| Croatiae auctores Latini: inventa |
| domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Stay, Benedikt (1714-1801) [1747], Philosophiae versibus traditae libri sex, versio electronica (), 11229 versus, verborum 82047, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - didactica] [word count] [staybphilos].
Porro cum sese Lapidis per aperta viarum Tam facile insinuent, vixque ire per aëra possint Particulae, circa Magnetem in vorticis aestus Se ferre incipient egressae regrediendo. Quod magis ut pateat; ferri scobs desuper ipsum Sparsa tegat lapidem, partique involvat ab omni: Tum projecta licet temere haec qua tollet in hirtos Sese sponte pilos, qua circumflectet eosdem, Disposita in formam nimirum vorticis ejus, Quem faciunt circum peragrantis materiaï Particulae: prorsus quo Terrae corpora pacto Circumeunt illae redeundo a cardine rursum Cardinem in oppositum, superaque infraque meando. Quare si gemini prope sint, nec mutua sese Contingant genus hoc Lapides, ut scilicet alter Obvertat partem, qua corpora materiaï Introeunt, latus id, datur unde his exitus, alter; E latere hoc Lapidis transibunt illa recepta 140 In latus appositi; medium simul aëra plagis Discutient, illos inter qui est cumque locatus. Fiet continuo, cum factus rarior aër In medio sit, uti ex transverso postque locatus Atque hinc atque illinc quasi provehat, atque propellat Inter se Lapides, et prorsus mutua jungat Connexos arcte: tunc ambiet unus utrumque Materiae vortex recta per utrumque meantis. Fit porro Lapis a Lapide ut plerumque recedat, Conjungique neget pariter, pulsusque vicissim Appositum pellat: discordia tanta creatur Propterea, quia nimirum, cum mutua sese Respiciunt illis a partibus, egrediuntur Per quas particulae Lapide ex utroque retortae, Inter se nequeunt confundere vorticis aestus: Opposito inter se verum egredientia motu Atque hinc atque illinc corpuscula percita, debent Respuere appositos Lapides, pulsareque fluctu Turbinis, et plagis longe removere repulsos. Porro quo pacto Magnesia participet vis De sese chalybem, non longo carmine dicam. Haud secus ac Magnes, validi sic frigida ferri Est pertusa foraminibus natura viisque, Intus quae multa lanugine tenuibus atque Consitae inhorrescunt directis undique ramis. Quapropter simul ac ferrum prope contigit aestus, Qui fluit a Saxo, sese illos protinus intra Insinuat ramos atque intervalla pilorum Illabens, facilemque viam sibi construit intus: Namque means rectos cogit deflectere ramos, Ventus ut inclinat violento flamine aristas. Id quoque fit longo si ferrum tempore perstet Auris expôstum liquidis, qua cardinem ad unum Perpetuus se fert adverso e cardine fluctus. 141 Et quoniam fiunt sic intervalla viaeque In chalybe assimiles illis, queis pervius extat Ipse Lapis Magnes, ideo fateare necesse est Illud vim Lapidis debere acquirere ferrum, Qua sese Scythicam Cynosurae vertat ad Ursam. Nonne vides, nigro si tacta est ferrea Saxo Pyxide acus librata, ut scilicet irrequieta Vertitur hac illac; donec se sistat ad illam, Qua fulget Cynosura, plagam? Proin Navita fretus Hac duce carpit iter dubiae vel tempore noctis: Scilicet illa polum nimbo et caligine nigra Quamlibet obductum non nunquam ostendit in undis, Ventorumque domos varias et sidera monstrat. Attamen interdum paulum declinat ab Arcto Eoas flectens in partes Occiduasve. Quod fieri quonam possit, mirabere, pacto; Cum directa means ex uno cardine terrae Semper in oppositum, docui velut ante, feratur Materies, Lapidem cursu quo dirigit illuc Et ferrum, quod vim Magnetis participavit. Propterea dico, torrentem saepe retortae Illum materiae cursu deflectere recto: Namque, ubi sub terris se ferri multa coëgit Copia, quae facilem possit praebere meatum, Debet eo properans divertere, quo via ducit, Et quo tendit, acum rapere et deducere paulum. Si Boreae advenias gelidas nascentis ad oras, Inclinare videbis acum in terramque revolvi Lilia, propterea quia, cum se partibus illis Materies demittat, uti sub viscera terrae Illabatur, acum cursu quoque deprimit isto. Denique, cur Lapidem ferri natura sequatur, Et caecis in eo compagibus haereat arcte, Percipe: cum chalybi Magneta quis admovet, ejus 142 Naturam et vires, ut paulo diximus ante, Participare chalybs debet: nam materiaї De Magnete fluunt quae tenuia corpora, ferri Possunt ire vias; medium quapropter