BERNARDI ZAMAGNE E SOCIETATE JESU
ECHO. Liber Primus.
Cur sonitus referant missos, cur muta loquantur
Et nemora et rupes; quo rerum foedere possit
Inventas Echo formari haud visa per artes,
Atque hominum vanis illudere vocibus aures,
Hinc canere, et partem naturae hanc pandere versu
Incipiam. Vos o Musae, Jovis aurea proles,
Aonio faciles adsitis vertice; tuque
Phoebe pater, cui saepe altis e montibus Echo
Reddidit extremas voces, seu carmine Daphnen
Concelebras, pueri seu tristia funera luges
Oebalii, scriptamque iteras in flore querelam,
Huc ades о, verasque simul da pandere causas,

-- 2 --

Occultasque doce leges. tu carminis auctor,
Tu linguam informas vatum, praebesque colores
Verborum omnigenos; queis caeca atque horrida rerum
Cuncta nitent, ridentque novo perfusa lepore.
Nec minus; et vestras celsis de rupibus Echo
Si voces audit, Nymphae, auditasque remittit;
Ferte omnes Dryadesque pedem celeresque Napeae:
Ignarumque viae caeca in penetralia vatem
Ducite; ubi vestrae vestigia certa sororis
Inveniam pariter victor, visamque reperta:
Haud solus; mecum sed enim mea maxima cura
Ille adsit, primus qui me conscendere Pindum
Jussit, et Aonias trepidantem duxit ad undas,
Dulcis amore parens atque idem sanguine frater.
Ergo age sis, o Marce, sinit sed publica quantum
Cura, affer vacuam nostra haec ad carmina mentem.
Cum meat ac tenues tranat vox aëris oras,
Corpora si medio nacta est obstantia cursu,
Vi subito resilit, qua contra nititur, aequa.
Nec tamen hinc sonitus omnes vocemque remissam
Esse putes Echo; rauco cum murmure saepe
Pulsa sonant saxa, et gemitu nemora alta resultant,
Ingenti. ferit illa quidem vox ilicet aures,
Sed tamen indistincta venit confusaque gliscit,
Nec servare modos nec scit simulare loquentem.
Hoc sit ubi sonitus, latebrosa illapsus in antra

-- 3 --

Terrarumque specus sinuosaque viscera, bombis
Omnia et horrisono complet cava saxa fragore.
Longe alia est, proprio resonans quae dicitur Echo
Nomine, reflexae ratio naturaque vocis.
Scilicet illa, viae certo si tramite distat,
Singula verba refert, numerosque ex ordine eosdem
Reddit, et assimili frustratur imagine verbi.
At tibi, quam Nymphae pateat vocalis origo,
Sunt quaedam discenda prius, studioque notanda
Pervigili, et series repetenda est altius omnis.
Principio maria ac terras circumfluus aër
Ambit, et immenso complectitur omnia tractu
Diffusus late. tenui qui corpore sese
Corporibus miscet cunctis, variasque movetur
Incitus interdum in partes: vis unde repente
Exoritur Boreae, Zephyrique tepentis, et Euri,
Atque aliae ventorum animae. fremitu aestuat idem
Interdum, tremulum minimis ubi partibus ictu
Ex aliquo motum accepit; nec cedere suevit
Ille loco tamen, atque alias petere incitus oras.
Quippe ubi confligunt duo corpora viribus acta
Oppositis, non illa suis concussa tremiscunt
Particulis tantum; sed enim, circum undique fusum
Quem docui, proprio faciunt tremere aëra motu
Certos in gyrum ad fines, et tempore certo.
Haud aliter quam per ripas aut litora fusi

-- 4 --

Cum pueri instantes ludo stagnantia ponti
Caerula vel fluvios gaudent pulsare lapillis,
Continuo motae crispat se circulas undae;
Ille quidem angustus; post alter latior extra
Tenditur; ac subito major generatur ab illo
Alter, et huic etiam proles sua nascitur usque
Major, et exterior; motus dum desinat omnis,
Rursus et aequatis sternant sese aequora rugis.
Ergo omnis natura soni repetendaque causa
Aëris e moti fremitu, diversus in illo
Qui fit diverso tremuli pro corporis ictu.
Est tamen ingenti qui motas impete ferri,
Et longe mutare locum velit aëris undas,
Auditur quoties sonitus. nam que omnia vitra
Dissiliunt vulgo, concussaque tecta domorum,
Eductaeque tremunt moles, et maxima templa,
Bellica ubi magno reboant tormenta fragore.
Quod non accideret, celeri nisi turbine massa
Aërea obstantes longe propulsa fenestras
Tunderet, inque omnes vellet penetrare recessus.
Sed licet interdum hoc fiat, tamen excitus auris
Sentitur plerumque sonus, quin aura feratur
Garrula in adversas violento flumine partes.
Nec vero est quidquam, nullo quamquam incita fluctu
Illa ruat mutetque locum, propellere vitra
Cur nequeat, tantoque tremens percellere plagae

