Quatuor significationibus Scriptura de Deo loquitur. 1 Aut enim essentiam eius significat, quam Latine et Substantiam nuncupamus, ut est: Ego sum qui sum. 2 Aut personas, vel secundum Graecos substentias, ut est: Ite docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris, et filii, et Spiritus sancti. 3 Aut operationem, ut scriptum est: Secundum operationem potentiae virtutis eius, quam operatus est in Christo, suscitans eum a mortuis, et sedere faciens ad dextram suam. 4 Aut collationem eius ad creaturas, ut est: Regi autem seculorum incorrupto, invisibili, soli Deo honor et gloria, in secula seculorum.

Duobus modis divina significatur essentia: principaliter, et consequenter.

Principaliter octo nominibus vocatur. Dicitur enim aut Deus, aut Dominus, aut simul Dominus Deus, aut Adonai, aut Sabaoth, aut Heli, aut Heloim, aut Est.

Ex hisce octo vocibus duae tantum nonnunquam et de aliis abusive dicuntur, Deus et Dominus, teste Paulo: Quia Dii multi, et domini multi, et, Dii estis, et filii excelsi omnes. Reliqua vero sex, nunquam nisi de Deo. dicuntur

De Deo haec verba significant, non quod est, sed quia est. Quid enim sit Deus, comprehendi non potest.

Quibus modis Deus consequenter significetur. Cum personas, aut operationem, aut collationem eius ad creaturas Scriptura exponit. Nam et cum nominat patrem. licet primus auditus generantem significet: consequenter tamen intelligimus Deum: similiter et quando nominat Filium, vel Spiritum sanctum. Et cum dicit, Omnipotens, licet operationem eius primus sermo denunciet: consequenter tamen intelligimus Deum. Et cum dicit, Invisibilem, licet eum qui videri a mortalibus nequeat; principaliter sonet, et ex collatione nostra, id quod non sumus, ei qui nos fecit, adsignet: consequenter tamen intelligimus Deum.

Duobus modis personas sive subsistentias divinitatis Scriptura significat: principaliter et consequenter. Principaliter, ut cum dicitur: Pater, Filius, Spiritus S. Consequenter per ea, quibus significatur essentia, aut operatio, aut ad creaturas collatio. Nam et cum dico, Deus, quod ad essentiam: et cum dieo, Omnipotens, quod ad operationem pertinet: et cum dico, Immutabilis, quod ex collatione ad creaturas dicitur, licet aliud primus auditus sentiat: tamen patrem, et filium, et Spiritum sanctum, vel simul, vel singulos, consequenter Deum intelligo.

Patris nomine, unam personam intelligis, sed non uno modo. Ad filium enim proprie dicitur, ad creaturam communiter. Ibi naturae veritate, hic gratiae bonitate.

Principaliter hoc uno modo Pater significatur. Nam consequenter, et ex his quae essent iam deitatis,

124 aut operationem aut collationem ad creaturas quolibet modo significant. Insuper et ex filii vocabulo consequenter intelligitur Pater: et Sancti spiritus nomine, ipse scilicet Pater, cuius est spiritus, subintelligitur.

Legitur de filio dictum: Pater futuri seculi. Sed hoc secundum carnem dictum est, et non proprie, sed significative: ut ostenderetur ipse causa et genitor beatitudinis nostrae: in quo per carnis resurrectionem humana natura futuram vitam et sperare incipit, et sumere.

Quinque modis loquitur Scriptura de filio. Nam velut sola nonnunquam deitas eius significatur, et consequenter intelligitur carnis assumptio, ut est: Unigenitus filius qui est in sinu patris. Nonnunquam vero solus homo, ab eo susceptus, et deitas consequenter, ut est: Novissime locutus est nobis in flio Nonnunquam simul utrunque ut est: Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Iesu. Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se aequalem Deo: sed semetipsum exinanivit, formam serviaccipiens. Nonnunquam et ad corpus videntur dicta, quae ad deitatem sunt principaliter referenda, ut est; Filius hominis quidem in caelo. Rursus divinitati nonnunquam videntur adscripta, quae specialiter referuntur ad carnem, ut est: Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent.

Distincte quidem ideo secundum naturas loquitur, ut inconfusas eorum proprietates ostendat communiter, ideo ut asserat unitatem. Alternat vero humana divinis, et divina humanis: ut utrumque unius personae indivisumque monstretur.

Duobus modis solet filii persona significari. Principaliter quidem significater, cum Christus dicitur absolute. Nam cum alii Christi vocantur, alterius quidem dicitur, ut est: Christus Domini, aut Christus meus solus autem Deus, naturaliter Dei filius, Christus absolute dicitur: unde et hoc solius eius esse proprium declaratur. Consequenter vero intelligitur persona filii ex illis tribus, quibus et Pater, et ex ipso Patris vocabulo, et ex Spiritu sancto, quia et spiritus dicitur patris et filii.

Principaliter uno significatur modo Spiritus sanctus, ut legitur: Ite, baptizate omnes gentes in nomine patris et filii, et Spiritus sancti. et iterum: Templum enim estis Spiritus sancti. Consequenter vero, et gratia quam ipse largitur, quae et ipsa similiter Sanctus spiritus dicitur, ut est: Spiritus sanctus superveniet in te. et: Accipite Spiritum sanctum. Similiter et ex his quibus divina significatur essentia, vel operatio, vel ad creaturas collatio, sicut et de Filio diximus. Sed et Patris Filiique persona Spiritum sanctum significat consequenter: quia quicquid horum dicamus, etiam personam Sancti spiritus aut cooperatricem, aut consubstantialem intelligimus consequenter.

Hoc habent proprium personae singulae Trinitatis, quod Pater nunquam dicitur Filius, nec coniunctis sermonibus, Spiritus sanctus: licet divise et spiritus dici possit, et sanctus. Nec Filius Pater proprie dici potest, aut coniunctive Spiritus sanctus. Nec rursus Spiritui sancto Patris aut Filii nomen adscribitur.

Communia his personis sunt omnia, quae ad significationem aut essentiae, aut operationis, aut ad creaturas collationis pertinere noscuntur. Unde et constat Trinitatem unius esse substantiae.

Patris et Filii et Spiritus sancti vocabulis in his personis significatur tantum quod sunt. Nam quid sunt, ut supra de Deo diximus, sermo non potest explicare.

Per quatuor species divinitatis efficientia sive operatio designatur, quam Graeci ἐνέργειαν nuncupant: aut creatione, aut providentia circa creaturas, aut futurorum circa eas praeparatione, aut praeparatorum exitu vel eventu.

Ad operationem pertinentia sunt, ut cum dicitur Bonus, ex eo maxime, quod quae non erant, esse fecit, ac facit: et Sapiens, eo quod tam mirabiliter cuncta cernimus ab eo ordinata: et Fortis, eo quod potuit, quae tam bene et sapienter voluit, adimplere.