oportet Aëra disjiciant; tergo qui proinde receptus Exagitat plagis lapidem ferrumque, locoque, Unde abiit, medio jungi compellit utrumque. Mutuus inde amor est, ut dicunt, ortus, et illa Cum Lapide aeterno sint ferri foedera nexu. Vim miram hanc Lapidis primum Armentarius olim, Ut memorant, Magnes (Lapis est dehinc unde vocatus) Detexit, patria Tauros dum pasceret Ida. Forte canens teneros silvestri in arundine amores Haerentem clavis crepidarum sensit; et illa Miratus Lapidis cum ferro foedera, gaudent Queis jungi inter se pariter, vim mutuam amoris Protinus invidit, questusque sua impia fata est. Proderit Hanc ob rem Saxum Magnetis, ut ajunt, Armare; et faciunt, puri cum lamina ferri Hinc atque inde duplex Lapidis conjungitur illis Partibus, ingreditur queis scilicet egrediturque Fluvida materies, quae Saxum transmeat illud. Namque ea cum faciles multo magis, aëre quam sint, In ferro reperire vias queat, effluet hilum Haud extra, sed qua per longum extenditur illud, Ibit: quapropter chalybis si fragmina duri Applicet armanti quis ferro hinc inde, teneri Vi majore queunt pendentia, junctaque subter Firmius haerescunt: nam copia materiaї Omnis, non circum aërias dispersa per auras Confluit a ferro, Magnes quo armatur utrinque, Pendentem in chalybem, atque arctis compagibus una Copulat hunc lapidi; majoraque pondera Magnes Sustinet, ac faceret, si ferro armante careret. 143 At cave, ne ferrum quod obarmat, quodve propinquo A Magnete rapi sursum cupis atque teneri, Exesum scabra constet rubigine; claudit Omnes namque vias rubigo, atque invia ferri Intervalla facit: quapropter viribus expers Esse Lapis, neque enim rapiet, videatur oportet; Cum labes nigro in ferro vitiumque sit omne. Quod nisi percaveas, toties experta licet te Fallet vis Lapidis, coramque rubescere coget Illusum Sociis quos visum haec mira vocâsti. Succina praeterea sunt et pellucida multa Corpora Gemmarum naturaque Vitrea, frictu Quae valido calefacta potest sibi jungere raptas, Si prope sint, paleas et quaeque levissima rerum: Inter namque vias et Vortice perpetuo fluere atque meare putemus Particulas, quobus est iter auris indupeditum Perplexaeque viae: quapropter ubi excitus extra Egreditur fluctus, multas illapsus in auras Aëris extemplo parat intra tecta reverti; Proinde recurrenti, quidquid leve, turbine secum Corripit, atque illo nexum cum corpore jungit. Multa etiam sunt, quae simili vi praedita constant, Si caleant, ut Ebur Lapis Ossa et Marmora Conchae Et Corium et Cornu et flaventis fragmina Buxi: Quoque magis retinent conceptos ista calores, Hoc magis has servant diuturno tempore vires; Queis, si sint etiam non trita et frigida quaedam (Ut Pix ut Sulphur naturaque Cerea) pollent. Idque diu, cum sunt ab apertis aëris auris Praesertim mollis Clara dies aestiva, boreaque flamina magnas Intendunt vires, quae bruma, humentibus auris, Nocte remittuntur. Si par sit utrinque potestas, 144 Non vicina trahunt, sed sese bina repellunt Corpora: cum validis igitur bene languida tantum Conveniunt; quin haec vires exinde receptant, Omnia quae sese facile in propiora propagant Corpora, dura eadem, contraque fluentia constent, Ut libet. Hinc Vitro a perfricto egressus in auras De genere hoc fluctus per longum excurrere Funem, Seque potest Ebori et Silici variisque metallis, Seque et Arundinibus Chartis teretique Bacillo Omnibus et Lignis, lapsusque infundere Plantis, Artubus et vivis Animantum; saepe videntur Qui trahere ad se res tenues, et fundere circum Scintillas; nam cum quodam plerumque nitore Lucis vis sese nostris ea sensibus offert. Ut tamen haec facili coram ratione queamus Perficere, usus erit, claro quam carmine scribam, Machina tam miris ut fiat idonea rebus. Ante alia aptatur vitri globus, ut queat axe Circumagi super ipse suo, et volvente revolvi Usque rota; propter bipedalis lamina ferri Serum e caerulis filis suspensa rigenti E ferro pariter tubulos sustentet hiantes Utrinque, et vix non vitrum patulo ore rotundum Tangentes, hoc majori qua volvitur orbe: Scilicet egrediens ut ab illo materiaї Torrens non vacuas circum effundatur in auras, At per septa In partem vires illapsus dirigat unam. Ferrea praeterea quoque magnum exinde catena Longe extendatur producta per intervallum, Ut vel dena quarter stadia aequet; at undique ducta Tenuibus e filis vacua dependeat aura, Ne tangat prolapsa solum, neu parjete pondus Applicet aut alia re quavis; omnia turbant. 