-- 5 --

Protelo, ut mirum non sit compage soluta
Si quando videas dissolvi disque gregari.
Nam tanto validos magis aura reciprocat ictus,
Horrendus quanto fragor altius insonat auri.
Forsitan et quaeras, tanta qui stantia contra
Corpora vi pulsat, quam se citus aëra portet
Per liquidum sonitus? possitne tot ampla viarum
In spatia immanesque brevi se fundere tractus
Tempore, quot nitidi lux assolet aurea Phoebi?
Ille licet partes propere se fundat in omnes,
Non tamen et cursu volucrem contendere contra
Audeat aërio lucem. namque ocyor illa
Tantum ibit, quantum nec Rhesi cursus equorum,
Aeacidae aut magni, nec nuncius ille Tonantis
Tardigradae vincit gressum testudinis ales.
Ac, ne vana putes me somnia fingere vatum,
Aspice, cum caelum sese caligine texit,
Nimborumque atra residens in nocte deum rex
Fulmina molitur, quanto saeva ante videntur
Fulguraque, et validis elisi e nubibus ignes,
Quam tonitru terrere queat mortalia corda .
Hoc etiam, ignarum fallarit ne verba, monebo
Praeterea. non omne solet, dicique sonorum
Corpus amat, pinguem possit quod in aëre quendam
Confusumque sonum impresso generare tremore.
Qualem saepe ciet per scrupea saxa moratur

-- 6 --

Cum fons, et montis de vertice volvitur; aut cum
Advenit, et scopulis illisa refunditur unda
Oceani, imbriferis agitur dum flatibus Austri.
Illa sonora tibi sint tantum corpora, quorum
Tempore nonnullo genitus perdurat ab ictu
Impulsuve fragor, venit et distinctus ad aures,
Et certos retinet numeros certumque tenorem .
Illud postremo est memori tibi mente tenendum
Cum fusus quacumque sonus reflectitur, aequus
Angulus est ferme, jactae quem linea vocis
Impingens, et quem signat procul ipsa repulsa
Corpore ab obstanti. non hac magis utilis ulla
Non lex certa magis; solis cui stamina parent,
Cui rerum celeri quidquid reflectitur ictu
Et raptim inversa fertur regione viarum.
His animadversis, recto te tramite ducam
Secretos in rerum adytus, certisque docebo
Indiciis, quae sit vocis natura latentis,
Quaeque datae leges. Tecum juvat ardua ferri
In loca, et intacta decerpare fronde coronam
Castalio in luco; lymphis juvat ora petitis
Gorgoneo e rivo et Hyantea Aganippe
Spargere. jam laetis plaudit mihi vocibus Echo,
Vocalesque fremunt valles et flumina Pindi.
Edico incipiens, apta nisi praedita forma,
Leviaque, et liquido fuerint magis aëre dura

-- 7 --

Corpora, quae tremulas feriat vox missa per auras,
Nequicquam speres audire loquentia; quamvis
Stentoreo vastam rumpas de pectore vocem.
Nam tibi nil Echo cum sit, nisi vocis imago
Reddita, uti redeat, pars illa resistere debet
Corporis impulsi; nec mollis cedere plagis,
Aut dare terga fugae, sed niti et pellere contra.
Nec vero obliquet sese, vox tramite eodem
Ut redeat quo se veniens tulit; ulla regressum
Nec rectum vetet asperitas, et viribus aequis
Singulae agant partes et certo foedere pugnent.
Nonne vides? cum recta vitro lux aurea plano
Incidit, haud alio quoquam se calle repulsa
Flectit agens, quam quo primum tulit obvia sese.
Si rudis at fuerit facies atque aspera vitri
Oppositi, non illa viā se rursus eadem
Pulsa refert, speciem nec missam in lumine pingit
Turbata et late aërias dispersa per oras.
Illa igitur, justo quae tractu cumque sonoris
Corporibus distant, fuerint si levia fronte
Duraque sat loca, continuo tibi reddere magna
Non sine laetitia missas mirabere voces.
Idcirco atque aedes atque urbis moenia, quamvis
Stipata tellure intus sint plena, sine ullis
Fornicibus, clarum reddunt impulsa sonorem.
Sic etiam, licet antra absint saxisque cavati