Deus simplex est: nec est in eo aliud essentia quam voluntas. Unde et omnia nomina operationis eius, licet inter se definitionibus differant: apud ipsum tamen nulla differentia vel diversitas invenitur. Itaque et essentia, vel natura facit, quia ei nihil accidens est: et tamen etiam voluntate, quia nihil necessitate efficit, aut coactus. Non enim sicut ignis naturali necessitate urit, aut apes naturali necessitate fabricant ceras, vel telas araneae, ita etiam Deus operatur: sed Deus ideo natura vel essentia facere dicitur, ne voluntas in eo quasi aliud quid demonstretur. Et ideo voluntate, quia nihil operari compellitur, sed essentialiter vult, et voluntate subsistit.

Ad creationem specialiter pertinentia: ut cum dicitur Factor, Artifex, Creator, et similia: quamui dicatur et facere pro disponere, ut est: Fecit salutem in medio terrae sed tunc secundum speciem providentiae dicitur.

Ad providentiam specialiter pertinent: ut cum dicitur Adiutor, Praescius, Omnipotens, et similia.

Ad praeparationem futurorum pertinentia: ut cum dicitur Via, et Spes, et Refugium, et similia.

Ad eventum praeparatorum pertinentia: ut cum dicitur Exultatio, Gaudium, et caetera similia. Omnis autem ad operationem pertinentia, non in nominibus tantum, sed etiam in verbis, vel revelationibus similibus cognoscuntur.

Verum non his tantum modis divina operatio declaratur: est namque et alius figuratus modus, cum ex humanis operatio divina signatur. Idque fit duobus modis: cum aut quae ad animum nostrum pertinet, figuraliter dicuntur in Deo, ut est furor, ira, et poenitentia: aut ea quae ad corpus vel per corpus tractantur,

125 id est pedes, manus, digiti. Aliquando enim et humanae operationes transferuntur ad Deum, ut cum dicitur: Apprehende arma et scutum. Omnia tamen haec praedictis quatuor speciebus operationis pro sententiarum qualitate iungenda sunt.

Duobus modis ex collatione ad creaturas Deus significatur: confessione et negatione. Confessione quidem, cum ea dicuntur de Deo, quae iuxta eundem modum nulli creaturae conveniunt: ut est simplex, et vetustus dierum, et ante omnia, et spiritus, id est incircumscriptus, et primus, et novissimus, et similia. Haec enim omnia ideo de Deo dicuntur, quia nulli creaturae eius collatione conveniunt. Per negationem autem collatio fit, cum praepositione privativa ea in Deo negantur, quae in creatura sunt: ut est ingenitus, incorporeus, increatus, incorruptibilis, immortalis, impassibilis, et similia.

Haec verba quidem de creatura etiam dicuntur, sed non secundum eandem rationem. Nam cum homo dicitur simplex, non quia compositus non est (solius enim Dei est esse essentiam simplicem) sed simplex homo dicitur, quia non habet doli duplicitatem. Sic et cum dicitur aliquid invisibile, non quia a nullo in quantum est, videri potest (hoc enim solius Dei est) sed quia aliquos latet similiter, etc.

Sunt autem Collativa; quae de Deo sic dicuntur, ut de creatura dici non possint, haec, quae in eo summa sunt, et singularia: ut Ingenitus, sempiternus, sine initio, et similia.

Quoniam satis dictum est, quot modis de Deo Scriptura loquatur, nunc exponam, quae de praesenti seculo loquens Scriptura significet.

Quinque autem, de praesenti seculo loquens Scriptura, significat: 1 aut generationem eius, id est creationem: 2 aut gubernationem: 3 aut accidentia naturis: 4 aut evenientia voluntatibus: 5 aut subsequentia voluntatis, eventus.

Tribus modis generationem Scriptura significavit. 1 Aut enim sola Dei voluntate factum aliquid scribitur, ut est: In principio fecit Deus caelum et terram. 2 Aut voluntate simul et voce sive praeceptiva, ut est: Fiat lux, et, Fiat firmamentum: sive deliberativa, ut est: Faciamus hominem adimaginem et similitudinem nostram. 3 Aut voluntate, voce ac definitione, ut est: Crescite, et multiplicamini, et replete terram. Et iterum: Germinet terra herbam pabuli, ferentem semen secundum genus suum: et lignum fructiferum, faciens fructum, cuius semen sit in eo ad similitudinem eius in terra: et caetera, quae post septimum diem usque ad finem seculi per partes operatur. Ex illa enim definitione proveniunt.

Ia his tribus vero aliqua est differentia: quia ea quae sola voluntate, vel etiam voce sunt facta, noviter facta sunt: quae vero definitione, illis iam similia, quae facta noviter diximus. Et rursus: illa quidem in sex primis diebus, haec vero donec seculum stabit.

Ordo per sex dies factarum rerum hic est: In ipso quidem principio conditionis facta sunt, caelum, terra, angeli, aer et aqua.

Quod autem angeli, aquae et aer factae sint, ex his Scripturae locis ostenditur, ut est: Qui facit angelos suos spiritus. et: Laudate eum omnes angeli eius. et: Aquae quae super caelos sunt, laudent nomen Domini, quoniam ipse dixit et facta sunt. Et aer inscriptus, caeli nomine ostenditur, ut est: Volucres caeli cum certum sit aves in aere volare. Caelum autem ostendimus factum. Quod vero praecesserint istas caeteras creaturas, in angelis Scriptura demonstrat, dum in laudibus et benedictionibus creaturis caeteris praeponuntur: et ratio, oportuit enim, ut terrenas caelestis creatura praecederet. De aquis vero ipsa Scriptura dicit, quod Spiritus Dei ferebatur super aquas.

Ordo generationis hic est: In principio, die prima, lux facta est: secunda vero die, firmamentum: terra, mare, et terrae nascentia: quarta, luminaria caeli: quinta, natantia et volatilia: sexta, reliqua animalia, et homo.

Distinctio in ipsarum creaturarum operatione haec est: quod quaedam ex nihilo facta sunt, ut caelum, terra, et caetera: quae usque ad completum diem primum diximus facta: quaedam vero ex iam factis primo die.

Horum probationes sunt. Quia quoties Scriptura ex aliquo factas res cupit ostendere, aut palam significat, ut est: Producat terra: et, Producant aquae, et similia: aut certe ex subtili significatione verborum, ut cum dicit: Fiat firmamentum: utique significat fuisse aliquid fluidum ac liquidum, id est aquas: quae ut solidatae ostenderentur, firmamentum vocatum est quod fiebat. Et rursus luminaria derivativa appellavit, quae quarto die facta sunt; ut ex lumine primo die operato facta monstraret. In his autem quae primo die facta sunt, neque aperte, neque subtili verbo factum aliquid declaratur ex altero.

Nihil ergo post primum diem ostenditur ex non existentibus factum, nisi sola hominis anima, in quo hoc ad ostendendum: quia cum alia aut ex nihilo, aut ex iam factis facta sint, solus homo ex utroque componitur.

Aliae differentiae, quas creaturis asscribimus, sunt: quod ea quae primis sex diebus facta sunt, non naturaliter, neque ex similitudine provenerunt: reliqua vero quae fiunt naturaliter, ex divina definitione nascuntur, exceptis scilicet miraculis.

Tertia differentia est, quod creaturarum aliquae, id est rationales, propter seipsas factae sunt, ut angele de homines: reliquae vero non propter se, sed propter praedictos angelos aut homines factae noscuntur. Homo vero principaliter, secundum animam propter se intelligendus est factus: nam secundum corpus consequenter.

