LIBER TERTIUS

Gallia, quae Medii glaucis hinc aequoris undis
Illinc Oceani rauco perfunditur aestu,
Ultro cui fines posuit Natura tumentem
Rhenum et nubiferam Pyrenem Alpinaque clausta,
Propter multa quidem multis regionibus una est
Anteferenda, quia et mitis laetissima caeli
Gaudet temperie, telluris et ubere gleba,
Felicesque hortos habet et pulcherrima Tempe;
Ut neque propertea priscis Phaeacibus arva,
Nec nemora Hesperidum invideat licet aurea quondam,
Nec ripas Penee tuas; proin mira videri
Gentibus ut possit regio, visendaque ferri.
Oppida quis Populis munita opibusque, quis Urbes
Enumeret magnas? num terra Urbs visitur omni
Aemula Lutetiae? quae tantum rebus opima
Rebus opima bonis? Viden et quos Gallica profert
Terra Viros? Seu bella movent, quae doctior armis
Gens erit? Amplexu placidae seu civica pacis
Jura artesque colunt, tantum felicibus ausis
Progrediuntur, uti prorsus miranda reperta
Gentibus humanis in publica commoda vitae
Ediderint. Verum miranda haec omnia quid sunt
Denique prae rerum majestate atque repertis
Ejus, qui nobis rationem invenit eam, qua,
In caelo quidquid peragi terraque videtur,
Verius ex adyto divini pectoris edit,
Sacri quam Tripodes Laurus Cortinaque Phoebi?
Gallus et hic; magno se Gallia tollit Alumno.


Felix, qui clarum potuisti extollere primus
Lumen, et immensum te late ferre per Orbem, 103
Et nubes atque Astra tuae supponere menti.
Te sequor, o Gallae Gentis decus, atque tuorum
Docta pedum relego pressis vestigia signis;
Non quia te sperem properantem aequare sequendo,
Veri propter eum sed, quo mens ardet, amorem:
Namque facem Veri praefers, lucemque ministras.
Tu sapiens rerum Inventor, tu munera nobis
Inclita suppeditas et vita digna perenni.
Nam simul atque tuis evolvimus aurea chartis
Aurea dicta, quibus penitus Natura retecta est
Omni ex parte patens, occultaque prodita vis est
Causarum, et ratio simul ac tua vociferrari
Incipit, hanc omnem suprema a Mente coortam
Naturam rerum et suprema a Mente geri res;
His animus rebus quaedam divina voluptas
Afficit, atque extra mihi me rapit, ut videar jam
Non humilis Terrae sed totius incola Mundi,
Et per te propius Naturam agnoscere summam.
Non ita vis mentem tangit mihi suavior ulla,
Magnifica ante oculos vel cum se nocte Theatra
Auro et picturis et lumine fulgida multo
Objiciunt, resonatve modis vocalibus aër.


Dum tamen interea te ad caelum Gloria tollit,
Ipse ego Musaeo pergam tua dicta lepore,
Namque aliquis lepor est Musis, contingere, et illum
Doctrinae fontem suavi conspergere cantu.
Forsan ad haec Homines turmatim carminis ergo
Accurrent; rapimur quoniam mage suavibus omnes,
Et properamus eo, quo res dulcedine grata
Invitant; veluti Pueri, qui saepe recusant
Pharmaca, si mellis non sunt contincta liquore.
Quapropter pergam incoeptum pertexere versu.


Et quoniam docui, quae partes Totius extent,
Et qua sint inter sese ratione locatae; 104
Semina nunc, quae sint rerum et Primordia Mundi,
Dicendum, et sese quo motu corpora quales
Composuere recens in formas, quaque coacta
Vi facere id, demum unde omnis Natura coorta.


Principio ante alias te res, quas deinde docebo,
Scire velim, nullum, cum primo est conditus Orbis,
Praecessisse Chaos confusaque materiaï
Semina, quae longo fuerint mox tempore motu
Digesta in varias paulatim disposituras:
Talem sed primo [simul esse incoepit] ab ortu
Crede fuisse Orbem, qualis nunc saecula constat
Post elapsa, statim rationis et ordinis hujus
Nimirum Tellus et Sol et Sidera primo
Extabant ortu rerum tempusque coortum,
Motu quaeque suo subito distincta locisque.
Primi quin Hominum non sunt rationis egentes,
Ut Pueri, exiguo pariter neque corpore creti,
Sed plena jam aetate et mole et viribus aucti.


Et quo pervidas magis haec, reminiscere Summi,
Exorta unde omnis res constitit, infinitam
Esse Potestatem: ratio proin vera reposcit,
Perfectum parti subito quod prodiit omni,
Quidquid ab illius constat virtute profectum:
Longe aliter quam qui Divûm simulacra perenni
Aut veterum Heroum vultus in marmore fingit:
Principio lapidis rude pondus et horrida moles
Multiplices ferri quavis de parte per ictus
Excutitur; donec referat molemque modumque
Corporis humani ; signantur brachia porro
Et caput atque humeri pectusque et crura pedesque;
Porro oculis vitam dabit Ars, spirantia finget
Ora, et caesariem venasque et tenuia quaeque
Ducet: at interea est mora temporis illius ingens,
Singula quo tenui studet ipsa effingere caelo. 105
Sed mage docta manus cui sit, tibi tempore signum
Efficiet breviore: potes deducere porro,
Artifici si summa sit Ars et summa Potestas,
Quo primum inciperet, jam illo confecta videres,
(Prorsus ut intersit mora nulla) in tempore signa.
Hac ratione vides, primo jam tempore Mundi,
Omnis quod rerum quoque tum Natura repente
Constiterit, qualis post longos constitit annos
Parti perfecta ex omni, quia Mente creata est
Illa, cui summa est simul Ars et summa Potestas.


Id tamen haud nostris quidquam rationibus obstat;
Scilicet, ut si, Hominum quae sit natura, requiram,
Et quibus a causis habeant exordia prima;
Esset opus potius, quo semine qua ratione
Se foetae evolvant gremio, perquirere, Matris;
Quam quales jam tum cunctarum in origine rerum
Cum Terra simul extitetint Caeloque creati.
Sic etiam quid erit, vera ratione quod obstet,
Quasdam scrutari naturas Principiorum,
Unde velut certo de semine Sidera Caelum
Undarumque sales liquidi Tellusque videri
Possit, et unde omnis demum Natura coorta,
Quamvis non ita res exortas esse reamur?
Proinde magis, quae sit rerum Natura, patebit,
Quam cum constat, uti fuerit res quaeque creata.


Porro cum summa potuissent Numinis arte
Haec infinitis rationibus esse coorta;
Eligere e numero tanto quamcumque relictum
Quis neget arbitrio nobis, veramque fateri?
Dum tamen omne, quod ex illa deducere pergo,
Rebus, quas caelo fieri terraque tuemur,
Conveniat, neque secum in re quoque discrepet ulla.
Quare age jam, Mundi quae sint Primordia, dicam.


Totius hanc, constant unde omnia, materiaï 106
Summam, ubi de nihilo jam extabat condita, rere
Protinus in partes divisam esse innumerales;
Rere et partes in motum protinus isse,
Qui modo mensura in rebus servatur eadem;
Nam neque adaugescit quidquam, neque deperit inde:
Scilicet et partem circa se quamlibet actam;
Quoddam et praeterea medium commune obeuntem;
Ire viae recta quoniam regione nequibat;
Obstabant aliae atque aliae cui semper eunti:
Idcirco ut varios se flexerit omnis in orbes,
Usus erat, subito multis cum partibus una:
Atque ita Vorticibus totidem se verterit omnis
Materies, totum quot constant Astra per orbem.


Illas praeterea cujusvis pone fuisse
Particulas, cum summa fuit divisa, figurae;
Non opus idcirco minus est fateare, quod omnis
Pars ea debuerit prostantes e latere omni
Excutere angululos (parti pars officiebat
Quandoquidem motu), fieri tum proinde rotunda,
Ut pila, quam Pueri volvunt per strata viarum.
Quod sic exciderat de partibus, esse necesse est
Id minimum et quascumque potens variare figuras;
Ut tali ratione queat replere, pilarum
Inter particulas quod possit inane videri.


Jam duplex genus est inventum Principiorum;
Scilicet offensu decussae particularum
Dispersaeque scobes, quas Prima Elementa vocamus;
Altera volventum dicunt Elementa pilarum.
At quae Tertia sunt, tibi post manifesta patebit
Esse ea, quae propter molem crassamque figuram
Non possunt properanter agi, motuque cieri
Perfacili, duo quo jam percipis altera ferri.
His tribis omne, quod est, rerum constare necesse est:
Efficiunt Solem, et quae fixa vocavimus, Astra 107
Prima, Scobes, Elementa; at fluvida deinde Pilarum
Particulis constat caeli natura rotundis;
Denique Tellurem Lunam Stellasque vagantes
Tertia constituunt Elementa. His plura negamus
Esse opus ad rerum Naturam: namque tuamur
Convestire sua cum Solem et Sidera luce
Omnia, luminibus caelum praebere meatum,
Rejicere at lumen Terram Stellasque vagantes;
Nonne tibi totidem naturas Principiorum,
Unde tria haec constent, reperire opus esse videtur?


Praeterea, fractis quod motu particularum
Decidit angululis, Elementum, ubi copia multis
Ejus adaugescit dissecta erasque plagis,
Plus quam opus, ut partes inter repleatur inane,
Omne, quod hac ratione tibi supereffluet extra,
Atque redundabit, cogetur Vorticis axem
In medium: nec sponte sua subigente putanda est
Id sine vi facere, atque illuc non pulsa coire
Materies: Scobs namque Pilis cum tenuior extet,
Vi multo major recedere longius illae
Nituntur medio de Vortice; proptereaque
Intro ea contrudunt Elementi pondera primi
Parte repulsa omni, medioque in Turbine stipant.
Nonne vides, cum pertuso versatur in orbes
Triticeum cribro frumentum, immixta coire
Quaelibet in medio, tenui quae pondere constant,
Ut paleae et culmi fragiles siccataque sole
Herbarum folia et ramorum fragmina parva?


Namque, prius quoniam Naturae diximus esse
Legem,ut, circuitu quae corpora cumque moventur,
A circumductae media regione viaï
Nitantur fugere, et recto se avertere cursu;
Ut lapis, in fundae qui circumductus habena
Funem tendit eo, quo vult erumpere nisu; 108
Sic, quia particulas, Elementa secunda, rotundas
Jam doceo celeri versari turbine circum,
Debent propterea nisu contendere magno
Vorticis e medio disjunctae longius ire,
Nequidquam; quoniam conantibus exteriores
Mole sua obsistunt semper, vi vimque refraenant
Funda velut lapidem. Vis haec et nisus eundi
Longius a medio Lucis natura profusae est
Undique per magni regiones Vorticis omnes.


Turbinis in motu porro cujusque, Polorum
Rere loca extremis hinc illinc partibus esse;
Circa ea materies etenim convertitur omnis:
Ut sic deinde queas cognoscere, qualis inesse
Vorticibus rapidis tactus per mutua possit.
Namque polo alterius si fors tangatur uterque,
Circum et uterque viae de parte feratur eadem;
Unum opus est gemino fieri de Turbinis aestu:
Quod si correpti sese in contraria volvant,
Officiente inter se cursu praepedientur
Mutua; et hac magni fient ratione tumultus
Materiae tanta in turba celerique rotatu.
Quare, quod superest, ita debent esse locati
Inter se, ut gemina medius tibi parte polorum
Contingat Vortex alios regionibus illis,
Quas geminis utrinque polis distare videmus.


Praeterea, quoniam vi turbinis exagitatur
Primi materies Elementi, extraque furentis
Impete circuitus propellitur; omnis in axem
Non medium cogetur, et inter septa Pilarum
Haerebit semper : verum quia corpore constat
Subtili atque auctu tenui nimis, effigiumque
Proinde potest reperire per intervalla Pilarum;
Idcirco rapidi vi turbinis egredietur
Per partes elapsa, polis quae longius absunt. 109
Vix elapsa tamen curu se proferet extra;
Ecce recepta polo vicini Vorticis intro
Illabetur eo, quo fugerat, impete cursus.
Hac nunquam ratione potest cessare meare
Inter contiguos rapidae vertiginis aestus,
Illa lege tamen, tantum per aperta polorum
Ut queat endogredi tenuis natura Elementi;
Undique at extremis laterum de partibus exit.


