vice coronae et diadematis, quibus reges insigniuntur. Rivi olei, abundantiam non tantum olei sed et omnium rerum bonarum significant. Iob 29 Cum inundarent itinera mea butyro, et petra effunderet mihi rivos olei. pro, cum undique omnia bona, commoda et opes mihi large affluerent. similis locutio est illa Deuteron. 32. Fecit eum sugere mel de petra et oleum de silice durissimo. pro undique et maxima commoda ministravit, Talis hyperbole est et illa Deut. 33, Assur erit acceptus fratribus suis, et tinget in oleo pedem suum. pro, abundabit oleo, et aliis commodis ac opibus, ita ut vel pedes lavare in oleo prae copia et vilitate posset. Diximus fuisse moris. caput perfundere oleo. De eo more habetur Ecclesiast. 9. Omni tempore sint vestimenta tua candida, et oleum super caput tuum ne deficiat. pro, perpetuo sis laetus, et comodis huius vitae perfruere. Sic Psal 23 dicit Psaltes, Impinguasti oleo caput meum. id est, ditas ac foves me tuis deliciis ac bonis. Pingit enim ibi suam refectionem aut beationem, quae sibi a Deo contingat, per lautum convivium: ubi inter alias delicias olim etiam unguenta adhiberi solebant. Versus totus ita habet: Instrues coram me mensam in facie tribulant in me, impinguas caput meum oleo, calix meus erit exuberans. quasi dicat: Benignissime et lautissime tractabis ac fovebis me, inspectantibus, gementibus, plane frustra contra furentibus ac frementibus meis adversariis. Ab eodem more accipit similitudinem declarandae felicis fratrum concordiae, Psal. 133. Sicut oleum optimum in capite, destillans ad barbam. Eodem spectat et Christi sermo Matth. 6. Tu autem cum ieiunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava. id est, dissimula et cela tuum ieiunium, aliaque bona opera, specie laetae, et quasi deliciosae vitae, quae species est contraria ieiunio seu [?: ] . Contrariam enim prorsus formam iubet Ioab 2. Sam. 14 assumere illam mulierem, quae astute circumvent Davidem praetextu domesticae calamitatis, eumque promovit ut filium Absolonem ex exilio revocet. illique [?: ] tricidium condonet. Psalm. 141, est locus subobscurus, ubi haec videtur esse commodissima versio: Percutiat me iustus, et pius me arguat: oleum autem ראש principis, aut magnatis, non frangat, vel non attingat caput meum id est, longe malim, satiusque mihi esset, a bonis et piis [?: ] stigari, arque adeo etiam durius tractari, quam ab impiis summis deliciis saginari. Hoc enim est [?: argument- ] , ut cupiat longissime abesse ab omni malorum et pravorum, ipsorumque conatuum sodalitio. Significat vero per metaphoram ראש ros caput, principem aut potentem, sicut et in aliis linguis. Sic paulo proxime antea dixerat, se no velle vesci deliciis impiorum. Eodem facit, quod et Septuaginta ac Vulgata verterunt, Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum. Ungi [?: ] laeticiae, pro, oleo laetificante aut exhilarante: Psal. 45, et Hebr. 1. Unxit te Deus oleo laetitiae prae consortibus [?: ] , vel propter consortes tuos. utrumque simul significat tum, dari dona ac Spiritum filio non ad mensuram, sed ad plenitudinem: tum, nos omnes ex eius plenitudine haurire Significat enim hic oleum per metaphoram, spiritualem unctionem. Dicitur autem oleum laeticiae, qua exhilarat haec spiritualis unctio multo magis, quam illa corporalis. Oleum viride, pro valde bono hic enim boni olei color esse solet. per metaphoram, significat magna Dei beneficia. Psalm. 92. Exaltabitur cornu meum sicut unicornis: delibutus enim sum in oleo viridi. Oleum etiam ob suam bonitatem, lenitatem, et vim sanctandi, misericordiam et ipsum Evangelium significare interdum videtur: sicut contra vinum, ob suam [?: mo--- ] citatem, et vim purificandi, Legem. Sic enim solent exponere interpretes Parabolam de saucio viatore, cui in lutaris Samaritanus ex misericordia infuderit in [?: ] nera vinum et oleum: vinum, ut purificaret vulnera: et oleum, ut molliret et sanaret. Olei collatione etiam adulatio, et omnes blanditiae sermonis declarari solent [?: ] oleum fluit sine omni strepitu, et gustus quoque eius [?: ] ret omni acredine et asperitate. Mollit quoque vulnera et alia indurata aut exasperata in corpore. Psal. 55 [?: ] niora fuerunt butyro verba oris eius, at bellum in [?: ] eius. id est, molliora fuerunt verba eius oleo, cum [?: ] spicula, vel potius stricti gladii. Sic Proverb. 5. [?: ] est oleo palatum extraneae: pro mollissime ac suavissime loquitur. Ex his, natura suae molliciei blandum sermonem significantibus, posses etiam superiores phraset [?: ] significationes deducere: nempe tum oleum [?: ] id est, eorum adulationes: tum Evangelium, quod [?: e- ] blande cum peccatore loquitur et agit. Oleum [?: ] Levit. 24, et Num. 28, exponunt aliqui de oleo expresso ex contusis oleis: sed puto aliam esse [?: significat- ] Lenticula olei non deficiet, 1. Reg. 17. pro, oleum, lenticule aut oleum exlenticula. Terra olei, aut mellis: id est, [?: ] ge ferens oleum ac mel, Deuter. 8, et 2. Reg. 18. [?: Qu- ] non esset unctus oleo, 2. Sam. 1. Ibi reprobatus est [?: ]

-- 403 --

781/782 peus Saulis, quasi no esset unctus oleo. id est, quasi esset alicuius imbellis homuncionis clypeus. Olim enim in ungebantur clypei in bello, ut lubricitas illa minus pateretur certo figi ictum in scuto, praesertim lapidis, aut similium crassorum telorum. Posses non male referre illam unctionem olei ad ipsummet Saulem, que Deus passus sit ibi miserabiliter interire, tanquam alium quem vis homuncionem. quasi non esset rex aut Messias Domini, iuxta illam cominationem Dei erga magistratum: Ego dixi, Dii estis: veruntamen sicut homines moriemini, Oleo ungere significat per metaphoram, etiam Spiritu sancto regenerare, eiusque donis ornare. Sicut alibi Apostolus inquit, Docebituos unctio: ut supra dictum, et postea in voce UNCTIONIS dicetur. Sic autem vox olei accipitur Psalm. 45, Unxit eum oleo laetitiae, de quo loco supra est dictum, et Psalm. 89, Inveni David servum meum, oleo sancto meo unxi eum. id est, Spiritu sancto, eiusque donis eum imbui: non tantum illa externa unctione Sam. Isaiae sexagesimoprimo dicit Messias, se tristem, ac miserandum statum hominum infelicem, sua redemptione commutaturum. ac inter alia ait, se illis pro luctu oleum laeticiae daturum. Qua autem ratione oleo laeticia aut exhilaratio tribuatur, supra ostendi. Hic agitur de metaphorico et spirituali oleo, ac gaudio. Oleum effusum nomen tuum, Canticorum primo. pro, perinde spargitur laetus sermo de te, tuisque factis, sicut oleum optimum cum funditur, fragrantiam de se late emittit. Dixi vero supra, Odorem per metaphoram pro fama poni. Terra exaudit oleum, Oseae secundo, Dominus exandiet caelos, aut eis respondebit: caeli exaudient terram: terra exaudiet frumentum, vinum et oleum. pro, Deus faciet caelum efficax, bonasque in eo tempestates constituet. et caelum adhibebit tempestivos calores et humectationes, quibus riget ac tepefaciat terram. Unde postremo fiet, et terra producat fructus. Est prosopopoeia quaedam, quasi arbores, vites aut fruges matris terrae implorent opem, illa caeli, et caelum Dei. Monstratur autem simul causarum primae et secundarum connexio. Quo sensu et Empedoclis versus citatur ab Aristotele, quod terra ardenti amore expetat a caelo pluviam. Confusum est vinum, elanguit oleum: Ioelis 1. pro, male provenit. Sic et Habacuc dicit capite tertio: Opus olei [?: -entietur ] . Olim soliti sunt Apostoli et alii presbyteri miraculosa sanatione adhibere unctionem olei, Marc. 6. Iacobi 5. sicut et Isaias adhibet ulceri Ezechiae, [?: ] . De parabola Virginum prudentum et fatuarum, quarum hae quidem non acceperant oleum, illae autem habebant Matth. 25, quaeri solet, quid ibi oleum significet. adversarii contendunt, charitatem: alii contra [?: -dem ] , quod est multo tolerabilius. fides enim mater et nutris est charitatis aliarumque virtutum, non contra. quae significatio vel ideo quoque probabilior est, quod [?: ] confessionem, celebrationem Dei et propagatione [?: ] doctrinae significat: ea autem provenit ex vera fide, non exbonis operibus, sicut lux ex oleo venit. Sed [?: ] est opus minutiore aut subtiliore quadam partium [?: ---icatione ] : vua illa generalis sufficit, quod Christus [?: ] longa concione et plurib, modis homines ad vigilantiam [?: ] recte expectadam extremam diem excitare conetur. Inter suas, sunt etiam tres parabolae: prima de servis in domo [?: ] , ut alii recte laborent, alii domum recte gubernent, omnia diligentissime agentes in adventum Domini [?: eo--ationes ] iudicaturo: secunda, de virginibus euntib. [?: ] lampadibus ad nuptias: tertia denique, de ser [?: ] sorte ad negociandum ablegatis. quarum omnis unicus finis ac scopus est, quod sicut illi se in [?: ] sui heri solicite parare recte omnia [?: expedi-- ] debebant: sic et omnes homines, in adventum [?: ] iudicis vivorum ac mortuorum, sperando, expectando, et etiam flagitando eius maturum gloriosumque adventum.

OLLA, alias ob suam nigredinem ab igne contractam, exprimit tristes et fuscas facies, ex ingenti calore, frigore aut inedia obscuratas. ut Ioel 2, Omnes vultus redigentur in ollam. et Nahum 2 Facies eorum sint nigrae ollae. Alias significat pravam et violentam machinationem, conatumque ut Hiere. 1, cruentum bellum ab Assyriis et Chaldaeis populo Iudaico imminens, per ollam bullientem ac ferventem, in visione figuratur ac depingitur: sive quia similiter fervent ac aestuant turbae et consilia bellica: sive quod perinde eos erat crudelis ille tyrannus excocturus, et veluti excarnificaturus, sicut olla carnes. Prioris metaphorae aut similitudinis formam Virgilius Aeneidos VII eleganter hisce versibus expressit:
Arma amens fremit arma toro tectisque requirit.
Saevit amor ferri, et scelerata insania belli,
Ira super: magno veluti cum flamma sonore
Virgea suggeritur costis undantis aheni,
Exultantque aestu latices, furit intus aquae vis
Fumidus, atque alte spumis exuberat amnis,
Neciam se capit unda, volat vapor ater ad auras. Olla lotionis, pro vilissimo instrumento. inter ollas enim sordidissima habetur, in qua a qua ad lotionem culinariam calefit. aut alio qui ad alias lotiones. Ezechielis vigesimoquarto prolixe admodum exponitur tristissima Hierosolymorum obsidio, per ollam coquentem carnes et ferventem vehementissime vide locum ipse Lector. Expositio eius forte haec est commodissima. PONE OLLAM) Significat olla urbem Hierusalem. apparitio eius est, obsidio civitatis: infusio aquae, oppugnatio: calamitas hoc est fames, pestis, et multiplex tribulatio, est ignis: caro olla iniecta, sunt qui ex reliquis civitatibus et locis confugerunt intra moenia urbis: pecus electum, et electiora ossa, sunt optimates regni. Loco lignorum sub olla, sunt piorum ossa: nam occisi innocentes, huius incendii et supplicii vim auxerunt. Ossa non facile ab igne comburuntur. sic hoc incendium per biennium duravit, propter bonos quosque viros, quos in urbe impii homines occiderunt. horum sanguis clamavit pro פרר ענות , id est, vindicta: ut Kimchico utar verbo, qui hanc pulchre edisserit parabolam. Et quando subditur, ollam tamdiu calefactam, ut deficientibus aquis etiam ossa intra ollam elixarentur: Kimchi per haec ossa intelligit נבורים , robustiores quosque, qui erant intra civitatem, quibus et vires corporis et commeatus suppetebant per biennium illud. Porro spumam exponit, peccata obstinationis, quae remanserunt cum obsessis. Frustulatim quoque extractae feruntur carnes, quod crebris excursionibus multi passim interierunt: vel quod partim fuerunt occisi, et partim in captivitatem abducti, nulla proiecta sorte, qui abducendi fuerint, aut relinquendi in terra. Et quod sanguinem fudisse referuntur super siccam petram, ubi sanguis non absorbetur, nec tegi potest pulvere: significat, illos publice et posito omni timore grassatos in pios homines, qui eorum noluerunt acquiescere impietati. Nisi quis hoc ultimum exponat de clamore conspicui sanguinis et irae Dei. Ezechielis undecimo, contemptores minarum propheticarum dicebant, non imminere adeo brevi illas calamitates: se debere aedificiis et munitionibus civitatem exornare, et in ea parare ad ferendam omnem sortem casumque et obsidionem. Utebantur igitur ista locutione aut parabola, Nos sumus caro, et civitas haec est olla. quasi dicant, Communis est nostra sors cum hac civitate, hic volumus expectare hostem, et ferre obsidionis difficultatem, sicut simul eodemque igne affligitur aut inflammatur olla et caro. Est etiam aliqua

-- 404 --

783/784 similitudo, quod perinde est quoddam continens, et quoddam contentum. At Deus contra dicit, se eos extracturum esse ex illa olla aut loco munito: eosque in finib. Iudaeae, quo cum Zedekia rege profugerant: illos vero tantum in civitate perituros, quos ipsi ut persecutores innocentes in civitate iugularent. Mich. 3 depingitur summa crudelitas optimatum Israeliticorum, quod interfecerint miseros, excoriaverintque, et carnes ossaque eorum perinde conciderint, ac si vellent ea in olla aut caldario coquere. Mors est in olla. exclamat quispiam ex filiis prophetarum, ad Helisaeum, ob amaritudinem admixtae coloquintidis. qua [?: ] dicat, Sapor tristissimus indicat aliquid venenati esse in hac olla et pulmento. Psalm. 68 vertunt aliqui, Si iacueritis in medio ollarum, aut in loco ubi ollae collocari solent, pro, etiamsi eritis natura, et propter peccata vestra immundissimi: tamen beneficio Meschiae ita mundabimini, et supra nivem dealbabimini, ut sitis fulfuri sicut columbae albae, quae videntur argenteae esse, aut viridantis coloris, quae aureum quendam fulgorem aut corruscationem exhibent, praesertim sole eas illuminante. Verum longe commodius fuerit exponere, inter fines aut terminos regionum. est enim similitudo sumpta ab exercitibus castrametantibus et militantibus in finibus contra hostes, quorum arma a sole illuminata fulgent. Sic enim solent veri doctores perpetuo tum regnum Christi tueri, aclatius propagare: tum et regnum Satanae, eiusque errores ac corruptelas oppugnare et redarguere.

OLUS, et GRAMEN, solent aliquando impiorum sortem ac conditionem pingere. Haec enim primum, dum virent, adeo eximiam habent speciem, adeo etiam cito crescunt, ut nihil videatur fore illis maius aut speciosius. At paulo post, cum succiduntur, aut eruuntur, vel etiam nimio aestu aut frigore laeduntur, ita subito intereunt, arescunt, putrescunt, et ferme prorsus in nihilum rediguntur, ut nihil videatur illis vanius: sicut Plinius de talibus pronunciat: Terra flores odoresque de die in diem gignit, magna (ut palam est) admiratione hominum, quae spectatissime floreant, celerrime evanescere. Sic et impii interdum ita florent, crescunt et tumultuantur. ut videantur omnia sibi subiecturi et oppressuri: sed repente ab ira Dei ita evertuntur, ut una cum suis opibus ac gloriis omnibus prorsus in nihilum redigantur. Psalmo 37, Impii tanquam gramen cito succidentur, et veluti olus germinis computrescent. Sic et Isaiae 37 Facti sunt velut herba agri, olus recens, et foenum tectorum. Genes. 9 dicit Deus Noacho, se ei perinde largiri usum et esum animalium, ac antea olera fuerat largitus. Tota vetustas apud Iudaeos et Ethnicos sensit, olerum cibum quasi sanctiorem et Deo gratiorem esse quam carnium. Hinc Pythagorici tantum terra nascentibus vescebantur: cuius tamen opinionis rationem in ipsorum errorem de μετεμψυχώσει , aut transmigratione animarum ex aliis corporibus in alia reiicimus. Israelitae porro potuerunt habere duas causas: tum, quod serius est concessus usus carnium: tum quod mactationes animalium non rite ac secundum ordinationem Dei factae (ut si vel sanguis non recte effluxisset, vel in loco immundo esset facta mactatio, vel animal esset suffocatum, aut a fera interfectum) videbantur etiam secundum ipsam legem Dei carnes illas immundas reddere. Qua de causa etiam Daniel cum sociis abstinebat a regiis cibis, et tantum terra nascentibus vescebatur. Forte etiam metuebant, ne contactu ipso aut admixtione carnium immundorum animalium, immundi essent facti cibi de regia mensa allati. Haec religiositas etiam abrogata ceremoniali lege primitivam Ecclesiam molestavit. Hinc est quod Paulus dicit Rom. 14, infirmos vesci oleribus, fortiores vero quibusvis. sicut autem ibi Paulus vult, ac severiter praecipit, ut fortiores illam superstitionem [?: imbecillis ] aliquandiu patienter tolerent: ita credo etiam Apostolicam synodum in gratiam imbecillium condidisse illud Decretum, de vitando suffocato et sanguine ad aliquod tempus. Exhac veteri opinione, quasi [?: ] minus sint mundae ac licitae terra nascentibus, progressa est illa superstitio et dogma daemoniorum, ut nominat Apostolus, de vitandis certo tempore carnibus et lacticiniis tanquam ex immundo progredientibus.