Praeter homines vero et angelos, aliae creaturae seipsis invicem egebant quidem, non ad utilitatem, sed ad ornatum. Utilia enim non sibi, sed angelis vel hominibus sunt, pro quibus etiam facta noscuntur. Ornatum vero etiam invicem praestant. Quippe et caelum inornatum sine caelestibus luminaribus

26 fuit, et luminaria ipsa, ne superflua facta essent, videntium oculis indigebant: et mare inornatum, donec aut locum suum reciperet, aut animalibus impleretur: et terra incomposita, praeter habitantium vel nascentium usum: et irrationabilia animalia, sine hominis regimine inepta: et herbae absente animalium usu, superfluae. Ita omnia egent invicem vel his quae per dies sex facta sunt, vel his quae quotidie fiunt. Sed, ut iam diximus, aliud esse incompositum, aliud utile incompositum: aliquid per se utile, aliquid utile alteri declaratur.

In ornamento ipso aliqua est differentia. Nam aliqua in sex diebus ornata sunt: ut caelum luminaribus, et terra herbis, et piscibus mare. Quaedam donec mundus vivit, ornantur: ut mare navigiis, et terra aedificiis, et caeteris quae humano construuntur ingenio, et homo ipse scientia. Quaedam vero decorem suum in futuro recipient: ut corpus incorruptionem: et mortalia immortalitatem, et caeleste regnum habitationem sanctorum. Notandum autem in ornamentis, quod eorum, quae vel ingenio, vel artibus fiunt, in hominibus causa est: reliquorum vero in Deo.

Quarta differentia est: quod quaedam simul et velut subito creata emerserunt: ut ea quae primis diobus diximus facta, id est herbas, luminaria, natantia et volatilia, necnon terrena animalia, et quadrupedia. Quaedam vero non simul, sed velut cum quadam mora: ut mare, terra, homo. et ipse enim paulatim factus scribitur, sicut et caetera.

Quinta creaturarum differentia est: quod quaedam earum ratione caeteris praesunt, ut rationalia: quaedam vero usui habentur, ut caelestia luminaria: quaedam naturae necessitati obsequuntur, ut aves, et quadrupedes, et similia.

Sexta differentia est: quod ea quae caeteris praesunt, id est rationalia, voluntate ac ratione moventur: quae vero usu aut necessitate obsequuntur, natura moventur.

Ea quae ex aliquo facta sunt, materias habuerunt sex: terram, aquas, aerem, ignem, lumen, costam.

In singulis origines sunt: Ex terra virentia, et plantaria, et animalia: ex aquis, firmamentum, mate, ratantia ac volatilia: simul autem ex terra, aquis, igne et aere, omnia quae per successiones renovantur, ex lumine luminaria, ex costa Eva.

Ignis quomodo factus sit, aut unde, vel quando? Factum quidem et ex generali Scriptura possemus approbare, cum dicitur de Deo: Qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, quia utique etiam ignis in eis est ex speciali professione: Laudate Dominum de terra, dracones, et omnes abyssi: ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum. de quibus ante dixerat: Quoniam ipse dixit, et facta sunt. Et rursus: Benedicire omnia opera Domini Domino. et subiunxit: Benedicite ignis et aestus Domino. Virum vero ex nihilo, sicut et alia, factus sit, an ex aliquo, dubitatur. Plures enim volunt caelestium luminarium esse particulam: quippe etiam nunc frequenter videmus homines certo modo ignem ex solis radiis mutuari. Quod si ita est, primo die factus est. Sed sapientius hoc Scriptura lumen quam ignem vocavit, ut ex meliore usu nomen acciperet.

Septima creaturarum differentia est: quod omnia quae ex aliquo facta sunt, vel ex quibus aliqua facta sunt, corporea sunt. Incorporea autem, neque ipsa ex aliquo, neque ex ipsis facta sunt aliqua. Haec vero incorporea accipienda sunt, non sicut Deus incorporeus dicitur: eius enim comparatione nihil incorporeum est, sicut nec et immortale, nec invisibile. Alius enim modus est, quo haec verba soli divinitati conveniunt: alius, quo de creaturis loquimur, sicut animabus vel angelis.

Quomodo sex diebus Deus dicitur operatus esse, et septimo die requievisse? Si nec faciens aliquid laborat, ut necessaria ei requies credatur: nec aliquando cessat, Domino in Evangelio dicente: Pater meus usque modo operatur, et ego operor?

Septimo die requievisse dicitur Deus, non a creando: quippe cum quotidie ex eius dispensatione ac providentia omnis creatura renovetur aut constet. Sed hoc significatum est, quod post illos sex dies nullam mundo incognitam substantialem speciem, aut naturam novam inexpertamque creaverit.

Quomodo Deus mundum fecerit, possumus quaerere temerarie magis quam caute. nullius enim divinae creaturae modum homini licet agnoscere. Nam si sciret quis, quomodo ex nihilo aliqua facta sunt, creatori utique scientia ac potentia par esset.

Quoniam de creatione mundi tractatum est, competenter restat, ut quaeramus, gubernatio eius quot modis significetur?

Duobus autem modis significatur: aut generali, aut speciali.

Generalis est, per quam ea quae facta sunt, secundum modum quo facta sunt, permanent. Quod significatur, cum dictum esset: Vidit Deus quia bonum, et quia bona valde, et benedixit ea. Quod et beatus David ostendit, dicens: Ipse dixit, et facta sunt: ipse mandavit, et creata sunt: statuit ea in aeternum, et in seculum seculi: praeceptum posuit, et non praeteribit.

Specialis gubernatio est, per quam singula, et maxime rationabilia gubernantur a Deo, sicut praeceptum in Paradiso de ligno. Sicut enim omnes creaturas divina continet virtus, ut maneant: ita etiam rationales diversis occasionibus erudit, ut proficiant.

Generalis gubernatio in duas species dividitur. Aut enim successione constat, aut statu. successione: ut homines vel iumenta, caeteraque, quae morte vel corruptione pereuntia, renascentium similitudine renovantur, statu autem, ut ea, quae his passionibus non subiacentia, mundanis motibus obsequuntur: ut caelum, sol, stellae, et caetera.

Alia in eis differentia est haec: quod ea quae renovatione solvantur, indigent etiam quibusdam reibus mediis, alimentis, et pluviis, nonnunquam et ministeriis angelorum, caeterisque similibus. Ea vero [?: qu- ]

127 non per successionem subsistunt, sine aliqua tali meditatione divinitus gubernantur. Utrum vero et in ipsis per angelorum ministerium aliquid agatur, secreta et difficilis quaestio est.

Specialis gubernatio fit tribus modis. Aut enim a Deo fit, pro angelis et hominibus: aut ab angelis, propter seipsos et homines: aut ab hominibus, propter se. A Deo pro angelis et hominibus, fit per legislationem.

Legislatio in duas partes dividitur, in Naturalem discretionem, et in Legem extrinsecus positam.

Quod naturalis discretio lex dicatur, probatur hoc Apostoli dicto: Quia gentes quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt, faciunt. Hi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex. Secundum hanc et Cain reus erat fratris sui occisi.