Atque ubi materies ea Vorticis unius aestus
Ingressa est per utrumque polum, se concita recto
Intro aget incursu; donec de partibus aeque
Oppositis veniens hinc illinc tramite motus
Occurret medio, offensuque rotabitur acri.
Est, genus hoc, falso quoque cernere in aequore motum:
Namque fretum angustum rapidis qua dividit undis
Trinacriae terraï Italis a finibus oras,
Vasta Charybdis ubi est , et vis Scyllaea minatur,
Hinc mare Tyrrhenum magno se gurgitis infert
Procursu, Aeolio qua spargitur insula ponto
Plurima Vulcani fumantibus usta favillis;
At contra Ionium rapidis devolvitur undis:
Quorum ubi in angusto vis obvia colluctatur,
Commiscetque undas; rapidum se volvit in orbem
Pontus, et ingenti sinuatus turbine seavit.
Non illac impune rates transire; marique
Ante procelloso potiusque furentibus Austris
Jactari caecam per noctem hiememque malignam
Nauta velit, quam vel caelo ventisque serenis
Deprendi Siculi diros prope gurgitis aestus:
Namque ratem misere illa rapax vis corripit undae,
Contorquetque aestu, saevoque absorbet hiatu.
Sic tibi materies es diro agitata per orbem
Protinus offensu circa se turbine magno
Volvetur, liquidumque illa ratione fluensque 110
Constituet corpus; debet quod proinde rotundum
Esse: rotatur enim se circa; hoc dicimus Astrum:
Quod circumpositas quia turbinis impete magno
Impulsuque Pilas, Elementa secunda, valenti
Arjetat, hisque auget proin nisus effugiendi;
Est opus, ut multam videatur fundere lucis
Undique vim magni in regiones Vorticis omnes:
Quandoquidem vis haec lucis natura reperta est.


At si materies Elementi percita primi
Vorticis alterutrum velocius ingrediatur,
Qua via facta, polum; sed tardius altera multo
Opposita de parte meet; tum volvier Astrum,
Non erit, ut possit media regione viaï,
At fulgere polo tanto vicinius uni,
Quanto hac motus erit mage segnis materiaï.


Denique consimili pariter ratione fatendum est,
Si de parte Scobi pateat magis exitus una,
Astrum non medio statuendum in Vorticis orbe
Esse; quia a medio plus partem accedet ad illam,
Liberior primo patet exitus unde Elemento.
Idcirco aestivo Tellus mage tempore distat,
Horrida quam brumae per frigora, Solis ab igne:
Quandoquidem medium non obtinet orbe suo Sol
Vorticis hujus eam, quam dicimus, ob rationem:
Forsan ob hanc etiam, non aequis viribus extra
Quod Vortex omni de parte prematur; et inde
Parte hac excurrat protensior, arctior illa,
Et sese oblongi speciem conformet in ovi.
Propterea haud aequum gradiuntur et astra per orbem.
Idcirco tellus unam quoque serius orbis
Absolvit magni partem, pluresque dierum
Actos circuitus aequatis Veris ab horis
Ad medium Autumnum proinde enumerabis, ab ipso
Quam conta Autumno nimirum ad tempora Veris. 111
Nec tibi propterea est illud mirabile habendum,
Quare Terra magis, cum distat longius , igne
Usta calet Solis; quoniam aestas tempore tali
Rectius a radiis fit descendentibus, atqui
Et mage condensis, gelido quam frigore brumae,
Cum Terram obliqua tangunt ratione meantes.


Porro particulae, quas diximus esse Elementi
De numero alterius quavis de parte rotundas,
Quae magis accedunt medios ad Turbinis aestus,
Esse magis celeres debent, atque ocyus ire,
Quam reliquae, a medio quae Vortice longius absunt,
Propterea, primi quia fortius exagitantur
Viribus a validis Elementi, ideoque minores
Debent esse: etenim majori mole vel aequa
Si sint cum reliquis, supra quae tardius errant,
Debebunt alias subito super insiluisse,
Atque aliis longe magis usque recedere: nam vis
Major inesset ob id, motus pernicior illis
Quandoquidem est, circumque suo ocyus orbe feruntur.


Augminis haec ratio, qua scilicet esse remotas
Majores opus est partes, per Vorticis omnes
Non valet extendi regiones: namque necesse est
Post ingens spatium tum demum existere partes
Mole pari, atque alia motus ratione cieri,
Ocyus extremas, quam quae procul haud ita distant.
Scilicet et ratio est, quoniam cum corpora in orbem
Acta cientur, in extremis, fateare necesse est,
Finibus illius quod vis pernicior extet:
Nam properant partes majorem tempore eodem
Conficere, ac aliae , quibus est minor ambitus, orbem.
Adjice praeterea, quod, quae regionibus errant
Extremis, urgentur, et impelluntur ab ipsis,
Extra contigui qui sunt, spatiumque coarctant,
Vorticibus: quare est motus violentior illic. 112


Nunc , quoniam docui, quae prima secundaque rerum
Sint Elementa, et qua motus ratione ferantur,
Tertia jam illorum quae natura, tuamur.
Nec me animi certe fallit, quod tristior esse
Haec ratio plerumque videtur, qua tibi motus,
Vorticibus rapidis quales sint, edere pergo;
Tandem ut turbinibus jam jam lassata teneri
Mens facile haud possit nostris in versibus, atque
Elabi sibi multa sinat, quae scire necesse est
Funditus ad rerum naturam perspiciendam.
Proin opus est facto, veluti, qui lumina figunt
Artifices in rem tenuem perquamque minutam,
Saepe fatigatos oculos jamjamque trementes
Inter opus vertunt in amice lumina lucis
Gemmarum, prope quas cupiunt id propter habere,
Lumina ut aspectu tali recreata valescant;
Sic opus est, inquam, dum prima Elementa, quibus res
In mundo gerit omniparens Natura suosque
Auctificos motus evolvimus ac genitales,
Interdum res in varias avertere mentem,
Quae plus collibeant, animus magis unde juvetur,
Robur ut inde suum viresque recolligat auctas.
Hoc age, si sit opus; porro renovare memento
Intermissam operam, dicendaque protiuns audi.


Et quoniam tenuis Scobs, fractis orta Pilarum
Quae fuit angululis, varianti est praedita forma
Multiplicique figurarum ratione, nec aequa
Mobilitate fluit motus, fateare necesse est,
Ipsa suis quod perplexis plerumque figuris
Endopedita una nectatur, conque globetur,
Inque ita majorem concrescat corporis auctum.
Et cum deinde meare per intervalla Pilarum
Debeat, ipsius sulcos in mole cavatos
Hac ratione opus est fieri corpusque striatum. 113
Corpus id, ut solidum minus est pro mole, suoque
Languidius motu, quam caetera quaeque, cietur,
Debet propterea retro trudi atque repelli,
Inque polum redigi, motus quo tenuior extat,
Alterutrum: veluti si ligna in fluminis undas
Immittas medias, qua vis properantior harum est,
Illa sequi celerem non posse videbis aquarum
Cursum, ast alterutram trudi impellique repente
Proptrea ad ripam, qua segnior impetus urget
Fluminis: illa etiam moles sic corporis, una
Quae de perplexis inter se primi Elementi
Particulis concrevit, et hinc redigetur et illinc
Axis ad extremas, ubi cursus tardior, oras
Hinc correpta simul medium descendet in Astrum,
Cum valido primi subito torrente Elementi.


Illud in his obsignatum sed oportet habere,
Corpora de genere hoc quod quae compulsa per unum
Sunt transire polum, sulcos de parte retortos
Evolvunt alia, quam qua sunt parte striata,
Oppositum per iter veniunt quae missa polorum.
Nam veluti adversa sese polus inter uterque
A parte hinc illinc opponitur, usque necesse est,
Oppositis quaecumque polorum a partibus acta
Corpora sunt, ut item cieantur ab impete motus
Oppositi: porro motu sulcique striaeque
Quandoquidem fiunt, pariter de partibus esse
Oppositis perarata retortaque corpora debent.


Quae compulsa polis dein corpora cum venere
In medium, sit ubi, supera ut claravimus, Astrum,
Ejus turbineam neque vim superare, neque intus
Mersa manere queunt, extra sed ab ictibus atque
Vi valida motus primi rejecta Elementi,
Multaque sese inter magnis impulsibus una
Sic conjuncta tegent agitatum extrinsecus Astrum, 114
Atque illa maculas tenebrarum parte refundent.


Quod genus est maculas tibi claro in Sole tueri
Hac ratione; domum, facito, per tenue foramen
Ingrediatur in obscuram radiantia Solis
Lumina; tum vitreo radiorum ea lumina clausus
Excipies tubulo: dein egredientia multos
Post vitri anfractus pura super ipse papyro
Objecta facies parvo clarescere in orbe.
Protinus hac longe tenues longeque minutas
Diffundi maculas in Solis imagine cernes.
Quare opus est, labes etiam fatearis in ipsa
[Nec secus id fieret] reperiri lampade Solis.


Illinc scire licet se circa vertier Astrum:
Haerentes illi maculae nam conspiciuntur
Occidere a nobis nimirum et rursus oriri
Haud spatiis inter sese variantibus: ergo
A Solis motu circumlatae esse videri
Debent: perque dies quia ter prope in orbe novenos
Perstant, idcirco tanto Sol tempore circa
Se peragit gyrum, et magno rotat impete lucem.


Quarum etiam hoc melius poteris cognoscere pacto
Naturam, si, quae simili ratione geruntur
Hic nos inter, ea, qua polles, mente revolvas.
Scilicet impuros undae cum flamma liquores
Concoquit, ex illis ferventibus atque agitatis
Spumam exire, superque undas innare videbis
Non ratione alia, quam quod permixa liquori
Materies alienigenis ex rebus eadem
Vi nequit ignis agi, qua concita lympha cietur:
Quare ferventi ex humora exire necesse est
Illam, ipsisque undis disjungi, conque ligatam
Haerere inter se, supraque extare liquores.


Et quoniam, unda diu valido si serveat igne,
Spumam dissipat, et magnis fervoribus actam 115
Disperdit; pariter fieri hoc in Sole rearis;
Scilicet interdum maculas consumier aestu
Vorticis illius, rapidoque perire rotatu:
Attamen absumtis succedunt usque recentes,
Saepe quidem plures, quamquae periere; novaeque
Molem aliis maculae plerumque manentibus addunt;
Majorem debent proin lucem subtrahere Astro.


Propterea , ut memorant, lux saepe est languida Solis
Visa, atque obtuso tabescere lumine saepe
Decolor; ignaris timor ut Mortalibus ingens
Exortus trepidis suffecerit argumenta
Mentibus exitium caelo terraeque parari,
Omniaque horrisono jamjam ruitura fragore.
Sic fuit, ut toto langueret pallidus anno,
Et nitidum obscura ferrugine tingeret Orbem,
Curia Caesareo quondam cum sparsa maderet
Sanguine: proin moesta tenuem cum luce calorem
Fundebat caelo; gravis ut caligine densa
Desuper incumbens horreret frigidus aër,
Et non percoctis squallerent frugibus agri:
Visus item Sol est per caeli templa vagari
Clarior assueto: maculas cum scilicet atras
Sorberet victor, motuque resolveret acri.
Quin etiam, propriam quae jactant sidera lucem,
Interdum exiguum caelo demittere lumen,
Tergemina interdum veluti reviviscere flamma:
Nimirum ut maculis circumfunduntur opacis.


Accidit, ut maculis quoque densis saepe coortis
Undique velatum nigra ferrugine Sidus
Fulgorem condat nobis, penitusque videri
Desinat, aspectu subtractum scilicet omni.
Idcirco septem cum Plejadas Atlanteas
Ante fuisse ferant caelo, post excidit una
De numero: nam sex clara de nocte videntur 116
Dumtaxat; quoniam quae quondam septima fulsit,
Jam lucem maculis obduxit nigra coortis.
At, placuere quibus mendacia ludicra, dicunt,
Sex Nuptas Divûm in thalamos ivisse Sorores,
Septima mortali Merope tibi, Sisyphe , nupsit:
Propterea claras inter pudibunda Sorores
Delituit caelo. Varia est sententia multis,
Nimirum Trojae non funera Trojugenûmque
Unam harum Electram memorant potuisse tueri,
Aversamque ideo vultus, oculisque pudicas
Opposuisse manus: quantus dolor iste fuisset,
Nunc quoque qui terris avertere cogeret ora!


Adde, quod illa ipsa poterit ratione repente
Apparere novum radiis orientibus Astrum,
Ante videre fuit quod nusquam: id scilicet illo
Tempore continget, medio cum in Vortice, ubi Astrum est,
Prima redundabunt vi multa Elementa, superque
Fundentur maculas ingenti percita motu,
Immersasque tegent: lucem tum protinus Astrum
Exeret haud maculis obstantibus interceptam.
De genere hoc visum est in Sidere Cassiopeae
Astrum luce novum majori ardere, sereno
Quam micat Idalium, mage cum nitet, aethere Sidus.
Haec nova tum lucis species objecta repente
Mira videbatur; tantum ut propter novitatem
Suspicerent Homines in caeli lucida templa.
Sed dehinc paulatim decrescente inque minuto
Lumine conspectus hominum subducta refugit
Tandem Stella recens, maculisque obducta negavit
Lumen, ut ante, suum, penitusque evanuit omnis.
Altera post paulo est in Cycno visa: sed ipsa,
Atque aliae pariter, quas conspexere micantem
Ex improviso terris ostandere lucem,
Velatae maculis tandem nigrantibus ignis 117
Fulgorem aspectu prorsum eripuere videntum.
Est etiam caelo nuper servata sereno
Stella, micat magni quae collo consita Ceti:
Hanc referunt caelo nasci, extinguique quotannis,
Propterea forsan, quia dum convertitur ipsa
Circa se, ut pariter converti diximus orbem
Solis, nunc claram maculisque necesse carentem
Exhibeat partem, nunc, quae est obscura, revolvat.