OMNIS, כול Col, plura significata habet apud Hebraeos, ut aliqua ex parte antea indicatum est. Accipitur enim collective et distributive, item de quantitate continua et discreta, valetque idem quod omnis, totus universus, singuli quilibet, quicunque, nemo non, nullus non. Significat etiam aliquando non simpliciter Omnes, sed solum maiorem partem quae vice totius est. Exod. 9. Mortua sunt omnia animalia. id est, pleraque, praesertim in agro relicta: nam postea habuerunt multos equos in exercitu. Omnis in concionibus legalibus et promissionibus. Evangelicis omnino debet universaliter accipi: ut ei omnes homines peccati accusantur et damnantur, [?: ] 3, Omnes peccaverunt, et destituuntur gloria Dei. Et contra, cum omnib. salus offertur, omnes credere iubentur, omnibusque credentib. certa salus promittitur. [?: ] universalitas facile ac firmiter ex Scriptura probat: [?: po ] test. Necessariissima vero est eadem, quia alioqui [?: co- ] entia ac fides non potest syllogismum in prima figura efficere, maiore non existente universali. Necesse aut est ad salutem habere hosce duos syllogismos. Primum [?: leg- ] Omnes homines, omni tempore in hac vita, post [?: ] etiam pii a lege Dei accusantur et redarguuntur, quid sint peccatores, et digni aeterno exitio, omnesque [?: ] peccatum concluduntur: Ego sum homo: Igitur et ego peccatum habeo, accusorque lege, et damnor. [?: D- ] hunc Evangelicum: Omnes peccatores ad [?: accipiend- ] Christi merita per Evangelium invitantur: Ego sum peccator: Igitur et ego invitor et vocor ad istud lautissime convivium. Item: Omnes credentes salvabuntur, [?: ] Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit: Ego credo, et invoco: Igitur salvus ero. Aliquando hoc universale signum, sicut et contrarium Nullus, [?: opo-- ] restringi vel accommodari ad aliquam speciem aut [?: ] sens subiectum. sicut dictum est in Generalib. [?: Reg- ] de Sententiis Universalibus prolixissime. Aliquando tantum subiecti significatum excipitur, cum [?: praes- ] hoc signum praedicato additur ut, Caelum tegit omnis scilicet praeter se: Pater subiecit Christo omnis, [?: ] praeter se. Hunc Hebraismum nos docet Paulus 1. Cor. [?: ] . restringens illud dictum, quod pater filio omnia [?: sub- ] rit. Ambrosius super Rom. 3, disserit de vi universale sententiae, et signo universali: ac duplicem facit [?: ] sitatem, alteram bonorum, alteram malorum. Semper enim (inquit) duo populi sunt in una plebe. Affert exemplum ex Hieremia, inquiens: Istos omnes, etc. et [?: pro- ] ta Hieremias significat, dicens inter caetera: [?: T- ] nes insurrexerunt in Prophetam Domini, volentur cidere eum. Et sequitur: Omnis autem populus [?: ] misit. Illos ergo Omnes dicit, sed malos: et hosce omnes, sed bonos. Quidam Augustinum taxat, non [?: ] exponentem signum universale hisce verbis: Nec videtur obstare B. Aug. annotatio, in lib de Adult [?: ] disputantis atque volentis, per ea universalia signa QUICUNQUE et OMNIS, quibus et B. Marcus [?: ] et Lucas, includi omnem causam, etiam fornicationis: quod revera minime cogit. Per illa enim signa universalia, QUICUNQUE et OMNIS, omnis homo includitur: omnem autem causam includi non est necesse unde et Dominus excipiens causam adulterii, [?: ] illa voce QUICUNQUE, dum ait: Dico vobis, quicunque dimiserit uxorem suam nisi ex causa [?: ] tionis,

-- 405 --

785/786 etc. quam ob rem ipsemet beatus Augustinus in 2 libro Retractationum non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum quadam distinctione pronunciatur generaliter per Omnis: ubi valet Regula de restrictione Universalis aut Generalis ad speciem, aut subiectam materiam, de qua alibi Talia exempla de universitate piorum. possunt et illa esse. Hierem. 31, Omnes hi a pusillo ad magnum cognoscent me: scilicet ex numero piorum. Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum Ioann. 1. id est, omnem pium, seu qui illuminatur. Et 2. Cor. 5. Vetera praeterierunt, ecce facta sunt omnia nova: scilicet in Ecclesia, et quo ad pios aut religionem. Contra de universitate impiorum dicitur Iohan. 3. Testimonium eius nemo accipit. Et Philip. 1, Omnes quae sua sunt quaerunt, scilicet impii. Hic universale signum ad impios tantum restringendum est. Omnis aliquando simpliciter pro multis, aut maiore parte accipitur: ut et Regula Iuris inquit, Omnes videntur facere quod facit maior pars, est ad munic. §. Quod maior. Sic sacerdotes dicunt, Totos mundus abiit post eum. et Matth. 3, Tunc exiit ad cum Hierosolyma, tota Iudaea, totaque regio circumiacens Iordanem: pro, plurimi ex illis locis. Luc. 2, Venit [?: -dictum ] ab Augusto Caesare, ut describeretur tota terra habitabilis. id est, tota Iudaea. Coloss. 1. Evangelium est praedicatum omni creaturae sub caelo. pro, plerisque hominibus passim, quam latissime. Sic Psalm. 39, Celebrabunt te omnes reges terrae. Omnis significat nonnunquam idem quod Quisquis, sicut Erasmus et Beda annotarunt: ut Matth. 4, Sanans omnem morbum et omnem languorem id est, quemvis ex omni genere etiam gravissimorum, ac plane incurabilium morborum: non quod omnia individua infirmitatum aut infirmorum sanaverit. Est igitur hic haec particula universalis de omnibus generibus, quod nullus morbus ei fuerit insanabilis, perinde ac si dixisset, quemlibet morbum indifferenter ac citra discrimen sanabat, sive esset magnus, sive parvus, sive hominibus sanabilis, sive insanabilis. Sic Actor. decimo omnia quadrupedia sunt Petro in linteamine ostensa. Posses igitur dicere, vocem Omnis complecti proprie alias omne genus, alias omnem speciem, alias denique singula individua: sed Quivis, totum genus ac omnes species, non tamen omnia individua: aut certe etiam individua, sed solummodo citra discrimen, non autem plane singula. In hoc igitur sensu ac significatione, Omne non raro reperitur. Nec tamen hinc probari potest, hoc signum pro indefinito poni, sicut quidam hinc promissionum de beneficiis Christi universalitatem [?: ] [?: ----ere ] conatur. Qui error longe perniciosissimus est, evertens omnem fidem. Quomodo enim fiet conclusio syllogismi fidei, si maior non sit universalis? Quomodo quisquam poterit concludere promissionem ad se pertinere? At Paulus contra ex Ioele facit [?: universalissimum ] inquiens: Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit. ubi ille, manifeste facit promissionem universalissimam, omnibus, si modo credant aut [?: invo--- ] . Omnis deprecatio, omnis oratio, quae fuerit omni homini. 1. Reg. 6. pro, quaecunque oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit. [?: Ta----- ] esse illud Matth. 5, Beati eritis cum dicent omnium verbum contra vos, etc. id est, quodvis genus ma [?: ] pro arbitrio in vos iactaverint. Nam omnia [?: ] dicere non possunt cum pauperi nequeat obiici [?: foe--- ] , aut prorsus imbecillo latrocinium. Num 18. In omni [?: ] eorum, et in omni oblatione eorum: pro, sive sit quodvis genus mincha, sive sit quodvis genus oblationis. Exod. 22, Vel pecus et omne animal, pro, quodcunque animal Num. 18. De omni adipe offeretis. pro, optimam et pinguissimam quamque eius partem. Vidit Salomon omnem virum fortem pro, quemcunque. Aliquando ea vox non universitatem generis, sed eius rei cui adiungitur, perfectionem aut plenitudinem denotat, perinde ac si diceres totum de re incorporea. Roman. 14, Deus spei repleat vos omni gaudio et pace. id est, pleno solidoque aut cumulato gaudio ac pace. Non enim optat Apostolus omnis generis gaudia, sed spirituale, verum, idemque plenum, perfectum ac cumulatum, solidum, sincerum et integrum. 1. Cor. 13 Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam: pro, totam plenam ac integram, illam miraculosam fidem, non si omnis generis fides. Sio alibi Abundatis omni fide. pro, plena, aut tota. Non omnis, aut omnis non, apud Hebraeos est universale negativum signum, non particulare: ut Latinis, et etiam aliis linguis. ut, Nisi abbreviarentur illi dies, non salvaretur omnis caro pro, nulla caro, nullus homo. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens: pro, nullus vivens. id est, homo. Tale est illud: Non facies in Sabbato omne opus, et Levit. 13, Omnem adipem et omnem sanguinem non comedetis. id est, nullum adipem, et nullum sanguinem. Sic Dan. 6, Omnis laesio non est inventa in eo. pro, nulla laesio. Sic Exod. 22, Omnem viduam et pupillum non affligetis. pro, nullam. Non sciebant omne verbum. 2. Sam. 15. pro, nesciebant quicquam eorum quae moliebatur Ab solon. Num 16. Ne tangatis in omnibus quae ipsis sunt, pro, nihil tetigeritis. Non omne praeter man oculi nostri vident. pro, nihil praeter Man, non quicquam Sic Petrus dicit Actor 10. Nunquam comedi omne. pro, quic quam immundum. Non omne ergo, aliquando significat non quicquam. Omne quod ei, pro omnia bona alicuius. ut 1. Paral. 13, Benedixit Dominus domum Obodedom, et omne quod ei: id est, omnia ipsius. Aristoteles primo de Interpretatione monet, signum. universale Omnis tantum subiecto, non etiam praedicato addendum: quia alioqui falsam efficeret orationem. ut si dico retur, Omnis homo est omne animal. At Psalmista vere dicit Psalm 39, Omnis homo est omnis vanitas. Verum ibi sensus est, quod sit tantum vanitas, mera vanitas aut ipsissima vanitas, seu etiam plena perfectaque vanitas: non quod non sit alioqui ulla alia vanitas, quae non sit in homine. Omnis qui, pro quicunque Isaiae 7 Omnis locus in quo nunc sunt mille vites pro, in quocunque loco sunt nunc mille vites. et, Omnes montes qui sarculo fodiuntur. pro, Quicunque montes nunc sarculo sarriuntur. Omnis vir qui rebellaverit ori tuo, pro, quicunque. Omnis qui iudicas: pro, quicunque iudicas. Omnis Scriptura est divinitus inspirata, 2. Timoth. 3 pro, tota Scriptura sacra est divinitus inspirata. Utuntur enim Hebraei suo col, pro quantitate discreta seu pro Omnis: et pro quantitate continua, seu Totus: sicut et Graeci suo πᾶς , aut ἅπας . Omnia peccata. pro, tot et tam grandia peccata. Numer. 16, Ne pereatis in omnibus peccatis eorum. quasi dicat. Ne obruamini tanta mole ipsorum iniquitatis, facti eius per imputationem et assensum participes. Omnis poni pro Quocunque, supra ostendi. Tale videtur esse illud Nehemiae 5, Intra decem dies excipiebant eos in omni vino ad multiplicandum. pro, quocunque vini genere. Secundum omnem immundiciam eius. pro, quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc. pro, super haec omnia, nihilominus. Nehemiae 12, In omni, hoc non eram in Hierusalem. pro, cum omnia haec ago, rentur. Sic Isaiae 9, In omni hoc non est aversus furor eius. pro, licet populum suum Deus tot poenis

-- 406 --

787/788 afflixit, nondum tamen est eis vel populus conversus, vel Deus satiatus. Iuxta vel secundum omne quod, Nume. trigesimo, Iuxta omne quod est egressum ex ore eius, faciet. pro, quicquid et quoquo modo aliquid est pollicitus, ita faciat. Iuxta omnia, aut secundum omnia, valet interdum idem quod per omnia, aut omnino, aut prorsus: ut Iosuae 1, Iuxta omnia in quibus obedivimus Moisi, obediemus et tibi. pro, omnino vel prorsus, sicut illi obedivimus. Sic ibidem mox 8, Legit iuxta omne quod scriptum est in lege. pro, omnino ut scriptum est. Aliquando hoc signum universale non adiungitur suae voci aut subiecto, sed alii coniunctae, sicut et alia syncatagoremata: de quo Hebraismo in Regulis Generalibus disseruimus. Proverbiorum vigesimoprimo, Omnis via viri recta est in oculis eius. pro, omni homini, aut cuique suus mos, sua consilia et conatus placent ac probantur, tanquam iusti ac salutares: sed Dominus recte et exacte ponderat corda, et iudicat de intimis hominis cogitationibus. Non enim prorsus verum est, quod homines omnia sua facta probare soleant: sed solum praecipua ac perpetua, ac ante omnia ipsum vitae cursum, vel curriculum ac institutum. Tale videtur et illud Terentianum esse in Heautont. Quam iniqui sunt patres in omnes adolescenteis iudices. Sensus esset commodior, si diceres, Omnes patres esse iniquos iudices filiorum, quam in omnes adolescentes. Nam Clitipho accusaverat antea Menedemum nimiae austeritatis in suum filium: nunc autem accusat et suum patrem. Inde igitur ex pluribus iniquis patribus, colligit universale pronunciatum. Omnis res aut verbum, sine sequente negatione, interdum ponitur pro ullus. Deut. 17. Non sacrificabis Deo tuo bovem aut ovem, in quo sit macula, aut omne verbum malum. id est, ullum vitium. Sic Isaiae 56. Beatus qui custodierit manum suam, ne faciat omne malum: id est, ullum malum. Omnis, de duobus. Proverb. 22, Dives, et pauper obviaverunt sibi invicem, faciens omnes ipsos Iehova. pro, utrunque: tametsi Hebraismus rectius collocari posset in vocib. Dives et Pauper. Sensus enim est: Ubique varii sunt ordines, et varia genera ac conditiones hominum, cuius diversitatis ipsemet Deus autor est, non ea temere aut forte fortuna accidit. Sunt mihi omnia, Genes. 33. pro, omnia affatim suppetunt, nulla re necessaria destituor: omnia, pro omnigena bona. Ab hoc signo Omni habent verbum Hebraei, quod quasi totari aut omnitari sonat. 1. Regum 17. Recensiti sunt, et omnitati sunt. pro, omnes adfuerunt, omnes reperti sunt, nemo defuit, nemo desideratus est.

OMNIPOTENS: Exod. 6, Apparui Abrahamo in Deo omnipotente. Aliqui exponunt, Omnipotentem me esse declaravi Sed sensus est, In meis patefactionibus hoc nomen Schadai potissimum ursi, aut professus sum: non perinde nomen Iehova, ut iam facio, et porro faciam.

ONAGER, animal sylvestre, quasi dicas, asinus sylvestris: pro rudi ac fero, et simul robusto audacique ponitur. Sic Angelus ait ad Hagar, nasciturum filium fore onagrum, qui contra omnes, et omnes vicissim contra eum belligerentur. Sic et Iob vigesimo quarto per onagrum describitur vita tyrannorum et Epicureorum. Onagrum rudere, Iob sexto, quasi proverbialiter aut per similitudinem usurpat, pro non sine causa queri. ait enim, Num rudit onager iuxta herbam? pro, Ego non sine causa queror. sicut vulgo iactatur philosophica sententia, Nihil sine causa. Onager iuxta desiderium animae suae attrahit ventum: id est, suo arbitrio vivit, deliciatur et agit, pro libitu sua commoda captans et quaerens: Hieremiae secundo. Sic etiam Oseas videtur loqui capite 8 inquiens. Ipsi ascenderunt ad Assur ut on a ger solitarius sibi: pro, suo arbitrio, meque ipsorum domino neglecto quaesierunt sibi patronos, defensores, et amicos. Tales complures similitudines a proprietatibus onagri in Sacris literis petuntur.

