ΠΕΡΙ ΜΕΣΤΩΣΕΩΣ , SEU DE PLENITUDINE STYLI.

Plenitudinem μέστωσιν , aliqui ad schemata, aliqui ad genus dicendi referunt: ea est, cum res plane, quantum omnino desiderare possis, exponitur. Id vero non raro fit, vel partium aut specierum enumeratione, vel causarum explicatione, vel circumstantiarum recitatione, et totius omnino ideae aut speciei pictura. Quin et Antitheseos additiones, declarationes ac illustrationes ad plenitudinem sermonis pertinent.

Talis sermonis exempla multa possis in sacris Literis reperire, ut est illud Paulinum Rom. 1, Vani facti sunt in ratiocinationibus suis, et obtenebratum est insipiens cor eorum: cum sese profiterentur sapientes, stulti facti sunt, et immutaverunt gloriam immortalis Dei in similitudinem imaginis, etc. Hîc tum verborum copia est, tum ter generalis sententia repetitur, Vani facti sunt, obtenebratum, stulti facti: mox per species plene exponitur, quomodo sint vani et stulti facti, et quomodo gloriam Dei commutaverint, et quomodo tandem sint etiam puniti a Deo reprobo sensu, et horrendis sceleribus.

Sic capite secundo post verba, Ecce tu cognominaris Iudaeus, et acquiescis in lege, et gloriaris in Deo: plene ac copiose exponitur hypocrisis Iudaeorum, qua et simulant, sibique ipsis persuadent se esse pientissimos, et contra revera intus et in corde sunt impientissimi. Qua expositione non tantum res ipsa plene agnoscitur, sed etiam ipsi rei veluti obruuntur et submerguntur suis criminibus.

Sic cap. 3, Non est iustus, ne unus quidem, non est qui intelligat, etc. Sequitur plena descriptio corruptionis humanae, enumeratis etiam partibus vitae: ut noticiae cogitationum, sermonis, actionum, aut operum, pedum, et viarum.

Tale pleni sermonis exemplum est etiam in descriptione Evangelicae iustitiae Dei, quae mox consequitur ibidem per omnes causas circumducta, additis etiam alicubi declarationibus. Consimili plena oratione, idque per Antithesin exponitur etiam fides Abrahae cap. 4 Rom. dum plene et perspicue docetur, quod impedimenta fidei causasque secundas, cum promissione Dei pugnantes, non consideraverit: et contra copiose ostenditur ipsius viva solidaque fides, promissioni Dei adsentiens.

Huc referre possis etiam locum Rom. 8, Quid igitur dicemus ad haec? Si Deus pro nobis, quis contra nos? Quam sententiam mox prolixe evolvit, et aliquoties repetit valde significantibus verbis. de quo loco in capite de Vehementia sermonis agitur.

Ad hoc genus sermonis referre queas et illam grandem exclamationem Pauli Rom. 11 in fine: O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, etc. Eadem enim exponit et urget sequentibus esse profundam, esse inscrutabilem ac impervestigabilem, neminemque eam pernovisse. Item illam copiosam et quasi redundantem descriptionem officii Christiani hominis erga proximum: quae habetur Rom. 12.

Ad plenitudinem simul et vehementiam etiam illud exemplum pertinet 1 Cor. 4. a principio 7 versus, usque ad finem 13: Quis te diiudicat? Quid habes quod non accepisti, etc. Iam saturati estis, etc. de quo in capite de Vehementia aut δεινώσει plura.

Eiusdem schematis exemplum est etiam 2 Cor. 3, statim ab initio per versus 10, in quibus exponit plene, qualibus commendaticiis literis non indigeat, et quales iam habeat: ubi illa eius epistola scripta sit, a quo, quo instrumento, a quibus legatur, et cuius ea epistola sit. Sic mox exponit integre suam idoneitatem, et ministerii Spiritus gloriam. Mox 2 Cor. 6, pleno ore ac sermone describit formam suae conversationis per 7 versus, inde a 4 usque ad 12, sicut ipsemet confitetur, ibi se dilatasse cor, et aperuisse os. idem exemplum etiam ad cohaerentem aut pendentem stylum referri posset. Integre sane illa duo capita 6 et 7, ubere laeticia ac exultatione spiritus Pauli, et sermone luxuriant, aut etiam exundant.

Tales vero orationis repletiones fiunt a Paulo, cum auditores accusando vult potenter suae improbitatis convincere, eos confundere, et veluti obruere: quomodo fit Rom. 1, dum accusat gentiles nomine corrupti cultus et teterrimarum turpitudinum: et 2, Iudaeos, ostendens quam et tumeant de sua iustitia

-- 1043 --

280 ac pietate, cum tamen interim revera sint plane impii: et cap. 3, dum totum genus humanum ex Psalmis suae perditissimae malitiae convincit, de quibus exemplis separatim paulo ante dixi.