Atque ea, quae dico labes offundere Soli,
Corpora, si celeri subito rejecta rotatu
Non jungantur, uti maculas componere possint,
Sed disjecta fluant extra, magnoque ferantur
Impete, tum Solem quendam velut aëra circa
Constituent, longe qui Vorticis in regiones
Procurrit magnas; magis quia viribus illa
Ejiciuntur, uti longe procurrere possint.
Aër nec penitus forma queat ille rotunda
Esse; sed in morem lentis mage tollitur illis
Partibus, a geminis quae distant scilicet aeque
Solis utrinque polis: nam corpora fortius illinc
Ejiciuntur, uti longe procurrere possint.
Hinc protensa quidem per caelum saepe videtur
Lucida surgentem praecurrere Lancea Solem,
Occiduumque sequi. Praelonga cuspide primum
Tollitur exoriens; post latior usque videtur
In Solem. Hoc cernas nimirum, innubilus aër
Et caeli facies si sit nitidissima noxque
Illunis. Fiunt plus longa crepuscula saepe
Illius ob lucem; siquidem quae fluvida Solem
Ambit materies, liquidi cum impurior aura
Aetheris haec constet, radios reflectere debet:
Haud secus ac Solis radios telluris hic aër
Ad nostras acies reflectit, conditus undis
Nuper ubi Sol est, vel ubi jam proximus adstat 118
Cardine in Eoo lucemque diemque daturus.


Languida nunc ea lux, nunc est mage clara: necesse est
Densior idcirco sit saepe et rarior ipsa
Lucida materies, queat ut reflectere Solis
Viribus haud aequis radios: nunc cuspide utrinque
Protensa videas procurrere saepe vel ultra
Tellurem, retrahi nunc atque recedere longe,
Ut minor aut major nimirum materiaï
Copia ferventi Solis jactatur ab Astro,
Aut valida plus sive minus disjecta fugit vi.


Nunc supera a dictis deducam, qua ratione
Quilibet absumi Vortex queat atque perire.
Nimirum, maculae texere ubi corpore denso
Undique, quod medio manet aestu Vorticis, Astrum,
Objice perfracto nequeat discurrere ut extra
Primi materies Elementi inclusa sub illis,
Turbineumque agitare citatis viribus aestrum;
Imbecillus eam rem propter Vorticis ejus
Motus erit, fietque remissior illa rapax vis;
Ut proin finitimis haud contra obsistere possit
Vorticibus, valido qui certant impete motus
Pertrahere ad sese secumque revolvere raptum.
Quapropter cum non obstet, velut ante, trahenti,
Alterius prorsum debebit Turbinis aestu,
Ejus prae reliquis, cui vis violentior extat,
Sorberi, seseque alieno evolvere motu
Confusis, nec jam suus; atque illabier una
Astrum etiam maculis circumtectum undique nigris
Usque adeo, ut corpus videtur prorsus opacum.


Hinc tibi perfacili poterit ratione patere,
Constare unde queant palantia Sidera tellus
Lunaque et insueta fulgentes luce Cometae.
Sed primo, supera paulo quae dicta, revolve.
Nimirum quod, quae a media regione remotae 119
Vorticis, has partes propioribus esse fatendum
Majores multo, motuque minore cieri.
Nec ratio haec omnes debet, velut ante probatum,
Vorticis extendi in regiones: namque necesse est
Post ingens spatium tum demum existere partes
Mole pari, ast motus alia ratione cieri,
Ocyus extremas, quam quae procul haud ita distant.


His tibi suppositis rebus super atque probatis,
Concipe, quod rapido sorbetur Vorticis aestu,
Multum in se pro mole sua complectier Astrum
Materiae, solidique nimis proin corporis auctu
Constare. Hoc fines ubi Vorticis unius Astrum
Ingressum est, quoniam extremis in finibus ingens
Est motus, valida motus vi debet earum
Vorticis in medium trudi impellique Pilarum:
Dumque intro trudetur, idem vim debet âpisci
Sese in circuitum pariter cum Turbine toto
Volvendi: quare, prius ac descendat ad illas,
Languidiore meant quae motus impete, partes,
Si circum majore pilis, quas tangit, agi vi
Incipiat, nimium solido quia corpore constat,
Non ultra descendet; at ejus ut impetus extat
Major, contiguis quam partibus, egrediendi,
Ascendens medio de Vorticis usque recedet;
Majoresque fuga fugiendi augescere nisus
Debent; donec eo prorsus de Vortice tandem
Elabatur: at egrediens in Vorticis aestus
Incidet alterius, pariterque exibit ab illo
Porro in finitimum; semperque errabit eodem,
Quo doceo, pacto varios ratione per aestus
Fortuita certo nec motu aut tempore certo.


Atque ea conveniant nimirum ut cuncta Cometis,
Servatum est, caelo cum visi ardere Cometae;
Nam motu neque eunt certo neque tempore certo. 120
Quamvis usque adeo se rari tempore longo
Ostendant, ut, si certum quid constat in illis.
Propterea, raro quia visi , haud nosse queamus.
Forsan et haec melius ventura aetate patebunt,
Namque ea praeteritos caelo servata per annos
Noscere quibit, et antiquis praesentia rebus
Conferet, ut videat, si quidquam haec convenit inter,
Qui sit motus, uti redeant, abeantque videntum
Ex oculis, quin et loca eorum et tempora signet.
Non evolvendis aetas his sufficit una.


Hoc Astrum, unde tibi dico constare Cometas,
Innatat ingressum cum nostro in Vortice, Solis,
Quod recipit, lumen reflectit corpore opaco.
Tempore propterea tali apparere Cometae
Lux oculis debet nostris visumque ferire.
Porro cum nostro fugiens de Vortice longe
Abscessit, non lux aciem reflexa valebit,
Ut videatur id a nobis, contingere nostram;
Quandoquidem intersunt mediorum immensa locorum.


Ut tamen in dubiis varia est sententia rebus;
Contendunt multi vaga Vortice Sidera nostro,
Ut Venus et Mavors et Juppiter, esse Cometas,
Qui magnos circa Solem rapiantur in orbes,
At non circuitus media in regione manentem,
Verum vicinos nunc illi accedere, contra
Abductos spatiis nunc longe immanibus ire.
Proinde ubi jam longeque a Sole recessit
Astrum, haud a nobis lumen, quod tenue reflectit
Ob longinqua, quibus distat, loca, posse videri:
Posse tamen, proprius cum Soli accessit; ab ejus
Si tamen haud radiis propioribus involvatur,
Si supera et nostrum clara de nocte feratur
Per caelum; magnos ita rentur scilicet orbes
Talibus absolvi diuturno tempore ab Astris: 121
Proin, quoniam longos in Solem tarda revertunt
Post annos, neque tum, cum jam rediere, videri
Interdum a nobis possunt, sive obruta Solis
A radiis, nostro seu luce extantia caelo;
Non bene conveniunt, quae sunt servata, queamus
Per caelum ut certos horum deprendere motus .
Propterea possis quoque dicere, corpora circum
Multa Cometarum a medio raptarier Astro,
Non tamen immoto, sed Solem obeunte manentem;
Rapte quoque ut lunam Tellus vehit: illud at ingens
Non posse ob spatium, quo jam procul usque recessit
Disjunctum, tenui dispersa luce videri.
Haud alio apparent ergo illi tempore nobis,
Quam cum se a nostra propiores parte revolvunt,
Demittuntque; latent immenso caetera caelo.


Tutemet aspicies raro fulgere Cometam,
Quin longos lucis videas emittere tractus.
Si quid in incerta re conjectare valemus,
Haud male refractae per caelum, dum loca tranat,
Id tribuas luci, quae pro regione situque
Diversa nostras acies ratione lacessit.
Sin, hoc ne credas, obstat, quod sidera quaeque
Cum longo pariter deberent crine videri,
Hoc alio melius rem clarem fors tibi pacto.
Astrorum, genus hoc, tali constare putandum est
Corpora textura, Phoebeo ut tacta calore
Ingentes possint facile exhalare vapores
In speciem sumi, flammis velut humida ligna.
Quod magis ut veri noscas simile esse: videntur
Hi tractus longum, prope cum Sol, crescere semper
In spatium, et partem caeli comprendere magnam;
Cum procul est, contra curtato incedere tractu
Per caelum, et longa decrescere luce: sed usque
Est opus adversa ut Solis regione feratur 122
Fumida materies visque exhalata vaporum:
Nam motu acquirunt levitatem, ut scandere possint
Altius, educti liquido velut aëre sumi.
Hos tibi praeterea lucem dare posse vapores
Credendum eat; quoniam radios reflectere Solis
Posse quis inficias est? ut suspensa per auras
Nubila reflectunt. Haec nos Caudata vocamus
Sidera, cum caudae nimirum more sequuntur
Astrum Phoebeo lucentes lumine sumi:
Sin vero partem, Sidus quo tenit, in illam
Directi spatio praecurrant anteriori;
Lucem, quae Sidus praevortit, dicere barbam
Suemus: saepe comas quoque circum haec fundere cernes
Sidera, ab opposita Soli cum parte feruntur.


Denique (rebus in his nec multa indicta relinquo,
Ut, quam Hominum varii, possis dignoscere, sensus)
Non deerunt multi quoque praesertimque repertis
Haerentes Veterum, quorum sententia veri
Instar habet normae, tam prona mente sequuntur
Saepe etiam errantes, velut ipsa Oracula Divûm:
Non deerunt, inquam, qui jam nihil esse Cometas
Contendant, quam , quos exhalat Terra, vapores
Sublatos superas tenui cum corpore in auras;
Nubila uti nebulaeque Astra genuntur:
Magnopere in qua mî ratione errare videntur
Propterea, quia se nubes aliique vapores
Non procul extollunt Terra: cum saepe Cometae
Omnia fulgentes ultra vaga Sidera distent:


At vehementer in his vitium hoc fuge, quod tibi pacem
Delibare animi queat et turbare timore;
Nimirum dira ne credas luce Cometas
Vertere Regna, famem portendere, certaque Regum
Funera pestiferamque luem terraeque tremores
Insolitos, et quae , genus hoc, sunt caetera, vulgus 123
Affore quae jurat dubio procul inque minere.
Nil humana quidem suffundere pectora vulgo
Unquam consimili potuit nigrore metus, quam
Ignorantia causarum et rationis egestas.
Primum ubi nam caelo Mortales fulgere lucem
Ex improviso objectam videre Cometae;
Cum neque tum causam novitate exterrita scirent
Corda, neque incassum caelo apparere putarent,
Dirum si quid in hoc terrarum protinus orbe
Acciderat, bellum caedes morbique famesque
Funeraque, ex illa repetabant luce coortum.
At cur non aliquid laetum, quod deinde sequatur,
Fulgori referant inopini luminis ejus?
Tempore cum nullo terrae regionibus ullis
Non interveniant felicia tristibus, atque
Intermixta malis non sint bona, quae videantur
Esse novam caelo comitata secutaque lucem.
Praesertim cum, quod summa ratione creatum est
Numinis, esse nequit, nisi totius utilitatem
Propter Summaï, atque bono servarier ejus:
Namque suo prodest Toti pars, ipsaque partem
Pars aliam juvat, ut secum non dissonet Omne.


Astrum praeterea, vi languescente sua quod
Vorticis alterius victum sorbetur ab aestu,
Corpore si solido constet minus, ut queat alte
Jam medio propius descendere, transque meare
Illa loca, in motus ubi copia particularum
It segnes longe, atque agitur tradissimus orbis,
Illuc pervenit tandem, quo fortius ipsum,
Languidiusque Pilis non sit tangentibus; aequa
Inter eas sed vi libratum cogier ultra,
Non erit, ut possit descendere: namque vel ultra
Si descendat, eas in partes materiaï
Protinus incurrens, quae constant mole minori, 124
Proinde minus solidae sunt et minus usque valentes,
Astrum perceleri motu resilire repente
Debet: item supera neque contra ascendere possit
Hinc, ubi libratis agitatur viribus aequo
Momine; quandoquidem si supra ascenderet Astrum,
Contiguae partes vi tum majore repulsum
Respuere, et plagis intro propellere possent.
Restat, ut hac igitur consistere debeat usque
In regione loci, quo par vis illius extat,
Incidit inter quas, cum motu particularum.
Atque his exemplum rationibus addere coner.
In vitreum si vas argenti pondera vivi
Infundas pluviasque undas oleumque, levemque
Post Bacchi florem, componit quisque loco se
Non mixtus liquor, atque alium est super editus alter
Pro gravitate sua: vario tum corpora merge
Pondere; vis auri fundum penetrabit ad imum;
At super argenti ferrum faxumque liquores
Extabit sub aquis; super undas flava natabit
Cera prius perrupto oleo; non rumpet olivum
Quercu de viridi ramus, sub flore Lyaei
Immersus licet; hunc abies hunc fraxinus, ulmus,
Frustaque de genere hoc leviorum plurima rerum
Non vincent, sed se super illum educta locabunt.
Sic etiam gravitate sua se quodlibet Astrum
Defert inter eas partes, quae viribus aequis
Sint, et ubi cunctos libratum perstet in annos.
Tunc una a rapido versabitur impete circum
Vorticis, atque una Solem aequo tempore obibit.