ONUS, per metaphoram omnia molesta et difficilia notat: sicut et in Latina aliisque linguis vox Graeci, Gravamen, ac Levis, item Onus usurpantur. Psalm. 55, Proiice super Iehovam onus tuum, et ipse sustentabit [?: ] Sic Isaiae primo 1, Deus dicit, sacrificia sibi esse onerosa. Notantur saepe hac voce per eandem figuram omnia gravamina, et servitutis genera a tyrannis suis subditis imposita. Isaiae nono. Iugum oneris eius, et virgam humeri ipsius tu confregisti. id est, liberasti tuas a dura et intolerabili servitute Assyriorum. Sic mox [?: ] , et etiam decimoquarto Isaiae usurpatur. Exod. 6 reperitur haec eadem metaphora una cum sua expositione Educam vos de oneribus Aegypti, eruam vos de servitute ipsorum. Posterioribus verbis exponit quid vocet Onus. Sic Christus observationes legales, Marc. 23 vocat onera gravia, et portatu difficilia, inquient: ligant enim onera gravia et difficilia portatu, et et imponunt ea in humeris hominum, digito autem suo nolit ea movere. Sic et Actorum decimoquinto, Apostoli legem vocant iugum importabile: et paulo post in Epistola, Onus. in quib. exemplis longius ducta est metaphora a politicis oneribus ac legibus ad spiritualis. Porro valde crebro significat haec ipsa metaphora, [?: ] peccata, tum poenas eorum: quin illa demum sunt [?: ] onera. De peccatis inquit Paulus Galat. 6, Unusquisque portabit onus suum. Et Psalmo trigesimooctavo, Sicut onus grave graviores fuerunt super me iniquitates meae. Porro de poenis saepissime usurpant Prophetae. ut Isaiae 13, Onus Babel, etc. pro, poenae ac calamites, quibus Deus onerabit Babylonem. Aliquando Onus significat ipsam prophetiam, minatem onus ad poenas. Malach. 1. Onus verbi Iehovae ad Israelem per manus Matthiae, Sic ferme accipitur et Isaiae 21, ubi primum inquit Propheta, Onus deserti maris. ac mox se exponit, inquiens: Visio dura est ostensa mihi id est, tristes minae. Quia autem prophetae crebro usurpabant hanc vocem Onus, de minaci prophetia, et dura legis concione: ideo impoenitentes Iudaei caeperant exagitare prophetas, eorumque conciones poenitentiae [?: ] sine singulari contumelia Onus vocitabant, [?: dict--tes ] : Propheta quod est onus? quod onus iam nobis narras? Quas eorum blasphemias Hieremias caput vigesimotertio gravissime reprehendit, eisque iram Dei denunciat. Onus levare contra aliquam gentem, [?: est ] nacem prophetiam aut concionem ei proponere de imminentibus poenis. Onerare aliquem aliqua re, significat aliquando large munerari. 1. Regum novo: [?: ] oneraverat Salomonem lignis cedrinis. pro, maximam copiam illorum ipsi largitus fuerat. Onus etiam [?: ] debito, eodem metaphorae tropo usurpatur. Prov. 22, Ne sis inter fideiubentes pro oneribus: Sic de et Isaiias cap. 58 vocat onera debitorum, durasque obligationes pactiones et foenera, impias colligationes, et [?: ] culos onerosos. Dicetur forte de hoc nomine [?: eti- ] quid infra in verbo PORTARE.

OPERARI, ἐργάζεσθαι in Sacris literis non simpliciter ac semper significat bona opera facere, ac illis [?: pra-- ] reri apud Deum vitam aeterna: sed simpliciter [?: neg---- ] lucrari, quaerere et acquirere: sicut et verbum [?: ] re. Exemplum utriusque habetur Matth. 25. Profectus [?: ] qui quinque talenta acceperat, operatus est eis, et et fecit alia quinque talenta: ubi prius operari significat [?: ] aut captare lucrum, posterius vero acquirere ac consequi optatum lucrum. Sic pro acquisitione boni alicuius, [?: ] omni ratione boni operis aut meriti, etiam Luc. 19 accipitur: Domine, mina tua decemminas lucrifecit. [?: S--- ] Graeco habetur, Adoperata est, sic pro simplic [?: inq- ]

-- 407 --

789/790 [?: ] consequendi conatu, usurpat et Christus hoc verbum cum Iohan. sexto inquit: Operemini cibum non pereuntem, sed qui permanet in vitam aeternam. pro, Quaerite: nempe non ex merito, sed gratuito aut precario: sicut mox sequitur, quod ipse sit eis illum daturus, (gratis nimirum, sicut antea illis terrenum panem gratis fuerat largitus) non ipsi sint suis viribus aut meritis, sudore aut labore sibi paraturi. Sic ibidem Christus interrogatus a Iudaeis, tantum ex sua operaria iustitia pendentibus, quod'nam sit opus Dei, aut a Deo maxime probatum exactumque, respondit, fidem in se. quasi dicat, Vos tantum vestris bonis operibus Deum demereri, et iustitiam consequi conamini: ignorantes quam nulla prorsus bona opera, innumera vero mala, atque adeo pessima habeatis. At ego vobis dico, nullam esse aliam rationem placandi Deum, et consequendae iustificationis, quam credendo in me, eius legatum et mediatorem, ac servatorem mundi. Eadem significatio videtur esse et Phil 2, Cum tremore et timore salutem vestram operemini. id est, quaerite, promovete, urgete. Non significat, merito operum acquirite. Sic et Hebraeum עשח asa fecit, operatus est, saepe significat quaerere et acquirere. Gen. 12. Tulit Abraam omnia quae acquisierant, et animas quas fecerant in Charan. pro, [?: con-erarant ] , consecuti erant. Sic filii Laban dicunt Iacobum fecisse, acquisivisse illas magnas opes de [?: substan- ] sui patris. Haec significatio verbi Operor et opus observanda est, ne semper illud legaliter de operibus meritoriis accipiamus, cum sint non raro prorsus Evangelicae voces, et tantum ad gratuitam iustificationem pertineant, eamque doceant et urgeant: quod et in aliis pluribus legalibus vocibus non raro accidit. Operari et [?: O- ] dicitur interdum de providentia Dei, eiusque in nos gratuitis beneficiis. Ioann. 5, Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Et alibi, Multa bona opera monstravi vobis, de quo eorum me lapidatis? pro, multa beneficia vobis praestiti. Sic de beneficio dicit Christus, Magdalenam quae eum in Betania unxerat, bonum opus in se operatam esse: Matthaei vigesimosexto, et Marci decimo quarto. Operari alicuius opera, est nequi aliena praescripta, Iohann. nono, Oportet me operari eius opera qui misit me. Operari et non operari Romanorum quarto, quomodo a Paulo accipiatur, [?: ] aliquibus videtur esse. Aliqui ita vertunt et [?: -ant ] , quasi Paulus dixisset. Ei qui non iactat et [?: -at ] sua opera ac merita: aut contra, qui iactat, ven [?: -at ] ac ostentat ea, proque eis mercedem flagitat. [?: Qua- ] dicunt illi, non opera in talibus locutionibus, sed [?: tam- ] merits operum a iustificatione excludi. At mihi detur simpliciter idem valere, quod habenti et [?: affe-i ] opera ad rationarium, aut praemiorum [?: distribu--- ] , vel contra nulla opera habenti. Quem sensum vox ἀσέβια impius, evincit: quae significat revera cantem omnibus bonis operibus. Sic et locutio Sine operibus necessario accipitur. Sicut et alibi Christus dicitur venisse, ut peccatores salvos faciat: et hic diserte [?: ] de tali modo iustificationis, et eius hominis qui [?: ] tantum non habeat aliqua opera digna, quae in iustam coram Deo imputentur: sed qui contra adeo [?: -det ] malis operibus seu peccatis, ut ea tegi, non [?: -ari ] et condonari oporteat. Quo facit et dictum, [?: -ani ] et meretrices praecedent vos in regno caelo [?: ] Illud sane. Operanti merces non imputatur ex [?: ] , sed ex debito: non potest ullo modo accipi de [?: -ione ] , aut ostentatione operum aut meritorum; [?: ] de eo qui revera habet et affert opera seu merita. [?: ] [?: -tatori ] vano nulla merces ex debito [?: imputa- ] Sumpta est autem ea locutio ex communi [?: vi- ] operariis, quibus is qui librum rationum tenet, [?: ] tum operas, tum mercedes, quantum singulis pro suis operis laboribusve debeatur. Denique hunc illius locutionis sensum manifeste comprobat et exigit sequens Davidica iustificationis definitio, quae idem esse vult imputari alicui fidem ad iustitiam, quod non imputari ei sua peccata, seu tegi condonarique: ut plane idem ibi Paulo sit Non operans, quod Impius et peccator. Excluduntur enim in talibus locis non tantum merita operum, sed etiam ipsa opera: quae, qua fronte in iustificando ponerentur, cum ea sequantur iustificatum, non praecedant iustificandum: sintque fructus bonae arboris, aut effectus iustificati hominis? Operari simpliciter positum, aliquando idem valet quod Aliquid boni facere: ut Iohannis quinto: Pater meus usque modo operatur, et ego operor. id est, mundum regit, et genus humanum beneficiis afficit. Sic Iohann. nono. Venit nox, quando nemo potest operari. pro, sicut in huius vitae actionibus necessaria est lux, et contra in tenebris perdifficile est aliquid recte agere: sive sit quasi totalis quaedam eclipsis divinae lucis aut doctrinae, sive in aliqua magni momenti controversia, cum homines dubii quid rectum aut pravum, Deo gratum aut ingratum sit, nesciunt quo se vertant. Sic et de hora potestatis tencbrarum accipere possis, cum nemo operari potest: id est, cum ob tristem persecutionem difficile est se recte gerere, et bonam conscientiam retinere. Idem est quod alibi Dominus, inquit, Ambulate dum lucem habetis. Sic in tertia Iohannis, Fideliter facis quod operaris in fratres et peregrinos. Operari iustitiam, est deditum esse operibus iustitiae, aut iustis actionibus. Psalmo decimoquinto: Qui ambulat sincere, operatur iustitiam, et loquitur veritatem ex corde: pro, sincerus est animo, lingua et operibus, serio iustitiae vacans. Hebraeorum undecimo: Quidam fide operati sunt iustitiam: id est, iusta, ardua et praeclara, Deoque grata et hominibus salutaria facta peregerunt. Contra, Operari iniquitatem, et operarii iniquitatatis, sunt homines plane dediti peccatis. Psalmo quinto: Odisti omnes operantes iniquitatem. et Psalmo sexto: Discedite a me omnes qui operamini iniquitatem. Sed Christus Matthaei septimo usurpat hoc dictum etiam de hypocritis, qui foris non videntur in omnia scelera proiecti esse, sed potius iusti ac sancti. Tale est etiam, Peccatum operari: Iacob secundo. Si personam accipitis, peccatum operamini, etc. Operari opus Dei, aut Domini: id est Deo gratum, et ad gloriam ipsius plurimum faciens: primae Corinthiorum decimosexto. Timotheus operatur opus Domini, sicut et ego. pro, totus est deditus promovendo regno, religioni ac gloriae Christi. Operari veritatem aut fidem, infra in voce VERITATIS exponetur. Opus aliquod operari in Domino, est aliquid boni facere, praelucente verbo, probante Deo, atque adeo ipsomet per Spiritum suum in nobis id opus efficaciter agente et peragente. Iohannis tertio: Qui facit veritatem, venit in lucem, ut manifesta fiant facta eius, quia in Deo facta sunt. ¶ Opera legis, ut et supra in voce LEGIS disserui, sunt omnia opera quae a lego praescribuntur, aut praecipiuntur. Cum igitur Paulus excludit opera legis a iustificatione: non tantum caere monialia, sed et moralia excludit. Quare alibi pro hac phrasi utitur illis, Non ex operibus, Sine operibus, Gratis, Non ex vobis, Non operanti, Non ex operibus quae fecimus nos. Cum igitur Paulus dicit Romanorum tertio: Ex operibus legis non iustificatur ulla caro, per legem enim cognitio peccati: manifeste indicat, se ex iustitia vel maxime excludere opera legis moralis: quoniam per eam legis speciem aut partem vel maxime cognoscuntur peccata. Sic Paulus se declarans inquit, Concupiscentiam nescirem esse peccatum, nisi lex dixisset, Non concupiscas. Causa vero culpaque est, quod ex operibus legis nemo iustificetur: non quod

-- 408 --

791/792 ipsa lex non praescribat perfectam iustitiam, aut ad vitam initio data non sit: sed quia nos ei plenam obedientiam, aut perfecta opera praestare nequimus, qualia illa exigit. Errant ergo Hieronymus, Origenes, et eorum sectatores, qui intelligunt in Paulo per opera legis, opera caeremonialia, quos ob id recte Augustinus reprehendit. Aliqui Papistae por Opera legis contendunt intelligenda esse in Paulo, opera naturalibus virib. ac sine gratia ante iustificationem facta, sicut et illae celebres definitiones habent. Verum Paulus hac phrasi excludit simpliciter omnia bona opera a Lege praescripta ex iustificatione, sive antea sive postea facta, sive naturae sive gratiae viribus: eamque in sola remissione peccatorum aut iustitiae Christi im putatione collocat: quod in Libello de Fide, et in altero illi adiuncto, in quo definitio Iustitiae Christianae asseritur, prolixius probavi. Sic et Christus opera Publicani, quae ille gratias agens agnoscebat divinitus in se facta esse, a iustificatione excludit. Quibus adiiciantur etiam hae duae rationes, quod Paulus de se iam renato loquens inquit: Nihil mihi conscius sum, sed in hoc non sum iustificatus: excludens ex iustificatione prorsus etiam ipsam suam novam obedientiam piorum, seu opera per gratiam Christi facta. Porro Phil. 3, etiam piorum iustitiam legis, aut secundum legis praescriptum factam excludit prorsus ex iustificatione, et solam imputativam Christi iustitiam vult ibi valere. in quit enim de se iam renato: Certe omnia duco damnum esse propter eminentiam cognitionis IESU Christi Domini mei, propter quem omnibus istis meipsum mulctavi, et duco omnia pro execrementis ut Christum lucrifaciam: et comperiar in eo, non habens meam iustitiam quae est ex lege, sed eam quae est per fidem Christi, quae est ex Deo per fidem. ubi clare videmus, Paulum excludere ex iustificatione Opera legis, non tantum ante suam conversionem facta, sed et post renovationem. Idem prorsus sensus et ratio haberi potest etiam ex Epistola ad Galat. quibus post conversionem et acceptum Spiritum sanctum tribuit opera legis: eaque nihilominus non vult Christo tanquam simul iustificantia addi, sed prorsus ex iustificatione excludit et exterminat. Occasio autem phrasis manifeste inde sumpta est, quod (ut dixi) operaria iustitia a lege praescribitur et exigitur: non gratis per fidem offertur, donatur, aut imputatur. Haec occasio locutionis huius manifeste haberi potest ex praedicto loco ad Philippens. 3, et Rom. 9 in fine, ac initio 10. Quare non est probanda vel definitio operum legis, vel occasio locutionis, quam Philippus in suis Definitionib. appellationum praecipuarum vocum ponit: tametsi ille ibi non diserte affirmet, Paulum in eo sensu, quem ipse ibi ponit, hac appellatione uti. Opus legis inscriptum esse cordibus gentilium, videtur dicere Paulus Rom. 2: ubi per opus legis notat tum noticiam, tum vim ac studium recte agendi: sicut proxime prius dixerat. Gentes natura quae sunt legis facere, et sibimetipsis legem esse. Sunt vero omnia illa conditionaliter posita, quod si aliqui [?: gen- ] tales natura essent, sine, scripta lege et caeremoniis Iudaeorum iustificarentur, multumque illis apud Deum praestarent: ut indicet, frustra Iudaeos de sua caeremoniaria iustitia superbire. Verum de toto huius loci sensu prolixissime disserui superius in voce LEGIS. Operabona, Scriptura vocat idem quod Philosophi Virtutes: suntque in summa idem quod Iustitia. Operibus igitur aliquid mereri, impetrare, aut salvari, est idem quod iustitia. Sicut contra, Peccata sunt idem quod Iniu sticia. Non ex operibus iustitiae quae fecimus nos, sed ex sua misericordia salvos nos fecit. pro, non ob iustitiam nostrorum operum. Multum omnino lucis accedet Sacra discenti, si hoc semel perceperit, bona opera esse idem quod iustitiam, et mala opera aut peccata idem quod iniustitiam. ¶ Causam porr o quispiam quaerere possit, cur Scriptura potius vel ur geat ac exigat bona opera, vel accuset mala, quam ipsos habitum virtutum ac vitiorum: cum illi sint radix mali aut boni et quiddam nonnihil certius ac stabilius, magisque serium: cum bona opera subinde mutari in mala, et contra, varieque omnino misceri queant, ac denique ex sola animi bonitate, vereque bono proposito dependeant. Possent vero iudicari hae causae. Prima, quia Scriptura mos est per notiora docere ignotiora, atque ideo crebro externis ac in oculos incurrentibus effectibus internas animi qualitates, affectus ac motus indicare solet, seu (ut Aristoteles de bono ac Homerico stilo dicit) ante oculos facit. Secunda, quia homines, presertim non renati, nullas habent veras ac solidas virtutes. Scriptura igitur eis tantum externas actiones aut disciplinam adscribit. Tertia ratio est, quia virtus in actione consistit, ut Philosophi dicunt: et iustitia, praesertim teste Aristotele, est rectus usus χρῆσις [?: virtu- ] , non proprie ipsae virtutes. Quarta, quia Deus requirit obedientiam ipso opere praestandam, non tantum cogitatione voluendam. Quare ipsorum operum [?: -numque ] vocibus melius hypocrisis aut simulatio pietatis internae excluditur. Hinc Iohannes urget, ut diligamus opere, non verbo: et Iacobus, ut fidem nostra [?: oper- ] declaremus. et Paulus fidem per charitatem efficacem aut operantem. Sed tamen exigit Scriptura etiam internas hominis, non tantum externas operationes: ut cum toties cor flagitat. item in Decalogo, dilectionem ex tota anima, tota corde, et omnibus viribus: iubet item lacerare cor, in vestimenta solum. Sic Christus Matthaei 5 docet, legi prohibere etiam cordis adulterium, caedem, et alia pecata, ac requirere cordis ipsius obedientiam. Eodem modo et Paulus toties cordis circumcisionem postulat: sicut et Moises Deuter. 29 et 30, et alias saepe: qui etiam una cum Prophetis urget verbum audiendi, est crebro internam obedientiam notat, reiectis externis sacrificiis et caeremoniis. Opera bona aut mala, pro ipsis patratoribus eorum. Rom. 13, Magistratus non [?: ] terrori bono operi, sed malo. id est, mala operantibus, seu malis: non bona facientibus, seu bonis. [?: Usit- ] Hebraismus est, ut aliquando accidens aut effectus pro subiecta substantia, aut causa efficiente ponetur. Sic hic bonum malumve opus, pro homine operante. Opera Dei, alias quae ipsemet immediate [?: sa-- ] ut Psalm. 138. Mira bilia opera tua Domine, alias ea quae probat, et a nobis exigit, nobisque praescribit: [?: Io- ] Quid faciemus, ut operemur opera Dei? Sic opus Dei operari paulo antea exposuimus. 1. Corinth. 16, [?: ] dictus qui facit opus Domini negligenter. [?: Op- ] [?: ] nis, Gal. 5 enumerantur. Significat autem haec loquutio [?: ] ra aut facta, quae corruptus carnalisque homo [?: p- ] quibusque ille pro sua malitia delectatur. Contraria sit Opera spiritus. Opera tenebrarum: pro, quae in [?: tenebri-- ] cum nos non pudet. ut, Nox et amor, vinumque nihil moderabile suadent. Qui dormiunt aut inebriantur, inquit Paulus, [?: ] inebriantur. Contraria sunt opera lucis, cum reverent aliorum iudicia et oculos. Per metaphoram porro [?: ] locutio transfertur ad opera spiritualia, et Spiritualis lucem ac tenebras, Roman. 13, Abiiciamus igitur opera tenebrarum. Opera tamen non rarô etiam [?: ips- ] [?: ] mum, internosque eius motus notant. 1. Io. 3, Opera Cain mala erant, fratris autem ipsius iusta: id est, non [?: ] tum externa facta, sed et interna. Sic Psal. 58, Quia potius iniquitates in corde operamini. ¶ Dicamus [?: ] et de compositis aut phrasibus huius vocis plenius De fructu operum Dei satiatur terra, Psalm. 104. [?: ] imbribus a Deo in nubibus effectis. Opus in fide [?: ] fidele. non simulatum in se ac instabile, aut etiam [?: ]