145 His actis vitrum fac volvier, et manus illo Desuper incumbens subterlabente teratur, Nec mora, lamellam tubulos longamque catenam Irrigat extemplo vis mira atque imbuit omnem. Si tum ergo admoveas digitum ferrumve, videbis Quodam cum crepitu scintillas exilientes, Scilicet in parvo simulantes ignea caeli Fulmina, cum de nube ruunt elapsa tonante. At si contingas, crepitantia fulgura cessant, Non sonus auditur, nullo manus intremit ictu, Ut prius, exiguo tonitru cum mota tremebat. At quibus ad vires magis haec est apta ciendas Natura, ut vitri sunt corpora, cum prope longo Accedunt chalybi, tenuis dat sibila flamma Continuo erumpens, et lenis prosilit ignis. Praetereaque leves res exagitantur, ubi illis Viribus accedant ferri, propiusque locentur, Ut paleae aut siccis pulvis de frondibus, auri Aut folia aut plumae, ducuntur in oscula raptae, Protinus et fugiunt celeri absceduntque repulsa, Concussaeque aestu vario saliuntque caduntque. Adde quod acclini bombycum fila catena Si demittantur tenui pendentia nodo, In terram haec recta non coget vergere pondus, Sed paulum nova vis infusa attollet, et ipsi Diriget, undanti constent ut recta catenae: Si tamen interea propiore ciebis ab illa Scintillas digito, subito prolapsa redibunt Pondere subjectam recta spectantia terram; Nam tum mira fluens ab eis avertitur aura. Tum quoque carbonum cum pulvere sulphura mixta, Et Bacchi florem si latae imponere ferri Lamellae tentes, digito das sulphura flammis Protinus admoto per flumina crebra per ictus, 146 Et Bacchi accendis, contactum ut lampade, florem. His etiam interdum fecere pericula multi In tenui vilique animantum corpore bruto; Protinus exitium muscis fuit îsse per illas Scintillas; namque immotae exanimesque cadebant, Parvaque turbatis avis expirabat ocellis Dilatans plumas, extendens tenuia crura. Vis ea transit item per aquam, ut si flumine plenum Dextra tenens cyathum propter versatile vitrum Pendenti ferro aut aeri supponat, et ejus Immergat partem, manibus per mutua junctis Longa se innectant Spectantes deinde chorea, Nec mora, cum digitum accedens ferrumve quis illuc Admovit, subito se tactum sentiet ictu Quisque, manusque suas agitari et brachia dicet; Non sine pernicie, grandi peragatur id ipsum Si vitro; siquidem nimius cui scilicet ardor Id fuit audendi, caelesti ut fulminis igne Contactum cecidisse ferunt, aegreque labantem Post in se rediisse animam; tum protinus ausi Poenituisse sui. Fors hinc haurire medelam Est etiam, tristesque e corpore pellere morbos: Nam quibus obstructi quadam de parte fuere Nervi, et membrorum quoque eorum perditus usus, Aut quibus articuli podagra indoluere tenaci, Admissi tum forte, novisque in corpora fusis Viribus a vitro, facile et sua membra plicabant Illi immota prius, pedibusque repente receptis Ibant hi laeti tam tristi humore soluto Nescio qua ratione; sed haec magis excolet aetas Altera, noscet et his etiam ulteriora repertis. Quid magis infestum, quam frigidus humor aquaї, Ignibus ex undis nihilo tamen hic minus ignis Exilit, et gelidae scintillant undique lymphae. 147 Parvaque si fluitet super undam cimba, propinquum Insequitur digitum, velut aëris incita flabris, Et varios sinuat flexus, quocumque jubetur; Interea crepitus crebros ciet, et vomit ignes Undique navalis velut in praeludia belli. Adde quod in tenebris tenui candentia luce Corpora saepe videntur, inest queis mira potestas, Ut cum materie, quae tum de corpore migrat In corpus, pariter migret lux et calor una. Scilicet et vitrum volvent palmamque prementem Imbuit illustrans splendor guttamque cadentem, Ignea gutta cadens apparet et igneus humor, Filaque lucentes Praeterea si crine ab equino caeruleisque Bombycum filis liquida quis pendeat aura, Accedat porro capiti mirabile vitrum, Protinus in vivos late vis funditur artus. Saepe pici insistunt etiam, vel serica calcant Texta Viri junctis pedibus, dextraque catenam Protensa retinent; ergo tum ferrea frusta Admoveat Comitum manus, extensove propinquet In frontem digito in nares oculosve genasve Pectora collum humeros in brachia crura pedesve Colludens, subito crepitantes excutiuntur Scintillae ex oculis ex fronte ex ore genisve, Concussisve aliis ex artubus; exagitantur Nam commoti artus, et eo quatiuntur