Extrinsecus constituta lex in duas partes dividitur: in opera, id est, actuum retributionem, et verba.

In opera, per quatuor modos, Aut per generalem praesentem retributionem: ut est fructuum eorumque proventus. Aut per specialem praesentem retributionem: ut est Abraham in peregrinatione ditatus, vel Noe salvatus in diluvio. Aut per generalem visibilem poenam: ut est fames generalis seu siccitas. Aut per specialem: ut Cain vel Saul poena. Haec enim omnia ad modum legis angelos atque homines erudiunt: quippe et angelos diaboli ruina perterruit atque firmavit: licet credendum sit, alio modo angelos, alio homines erudiri.

Totius legislationis intentio, est in discretione boni ac mali: quae vel in doctrina, id est fide, vel in actibus agnoscuntur.

Quare poenas et praemia praesentia diximus? Quia ipsa sunt, quae ad vicem legis erudiunt. Nam futura et aeterna, nec patientibus nec videntibus proderunt, ubi iam poenitentiae non erit tempus.

Haec gubernatio in scripturis legitur facta, nonnunquam per Deum ipsum: ut Adae praecepit, ne tangeret lignum: nonnunquam per angelos, testante Apostolo; Quia si per angelos locutus, sermo factus est firmus. Et rursum primogenita Aegypti angeli manu dicuntur extincta. Aut per homines, sicut prophetas: aut per bestias, sicut per serpentes in eremo, atque similia. Et per haec enim, velut quandam substantialem ac materialem legem, a malis prohibet, propter quae ingeruntur, et ad bona, propter quorum retributionem oratur, impellit.

Lex in verbis constituta in duas partes dividitur: aut enim immutabile aliquid praecipitur, aut temporale.

Immutabilium genera duo sunt, dilectio Dei, et dilectio proximi.

Temporalia praecepta in duas partes dividuntur: aut enim diu servata sunt, ut circumcisio: aut parno tempore, ut Mannae perceptio.

Alia est differentia legum: quae aut aliquid praecipiunt: ut, Honora patrem tuum: aut aliquid vetant: at, Non occides, Non moechaberis.

Tertia differentia est: quod alia sunt per se utilia, alia propter alia necessaria.

Per se utilia sunt, Dei proximique dilectio. Propter alia necessaria sunt: ut, Non occides. Homicidio enim dilectio fratris expellitur. et observatio sabbati. In eius enim observatione commemoratio est quietis Dei ab operatione creaturarum: in qua celebritate, Dei ut conditoris, dilectio significabatur.

Quarta differentia est: quod quaedam praecepta velut corporalia erant: ut de animalibus mundis et immundis, ac lepra, et similibus. Quaedam spiritalia: ut, Ne oderis fratrem tuum in corde tuo.

Quinta differentia est: quod quaedam sunt veteris Testamenti specialiter praecepta, ut de Iubilaeo, quaedam specialiter novi: ut, sic orabitis, Pater noster qui es in caelis. quaedam utriusque communia: ut, Diliges Dominum Deum tuum.

Sexta differentia est: quod aliqua praecepta, sicut sonant, intelliguntur: ut est, Non moechaberis. Aliqua autem non ut sonant: sicut est, Cum feceris eleemosynam, nesciat sinistra quid faciat dextra tua.

Septima differentia est: quod aliquorum transgressio praeceptorum poena punitur: ut est, oculum pro oculo, dentem pro dente. Aliquorum poena non habetur: ut panem sacerdotalem comedere, ab eo qui sacerdos non erat. Aliorum vero etiam laudabilis transgressio est: ut est, Si reddidi retribuentibus mihi mala. Lex enim tunc iubebat malis mala restitui, invenitur ergo contemptus legis esse laudabilis.

Octava differentia est: quod aliqua praecepta ad fidem pertinent, aliqua ad mores: quorum subdivisio admodum prolixa cognoscitur.

Angelorum propter seipsos et homines gubernatio quomodo fiat, palam quidem in Scriptura non legitur: tamen cum in ea dicantur esse angelorum gradus et ordines, atque discursus propter humanam vitam, ac pro Tobia et Daniele, et aliis: sine dubio significatur, quod iniuncta sibi in mundo negotia gubernant: quibus et sibi consulunt, dum obediunt creatori: et hominibus, dum eorum dispensationi prospiciunt.

Hominum propter seipsos gubernatio, fit tribus modis. Aut enim pro Republica quis hominum satagit, ut rex: aut pro domo, ut paterfamilias: aut pro seipso, ut quilibet monachus vel egenus.

Omnibus quidem aliis creaturis gubernatio convenit. Cunctis enim secundum suam naturam, velut prudentiam quandam creator indulsit: sicut legitur, Volui colligere filios tuos, sicut gallina pullos suos, et similia. Sed neque intentio Scripturae est de irrationabilibus subtiliter edocere: neque in ea proficientium est desiderium in his quaerendis tempus atterere.

De gubernatione mundi satis dictum est, nunc quae sint naturis accidentia.

128 Divinae quidem naturae nihil accidit. Cum enim sit incomprehensibilis, et semper eodem modo se habens, non recipit accidentium diversitatem.

Creaturis certe accidentia sunt; stare: ut terrae secundum Scripturam. Caelo moveri: utigni et aquis, caeterisque enascentibus. Deinde tempus, locus, numerus. Omnia enim et aliquando coeperunt, et alicubi sunt, et unum vel plura. Item accidunt generari, corrumpi, sanitas, aegritudo, forma, positio, artium disciplinarumque capacitas. Item, crescere, nutriri, sentire, vivere, mori, inter se differre, et esse contrarias. Insuper ordo, consecutio, cohaerentia, bisque similia atque contraria, nec tamen singulis universa.

Quoniam satis dictum est de accidentibus naturarum, dicendum nunc de accidentibus voluntatis.

Est autem voluntas vis animi inviolata, sive spontanea, secundum quam diversae atque contrariae cogitationes efficiuntur, et opera.

Naturalis in nobis ipsa virtus sit, an spontanea? Naturalis est in nobis boni malique communis discretio: spontaneus autem motus in his, quae iam discreta et sequenda sunt. ipsum Lex quidem erudit: gratia autem praeparat, adiuvat, corroborat, coronat.

Consequentia voluntatis eventus, quatuor sunt. Quaedam enim in hac vita, 1 aut bona bonis, aut mala malis eveniunt: ut Abrahae prosperitas, Cain poena. 2 Aut contra, bona malis, et mala bonis: ut dives, qui in Evangelio usque ad mortem felix describitur: econtra Lazarus ulceribus atque egestate torquetur. 3 Aut certe neque his neque illis utralibet retributio: ut pro Ioseph vendito, nulla ultio fratribus irrogatur. Nec socer Moysi pro regendo populo consilium dans, licet laudetur a Deo, aliqua mercede donatur.