-- 409 --

793/794 [?: -o ] insincero veniens. Psal. 33 Rectum est verbum Iehovae, et omne opus eius in fide. id est, fidele, constans, sincerum. Gloria et decus est opus alicuius: pro, gloriosum ac decorum. Psalmo 111. Gloria et decor opus eius: pro, quicquid facit est ornatum magnifica dignitate, est gloriosum ac decorum. Opus alicuius videri in aliquibus: Psalmo 90. Appareat in servis tuis opus tuum, et gloria tua in filiis eorum. Vox haec beneficentiam hic significat. Proprium enim Dei est, benefacere. Sic Isaiae 28 dicitur Deus facere alienum opus, ut possit suum facere. id est, punit malos, ut bonis benefacere queat: punit homines, ut eos ad poenitentiam revocet ac servet. Opus ponitur pro ipsis rebus opere effectis. Hab. 3, Opus tuum in medio annorum vivifica. id est, populum tuum quem fecisti, in summis discriminibus conserva. Videtur respicere ad captivitatem Babylonicam, quae in medium tempus incidit populi Israelitici inter eductionem et ultimam Hierosolymae perversionem. Opus pro miseriis, afflictionibusque: Ier. 31. Sic dicit Dominus, Cohibe vocem tuam a fletu, et oculos tuos a lachrymis, quoniam est merces operi tuo, et revertentur de terra hostium. id est, quia adhuc te liberabit Deus, aut saltem posteros tuos ex isto calamitoso exilio. Opus, pro eo circa quod quis occupatur. Sic Iacob dicit ad Esau Gen. 33. se velle proficisci lente ad pedem operis: id est, prout eius res familiaris, praesertim pecora, lente progredi poterant. Sic 1 Sam. 25, Vir quidam habitabat in Maon, et opus eius in Charmel: id est, pecora eius, aut res familiaris, circa quam potissimum versabatur, et unde victitabat. Sic nautae dicunt Ionae, Quod est opus tuum? q. d. Quid functionis artificiive habes? quid agis? Quomodo et Germani dicunt, Was ist dein tun? Ierem. 48. Quoniam fiducia tua fuit in operibus tuis, et thesauris tuis, capieris tu quoque. Aliqui exponunt de opulentia rei pecuniariae, in qua multum occupabantur Moabitae. Sed recte de munitionibus exponere queas, quoniam minatur exitium civitati Nebo. Vocant vero etiam Latini non raro Opera, munitiones, praesertim hostiles, quibus civitates oppugnantur. Opus pellis: pro, ex pellibus confectum. Levit. 13, In omni opere pellis. Aliquanto post inquit: in omni quod fit ex pelle in opus. Et mox, Omnem supellectilem pelliceam. Opus aliquando pro forma aut idea operis Exod. 28, Sicut opus Ephod facies illud: id est, tali forma aut ratione operis. Hoc est opus candelabri, Num. 8 i. haec est idea aut forma candelabri. Sic Reg. 7, Hoc est opus basis. Et Exod. 21, Cribrum operae retis facies. Opus alicuius, pro partibus instrumentis, [?: -ut ] circumstantiis ipsius. 2 Reg. 16. Misit similitudinem [?: -taris ] , et figuram eius secundum omne opus eius. pro, cum omni opificio eius, aut rebus ad eum pertinentibus. Quod nam erit iudicium puero, aut opus eius? [?: -dic ] . 13. id est, quam rationem observabimus in educando et instituendo eo? Operis homines: id est operarii. Iob. 37, Tonitru hominem concludit, ut non possit cognoscere homines operis sui. id est, impedit tempestas nominem, ne possit exire ad operarios, invisere eos, et [?: --um ] opera inspicere. Operis vasa, sunt operose facta [?: ] Num. 13, Accepit omnia vasa operis. Opus cogitatio [?: ] pro, ingeniose et magna cogitatione factum. Exod. [?: ] Ut operetur in omni opere cogitationis: pro, in omni ingeniosa, et multum cogitationis solertiaeque [?: -ente ] . Opus fortitudinis. Esther decimo: Omne [?: o-- ] fortitudinis ac potentiae eius: pro, quicquid [?: forti- ] et potenter gessit. Opus, pro operis effectu, [?: meri- ] aut etiam praemio non raro ponitur. Isaiae trigesimo secundo, Erit opus iustitiae pax, et opus iustitiae tranquillitas, et securitas usque in seculum. id est, effectus, quia iustitia Messiae nobis pacem, tranquillitatem ac securitatem perpetuam pariet. Eccles. octavo: Quibus contingit tanquam opus, impii. id est, praemium aut poena. Sic Ruth primo: Reddet tibi Iehova opus tuum. id est, mercedem aut praemium tui operis. Non raro Opus, sicut et merces, pro gratuita beneficentia ponitur: quod observandum est. Ecce merces eius coram eo, et opus ipsius cum ipso. id est, prompta largitas, spontaneaque benignitas, seu gratuita sua beneficia. Nisi quis per vocem Opus malit intelligere officium Christi, quod est, redimere genus humanum: Is. 40 et 62. loquitur enim de adventu et beneficiis Messiae. Ibidem 62, Dabo opus eorum in veritate, id est, non mercedem pro merito, sed gratuitam redemptionem, eis ratam firmamque praestabo. Qui proximo suo abutitur frustra, et opus suum non dat ei. id est, mercedem ei debitam. Levit. 19, Opus mercenarii non pernoctet tecum usque mane. Apoc. 14, Opera illorum sequuntur eos. id est, recipient praemia sua vita digna. Legalis quidem phrasis est, sed saepe Evangelice usurpatur, ut supra dixi, indicans gratuitam beatitudinem piis ex debito promissionis datam ac exhibitam. Rom. 11 est locus insignis, qui hoc Hebraismo commodissime illustretur: Quod si per gratiam, non iam ex operibus, alioqui gratia iam non est gratia. Si ex operibus, non iam ex gratia, alioqui opus non iam est opus. id est: Si merito aut mercede operum salvamur, non salvabimur gratis, ex gratuita misericordia. Qualis enim esset ista gratia, quae pro merito debita mercede benefacit? Nemo sane gratias agit pro eo, quod sibi iure debetur. Quod si gratia salvamur, non certe merito aut mercede nostrorum operum. Qualis enim tandem esset ista merces aut meritum, quod ex gratia contingeret? Argumentatur enim ibi Paulus ex contrarietate vocabulorum ac rerum Gratiae et Meriti, gratuiti doni et debitae mercedis: quae simul esse non possunt, quaeque sese invicem destruunt. Illustrior igitur est antithesis, si per Opus intelligas meritum, mercedem, aut praemium debitum operi: et per Gratiam, gratuitam beneficentiam, aut spontaneum donum ex mera largitate profectum. Opus manuum alicuius, vel hominis vel Dei: pro, quicquid agit aut operatur. Psal. 111, Opera manuum Dei veritas et iudicium id est, sunt solida, firma, rata ac iusta, et testantur Deum ipsum esse veracem ac iustum. Aliquando de uno eius aliquo opere dicitur, quod ipse instituit, ut opus manuum suarum Deus non remittet aut deseret. id est, perget mihi benefacere, sicut coepit. Psalmo 138. Dominus proficiet circa me: Domine, benignitas tua manet in seculum, opera manuum tuarum non relinques. Sic et de hominis operibus eadem phrasis usurpatur. Psalm. 90, Opus manuum nostrarum dirige supra nos, aut firma: id est, rege, et da successum laboribus ac conatibus nostris. Sic Psal. 9, In opere manuum suarum illaqueatus est impius. pro, Deus malorum pravos conatus vertit in ipsorum exitium, ut incidant in foveam quam parant aliis, aut aliqovi sibimet suo opere exitium struunt. Isa. 2, Operi manuum suarum incuruaverunt se: pro adoraverunt idola, quae manibus suis fabricarunt. Aliquando significat etiam morem aut consuetudinem, Levit. decimooctavo: Secundum opus terrae Aegypti ne feceritis. id est, secundum morem aut consuetudinem. Opera alicuius alicui sunt bona, id est, utilia: 1 Samuelis 19, opera eius fuerunt tibi bona valde: id est, Opera aut res gestae fuerunt valde salutares Sauli, eiusque regno. Opus durum, pro difficili labore. Exod. 1. Opere duro amaritudinibus affecerunt vitam eorum. pro, aspera servitute. Operibus magnus: 1 Paralip. 11. pro, multorum ac magnorum operum patrator. Sic quoque dicitur aliquis, Operibus malus homo: 1 Sam. 25 id est, homo malus, malorumve operum patrator: ut ibi de Labano habetur. Fortis robore in opere ministerii domus Domini. 1 Par. 9. pro, fortiter faciens ac exequens

-- 410 --

795/796 ministerium templi. Homo faciens opus, pro eo qui industrie et feliciter peragit sua opera: primo Reg. 11. Videns iuvenem, quod faciens opus erat: id est, industrius in exequendis mandatis et negociis. Facientes opus, pro operariis: secundo Paralip. 24, et 34. Facientes opus regis: Esther 9. id est, procuratores aut ministri regii. Facere in opere, pro operari: Nehem. primo. Altera pars iuvenum faciebat in opere: pro, operabatur. Facere aliquid in opere suo, est vertere in suum usum aut opus. primo Samuelis octavo. Asinos vestros tollet, et faciet in opere suo. id est, illis sua opera operabitur. Facere opus in aquis. Psalmo 107. Qui faciunt opus in aquis multis: pro, negociantur, navigant in mari. Opus olivae mentietur, Habacuc tertio. pro, infeliciter provenietiam oleae. Opus multum fuit ei in urbibus Iehuda: secundo Paralip. vigesimoseptimo. pro, magno labore ac sumptu munivit urbes Iehuda. Deo praeparantur opera, 1 Sam. 2 pro a Deo fiunt, diriguntur et constabiliuntur magnifici effectus: ille solus magnas res gerit. Operari pro domo sua: id est, sibimet, suaeve familiae. Gen. 30. Quando operabor pro domo mea: pro, quando mihi ipsi aliquid acquiram, unde me meosque alam? Omnia opera nostra operatur Deus. Isaiae vigesimo sexto: Domine tu efficies nobis pacem quoniam omnia opera nostra operatus es nobis. Aliqui exponunt, Omnium quae nobis accidunt bonorum tu autores. Sed rectius: Tu totam conversionem nostram et gratuitam iustificationem nobis es largitus: dabis igitur etiam veram pacem, praesertim cordis. Simul etiam omnia recte facta a Deo per pios fieri affirmat. Deus operatur salutes in medio terrae, Psalmo septuagesimo quarto. id est, salutaria opera, liberationes populi. Operari aliquibus sagittas suas, Psalmo septimo. pro, infigere. Opus ego operor in diebus vestris, quod non credetis, sic quis narraverit vobis: Habac. primo, et Actorum decimotertio id est, eximium quiddam efficiam, nempe eversionem Ierosolymorum per Chaldaeos. Paulus alludit tantum ad locum hunc, loquens de adventu Messiae, et incredulitate ac poenis Iudaeorum. Probet autem quisque opus suum, tunc gloriationem habebit in semetipso: Gal. 6. id est, diiudicet, et recte instituat vitam actionesque suas: sic fiet, ut ex propria virtute, non ex aliena obtrectatione laudem consequatur. Filius Dei venit, ut destruat opera diaboli: 1 Ioan. 3. nempe peccatum, ac iram Dei hominis extremam corruptionem ac damnationem, seu mortem aut malum culpae et poenae, potentiam aut tyrannidem Satanae supra hominem, et totam rerum naturam, regni denique et gloriae Dei convulsionem, omnia volens instaurare et ad pristinam Dei monarchiam reducere. Discrimina sunt operationum: 1 Corint. 12. Distinguit ibi Paulus inter χαρίσματα διακονίας et ἐνεργήματα . Alii alia eorum discrimina faciunt: ego credo primum significare ipsa dona aut vires. ut primum divinitus a Spiritu sancto in renatis excitantur aut inseruntur, secundum functiones: quae licet sese ad dona viresque accommodare deberent, tamen et eas Deus suo arbitrio in Ecclesia distribuit, ut non raro qui loco ac functione est inferior, sit donis superior. Ultimum sunt ipsae operationes aut actiones â Spiritu sancto per data dona aut ex datis donis excitatae, ac in effectum opusque externum ad publicam utilitatem perductae: quae etiam manifestationes ab eodem nominantur, quia internam praesentiam et occulta dona Spiritus manifestant. Quotquot sunt ex operibus legis, sub maledictione sunt: Gal. 3. id est quicunque volunt per opera Legis iustificari. Sicut prius dixerat: Qui ex fide sunt, cum fideli Abraham benedicuntur. Hinc etiam apparet, quid sint opera legis, nempe a tota lege praescripta. Tota enim Lex, et praesertim moralis, subiicit inobedientes maledictioni. ceremonialis non item, praesertim post Christum, cum [?: ] abolita. Opus, pro peccato: 1 Cor. 5. Qui hoc opus fecit. id est, hunc incestum. Opus, pro factura. 1 Cor. 9. et 2 Cor. 3. Opus meum vos estis in Domino: id est, ego vos converti ad Christum. Isaiae 41, Ecce vos estis [?: ] nus nihilo, et opus vestrum prae nihilo. id est, vos et vestra idola estis levissimis et vanissimis reb. vaniores nullius momenti. Opus, pro re aut facto eximio: Isaiae 60. Opus manuum mearum, de quo glorior. Opus [?: ] vile: Saepe a Mose repetitur, opus servile in [?: sabbato- ] esse faciendum. Exod. 35. significat vero non tantum opus quod solos servos decet, sed etiam quodvis externum ac prophanum, quod non est extreme ad [?: ] tempusque praesens necessarium.

OPERIRE: exponetur in verbo TEGO.