Rebus ab his patefit, qua fint ratione coorta
Astra, vago cursu quae caelo cumque feruntur,
Atque obeunt rapido volventem turbine Solem.
Nimirum Saturnus et altus Juppiter et Mars
Terraque fulgentique Venus nitidissima luce 125
Proximus et Solis medio Cyllenius igni
Ante fuere, velut Sol est modo fixaque caelo
Sidera, quae proprio rutilantia Vortice perstant.
Sed porro propter maculas absorpta furenti
Sunt a Sole , velut fieri paulo ante probatum est.
Hac ratione putes etiam, quae multa perenni
Saturnumque Jovemque videntur obire meatu,
Astra fuisse suo cum Vortice, deinde coortis
A maculis solidata in eorum rapta valentes
Turbineos motus. Lunam quoque, cum fuit Astrum
Terra, pari Terrae ratione rearis in aestum
Descendisse; velut Solis descendit in aestum
Dehinc Tellus pariter solido cum corpore Lunae.


Verum alia genitum longe ratione rearis,
Qui medium circa suspenditur Annulus orbem
Saturni, genus hoc, unum et mirable Mundo
Spectaclum. Si quid nobis est conjiciendum
Rebus in obscuris; fuit ille in origine prima
Saturni crustae pars forsitan exterioris,
In nucleum immani quae lapsa est denique casu;
Quo casu haud valuit mediam illam involvere partem;
Unde manet tantae monumentum haec grande ruinae.


Jam quoque constat, uti palantia Sidera, quae sunt
Mole magis solida, majoribus intervallis
A medio distent; vicinius illa locentur
Queis solidi minus est auctus. Et mole minori,
Quam Tellus, quamvis Mars sit, magis ipse videtur
Esse tamen solidus, cum plus a Sole recedat:
Majorum libratur enim cum mole Pilarum.
Praeterea mage quae distant, ea segnius orbem
Conficiunt, quam quae Soli vicina feruntur;
Quandoquidem, ut supera quoque dixi, Vorticis illae,
Quae medio magis accedunt; citiore feruntur
Particulae motu, at segni, quae longius absunt: 126
Et cum participent harum vaga Sidera cursum,
Circa, opus est, Solem ratione ferantur eadem.


Tum quoque scire licet, dum Lunae circuit orbis
Tellurem, hanc fluidae, quaecumque interjacet, aurae
Materiem proprii pariter vertigine motus
Raptari; Terramque ita circum Vorticis aestum,
Fac, fieri exiguum reputes, quo fluvida caeli
Vis in circuitum rapiatur; at ultimus orbis
Aequis non spatiis omni est de parte remotus
Terraï a medio, sed supra arctatur et infra
Amplior ad latera ; urgentur quia desuper a vi
Multarum majore Pilarum, respuiturque:
Inferiusque aeque contra descendit ob ipsam
Vim, qua librari media regione reposcit.


Non immota suo Tellus in Vortice perstat,
Sed corpus circa se totum agitata revolvit,
Ut docui: quoniam, si concipis ante fuisse
Astrum, quod nunc est Tellus, fateare necesse est,
Primi materiem crusta jam clausam Elementi
Esse sub hac, nihilo-minus acri concita motu
Quae Terrae molem ratione volutet eadem,
Qua quondam, fluidum dum Tellus constitit Astrum.
Propterea ratione pari quoque Sidera volvi
Caetera se circa reputes errantia caelo:
Adde quoque et longa fulgentes luce Cometas,
Quorum cauda, vapor nempe exhalatus ab illis,
Nigranti interdum distingui haud simplice filo
Cernitur, oppositam quod ab una transit ad oram;
Indicat impressum quod in ejus origine motum.
Nec non et Phoeben , dum Terram circuit ejus
Vortice rapta, super proprio semel axe fatendum est
Circumagi. Quonam fieri sed denique pacto
Possit, uti sese circa se Luna revolvat,
Et semper faciem nobis obvertat eandem, 127
(Nunquam non eadem pars ejus namque videtur)
Protinus exemplo manifestum id percipe tali.
Sic obeat media stantem regione columnam,
Fac, Puer, ut vultu semper conversus eandem
Aspiciat: toties uno semel orbe revolvi
Ipsum se circa [tu motum adverte] notabis.
Scilicet ex una si Lunam parte rearis
Esse magis solidam, parte hac exabit, inesse
Fortior ut cui vis debet, qua Vortice tentat
Effugere e medio; faciemque voluta, necccesse est,
Propterea vertat, cui sit minor impetus, intro.


Porro non illud poterit mirabile dici,
Quare Signiferi semper declinet ab axe
Orbis hic, errantem Terram qui sustinet, axis,
Propterea, quoniam est eadem positura situsque
Terrae utrisque poli nunc, ut fuit ante, suo dum
Vortice constabat tellus, Astrumque nitebat:
Atque eadem extremis nunc finibus aspicit axis,
Aspiciebat eo quae tempore, sidera: quare
Non est mirandum sese inter uterque quod axis
Mutua declinet; quoniam nec conveniebat
Inter eos, etiam dum Tellus constitit Astrum.


Demum perfacile est rationem reddere dictis
Errorum, quibus a coepto vaga Cynthia cursu
Multimodis flectit, non motu atque orbibus ipsis
Non spatiis nec re sibi constans denique in ulla:
Ut non ulla magis res torqueat, excrucietque
Illos, qui numeris et certa includere lege
Astrorum tentant cursus orbesque vagantum.
Illa quidem geminis opus est impulsibus usque
Pareat, et terrae, proprio quae Vortice raptat,
Et Solis, pariter qui circumvectat eandem
Cum Terra: quapropter agens vis utraque semper
Diversa ratione facit, variante feratur 128
Et motu et spatio, neque certis orbibus erret.


Consimili ratione potes dissolvere, quidquid
Caetera turbato peccant vaga Sidera cursu:
Corpora sublato nam cum nectantur inani
Corporibus, possintque a summis ima moveri,
Summaque ab his pariter, quoniam sunt utraque nexa
A mediis; ut agant , opus est, et agantur ab ipsis
Disjunctis etiam disjuncta remotaque rebus.
Quo magis inter se distant, hic mutuus esse
Impulsus debet minor, at violentior inter
Corpora, quae spatiis non sunt distantia tantis.
Quapropter Luna, et quae sunt errantia caelo
Sidera, quandoquidem a disjunctis atque propinquis
Corporibus varias in partes undique aguntur
Multimodis, non impulsu non viribus aequis,
Debent tot variis ideo rationibus orbes
Et motus mutare suos, quot corpora passim
Constant in Summa rerum, quae mota cientur;
Omnia quandoquidem, quae concita cumque feruntur,
Diffundunt vires etiam in longinqua per inter-
Jecta loca, et vacui quae sunt expertia prorsus.


Caetera quin etiam, genus hoc, quaecumque videntur
Per caelum, facili poteris cognoscere nisu,
Si positas supera rationes mente revolvis.
Idque tibi certo possum promittere, mentis
Non a te magnas ullam rem poscere curas,
Conque sequi parvo te plurima posse labore;
Si tamen institeris vestigia certa viaï.
Namque ut montivagus Venator, saepe feraï
Signa pedum silvis ubi comperit, impiger illuc
Consequitur gaudens, quo pergunt ducere fixa
In praedam: neque enim poterit tunc illa sequenti
Elabi, et tuta intectam se condere fronde;
Ducere sic certam rerum vestigia mentem 129
Parva queunt etiam, capit quo praemia Veri
Dulcia, jucundo nec non quaesita labore:
Oblectant animos ipsi nam saepe labores,
Scilicet et magno quaedam insudare voluptas
Est operi: quin in condendis versibus ipsis,
Quamvis multa mihi multo sint verba labore
Conquirenda, queant numeris quae clausa modisque
Carminis obscuras penitus res lumine claro
Convestire, tuaeque diem praepandere menti,
Oblector tamen in condendis versibus ipsis.
Quin etiam Veri mentem magis ipse necesse est
Quaerendi labor alliciat; praestantius ejus
Nam desiderium est, et mentibus altius haeret;
Ulla nec est specie Veri res aptior ipsis.
Quare ne nostro pigreris carmine; quanquam
Desunt multa, placent quae fors audita Poëtis
Ex aliis; neque enim pugnata sub Ilio alto
Bella cano, nec habet teneros hoc carmen amores,
Nec pastorales sub frondosa ilice curas;
Amphitryoniadae non magni hic nomina factaque
Inclita sunt; domitis jamdudum Liber ab Indis
Victor agens tigres rediit; neque tempore nostro
Vidimus unquam ullas Silvestria Numina Nymphas
Panaque: prisca tulit secum haec ludicra Vetustas,
Et teneris tantum Puerorum mentibus atque
Mollibus ingeniis post se tractanda reliquit.
At quibus est Animi vis auctior, illa refutant,
Vestigantque avidi veras rerum rationes.
Quare age, cunctarum si jam primordia rerum
Certa tenes, porro, quae caetera cumque supersunt,
Evolvamus ab his, unde ipsa exorta videntur.


Et quoniam docui, Terraï corpora circum
Caeli materiem rapidos per Vorticis aestus
Volvier; idcirco magnis ea viribus extra 130
Nititur elabi, medioque recedere motus,
Scilicet a Terra; medium namque obtinet ipsa.
Et quia particulis omni de parte rotundis
Caeli materies, nimirum Elementa secunda,
Constat, propter eam debet majore figuram
Vi niti ad citius, quo pellitur, egrediendum,
E Terraque recendendum, quam corpora possint
Quaelibet alterius cujusvis cumque figurae.
Namque, ut Mensores certa ratione fatentur,
Tantum in corpore inest haud ullo materiaï
Extima quam si sit facies de parte rotunda
Omni more pilae, reliquis quapropter oportet
Corporibus praestent nisu, quo longius ire
Pugnant a Terra, medio quae Vortice constat.


Hinc rerum Gravitas patefactaque certa videtur
Ponderis hinc ratio, quo deorsum multa feruntur:
Nam si de terra sublati pondera saxi
Projicias sursum, subito tum obstabit eunti
Fluvida materies multarum objecta Pilarum
Tanta mole sui, quanto lapis augmine constat.
Quae quoniam majore recedere nititur extra
Impete, uti docui, quam faxi corpora, quaevis
Aut alia, idcirco valido certamine victrix
Corpora cuncta locis propellet ab omnibus intro
In Terram, cogetque redire, repulsaque deorsum
Labi, et humum casu graviter properante ferire.
Inde Graves res, in terram quae pondere ab alto
Delabuntur, uti lignum est aurumque lapisque
Lanaque item et siccae frondes plumaeque volucrum:
Ast haec tenuia sunt quae corpora raraque longe,
Horum quandoquidem per multa foramina liber
Particulis fluidae est egressus materiaï
Non ita vehementer subtus truduntur, euntque
Lentius in terram, quam quae solidissima constant: 131
Namque ea condensa praestantia mole receptant
Nullas, quae paulum sustentent transgrediendo,
Particulas in se subtilis materiaï.
Propterea solido vis est gravitatis in auro,
Quam nivis in floccis aut lanae glomere, major.
Proinde aliis alias rebus praestare videmus
Pondere res; quoniam non omnia respuit aeque
Vis ea materiae; sed, quae plus densa, premuntur
Fortius et citius, contextus quam quibus extat
Rarior, intersuntque foramina multa viaeque.
Aëriae quanquam quoque rerum pondera iniqua
Mensura immutant aurae: gravitatis in illis
Nam plus amittunt longe, quae corpore raro
Sunt et contextu tenui lataque figura,
Quam solido quae sunt auctu , et mage densa feruntur;
Ut pro materia non constent pondera rebus.
At contra labi prope eodem tempore cernes
Pertenues plumas grave et aurum in fornice vitri
Omnibus exhausto, quantum licet, aëris auris;
Cujus, post referam, quae structura, quis usus:
Scilicet ut quodvis rarum densumve ruendo
Per ter quinque pedes descendat corpus eodem
Tempore, quo vibrat se pulsu arteria tantum
Simplice, nimirum decies pars sena quod extet
Partis item decies quoque senae simplicis horae;
Multorum ut vario tandem tentamine constat.


