In CroALa inventa

Articulus XXXII.

De rei vecturariae regulatione.

§ 106.

Si vector conventionatas merces ad stipulatum tempus et locum , quin insuperabile impedimentum eidem se objiciat, non promoverit, praeter amissionem residuae adhuc mercedis enasciturum etiam exinde damnum refundet, quod si praestare non posset, proportionata etiam corporali poena per localem jurisdictionem afficiatur.

1250

Motiva.

Frustra viae instaurantur, nisi una de ordinato vecturarum cursu commercio prospiciatur. Id quia uno ictu perfici non potest, interest ut interea idoneae modernae vecturisationi regulae praescribantur. Haec cum simplici adhuc casu regatur, evenit quandoque ut vector, qui vires equorum suorum tantum ad casum pulchri temporis calculavit, si eum mala tempestas deprehendat, merces in primo proximo diversorio aut alio loco deponat, quin vel minimam de substituendo sibi alio vectore curam suscipiat. Constat autem quantum saepe detrimenti mercatori vel id adferre possit, si merces suae ad stipulatum tempus non advehantur. Proinde cum vectores excessum hunc sub ea plerumque confidentia committant, quod praeter amissionem residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura sit, justum est ut insuper et refusione damni, si facultates ejus admittunt, sin, poena corporali plectatur. Et cum hac quoque in re varii culpae gradus intervenire possint, poena his utique gradibus attemperari debet.

§ 107.

Si vero insuperabile aliquod impedimentum eidem re ipsa se objiciat, tunc illud locali possessionis illius, ad quam usque merces promovere potuerit, judici detegere et merces in assignando per hunc loco deponere debebit. Judex vero tenetur commodissimum hunc in finem locum sub onere resarciendi, si quod e neglectu officii hujus oriturum est, damni, assignare, una et proprietarium de incidenti hoc ocyus edocere.

Motiva.

Insinuatio impedimenti apud judicem eo etiam fine necessaria est, ut si forte de validitate impedimenti quaestio oriatur, haec testimonio judicis facilius dilucidari possit; potest autem judex ad assignandum commodum depositorium vel ideo obligari, quia et hujus census, et fatigia sua, ut mox dicemus, eidem persolventur; si autem impositae per legem obligationi huic non satisfaciat, justum est ut compensatione damni teneatur.

Interest etiam ut judex ad edocendum ocyus de hoc incidenti proprietarium obligetur, quia quo citius hic de mercibus suis disponere potuerit, eo minus in illis damnum emerget. Potest autem judex pagensis, etiamsi scripturae ignarus, id seu medio notarii pagensis, seu vicinioris alicujus magistratualis personae facile praestare.

1252

§ 108.

Proprietarius accepta hac insinuatione de mercibus suis ocyus disponet, secus damnum, quod post tempus, a quo de iis disponere potuisset, emerget, sibi imputandum habebit, fatigium etiam judicis, censum depositorii, et alias, si quae enatae sunt, expensas, mutua conventione determinandas persolvet; an tamen quoad has regressum ad vectorem habere possit, per competentem judicem determinabitur. Quodsi vero partes de expensis transigere non possent, has localis jurisdictio limitabit.

Motiva.

Potest evenire ut seu incurius, seu in praestanda sibi per vectorem, aut judicem pagensem indemnitate confidens proprietarius de mercibus suis tardius, ac potuisset, disponat. In hoc certe casu damnum omne, quod ab eo inde tempore, quo de illis disponere potuisset, emerget, illum manere debet.

In casu quo vector sufficientem non deductarum ad stipulatum terminum mercium causam non assignet, quod has quoque expensas portare debeat, jam supra statutum est. Verum etiamsi sufficientem facti sui rationem reddat, adhuc variae circumstantiae emergere possunt, quae dubium efficiant, an expensas proprietarius vel vero vector debeat supportare; quare id cognitioni judicis, modo mox declarando deferendum censebatur.

§ 109.

Controversia, quae in ejusmodi casibus seu circa allegandi per vectorem impedimenti realitatem aut validitatem, seu circa enascituram tam in promotione, quam in depositione mercium deteriorationem exorientur, localis jurisdictio summarie decidet, et sententiam suam statim effectui mancipabit; salva parti, decisione hac non contentae, praetensionem suam solenni juris via in forma novi prosequendi facultate. Quaestiones tamen, quae circa causatum proprietario mercium propter has ad stipulatum tempus non advectas damnum emergent, non summaria , sed ordinaria juris via coram competenti foro pertractentur.

