Stay, Benedikt (1714-1801) [1755], Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica (, Rim), 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [word count] [staybphilrec].
Redditus est Liber mihi tuus, in quo Philosophiam, eam praesertim,
quae a Newtono traditur, versibus complexus es; quem quidem et cupidissime
excepi, et semel atque iterum maxima cum voluptate perlegi. Quid enim mihi
gratius esse potest, quam cura jam omni , ac diuturni laboris molestia te esse
perfunctum; aut quid me magis delectet, quam ea tibi feliciter, atque ex animo
processisse, quae ut susciperes, auctor ego tibi praecipuus fuissem? Nam eam quidem video additam esse rebus omnium
elegantiam, atque ornatum, quem a te, cujus mihi in scribendo
facultas satis est cognita, exoptare maxime potuissem. Huc accedit, quod omnem
hanc Philosophiae pertractationem uberiorem profecto, quam aut ego expectabam,
aut ipse receperas, praestitisti; remissius enim acturum te putabam, neque ea
tam facile traditurum, quae nimia septa essent explicandi difficultate. Nunc
omnia fuse, copioseque persequutum esse te video, nihil ut fere in summa rerum
obscuritate aut sit praetermissum, aut a carminum cultu, atque
humanitate detractum. Ain vero? Pergin tu Musas, omnino ut sapiant, adigere?
miror equidem illas tantopere morigeras esse factas, atque a risu, ac joco, ad
tantam severitatem traductas. Sed opportune actum est a te, qui leniore primi de
Cartesiana Philosophia operis argumento, quo facilius obsequi vellent, cum semel
induxeris, freno velut jam recepto, quocumque libuerit, impellis, ac moves.
Quapropter tibi ego plurimum, ac fere aeque mihimetipsi gratulor. Nosti enim
quamdiu a te flagitarim, ut, cum in tradendis illius doctrinae rationibus, quae
a Cartesio est instituta, non mediocrem legentium comprobationem esses
consequutus, eo loci minime consisteres, animumque ad Newtonianam etiam
Philosophiam versibus exornandam adjungeres. Tametsi enim superioris operis non
inelegantem scribendi rationem, venustatemque satis agnoscerem, desiderabam
tamen probatioris disciplinae delectum, ne cum te ad scribendum contulisses,
videreris sententias sequutus esse hujusmodi, quae Musarum ingenio magis essent
accommodatae, quam veritati, judicioque Naturae. Neque vero magnopere me movebat
summa rerum difficultas, ac magnitudo: sperabam enim, quaecumque a communi
carminum consuetudine remota, aut aliena etiam viderentur, te diuturno jam usu
paratiorem facile assequuturum. Itaque cum rem aggressus esses, experiendi
magis, ut ipse ajebas, voluntate, quam perficiendi spe, putabam nos, si non
omnem solidam, atque expressam, at hujusmodi certe habituros illius
doctrinae formam, quae et rebus, et versibus conveniret. Verum
hoc minime inficior, me nunquam arbitratum esse, in his etiam versari ut velles,
quae in Geometriae involucris, atque in tanta rerum obscuritate delitescerent.
Nam neque tuae, neque cujusquam facultatis esse
existimabam, ut universam motuum doctrinam, quam Mechanicam vocant, Keplerianas
leges, tam varios ac tam impeditos Lunae cursus, atque alia hujusmodi, quae a
Gravitatis vi promanant, illa item quae lucis, et colorum naturam continent,
enunciare, ac versibus expolire valeat. Quae cum omnia perfecta jam a te, atque
absoluta esse videam, possumne illud tibi ominari, quod in scribendo propositum
nobis habere minime quidem debemus, tamen si consequamur, libenti animo excipere
ne Sapientes quidem vetant, ut quantum operae ac vigiliae tam diuturnus labor
attulit, tantum legentium secunda comprobatio afferat jucunditatis. Si enim
eorum, quae mandantur litteris, ab ipsa difficultate aliqua
repetenda est laus, affirmare profecto ausim, ex quo Poetarum artificia
extiterunt, a nemine unquam difficilioris rei pertractandae curam esse
susceptam. Verum quae hominum est, sive in aliorum expendendis laboribus
iniquitas, sive in judiciis ferendis varietas, facile accidet, ut, quae mihi ad
commendationem valere plurimum videantur, eadem plerique arripiant ad
reprehendendum. Erunt enim fortasse nonnulli, qui tam accurate res tam
difficiles versibus pertractandas esse non arbitrentur, moremque Neoptolemi in
hoc scribendi genere servari potissimum oportere dicant, ut moderatius, ac
levius sit philosophandum: tenuiorem esse Musarum habitum, quam ut valentioris
doctrinae vim sustinere possint: praescripta enim esse vocabula, et quasdam
veluti disciplinae formulas, quae rerum vim, potestatemque duntaxat declarare
valeant: has autem arcendas esse a carminibus, ac prorsus repudiandas, propterea
quod quae a venustate, ac numeris omnino abhorreant: ita si persequi illa etiam
velimus, quae ab intima philosophia hauriri solent, cum eadem per se satis
aspera sint, atque impedita posse ea quidem quasi mollitie enervari carminum,
illustrari autem non posse. At qui ita sentiunt, nimium angustis terminis
amplissima Poetarum studia definiunt. Quae enim erit tanta artis hujus inopia,
atque infirmitas, si primos tantummodo possit aditus, ac summa rerum vestigia
persequi, majoribus autem doctrinis, ac gravioribus enunciandis nulla sit
facultas, atque copia? Sed hujus quidem judicii iniquitas redarguenda re ipsa
est a te potius, quam verbis a me refellenda. Quamquam enim tua cum legerem, et
exornari numeris res a te agnoverim, atque ipso splendore, ac varietate carminis
in claritate, ac luce collocari, idque ut confirmarem, pluribus e locis repetere
exempla possem, tamen ne gratiae aliquid tribuere videar, nihil quidem de te
ipse amplius, at de universo potius hoc scribendi genere ea dicam, quae sentio.