Corpora praeterea, quae deorsum pondere aguntur,
Usque suos magis atque magis celerate necesse est
Casus, propterea, quoniam nova deprimit usque
Caeli materies, atque ictibus adjicit ictus.
Nec vero incerta celerant ratione cadendo:
Pro quovis etenim momento temporis aequo
Labentis crescit fuga corporis incremento:
Descendat primo spatium si namque pedale, 132
Duplo jam citius corpus tripedale secundo
Tempore decurret; peraget post quinque ruendo,
Post septem spatia: imparibus decursa notatum est
Crescere sic numeris loca; sic decrescere contra,
Si sursum emittas grave pondus in aëra jactum;
Decrescit quoniam pariter fuga. Certaque constat
Praeterea haec ratio, si per declive feratur,
Atque inclinato volvatur in assere pondus.
Haud tamen immensis ita quovis tempore posset
Augeri spatiis deorsum fuga corporis: aeque
Ad celerem tandem lapsum fateare reduci
Namque opus est; siquidem novus ictus materiaï
Addi non poterit tanta in properante ruina:
Ut neque te a tergo poterit propellere quisquam
Pone sequens cursu fugientem scilicet aequo.


Contemplator item, quia depromit omnia deorsum
Vis ea, qua partes nituntur abire rotundae,
Et quia libratis nituntur viribus aeque
Undique, libratis pariter premere undique debent
Viribus hanc Terrae molem, quae proinde rotunda est.
Noscere ut hinc possis mirum non esse, quod illi,
Quos retro in terra scimus requiescere pôsta,
Recidere e Terris non possint in loca Caeli
Inferiora; velut neque possunt corpora nostra
Haec supera e terris in Caeli templa volare.


Corporibus, gelidas quae sunt delata polorum
Ad partes plus, quam terrarum ubicumque, videmus
Ponderis acquiri: mage quo removentur ab illis
Ast avecta eadem regionibus; usque minuto
Pondere decrescit Gravitas, levioraque fiunt,
In media donec tandem tellure locentur,
Qua minimum rebus servatum est pondus inesse.
Atque id ea tantum potuit ratione notari;
Pendula nimirum cum ferri virga rigentis 133
Huc illuc commota semel vibratur, eosdem
Tardius hic peragi reditusque videmus,
Extremum quam si terrae vibretur ad axem;
At citius contra, quam terrae partibus illis,
Queis secat Aequator mediam; quapropter oportet
Istic, motus ubi virgae lentissimus extat,
Vi minima urgeri Gravitatis corpora deorsum:
Ejus utroque polo, quo virga citissima ferri
It redit icta semel, contra vis maxima constat.


Hujus nec ratio est impervia differitatis,
Omnis quae a motu mihi nempe petenda videtur,
Quo Terram proprio volvi super axe probatum est.
Proinde quidem immoti quae corpora finibus axis
Sunt propiora, minus celeri correpta rotatu,
Quam media quae sunt terrae in regione, feruntur.
Qui quoniam oppositus Gravitati est motus (ut illo
Conversa e medio Terraï corpora longe
Turbine nituntur discedere), detrahit illi
Plus, ubi major inest, minus, ille ubi lentior extat,
Nempe polum prope utrumque minus, plus partibus illis,
Quae spatiis distant aequis ab utroque polorum.
His, opus est igitur, decrescant pondera rerum,
Et Gravitas deorsum minus urgeat, auctaque contra
Vi majore premat gemina in regione polorum.
Propterea multis Terra hinc compressa videtur,
Altior in medio, tumesactaque surgere paulum.


Jam quoniam quaevis ejusdem corpora molis,
Si solida haud aeque constent, non praedita eodem
Pondere sunt; sed, quod solidum mage, pendere debet
Plus aliis, queis sunt plura intervalla viaeque
Majores: poterit tibi ab hac ratione patere,
Cur quaedam summas fluitent non mersa per undas;
At deorsum sub aquas contra cur multa ferantur,
Considant fundo labentia donec in imo. 134
Nam quae condenso sunt corpora conciliatu
Texta magis, quam corpus aquae, fateare necesse est,
Illa cadant sub aquas immersa: at corpora contra,
Sunt unda quae rara magis levioraque, quam par
Auctus aquae, extabunt lymphas super, inque natabunt.
Partem nimirum non undis obruta tantam,
Quanto illis constant leviora: at denique, si quod
Tantundem corpus, par quantum pendit aquaï
Moles, illud aquis non partes exeret ullas,
Nec fundum contra per se volvetur in imum;
Sed regione loci haerebit quacumque liquentis.


Nunc tibi perfacile est ex his cognoscere causam,
Qua muti possint se a fundo tollere Pisces,
Atque iterum in fundum se immergere ab undis,
Aut media regione liquentum nare viarum.
Nimirum aequali si constent pondere Piscis
Undaque, squammigerum quae exaequat mole animantem,
Tum quacumque loci media regione vel ima
Vel summa adstiterit, non sursum infraque valebit
Ire,sed in liquido Piscis procedere cursu
Tantum erit ut possit: quod si quae causa deorsum
Mergier impellat, seu subter visa profundis
Praeda sit in latebris, seu Bellua desuper ingens
Terruit; inclusam vesica comprimet auram,
Et sic mole minor fiet, graviorque minori
Pro mole, insit idem cum pondus ut ante, parique
Proin tum fiet aqua gravior quoque: decidet ergo
Hac gravitate sui fundum submersus in imum.
At si quae veniat supera se efferre libido,
Protinus illam ipsam dilatat et explicat auram
Efficiens, solito majus fit corporis augmen,
Proptereaque unda levius; quapropter oportet
Se sursum attollat: tum summis oscula lymphis
Saepedat, et varios ludentum more per auras 135
Contiguas saltus; festas quoque inire choreas
Turba cum magna pariter ludente videtur.


His animadversis illud quoque noscere debes,
Nimirum sub aquis gravium cur pondera rerum
Decrescant adeo, ut facili vel magna moveri
Saxa labore queant; quae porro educta sub auras
Taurorum juga lassarent, atque Agricolarum
Contererent magnas immani pondere vires.
Sic etiam parvo sustollitur anchora nisu
Obruta aquis; sed ubi jam proxima pendet in auris
Aëris, obsistit nimio tum pondere, magno
In proram gemitu inducentibus atque labore.
Et tibi jam reji certum proponere pergo
Exemplar: geminis in librae lancibus hinc atque
Hinc paria imponas si pondera, quodlibet horum
Nil tum pendere contra aliud videatur, oportet;
Omni privatum penitus sed pondere parva
Nisus vi poterit sursum deorsumque moveri;
Quandoquidem inter se tum mutua sustentantur
Corpora, dum constant aeque librata: sed illa
Si non conveniant in pondere, non majoris
Pondus erit tantum, quantum gravitatis haberet
Lancem extra: partem siquidem ejus ponderis aequam
Sustinet alterius vis corporis: Ergo necesse est,
Pendat parte sui dumtaxat ponderis illa,
Corporis alterius superat qua pondus. Et isto
Nonne vides pacto gravibus vel pondera prorsum
Tolli a corporibus, minui vel posse? sed ad rem,
Quam nunc quaerimus, hanc rationem transfer, eoque
Percipe rem pacto. Nimirum detrahe tantum
Ponderis a saxo, liquidis quod in aequoris undis
Mersum est, par gravitatis habet quantum auctus aquaï,
Cum qua non aequis libratum est viribus illud:
Pars lapidi gravitatis erit tunc illa superstes, 136
Parte parem qua vincit aquam : quapropter oportet,
Pondera caeruleis rerum minuantur in undis.


Si libet, hinc poteris, gravitas quae certa liquorum,
Scrutari: si namque pilo suspendis equino
Auri aut argenti pondo, atque immergis in undas,
Ponderis amissi ratio tibi denotat undae
[Sed quae mole pari est] gravitatem : ita nempe valebis
Securos fontem illimem cognoscere in haustus,
Purus qui ante alios longeque levissimus extet.
Tum quoque consimili solidarum pondera rerum
Deprendi ratione queunt: tamen ante necesse est
Hoc teneas, solidi quod major corporis auctus
Majorem amittat partem gravitatis in undis,
Sustentatur enim majori a mole liquoris.
Quapropter, geminum si corpus ponderis aequi,
Non aequae sed molis, in undas mergere tentes,
Argentum velut atque aurum, plus ponderis illud,
Est opus, amittat, minus hoc; quia scilicet illi
Major inest moles, minor auro: proinde fatendum est,
Quod tantum argenti gravitas vincatur ab auro,
Amissum liquidis illius pondus in undis
Id quantum exsuperat, quod in isdem perdidit aurum.
Sic opus ex auro fictum explorare queamus,
Nempe insinceri subsit tum siqua metalli
Suspicio; ut Siculi Regis vulgata Corona est,
Cum Vir ob inventum tam magnum balnea linquens
Extra prosiluit subito, nudusque cucurrit
Exultans veluti lymphaticus, atque potenti
Percussus mentem thyrso; tam mira reperto
Scilicet a Vero venerunt gaudia menti.


Est etiam, ut possint extra undas pondera rerum
Imminui, et facili quovis ratione moveri,
Findier, adduci, praecelsa in culmina tolli:
Multimodis fieri quod saepe videmus ; at uno 137
Vectis ab exemplo brevibus rem percipe dictis.
Praelongi partem lapidi suppone movendo
Extremam ferri, quod sulcrum immobile propter
Sustineat: dextra tum extremos deprime partis
Altrius fines, quae longe excurrat in auras
Protensa a fulcro, atque innixus desuper urge
In terram: si tum [quia partes dividit hastam
In non aequales sulcrum ] pars longior hastae
Subjectam lapidi plus partem excedat, ab ipsa
Quam lapidis gravitate manus vis atque potestas
Exsuperatur; erit momentum fortius ista
Parte, premens quam dextra urget; lapidemque moveri
Proinde gravem quamvis et vasta mole videbis.
Et quo est longa magis, quae pars procurrit in auras,
Hoc saxum leviore potes convertere nisu.
Hac etiam montes hac Terram posse moveri
Arte putes, extra si Terram immobile punctum
Sit, quod sustentet Vectem ex adamante rigenti
Tantis protensam spatiis, vis addita dextrae
Ut queat ex illa momentum reddere parte
Majus, et oppositam Terraï vincere molem.
Saepe Syracusium dicentem talia Cives
Audivere Senem. Vulgus risisset; at ejus
Jam miranda fidem faciebant multa reperta.


Tympana sunt etiam Cunci Trochleaeque movenda
Viribus haud magnis inventae ad pondera rerum,
Caetera item, mihi quae properanti praetereundum est.


Nunc age, praeter eam, quam dico, materiaï
Vim, quae tellurem circum versatur in orbem,
Unde tibi exoritur Gravitas, et Pondera rerum
Exoriuntur, uti docui, jam percipe porro
Quod superest, aliud quoque Terrae corpora circum
Materiae genus esse, polo uae transit ab uno
Cardinis oppositam in regionem, atque esse retortas 138
Hujus paticulas: ut ab his cognoscere possis
Naturam Lapidis, quem nos Magneta vocamus;
Scilicet unde habeat, grave ferrum ut ducere possit,
Possit se gelidam convertere semper ad Ursam,
Et tactum mirae chalybem vis participare:
Proin paulum haud longis ambagibus est abeundum.


Quare particulas, ut diximus ante, striatas
Cardine ab alterutro Terrae transir polorum
Cardinem ad oppositum recta regione rearis,
Circuituque polos introire, exire perenni,
Sub terraque meare, extraque meare per auras.
Cumque ingressa polum terrae intra viscera fertur
Materies, motu facili meat: invenit intus
Nam sibi pervia multa foramina: Transmeat ergo,
Qua via facta patet; fed cum de cardine terrae
Egressa est, superas vel aquas transire vel auras
Luctatur magno nisu: neque enim invenit illic,
Pervia quae pateant moli intervalla retortae:
Quare vi sibi scindat iter rumpatque, necesse est.


Haec ubi constiterint bene confirmata, videbis,
Magnes cur certa semper se parte nivalem
Ad Boream vertat: nam, cum tellure lateret
Conditus, illum intra sibi corpora particularum
Ingressu egressuque vias egere patentes.
Tenuibus utque pilis Magnes fuit obsitus intus,
Erectique viis surgebant undique rami,
Vis ea materiae celeri transmissa meatu
Flexit in obliquum ramosque pilosque, meanti
Ut nihil obstaret: quapropter ubi erutus ima
Hic Lapis e terra est, superis si pendeat auris
E tenui filo, per crebra foramina sese
Intro particulae subtiliter insinuabunt;
Pervia quandoquidem moli intervalla retortae
Inveniunt, quo confugiant ex aëris auris, 139
In quibus ingenti luctamine progrediendum est.
Quoque iter est ipsis directum, protinus illuc
Convertent Lapidem: cumque ipsae cardine ab uno
Oppositam in terrae regionem progrediantur,
Altera Magnetis Boream pars, altera contra
Respicet conversa Austrum. Res mira profecto,
Quaeque diu latuit: quanquam, si vera feruntur,
Haec fuit extremos Asiae inter cognita Sinas
Jamdudum, ut magnam daret illis utilitatem;
Scilicet ut medio reperire ex aequore possent
Austrique Boreaeque plagas: hunc denique nostris
Prima dedit nautis usum Magnetis Amalphis.
Major ob hoc ollis tum deinde audacia crevit
Intactas maris ire vias, spretisque procellis
Metiri Oceanum cursu, atque inquirere terras
Per mare classe novas, Orbemque ambire carinis.