-- 8 --

Anfractus, rupes et propter flumina ripae
Gramineae vocem referunt, si quando per altos
Venator montes magnis clamoribus instans
Palantes revocat socios; vel rupe sub alta
Argutus vacuas cantat frondator ad auras.
Quin undam sese interdum vocalis in ipsam
Abdere Nympha solet. vidi tellure sub ima
Effossos alte puteos ita saepe loquaces,
Ut tenui quoque verba sono prolata referrent
Haud distincta minus, soleant quam garrula saxa.
Non tamen et structis fuerint si desuper illi
Fornicibus clausi, tectorum aut imbrice, voces
Aëra per tremulum reddent. namque ille superne,
Ni fallor ni vana animo sententia edit,
Qui redit a tecto, redeuntem turbat ab undis
Ante sonus, quam se puteo citus efferat alto;
Atque adeo oppositis pereunt occursibus ambo.
Sub dio, puroque habeant versa ostia caelo
Est opus, ut reduci pateat via tuta, neque ulli
Occurrens resona solus dominetur in aura.
Jamque age quo pacto feriat vox missa necesse est
Corpus, uti rursum redeat tibi calle remenso,
Expediam; et claro, quantum licet, omnia versu
Dicere conabor. neque enim florentibus hortis,
Pallentes violas et flavicomos hyacintos,
Thessala vel Tempe, biferique rosaria Pesti

-- 9 --

Nunc canimus; nec, purpureum quum cornibus aureis
Annum aperit taurus, jamque horrida bruma recessit,
Sedibus ut Florae e tepidis levis aura Favoni
Evolet, ac teneras inter strepitantibus alis
Luxuriet frondes, jam nec fera flamina Cauri,
Saeva nec hiberni metuentes frigora caeli.
Talia non magnus labor est ornare; fluuntque
Pierio de fonte sui ceu sponte colores
Queis niteant, vocesque suae. sed non tamen idem
Omnibus est cultus rebus; nec Phoebus eodem
Ornatu semper gaudet procedere: fronte
Ille solet nivea neglectos ferre capillos,
Dum graditur solus juga per florentia Cynthi;
Nec minus est ideo pulcher. non culta placere
Multa solent; in rebus inest sua saepe voluptas.
Quare, inculta licet tibi sint, mea pectore dicta.
Conde memor. Si forte jacis tute ipse sonorem,
Redditaque expestas missae solatia vocis;
Ne vel nulla tibi, tenuis vel concinat Echo,
Sic opus est contra positum vox jacta feratur
In corpus, major non hac non angulus illac
Ut veniat rectusque minus. tum pulsa recurret
Facta prius relegens vestigia; tum tibi sese
Fida viam carpens quo missa est tramite redder.
At si, aliquam in partem vergens, obliqua meabit
Corpus ad oppositum; post flexum. devia curret,

-- 10 --

Crusque alias aliud longe protendet in oras,
Atque tua digressa procul secedet ab aure.
Illa etenim appulsus ratio ratioque repulsus,
Quam docui aequalem ferme, sic tendere cogit,
Et reducem vel calle alio vel mittit eodem:
Calle alio, obliquam cum sese appellit; eodem,
Corpora cum rectae similis ferit obvia normae.
Aspice odoratos tubulis inclusa per hortos
Telegoni seu forte jugis, seu Tiburis udi,
Cum Pario e labro salit unda, atque emicat alte
Prosiliens; quo recta magis sese efferet illa,
In caput acta suum magis hoc, vicinior usque,
Decidet. obliquo sed cum sese ardua cursu
Tollit agens, patrio rediens a fonte recedit,
Cruraque distendit late, subitaque tuentes
Excipit incautos lapsarum aspergine aquarum.
Non tu igitur vocem, quae longe a corpore levi
Pellitur, obliquo veniens quod perculit ictu,
Verum alii excipient diversa in parte morantes,
Qua rediens fertur. sic et Thaumantias Iris,
Quamquam illam quaeras oculis vigilantibus olim,
Obtutus fugit usque tuos; cum parte videndam
Interea ex alia haud longe spectantibus alma
Praebet se multis, adverso et sole coruscat
Versicolor chlamyde in picta. namque, angulus ut se
Luminis immutat positu spatioque locorum