Huius diversitatis causas dicimus. Ali quibus hic congrua rependuntur, ne mundus non putetor providentia divina regi, sed casibus simul: ut et bonos bonorum copia consoletur, et malos similium poena deterreat. At vero malis felicitas permittitur, ut boni probentur, et discant ea contemnere, quae vident indignis secum esse communia: bonis autem aeque accidunt mala. Aut utrique generi nulla hic compensationis imago conceditur, utalibi et iudicium, et plenam pro actibus retributionem certissime possimus cognoscere. 4 Modus quartus est: Cum ii, qui neque mali aliquid per se, neque boni gesserunt, bona participant: aut mala, ut infantes: aut forsitan neutra, ut sunt abortivi: de quorum et statu, et merito, causa subtilis, dubiusque tractatus est.

Quoniam omnes regularum partes de praesenti seculo complevimus, quatuor quaedam porro ad futurum pertinere arbitramur.

1 Aut enim acceptatio est sive vocatio, 2 aut figura, 3 aut praedictio, 4 aut effectus vel exitus praedictorum.

Acceptationem sive vocationem eam vocamus, qua Deus quosdam, vel populos specialis gratiae beneficio sibi conciliare dignatur: plusque circa eos quam circa caeteros homines divinae indulgentiae et quasi familiares favores ostendit.

Acceptationes decem sunt, isque est harum ordo. Prima est beati Abrahae: secunda, Isaaci: tertia, Iacob, et ex eo natorum duodecim patriarcharum: quarta, tribus Iuda: quinta, totius populi in Aegypto: sexta, sancti David: septima, domus ipsius David, et per ipsam totius tribus Iuda: octava, reditus populi ex captivitate: nona, domini nostri Iesu Christi secundum carnem, quam sibi uniens Dei filius ex genere David, et per eum ex Abraham, atque ex Adam omnium nostrum saluti remissionique prospexit: decima, omnium gentium per dispensationem incarnationis ipsius Dei et Salvatoris nostri.

Fuerunt quidem. quippe cum filii Dei appellati sint, qui ex Seth fuerant progenerati: et Enoch translatus sit, et Nohe pereuntis mundi renovator effectus: et Melchisedech summi sacerdotis exemlum. Sed in istis non divina acceptatio: id est specialis illa familiaritas et favor ostenditur: sed ipsorum iustitia declaratur. Ad Abraham vero Dei frequens allocutio, et quasi convictus, ac per singula dispensatio probationis, promissa praemia, et in posteros recordatio, vim miram divinae acceptationis ostendunt. Similiter et circa caeteros supra dictos, peculiaris quidam divinitatis favor, et quasi per singulos vitas actus palam dispensata gubernatio, praecipuum gratiae declarat auxilium.

Haec cum in praesenti gesta sint, ad futurum seculum dicimus pertinere, idcirco, quia unaquaeque res ex effectu perspicitur, et ea est facti causa, atque facientis intentio.

Probatio, quod harum acceptationum causae ad futura respiciant. Gentium fides, pro spe vitae aeternae religionem sequitur Christianam. Nam Christus ipse dominus toto doctrinae suae remedio, actuumque miraculis, nec non resurrectione atque ascensione, futuram vitam docuit, promisit, approbavit, indulsit. Iam caeteras acceptationes quis pro Domino sacramentisque ignorat effectas? Ipse Abraham, Isaac, lacob promittitur salutem gentibus collaturus: propter eum Abrahae semen a caeteris gentibus segregatur: propter ipsum Iudae tribus et benedictione praecellit, et in captivitatem ultima ducitur, et prima salvatur: quia ex ipsa Dominus carnem sumpsisse dignatus est, adeo, ut ex illo Iudaei fuerint nuncupati. Ipse David, domuique eius ac tribui repromittitur, in perpetuum de eius semine regnaturus. Igitur si fides gentium pro vita futura, Christi incarnatio pro fide gentium, caetera pro Christi incarnatione sunt gesta: omnes acceptationum series ad futurum seculum pertinere ex ipsa intentione colligitur. Haec autem omnia etiam novi et veteris Testamenti testimoniis facile comprobantur, cum ubique dispersa sint.

Typum, nos figura dicimus, sive formam, sicut dicit Apostolus: Omnia enim in figura contingebant illis. et iterum: Adam qui est forma futuri. Nec enim ab re est, unum aliquid multis significari vocabulis

129 Est ergo typus sive figura praesentium: 2 Aut praeteritarum: 3 Aut futurarum rerum ignotarum, per opera, secundum id quod opera sunt, manifestatio.

1 Praeteritorum typi: ut est Catechumenorum humilitas. Typum enim gerunt Adae paradiso exclusi, et ex conscientia delictorum, divinum metuentis aspectum: propter quod et per publicum capitibus tectis incedunt.

2 In praesentibus typi exemplum: ut Aharon vestis, qua duodecim tribuum nomina lapidibus insita gesta bat, ostendens se quod ammodo pro omni populo supplicare.

3 Futurorum nulla est difficultas; tamen ex superfluo: ut in duobus filiis Isaac, duo Testamenta monstrata sunt.

Quoniam et de prophetia similem pene definitionem diximus, quid interest?

Quod in prophetia verbis, secundum hoc, quod verba sunt, futura significantur: in typis autem res declarantur. Ex rebus possunt tamen haec duo, et ita definitione misceri, ut dicamus, quia prophetia est typus in verbis, secundum id quod verba sunt: et contra, typus prophetia est in rebus, in quantum res esse noscuntur.

Typorum vel figurarum modi principaliter sunt quatuor. 1 Aut enim grata gratis significantur: 2 Aut moesta moestis. 3 Aut grata moestis: 4 Aut gratis moesta.

Exempla per singulos modos. 1 Grata quidem gratis significantur: ut Domini nostri secundum carnem resurrectio, et in caelis habitatio, formae nostrae resurrectionis, et futurae iustis in caelo habitationis indicium. sicut dicit Apostolus: Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. 2 Moesta vero moestis praefigurantur: ut diaboli angelorumque eius deiectio, et futurae poenae repromissio, figura est eorum, qui pro similitudine operum poenis similibus detrudentur. sicut et beatus Petrus eadem forma ad deterrendos utitur peccatores, dicens de Deo: Quia et angelis peccantibus non pepercit, sed carceribus caliginis tradidit eos. 3 Tertius modus est, cum moestis grata significantur: ut Adae transgressio, typus fuit iustitiae Salvatoris nostri: sicut beatus Apostolus docet: Quia sicut per inobedientiam unius hominis, peccatores constituti sunt multi: sic etiam per obedientiam unius hominis, iusti constituentur multi. Regnavit enim mors ab Adam usque ad Mosen, etiam in eos qui non peccaverunt, in similitudinem transgressionis Adae, qui est forma futuri, id est typus. In Graeco enim typus specialiter legitur. Secundi ergo Adam, id est Christi, gratia, forma vel typus fuit transgressionis Adae, per contrarium scilicet figurata. 4 Quartus modus est, cum gratis moesta figurantur: ut Baptisma. Etenim figura est mortis Domini nostri Iesu Christi, sicut dicit Apostolus: Quotquot enim baptizati estis, in morte Iesu Christi baptizati estis. Quid enim aut Baptismate gratius, ubi a peccato purgamur, et quo filii Dei efficimur: aut morte moestius, ad quam ipse quoque, qui eam fuerat sponte sumpturus, tamen moestus accessit.