Porro cum sese Lapidis per aperta viarum
Tam facile insinuent, vixque ire per aëra possint
Particulae, circa Magnetem in vorticis aestus
Se ferre incipient egressae regrediendo.
Quod magis ut pateat; ferri scobs desuper ipsum
Sparsa tegat lapidem, partique involvat ab omni:
Tum projecta licet temere haec qua tollet in hirtos
Sese sponte pilos, qua circumflectet eosdem,
Disposita in formam nimirum vorticis ejus,
Quem faciunt circum peragrantis materiaï
Particulae: prorsus quo Terrae corpora pacto
Circumeunt illae redeundo a cardine rursum
Cardinem in oppositum, superaque infraque meando.
Quare si gemini prope sint, nec mutua sese
Contingant genus hoc Lapides, ut scilicet alter
Obvertat partem, qua corpora materiaï
Introeunt, latus id, datur unde his exitus, alter;
E latere hoc Lapidis transibunt illa recepta 140
In latus appositi; medium simul aëra plagis
Discutient, illos inter qui est cumque locatus.
Fiet continuo, cum factus rarior aër
In medio sit, uti ex transverso postque locatus
Atque hinc atque illinc quasi provehat, atque propellat
Inter se Lapides, et prorsus mutua jungat
Connexos arcte: tunc ambiet unus utrumque
Materiae vortex recta per utrumque meantis.
Fit porro Lapis a Lapide ut plerumque recedat,
Conjungique neget pariter, pulsusque vicissim
Appositum pellat: discordia tanta creatur
Propterea, quia nimirum, cum mutua sese
Respiciunt illis a partibus, egrediuntur
Per quas particulae Lapide ex utroque retortae,
Inter se nequeunt confundere vorticis aestus:
Opposito inter se verum egredientia motu
Atque hinc atque illinc corpuscula percita, debent
Respuere appositos Lapides, pulsareque fluctu
Turbinis, et plagis longe removere repulsos.
Porro quo pacto Magnesia participet vis
De sese chalybem, non longo carmine dicam.
Haud secus ac Magnes, validi sic frigida ferri
Est pertusa foraminibus natura viisque,
Intus quae multa lanugine tenuibus atque
Consitae inhorrescunt directis undique ramis.
Quapropter simul ac ferrum prope contigit aestus,
Qui fluit a Saxo, sese illos protinus intra
Insinuat ramos atque intervalla pilorum
Illabens, facilemque viam sibi construit intus:
Namque means rectos cogit deflectere ramos,
Ventus ut inclinat violento flamine aristas.
Id quoque fit longo si ferrum tempore perstet
Auris expôstum liquidis, qua cardinem ad unum
Perpetuus se fert adverso e cardine fluctus. 141
Et quoniam fiunt sic intervalla viaeque
In chalybe assimiles illis, queis pervius extat
Ipse Lapis Magnes, ideo fateare necesse est
Illud vim Lapidis debere acquirere ferrum,
Qua sese Scythicam Cynosurae vertat ad Ursam.
Nonne vides, nigro si tacta est ferrea Saxo
Pyxide acus librata, ut scilicet irrequieta
Vertitur hac illac; donec se sistat ad illam,
Qua fulget Cynosura, plagam? Proin Navita fretus
Hac duce carpit iter dubiae vel tempore noctis:
Scilicet illa polum nimbo et caligine nigra
Quamlibet obductum non nunquam ostendit in undis,
Ventorumque domos varias et sidera monstrat.
Attamen interdum paulum declinat ab Arcto
Eoas flectens in partes Occiduasve.
Quod fieri quonam possit, mirabere, pacto;
Cum directa means ex uno cardine terrae
Semper in oppositum, docui velut ante, feratur
Materies, Lapidem cursu quo dirigit illuc
Et ferrum, quod vim Magnetis participavit.
Propterea dico, torrentem saepe retortae
Illum materiae cursu deflectere recto:
Namque, ubi sub terris se ferri multa coëgit
Copia, quae facilem possit praebere meatum,
Debet eo properans divertere, quo via ducit,
Et quo tendit, acum rapere et deducere paulum.
Si Boreae advenias gelidas nascentis ad oras,
Inclinare videbis acum in terramque revolvi
Lilia, propterea quia, cum se partibus illis
Materies demittat, uti sub viscera terrae
Illabatur, acum cursu quoque deprimit isto.
Denique, cur Lapidem ferri natura sequatur,
Et caecis in eo compagibus haereat arcte,
Percipe: cum chalybi Magneta quis admovet, ejus 142
Naturam et vires, ut paulo diximus ante,
Participare chalybs debet: nam materiaї
De Magnete fluunt quae tenuia corpora, ferri
Possunt ire vias; medium quapropter oportet
Aëra disjiciant; tergo qui proinde receptus
Exagitat plagis lapidem ferrumque, locoque,
Unde abiit, medio jungi compellit utrumque.
Mutuus inde amor est, ut dicunt, ortus, et illa
Cum Lapide aeterno sint ferri foedera nexu.
Vim miram hanc Lapidis primum Armentarius olim,
Ut memorant, Magnes (Lapis est dehinc unde vocatus)
Detexit, patria Tauros dum pasceret Ida.
Forte canens teneros silvestri in arundine amores
Haerentem clavis crepidarum sensit; et illa
Miratus Lapidis cum ferro foedera, gaudent
Queis jungi inter se pariter, vim mutuam amoris
Protinus invidit, questusque sua impia fata est.
Proderit Hanc ob rem Saxum Magnetis, ut ajunt,
Armare; et faciunt, puri cum lamina ferri
Hinc atque inde duplex Lapidis conjungitur illis
Partibus, ingreditur queis scilicet egrediturque
Fluvida materies, quae Saxum transmeat illud.
Namque ea cum faciles multo magis, aëre quam sint,
In ferro reperire vias queat, effluet hilum
Haud extra, sed qua per longum extenditur illud,
Ibit: quapropter chalybis si fragmina duri
Applicet armanti quis ferro hinc inde, teneri
Vi majore queunt pendentia, junctaque subter
Firmius haerescunt: nam copia materiaї
Omnis, non circum aërias dispersa per auras
Confluit a ferro, Magnes quo armatur utrinque,
Pendentem in chalybem, atque arctis compagibus una
Copulat hunc lapidi; majoraque pondera Magnes
Sustinet, ac faceret, si ferro armante careret. 143
At cave, ne ferrum quod obarmat, quodve propinquo
A Magnete rapi sursum cupis atque teneri,
Exesum scabra constet rubigine; claudit
Omnes namque vias rubigo, atque invia ferri
Intervalla facit: quapropter viribus expers
Esse Lapis, neque enim rapiet, videatur oportet;
Cum labes nigro in ferro vitiumque sit omne.
Quod nisi percaveas, toties experta licet te
Fallet vis Lapidis, coramque rubescere coget
Illusum Sociis quos visum haec mira vocâsti.
Succina praeterea sunt et pellucida multa
Corpora Gemmarum naturaque Vitrea, frictu
Quae valido calefacta potest sibi jungere raptas,
Si prope sint, paleas et quaeque levissima rerum:
Inter namque vias et coeca foramina multas
Vortice perpetuo fluere atque meare putemus
Particulas, quobus est iter auris indupeditum
Perplexaeque viae: quapropter ubi excitus extra
Egreditur fluctus, multas illapsus in auras
Aëris extemplo parat intra tecta reverti;
Proinde recurrenti, quidquid leve, turbine secum
Corripit, atque illo nexum cum corpore jungit.
Multa etiam sunt, quae simili vi praedita constant,
Si caleant, ut Ebur Lapis Ossa et Marmora Conchae
Et Corium et Cornu et flaventis fragmina Buxi:
Quoque magis retinent conceptos ista calores,
Hoc magis has servant diuturno tempore vires;
Queis, si sint etiam non trita et frigida quaedam
(Ut Pix ut Sulphur naturaque Cerea) pollent.
Idque diu, cum sunt ab apertis aëris auris
Praesertim mollis desensa volumine lanae.
Clara dies aestiva, boreaque flamina magnas
Intendunt vires, quae bruma, humentibus auris,
Nocte remittuntur. Si par sit utrinque potestas, 144
Non vicina trahunt, sed sese bina repellunt
Corpora: cum validis igitur bene languida tantum
Conveniunt; quin haec vires exinde receptant,
Omnia quae sese facile in propiora propagant
Corpora, dura eadem, contraque fluentia constent,
Ut libet. Hinc Vitro a perfricto egressus in auras
De genere hoc fluctus per longum excurrere Funem,
Seque potest Ebori et Silici variisque metallis,
Seque et Arundinibus Chartis teretique Bacillo
Omnibus et Lignis, lapsusque infundere Plantis,
Artubus et vivis Animantum; saepe videntur
Qui trahere ad se res tenues, et fundere circum
Scintillas; nam cum quodam plerumque nitore
Lucis vis sese nostris ea sensibus offert.
Ut tamen haec facili coram ratione queamus
Perficere, usus erit, claro quam carmine scribam,
Machina tam miris ut fiat idonea rebus.
Ante alia aptatur vitri globus, ut queat axe
Circumagi super ipse suo, et volvente revolvi
Usque rota; propter bipedalis lamina ferri
Serum e caerulis filis suspensa rigenti
E ferro pariter tubulos sustentet hiantes
Utrinque, et vix non vitrum patulo ore rotundum
Tangentes, hoc majori qua volvitur orbe:
Scilicet egrediens ut ab illo materiaї
Torrens non vacuas circum effundatur in auras,
At per septa meet ferri cava, multiplicesque
In partem vires illapsus dirigat unam.
Ferrea praeterea quoque magnum exinde catena
Longe extendatur producta per intervallum,
Ut vel dena quarter stadia aequet; at undique ducta
Tenuibus e filis vacua dependeat aura,
Ne tangat prolapsa solum, neu parjete pondus
Applicet aut alia re quavis; omnia turbant. 145
His actis vitrum fac volvier, et manus illo
Desuper incumbens subterlabente teratur,
Nec mora, lamellam tubulos longamque catenam
Irrigat extemplo vis mira atque imbuit omnem.
Si tum ergo admoveas digitum ferrumve, videbis
Quodam cum crepitu scintillas exilientes,
Scilicet in parvo simulantes ignea caeli
Fulmina, cum de nube ruunt elapsa tonante.
At si contingas, crepitantia fulgura cessant,
Non sonus auditur, nullo manus intremit ictu,
Ut prius, exiguo tonitru cum mota tremebat.
At quibus ad vires magis haec est apta ciendas
Natura, ut vitri sunt corpora, cum prope longo
Accedunt chalybi, tenuis dat sibila flamma
Continuo erumpens, et lenis prosilit ignis.
Praetereaque leves res exagitantur, ubi illis
Viribus accedant ferri, propiusque locentur,
Ut paleae aut siccis pulvis de frondibus, auri
Aut folia aut plumae, ducuntur in oscula raptae,
Protinus et fugiunt celeri absceduntque repulsa,
Concussaeque aestu vario saliuntque caduntque.
Adde quod acclini bombycum fila catena
Si demittantur tenui pendentia nodo,
In terram haec recta non coget vergere pondus,
Sed paulum nova vis infusa attollet, et ipsi
Diriget, undanti constent ut recta catenae:
Si tamen interea propiore ciebis ab illa
Scintillas digito, subito prolapsa redibunt
Pondere subjectam recta spectantia terram;
Nam tum mira fluens ab eis avertitur aura.
Tum quoque carbonum cum pulvere sulphura mixta,
Et Bacchi florem si latae imponere ferri
Lamellae tentes, digito das sulphura flammis
Protinus admoto per flumina crebra per ictus, 146
Et Bacchi accendis, contactum ut lampade, florem.
His etiam interdum fecere pericula multi
In tenui vilique animantum corpore bruto;
Protinus exitium muscis fuit îsse per illas
Scintillas; namque immotae exanimesque cadebant,
Parvaque turbatis avis expirabat ocellis
Dilatans plumas, extendens tenuia crura.
Vis ea transit item per aquam, ut si flumine plenum
Dextra tenens cyathum propter versatile vitrum
Pendenti ferro aut aeri supponat, et ejus
Immergat partem, manibus per mutua junctis
Longa se innectant Spectantes deinde chorea,
Nec mora, cum digitum accedens ferrumve quis illuc
Admovit, subito se tactum sentiet ictu
Quisque, manusque suas agitari et brachia dicet;
Non sine pernicie, grandi peragatur id ipsum
Si vitro; siquidem nimius cui scilicet ardor
Id fuit audendi, caelesti ut fulminis igne
Contactum cecidisse ferunt, aegreque labantem
Post in se rediisse animam; tum protinus ausi
Poenituisse sui. Fors hinc haurire medelam
Est etiam, tristesque e corpore pellere morbos:
Nam quibus obstructi quadam de parte fuere
Nervi, et membrorum quoque eorum perditus usus,
Aut quibus articuli podagra indoluere tenaci,
Admissi tum forte, novisque in corpora fusis
Viribus a vitro, facile et sua membra plicabant
Illi immota prius, pedibusque repente receptis
Ibant hi laeti tam tristi humore soluto
Nescio qua ratione; sed haec magis excolet aetas
Altera, noscet et his etiam ulteriora repertis.