ab ictu. Mutuus impulsus fit utrinque, et percutit ipsam Cum digito propiore manum. Super illius effer Lancem auri argentive caput palmamve patentem, Protinus incipiunt motari et fronte capilli Erecti insano Bacchantum ut vertice surgunt. Vini succus abit conceptum et sulphur in ignem Admoto digito, levia ad se corpora sursum 148 Qui tollit, subitoque eadem sublata repellit. Bractea mota salit resilitque, et vortice rapta Vertitur a celeri, concussaque tenuia quaeque Turbineo extemplo turbantur mota tumultu. Si dextra eductum vagina porrigat ensem, Mucronique orbis tum ferreus aut manus extra Accedat, liquidas prorumpit flamma sub auras Protinus, ut torrens, summoque ab acumine prodit Latior, et celeri concinnat sibila motu. Nempe ego ab experto vidi horum plurima nuper Ante oculos tentata Viro, qui circuit urbes Regnaque, et oppositum veritus non îsse sub axem est. Insuetis non ut monstret miracula vulgo Lusibus a stulto corradens aera popello, Occultasque suas jactet temerarius artes; Verum ut Naturae vires non invidus Orbi Proferat, et doctas moveant spectacula mentes, Quaeque umbratilibus quoque sint accepta Lyceis, Ostendat, rerum desideriumque novarum Sopitis incendat, et ad tentamina ducat: Vidi equidem, Vos et mecum vidistis, et una Omnia mirantes lustrastis mente sagaci, Cultor et Interpres Naturae magnus uterque LESEURI ET JACQUIERI, antiqui o moris Amici. Hic ego non memorem vestras, opera inclita, laudes; Quandoquidem quacumque patet non barbara tellus, Et quacumque dies Doctrinae splendidus ortus, Nomina vestra sua decorum cum luce feruntur, Aeternisque vigent monumentis insita Famae, Atque suo inscribens sacravit Gloria templo. Jam quoniam per vos licet esse, ut dicar Amicus Vester ego optârim pariter; decus inde sequetur Ingens et nostris non deerit gloria Musis. Tum permulta etiam possem miranda referre, 149 Nostra recens aetas quae protulit experiendo Hoc genus, inque dies vario tentamine profert, Quae penitus Vetrum vel saeclo ignota fuere, Nunquam in Natura fieri vel credita posse. Verum hac dicta tenus sat erunt, ut nôsse queamus (Utile prae multis documen Mortalibus) illum Insanis propius nimirum accedere, nostri Mensuram ingenii magnis qui viribus aptat Naturae, et certo constrictam limite finit, Quid queat aut nequeat, praescribens, arbitrioque Cuncta suo temere, haud contentus quaerere, fingit; Cum qui Naturam rerum in discrimina ducunt, Quosque diu varius solertes reddidit usus, Quo vertunt se cumque, nova undique et undique mira Objiciantur, et humanae quae denique nunquam Inciderint menti, nisi cum per somnia ludit. Ergo in Natura spectatum admittimur ipsi, Idque agere, ut taciti servemus singula, oportet, Docta suas peragat Ratio tum denique partes. Nimirum bene, si praeeat Natura, sequemur. Quod superest, opus est etiam cognoscere quaedam, Quae de principiis ipsis manantia rerum Afficiunt varie naturam corporis omnem. Et primo calor est, ubi corporis exagitantur Particulae a primi correptae motu Elementi, Perceleri motu, quo quamque avellere tentat: Hoc sine non etenim posset calor ullus haberi; Nec prorsus calida ulla foret res, quin cieantur Ejus particulae; quae cum majore cientur Vi motus, fit, uti tanto calor auctior extet: Illo sed contra languescente inque minuto Elanguescere item tuimur minuique calorem. Hac modo perfacile est ratione exsolvere nobis, Quare perceleri interdum rota concita cursu 150 Concipiat flammas, medio qua jungitur axi. Namque opus est, ut, cum revoluta manente teratur Axe rota interior, vehemens oriatur in ejus Particulis motus: motu fit protinus ignis; Flammaque degustat lambens axemque rotamque; Ipsum etiam arripiat currum Aurigamque, refusis Ni pereat lymphis ingestave obruta terra. Et ne forte putes, caleant ut corpora, motu Particulas debere horum quocumque cieri: Ille quidem tantum dabit, in rebusque calorem Gignet, particulas perturbato ordine motus Qui ciet, exagitatque in cunctas undique partes. Propterea e tumidis cum pellimus aëra buccis Expressum vi multa oris per tenue foramen; Frigidus ille foras erumpet non aliam rem Propter, quam recto quia motu concitus exit. At perturbato cum motu ex ore patente Mittitur, aura tibi tunc aëris illa calebit. Illa nos gelidae suemus per frigora brumae Calfacere extremos digitos palmasque rigentes; Illa suemus item ceram mollire tenacem. At