Motiva.

Provisio haec tantum ad modernae vecturisationis statum refertur. Postquam fora mercantilia, quorum organisationis elaboratio Deputationi Juridicae commissa est, introducta, et mox projectandus vectorum coetus stabilitus fuerit, legislatio conformem his circumstantiis faciet provisionem.

In moderno etiam vecturisationis statu ratio promovendi commercii omnino 1254 deposcit ut exortae inter mercatores et vectores differentiae quo citius superentur, nimirum ne seu unus, seu alter longum in his discutiendis tempus perdere debeat. Questiones autem circa id: an allegatum per vectorem impedimentum seu reale, seu sufficiens sit? uti et de eo: an merces seu in promotione, seu in depositionis loco deterioratae sint? et si ita: in quo valore? in stationibus a loco ordinariorum fororum remotis plerumque exoriri, et in facie loci promptissime decidi possunt. Has ergo per localem jurisdictionem summarie decidi, et mercatoris et vectoris interest.

Faciet quidem innatus homini amor proprius ut succumbens appellatam intra dominium desideret. Verum cum institutum mercantile promptas exigat solutiones, melius prospicietur commercio, si triumphans statim contentetur, succumbenti vero via novi , coram ordinariis foris salva relinquatur. Decisa enim semel summarie lite ulterior praetensio e mercantili in civilis objecti naturam transiise videbitur.

Et haec est ratio cur e converso exorituras de enato propter non advectas ad praefixum tempus merces damno non ad locales jurisdictiones et summariam discussionem, sed ad ordinariam juris viam relegandas esse Deputatio existimavit. Quaestiones enim hae tantis circumstantiis implicari possunt ut praetensiones ejusmodi civile potius, quam mercantile objectum constituere videantur.

Caeterum tota haec provisio ad eos tantum commerciales ductus pertinere potest, ubi vecturae ad longiores distantias conduci solent, v.gr. Pestino Canisam, inde vero Pettovium. Viae Carolinae distincta est hoc in genere ratio; in hac enim vecturae de statione ad stationem plerumque conducuntur, adeoque quaestiones etiam inter mercatores et vectores de statione ad stationem exoriri solent. Circa modum has decidendi varius quidem hactenus usus viguit, fluctuatque in praesens etiam hoc objectum. Cum tamen Flumine et Buccari tribunalia mercantilia jam subsistant, illiusque etiam Carlostadii proximius inducendi spes adsit, stabilitis vero semel foris mercantilibus alia circa objectum hoc provisio fieri debeat, Deputatio ejus est demissae opinionis, ut in Carolina modernus differentias ejusmodi dirimendi modus in suo esse relinquatur; nimirum, ut has Camerales, qui in singula statione defixi sunt, Officiales summarie cognoscant, succumbens vero ad magistratualem personam, quarum una in Herszina , alia in Ravnagora residet, ita provocare possit, ut harum decisio statim effectui mancipetur: parti tamen non contentae ordinaria juris via in salvo relinquatur.

§ 110.

Etiamsi caupo aut educillator merces, quae devehuntur, ad vectores pertinere persuasus aliquid ex iis in sortem factorum per hos in condescensione sua sumtuum bona fide acceptaverit, si tamen contrarium eveniat, merces tales, aut earum pretium repetenti eas proprietario gratis , salvo tamen ad vectores regressu, 1256 restituere tenebitur. Si vero bonam fidem docere non possit, proprietarius poenam dupli ab illo exigendi jus habebit. Fraudulenti etiam ejusmodi vectores in poena dupli per locales jurisdictiones aggraventur, si hanc persolvere non potuerint, proportionata corporali poena plectantur.

Motiva.

Etsi raro, potest tamen casus evenire ut vectores merces, quas vehunt, ad se pertinere cauponi persuadeant. In hoc tamen etiam casu justum est ut proprietarius ad cauponem, hic vero ad vectores regressum habeat. Si in mala fide versetur, duplum est poena satis moderata. Si vectores poenam dupli persolvere non possunt, justum est ut proportionatam corporalem poenam sustineant; fraudes enim ejusmodi non possunt impunes relinqui.