Quid magis infestum, quam frigidus humor aquaї,
Ignibus ex undis nihilo tamen hic minus ignis
Exilit, et gelidae scintillant undique lymphae. 147
Parvaque si fluitet super undam cimba, propinquum
Insequitur digitum, velut aëris incita flabris,
Et varios sinuat flexus, quocumque jubetur;
Interea crepitus crebros ciet, et vomit ignes
Undique navalis velut in praeludia belli.
Adde quod in tenebris tenui candentia luce
Corpora saepe videntur, inest queis mira potestas,
Ut cum materie, quae tum de corpore migrat
In corpus, pariter migret lux et calor una.
Scilicet et vitrum volvent palmamque prementem
Imbuit illustrans splendor guttamque cadentem,
Ignea gutta cadens apparet et igneus humor,
Filaque lucentes difundunt serica tractus.
Praeterea si crine ab equino caeruleisque
Bombycum filis liquida quis pendeat aura,
Accedat porro capiti mirabile vitrum,
Protinus in vivos late vis funditur artus.
Saepe pici insistunt etiam, vel serica calcant
Texta Viri junctis pedibus, dextraque catenam
Protensa retinent; ergo tum ferrea frusta
Admoveat Comitum manus, extensove propinquet
In frontem digito in nares oculosve genasve
Pectora collum humeros in brachia crura pedesve
Colludens, subito crepitantes excutiuntur
Scintillae ex oculis ex fronte ex ore genisve,
Concussisve aliis ex artubus; exagitantur
Nam commoti artus, et eo quatiuntur ab ictu.
Mutuus impulsus fit utrinque, et percutit ipsam
Cum digito propiore manum. Super illius effer
Lancem auri argentive caput palmamve patentem,
Protinus incipiunt motari et fronte capilli
Erecti insano Bacchantum ut vertice surgunt.
Vini succus abit conceptum et sulphur in ignem
Admoto digito, levia ad se corpora sursum 148
Qui tollit, subitoque eadem sublata repellit.
Bractea mota salit resilitque, et vortice rapta
Vertitur a celeri, concussaque tenuia quaeque
Turbineo extemplo turbantur mota tumultu.
Si dextra eductum vagina porrigat ensem,
Mucronique orbis tum ferreus aut manus extra
Accedat, liquidas prorumpit flamma sub auras
Protinus, ut torrens, summoque ab acumine prodit
Latior, et celeri concinnat sibila motu.
Nempe ego ab experto vidi horum plurima nuper
Ante oculos tentata Viro, qui circuit urbes
Regnaque, et oppositum veritus non îsse sub axem est.
Insuetis non ut monstret miracula vulgo
Lusibus a stulto corradens aera popello,
Occultasque suas jactet temerarius artes;
Verum ut Naturae vires non invidus Orbi
Proferat, et doctas moveant spectacula mentes,
Quaeque umbratilibus quoque sint accepta Lyceis,
Ostendat, rerum desideriumque novarum
Sopitis incendat, et ad tentamina ducat:
Vidi equidem, Vos et mecum vidistis, et una
Omnia mirantes lustrastis mente sagaci,
Cultor et Interpres Naturae magnus uterque
LESEURI ET JACQUIERI, antiqui o moris Amici.
Hic ego non memorem vestras, opera inclita, laudes;
Quandoquidem quacumque patet non barbara tellus,
Et quacumque dies Doctrinae splendidus ortus,
Nomina vestra sua decorum cum luce feruntur,
Aeternisque vigent monumentis insita Famae,
Atque suo inscribens sacravit Gloria templo.
Jam quoniam per vos licet esse, ut dicar Amicus
Vester ego optârim pariter; decus inde sequetur
Ingens et nostris non deerit gloria Musis.
Tum permulta etiam possem miranda referre, 149
Nostra recens aetas quae protulit experiendo
Hoc genus, inque dies vario tentamine profert,
Quae penitus Vetrum vel saeclo ignota fuere,
Nunquam in Natura fieri vel credita posse.
Verum hac dicta tenus sat erunt, ut nôsse queamus
(Utile prae multis documen Mortalibus) illum
Insanis propius nimirum accedere, nostri
Mensuram ingenii magnis qui viribus aptat
Naturae, et certo constrictam limite finit,
Quid queat aut nequeat, praescribens, arbitrioque
Cuncta suo temere, haud contentus quaerere, fingit;
Cum qui Naturam rerum in discrimina ducunt,
Quosque diu varius solertes reddidit usus,
Quo vertunt se cumque, nova undique et undique mira
Objiciantur, et humanae quae denique nunquam
Inciderint menti, nisi cum per somnia ludit.
Ergo in Natura spectatum admittimur ipsi,
Idque agere, ut taciti servemus singula, oportet,
Docta suas peragat Ratio tum denique partes.
Nimirum bene, si praeeat Natura, sequemur.
Quod superest, opus est etiam cognoscere quaedam,
Quae de principiis ipsis manantia rerum
Afficiunt varie naturam corporis omnem.
Et primo calor est, ubi corporis exagitantur
Particulae a primi correptae motu Elementi,
Perceleri motu, quo quamque avellere tentat:
Hoc sine non etenim posset calor ullus haberi;
Nec prorsus calida ulla foret res, quin cieantur
Ejus particulae; quae cum majore cientur
Vi motus, fit, uti tanto calor auctior extet:
Illo sed contra languescente inque minuto
Elanguescere item tuimur minuique calorem.
Hac modo perfacile est ratione exsolvere nobis,
Quare perceleri interdum rota concita cursu 150
Concipiat flammas, medio qua jungitur axi.
Namque opus est, ut, cum revoluta manente teratur
Axe rota interior, vehemens oriatur in ejus
Particulis motus: motu fit protinus ignis;
Flammaque degustat lambens axemque rotamque;
Ipsum etiam arripiat currum Aurigamque, refusis
Ni pereat lymphis ingestave obruta terra.
Et ne forte putes, caleant ut corpora, motu
Particulas debere horum quocumque cieri:
Ille quidem tantum dabit, in rebusque calorem
Gignet, particulas perturbato ordine motus
Qui ciet, exagitatque in cunctas undique partes.
Propterea e tumidis cum pellimus aëra buccis
Expressum vi multa oris per tenue foramen;
Frigidus ille foras erumpet non aliam rem
Propter, quam recto quia motu concitus exit.
At perturbato cum motu ex ore patente
Mittitur, aura tibi tunc aëris illa calebit.
Illa nos gelidae suemus per frigora brumae
Calfacere extremos digitos palmasque rigentes;
Illa suemus item ceram mollire tenacem.
At quia non alio quimus dignoscere pacto
Res calidas, nostri nisi tactu corporis uno;
Si commotus erit plus nostro in corpore sanguis,
Unde calor nobis oritur, quam motae Elemento
Particulae a primo sint, quam contingimus, undae;
Frigida tum nobis esse unda videbitur ipso
Contactu; quamvis illi natura caloris
Insit commotas ob partes: idque videtur
Propterea, calida unda minus quia corpore nostro est,
Mens alienigenas per quod res sentit: at illa
Exagitata magis si sit, quam corpore sanguis
In nostro, calidam sensu fateare, necesse est.
Hinc loca sub terris effossa aestate videntur 151
Frigidiora, hiemis quam sint per tempora canae:
Illis quandoquidem mage nos aestate calemus;
At mage per brumam contra frigemus opertis;
Quamvis revera caleant magis illa per aestum,
Frigidioraque sint tristis per frigora brumae;
Tempore nam tali lymphas persaepe repostas
Constringit glacies; aestatis tempore nunquam
Quod sumus experti; quamvis illa usque profunda
Sint loca, ut efficiant frigentes contremere artus.
Plerumque hic motus, calor unde est, particularum
Res liquidas dilatat, et efficit, ut majori
Se spatio extendant: quoniam cum pigra quies est
Corporibus, pars una aliam plus tangit inhaerens,
Quam cum perceleri pars motu quaeque cietur.
Quare opus est, in majus uti sese explicet augmen
Corpus; ubi privas in partes insinuatus
Ejus corripuit rapido quamque impete motus.
Hinc quanta aestivi calor aëris augmina sumat,
Decrescatque hieme ac ventis brumalibus idem,
Agnosces; vitrea, collum quae porrigit arctum,
Si Bacchi tentes ampulla claudere florem:
Nam gracile ascendat si tum liquor altius intus
Per collum, tali dabit aucti signa caloris
Tempore: quandoquidem major vis illa caloris
Dilatans vinum superextulit: assimilique
Agnosces pacto, vini quo tempore florem
Ampullae longo cernes descendere collo,
Tempore eo decrescere vim minuique caloris.
Nec non et solida quae sunt constantia mole
Plurima, uti duri lapides et quaeque metalla
Vitraque distendunt augmen se in majus, ubi ictus
Solis ad aestivi perstant, flammisve calescunt;
Ferrea propterea paulum producitur igne
Virga; eadem, cum frigida fit, contractior exit. 152
Nam contra opposita frigus ratione coarctat
Multas res: quid enim est frigus, nisi particularum
Pigra quies, perturbatis seu motibus obstans
Motus? quapropter glacies est frigida, itemque
Frigida marmora sunt, quoniam non intus aguntur
Particulae a primi correptae motu Elementi.
Praeteraque etiam sunt frigida flabra Aquilonum,
Pigra licet non sint eadem atque expertia motus;
Impete praecipiti sed terras et mare perstent,
Atque avulsa ruant multa vi rupibus altis
Robora, et aërio jactent cita nubila caelo.
Nam quae Sithoniis e partibus exoriuntur
Flamina ventorum, motus ratione feruntur
Non perturbati, calidus quo scilicet Auster,
At fera directo descendunt impete contra:
Qui perturbatis motus cum motibus obstet,
Frigidus idcirco venit Ursae a cardine ventus,
Qui fugat Agricolas armentorumque Magistros
Exoriens, hiememque refert, atque enecat herbas.
Praeterea constringit aquas, calcandaque sternit
Flumina; quandoquidem sese insinuantia nitri
Corpora vi multa defert, quae fixa liquentes
Inter particulas religant, motumque fluentum
Sistunt undarum; glacies ut dura geluque
Fiat, et immoto nectantur frigore lymphae.
Forsitan inquires, quare glaciatus in auctum
Majorem concrescat aquae liquor, aerea saepe
Possit uti clausus disrumpere vasa, superque
Extet jam levior, motis atque innatet undis.
Scilicet haec ratio tibi constet vera, plicantes
Quod sese omnimodis se formam prorsus in omnem
Particulae undarum possint inflectere, et omne
Flexu intervallum vario replere locumque.
Intus cum vero penetrantia corpora nitri 153
Suscepere, fluensque gelu jam sistitur unda;
Inter proinde suas multa intervalla receptet
Particulas, et se spatium dilatet in amplum,
Et molem subito majorem acquirat, oportet.
Propterea tenerae rumpuntur frigore plantae;
Intus enim in glaciem succus durescit, et amplam
In molem subito distensus vincula rumpit.
Horrida quin etiam praedurae marmora rupis
Finduntur persaepe gelu, quo stringitur unda
Occultis illapsa viis in viscera cautis.
Humida proporro sunt corpora, flexilibus quae
Constant particulis oblongis mobilibusque,
Ut facili possint in crebra foramina rerum
Insinuarier ingressu, madefactaque reddant,
Quaecumque humentis naturae corpore tangunt;
Res velut humectat tactu liquor almus aquarum.
Mollia quod si harum primordia particularum
Tenuibus inter se perplexaque perque plicata
Tangantur ramis, nexu magis usque tenaci
Haerebunt: subito ut non possint effluere extra,
Effluere ut possunt undae vinique liquores.
Viscosi, genus hoc, olei natura videtur
Esse, fluit celeri quod multo tardius unda.
Est ratio haud simplex, possis qua noscere, quantum
Humidis augescat status aëris omnibus horis,
Decrescatque; facit quem sic variare vaporum
Halitus ex undis liquidas sublatus in auras.
Indicium festuca dabit silvestris avenae,
Lignosas effert, ut tenuia cornua, fibras
Vertice quae summo: nam, cum vapor aëris illas 1750
Humectat, laxantur, et orbibus evolvuntur:
At facit ut redeant in spiras siccior aër.
Hoc etiam organico poteris deprendere nervo,
Extremos cujus fines hinc inde duobus 154
Firmandum est clavis: medio at suspendere pondus,
Quod queat inflexum trahere et distendere, debes;
Namque, ea cum nervi constet natura, sereno
Ut caelo, siccis atque extendatur in auris
Longior, humenti contractior aëre fiat,
Descendit siccis auris caeloque sereno
Pondus, at humenti contra falit aëre sursum:
Indicat id multos auris volitare vapores:
Nam tunc, ut cunei, se tortis insinuabunt
Horum particulae fibris, ut debeat inde
Tum retrahi nervus, mediumque attollere pondus.
Propterea ingenti suspensae pondere moles