quia non alio quimus dignoscere pacto Res calidas, nostri nisi tactu corporis uno; Si commotus erit plus nostro in corpore sanguis, Unde calor nobis oritur, quam motae Elemento Particulae a primo sint, quam contingimus, undae; Frigida tum nobis esse unda videbitur ipso Contactu; quamvis illi natura caloris Insit commotas ob partes: idque videtur Propterea, calida unda minus quia corpore nostro est, Mens alienigenas per quod res sentit: at illa Exagitata magis si sit, quam corpore sanguis In nostro, calidam sensu fateare, necesse est. Hinc loca sub terris effossa aestate videntur 151 Frigidiora, hiemis quam sint per tempora canae: Illis quandoquidem mage nos aestate calemus; At mage per brumam contra frigemus opertis; Quamvis revera caleant magis illa per aestum, Frigidioraque sint tristis per frigora brumae; Tempore nam tali lymphas persaepe repostas Constringit glacies; aestatis tempore nunquam Quod sumus experti; quamvis illa usque profunda Sint loca, ut efficiant frigentes contremere artus. Plerumque hic motus, calor unde est, particularum Res liquidas dilatat, et efficit, ut majori Se spatio extendant: quoniam cum pigra quies est Corporibus, pars una aliam plus tangit inhaerens, Quam cum perceleri pars motu quaeque cietur. Quare opus est, in majus uti sese explicet augmen Corpus; ubi privas in partes insinuatus Ejus corripuit rapido quamque impete motus. Hinc quanta aestivi calor aëris augmina sumat, Decrescatque hieme ac ventis brumalibus idem, Agnosces; vitrea, collum quae porrigit arctum, Si Bacchi tentes ampulla claudere florem: Nam gracile ascendat si tum liquor altius intus Per collum, tali dabit aucti signa caloris Tempore: quandoquidem major vis illa caloris Dilatans vinum superextulit: assimilique Agnosces pacto, vini quo tempore florem Ampullae longo cernes descendere collo, Tempore eo decrescere vim minuique caloris. Nec non et solida quae sunt constantia mole Plurima, uti duri lapides et quaeque metalla Vitraque distendunt augmen se in majus, ubi ictus Solis ad aestivi perstant, flammisve calescunt; Ferrea propterea paulum producitur igne Virga; eadem, cum frigida fit, contractior exit. 152 Nam contra opposita frigus ratione coarctat Multas res: quid enim est frigus, nisi particularum Pigra quies, perturbatis seu motibus obstans Motus? quapropter glacies est frigida, itemque Frigida marmora sunt, quoniam non intus aguntur Particulae a primi correptae motu Elementi. Praeteraque etiam sunt frigida flabra Aquilonum, Pigra licet non sint eadem atque expertia motus; Impete praecipiti sed terras et mare perstent, Atque avulsa ruant multa vi rupibus altis Robora, et aërio jactent cita nubila caelo. Nam quae Sithoniis e partibus exoriuntur Flamina ventorum, motus ratione feruntur Non perturbati, calidus quo scilicet Auster, At fera directo descendunt impete contra: Qui perturbatis motus cum motibus obstet, Frigidus idcirco venit Ursae a cardine ventus, Qui fugat Agricolas armentorumque Magistros Exoriens, hiememque refert, atque enecat herbas. Praeterea constringit aquas, calcandaque sternit Flumina; quandoquidem sese insinuantia nitri Corpora vi multa defert, quae fixa liquentes Inter particulas religant, motumque fluentum Sistunt undarum; glacies ut dura geluque Fiat, et immoto nectantur frigore lymphae. Forsitan inquires, quare glaciatus in auctum Majorem concrescat aquae liquor, aerea saepe Possit uti clausus disrumpere vasa, superque Extet jam levior, motis atque innatet undis. Scilicet haec ratio tibi constet vera, plicantes Quod sese omnimodis se formam prorsus in omnem Particulae undarum possint inflectere, et omne Flexu intervallum vario replere locumque. Intus cum vero penetrantia corpora nitri 153 Suscepere, fluensque gelu jam sistitur unda; Inter proinde suas multa intervalla receptet Particulas, et se spatium dilatet in amplum, Et molem subito majorem acquirat, oportet. Propterea tenerae rumpuntur frigore plantae; Intus enim in glaciem succus durescit, et amplam In molem subito distensus vincula rumpit. Horrida quin etiam praedurae marmora rupis Finduntur persaepe gelu, quo stringitur unda Occultis illapsa viis in viscera cautis. Humida proporro sunt corpora, flexilibus quae Constant particulis oblongis mobilibusque, Ut facili possint in crebra foramina rerum Insinuarier ingressu, madefactaque reddant, Quaecumque humentis