Typis praeterea accidunt Temporum differentiae. 1 Nam quaedam ante legem sunt: ut Abel a fratreoccisus, Christi passionem praefigurabat: et Nohe arca, Ecclesiam: et caetera similia. 2 Quaedam vero sub lege: ut ipsius Moysi mors, et Iesu gloria. 3 Quaedam sub gratia: ut baptizatorum indumenta, et sacerdotum vestes, et Dominici corporis participatio, et singula alia. Quae omnia typis monstrare, non ad regularum doctrinam, sed ad expositionem pertinet.

Earatione figuras sive typos ad futurum seculum dicimus pertinere: quia veteris Testamenti figurae ad Novum intentione respiciunt: Novum autem futurae vitae beatitudinem repromittit. et sic omnia ad futuri seculi spem ex ipsa intentione currunt.

Praedictio est futurarum incertarum rerum, verbis, in quantum verba sunt, manifestatio.

Accidunt praedictionibus principaliter tria: quod 1 Quaedam ante legem fuerunt: 2 Quaedam sub lege: 3 Quaedam sub gratia.

Quinque modis factae sunt praedictiones ante legem: 3 Aut de generalitate communiter: ut est, Propterea relin quet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. et rursus: Maledicta terra in operibus tuis. Hoc enim per unum omni humano generi praedictum esse cognoscitur. 2 Aut ex parte vel medio: ut est, Multiplicabo dolores tuos. et: In dolore paries filios. et: Conversio tua ad virum tuum, et ipse tibi dominabitur. Hoc enim non omni humano generi, sed omnibus tantum feminis dictum est. 3 Aut singulariter: ut est, Et vocavit Adam nomen uxoris suae Eva: quia ipsa est mater omnium viventium. 4 Aut pro initio veteris Testamenti: ut est, Maledictus Canaan, servus erit fratribus suis. 5 Aut pro novo Testamento principaliter. Nam cum dicit: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram: et, Venite descendamus, confundamus linguas eorum: pluralis numerus Trinitatis indicium est: qui novo Testamento apertius praedicatur. Et cum dicitur: Singuis fratris tui clamat ad me de terra: passio Domini nostri Iesu Christi praedicitur: Apostolo teste, in Epistola ad Hebraeos: Quia conspersio sanguinis Christi, plus potuit ad Dominum clamare pro nobis, quam Abel sanguis clamaverat contra fratrem.

Sub lege praedictiones duobus modis factae sunt: 1 Aut pro his rebus, quae sub lege factae sunt: 2 Aut pro his, quae sub gratia.

Pro his quae sub lege factae sunt, fere viginti duas praedictionum species invenimus. 1 Aut enim

130 augmentum populi praedicitur: ut est ad Abraham, Et eris in gentem grandem et multam. 2 Aut haereditatis promissio: ut est, Semini tuo dabo terram hanc. 3 Aut segregatio indignorum: ut est, Eiice ancillam hanc, et filium eius. non enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae. 4 Aut vindicta in adversarios populi, et merces in amicos: ut est, Benedicam benedicentes te, et maledicam maledicentes te. 5 Aut liberatio populi ab inimicis: ut est, Peregrinum erit semen tuum in terra non sua: et exibunt inde cum praeparatione magna, et caetera. 6 Aut aliquorum generationes et nomina: ut Isaac et Samson. 7 Aut sublimitas posterorum: ut, Reges ex te exibunt. 8 Aut modus exitus: ut est, Tu autem ibis ad patres tuos cum pace, nutritus in senectute bona. 9 Aut differentia populorum: ut est, Populus populum praecedet. et, Maior serviet minori. 10 Aut abundantia: ut est, Dabit tibi Deus de rore caeli, et de pinguedine terrae, plenitudinem frumenti et vini. 11 Aut divinum auxilium: ut est, Ecce ego tecum sum, custodiens te in omni via. 12 Aut sacerdotii vel doctrinae electio: ut est, Dividam eos in Iacob, et dispergam eos in Israel. 13 Aut fortitudo et haereditatis immutabilitas: ut est, Catulus leonis Iuda, ex radice filii mei ascendisti: recumbens dormisti sicut leo, et sicut catulus leonis, quis excitavit eum? 14 Aut propositum vitae: ut, Zabulon peregrinus inhabitavit, et ipse portus navium. et, Sciens requiem, quia bona est, et caetera. 15 Aut transgressio: ut dicit, Scio enim, quia in fine trasitus mei iniquitatem agetis, et declinabitis a via, quam mandavi vobis. 16 Aut supplicium: ut est, Quia occurrent vobis mala in fine dierum. 17 Aut generalis expulsio: ut dicitur, Quia ipsi aemuari sunt me in diis, et exacerbaverunt me in idolis suis. et, Ego aemulabor eos in non gentem, in gentem insipientem tradam eos. 18 Aut virtutis effectum atque mercedem: ut est, Quis habitabit in taberna culo tuo, aut quis requiescet in monte sancto tuo? Qui ingreditur sine macula, et operatur iustitiam, et caetera. 19 Aut species poenae: ut est, Venit Gad ad David, et annunciavit ei dicens: Elige tibi fieri, aut tribus annis famen super terram: aut tres menses fugere a facie inimicorum tuorum persequentium te: aut tribus diebus fieri mortalitatem in terra tua. 20 Aut signa: ut est, Et hoc tibi signum, quia unxit te Deus regem super haereditatem suam, et reliqua. 21 Aut electio prophetiae: ut est, Et tu puer, propheta altissimi vocaberis. 22 Praedictiones de gentibus pro populo: ut, Manus eius super omnes, et manus eius super eum. et: Surgite, et exite ex loco hoc, quia conteret Dominus civitatem. Visiones quoque Nabuchodonosor, et Pharaonis, aliorumque regum vel gentium per prophetas dictae, generales quidem causas referunt: ad populum tamen spectat intentio, pro cuius ultione singula provenerunt.