Ac primum hoc facile concesserim Musas profecto delicatioris cujusdam esse
fastidii atque offensionis, ut solemnes quasdam disciplinae formulas respuant;
quis enim ferat, ut in carminibus duplicatas rationes, ac triplicatas, areas
temporibus proportionales, atque alia hujusmodi usurpemus? Verum quae suis
enunciare nominibus ob minus elegantem dicendi modum minime audemus, an eadem ut
aliter efferamus, omnis interclusus est locus? Nullane alia erit ratio, qua haec
verborum asperitas leniri, ac moderari possit? Quaeque ob inamoeniorem quandam
speciem conjungi eum numerorum venustate nequeant, nullo pacto eadem illuminare,
ac distinguere valeamus? Atqui scimus Poetis suum esse loquendi morem, quo ipsi
omnia et comiter, et jucunde, clare item, et dilucide exhibent; pollere enim
illos formis quibusdam, ac simulacris, quibus res ita conveniant,
atque illustrent, ut easdem pene contrectare manibus, atque usurpare oculis
videamur. Neque vero haec simulandi, efformandique ratio tantummodo in
grandioribus argumentis, velut in motibus animi metu, ac terrore concitandis,
adhibenda est, ut cum in fabulis Orestem inducunt agitatum furiarum taedis
ardentibus, aut Philoctetem, ac Prometheum vi doloris misere ejulantem, aliaque
hujusmodi flexanima, atque ad aegritudinem, ac moerorem declarandum aptissima.
Latius patet haec effingendarum imaginum ratio, atque ad res etiam, quae nullam
habent animi perturbationem, exprimendas aeque convenire potest. Quid enim est
tantopere a sensibus, vitaeque consuetudine abductum, quid tam asperum, tam
impeditum, quod simulacra ejusmodi minime recipiat? Quare si hunc similitudinum,
ac specierum usum ad severiores etiam doctrinas traducimus, si res quasque
colorare, effingere, animare, oculis subjicere possumus, quae, malum, est ista
judicii perversitas, ut tenebras claritati ac luci anteponamus? Nonne enim tum
excitatur animus, ac movetur acrius, et signorum hujusmodi praesidio, quae
obscuriora sunt, etiam videt, ac percipit clarius, quam si solemnibus vocabulis,
usitatoque loquendi more indicarentur? Nam si aliquam a Philosophia accersitam,
sive ex ipsa Geometria sententiam proponere mihi velis, quae quidem usitatis
verbis horridius dici solet, ut si solida similia in ratione triplicata laterum
homologorum esse dicas, num idem minus intelligam, si liberalius hisce tuis
versibus exponatur?
Nec tibi praeteream, similes quaecumque figurae
Si crescunt, vel si major collata minori est,
Crescere plus ipsa facie molemque, locumque,
Majoremque magis multo distendier intra;
Nam facies tantum, qua longa est, lataque crescit
Mensura duplici; debetur terna sed ipsi
Moli, quandoquidem pariter procurrit in altum.
Propterea si sint simili constructa figura
Horrea nostra tuis, sed parjete quae magis alto
Claudantur decies; centum frons undique major
Partibus excurret; centum at non partibus istis
Ditior ipse ego sim, decies sed denique centum,
Si duro agrestum placata labore, boumque
Alma Ceres flavis compleverit horrea donis.
Stay, Benedikt (1714-1801) [1755], Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica (, Rim), 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, Ed. Neven Jovanović [genre: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [word count] [staybphilrec].
|