naturae corpore tangunt; Res velut humectat tactu liquor almus aquarum. Mollia quod si harum primordia particularum Tenuibus inter se perplexaque perque plicata Tangantur ramis, nexu magis usque tenaci Haerebunt: subito ut non possint effluere extra, Effluere ut possunt undae vinique liquores. Viscosi, genus hoc, olei natura videtur Esse, fluit celeri quod multo tardius unda. Est ratio haud simplex, possis qua noscere, quantum Humidis augescat status aëris omnibus horis, Decrescatque; facit quem sic variare vaporum Halitus ex undis liquidas sublatus in auras. Indicium festuca dabit silvestris avenae, Lignosas effert, ut tenuia cornua, fibras Vertice quae summo: nam, cum vapor aëris illas Humectat, laxantur, et orbibus evolvuntur: At facit ut redeant in spiras siccior aër. Hoc etiam organico poteris deprendere nervo, Extremos cujus fines hinc inde duobus 154 Firmandum est clavis: medio at suspendere pondus, Quod queat inflexum trahere et distendere, debes; Namque, ea cum nervi constet natura, sereno Ut caelo, siccis atque extendatur in auris Longior, humenti contractior aëre fiat, Descendit siccis auris caeloque sereno Pondus, at humenti contra Indicat id multos auris volitare vapores: Nam tunc, ut cunei, se tortis insinuabunt Horum particulae fibris, ut debeat inde Tum retrahi nervus, mediumque attollere pondus. Propterea ingenti suspensae pondere moles Funibus, et vacuo pendentes aëre possunt Sustolli paulum conspersa fluminis unda. Nec non et saxum de monte molare parantes Dividere, excidunt circum ducuntque canalem, Quo ligna, ut cuneos, adigant vi: deinde frequenti Humectant lympha, quae lignea texta penetrans Dilatat paulatim, et saxa obstantia findit. Haec autem liquido quae corpore fluvida constant, Non tantum oblongis et laevibus exiguisque Debent principiis consistere particularum, Aetheriae verum quoque motu materiaї (Hanc constare putes e primis atque secundis Inter se mixtis Elementis) exagitari, Scilicet in proclive volubilis ut procursus Sic valeat fieri: lymphae sed definit humor Esse fluens, sese in glaciem cum vertit inertem; Propterea quia tum non amplius exagitantur Particulae a motu subtilis materiaї. Praeterea ad speciem nulla ratione vel arte Pressus densatur liquor; ut si clausa sub auro Argentove fit unda cavo, tum pondere magno Imposito videas durum sudare metallum 155 Rore prius tenui per parva foramina lapso, Intus quam spatium sese in minus illa coarctet. Nec mirum, quoniam partes se flectere possunt Undique, qua locus est, vixque ullum proinde relinquunt Inter se spatium, nisi qua pervadere possit Aether, quem non est excludere viribus ullis. Possumus hinc varios vario de corpore succos Exprimere, et medicos aliosque educere in usus. Tantundem in sese nam si liquor ipse recedat Introrsum, quantum se pressum extrinsecus arctat Corpus, non ullas ullo de corpore guttas Viribus a magnis unquam stillare videres, Nec tibi calcata Bacchi liquor iret ab uva. Duraque praeterea quae sunt, ut robora ferri Ut validi silices ut saxa adamantina constant, Debent immotis et se tangentibus esse Praedita particulis, subtilique aethere et auris Omni a parte premi, atque arcte conjuncta teneri. Vis circumpositis nimirum magna premendi Est auris, ut pressae a sese mutua partes Avelli nequeant, velut una glutine nexae. Utque tibi aurarum magnas exponere vires Ante oculos possim, tali rem percipe pacto. Laevia si jungas duo corpora lata, sit inter Ut prope nil spatii, quo confluat aura, relictum, Tum conjuncta simul concursu ea corpora tali Dividere hinc illinc si tentes disque gregare, Irritus aut labor omnis erit, vix denique magnis Aut tum dissilient conatibus atque Virûm vi Multiplici oppositis divulsa a partibus a se. Sic circumpositus validis compagibus aër, Undique dum premit, in contactu corpora jungit. Consimile est, Aëris exemplis rerum dum pluribus optant Ferri namque globum scindunt in bina cavatum, Dimidiae ferri parti tum deinde rotundi Dimidium jungunt, at nullo glutine, partem; Aëra sed media tantum e regione pilaї Educunt illa, qua post ratione docebo. Nam geminas partes ita via extrinsecus aurae Comprimit, atque arcta compagine copulat una, Octo ut jungere equos dehinc experiantur, utraque Hinc illinc qui parte trahant, tendantque retortos Certatim funes cursum in diversa parando, Illo ut conjunctas divellant impete partes. Ter