-- 11 --

Mutato, sic nulla vident, sive illius ora
Diversi diversa, eademque haud omnibus ardet.
Hinc erit , ut summis in collibus edita moles,
Illa quidem levisque adversaque, non tamen ulla
Verba tibi reddat, si valle humilique locatus
In campo, studio voces jactabis inani.
Tunc missa oblique veniet vox, atque remissa
Oblique invento discedet ab objice, et, auras
Te super alta secans, caeli ad convexa volabit;
Seque magis tanto attollet, depressior ille
Quanto campus erit, primum sonus unde profectus,
Alta pete; incipiet geminos conjungere calles
Linea vocalis; rectum os tibi garrula Nympha
Obvertet, vocemque ipsas immittet in aures.
Nec vero vocem dicas sonitumque futurum
Exiguum, siquidem tantum resonabilis Echo
Auditur recto ad corpus cum calle sonorum
Linea vocalis refugit; quando unica recto
Calle refert sese, atque eadem tenuissima, et ictum
Quam minimum portans. Curvae non ambitus auris
Est adeo angustus; non vox ita partibus expers,
Ut non haec volitans plures, ceu stamina, sese
Dividat in partes, tanto quae deinde ferantur
Distantes inter se tractu, ut sensibus omnes,
Cum veniunt, rectae et prorsus videantur eaedem:
Ille autem plures ut non concludere cales

-- 12 --

Particulas gyro queat atque immittere claustris,
Nonne etiam plures introrsum pupula solis
Admittit radios diversa e parte reflexos,
Quamquam aditus pateat brevior? non saepe videmus
Et virides et purpureos errare colores,
Cum vario gaudet mens unā percita visu?
Praeterea dum pulsa redit vox, aëra in orbem
Tunc etiam ad certos fuso sit murmure fines.
Unde tibi et sociis, qui circum forte sedentes
Herboso in tumulo recubant, vox sufficit una,
Auditurque eadem parvo discrimine cunctis.
Sed neque me terret, sublimi in colle moranti
Aut alta in ripa, torrens ubi subter hiatu
Effugit abrupto, quod saepe e vallibus imis
Eque ipso resonat fundo reparabilis Echo,
Quominus affirmem saxis impingere vocem
Tum rectam, et contra obnixus defendere pergam.
Namque sat est, subter resonantia corpora stare
Non directa solo, sed sic inflexa superne
Atque in te conversa, ut non nisi rectus utrinque
Angulus existat, quem linea vocis ab alto
Efficit adveniens infra, pariterque recedens
Ipsa suum per iter. Quod si loca praedita forma
Diversa fuerint in vallibus, omnia circum
Muta, nec impulsae rupes clamore resultant,
Quamquam saepe voces Nympham. latet illa, nitenti

-- 13 --

Ceu latet in speculo, inferius quod pariete pronum
Pendet ab opposito, aut rectum; nec redditur inde
Missa tui species vultus tibi. vitrea contra
Sit tibi planities obversa, tuebere formam
Ipse tuam; et forsan, qualis Narcissus in undis
Cum sua conspexit geminum rutilantia sidus
Lumina purpureasque genas, te stultus amabis,
Hortorumque intra vernabis septa novus flos.
Interea missae pateat via libera voci,
Arboreique absint rami, virgultaque densa,
Et segetum hirsutis horrescens campus aristis.
Vocem etenim laedunt rami, virgultaque laedunt,
Et laedunt segetes; meliusque recurrere multo
Illa solet, medium cum nil tale impedit auras.
Nec satis est ipsum, qui rectā in corpora tendit
Depulsura sonum, tremulum nullo aëra frangi
Objice, ni liber trepidet quoque proximus olli,
Excurratque aër. qui si tardetur et herbis
Haereat, arboribusve; simul retinebitur ille,
Nec celeri spatium poterit transmittere cursu,
Dum movet haerentem, secumque abducere tentat.
Hinc, medius si forte lacus stagnantibus undis
Immotisque aderit, vel serpens agmine leni
Amnis, et objiectas lambens sine murmure ripas;
Clarior haud usquam vox missa redibit ad aures,
Longius aut sese tendet. juvat unda sonorem