Modi praedictionum in Christo sunt fere viginti sex. 1 Aut de mirabilibus eius, conceptu et nomine: ut est, Ecce virgo in utero concipiet, et pariet filium, et vocabunt nomen eius Emanuel. 2 Aut de loco nativitatis: ut est, Et tu Bethlehem, civitas Iuda, nullo modo minores in civitatibus Iudae: ex te enim prodibit dux, qui reget populum meum Israel. 3 Aut pro his quaein rudimentis gessit: ut est, Priusquam sciat puer cognoscere malum, et eligere bonum. 4 Aut de iustitia eius atque iudicio: ut est, Dilexisti iustitiam, et odisti iniquitatem: propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae participibus tuis. 5 Aut de divinitate eius: ut est, Generationem eius quis enarrabit. 6 Aur de visitatione assumptionis humanae: ut est, Quid est homo, nisi quod memores eius, aut filius hominis, nisi quia visitasti eum? 7 Aut pro unitate deitatis et carnis: ut est, Puer natus est nobis. et postmodum addidit: Deus fortis. 8 Aut de potentia eius et regno: ut est, Ego autem constitutus sum Rex ab eo super Sion montem sanctum eius. 9 Aut de inimicorum confractione: ut est, Omnia subiecisti sub pedibus eius. 10 Aut de eius doctrina: ut est, Speciosus forma prae filiis hominum. 11 Aut de doctrinae utilitate: ut est, Propter veritatem, et mansuetudinem, et iustitiam. 12 Aut pro miraculis: ut est, Et deducet te mirabiliter dextera tua. 13 Aut de glorificatione, quam iuste a fidelibus suscepit: ut est, Propterea populi confitebuntur tibi in aeternum, et in seculum seculi. 14 Aut de probatione praedicationis: ut est, Domine Dominus noster, quam admirabile est nomen tuum. 15 Aut de sacerdotio: ut est, Tu es sacerdos in aeternum. 16 Aut de iudicio eius atque iustitia: ut est, In splendoribus sanctorum. et rursus: Iudicabit in gentem, implebit ruinas, confringet capita in terra multorum. 17 Aut de laboribus vitae eius: ut est, De torrente in via bibet. 18 Aut placitum circa patrem incarnationis mysterium Scriptura significat: ut est, Ecce puer meus dilectus mihi, in quo complacuit anima mea. 19 Aut Sancti spiritus infusione, quam utique homo ab eo susceptus meruit, sive in principio ipsius incarnationis, sive incremento, sive in Baptismate, sive in miraculis, sive in doctrina, sive in resurrectione: ut est, Ponam spiritum meum super eum. et: Spiritus Domini super me, propterea unxit me, et reliqua. 20 Aut diligentiam circa discipulos: ut est, Non dicet, neque clamabit, neque audiet quis in plateis vocem eius. 21 Aut sessionem eius super ium entum: ut est, Ne timeas filia Sion: ecce rex tuus venit sedens super pullum asinae. 22 Aut passiones vel sepulturam, causasque eorum: ut dicitur. Vidimus, et non habebat speciem neque decorem: sed species eius inhonorabilis, inferior omnibus hominibus. et rursus: Homo in plagis, et sciens ferre humilitatem: quia aversa facies eius, et dehonestata est, et ad nihilum reputatus: ipse peccata nostra portat, et pro nobis dolet: et nos putavimus eum esse in dolore, et inplaga, et in aerumna: ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras, et infirmatus est propter peccata nostra. 23 Aut divisionem vestimentorum eius: ut, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. 24 Aut resurrectionem Domini: ut, Non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem. 25 Aut vocationem filii secundum assumptam humanitatem: ut est. Ex Aegypto vocavi filium meum. 26 Aut divinitatis eius generationem ante principium: ut est, Ex utero ante luciferum genuite. 27 Aut secundum eius adventum: ut, Ecce super nubes caeli sicut filius hominis.

Omnes praedictiones de solo Salvatore, duobus modis solemus accipere. 1 Quaedam enim ita in ipsius personam praedicta sunt, ut aliis convenire non possint: sicut legitur, Non deficiet princeps ex Iuds,

131 neque dux ex foemore eius, donec veniat cui reposita sunt. 2 Quaedam vero sub alterius personae occasione dicuntur ad Christum, tamen intellectum respiciunt: ut, In te et semine tuo benedicentur omnes gentes.

Quoniam praedictiones de Christo dictas in Veteri lege probavimus, nunc de iis, quae de gentium vocatione sunt posita, dicemus.

De vocatione gentium, praedictiones fere decem et septem modis positas accipimus. 1 Aliquando enim acceptionem earum significant, cum dicitur: Ego aemulabor eos in non gentem, in gentem insipientem irritabo eos. 2 Aliquando infirmitates, peccatorum expulsionem, meliorumque doctrinam, cum dicitur: Pronunciare pauperibus misit me, praedicare captivis remissionem, et caecis visum. 3 Aliquando gratiam quam acceperunt, sive adoptionis, sive miraculorum, cum dicitur: Filiae regum in honore tuo: astitit regina a dextris tuis. 4 Aliquando etiam admonitionem: ut illud quod sequitur audi filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere populum tuum. 5 Aliquando glorificationem, quam Christo debemus, cum dicitur: Quia ipse est dominus Deus tuus, adorabis eum. 6 Aliquando beatitudinem et virtutem, quam meretur fidelis, cum dicitur: Adducentur regi virgines post eam. 7 Aliquando laetitiam, in qua sunt profectum suum videntes, cum dicitur: Adducentur cum gaudio et exultatione. 8 Aliquando sacerdotium et Ecclesiasticam consuetudinem, cum dicitur: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. 9 Aliquando Ecclesiae spiritualem aedificationem, cum dicitur: Ex gradibus eburneis, ex quibus te delectaverunt. 10 Aliquando Ecclesiasticam authoritatem, cum dicitur: Pones eos principes super omnem terram. 11 Aliquando plenitudinem credentium, cum dicitur: Replebitur gloria eius omnis terra, fiat fiat. 12 Aliquando tolerantiam, sive tentationes, sive persecutiones, cum dicitur: Donec educat in victoria iudicium, et: In nomine eius gentes sperabunt. 13 Aliquando inimicorum destructionem, cum dicitur: Et inimici eius terram lingent. 14 Aliquando pacem, qua gaudet post persecutiones Ecclesia, cum dicitur: Orietur in diebus eius iustitia et plenitudo pacis, donec confirmetur Luna. 15 Aliquando haereticorum errores, et Heliae praesentiam, cum dicitur: Ecce transmitto vobis Heliam Thesbiten, et revocabit corda patrum in filios. 16 Aliquando fidelium spem, et secundum Salvatoris adventum, cum dicitur: Et ipse erit expectatio gentium. 17 Aliquando Baptismum Iohannis, cum dicitur: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam.

De speciebus praedictionum quae in lege sunt, hactenus diximus: nunc de iis, quae in gratia leguntur emissae.

