Note (foot) return to pageKrčelićeva opaska: Nota bene, tota haec narratio ad annum priorem 1758. pertinet, quia tum accidit.

Benedictus Krajachich, senator ac notarius civitatis Montis Graecensis Zagrabiensis, magistratualibus

collegis suis potissimumque Ladislao Szalle judici negotium fecit. Equidem sub zeli publicique boni respectu ad ponendum redigendumque in ordinem civitatis archivum, copiosissima instrumenta ad domum suam transtulit portavitque, sive ad arripiendam in civitate potentiam exturbandumque ex imperio Szallium, sive obtinendas a civitate pecunias, aut pro antecessorum notariorum more tenuta varia sibi usurpanda. Postquam revolutione ad se transportatorum instrumentorum spem firmam concepisset, | 497 pecuniam a domino Alexandro Jellachich fisco numeratam pro domo olim dicta Krajachichiana in Mandussevecz suburbio sibi deberi credidisset, quaedara item foenilia a vidua Magdichiana praetendisset, in jus eatenus per eum evocata, sed per Szalle judicem defensa et de non perdendis foenilibus assecurata ob recepta ab eo tot munera, Krajachichius vineam judicis, infra Zdvercze positam ac ab illo unico cultam, cum alii suas negligere ob statu tum judicis Szalle ac magistratus debuerint, et praebendarius Mathias Ztepanich, quod exemplo judicis suam seu beneficii sui fodere incepisset, ibi Szallianae contiguam, per sententiam ejusdem Szalle in 24 florensis Hungaricis mulctatus exstitisset, fatus dominus Krajachich, exaggerata magistratui iniquitate, quod legislator praeire exemplo deberet juxta illud patere legem, quam tuleris ipse, quodve Szalle exceptus ab illo statuto non fuisset, illum de non cultivanda vinea praemoneri fecit. Dein Szallio non curante ac respondente, sine sui qua judicis praesentia nil statui posse, ordinata fuit exmissio, quae vites illas Szallianae vineae exstirparet, capitaneo Hadrovich ad vineam quidem comparente, sed ab exstirpatura ad aliam determinationem praescindente ex metu processus violentiae, cum unicus Szalle post conditum statutum annis pluribus in pacifico cultae vineae usu praefuisset. Exulceratis itaque animis ac Szallio decoquere impotente, quod civitatis judex posset per magistratum moneri et qua privata etiam persona subjacere statutis, prouti etiam observaturos hinc simplices omnes, actiones factaque sua divina non esse, adeoque semet exuendum praepotentia, convocatis civibus quaeri coepit, se praeterito convenisse magistratum, quod nihilominus vi commissionis Jaszianae capitale foret. Re hac terruit magistratuales, credentes plurimi, semet jam sine capitibus incedere; hinc damnabant Krajachichium, qui dum adfuit, tacebat judex, absente eo furtivisque indictis congessibus, mille civitati pericula imminere clamabat. Improtocollationem rerum, quae geruntur et in magistratu constituuntur, esse seminarium dissensionum, nec praestantissimos viros, qui hactenus notarii fuissent, uti Busan, Kussevich, supremus comes Joannes Jursich, dominus Bedekovich, Lukauszki, ipsemet etiam, quidpiam improtocolassent, nec exstare ulla scripta; num ergo tantis viris a principe elevatis praestantior censendus esset Krajachich; num, si illi utilitatem in ducendis protocollis vidissent, hanc neglexissent; sed neglecta fuit, quia civitati perniciosa; si protocolla occasione Jaszianae commissionis 1730. fuissent, plurimi capita perdidissent ad sempiternam civitatis prostitutionem, ita vero salvati sunt singuli. Persvasit his, ut rudes omnes conclamarent, rectissima loqui Szallium, utve a Krajachichio incoatum protocollum repeteretur et combureretur. Missus ad Krajachichium pro protocollo castellanus; cum miraretur notarius, sessionem sibi indicatam non fuisse, ad magistratum venit quaeriturque, de non iudicata sibi sessione, et loqui nullo volente, ipse, quae audivit ex castellano, num vera

sint, interrogat. Szallio respondente, sic communitatem velle, ipse culpam statim in Szallium rejicit, seque protocolla metuere, lege alias | 498 requisita. Tum exponens communitati, quid Szalle per protocolla et monumentorum revisionem metuat, quam item utilitatem res haec allatura sit civibus, cum edixisset, interrogavit, num eum ex notariatu deposuissent, neutiquam dicente Szallio, cum hoc speciem redoleret tumultus. Ergo - subsumit alter - nec protocollum mihi ducere, prohibere contra leges possunt, nec hactenus a me scriptum recipere. Confirmantibusque istud omnibus, communitati dixit, brevi se visuros, eccur damnet improtocollationem Szallius.