quarter intendunt vires, et corpore forti Conatus edunt validos, pedibusque repellunt Tellurem; retinent sed tergo stupea lora, Terque quaterque refraenati sistuntur ibidem. Vix tandem valido vincunt conamine, partesque Inter se nexas disjungunt, vique relaxant. Usque adeo exterior junctas res comprimit aura. Unde quidem fluidus vi tanta polleat aër, Posterius referam; satis est modo scire probatum Duritiem rerum repeti quoque ab aëris auris. Non tamen aëriis ut non sint dura sine auris Corpora: namque etiam dixi tibi ab aethere partes Urgeri circumque premi immotasque teneri. Motu nempe sua pars e statione recedit, Ad latus ut nequeat tum parti haerere propinquae. Ergo quies retinet junctas semel, et facit, illum Ut servent, vel sola, statum, pugnentque repelli; Materiae quoniam est omni vis insita quaedam, Qua semel extiterit ratione, ut perstet eadem, Victa nisi externis causis, ut diximus ante. In punctis et quo tanguntur pluribus aptae Inter se partes, hoc corpus durius extat, 157 Ut validos ictus penitus contemnere possit. Cur vero in magnis corpus mollescere flammis Praedurum queat, et liquefactum fundier aurum, Duritiem frigens nativam deinde receptet, Accipe; nimirum liquidum fit ab igne, quod ejus Exagitet partes ignis, quae protinus actae Aethera sese intra subtilis materiaї, Admittunt, neque compactae immotaeque tenentur. Mox iterum frigus connectit ab igne solutas Aetheris expellens extra vim, duritiemque Partibus amissam reddit, religatque liquentes. Postremo fluido quae constant corpore, saepe Sunt pellucida multa; quod est genus unda vel aër. Undique subtilis quoniam vis materiaї, Inter particulas dum transit multa liquentes, Rectum scindit iter, rectoque dat ire meatu Propterea lucem, quae dum transmittit, ab omni Parte patens corpus debet clarumque videri. At quae dura, sed et pariter pellucida constant, Ut vitrum ut glacies adamasque aliique nitores Gemmarum, debent eadem intervalla viasque Atque situm servare suarum partium eundem, Quem tenuere, prius quam dura rigescere demum Coepissent, dum mollia adhuc, velut unda, fluebant. Corporis at contra natura videtur opaci, Cum licet intra se claudat permulta viarum Intervalla, tamen vel recta foramina non sunt, Interrupta locis vel pluribus atque reflexa; Ut facili nequeat lumen transire meatu; Mille repercussum variis se flexibus intra Infringat vires, distractum dispereatque. Denique corpora corporibus distare videntur Non ratione alia, quam quod, communia quae sunt, Semina materiae variis congressibus aptant 158 Sese in concilio, ut rerum variantia possint Edere multiplici formae ratione coorta. Nempe, infinitas quoniam variare figuras Prima queunt Elementa modis distantia multis, Atque uno formis in corpore permutari Innumerabilibus possunt, et quisque dat ordo Formaї propriam speciem; manifesta fateri Te cogit ratio res hinc differre, suasque Corpora sortiri species certasque figuras. Hinc silices Tellus gemmasque habet atque metalla Tam variis inter se formis, omnigenisque Conserit arboribus nemora undique, et educat herbas. Plurima quid terra gradientia dicam Animantum Corpora, quid per humum longas volventia spiras, Diversam inter se naturam nomina vires Sortita et mores et vitam denique et auctum? Quid genus Alituum memorem, quicumque vel auris Assueti praedam sectari et vivere rapto, Vel vitam insontem varie qui corpora picti Per dumos agitant umbras vel per nemorales? Demum evolvere quis liquidi jam regna Profundi Evaleat, pecudum saecla omnia commemorando, Quotquot aquas scindunt, scopulis et quotquot inhaerent? Usque adeo est variis repletum animantibus aequor. Et tamen, ut supra retuli, quodcumque creatur Aequoris aut undis, terrasve vel aëris auras Concelebrat, re non alia differre putandum est, Quam forma motu concursu principiorum, Quorum abitu atque aditu naturam corpora mutant. Proptereaque locis non omnibus enascuntur Omnia: disponi quoniam non omnibus omnes In formas res posse locis Natura creatrix Concessit. nequeunt silvestria saecla ferarum, Ursique Tigresque atque iracunda Leonum 159 Vis gigni aequoreis sub fluctibus, atque liquentes Ire vias; possunt ut Rhombi caeruleique Delphines Mugilesque natantum et caetera turba. Contra Caucaseis num montibus aut Riphaeis Aut aliis unquam extimuit quis monstra, profundi Quae salis aequor habet? certis Natura locavit