Praedictionum quae in gratia factae sunt, species triginta duae inveniuntur. 1 Aut enim generatio, ut vita Iohannis Baptistae, praedicitur, ad patrem eius Zachariam. Omnis locutio illa per Angelum, et prophetiam ipsius Zachariae. 2 Aut Salvatoris conceptus, nativitasque mirabilis: ut est praedictio, quam ad sanctam Mariam Angelus dixit, et Magorum revelatio. 3 Aut Iudaeorum incredulitas atque conversio: sicut dicitur, Ecce iste positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israel, et signum contradictionis. 4 Aut praemium regni caelestis: sicut est, Poenitentiam agite, appropinquavit, et reliqua. 5 Aut gentium vocatio: sicut dicitur, Multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum. 6 Aut Hebraeorum exclusio: ut est quod sequitur, Filii autem regni huius excludentur in tenebras exteriores. 7 Aut salvatio per Apostolorum praedicationem: ut cum dicitur, Venite post me, faciam vos fieri piscatores hominum. 8 Aut miraculorum claritas: ut cum dicitur, Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet. 9 Aut tentatio persecutioque iustorum: ut cum dicitur. Tradent enim vos in conciliis et in synagogis suis flagellabunt vos, et caetera. 10 Aut patientia fidelium inter adversa: ut cum dicitur de Ecclesia, Exportae inferi non praevalebunt adversus eam. et rursus: Regnum caelorum vim patitur, et violenti diripiunt illud. 11 Aut contemplatio regni caelestis et secundi adventus, qua et in hac vita sanctorum animae perfruuntur: ut est, Veniet enim filius hominis in gloria patris sui cum angelis suis, et tunc reddet unicuique secundum opera sua. Dico autem vobis, quia sunt aliqui de his stantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo. 12 Aut retributio bonorum seu malorum: ut cum dicitur, Et ibunt isti in poenam aeternam: iusti vero in vitam aeternam. 13 Aut Spiritus sancti praesentia Apostolis data: ut est, Ego rogabo patrem meum, et alterum paracletum mittet vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, spiritum veritatis. 14 Aut Ecclesiastica praenunciatur authoritas: sicut dicitur, Et dabo tibi claves regni caelorum: et quodcunque ligaveris in terra, erit ligatum et in caelo. 15 Aut mors, passio ac resurrectio Salvatoris: sicut dicitur, Ex illo coepit Iesus ostendere discipulis suis, quia oportet eum in Hierosolymam ire, et multa sustinere a pres byteris et principibus sacerdotum, et mori, et tertia die resurgere. 16 Aut generalis resurrectio: ut cum dicit Apostoles, Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur. 17 Aut simul Christi et nostra resurrectio: sicut dicitur, Cum ego exaltatus fuero a terra, omnes traham ad me. 18 Aut Iudae proditio: sicut dicit Christus, Nonne ego vos elegi duodecim, et unus ex vobis diabolus est? 19 Aut modus tentationis et mortis aliquorum discipulorum: sicut Petro Dominus et negationem futuram praedixit, et speciem passionis, dicens: Antequam gallus cantet, ter me negabis. et, Cum senex fueris, excendes manus tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis. 20 Aut praesentia detentorum Christi, cum dicit: Surgite, eamus, ecce appropinquavit qui me tradet. 21 Aut dispersio Apostolorum: sicut est, Percutiam pastorem, et dispergentur oves gregis. 22 Aut pulli asinae repertio, quem Dominus in Evangelio praedixit ad discipulos adducendum. 23 Aut Antichristi presentia, cum dicitur: Nemo vos seducat

132 ullo modo, quia nisi venerit discessio primum, et revelatus fuerit homo peccati, filius perditionis, qui contradicit, etc. 24 Aut Heliae praesentia, cum dicitur: Helias veniet primum. 25 Aut conscientiae electorum: ut de Paulo, Vas electionis mihi est iste. 26 Aut aliqui non immutari, sed gustaturi mottem praedicuntur: sicut Apostolus, Ecce mysterium dico vobis, omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur. 27 Aut futurae pestis: sicut Agabi prophetia. 28 Aut haeresum contrarietas: sicut dicitur, Istud autem agnosce, quia in ultimis diebus exurgent tempora maligna. et rursus: Quando sanae doctrinae non acquiescent, sed secundum sua desideria quaerent sibi doctores. 29 Aut Baptismatis gratia: ut est, Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igne. 30 Aut consumptio Hierusalem ac templi Iudaici: sicut est, Orate, ne fiat fuga vestra hyeme vel sabbato. et: Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. 31 Aut Evangelii praedicatio: sicut dicitur, Et praedicabitur Evangelium regni in omni orbe terrarum, in testimonium omnium gentium, et sic erit finis. 32 Aut mala finis ipsius una cum ipsa fine: ut cum dicitur, Statim post tribulationem dierum illorum, sol occaecabitur.

Has praedictiones ad futurum seculum dicimus pertinere eodem modo, sicut de acceptationibus diximus: quia ea quae praedicta sunt ante legem, intentio eorum fuit ad tempora legis aut gratiae. Rursus, quae in lege praedicta sunt, gratiam figurabant; et quae in gratia, causam et praemium regni caelestis habuerunt. Ita colligitur, praedictionum omnis intentio ad futuri seculi bona respicere.

Tres iam partes ostendimus eorum, quae ad futurum seculum diximus pertinere: hoc est. 1 Acceptationes, et 2 Figuras, et 3 Praedictiones: nunc 4 quarta pars restat, ut de Effectionibus disseramus.

Sunt igitur effectus earum rerum, quas acceptationum prospiciebat intentio, aut typorum similitudo figurabat, aut praedictionum scientia praeloquebatur.

Effectuum tempora sunt tria. 1 Aut enim legis tempore effecta sunt, quae praedicebantur: 2 aut nunc sub gratia fiunt: 3 aut seculorum tempore complenda sunt.

Quia decuit, ut rationales creaturae prius discerent, ut exercitarentur in dubiis, ac tunc aeternis postea fruerentur, et merito data viderentur probatis, et gratiora fierent reminiscentibus transacta certamina: et plus glorificarent donatorem, qui pios in hoc seculo iuvat: et ut vincerent, et victoribus aterna praemia concederet.

Duobus modis in hoc seculo rationalium doctrina peragitur. Aut intelligentia rerum factarum, sicut dicit Apostolus: Quia invisibilia eius a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur. Necesse est enim, ut qui mundum atque omnia in eo posita considerat; modis ordinibusque distincta, intelligat esse Deum, qui haec et fecerit et gubernet. Aut ex divinis Scripturis: quae, ut diximus, in quatuor species dividuntur, Historicam, Propheticam, Proverbialem, et Simpliciter docentem.

Haec sunt, quae in intellectu divinarum Scripturarum custodire debemus: ea quae dicuntur, dicenti conveniant: ut a causis, pro quibus sunt dicta, non discrepent: ut concordent temporibus, locis, ordini, intentioni.

Intentionem divinae Scripturae eam dicimus, quam ipse Dominus dixit: ut diligamus Dominum ex toto corde, et ex tota anima: et proximos tanquam nosipsos. Doctrinae autem corruptio est et contrartum, Deum non amare vel proximum.

Huius contrarietatis causa quae sit. Causa malorum in ipsis est, qui mali sunt: quia dum libero arbitrio atque bene concesso inordinate utuntur rationales creaturae, et malitiae et poenae causa sibimet existunt.

Libros religionis nostrae divina inspiratione esse conscriptos, probamus ex multis: quorum primum est, ipsius Scripturae veritas: deinde ordo rerum, consonantia praeceptorum, modus locutionis sine ambitu, puritasque verborum: additur conscribentium et praedicantium qualitas, quod divina homines, ex celsa viles, infacundi subtilia, non nisi divino repleti spiritu tradidissent: tunc praedicationis virtus, quam dum (licet a paucis despectis) praedicaretur, obtinuit. Accedunt his testificatio contrariorum: ut Sibyllarum vel Philosophorum, expulsio adversariorum, utilitas consequentium, exitus eorum quae per acceptationes et figuras, praedictiones, quae praedicta sunt ad postremum, miracula iugiter facta, donec Scriptura ipsa susciperetur a gentibus: de qua hoc nunc ad maximum miraculum sufficit, quod ab omnibus suscepta cognoscitur.

Si divinae Scripturae probationibus sufficiunt, quid necessaria sit religioni fides?

Fides nostra super ratione quidem est, non tamen temerarie et irrationabiliter adsumitur. Ea enim quae ratio edocet, fides intelligit. Et ubi ratio defecerit, fides praecurrit.

Non enim utcunque audita credimus, sed ea quae ratio non improbat. Verum quod consequi ad plenum non potest, fideli prudentia confitemur.