OPPROBRIUM, vox crebra in Sacris literis, videtur idem sonare quod obiectio probri. Probrum vero est quodvis tetrius flagitium: ut in muliere [?: stu- ] , scortatio, adulterium: in viro autem, quodvis [?: ] factum. Aliquando tamen Latinis etiam ipsam obiectionem facti, seu convicium sonat. Verbum Hebraeum est הרפה Herpa et Harap. Graecis ὄνειδος . In sacris [?: ] ris porro Opprobrium notat tum ignominiam, tuum convicium. ut Psal. 15. Qui non levavit opprobrium contra proximum: id est, non infamavit proximum, ac non conviciatus est ei. Opprobrium fregerat cor meum, Psal. 69. id est, ignominiae et convicia, quibus afficiebar ab adversariis, me plane afflixerant, et pusillanimem reddiderant, praesertim cum contra nulla consolatio accederet, ut ibi mox sequitur. Opprobrium [?: ] ius, tum active tum passive dicitur. id est, tum eius qui alteri facit covicium, tum eius qui patitur, prioris seu activae significationis exemplum est Ezek. 16. Sicut tempore opprobrii filiarum Aran, quae te spernunt [?: ] cum quaque. Sic Psal. 22, Opprobrium hominis et contemptus populi. Sic Psalmo trigesimo nono, Opprobrium stulti ne ponas me. id est, ne patiaris me exponi ludibrio et contemptui stultorum. Hos. 12, [?: Oppro- ] eius reddat ei Deus suus: scilicet, quo affecit Deus, contemnendo et deserendo eum. Opprobrium alicuius passive accipitur in hisce et similibus dictis: Psalmo 89, Recordare Domine opprobrii servorum tuorum, quod fero in sinu meo. id est, quod obiicitur [?: ] aliis servis tuis, tum mihi praecipue. Ios. 5, Hodie [?: ] vi opprobrium Aegypti a vobis. id est, praeputia, et veluti Ethnicismum, quasi ex Aegypto allatum, vel qui Aegyptiis obiici potest. Esse in opprobrium alicui, alias significat active, alias passive. Psal. 69, Fuisti in opprobrium mihi. id est, tui causa probris affectus sum. Active porro Ieremiae 44. Ut sitis in opprobrium in cunctis gentibus. id est, ut cunctae gentes vos [?: conte- ] Cum opprobrio percutere maxillam alicuius, Iob. 16, pro, [?: ] dito convicio. Opprobria opprobrantium tibi [?: ] runt in me, Psalmo 69, et Romanorum decimoquinto: pro, hostes tui furore diabolico contra te [?: in- ] ti, conviciantur mihi propter te: seu, ego haud [?: ] tim subeo ac sustineo convicia et maledicta [?: imp- ] propter te mihi convicium facientium: seu, [?: ] factus sum contumeliarum quibus te Deus, tuosque impii impuro ore afficiunt. Auferre opprobrium alicuius inter homines, Lucae primo, est, liberare aliquem ignominia et conviciis hominum: sicut Elizabeth edito Iohanne divinitus liberata est infamia sterilitatis Mosis maiores divitias esse censuit probrum Christi, [?: ] thesaurum Aegypti. Hebr. 11. id est, maluit, [?: utisius- ] sibi osse putavit, contumeliis affici propter Christum eiusque veram religionem, una cum reliquo populus Dei, quam cum impiis persecutoribus frui [?: com- ] et opibus Aegypti.

ORA, est extremitas alicuius rei. inde ora [?: ]

-- 411 --

797/798 maris, regionis, vestis: quomodo David dicitur praecidisse oram vestis Saulis in spelunca, dum ventrem [?: exo-erat ] . Discooperire oram patris, est rem cum [?: nover-- ] habere. Deut. 2. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui, quia oram patris detexit. Expandere oram suam super aliquam, est, eam sibi in uxorem accipere: quia [?: con-ges ] sub eodem tegmine dormiunt. Sic dicit Ruth. cap. 2. Expande oram tuam super ancillam tuam. quia propinquus es. Id est, adiunge me tibi in uxorem secundum legem Mosis. Sic Ezekielis 10, Expandi oram meam super te. pro, assumpsi te mihi in uxorem: dicit Deus de suo spirituali coniugio cum Israelitica Ecclesia. [?: ] oris alicuius reperiri sanguinem innocentum, Ier. 2 est, propalam exercere tyrannidem, aut grassari in innocentes: sicut milites, qui non curant, si sua vestimenta hostium sanguine aspergantur. At clandestini homicidae id [?: -avent ] , ne ex eo indicio eorum homicidium deprehendatur.

ORATIO vox habet suos idiotismos ac phrases in Bibliis. Sunt vero plures voces huic vicinae, quas utile fuerit distinguere: ut sunt oratio, petitio, precatio, deprecatio, obsecratio, interpellatio. Disserit vero de harum vocum, tametsi non omnium, discrimine Augustinus Epistola 59: quem inspice, si libet. Orationem, προσευχὴν , et precationem, volunt ali qui esse postulationem boni alicuius. Ego opinor esse generalia nomina, quae etiam gratiarum actionem et laudationem nominis divini complectantur. Sic sane vertunt initium 2 cap. Sam. 1. ubi est verbum hitpalel, et nomen tepila orationem solent vertere. Est verô ibi Annae matris Sam-uelis gratiarum actio et celebratio Dei, de donato filio, et liberatione a sterilitate. Petitionem volunt esse quasi partem orationis, proprie aliquid petentem. ut [?: ] totam Orationem Dominicam, voces orationem aut precationem: singulas vero illius partes, aut septem postulata, petitiones. Deprecatio, δέησις est (ut Graeca Scholia exponunt) qua petimus aversionem mali alicuius, quod nos vel iam molestat, vel nobis imminet. [?: -d ] etiam ex ipsa etymologia probare volunt: quia videatur verbum δέομαι venire a δέος , quod est timor. Rectius vero ab indigentia, ut credo, deduci posset. Interpellatio, ἐντευξις , videtur esse precatio pro alio facta. Ideo tribuitur Romanorum octavo, Spiritui sancto, pro nobis interpellanti: et Christo mediatori, pro nobis intercedenti, valde saepe. Paulus primae Timothei secundo, iubet fieri pro omnibus hominib προσευχὰς, δεήσεις, ἐντεύξεις, εὐχαριστείας : quae solentuertere, orationes, deprecationes, postulationes, et gratiarum actiones: novem vocum acervum proculdubio Paulus non temere congessit. Aliquoties verbum כפר Chipper, quod proprie expiare aliquem a peccatis significat, Vulgata versio verbo precari aut orare vertit. Obsecratio, est vehementior quaedam petitio, aut oratio: ubi aliquem per aliquas sacras, aut alio qui ipsi gratissimas res oramus, obtestamur, et veluti adiuramus. Orare spiritu, expone [?: ] infra in voce Spiritus: et suprâ in vocabulo Mentis nonnihil expositum est. Significat autem, dono spiritus seu lingua peregrina orare: primae Corinthiorum decimoquarto. Illi porro lingua orantes homines, dicebantur orare sine mente, quod mentem ac sententiam [?: --um ] non percipiebat Ecclesia, et quod etiam ipsi [?: --gis ] dono impulsi orabant, quam suo consilio aut iusto. Quomodo intelligendum sit, quod Christus dicit, illud genus daemoniorum non posse exire aut [?: ex- ] nisi in ieiunio et oratione, Matthaei decimo septimo exposui in tractatu de phrasibus Ieiunii. Semper [?: ] sive intermissione iubemur orare, Lucae decimo octavo, Ephes. sexto, Col. primo, 1 Thes. quinto. id est, crebro: non quod non fiat ulla prorsus interpellatio rationis, tempore somni, cibi, aut aliarum rerum [?: a- ] . Orate, ne fiat fuga vestra hyeme aut sabbato: i. erit ingens, periculosa ac tristis persecutio: quia hyeme est difficilis fuga, sabbato vero non licet procul ire. vos vero tunc oportebit procul fugere. Orationem amovere, Psalm. 66. Benedictus Dominus Deus meus, qui non amovit orationem meam: subintellige, a conspectu suo, vel etiam non removit a me rem oratam aut petitam, sed benigne eam mihi largitus est. Orationem alicuius cadere coram aliquo: pro accipi, seu exaudiri: Ier. 42. Cadat quaesumus oratio nostra coram te, et ora pro nobis. pro, patiaris obsecro te exorari a nobis, ut ad Deum pro nobis intercedas. Claudere orationem: pro, non ex audire. Thren. 3. Orationem effundere, pro orare, Isaiae vigesimo sexto. Intret coram te oratio mea, Psalmo 88. pro, exaudi me. Levare orationem pro aliquo, est idem quod orare pro eo: Isaiae trigesimoseptimo. Multiplicare orationem, pro multum orare: Isaiae primo. Quaerere orationem: Dan. nono, Dedi faciem meam ad Dominum, ut quaererem orationem: ali qui exponunt, ut me disponerem ad orandum. Rectius forte, Ut quaererem rem petendam: id est, ut peterem a Deo quae opus fuit. Reverti orationem alicuius in sinum eius, Psalmo trigesimoquinto: id est, bona aliis, idque indignis petita, mihi contingant. Oratio mea dirigatur veluti incensum in conspectu tuo, et levatio manuum mearum veluti mincha vespertinum: Psalmo 141. id est, perinde ascendat, placeat, acceptaque sit, sicut videmus fumum ac suffimentum de incenso sursum in caelum ad Deum ascendere. Oratio vertitur in peccatum. id est, magis irritat quam placat orantem: Psalmo 109. Impiorum praestantissima opera fiunt summa peccata, si cut oratio Pharisaei in templo. Orationem venire ad habitaculum Dei, in caelum: secundo Pralip. 30, pro exaudiri, ut textus ipse se exponit: Exaudita est vox eorum, et venit oratio eorum ad habitaculum sanctitatis eius. Noctu canticum eius mecum, et oratio erit Deo vitae meae: Psalmo 42. pro, ad Deum autorem vitae, meque quotidie vivificantem. Ego oratione mea ad te, tempus beneplaciti o Deus: pro, ego te inovoco, sit nunc tempus favoris et exauditionis. Oratio mea contra mala eorum, Psalmo 141. id est, Oro contra pravos eorum conatus.

ORBIS terrae, ארץ Aerez, ponitur crebro pro aliqua terra aut regione in specie. ut cum Luc. 2 dicitur exiisse edictum ab Augusto Caesare, ut censeretur universus orbis, πᾶσα οἰκουμένη , tota habitata terra. Intelligitur tantum de terra Romano imperio subiecta: aut etiam de sola Iudaea, ut aliqui non ignobiles interpretes exponunt. Sic Terra, aut tota terra, non raro pro sola Iudaea ponitur: ut postea dicetur. Sic Isa. 13 dicitur, Visitabo super orbis mala: cum de solo Babylonico regno agatur, eique Deus minetur, quod velit scelera eius punire. Sic mox in sequenti dicitur: Posuit rex Babel orbem quasi desertum. id est, vastavit, redegit in solitudinem. Talem Hebraismum credo esse etiam Actorum 11, cum Agabus dicitur praedixisse famem, quae erat futura sub Claudio in universo orbe terrarum. Quod dictum proprie de Iudaea intelligendum videtur. nam ob periculum famis Hierosolymitanis fratribus mittunt subsidium fratres ab Antiochia, ubi id Agabus praedixerat. Sic et Actorum vigesimoquarto accusatur Paulus, quod concitet seditionem contra Iudaeos per universum orbem terrarum. Quae illorum hyperbole idem valet, quod late ac longe, passim et per plurima loca. Sic Ieremiae primo dicitur: Ab Aquilone pandetur malum super omnes habitatores terrae. id est, super Iudaeos. Sic et Pharisaei Ioannis duodecimo exclamant de Christo, Totus mundus abit post eum: cum tantum aliqua Iudaeorum turba ad eum converteretur.

ORBO, est verbum notum, pro privo liberis, parentibus, aut coniuge. Genes. vigesimoseptimo: Quare orbabor ambobus filiis die una? Deuteronomii trigesimosecundo,

-- 412 --

799/800 Foris orbabit gladius: id est, hostes occident tuos, quos extra civitatem reperient. Terra orbans, secundo Reg. secundo: id est, insalubribus aquis necans incolas. Sagitta eius quasi orbantis, non revertetur ulla vacua: Ier. 50. id est, strenue interficientis suos hostes, eorumque parentes liberis, et liberos parentibus orbantis. Alii vertunt, Prudenter agentis: id est, scite et certo sagittantis, ne aliqua sagitta aberret a scopo, aut irrita, non interfecto aliquo, cadat. Filii orbitatis alicuius: id est, ei in sua orbitate nati. Isaiae 49. Adhuc dicent in auribus tuis filii orbitatis tuae: Angustus est mihi locus, cede mihi, ut habitem. id est, plurimi erunt qui ex gentibus ad te convertentur, quosque tu orba viduaque sterilis et solitaria spiritualiter paries: sicut et cap. quinquagesimo quarto inquit, Exulta sterilis quae non parturis, etc.

ORDINARE, ערך Arach, saepe significat oppugnare, sive corporali vi, sive oratione aut verbis. Ratio metaphorae est, quia exercitus pugnaturi in acies ordinantur, aut digeruntur. Ier. 50. Ordinabunt. i. instruent contra te aciem, seu oppugnabunt te, o Babylon. Ibidem est, Ordinate contra eam. Sic de spirituali pugna dicit Iob cap. 6. Terrores Dei ordinant contra me: pro, adoriuntur me veluti instructa acie. De disputatione aut oppugnatione verbali habetur Psalmo 50: Arguante, et ordinabo in oculis tuis. id est, argumenta mea, aut etiam probra tua ita propalam ac in oculos tuos dirigam, ut videas quasi instructam aciem hostium te invadentem. Sic et Iob 32 dicit Deus: Non ordinavit Iob ad me sermones, et secundum sermones vestros non respondebo illi. Ali quando comparationem aut collationem notat: quia in conferendo duae res ordinantur, aut quasi iuxta sese invicem collocantur. Psal. 55. Sed tu ô homo iuxta ordinationem meam. id est, mihi aequalis, conferendus, et quasi sodalis. Ali qui vertunt, iuxta aestimationem. Nam ea quae aestimantur, veluti cum suo precio, ordine ponuntur et conferuntur. Quare saepe hoc verbum Arach ordinavit, aestimationem significat. Ordinare etiam significat mandare, constituere, ac decernere: idque non tantum in Sacris literis, sed et in aliis linguis. Roman. decimotertio, Potestates sunt a Deo ordinatae: id est, constitutae ac decretae. Qui potestati resistit, ordinationi Dei resistit: id est, decreto, voluntati, mandato. 1 Cor. 9, Dominus ordinavit iis qui Evangelium annunciant, ut ex Evangelio vivant: id est, constituit, decrevit. Ordinare Deus dicitur aliquid, cum id penes se decrevit, idque etiam ad eventum deducit. Actorum 4 est celebris locus, quod Herodes ac Pilatus convenerint cum gentibus contra Christum, ut ea facerent quae manus ac consilium Dei prius ordinaverant facienda. id est, quae antea Deus decreverat ac constituerat facienda, quaeque ut fierent modis omnibus promovit. Est vero observandum in exponendo eo dicto, duo quaedam diversa in unaquaque actione aut facto esse: quorum alterum quidem est ipsa substantia aut res vel factum, alterum vero eius circumstantiae. et veluti quaedam accidentia. In hoc facto, aut veluti substantia eius convenerunt aliquomodo Deus et persequutores: utrique enim voluerunt Christum tam tristi supplicio mori, sed in accidentib. aut circumstantiis eius non convenerunt. nam alio animo consilio ac fine Deus, alio impii eum voluerunt crucifigi: Deus quidem iusto, sancto ac pio, et ad summam utilitatem generis humani tendente: at impii contra, nefario et sanguinario animo idem expetiverunt. Factum ergo ipsum, seu eventum, ac veluti substantiam totius illius negocii Deus ordinavit promovit, et plane ad opus ipsum deduxit: sed nefarias illas et sanguinarias circumstantias impiorum, qui ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo, observetur et illud in in hoc dicto, quod licet ita videatur sonare, quasi [?: persequu- ] res sciverint Dei ordinationem ac consilium, idque exequi stu duerint, et ad id convenerint ac conspiraverint: tamen id solum ad ipsum factum pertinet, non ad illam circumstantiam divinae ordinationis: diciturque id ratione Apostoli, qui solus perspexit illos sceleratos homines inscios, aut per ignorantiam et quasi invitos, voluntatem Dei exe quutos esse. Sensus ergo est, q. d. Apostolus: Persequutores nefario animo conspirarunt in necem Iesu, eamque etiam tandem scelerate peregerunt. Quam mortem ipsius etiam Deus dudum ordinaverat, ac tandem ad eventum perduxit: verum [?: ] daei neque sciverunt hoc consilium, nec in hoc Deo obedire sunt conati. Ita duplex dubium per hanc distictionem substantiae et accidentis in hoc loco solvitur: alterum, Qui fiat quod cum tum Deus tum Iudaei voluerint procuraverintque Christum interfici, tamen Dei factum est sanctissimum, Iudaeorum vero est plane sceleratum: nec huius illorum culpae causa in Dei ullo modo reiici potest. alterum dubium, quo nam modo persequutores dicuntur convenisse, ut efficiat Dei ordinationem, cum eam ignoraverint, et nequaquam in illo suo furore obedire Deo sint conati, sed suae tantum malitiae. Utrumque igitur istorum dubiorum respicit ad solam substantiam facti, non ad illa eius accidentia aut circumstantias. In substantia igitur, facto ex eventu illa conveniunt: in circumstantia vero minime.

ORDINARE SEIPSUM ad aliquid, prima Corrinthiorum decimoquinto: Familia Stephanae ordinavit se in ministerium sanctis. id est, in id sese totam dedidit. Ex tali significatione constitutionis decreti, ac traditionis, fit, ut initiare aliquem sacris postea sit dictum Ordinare, et illa ceremonia nunc vocetur [?: Ord- ] , quam etiam sacramentum esse volunt. Ordinare aliquid per aliquem. Lex est ordinata per angelos in [?: ] mediatoris, Galat. 3 id est, decreta, constituta ac mandata ministrantibus eam angelis erga Mosen. Possis tamen ibi ordinare, pro praecipere ac mandare seu constituere accipere: et dicere, id angelis seu ministris [?: ] bui, quod solius Dei est, ut saepe fit: ut id minus principali causae tribuatur, quod primariae est, ut in Generalibus exposui.