Scilicet omnia, uti vigeant, seseque propagent, Sedibus: aetherias herbae se tollere in auras A tellure queunt floresque arbustaque laeta; Abdita sed contra tellure metalla sub ima Conduntur, plumbum grave nimirum aeraque ferrumque Aurum atque argentum; quoniam solidissima multo Pondere sunt, nequeant ut proinde attollier ima Altius a terra: sed nos praestante labore Eruimus, vique in superas educimus auras Quaerentes in eis quoque dulcis commoda vitae. Commoda multa quidem plumbi ferrique potestas, Et simul argenti pondus simul aeris et auri Attulit: his partim silvas nam possumus altas Caedere, materiem laevare, et radere tigna, Perque forare, solumque etiam proscindere terrae; Partim ex argento simulacra nitentia Divûm Ponimus, ornamusque auri fulgoribus aras. Quamvis ista tamen dent vitae praemia dulcis, Ima condita adhuc melius tellure jacerent. Nam neque nunc ullus gladii foret usus et aeris Incurvi, serimus queis mutua vulnera nosmet Inter; et armorum perstringens lumina fulgor, Et crepitus tonitru simulans caeleste tuborum Abforet: immani quod nunc mortalia saecla Exitio minuit belli tentantia fluctus. Aëra culpamus, si quando mortifer aestus Ingruit, et morbis funestas reddidit urbes, Oppidaque exhausit vastata agrosque colonis 160 At quando una dies, pro Divûm Numina Sancta! Vi morbi, caeli vitio tot millia quando Una dies dedit exitio, quot, cum fera miscent Praelia, et adversis concurrunt frontibus hostes? At quantae, Superi! mortalia pectora curae Conscindunt, ex quo est auri argentique repertus Usus, et ex illis conflata pecunia, parta Qua possint Homines pacatam degere vitam Nequidquam; quoniam cum nummis orta videtur Pestis avarities animorum, ortique timores: Scilicet Eoam ne puppis naufraga mercem Merset aquis; furum ne res sublata repente Pauperet insidiis: argento auroque carere Esse putant etenim summum extremumque malorum, Nec nimium misera distare ab imagine lethi; Proin vigilare magis nummos super, inque cubare Assuescunt, nulli fidentes, suspiciosi. Namque ut divitias certabant conduplicare Per fas atque nefas, ipsi et praeponere honesto, Sic Homines alios rentur quoque quaerere tantum, Ut fiant dites, nec, qua ratione, morari. Adde, quod haec inter fortunae munera saepe Ambitio exoritur, misere quae tristibus omnem Exercet curis vitam: namque esse putantes Rem prae doctrina prae viribus ingenioque Prae virtute etiam, praeferrier omnibus ardent; Nil opibus quoniam rentur sibi deese paratis. Finis propterea nummis est nulla parandis, Et major desiderium succendit habendi Copia. Pro miseros! quos haec sitis arida torret, Quae super effuso magis usque accenditur auro. Denique mortali dum vita tempore parvo (Namque manet cita Mors omnes) conceditur uti; Vitam quaerendis omnem consumere rebus, 161 Et multas animi magno cumulare labore Divitias, quas ingratîs tum deinde relinquent, Nonne hoc desipere est? quanto se angore metuque Discruciant animi, cum se subit esse creatos Mortales, atque extremam properare citatos Ad metam, quae cuncta adimat tot denique vitae Commoda, pro! tanto dudum quaesita labore? Nam neque divitiis capitur Mors, tardior annis Ut saltem veniat feris; neque longior usquam Vita tibi congesto argento venit et auro. Praeterea quae sunt vitaï commoda demum Nata ex divitiis? nimirum vestibus uti Magnificis, mensaque diu discumbere opima, Textilibusque in picturis ostroque cubare. Quid juvat at clarae in splendore incedere vestis? Vestis an hunc clarum reverentur purpureaї Fulgorem morbique truces aegrique timores Curaque? sub Tyrio num somnus suavior ostro? Somno humiles habitare casas et agrestia tecta Plus libuit; nam vix feras tulit Hesperus umbras, Illo correpti Agricolae lucemque laboremque Efflant per noctem, neque mentem somnia turbant. Dulcius ipsi etiam dapibus satiantur inemtis, Quam Reges, nunquam esse fames quos ulla coëgit; Namque famem, ut placeant, epulas condire necesse est. Denique divitiis sine magnis plurima possunt Delicias etiam substernere: si tamen aequa Sit mens in rebus, tranquilla ut tempora degat. 162
Stay, Benedikt (1714-1801) [1747], Philosophiae versibus traditae libri sex, versio electronica (), 11229 versus, verborum 82047, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - didactica] [word count] [staybphilos]. |
|||||
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.