Funibus, et vacuo pendentes aëre possunt
Sustolli paulum conspersa fluminis unda.
Nec non et saxum de monte molare parantes
Dividere, excidunt circum ducuntque canalem,
Quo ligna, ut cuneos, adigant vi: deinde frequenti
Humectant lympha, quae lignea texta penetrans
Dilatat paulatim, et saxa obstantia findit.
Haec autem liquido quae corpore fluvida constant,
Non tantum oblongis et laevibus exiguisque
Debent principiis consistere particularum,
Aetheriae verum quoque motu materiaї
(Hanc constare putes e primis atque secundis
Inter se mixtis Elementis) exagitari,
Scilicet in proclive volubilis ut procursus
Sic valeat fieri: lymphae sed definit humor
Esse fluens, sese in glaciem cum vertit inertem;
Propterea quia tum non amplius exagitantur
Particulae a motu subtilis materiaї.
Praeterea ad speciem nulla ratione vel arte
Pressus densatur liquor; ut si clausa sub auro
Argentove fit unda cavo, tum pondere magno
Imposito videas durum sudare metallum 155
Rore prius tenui per parva foramina lapso,
Intus quam spatium sese in minus illa coarctet.
Nec mirum, quoniam partes se flectere possunt
Undique, qua locus est, vixque ullum proinde relinquunt
Inter se spatium, nisi qua pervadere possit
Aether, quem non est excludere viribus ullis.
Possumus hinc varios vario de corpore succos
Exprimere, et medicos aliosque educere in usus.
Tantundem in sese nam si liquor ipse recedat
Introrsum, quantum se pressum extrinsecus arctat
Corpus, non ullas ullo de corpore guttas
Viribus a magnis unquam stillare videres,
Noc succo digitos contingeret herba prementes,
Nec tibi calcata Bacchi liquor iret ab uva.
Duraque praeterea quae sunt, ut robora ferri
Ut validi silices ut saxa adamantina constant,
Debent immotis et se tangentibus esse
Praedita particulis, subtilique aethere et auris
Omni a parte premi, atque arcte conjuncta teneri.
Vis circumpositis nimirum magna premendi
Est auris, ut pressae a sese mutua partes
Avelli nequeant, velut una glutine nexae.
Utque tibi aurarum magnas exponere vires
Ante oculos possim, tali rem percipe pacto.
Laevia si jungas duo corpora lata, sit inter
Ut prope nil spatii, quo confluat aura, relictum,
Tum conjuncta simul concursu ea corpora tali
Dividere hinc illinc si tentes disque gregare,
Irritus aut labor omnis erit, vix denique magnis
Aut tum dissilient conatibus atque Virûm vi
Multiplici oppositis divulsa a partibus a se.
Sic circumpositus validis compagibus aër,
Undique dum premit, in contactu corpora jungit.
Consimile est, faicunt quod multi, ostendere vires 156
Aëris exemplis rerum dum pluribus optant
Ferri namque globum scindunt in bina cavatum,
Dimidiae ferri parti tum deinde rotundi
Dimidium jungunt, at nullo glutine, partem;
Aëra sed media tantum e regione pilaї
Educunt illa, qua post ratione docebo.
Nam geminas partes ita via extrinsecus aurae
Comprimit, atque arcta compagine copulat una,
Octo ut jungere equos dehinc experiantur, utraque
Hinc illinc qui parte trahant, tendantque retortos
Certatim funes cursum in diversa parando,
Illo ut conjunctas divellant impete partes.
Ter quarter intendunt vires, et corpore forti
Conatus edunt validos, pedibusque repellunt
Tellurem; retinent sed tergo stupea lora,
Terque quaterque refraenati sistuntur ibidem.
Vix tandem valido vincunt conamine, partesque
Inter se nexas disjungunt, vique relaxant.
Usque adeo exterior junctas res comprimit aura.
Unde quidem fluidus vi tanta polleat aër,
Posterius referam; satis est modo scire probatum
Duritiem rerum repeti quoque ab aëris auris.
Non tamen aëriis ut non sint dura sine auris
Corpora: namque etiam dixi tibi ab aethere partes
Urgeri circumque premi immotasque teneri.
Motu nempe sua pars e statione recedit,
Ad latus ut nequeat tum parti haerere propinquae.
Ergo quies retinet junctas semel, et facit, illum
Ut servent, vel sola, statum, pugnentque repelli;
Materiae quoniam est omni vis insita quaedam,
Qua semel extiterit ratione, ut perstet eadem,
Victa nisi externis causis, ut diximus ante.
In punctis et quo tanguntur pluribus aptae
Inter se partes, hoc corpus durius extat, 157
Ut validos ictus penitus contemnere possit.
Cur vero in magnis corpus mollescere flammis
Praedurum queat, et liquefactum fundier aurum,
Duritiem frigens nativam deinde receptet,
Accipe; nimirum liquidum fit ab igne, quod ejus
Exagitet partes ignis, quae protinus actae
Aethera sese intra subtilis materiaї,
Admittunt, neque compactae immotaeque tenentur.
Mox iterum frigus connectit ab igne solutas
Aetheris expellens extra vim, duritiemque
Partibus amissam reddit, religatque liquentes.
Postremo fluido quae constant corpore, saepe
Sunt pellucida multa; quod est genus unda vel aër.
Undique subtilis quoniam vis materiaї,
Inter particulas dum transit multa liquentes,
Rectum scindit iter, rectoque dat ire meatu
Propterea lucem, quae dum transmittit, ab omni
Parte patens corpus debet clarumque videri.
At quae dura, sed et pariter pellucida constant,
Ut vitrum ut glacies adamasque aliique nitores
Gemmarum, debent eadem intervalla viasque
Atque situm servare suarum partium eundem,
Quem tenuere, prius quam dura rigescere demum
Coepissent, dum mollia adhuc, velut unda, fluebant.
Corporis at contra natura videtur opaci,
Cum licet intra se claudat permulta viarum
Intervalla, tamen vel recta foramina non sunt,
Interrupta locis vel pluribus atque reflexa;
Ut facili nequeat lumen transire meatu;
Mille repercussum variis se flexibus intra
Infringat vires, distractum dispereatque.
Denique corpora corporibus distare videntur
Non ratione alia, quam quod, communia quae sunt,
Semina materiae variis congressibus aptant 158
Sese in concilio, ut rerum variantia possint
Edere multiplici formae ratione coorta.
Nempe, infinitas quoniam variare figuras
Prima queunt Elementa modis distantia multis,
Atque uno formis in corpore permutari
Innumerabilibus possunt, et quisque dat ordo
Formaї propriam speciem; manifesta fateri
Te cogit ratio res hinc differre, suasque
Corpora sortiri species certasque figuras.
Hinc silices Tellus gemmasque habet atque metalla
Tam variis inter se formis, omnigenisque
Conserit arboribus nemora undique, et educat herbas.
Plurima quid terra gradientia dicam Animantum
Corpora, quid per humum longas volventia spiras,
Diversam inter se naturam nomina vires
Sortita et mores et vitam denique et auctum?
Quid genus Alituum memorem, quicumque vel auris
Assueti praedam sectari et vivere rapto,
Vel vitam insontem varie qui corpora picti
Per dumos agitant umbras vel per nemorales?
Demum evolvere quis liquidi jam regna Profundi
Evaleat, pecudum saecla omnia commemorando,
Quotquot aquas scindunt, scopulis et quotquot inhaerent?
Usque adeo est variis repletum animantibus aequor.
Et tamen, ut supra retuli, quodcumque creatur
Aequoris aut undis, terrasve vel aëris auras
Concelebrat, re non alia differre putandum est,
Quam forma motu concursu principiorum,
Quorum abitu atque aditu naturam corpora mutant.
Proptereaque locis non omnibus enascuntur
Omnia: disponi quoniam non omnibus omnes
In formas res posse locis Natura creatrix
Concessit. nequeunt silvestria saecla ferarum,
Ursique Tigresque atque iracunda Leonum 159
Vis gigni aequoreis sub fluctibus, atque liquentes
Ire vias; possunt ut Rhombi caeruleique
Delphines Mugilesque natantum et caetera turba.
Contra Caucaseis num montibus aut Riphaeis
Aut aliis unquam extimuit quis monstra, profundi
Quae salis aequor habet? certis Natura locavit
Scilicet omnia, uti vigeant, seseque propagent,
Sedibus: aetherias herbae se tollere in auras
A tellure queunt floresque arbustaque laeta;
Abdita sed contra tellure metalla sub ima
Conduntur, plumbum grave nimirum aeraque ferrumque
Aurum atque argentum; quoniam solidissima multo
Pondere sunt, nequeant ut proinde attollier ima
Altius a terra: sed nos praestante labore
Eruimus, vique in superas educimus auras
Quaerentes in eis quoque dulcis commoda vitae.
Commoda multa quidem plumbi ferrique potestas,
Et simul argenti pondus simul aeris et auri
Attulit: his partim silvas nam possumus altas
Caedere, materiem laevare, et radere tigna,
Perque forare, solumque etiam proscindere terrae;
Partim ex argento simulacra nitentia Divûm
Ponimus, ornamusque auri fulgoribus aras.
Quamvis ista tamen dent vitae praemia dulcis,
Ima condita adhuc melius tellure jacerent.
Nam neque nunc ullus gladii foret usus et aeris
Incurvi, serimus queis mutua vulnera nosmet
Inter; et armorum perstringens lumina fulgor,
Et crepitus tonitru simulans caeleste tuborum
Abforet: immani quod nunc mortalia saecla
Exitio minuit belli tentantia fluctus.
Aëra culpamus, si quando mortifer aestus
Ingruit, et morbis funestas reddidit urbes,
Oppidaque exhausit vastata agrosque colonis 160
At quando una dies, pro Divûm Numina Sancta!
Vi morbi, caeli vitio tot millia quando
Una dies dedit exitio, quot, cum fera miscent
Praelia, et adversis concurrunt frontibus hostes?
At quantae, Superi! mortalia pectora curae
Conscindunt, ex quo est auri argentique repertus
Usus, et ex illis conflata pecunia, parta
Qua possint Homines pacatam degere vitam
Nequidquam; quoniam cum nummis orta videtur
Pestis avarities animorum, ortique timores:
Scilicet Eoam ne puppis naufraga mercem
Merset aquis; furum ne res sublata repente
Pauperet insidiis: argento auroque carere
Esse putant etenim summum extremumque malorum,
Nec nimium misera distare ab imagine lethi;
Proin vigilare magis nummos super, inque cubare
Assuescunt, nulli fidentes, suspiciosi.
Namque ut divitias certabant conduplicare
Per fas atque nefas, ipsi et praeponere honesto,
Sic Homines alios rentur quoque quaerere tantum,
Ut fiant dites, nec, qua ratione, morari.
Adde, quod haec inter fortunae munera saepe
Ambitio exoritur, misere quae tristibus omnem
Exercet curis vitam: namque esse putantes
Rem prae doctrina prae viribus ingenioque
Prae virtute etiam, praeferrier omnibus ardent;
Nil opibus quoniam rentur sibi deese paratis.
Finis propterea nummis est nulla parandis,
Et major desiderium succendit habendi
Copia. Pro miseros! quos haec sitis arida torret,
Quae super effuso magis usque accenditur auro.
Denique mortali dum vita tempore parvo
(Namque manet cita Mors omnes) conceditur uti;
Vitam quaerendis omnem consumere rebus, 161
Et multas animi magno cumulare labore
Divitias, quas ingratîs tum deinde relinquent,
Nonne hoc desipere est? quanto se angore metuque
Discruciant animi, cum se subit esse creatos
Mortales, atque extremam properare citatos
Ad metam, quae cuncta adimat tot denique vitae
Commoda, pro! tanto dudum quaesita labore?
Nam neque divitiis capitur Mors, tardior annis
Ut saltem veniat feris; neque longior usquam
Vita tibi congesto argento venit et auro.
Praeterea quae sunt vitaï commoda demum
Nata ex divitiis? nimirum vestibus uti
Magnificis, mensaque diu discumbere opima,
Textilibusque in picturis ostroque cubare.
Quid juvat at clarae in splendore incedere vestis?
Vestis an hunc clarum reverentur purpureaї
Fulgorem morbique truces aegrique timores
Curaque? sub Tyrio num somnus suavior ostro?
Somno humiles habitare casas et agrestia tecta
Plus libuit; nam vix feras tulit Hesperus umbras,
Illo correpti Agricolae lucemque laboremque
Efflant per noctem, neque mentem somnia turbant.
Dulcius ipsi etiam dapibus satiantur inemtis,
Quam Reges, nunquam esse fames quos ulla coëgit;
Namque famem, ut placeant, epulas condire necesse est.
Denique divitiis sine magnis plurima possunt
Delicias etiam substernere: si tamen aequa
Sit mens in rebus, tranquilla ut tempora degat.
162