UNA RES UT DUAE TRACTANTUR, ET CONTRA DUAE UT UNA.

1 Saepe ita de una re diversis vocibus aut etiam sententiis loquuntur, ut imperitus putet esse duas. 1 Cor. 5. Festum igitur celebremus, non in fermento veteri, nec in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et veritatis. Hic posset quis putare, duo diversa fermenta esse, vetus et malitiae ac nequitiae, cum sit unicum. Sic Rom. 3, Deus iustificat circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem. Videntur duo diversa dici, cum unicum sit, Ex fide, et Per fidem iustificari. Verba igitur tantum diversa sunt; res vero unica. Sic 1. Cor. 5, Non commisceri, non comedere. Hoc saepe fit in mutata constructione, et repetito

-- 991 --

228 vocabulo, veluti epexegeseos gratia. Huc pertinent variae reduplicationes sermonis.

Vicinum huic est, quod interdum unicum sensum in duo membra aut orationes scindunt. Psal. 88, Deus salutis in die clamo, in nocte coram te. pro, die ac nocte coram te clamo. Huc referatur Hendias, de qua in constructione Nominis dictum est, cum adiectivum ac substantivum in duo diversa distrahuntur, tanquam si sint duae plane diversae res. 2. Reg. 6, Velis quaeso et veni: pro, Veni quaeso.

2 Contra saepe de duabus rebus tanquam de una agunt, ut putare queat imperitus unicam esse. Tales sunt multi Psalmi et aliae prophetiae loquentes simul de Davide aut Salomone et Christo, de Ierosolyma, populo Iudaico, et de caelesti Ierusalem, de terra promissionis, et vita aeterna, de semine carnali et spirituali, de sacrificiis Leviticis et Christo. Sic Ioan. 5, simul agitur de morte et resurrectione spirituali et corporali. Sic in parabola saucii et Samaritani, tum quis sit proximus indicatur, tum unica ratio salutis per Messiam monstratur: atque ita miro artificio Lex et Evangelium miscentur. Sic Matth. 24, simul praedicuntur poenae Iudaeorum in devastatione Ierosolymae, et in ultimo iudicio. Isaiae 7, et saepe alias, tum praesens liberatio Ierosolymae, tum et verae Ecclesiae spiritualis atque adeo illa in ultima die futura praedicuntur.

3 Huc referti posset Regula de verbis motum significantibus, aut significationem duplicantibus, ob adiunctam aliquam vocem, praesertim praepositionem. Saepe enim verba motum non significantia, nanciscuntur eum ex praepositione adiuncta, et quasi duas significationes nanciscuntur, ita ut ad eorum plenam explicationem etiam aliud verbum intelligi aut addi sit necesse. Expergiscere ad me ob praeceptum quod praecepisti, Psalm. 7. Isa. 38, Tollant massam ficorum, et contundant eam super ulcus. id est, contusam ponant super ulcus. Num. 19. Accipient ad te vitulam rufam. pro, accipiendo adducent. Et 25, Coepit populus scortari ad filias Moab: pro scortationis causa eas accedere, aut sese, eis adiungere. Psalm. 104, Ad habitacula sua recumbent. pro, eo ibunt, ut recumbant. Psalm. 137, Infantes dissipabunt ad petram. pro, illidendo dissipabunt. Isa. 11, Gentes requirent ad eum. pro, requirendo venient ad eum. Psalm. 89, Prophanasti in terram coronam eius: id est, prophanasti in terram deiiciendo eam. Psal. 143, Contudit in terram vitam meam. pro, contusam prostravit in terram. Psal. 10, Vivificasti me a descendentibus in lacum. pro, vivum inde extraxisti. Psal. 73, Perdes omnem meretricantem abs te. pro. qui meretricando recedit ac deficit a te. Lamentata est terra post Dominum, 1. Samuelis septimo. pro, cum lamentatione et flens secuta est eum, aut conversa est ad eum. Ezech. vigesimooctavo: Et prophanabo de monte Dei: id est, deiiciendo inde. Isaiae trigesimooctavo, Desiderasti animam meam ex fovea putrida. pro, cum desiderio liberasti animam meam inde. 1 Regum primo: Et adiuverunt post Adoniam: id est, adiuverunt et secuti sunt Adoniam. Ieiunare ad lites, Isaiae quinquagesimooctavo. Sic Christus dicens, Hic est sanguis meus novi Testamenti: duas sententias complectitur. Quarum altera indicat quid det in potum: altera, quid illa cibatione ac potus praebitione agat, nempe quod Novum foedus sanciat.

2 Hisce adde sententias nimium distractas voces aut res connectentes. Quia et illae duos sensus in unam sententiam contrahunt. Nam non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium connectuntur, efficiuntque et durum et obscurum sermonem. Quare ut sententia quasi expleatur, magisque perspicua reddatur, mediis aliquibus vocibus aut sensibus supplenda ac veluti sarcienda est. ut Prov, 10. Labia norunt scientiam: pro, secundum agnitam perceptamve scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 2 Cor. 7, Estis in corde nostro ad commoriendum: id est, adeo diligimini a me ex animo, ut sim paratus etiam mori vobiscum. 1 Thess. 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1. 2. Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis comedunt. pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3, In sudore vultus tui comedes panem: pro, sudore paratum aut acquisitum panem comedes. Sic dicitur, Oculi omnium in te sperant, pro, omnes sperant in te, eoque nimio desiderio ad te vertunt oculos. Auribus percipe lachrymas meas. Videre lachrymas. 2 Sam. 10, Num comedendo comedimus a rege: id est, num comedimus cibum quem dedit rex? 1. Cor. 14, Qui hominibus prophetat, loquitur aedificationem: id est, loquitur ea quae faciunt ad edificationem. Excidere mustrum ex ore, Debilitatum esse oleum, Ioel. 1. Populus vidit vocem Dei, Exod. 20.