Itaque 18. Junii convocata communitate et magistratualibus per ipsummet Szalle judicem ad cujusdam cameralis rescripti promulgationem et circa idem consultationem, notarius Krajachich, vulgari lingva conscripto a se opere, istud toti communitati legit; in quo demonstrabat: judicem Szalle suam notoriam saturandam interessentiam unice procurare, iustitiam nemini administrari, nec ullam pronunciari ex aequo et justo sententiam, ast ex interesse Szallium esse in omnibus judicem et procuratorem; secundo, publici boni esse defectum neque hunc curari, esseque illud bonum publicum, quod privatae Szallianae avaritiae servit; tertio, ea quae ad aerarium civitatis spectarent, a Szallio et magistratualibus accipi, esse fures cassae civitatis.

Frater meus Christophorus Kerchelich, tum assessor civitatis ac fiscus et fiscalis procurator, ad quem tota communitas respiciebat tanquam unicum ex iis intelligentem, auditis his solennem interposuit protestationem, eamdemque improtocollari adursit, et quidem tam respectu Krajachichii, si is calumniatus fuisset, quam et contra judicem atque magistratuales, si vera esset Krajachichii denunciatio. Krajachich semet ista probaturum edixit, subsumente fratre meo: ergo delatorem agit, petenteque resolutionem a Krajachich, num delator vel denunciator esset, ut ediceret. Praetendente judice, hoc idem esse, fratre meo negante eatenusque clamantibus, cum Krajachich nil responderet, judex ejulando ad senatores : ecce hic effectum protocolli, ecce revisionis archivi, cogitandum de remedio, et surgens sessionem dissolvit. Cavebatque ab indicenda sessione magistratualibus privative exaggerans, quod immineret periculum ex visis a Krajachichio instrumentis.

19. Julii ex necessitate aliqua coadunandae communitatis cum convenissent, Krajachich 30 foliorum repraesentatione priora firmabat, deducens specificos casus, et ex rationibus camerariorum, per magistratuales revisis, approbatis, eosdem ab anno 1752, undecim fl. milia ad cassam civitatis provenire debentia surripuisse. Secuta iterum fisci suprascripti protestatio, petitaque ab eodem illius scripti communicatio, ut ex imposita sibi hoc consessu obligatione eruere |

valeat, quid consilii in his circumstantiis civitati opportunis esset; adversabatur Szalle unicus, sed quia caeteri omnes consensissent, admanuata fisco est repraesentatio. Krajachichio autem edicente, in negotiis bancalibus Viennam se vocari, pro substituto notario ad vota sua datus dominus senator Michael Blasekovich, a Szallio hactenus creditus habitusque inimicus suus et Krajachichio amicus. Absente igitur Krajachichio, Szallius:

Primo. Praevenire satagens, Posonii cameram in sui favorem informat et cumprimis comitem Grassalkovich, camerae praesidem, Krajachichio

ob res Trenchianas jam ab anno 1749. infensum. Scripserat, haec fieri ex odio Croatarum erga Hungaros, quamtumvis sub judicata primum suo camera tricesimas civitatis primo obtinuisset, aliaque sua allegans merita, accusans insuper Krajachichium, ut inquietum hominem, regerendo Trenchianae substantiae factam per eum in Sclavonia usurpationem, plurimaque alia. Recurrit quoque ad Kollerium, item Batthyan Carolum. Secundo. Foeminam quandam ancillam Krajachichii, sed ab eo dimissam, quod foetum gereret, suis modis disposuit, ut loqueretur, se ex eodem Krajachich suscepisse; ipsique formavit instantiam ac, per alteram Szalle descriptam, sibi qua judici fecit praesentari. Hac magistratui exhibita cum ea exaggeratione, quod ad evitandam adulterii poenam praemissas denunciationis Krajachichius fecisset, tum ad foeminam complicem audiendam senatorem omnino illiteratum et rudem Sztrossich, adjuncto ei assessore Maczan latine et germanice gnaro, (illa enim Germana fuerat), ut ejus confessio pro inquisitione serviret denigrandoque Krajachichio exmisit. Maczanius Deum et justitiam amans, foeminam ad circumstantias interrogans, ubi nempe et circa quod tempus concepisset, ipsa reposuit: eatenus se instructam a domino judice non fuisse, redirent post dies aliquot, tunc omnino responsuram, prouti dominus judex eam instruxerit. Ad ista judex inimicari et Maczanium persequi incepit, dicens: in collaterali inquisitione et delicti confessione de circumstantiis examinandam non fuisse, hoc pertinere ad judicem et ubi pars alia negaret crimen, adeoque in confrontatione partium de circumstantiis foret quaestio, ut judex videat, cui parti sit deferendum. Interim civitatis fisco ob confessum a rea crimen, ratione etiam scandali poenam deposcente, cum notorium foret foeminae delictum, quidquid sit de complice, Szalle eam protegere incepit, ac, ad suum receptam alodium, post tempus aliquod expedivit Zagrabia. Aliam tum foeminam, Krajachichii subditam olim ac ante decennium ejusdem servam, ad carceres posuit, quod ipsa prolem enixa fuisset, dum apud Krajachich inserviret. Neque hanc post trium dierum carceres examinandam permisit alteri quam sibi ipsi, sed fisco civitatis magistratum reflectente, haec contra justitiam esse, cum Szalle et Krajachich in vicem foverent inimicitias, ordinatum fuit, ut examini fiscus et duo magistratuales adessent. Torsit foeminam Szallius et ad torturam plane ordinaverat, ut metu eam ad falsum crimen dicendum pelliceret, sed illa ad album copulatorum provocavit testesque suo matrimonio praesentes, quod tum maritum habuisset et ab eodem concepisset; abeunte illo | 500 ad inferiorem Sclavoniam sive Petrivaradinum ad labores, neque amplius reverso, peperit legitimi thori prolem, hasque res tot testibus roborabat. Et postquam viso albo totque testibus convictus fuisset, maceratam foeminam dimisit. Tertiam iterum apud senatorem et tricesimatorem Josephum Ponekovich servientem statuit, quae antea ancillabat in domo Krajacnichiana et praegnans fuerat, aeque ad similem fassionem pellicere voluit, sed ipsa, quamvis octiduo carcerata, mentiri nolens, aeque dimissa est, data sibi pro crimine suo poena, ut coram statua in foro flexis genibus quinquies ave Maria recitaret.