ORDO vox etiam nonnihil expositione indiges, praesertim in dicto Psalmo 110, Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec. Sed [?: exp--- ] Epistola ad Hebraeos, saepius eum locum citans, et prolixe tractans, per vocem ὁμοιότης similitudo. Inquit enim capite tertio: Idque etiam magis est apertum [?: ex- ] quod ad instar aut similitudinem Melchisedec [?: ] tur sacerdos alius. CHRISTUS enim in quibusdam magnis proprietatibus non Aaroni, sed Melchisedeco similis fuit.

ORIOR צמח Zamach, aliquando idem [?: q- ] reo ac vigeo significat. Psalmo centesimo trigesimosecundo: Ibi faciam oriri cornu David, et [?: praepara- ] cernam Meschiae meo. id est, faciam ut vigeat ac [?: ] at regnum et potentia mei Davidis. Ob hanc, ut [?: ] significationem צמח germen crebro Meschiam significat: quia sicut senescente ac putrescente iam [?: ] ri trunco, novum germen ex radicib, eius oriens [?: ] latim in virentem ac validam arborem evadit: sic et Meschias regnum patris sui Davidis instauravit. Sic verbum Zarach, oriri, in suis derivatis pro vigere usurpatur. Malachiae 4 est, Exorietur vobis timentibus Deum sol iustitiae: i. Meschias ipse, autor vestrae iustitiae, [?: ] tantum orietur ac adveniet, sed etiam potenter florebit ac vigebit, vosque beabit. Quantum distat oriens ab [?: ] dente, removebit a nobis Deus praevaricationes [?: no- ]

-- 413 --

801/802 Psalmo centesimotertio. pro, longissime amovebit et delebit. Oriens, pro regione extrema versus Orientem ponitur. Orientis filii, pro Orientales. Isaiae undecimo: Praedabuntur, aut diripient filias Orientis. Orientis ventus: id est, ab Oriente spirans, qui ibi est vehemens et adurens. Ieremiae decimooctavo: Sicut ventus Orientalis dispergam eos coram inimicis. Sed de hac phrasi etiam infra. Ab oriente et occidente. id est, ab omnibus extremitatibus mundi. Matth. 8, Multi venient ab Oriente et ab Occidente, etc. pro, ex omnibus extremitatib. mundi, aut remotissimis locis. ¶ De loco Luc. 1, maxime dubitari ac disputari a Scriptorib. solet, quomodo vertendum ac intelligendum sit, quod ibi legitur, Propter viscera misericordiae Dei nostri, quibus respexit nos oriens ex alto, ut illucescat iis qui in tenebris et umbra mortis positi sunt. Alii enim vertunt Oriens, alii germen, idque varie exponunt. Plerique tamen de Christo intelligunt, quem putant orientem aut germen vocari. Posset autem forte rectius dici, quod illud invisit aut respexit, referatur ad praecedens Deus. qui dicitur per viscera misericordiae dare salutem, qua sua misericordia aut beneficio nos inviserit. Quod si id verbum eo referas, tum Oriens ἀνατολὴ nomen substantivum, erit vel pro adiectivo, vel pro participio accipiendum: quorum utrunque est Hebraeis usitatissimum, ut dicatur Deus per misericordiam suam veniens aut progressus ex alto nos respexisse: veluti si sol exoriatur, ac homines sua laeta salutarique facie revisat et iuvet. Illa quoque cogitatio non omnino abiicienda videtur, quod Kedem קרם Hebraeis valde crebro tum Orientem seu orientalem plagam significat (unde et Cadmus orientalis nominatur) quam Graeci ἀνατολὴν vocant: tum etiam antiquum, aut vetustum. Vocat vero Daniel cap. 7 aliquoties Antiquum dierum: tametsi alio vocabulo, utpote qui Chaldaice loquatur, ut forte hac ratione ob vetustatem, aut potius aeternitatem, Deus dicatur ἀνατολὴν , oriens, seu antiquus. Sic et Psal. 68, Psallite Deo ascendenti super caelos caelorum: antiqui aliqui de eo exponunt. Verum altera explicatio magis probatur, praesertim cum Kedem crebro etiam quasi adiective usurpetur.

ORNAMENTUM, in singulari ponitur, ut et alia nomina generum ac specierum pro variis individuis. Ezechielis decimosexto, Ornavi te ornamento: id est, variis ac diversis pulcherrimisque ornamentis. Ornamenta galerorum, Exodi 30. pro, galeri ornati, pulchri, aut potius galeri ornantes et condecorantes. Ornamentum ornamentorum, Ezech. 16: Pervenisti ad ornamentum ornamentorum: id est, facta es ornatissima, vel pervenisti ad tempus quo te oportebat summe ornari. Non ponere ornamentum suum suprase: id est, non ornare se, non [?: in--i ] vestib. elegantioribus, quod in luctu fit: sicut Ezeielis trigesimotertio legitur, quod cum Deus iram [?: -am ] Israelitis denunciaret, noluerunt se ornare. Sic mox sequitur, Nunc ergo depone ornamentum tuum [?: -te ] . 1 Timoth. 2 iubet Paulus, mulieres esse in vestitu ornato: id est, non pomposo, specioso, aut meretricio: sed decenti, gravi, ac convenienti matronae: Porro Petrus 1 capite tertio, iubet mulieres se ornare praeclaris virtutibus, non preciosis vestibus. Ornata et mundata domus, per metaphoram aut similitudinem vocatur conversus relabens, et se denuo in hospitium [?: sata- ] disponens. Sic enim exornatis domibus solent expectari novi hospites, aut redeuntes patres familiâs, [?: ] unto iucundius excipiantur. Psalmo 110 est locus, [?: ] vulgo legitur, In splendoribus sanctorum: quem nemo (quod sciam) hactenus recte vertit praeter unum [?: ] , qui in sua Vulgari versione habet, Nach deinem [?: ] wurdt dir dein volk williglich opffern im heiligen schmuck. id est, populus tuus sponte ac prompte tibi offeret in die victoriaetuae, in ornatu sancto. Est enim sumpta de scriptio spiritualium sacerdotum, ipsorumque spiritualium ornamentorum in novo Testamento, ab externo ornatu sacerdotum Leviticorum: estque eadem phrasis בהדרי קודש behadere codesch, id est, in ornatu sancto, utrobique. Nam 2 Paralip. vigesimo, dicitur rex Iosaphat constituisse quosdam cantores, qui canerent in ornatu sancto, ubi haec eadem vox est. Eodem modo etiam Psalmo 29 et 96 usurpatur haec locutio, ubi est: Adorate Dominum in decore sancto, in hadere codesch, pro in vestitu sancto. id est, veris virtutibus, praesertim fide ac contritione ornati aut vestiti. Idem, ac eadem phrasi verbisque dicitur etiam 1 Paralip. 16. Sic Daniel undecimo dicitur, Stabit in loco eius exactor in ornatum regni, aut etiam honore et magnificentia regni. id est, in vestitu regio. Sic et Ezechiel. 16, Ornatus quo Deus populum Israeliticum, praesertim autem Iudaeos ornaverat, vocatur הדר Heder. in quit enim: Pulchritudo tua fuit perfecta ob ornatum meum, quem posui supra te. Ornatum verterunt aliquando LXX, et Vulgata, vocem צבא zaba exercitum: ut Gen. 2, Perfecti sunt caeli et omnis exercitus eorum. quia sidera ornant caelum, sicut et Iob 26 cap. dicit, Spiritus eius ornavit caelos. Ad Titum 2 iubet Paulus, Christianos servos fideliter et prompte serviendo suis Ethnicis dominis, doctrinam Evangelii ornare in omnibus: id est. Christianam religionem suis dominis et aliis gratam et acceptam reddere.

ORPHANUM, a pupillo ita Grammatici distinguunt, quod pupilli sint parvi pueri parentibus orbi: sed orphani, qui etiam omni haereditate et praesidio parentum destituantur. Porro in Sacris literis orphanus crebro omnes miseros, et humanis praesidiis destitutos notat. Quoniam autem Deus talibus vel in primis succurrit, hinc fit, quod Deus quasi quodam proverbio dicitur Iudex aut vindex viduarum, pupillorum et orphanorum. Psalmo 10, Tibi derelictus est pauper, orphano tu eris adiutor. Psal. 68. Exultate in conspectu eius, turbabuntur a facie eius, patris orphanorum, et iudicis viduarum, Deus in loco sancto suo. id est, Vos miseri fidite Deo, et exultate in eo, in quo solo pacem habebitis. in mundo enim pressuram perfertis. Ioan. 14 dicit Christus ad Apostolos: Non relinquam vos orphanos, redibo ad vos. id est, non permittam ut videamini omni ope destitui: adero semper vobis, etiam post mortem, resurrectionem et ascensionem meam. Vide vocem Vidua.

OS, oris, vox valde varios Hebraismos parit, de quibus dicam. Os aperire, est loqui, aut docere: Matth. 5. Act. 8 et 10. Hebraicus pleonasmus esse, sed tamen sua quadam emphasi non carere videtur. Hac enim locutione praeposita, veluti grandescit id quod sequitur, et attentio lectoris tanto magis excitatur. Eadem locutio est et Iob 3. Aperuit Iob os suum, et maledixit. Sic in sententia Christi, Ex abundantia cordis os loquitur, de propria significatione accipiendum est. Venatio in ore eius erat, Gen. 25. pro, Isaacus delectabatur ferina, quam ei Esau suppeditabat. Os, per metalepsin aut metonymiam iam praecedentia se, iam vicissim sequentia significat. Praecedentia vero, voluntatem, sententiam, cogitationem, mentem ac voluntatem, quae homo per os sermonemque erga alios declarat. aliâs porro sequentia os: ut sunt, sermo, sensus sermonis, edictum, aut mandatum sermone propositum. De hisce significationibus ordine dicam. Voluntatem aut animum alicuius notat in hisce exemplis. Gen. 24, Quaeramus os eius: i. interrogemus quid animi aut voluntatis ipsa Rebecca in hac re habeat, Iosuae 9, Os Domini non interrogaverunt: .i. voluntatem ac sententiam Dei in ea re non quaesiverunt: non sunt percunctati Deum, quid ille sentiat aut suadeat,

-- 414 --

803/804 probet'ne aut improbet. Isaiae 30, Qui descendunt in Aegyptum, et os meum non interrogaverunt. Sic 2 Sam. 17 dicit Absalon de Chusa: Audiamus quid etiam in ore eius sit. pro, quid ipse sentiat, aut dicat. Os unum: pro, unus animus, aut sententia Ios. 9. Congregati sunt, ut pugnarent cum Iosua et Israele os unum. id est, uno animo, summo consensu, idem sentiendo et dicendo, ut P. loquitur. Sic Rom, 15, Uno ore celebrare Deum. Replere os risu, Psal. 126: id est, animum gaudio imbuere per liberationes â malis, et alia beneficia. Christus pro mittens suis Os et sapientiam, cui adversarii resistere non possint, non solum sermonis facundiam pollicetur, sed etiam animi Domino confidentis praesentiam ac parrhesian, ac cum rerum tum et verborum copiam, atque adeo etiam dexteritatem quandam in respondendo, et accommodandis sententiis. Sic et Paulus Ephes. 6 iubet prose orari, ut sibi detur sermo in apertione oris, ut confidenter annunciet ac patefaciat mysterium Evangelii. Vicinum huic est, quod Psalmo 51 orat David, inquiens: Domine labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. id est, da mihi alacrem animum, et studio te celebrandi flagratem, et simul ipsam etiam facundiam. Talis quaedam vis huius vocis esse videtur 1 Samuelis secundo: Dilatatum est os meum super inimicos meos. id est, Deus beneficiis ac spiritu suo ita me exhilaravit, animavit, tantumque etiam piarum cogitationum dedit, ut habeam quod respondeam adversariis meis, iactem ac glorier contra eos, qui mihi prius ut sterili et a Deo punitae insultarunt. Dicitur et eadem locutio etiam de impiis, Psalmo 35. Dilatave runt super me os suum: id est, aperto plenoque ore contra me blaterant. Sic 2 Corint. 6, Os nostrum patet ad vos ô Corinthii: id est, libere et familiariter vobiscum loquimur. Sic Germani solent dicere, Aperi os, et loquitor. Et de eo qui libere et quasi crasse dixit, Der hat sein maul weit genugsam auffgetan. Apertio oris, pro animo ad dicendum prompto, aut etiam iure ac bonitate causae instructo: Ezech. 16. Ut recorderis et pudefias, neque sit tibi amplius apertio oris propter pudorem tuum. pro, Ut confusa et pudefacta ob iuris inopiam, aut causae falsitatem, non ausis amplius mutire contra me. Contrarium est Iob quinto: Iniquitas clausit os suum. Pro sermone admodum crebro ac diversis phrasibus ponitur, ut ex sequentibus exemplis patebit. Os blandum facit impulsionem, Proverbiorum 16. pro, sermo adulatorius incitat homines ad pravas cogitationes, consilia et conatus: seu etiam solet esse exitio hominibus, quibus adulatur. Solent enim adulatores ea probare ac suadere, quae vident alios male concupiscere. Os alicuius esse plenum maledictione, Psalmo decimo: Maledictione os eius plenum est, et dolis ac fraude: id est, sermo eorum est fraudulentus, fallax et periurus, aut etiam blasphemiis refertus. De fructu oris satiabitur venter: Proverbiorum 12. 13. 18. id est, digna suo sermone praemia recipient. Sicut ibidem eundem sensum alia figura sermonis, sed huic valde vicina, effert in quiens: Pro ventu labiorum suorum saturabitur vir. Mementote iudiciorum oris eius, Psalmo 105. id est, doctrinae ipsius sermone propositae. Oris peccatum aut perversitas, id est sermonis. Psalmo quinquagesimonono: Propter peccatum oris eorum, verbum labiorum ipsorum. Remove a te perversitatem oris: Proverbiorum quarto. id est, perversum sermonem. In oris perversitate ambulare. Proverbiorum sexto: Vir iniquus ambulat in perversitate oris. id est, solet homines circumvenire perverso sermone, mendaciis et dolis. Os iusti, et contra impiorum: Proverbiorum decimo: Vena aut scaturigo vitae os iusti, et os impiorum tegit violentiam. pro, sermo. In ore stulti virga superbiae, labia autem sapientum servant eos: Proverbiorum decimo quarto: id est, stultus suo sermone sibi acerbas plagas accersit. Sic Proverbiorum decimooctavo: Os stulti clamat ad [?: ] gas, et os stulti contritio sibi. Oris eius verba, iniquitas et dolus. Psalmo trigesimosexto, pro, quicquid loquitur, est iniquitas ac dolus. Leniora butyro ora eius: Psalmo quinquagesimo quinto. id est, sermo eius est blandissimus, cum in corde bellum meditetur, Ierem. 9. Ore suo cum amico loquentur, et in corde suo [?: ] nent insidias. Custodire os, aut custodiam ponere [?: ] pro, sermone uti caute. Proverbiorum decimotertio Qui custodit os suum, custodit animam suam: pro, [?: ] cautus est in loquendo, effugit multa mala. Sic Psalmo 141. Pone Domine custodiam ori meo. Custodi [?: ] labiorum meorum: pro, fac ut vere, pie ac sapienter loquar. Sic quoque Mich. 7. habetur. Ab ea quae [?: ] in sinu tuo, custodi ostia oris tui. pro, cave credas ei secreta tua. Psalm. 39, Custodiam os meum clausura. Facina huic est illa locutio Eccles. quinto: Ne des os [?: ] ut faciat peccare carnem tuam: pro, cave ne [?: tem- ] et pravo sermone corrumpas mores tuos, aut alioqui sis tibi occasio peccandi. Os operit aut tegit iniquitatem: Proverb. 10. Os impiorum operit iniquitatem: id est, sermo illorum occultat prava consilia ac machinamenta, quae contra te aut alios innocentes struuunt Deus servat humiles â gladio, ab ore impiorum, Iob 5. a calumniis aut sermone calumnioso illorum. [?: S- ] nationes ore suo faciunt, Ezechielis trigesimo tertio id est, sermone suo subsannant et exagitant miseros. Ex ore tuo iustificaberis et condemnaberis, et ex [?: ] tuo te iudico, Lucae decimonono. id est, sermone [?: ] Non est inventus dolus in ore eius, Isaiae quinquagesimotertio, et 1 Petri secundo. id est, sermone suo nihil falsi, nihil impii, multo minus fraudulenti dixit. [?: ] re devorabunt Israelem, Isa. 9 pro, avidissime, totoque affectu. Vicinum huic est, licet aliquanto ulterius ineffectus descendat, quando significat mandatum: quod admodum crebrum est, ut in hisce exemplis est videre. Ad os alicuius aliquid facere: id est, secundum [?: ] ius praescriptum aut mandatum. Exodi 17, Profecta est Israel ad os Iehovae. Sic Exodi 38, Quod numeratum fuit secundum os Mosis. Iosuae 13, Calebo filio [?: ] nae dedit partem secundum os Domini ad [?: Ieho- ] 1 Regum decimoseptimo: Vivit Dominus, si erit [?: p- ] via, nisi ad oris mei verba: id est, secundum meum [?: ] scriptum aut mandatum. 2 Reg. 23. Ut daret argentum ad os Pharaonis. pro, sicut Pharao praescripserat, et mandaverat, aut iniunxerat. Sic Iob trigesimotertio En ego iuxta os tuum pro Deo. id est, En ego [?: disp- ] contra te pro iustitia Dei, sicut tutemet optasti. 2 Reg. 24, Certe iuxta os Iehovae fuit contra Iehuda: i. [?: ] sententiam latam a Deo contra Iehudam, in captivitatem abducendum. In ore alicuius ambulare: pro, secundum praescriptum aut doctrinam ac dogmata eius. Psalm. [?: ] Posteri ipsorum in ore ipsorum ambulabunt i. impii posteri mores, sententias et praescripta maiorus [?: ] rum sequentur. Transgredi os Domini: 1 Sam. 15. [?: ] quia transgressus sum os Domini, et sermonem .i. mandatum Domini. Ponitur et pro testimonio, quod est itidem quasi quidam effectus aut sensus sermonis Deut. 17, In ore duorum aut trium testium interficis tu. pro, ad testimonium, vel consentienter testantibus [?: ] bus aut trib. hominibus. Sic et illud accipiendum est. In ore duorum aut trium testium, statuetur aut [?: ] erit omne verbum: i. decernetur duobus aut tribus consentienter idem testantibus. Ex ore infantium et [?: iact- ] tium perfecisti laudem: Psal. 8, et Matth. 8. i. testimonio voce ac celebratione Dei et confessione veritatis. A perire os ad aliquid, varia significata habet. Aliquando enim idem valet quod, summa diligentia audire, et veluti inhiare ad alicuius sermonem: sicut Ovid inquit