Similis plenitudo sermonis cum maxima vehementia coniuncti, est etiam initio Isaiae in descriptione degenerationis Iudaeorum: et multo magis ibidem in descriptione tristissimarum poenarum extremaeque vastitatis, qua Iudaei eorumque regio tunc extreme afflicta, et tantum non abolita fuit: maxime autem in mox sequente reiectione omnium cultuum illorum, in quibus sunt commemorationes, inculcationes ac distributiones poenarum ac cultuum, in suas species. Verba eius sunt haec:

Audite caeli, et auribus percipe terra, quoniam Dominus locutus est: Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem praevaricati sunt contra me. Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe Domini sui: Israel non cognovit, populus meus non intellexit. Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini malorum, filiis corruptoribus: dereliquerunt Iehovam: irasci fecerunt sanctum Israel, alienaverunt se retrorsum.

Qua percutiemini porro, si addideritis perversitatem: omne caput dispositum est ad infirmitatem, et omne cor infirmum. A planta pedis usque ad verticem non est in eo integritas: sed vulnus, et livor, et plaga recens, non sunt constricta, neque alligata, neque emollita oleo. Terra vestra desolatio, civitates vestrae succensae igni. Terram vestram coram vobis alieni comedunt: desolatio, inquam, erit sicut subversio alienorum. Et derelinquetur filia Syon sicut umbraculum in vinea, velut tugurium in cucumerario, et ut civitas desolata. Nisi Iehova exercituum reliquisset nobis superstites paucos, sicut Sodom fuissemus, ipsi Gomorrhae similes fuissemus.

Audite verbum Iehovae principes Sodomae, auribus percipite legem Dei nostri, populus Amorach, ut quid mihi offertis multitudinem victimarum vestrarum, dicit Iehova? Satur sum: holocausta arietum, et adipem taurorum, et sanguinem vitulorum et agnorum et hircorum nolui. Cum veniretis ut conspiceremini coram me, ne addatis offerre sacrificium vanitatis: suffimentum, abominatio est mihi: Calendas et sabbatum quod convocetis convocationem, non possum ferre iniquitatem cum coetu: Calendas vestras et solennitates vestras odio habuit anima mea, sunt mihi oneri, fugatus sum sustinendo. Et cum extendetis manus vestras, occultabo oculos meos a vobis: etiam cum multiplicabitis orationem, non audiam. nam manus vestrae sanguine plenae sunt.

Eadem repletio accidit etiam, cum clare studet elo qui optimarum rerum divites cogitationes: ut cum Romanorum primo , in primo initio vult indicare suum nomen et functionem, abripit eum rei bonitas ac magnitudo in copiam verborum acrerum: et cum Romanorum tertio , cupit plene describere illam Dei iustitiam, qua iustificemur: et cûm Rom. 4, praestantem ac praepotentem fidem Abrahae, vivis coloribus depingere, et ante oculos Lectori proponere conatur.

Tenuius quoddam exemplum plenitudinis et illud esse potest, versus decimisexti, capitis sexti Rom. An nescitis, quod cui sistitis vos ipsos servos ad obediendum, eius servi estis cui obeditis, vel peccati ad mortem, vel obedientiae ad iustitiam. nam hîc copia est verborum, dum dixit, Sistitis vos servos: et addidit, Ad obediendum. praeterea addit expositionem, Eius servi estis, cui obeditis: adhaec subdividit illud quasi genus dominii in species, Aut peccati, aut obedientiae: denique addit et causam finalem utrique speciei, Ad mortem aut ad iustitiam.

Sic decimotertio capite ad Corinthios , plenus et copiosus sermo est: Charitas est talis ac talis: et mox, interitus donorum, item descriptio puerilis aetatis. Ut infans loquebar, ut infans cogitabam, ut infans sentiebam.

Sic tum ad plenitudinem sermonis, tum etiam ad amplitudinem ac splendorem possit referri ille pulcherrimus Pauli locus in fine 1 Ephes. ubi splendidis verbis copiose subdividitur et enum eratur multiplex cognitio rerum divinarum, et simul multiplex gloria Christi, qua a patre exaltatus exornatusque est.

Sic mox initio secundi capitis est in eo styli plenitudo, quod statim post verba, Et vos existentes mortuos peccatis, ante absolutam orationem inseritur ἐπεμβολὴ , iniectum quid, aut emblema, exponens illam multiplicem mortem et varia peccata: qua finita per Epanalepsin resumit illud initium orationis, eamque perficit, Vos mortuos peccatis, Deus pro sua misericordia convivificavit cum Christo. Sequens quoque oratio simili plenitudine conferta est. Tale emblema aut evagatio est etiam sequenti capite inde ab initio secundi versus usque ad finem decimitertii : decimoquarto autem resumitur initium. Tali vero schemate, dicit Hermogenes, fieri peribolas et mestotita aut densitatem sermonis.

Caput ad Col. 1 ferme totum constat hac dicendi ratione. nam primum prolixe exponit, additis subdivisionibus ac commoratione, quam multiplicem pietatem illis a Deo precetur: deinde simili sermonis plenitudine ostendit, quam multis beneficiis sint a Christo affecti: tertio, quanta gloria ac dignitate sit ornatus filius Dei: quarto, quomodo voluerit, Deus per eum reconciliare totum genus humanum, et per ipsius Evangelion omnes ad se vocare ac servare. Sic mox sequenti capite, per commorationem exponit copiose, quomodo simus redempti per Christum condonatis peccatis, deleto et cruci affixo chirographo, et spoliatis ac triumphatis principatibus inferorum.