Studio brevitatis aliquando duo aut etiam tria membra, aut sententiae in unum contrahuntur, ut in constructione Verbi prolixius ostendi: seu singulae voces unius membri, quasi integram sententiam continent. Psal. 5. Tanquam scuto, bona voluntate aut favore tuo coronabis eum: id est, tu favebis ei, ideo veluti scuto proteges aut munies eum: unde sequitur, ut ille tunc incolumis maneat, tum etiam glorificetur, veluti elegantissima corona ornatus. Hic favor, scutum et corona, tanquam re diversissimae duriter cohaerent, et singulae istae voces singulas sententias continent. Sic Psal. 10, Oculi eius contra pauperem absconditi sunt: id est, ipse latitat loco idoneo struens insidias, inde acute observat occulis ocasionem laedendi, praecipue autem miseris parat exitium, qui sese tueri nequeunt. Sic et Virgilius inquit: Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, ut sit coniunx eorum. 5 Huiusmodi est, quod in capite de Similitudinibus dixi, interdum misceri simile cum assimilato: quae diversis membris exponenda esset, ubi etiam duo tanquam unum quid tractantur. Huc referri posset, cum in una sententia eius antithesis intelligitur.

Huius generis etiam illud est, quod nonnunquam unica voce aut duabus integer sensus exprimitur, vel prius subindicatur tantum.

Non raro sensus uno nomine aut duabus vocibus subindicatur, aut etiam alii orationi adglutinatur, qui integra sententia exponendus est. Sic venitis ad decipiendum me absque iniquitate in manibus meis, 1. Par. 12, pro, cum nihil pravi iniustive consilii aut conatus moliar, Sic Psal. 59, Insidiantur animae meae absque praevaricatione mea, absque peccato meo: pro, cum nihil peccaverim. Sic Psal. 95, Insidiantur animae

-- 992 --

229 meae, non scelus meum, et non peccatum meum: pro, nullo meo scelere impulsi, vel potius, cum nullum scelus patraverim. Isa. 44, Operabitur brachio fortitudinis, et non vires: id est, tamdiu strenue laborabit, donec eum vires deficiant. Ierem. 33. Desertus est locus a non homine: id est, ut nulli amplius adsint homines.

Valde usitatum est in sacris Literis, quod vocabula sic usurpantur, ut primo quidem nobis illa ipsa significent, quorum nomina sunt, verum una cum illis ipsis statim aliquid aliud insinuent, quod priori adhaeret, consequens est, aut in eo continetur: et ut plurimum hoc posterius praecipuum est in negotio, cuius maxima ratio habenda est. Ut cum Evangelista dicit, Hic calix est novum testamentum: non tantum calix, verum etiam vinum atque adeo sanguis intelligendus est. Ita et cum Scriptura dicit, Fidem nobis imputari ad iustitiam: non oportet fidem solam intelligi, verum etiam Christum verum Deum et hominem, quem fides in verbo apprehendit, et in sese includit, ita ut Christus per fidem in nobis habitet, etc. Et hic quoque Christus est verum ac praecipuum caput negotii, sine quo fides per se ad iustificationem nihil faceret. Hunc usum vocabulorum, quo aliquid aliud magis necessarium et praestantius, una cum eo, quod native significant, subintelligendum offerunt: eruditi in artibus dicendi Synecdochen vocant.

Hanc eandem Regulam etiam ad Allegoriam et typum referre possis, idque multo rectius, et adiungere ei illa illustria exempla, quod sub promissione numerosi seminis aut posteritatis Abrahami, simul intelligantur omnes credentes: sub promissione terrae illius fertilissimae promittitur vita aeterna: sub descriptione aut indicatione agni paschalis et aliorum expiatoriorum sacrificiorum, intelliguntur primum quidem illi ipsi ritus, sed praecipue tamen ipse per illa figuratus agnus Dei totius mundi peccata tollens. Cum Christus iussit Apostolos primum non sumere secum baculum aut peram, postea contra accipere: omnino voluit aliquid maius per illas notas indicare, nempe doctores debere esse expeditos ad cursum ministerii: et postea indicavit varias difficultates eis obviaturas: sed tamen interim voluit etiam illud ipsum factum ab eis fieri.

Sic tota lex aliud sonat et valet externa cortice, aliud interno nucleo. Quin etiam moralis lex aliud externo velamine, quo facies Mosi tecta fuit, portendit, aliud vera ac detecta Mosis facie. Externo illo velamine videtur vere afferre et offerre iustitiam ac vitam obedientibus, omnesque ad eam apprehendendam excitare: at contra interna facie et quasi vero cordis sui sensu omnes ad desperatiovem de iustitia ac vita impellit, omnesque a se ad quaerendam aliunde iustitiam et salutem abigit. De qua re etiam in velamine Mosis prolixe egi. Verum dixi alibi prolixius, quod saepe unus simplexque textus quasi duplicatum quendam sensum habeat.