-- 415 --

805/806 Narrantis coniunx pendet ab ore viri. Iob 29. Os suum aperiebant, tanquam ad imbrem sero [?: -inum ] : scilicet, ad meum consilium. Aliquando idem est quod vel leviter garrire, aut mussitare. Isaiae 10, Nec fuit qui moveret alam ut aperiret os, et garriret. sumpta ab avibus metaphora, quae tali gestu ac forma sese in pugnando adversario opponunt. Aliquando idem valet quod loqui. Iob 35, Iob vane aperit os suum: pro, [?: te--ere ] loquitur. Os meum aperui, et suspiravi quia praecepta tua desideravi, Psal. 119. pro, nihil aliud facio quam suspiro, prae ardenti desiderio tuorum praeceptorum. Aperire os ad Deum: pro, promittere aliquid, aut vovere. Ego aperui os meum ad Deum, Iud. 11. pro, vovi, ut mox in sequentibus exponitur. Aperire os ad caedem: pro, hortari ad caedem. Ezech. 21. Ut aperiant os ad caedem: id est, hortentur suos ad caedendum hostes. Aperire os: pro, libere loqui. Ezech. 24, In die illa aperietur os tuum cum evasore, et loquêris, nec obmutesces ultra: pro, licebit tibi libere loqui, et gloriari cum tuis a Domino liberatis. Sic eiusdem prophetae 33, Aperuique os meum, donec veniret ad me mane: aperui inquam os, et non silui amplius. Os aperire in parabolis, Psal. 78. Aperiam in parabolis os meum, loquar aenigmata: id est, loquar per parabolas. Os aperire in sapientia: pro, sapienter loqui. Proverb. 31: Os suum aperit in sapientia, et lexpietatis super linguam eius. Aperire os super aliquem: Psal. 22: Aperuerunt super me os suum, ut leo rapiens ac rugiens. id est, prorsus hostili animo ac impetu me invaserunt, ut rapaces ferae solent imbecilliora animalia invadere aperto ore, morsurae ea. Aperire os super aliquem, est aliquando idem quod debacchari in aliquem, eumve contumeliis invadere. Iob 16: Aperuerunt super me os suum pro, contumeliose mihi insultarunt ac maledixerunt. Aperire os alicui: pro, tueri aliquem suo sermone. Proverb. 31. Aperi os tuum mulo, id est, patrocinare iis qui suam causam tueri per se nequeunt. Per os [?: -ssu-ere ] pactum Dei. Psal. 50: Quid tibi ut enarres statuta mea, et assumas pactum meum in os tuum? pro, deto loquaris. Idem bis dicit. Quasi diceret: quid tibi cum mea doctrina? Ore suo benedicunt, et in intimo suo maledicunt: Psal. 62. pro, sermone quidem mihi blandiantur et beneprecantur, led corde sunt hostes. Vicinum huic est, quod Psal. 78 inquit: Blandiebantur ei ore suo, et lingua sua mentiebantur illi. Celebrare Deum ore suo Psal. 109. id est, sermone suo laudare ac praedicare eum. Sic et clamare ore, Psal 66, ferme pleonasmus est Invocari nomen Dei in ore alicuius, Ierem. 44. Et Psal 63, Labiis laudationum laudabit te os meum. Psal. 37. Ore suo loquuntur superbe. Dilatare os videtur esse idem quod subsannare, quia tali gestu solemus illudere aliis. Isaiae 57, Super quem dilatastis os, et protraxistis linguam. Supra aliquoties diximus tum de apertione, tum et de dilatatione oris. Oris egressum, aut quod egreditur ex ore: pro, id quod semel promiserunt, licet incogitantius, Num. 32. Quod egressum est ex ore vestro, faciatis. Plerunque de inconsulta locutione et votis dicitur. Reperitur etiam Num 30, et Hierem. 44 Sic et 1. Sam. 2, Ne egrediatur durum ex ore vestro: pro, ne loquamini superbe. Eripere de ore verbum, Psalm. 119. Ne eripias de ore meo verbum: id est, serva me in veritate doctrinae, et confessione eius libera. Os Domini exasperare: id est, inobedientia erga mandata Dei, eum offendere. 1. Sam. 12, Si obedieritis voci eius, neque exasperaveritis os Domini. Sic et Deut. 10, Et irritastis os Domini. Num. 20 et 27, Rebelles fuistis ori Domini. Os [?: re---- ] laude: Psal. 71, Replebatur os meum laude tua, tota die gloria tua: id est, praedicabam et celebrabam te, [?: impe--tibus ] me tuis innumeris beneficiis ac spiritu. Ore ad os loqui: pro coram, sine intermediis aut internun tiis, seu familiariter. Num. 12: Ore ad os loquitur Deus cum Moyse. Hier. 23: Loquetur os ipsius cum ore eius, et oculi eius videbunt oculos illius. id est, Zedekias coram rege Babylonico sistetur. Os iusti loquitur sapientiam, et lingua eius loquitur iudicium: Psalm 37 et 49. Os meum loquetur sapientias. Ore magnificare, est grandia quaedam iactare: et plerunque de impiorum sermonibus contra Deum dicitur, Ezech. 35. Ori manum admovere, pro comedere: 1. Sam. 14: Et non erat admovens manum suam ad os suum: id est, nemo de melle profluente audebat edere. Ori apponere manum, Iob 39, est tacere: sicut sapiens ille monebat, Digito compesce labellum. Mich. 7, Ponent manum super os, et aures eorum obsurdescent: pro, obmutescent et obsurdescent prae stupore et admiratione. Eadem locutio est et Prov. 30. Os mittes in malum, Psal. 50. pro, mala, aliosque laedentia loquêris. Rebellare ori alicuiu: pro, non obedire illi. Ios. 1. Quicunque rebellaverit ori tuo, moriatur. Ab ore alicuius tradi oblivioni. Deuter. 31, Non enim oblivioni tradetur ab ore seminis eius pro, semper habebunt illum in ore, semper de eo loquentur. Observare os regu: pro, obedire mandatis regiis. Eccles. 8 Ego os regis observabo. Ore osculari, et re eruare [?: or- ] : 1. Reg. 19. Reservavi mihi in Israele 7000, omnia genua quae non incuruaverunt se Baali, et omne os quod non est osculatum eum. Id est, omnes homines qui nec genibus suis se incuruaverunt Baali, nec ore sunt eum osculati, aut confessi, seu illum celebrarunt. Osculari os alicuius: pro, mandata eius summa benevolentia et promptitudine accipere et exequi. Genesis 41, Os tuum osculabitur universus populus meus. id est, promptissime summaque benevolentia tua praescripta suscipient et exequentur. Alii vertunt; Armabit se. Similis huic locutioni est illa Iob 31: Si manus mea osculata est os meum: pro, si ego mea opera nimis magnifeci, meamve fiduciam in ea collocavi. Alii exponunt, quod sua manu ori suo silentium imposuerit. Ponere os in caelo: id est, temere de Deo ipso, aut contra Deum ipsum blaterare. Psalm. 63: De excelso loquuntur, ponunt in caelo os suum, et per terram ambulat lingua eorum. id est, pro libidine temere blasphemant, aut saltem loquuntur de Deo et de hominibus. Pulchra hypotyposis est. Ferme sic dicit Mezontius paulo ante mortem: Nec mortem horremus, nec divûm parcimus ulli. Papistae soliti sunt hoc dictum illis obiicere, qui aliquid in Papae tyrannide aut flagitiis, vel denique abominationibus reprehenderunt. Ponere sermonem in ore alicuius, est instituere eum, quomodo et quid dicere debeat. Exod. 4. Tu loquêris ad eum, et pones verba in ore eius. pro, dices ei quid velis eum loqui. Posuit Dominus verba in ore Balaam, Num. 22. pro, suggessit ei quid dicere debeat. Mox dicit semetipsum exponens: Revertere, et sic loquêris. Deut. 18, Ponam verba mea in ore eius. id est, suggeram ei, eumve instruam quid loqui debeat, erit interpres meus. 2. Samuel. 14. Posuit Ioab verba in ore eius: scilicet quae loqueretur coram Davide. Ponere canticum in ore alicuius: Deuter. 31. Doce filios Israel canticum istud, et pone illud in ore eorum. pro, fac ut ediscant, et perpetuo canant. Psalmo quadragesimo longe aliter usurpatur, nempe pro dare occasionem canendi: Posuit in ore meo canticum novum; laudem Deo nostro. pro, Beneficiis suis mihi dedit causam celebrandi ipsum, et suo spiritu me ad id impulit. Posuit in pulvere os suum si forte sit spes: Thren. 3. pro, submisse et demisso animo locutus est, seu supplex factus est, si forte sibi possit aliqua malorum levatio, et misericordia victoris contingere In ore alicuius aliquid positum esse: pro, crebro de eo loqui. In ore Absalonis posita fuit a die, qua, etc. sub. caedes, pro semper minabatur, licet clam, se Ammonem ob stupratam per vim suam sororem interfecturum. Sic forte illud 2. Reg. 24, Iuxta os

-- 416 --

807/808 Iehovae fuit contra Iudam. pro, perpetuo Deus minabatur Iudaeis per prophetas extremum exitium. Prope esse ori alicuius: id est, crebro ab eo commemorari. Hierem. 12: Prope fuisti ori eorum, et longe a renibus eorum: pro, assidue de te loquuntur, sed corde suo te non curant aut magnifaciunt. Prope esse in ore et corde: pro, in promptu esse, et quasi ad manum habere. Deut. 30, Propinquum est verbum in ore tuo et corde tuo valde, ut facias illud. Non possibilitatem legis aut obedientiae ei praestandae asserit, ut seductores volunt: sed praesentiam doctrinae, quae iam sit eis tradita, et pene usque ad fastidium inculcata, ut non possint queri Dei culpa se inobedientes esse, qui sibi modum aut regulam obedientiae ac cultus non praescripserit. Ideo prius dixerat, Hoc praeceptum non est procul super caelos, aut ultra longinqua maria, ut possis queri ac dicere, O' utinam nobis aliquis veram Dei legem vel de caelo, vel ex ultramarinis locis ac quasi ex alio orbe afferret, ubi eam esse audimus, quam libenter ac prompte ei obediremus. De praesentia igitur tantum doctrinae, non de possibilitate mandatorum legis agitur, ut et Lutherus in Servo arbitrio ostendit. Os alicuim satiare bono, Psal. 103. Qui satiat os tuum bono: id est, maximis beneficiis ac bonis te explet. Eadem locutio est et Psal. 81. Dilata os tuum, et implebo illud bonis. quasi dicat: Ego promptus sum in iuvando te, infinitisque beneficiis cumulando: tu modo sis promptus in accipiendo fide. Pro ore esse alicuius, interpretem eius agere significat. Exod. 4. Ipse loquetur pro te ad populum, et erit tibi pro ore. Idem bis dicit. Cum ore alicuius esse. Exod. 4. Ero cum ore tuo, et docebo te quod loquaris: idem bis dicit. Sic Deus dicit ad Ierem. cap. 15: Si eduxeris preciosum a vili, tanquam os meum eris. id est, si concionando separaveris sanctum a prophano, eris mihi acceptus doctor. Aliqui exponunt, Accidet tibi ut praedixi. Nuncium esse in ore alicuius: pro, nuncium afferre. 2. Sam. 18. Transire os: forte, pro transgredi. Psa. 17: Cogitavi, non transgredietur os meum. pro, quod cogitavi perperam, id non patiar transire per os meum: vel cavebo, ne os meum transgrediatur, aut peccet. Os [?: vestiment- ] , significat interdum id amplum foramen, quo caput exeritur. Exod. 28: Erit os Ephod in medio eius. Sic os civitatis vocantur portae eius, Prov. 8 Sic Os putet, speluncae, sepulchri. Os non raro ponitur pro vi ac potentia alicuius, qua scilicet perinde saevit, ut ferae dentibus. De ore leonis aliquem liberari, Iob 36: Removisset te de ore angustiae id est a vi aut laesione angustiae. Hac ratione valde saepe acies gladii vocatur Os gladii, quia illa parte mordet: sicut crebro vorare et comedere dicitur gladius. Sic et os limae dicitur, 1. Sam. 13. Os pro extremitatibus loci, quam Latini etiam Oram dicunt. 2 Reg 21: Manasses fudit sanguinem innoxium multum valde, ita ut impleret os ad os pro. ut totam Hierosolymam sanguine repleret. Sic Esdr. 9: Replere terram abominationibus ab ore ad os. id est ab una extremitate ad aliam. In auditum esse in ore alicuius: pro, ex ore eius audiri. Ezech. 16, Non fuit Sodoma in auditum in ore tuo, in die superbiarum tuarum. Usque ad os parvulis: Genes 47. Usque ad os parvuli alebat omnem domum patris: id est, summos et infimos, vel etiam infimis suum dimensum dando. vel potius, iuxta os parvuli: id est, sicut parvulis gratuito parentes iam paratum cibum suppeditant. Dare in os alicuius: id est, avide aliquid praedae obiicere. Mich. 3. Contra eum qui non dederat escam in os eorum, praeparant bellum. id est, seductores moliuntur exitium piis civibus, nisi eos datis muneribus placent. Os incalescere prae siccitate, Iob 30: id est, aestus dolorum siccat et inflammat mihi os, ut solet internus nimiusque calor facere. Lambentes aquam in manu ad os: Iud. 7. pro. qui lingua aquam de manu ori adhibita hauriebant, sicut canes lingua inflexa vice coclearis utuntur. Os, pro parte ac mensura. Deut. [?: X- ] . Dabit filio exosae primogenito os duplex de omnibus quae habet. id est, duplicem partem, aut duas ratas partiones. Os alicuius, aliquando recte pro ipso exponi potest. ut, Os Domini loquutum est: id est, ipsemet Dominus. Sic Exacerbare os Domini, de quo supra saepius. Tergere os. Proverb. 30: Adultera comedit, extersit os, [?: ] dixit, Nihil feci. de impudentia adulterae et omnium perditorum dicitur, qui parvi pendunt sua peccata. Homo vivit ex omni verbo quod procedit ex ore Dominis Matth. 4. Deut. 8 habetur tantum, Ex omni [?: progre- ] oris Dei: id est, ex omni ope, beneficio aut bono Dei quod ille ad hanc rem ordinare vult. ubi os videtur simpliciter significare ipsum Deum, quod eius beneficis ac bonis alantur. Ut omne os obstruatur: Roman. 3. est, ut nemo habeat quod iactet ac glorietur. [?: Co- ] rium est ei quod supra habuimus, Apertio oris. Ut non sit tibi apertio oris, etc. Os bovi trituranti non ligare, est [?: ] iustum praemium laboranti: Deuter. 25 1. Cor. 9 Christus interficiet Antichristum spiritu oris sui: id est, verbo ac ministerio, ubi in primis est efficax Spiritus sanctus: 2. Thess. 2. Obturaverunt fide ora leonum: Hebr. 11. pro, impetraverunt a Deo, ne possent leones Danielem et alios lae dere.