§ 111.

Consilium Locumtenentiale, audito et statu mercantili, et localibus jurisdictionibus, in singulo capitali commerciali ductu certas permutationis vecturarum commercialium stationes defiget, et ut in his coetus vectorum sub concertandis inter hos et statum mercantilem regulis coalescat, medio localium jurisdictionum effici procurabit. Inter has autem regulas illud praecipue referatur ut vectorum horum coetus in omnibus rem vecturariam concernentibus objectis judicio concernentis tribunalis mercantilis se ultro et diserte subjiciat: liberum nihilominus sit singulo mercatori vecturas suas etiam extra has stationes per separatos contractus permutare.

Motiva.

Haec est tutissima frequentes inter mercatores et vectores differentias aut impediendi, aut tanto promptius componendi via, hoc unicum commercii Hungarici cursum Pestino ad Littorale Hungaricum derivandi medium. Ostendimus quippe in Elaborato status actualis §-pho 57. quod licet directa exotica importatio jam per vectigal 1784-ti reserata sit, licet praeterea Pestino, per Pettovium, Tergestum via quatuor postis longior, et secus etiam sumtuosior sit, quam Pestino per Canisam, Carlostadium ad Littorale Hungaricum , vix tamen aliquid Articulorum exoticorum hac adhuc via Pestinum importetur , sed tota ferme exotica importatio Tergesto per Pettovium Pestinum hodiedum procedat. Et cum exportatio ad importationem naturalem habeat relationem, quod major etiam productorum Hungariae pars, veluti Tabaca , Frumentum etc. per Tergestum, quam per Flumen exportetur.

Constituti eatenus domestici mercatores duas hujus rei causas assignant. Primum quod Pettovio usque Tergestum res vecturaria ita regulata sit, ut nullo mercatoris 1258 seu fatigio, seu periculo merces ad destinatum tempus certo transponantur. Ubi e converso Canisa usque Flumen et vectores reperire admodum molestum, et merces iis concredere periculosum est.

Deinde quod defixis Pettovii jam pluribus intermediis mercatoribus quaestor Pestiensis non debeat a primo plane Tergestino mercatore merces sibi procurare, sed eas a Pettoviensi erga moderatam provisionem commodius obtinere possit. In Fluminensi autem via in nulla adhuc intermedia civitate, imo ne in ipso quidem Carlostadio, mercatores ejusmodi exstent.

Primum in via Tergestina ea solum ratione effectum est, quod certae permutandarum vecturarum stationes defixae, in his vero coetus vectorum ita regulatus sit, ut et mercator sumtus transportus in antecessum calculare, et factor ejus, ut primum merces adveniunt, advocato tantum coetus magistro, securam continuo vecturam habere possit. Donec itaque id ipsum in via Fluminensi constituatur, nunquam haec concurrentiam Tergestinae sustinebit, adeoque Hungaria tot transportuum jacturam eousque semper patietur.

Alterum nec Pettovii uno ictu effectum fuit; sed prout commercii cursus per regulatam vecturisationem accrevit, ita id ipsum plures mercatores eo sensim allicuit. Si per regulandam in via Fluminensi rem vecturariam commercii cursus continuo increscat, eadem causa eundem effectum hic quoque producet, defigentque se seu Canisae, seu Zagrabiae, seu etiam Carlostadii, intermedii mercatores, medio quorum Pestienses merces Flumine perinde habere poterunt, sicut nunc eas Tergesto obtinent per Pettovienses.

Caeterum transportus mercium natura sua sub categoriam objectorum commercialium cadit, adeoque exoriturae circa id quaestiones fora mercantilia, postquam in Regno erecta fuerint, suapte respicient. Ad evitandam tamen cum vigentibus hactenus jurisdictionis principiis collisionem, interest ut coetus ejusmodi vectorum et sponte, et diserte foro mercantili se subjiciat.

Et ne coetus hic in monopolium degenerare possit, interest commercii ut stante etiam hoc coetu singulo mercatori libertas relinquatur alias etiam vecturas penes distinctos contractus conducendi.

Objicient se quidem effectuationi instituti hujus complures difficultates; sed has superare non ad legislationis, sed ad administrationis publicae partes pertinebit.

1260