Tertio. Ob absentiam domini Krajachich, uti praedicta acta, sic praedicationibus et lachryrmis Szallianis ob civitatis totius periculum et ruinam conclusum fuerat, ut a Krajachich reciperentur eidem concredita documenta una cum incoato per ipsum protocollo. Missi ad uxorem Krajachichii duo

senatores retulerunt magistratui, in fornice occlusa esse omnia, nec sibi relictam fuisse clavim. Consultatum tum, num domui vis inferenda et vi auferenda forent instrumenta, verum fisco adversante, communitas cum senatorum aliquibus contra Szallium sensit, utve scriberetur Krajachichio conclusum, quatenus claves submitteret ob necessitatem instrumentorum, causa dandae cujuspiam camerae informationis.

Quarto. Michaelem Blasekovich, antea Krajachichianas partes sequentem, alias comitatus fiscalem et supremi comitis comitatus Zagrabiensis Joannis Jursich directorium, sub spe obtinendi per eum notariatus civitatis, annue 500 fl. inferentis, adeo in partes suas traxit Szallius, ut idem Blasekovich qua comitatus fiscalis, imposita Jursichio justitiae larva, eundem Krajachich qua reum adulterii ad poenam recipiendam vocarit, actione nec in rumore neque ullis praecedaneis inquisitionihus firmata, talemque actionem Szalle Viennam atque (ad) Posoniensem cameram illico expedivit. Adjunctus actioni fuerat dominus Mathias Plovanich, aeque innocens, ast unice ad tegendam malitiam conspirantium.

His peractis, redux Vienna Krajachichius mense Septembri fusiorem exhibet magistratui et communitati accusationem, poscens remedium domesticum per quosdam arbitros eligendos. Fiscus vero civitatis, cui anterior denunciatio fuit credita, opinionem eam dedit, quod, ne videatur communitas judicare magistratum subsumaturque tumultuans et dominatum praeripiens, ad servandam lege praescriptam subordinationem, medio camerae universa per litteras detegenda forent principi per eorundem litteras et absque submissione denunciationum Krajachichianarum, quae, si mandatum fuerit, successive sequentur. Probata votis omnium opinio; sed concinanndae epistolae tenores Szallius sibi competere praetenclebat, conclusum tamen, ut fiscas apponeret. Apposuit | 501 ille, sed pro relectione indicere conventum Szalle noluit. Igitur convenientibus die altera senatoribus et communitate, pro Szallio missum, ut compareret ad perlectionem epistolae. Isto renuente et protestante, quod convenissent sine sui indicatione, perlecta fuit epistola probataque, ac subscripta per senatores duos, Ponekovich atque Blasekovich, ipsumque nomine, communitatis fiscum, horumque sigillata sigillis, postquam Szalle sigillum civitatis negasset. Szalle e contra cum tribus senatoribus aliam scripsit epistolam, lamentando supra praemisso actu.

Krajachich vero, voluminis instar unius compilato opere et productis amplius 100 (argumentis?) firmato, illud neglecta Posoniensi camera per cameram Viennensem aulicam repraesentavit. Quod factum, cameram Posoniensem contra sese erexit, ut totum negotium dissimulando ageret permiteretque. Fuit repraesentatum etiam cancellariae, sed Kollerio inimico Krajachichii existente, res ob vastitatem, ut dicebant, jacuit.