OSCULUM, naturale quid est, non solo more acceptum. itaque omnes gentes naturali quodam instincta osculantur valde dilectos, ut coniuges sese invicem, et liberos: quod in omnibus gentibus natura ipsa [?: ] lente fit. Sed'osculari etiam amicos, aut dominos, [?: ] perinde ubique moris est. Osculamur igitur tum valde dilecta: tum etiam praestantia, ac plane divina, et omnino omnia eximia. Hinc est, quod non tantum [?: co--ges ] liberos et amicos exosculantur, sed etiam superares, ut Reges, atque adeo etiam res divinas ex singulis quadam veneratione. Est igitur Osculum, [?: symbo- ] tum amoris, tum venerationis ac subiectionis. Apud Veteres etiam in Europa, non tantum in Asia, fuit mortum amicos, tum et regum manus, aut etiam pedes osculari: quorum posterius fuit in Asia usitatius. In Italia, et inferiori Germania, non tantum amicos, sed et hospites osculantur mulierculae: quod tamen in Belgico et Flandria multo est usitatius, quam usquam alibi. Apud Syros et idololatras Israelitas moris fuit, Baalis [?: stat-- ] osculari. 1. Reg. 19: et vitulos Samariae, Oseae 13. Iam [?: f-- ] a cultu divino, sive ab illa testificatione subiectione, qua solebant se Orientales regibus suis subiicere, sumpserit suam locutionem David: iubet Psal 2 osculans lium Dei, qui sit futurus Meschias, servator mundi. id est, eum non solum pro Deo ac creatore suo agnoscere, sed et pro redemptore, rege ac servatore totius [?: ] di. Idem igitur est ibi, Osculamini filium ac, Subiicite vos ei sincero corde, et credite in eum, seu confidite [?: ] eum, ut ibidem est. Apud Iudaeos usitatum fuit, ut amici sese invicem osculo exciperent: tametsi et apud Persas, teste Xenophonte in Cyri paedia, et [?: Herod- ] Clio, Sic Iudas osculo salutat Dominum: et Christus dicit ad Pharisaeum Luc. 7, Osculum non dedisti mihi haec non desiit osculari pedes meos. Paulus [?: quoqu- ] [?: ] quoties hanc locutionem repetit: Salutate vos [?: invi-- ] osculo sancto, Rom. 16. 1. Cor. 16. 2. Cor. 13. 1. Thess 5. denique Petrus 1. 5. Vocant autem Osculum sanctum, sinceram salutationem, ac exChristiana dilectione profectam. In primitiva quoque Ecclesia, teste Iustino in Apologia secunda, moris fuit, ut Christiani sub finem publicae Liturgiae sese invicem oscularentur, dicentes: [?: P-- ] tibi frater. Qui ritus postea mutatus est in osculationem circumgestatae imagunculae crucis, aut aliquarum reliquiarum, ut nunc in Papatu fieri videmus, quam [?: P- ] ficale nominant. Ab hac osculandi amicos consuetudine, sumpta est illa sequentia Prov. 27, Meliores sunt

-- 417 --

809/810 [?: -gae ] diligentis, quam fraudulenta oscula odio habentis. id est, omnis generis blanditiae, officia et beneficia. Legimus Luc. 15, patrem exosculatum esse perditum il [?: ] filium poenitentiam agentem: et presbyteros Ephebos Paulum, postremo eis valedicentem. Elisaeus vocatus ab Elia, vel tantum pallio tactus, petit ut sibi [?: li-- ] osculari patrem et matrem: id est, illis dato osculo [?: -aledicere ] , quod et facit, addito insuper sacrificio, et unicorum convivio. De loco Gen. 41. ubi dicit Pharao ad Iosephum, Osculabitur os tuum universus populus meus, dixi paulo ante. Sensus autem idem est, ac si [?: --ceret ] : Populus meus summa promptitudine te reverebitur, se tibi subiiciet, et tui oris praescripta [?: exeque-r ] Psal. 85, est elegans hypotyposis, aut etiam prosopopoeis, describens felicia tempora Meschiae: Misericordia et veritas obviaverunt sibi invicem, iustitia et ex sese invicem osculatae sunt. Veritas de terra germinuit, et iustitia de caelo prospexit: Deus largietur bonum, et terra nostra proferet fructum suum: Iustitia ante [?: -um ] ambulabit, et ponit in via gressus eius. Ubi videtur sensus esse, maximam copiam istorum summorum bonorum fore tempore Meschiae. Non autem sine causa, alia Deo, alia hominibus tribuit. Nam ex misericordia Dei homines deducuntur ad sui agnitionem, ad poenitentiam, veramque contritionem ac fidem, quae etiam [?: -lterius ] apprehendit misericordiam Dei: unde sequitur, ac veluti nascitur iustificatio quae denique gignit pa [?: -tem ] in corde nostro. De veritate illa misericordiam Dei apprehendente dicit David: Beatus, in cuius spiritu non [?: -st ] inventus dolus. Sic severitas ac misericordia osculantur, dum misericordia tum efficit veritatem, tum et [?: ] obea apprehenditur. De iustitia vero et pace inquit Paulus: Iustificati fide pacem habemus. Osculari igitur sese invicem dicuntur, dum iustitia pacem efficit. De Amalasuinta regina Longobardorum, lepida Historia, et huic instituto conveniens narratur: quod cum post mortem regis carens liberis, prudenter ac graviter regeret regnum, et a subditis magnifieret, tandemque [?: ] a proceribus oblata esset libera facultas eligendi ex proceribus regem, eique nubendi: illam quendam caeteris praestantiorem accersivisse, qui putans se vocari ad aliquod negocium regni, obviam prodeunte ei regina, de equo desilierit, seque incuruârit, osculaturus eius manum. Cui illa subridens responderit, Non manum, sed faciem oportere eum osculari: indicans, eum non iam subditum, sed maritum regemque fore. Ab hac osculandi regum manus, aut etiam pedes, consuetudine, sumpsit Antichristus suae superbiae et tyrannidis symbolum, quod summos quoque reges ac monarchas adigit ad suorum pedum oscula: sicut illi etiam multi salutationis loco adscribunt, devota pedum oscula beatorum. Hispani quoque moris habent in suis salutationibus ac maledictionibus dicere, Baso tes vostres mans: aut, baso tes vostras podas, Osculor tuas manus aut pedes.

OSSA, ob duriciem aliquid firmum ac validum notant. Genes. 49, Isaschar asinus ossis iacebit inter duas Marcinas. id est, firmus robustusque erit. Sic Psal. 53. Dominus dissipabit ossa obsidentis te. idest, Omnem vim ac robur adversariorum tuorum, perinde ac si per omnes campos ac regiones circum quaque caesorum hostium [?: ] disiecta essent: ut solet in conflictibus fieri. Cum aliquis dicitur alterius os et caro esse, magna quaedam propinquitas ac consanguinitas ei cum altero intercedere intelligitur. Sic Gen. 29 dicit Laban ad Iacob, Os meum es, et caro mea. Sic et Germani dicunt, du bist mein fleisch und blutt. Sic et Abimelech Iud. 9, ad optimates Sy [?: ] : Os vestrum et caro vestra sum. Sic et David loquitur ad proceres Iehuda, 2. Sam. 19. Et omnes Israelitae ad David, 1. Par. 11, captantes hoc nomine eius benevolentiam, quod esset ex iisdem parentibus Iacobo, Isaaco et Abrahamo. Multo vero maior coniunctio significatur hac phrasi Genes. 1 et Eph. 5, cum uxor dicitur esse caro et os viri. Denique omnium maxima et longe mysticissima, cum omnes pii dicuntur esse caro et os Christi, eiusque membra. Porro quia ossa sunt quasi fundamentum corporis humani, ac in eis potissimum vita hominis haeret, ideo crebrae inde locutiones sumuntur. Alias dicuntur Ossa benedicere Deo, ut Psalm. 35, Omnia ossa mea dicent, Domine quis est similis tibi, qui eripis pauperem a fortiori se? pro, Ego sic te medullitus celebrabo. Alias exiccari aut arescere dicuntur Ossa, quod est summae imbecillitatis ac deficientis vitae, cum humidum radicale ex ossibus et medullis deficit. Proverb. 17. Spiritus tristis exiccat ossa. Psal. 102, Ossa mea sicut cremium aruerunt. Contra etiam humectari dicuntur ossa, Proverb. 3, Timor et fiducia Dei erunt irrigatio ossium tuorum. et 15. Fama bona impinguat ossa. Simile huic est illud Isaiae 66, Ossa vestra sicut herba florebunt. et Psal. 51, Exultabunt ossa humiliata. Psal. 141, Sicut scindens ligna dissipata sunt ossa nostra in ore sepulchri: id est qui in extrema pericula, et veluti ad mortem ipsam adducti sumus. Vel forte loquitur de aliis iam ex populo Dei interfectis. Confringere ossa, sumptum a feris bestiis, quae-capta animalia non solum occidunt, sed etiam ossa ipsorum comminuunt. Sic dicit Bileam Israelitas comesturos hostes suos, et ossa eorum confracturos, Num. 24. Ossa perturbari, inveterascere, marcescere, et etiam dispergi, est extreme aliquem debilitare. Iob 4. 33. Psal. 6. 32. 53. 140. Idem est, Non est pax ossibus meis: Ps. 38. Ossa aliquorum dissipari, alicubi significat eo facto tum ipsos quorum ossa sunt, ea ratione contumelia affici extrema, tum et loca prophanari. 1 Reg. 13 Ossa hominum super altare hoc incendent. Quam prophetiam postea Iosias rex perfecto hoc opere, 2. Reg. 23 implevit. Sic et Ieremias praedicit, ossa regis, principum, sacerdotum, et pseudoprophetarum de sepulchris eruenda esse et in aperto dissipanda: cap. 8, et Ezech. 6. Ossa mea dinumeraverunt, Psal. 22. id est, ita me distenderunt in cruce, ut appareant omnia ossa mea. Ibidem etiam dissipata esse dicuntur ossa Christi, quia nerui et ligamina erant debilitata, et ossa loco mota in illo tam tristi supplicio. Spiritus carnem et ossa non habet, Luc. 24. id est, videtis me hic vere ac corporaliter praesentem esse: non esse spectrum quoddam, ut nos opinamini: quod ex palpatione ossium et carnis meae iudicare potestis. Sicut gladius in ossibus meis, cum exprobrarunt mihi dicentes: Ubi est Deus tuus? Psal. 42. pro, perinde acerbum dolorem mihi attulit. Eadem ratione dicit Symeon ad D. Virginem: Tuam ipsius animam per transibit gladius.

OSTENDERE, pro, re ipsa alicui aliquid boni aut mali dare, aut efficere: quod et Augustinus in lib. de Locutionibus Hebraeis monet. Sicut solent apud Hebraeos, praesertim verba noticiae crebro, pro verbis rerum ipsarum poni tale est, Videre bona aut mala, aut mortem: item gustare. ut alibi de hac re prolixe dissertum est. Psal. 71. Ostendisti mihi angustias multas et malas: pro, experiri ac perpeti me fecisti eas. Sic Psal. 60, Ostendisti populo tuo dura. 2. Tim. 4. Alexander faber aerarius multa mihi ostendit mala Gen. 50. Redditione reddet nobis omnia mala quae ostendimus ei. Contra, etiam de bonarum rerum communicatione dicitur Iohan. 10, Multa bona opera ostendi vobis a patre meo. id est, praestiti vobis multa beneficia a patre impetrata, aut cooperante mihi simul patre. Sic Psal. 4 dicitur, Quis ostendet nobis bonum? pro, dabit aut communicabit nobis bonum. Sic et Graeci ac Germani aliquando loquuntur. Vicinae sunt huic Hebraismo phrases, Exhibere alicui molestias, curas, dolores, etc. Habacuc cap. 1 suae prophetiae orat, inquiens: Quare facis me videre iniquitatem, et

-- 418 --

811/812 ostendis mihi laborem? id est, pateris me in hisce tantis miseriis et iniuriis versari. Ostendere duces contra solem, Num. 25: tametsi ibi non tam sit ostendere, ut Vulgata habet, quam simpliciter suspendere propalam. Ostendere Deum faciem suam nobis, est eum nos benigno vultu aspicere: seu, eum misereri nostri, nosque liberare. Ostendere Deum misericordiam aut benignitatem alicui, est, ei reipsa benefacere. Psalmo 85. Ostendam illi salutare meum: id est, feram illi opem. Psalmo 91. Sic et Rom. 3, Ad ostensionem iustitiae suae: significat realem exhibitionem. Eodem modo et manifestatio Spiritus accipitur 1. Corinth. 12, pro exhibitione ipsius Spiritus, qui tamen ex externis donis cognoscitur.

OSTIUM, per metaphoram apud Hebraeos perinde occasionem et commoditatem agendae alicuius rei significat, sicut apud Latinos fenestra. 1. Cor. 16. Nam ostium est mihi apertum magnum et efficax, et adversarii multi. Sic et Coloss. 4 usurpatur: Orantes simul et pro nobis, ut Deus aperiat nobis ostium sermonis, ut loquamur mysterium sermonis. Tametsi hoc quidam referant ad apertionem oris Paulini: sicut illud Eph. 6, de quo dictum est supra in vocabulo Oris. Sic et 2. Corinth. 2, haec phrasis usurpatur: Cum esset mihi ostium apertum per Dominum. Aperire gentibus ostium fidei, itidem per metaphoram alteri vicinam significat, eas admittere ad fidem. Apoc. 3, Ecce dedi ostium apertum coram te. id est, aditum ad placandum Deum, et ad poenitentiam. Iohan. 10, Christus se vocat ostium ad oves. Et ait, Omnes eos esse fures et latrones, qui per hoc ostium non intrent. Est itidem metaphora. Causa eius est, quia per Christum habetur aditus tum ad cognitionem, tum et ad gratiam patris, et denique ad omnia dona spiritus, omnemque aedificationem in Ecclesia Dei. Praeterea nisi quis per Christum, eius doctrinam et passionem, veniat ad pascendas oves, necessario eas perdit, sive sit tantum Legis doctor, sive etiam magis pestilentes doctrinas errorum afferat. Pone Domine custodiam ori meo, et ostium labiorum meorum conserva. Psal. 141. id est, Custodine quid impii dicam, aut cogitem saltem. Ostium verborum tuorum illuminat, Psal. 119. id est, ipsa prima rudimenta doctrinae tuae multum lucis afferunt, nedum solida cognitio eius, seu (ut ita dicamus) intima adyta.

OVIS, per metaphoram significat hominem praesertim colentem Deum, tum in Veteri, tum et in Novo testamento. Causae huius figurae, seu conditiones ac proprietates, quibus conveniunt, multae sunt: placiditas et patientia, imprudentia aut stoliditas, praesertim in malis rebus, quia filii huius seculi sunt sapientiores quam filii lucis: quod facile utrique nisi adsit cura pastoris, seducantur: quod vocem sui pastoris diligenter observent, ipsumque pastorem quasi agnoscant et ament: quod perinde habent atrocem adversarium sitque etiam inter lupum et Satanam utriusque hostes similitudo: et denique, quod perinde magna cura indigent: quodque pii a Christo foventur ac amantur, sicut oves solent a bonis pastoribus, praesertim in illis regionibus summa cura foveri, et quasi delicatissime tractari. Sic et olim reges, pastores populorum sunt ab Homero et aliis vocati. Psal. 80, O` pastor Israelis, qui ducis tanquam oves Ioseph Et praecedenti Psalmo habetur: Nos autem populus tuus et oves pascuae tuae. Psalm. 119. Erravi sicut ovis amissa, quaere me Domine Deus. Isaiae 13: Et erit sicut cervus et sicut oves dispersae, et non est qui congreget. Oves cibi et mactationis Psalmo 44, Queruntur pii, se perpetuo cruci subiectos esse, et subinde alium post alium iugulari, ut oves ad mactationem et culinam destinatae sine ulla misericordia alia post aliam mactantur et excoriantur. Christus Isaiae 53, in sua passione ob summam patientiam confortur cum one, dum ligatur et tondetur patienter tacente. Contra impii, ob audaciam et impatientiam, petulantiam, pastorisque sui neglectionem, per hircos denotantur et depinguntur Matth. 25. Dicetur aliquid etiam postea in voce Pastoris, quod ad huius vocis explicationem faciat. Non raro in prophetis tantum ipsa epitheta ponuntur, non adiecto nomine ovis, sed solum subintellecto. Ezek. 34: Amissam quaeram, propulsam reducam, confractam obligabo, aegrotam sanabo, scilicet ovem. Lupos in ovillis pella vocat Christus seductores, foris vitae honestae simulatione et specie sanae doctrinae oves Christi lacerantes Dicit eos foris quidem prae se ferre ovillam probitatem, et professionem vocis caelestis, cum sint intus lupi [?: ] paces. Epistola ad Hebraeos ait, pios olim oberrasse in solitudinibus, in pellibus ovillis et caprinis, male [?: -ctatos ] et destitutos omnibus commodis: nimirum qui ob furorem et persequutionem tyrannorum in solitudines aufugerunt, et ibi sese qualicunque victu ac vestitu misere sustentarunt: quos sicut mundus indignos iudicavit qui apud se viverent, ita revera ille fuit indignus qui eorum officiis ac doctrina praesentiaque frueretur.

OVA aspidum excludere, est impios iniustos ac sceleratos conatus in opus producere. Sic propheta Isaiae cap. 59, de sui temporis perditissimis moribus queritur, quod omnes illorum hominum, atque adeo etiam omnium renatorum cogitationes, actiones et conatus, fuerint et sint vel telae aranearum: id est, nullius momenti res: vel etiam ova aspidum, id est, res longe perniciosissimae, quae et per se sint plenae veneno, et tandem excludant basiliscum. Porro rex Assyrius gloriatur, se universam terram spoliasse et rapuisse: sicut ova deserta, et ab ave matre non defensa, nullo negocio aut periculo ab inveniente auferuntur.