-- 14 --

Diffusum, ripaeque juvant; et candida Nais
Saepe, repercussae vocis mirata leporem,
Muscoso exsiluit thalamo; summoque decorum,
Caeruleis suspensa vadis, caput extulit amne.
Contra autem quae fusa locis circum undique clausis
Vox sonat, illa nequit distincta et clara reflecti,
At similis potius bombis. eademque theatris
Non aliam ob causam, circoque, inflexaque Xysti
Claustra forosque inter confuso murmure serpit,
Pluribus illa locis ni quod simul advenit; et se
Pulsa ferens fremit hinc illinc laquearia circum
Curvatosque sinus; variisque erroribus acta
Saepe sibi occurrit, seseque occursibus angit.
Quaerit aperta Echo, quaerit loca libera; ubi aër
Et tremere aequali motu, longeque meando
Illaesus valeat sonitum vocemque referre.
Nec validas aeque gelidae per tempora brumae,
Atque per aestatem liquidam loca reddere voces
Icta putes. aestu calor omnia corpora laxat,
Frigore durat hyems: dura acri, mollia inerti
Ab se vocem abigunt plaga; pila qualis eburna
Robore ab attacto resilit cita, segnis abiret
Vellera si mollemque nivis tetigisset acervum.
An non et premimus terrai cum sola gressu,
Ceu quondam Antaeo magnum consistere contra
Alciden auso, vires pede pressa ministrae

-- 15 --

Majores rapidis tellus, nosque aëra in altum
Usque magis pellit; Scythicis cum saevus ab oris
Infremit et glebas Boreas adstringit hiantes;
Quam cum sive Auster, madidis sive humidus alis
Eurus adest. tum cedit humus, segnisque figuram
Amissam reparat seseque urgentia pellit.
Fors etiam idcirco voces audire solemus
Per noctem melius, quam cum Sol irrigat almus
Hunc radiis orbem. numquam sua frigora noctem
Deficiunt; contraque tepent magis omnia luce.
Dicendum et quantum corpus distare sonorum
Debeat a resono; quanto se tendere tractu
Vox queat aërios per campos. dura repugnat
Res cultu Aonio tractari; semita nusquam
Sese aperit gressu mollis: sed pectora laudis
Urit amor, stimulisque acuit non mollibus ima
Tollere corpus humo, et vulgi procul avia gressu
Ire loca, invideat coeptis ni durus Apollo,
Ni mea difficiles veniant ad carmina Musae.
Omnia vincit amor, laudisque arrecta cupido;
Stat tentare viam. mea per vestigia tutus
Ibis, et ignotas poteris cognoscere leges.
Cum subito vocem post missam redditur una
Syllaba, et emenso vixdum prolata recurrit
Tramite; non plures resonanti a corpore distas
Passus, bis denis quam si prope quattuor addas

-- 16 --

Progrediens. ergo minimum, tentamine sumpto,
Censendum hoc spatium, per quod pars ulla reflecti
Vocis clara queat; propius non adsonat Echo.
Sic igitur minimi pronum est deprendere tractus
Mensuram. Quod si quaeras distantia quae sit
Maxima; diversae ratio tibi vocis habenda est:
Nam minus aut majus spatium deprenditur ipso
Majori a sonitu vocis sonituque minori.
Contemplator enim, quam longe linea vocis
Tenderet haud reflexa, atque ictu attingeret aures
Extremo jam jam moriens; hanc deinde secato
In geminas mediam partes: ita secta sonorum
Scilicet ac resonans inter distantia corpus
Maxima erit: quotque illa dabit passusve pedesve
In partes divisa aequas, totidem intervallum
Quod jacet in medio; nec prodit longius Echo.
Jam vero minimumque inter spatiumque supremum
Sunt medii tractus; quos intra pluribus auri
Particulis claret, quosque ut permensa meando est,
Nondum etiam defessa, potest vox longius ire.
Hoc rebus fieri in multis ostendere possem,
Exemplisque fidem multis corradere; at una
Sat ratio, ne mentis inops dubiusque ferare.
Scilicet integrae vocalis linea secta
Per medium bis sumpta aequatur; ibique reflectens
Si fuerit corpus, protensae ubi fingimus esse