Interea Szallio ad tavernicalem sedem Posonium exmisso sub initium anni 1759. ac Posonii existente, postquam a Blasekovich promotus in comitatu, ut supra, processus assumptus fuisset, et per Krajachichium allegatum exstitisset, debilem esse supremum comitem, qui sine praeviis inquisitionibus, sine ullis indiciis erigendam actionem ordinasset, et Majestatem suam comitatus erexisse ad servandam justitiam, non autem opprimendam; immo Michaelem Blasekovich in cubiculo uxoris Jursichianae eatenus coarguisset, Blasekovichio illico sese inde recipiente atque ad cubiculum aliud, in quo sub praesidio supremi comitis comitatenses consederant, pergente

et suam reprehensionem narrante, jussoque contra Krajachichium actionem instantaneam erigere ipsoque istud praestante et actionem ad speciem violationis judiciariae sedis scribente, per submissura vicejudlium ad defensam vocato Krajachich, sed comparere renuente, immo renunciante : supremi comitis uxorem ejusdemque cubiculum sedem judiciariam non esse, semet vero coram comitatus sede non fuisse, adeoque Blasekovichium de privatis injuriis a se vindicandis inviari ad legalitatem oportere, se autem ab occasionibus malis vitandis bene instructum esse, relata hac responsione comitatui ab exmisso vicejudlium, Krajachichius per non defendit ex contumacia tam in hoc processu violatae sedis, quam et alio adulterii est convictus, ordinataque illi executio. Sane hoc actu Jursichius apud omnes, cumprimis comitem banum, a praeconcepta de se amoris justitiae et cujusvis passionis nota cecidit, amplissimeque descriptus aulae exstitit, quem promovisset; credebantque multi vel deponendum, vel debilitati suae per administratorem providendum, reddendumque officium supremi comitis vicebano. Ast res haec ab aula silentio est omissa et Krajachichius in banali tabula anni hujus 1759. a contumacia absolutus, appellante ad tabulam regiam fiscali comitatus, sed neutiquam prosequente. Haec, ut supra, 1758. acta sunt. |

Absente Szallio, qua ad sedem tavernicalem exmisso, die tertia Februarii pro more 1759. facta est restauratio magistratus civilis. Et Szallius absens suis effecit modis, ut ipse confirmaretur in judicis officio causa protectionis magistratualium, Krajachich vero ab officio notarii decederet, successore dato Michaele Blasekovich, qui, apertus Krajachichii inimicus, eidem pro suo genio ubivis maledicebat, erectamque adulterii contra illum et Plovanich actionem post absolutionem contumaciae prosecutus est, eam testimonio alio probare nequiens, quam data mulieris illius ad Szallium instantia et Strossichii testimonio, quod, dum exmissus cum Maczan fuisset, adulterium non negasset. Hinc per comitatum convictus iterum fuit Krajachich ac Mathias Plovanich, anno sequente 1760 uterque in tabula banali absolutus, non sine monitorio comitatus, ut legalius judicaret.

Frater meus Christophorus Kerchelich, quamvis in restauratione anni hujus in suo confirmatus officio, cum ad senatum promoveri nequivisset ob affinitatem Francisci Hadrovich, tamen visis perpensisque civitatis confusionibus, post reditum judicis ex tavernicali sede (quae domini comitis Josephi Illyesházi ultima fuit, nam, ut supra, paulopost ad officium curiae regiae judicis ascendit) officio vale dixit. Communitas tota est protestata doluitque, Szalle ipsemet, resignationem non posse acceptare magistratum, pronunciavit. Tandem cum resignans nec comparere voluisset ad magistratum, petitum fuit, ut suae resignationis motiva scripto daret. Reposuit ille, se, dum et quando sive a comite bano vel regno, sive camera vel suo principe jussus fuerit, sincere ac fuse jubenti daturum; magistratiii sufficere, semet cogi non posse, et in tantis confusionibus expertaque hominum plus admiranda quam imitanda procedura, suae existimationi et famae obligatum prospicere. Itaque habito responso, judex Szalle acquievit, et anno hoc 1759. ab Aprili mense fiscalem supplevit ea talique diligentia, quod ad pergraves violentiae processus civitatem posuerit, videlicet cum domino comite Sermage ratione combustarum ad Kraljev Brod domuncularum, item interceptorum

hominum in terreno dominorum Sikuten et Ballog ac Mudich, eorundem subditorum ad civitatis carceres deductorum, quod illi ad sylvam praetensive civitatis ivissent focaliaque ligna secare incepissent. Praemissa referre necessum fuit, ut secutura intelligerentur, ac, unde promanârint, intelligeretur.