In 1 Thessal. 5, est etiam plenus sermo inde ab initio secundi versus usque ad finem, ubi per antithesin illustrat ac inculcat securitatem ac exitium impiorum, et naturam piorum, qui sint filii lucis, non tenebrarum: qui debeant vigilare, et non stertere: et denique quorum exitus sit salus aeterna, non exitium.

Sic Marci quinto , in brevi oratione magna est plenitudo: Homo obsessus a spiritu immundo habebat suum domicilium in monumentis, quem nemo poterat catenis vincire, propterea quod saepe suerat vinctus catenis et pedicis: sed discerpserat catenas, et contriverat pedicas, neque quisquam valuerat eum domare: et per omne tempus die ac nocte erat in montibus et sepulchris, clamans et contundens seipsum. Hîc plene describitur istius ferocia, praesertim quod bis inculcatur eum tantum in sepulchris

-- 1044 --

281 et montibus versatum: et ter repetitur, non potuisse domari ac vinciri, ut qui omnia vincula ruperit. Alii Evangelistae etiam a consequenti replent narrationem: quia adeô saevus fuerit, ut nemo sit ausus illac iter facere, etc.

Talis forma loquendi crebro reperitur in Prophetis, et etiam in Evangelistis, praesertim in Ioanne, de cuius sermone postea dicetur proprio Capite.

De illa forma pleni sermonis, cum aliquid primum breviter proponitur, deinde id idem copiosius explicatur, in capite de Ordine sententiarum dictum est. Ad hanc sermonis formam forte et illud referri potest, quod Ambrosius epistola sexagesimatertia, libro octavo dicit, in omni arte debere esse causam, materiam, et perfectionem, idque crebro in Scripturis reperiri. Verba eius haec sunt: Scriptores, inquit, divinorum librorum, quamvis non secundum artem scripserint, sed secundum gratiam, quae super omnem artem est: ii tamen qui de arte scripserunt, de eorum scriptis artem invenerunt, et contulerunt commenta artis ac magisteria. In arte quippe requiruntur praecipue, ut sit ἀίτιον, ὕλη, ἀποτέλεσμα . Cum igitur legimus sanctum Isaac patri dicere, Ecce ignis et ligna, ubi hostia? quid horum deest? Nam qui quaerit, dubitat: qui respondet quaerenti, pronunciat, et dubitationem absolvit. Ecce ignis, id est ἀίτιον : et ligna, id est ὕλη , quae Latine materia dicitur. Tertium quid superest nisi ἀποτέλέσμα , id est diffinitio? quod filius quaesivit, pater retulit dicenti: Ubi est hostia? Deus, inquit, providebit sacrificium fili. Ipse enim didicerat propheta, quid esset consummandae rei ἀίτιον . Nam cum Moyses mitteretur ad populum Dei liberandum, ad regem Aegypti, ait: Quis sum ego, ut vadam et educam populum a regis potestate? Respondit Dominus: Ego ero tecum. Interrogabat iterum Moyses: Quid dicam illis, si requirant, quis est Dominus qui misit te, et quod nomen est illi? Dixit Dominus: Ego sum qui sum, dicens: Qui est misit me. Hoc est verum nomen Dei, esse semper. Respondit Moyses: Si non crediderint mihi, neque obedierint voci meae, dicentes, Quia non apparuit tibi Deus: quid dicam illis? Deditilli signa facere, ut crederetur, quia a Domino missus est. Tertio ait Moyses: Non sum dignus, et gracili voce, sum et tardiore lingua: quomodo me audiet Pharao? Vade, et ego aperiam os tuum, et instruam te, quid debeas loqui. Interrogationes ergo illae in medio, et responsiones habent sapientiae semina et theoriam. Gratum tamen est, quia ait: Ego ero tecum. Et quamvis dederit ei signa facere, tamen dubitanti iterum (ut scias quia signa non credentibus, promissum autem credentibus) respondit ad infirmitatem vel meriti vel voti: Ego aperiam os tuum, et instruam te quid debeas loqui. Perfectum ergo ἀποτέλεσμα servatum est. Habes hoc et in Evangelio, Petite, et dabitur vobis. pete ἀπὸ τοῦ αἰτίου , id est, ab autore quaere. Habes ὕλην intelligibilia, quibus quaeras. Pulsa, et aperit tibi Deus verbum. Quae petit, mens est, quae operatur sicut ignis intelligibilia, in quibus mentis ardor operatur sicut ignis in lignis: aperit verbum tibi Deus, quod est ἀποτέλεσμα . Huiusmodi autem per multa habes in utriusque Testamenti libris. Rupertus abbas lib. 7 de Operibus Spiritus sancti, omnes Rhetoricae orationis partes in Scriptura sacra, plenissime contineri exemplis, ex illa petitis ostendit. Quae quoniam ab eo fusissime explanantur, ad illum Lectorem mittimus, etc.