-- 17 --

Dimidium vocis, pars illa reflexa redibit,
Unde profecta prius: tibi cum nec longior illa
Nec brevior sit parte, venit quae tramite recto
Nondum inflexa, ullo nondum procul objice pulsa.
At, sonus unde redit, si corpus longius abstet,
Quam sit dimidium spatii vocalis; in auris
Illa repercussi sonitus pars occidet ante
Quam redeat; brevior quando illo est tramite, quo tu
Ipse ciens vocem resonanti a corpore distas.
Illud in his moneo: fuerit distantia corpus
Maxima ubi resonans teque inter, redditus aures
Nempe sonus tenui feriet, qualisque supremo
Vitaï sub sine cadit jam debilis, ictu.
Nam, vires quamquam ille suas nihil objicis ipso
In flictu contra veniens infringeret, auram
Per liquidam quo se fert longius, hoc magis usque
Debilitat sese, viresque amittit eundo.
Omnia paullatim quo se magis ampla profundunt,
Languescunt pariter. sic quanto fumus in auras
Altius attollit se caeli ad caerula templa,
Ille magis tanto similis rarescit inani.
Sic etiam, (tenuantur enim) quos montibus altis
Nocte sub obscura nos longe ardere videmus,
Apparent ignes, nocturna in lumina quales
Ponimus. ast illic sinuosa incendia magnus
Fors glomerat ventus, multosque intacta per annos

-- 18 --

Tecta avium flammis pastor dedit; et simul altae
Procumbunt piceae fagique et maxima quercus,
Vulcano superante: micat latus omne corusco
Lumine, sidereas it fumi nimbus in oras.
Quid, quae mane novo propter seu flumina sese,
Sive lacus tollunt nebulae volucresque vapores?
Quid florum? quid thuris odor? nonne omnia sensim
Rarescunt longe tenues diffusa per auras?
Cur tamen acceptae plures, cum longius abstat,
Particulas repetit vocis, quam cominus Echo
Cum sonat, et spatio a nobis breviore recessit?
An metuit cerni, propiusque inventa teneri?
Ipsa quidem semper vocis, seu longius absit
Seu propius, partes omnes repetitque refertque.
Sed, quoniam, dum fida refert, quae cedit ab ore
Gliscit adhuc mediisque fremens vox auribus errat,
Si resonans absit non multum corpus, ab illa,
Heu minor exilisque magis facta inter eundum,
Obruitur, nostroque nequit notescere sensu.
Longius at resonans abeat si corpus, ab ore
Cedentis fremitu prorsus jam vocis abacto,
Quae rediit soli vacuam sibi vindicat aurem.
Haud etenim nullo vel puncto tempore missa
Vox abit adversum ad corpus, neque tenditur auras
Per tremulas; spatium sed majus tempore debet
Majori, pariterque minus peragrare minori.

-- 19 --

Sepositam quanto ad metam proin longius ire
Cogetur vox missa, itidem tanto illa redibit
Serior, et, postquam vocis deferbuit omnis
Emissae fremitus, finito tempore, sola
Auditum jam non cassis tentabit in aurem
Ingrediens plagis. nam tantum possumus illo
Tempore nos vocis plagam sentire reflexae,
Quod superat missae postremo a limite adusque
Reflexae finem: frustra prius occinit Echo,
Frustra errat patulas non exaudita per aures.
Non aliter quondam voces et verba cadebant
Irrita nequicquam, quae claram virgo nigranti
Nocte facem quatiens turri mittebat ab alta
Dilectum ad juvenem, dum brachia ferus in undis
Jactat , ubi angusto Europen Athamantidos Helles
Alluit unda freto, atque Asiae disjungit ab oris.
Quid faceret? circa fluctus et saeva fremebant
Murmura ventorum; nigroque cadentia caelo
Fulmina terribili complebant cuncta fragore.
Jam facile est scitu, vocis cur saepe loquenti
Extremas tantum reddant loca garrula partes.
Hoc sit enim, cum plura simul majoraque Nymphae
Verba damus referenda, loci distantia certa
Quam ferat et spatium, per quod vox tendit ad illam.
Namque prius fuerunt quae partes vocis ab ore
Aërios missae in campos, prius obvia tangunt

-- 20 --

Corpora, et emenso referunt se calle priores,
Non tamen audiri possunt, distantia justo
Quod minor est, citiusque illae rediere sonorum
Ad corpus, fremitus quam circa evanuit. ergo
Sollicitant autem frustra: postremaque tantum
Cauda velut vocis clarum sonat; illa, profusae
Post vocis fremitus inimicaque murmura, sospes.
Saepe etiam voces iterat, geminataque reddit
Verba eadem ludens Echo, nec garrula cessat
Jurgari, multoque auditis plura reponit.
Talis Olympiaca quondam fuit arce, ubi septem
Porticus adverso referebat pariete voces,
Unam cum jaceres: talis, qua se Appia pandit
Semita Romuleae non longe a moenibus urbis,
Talis et Hermiones circo memoratur, et oris
Praeterea in multis terrarum audirier Echo.
Atque ego dum patriis venando in collibus erro
Sole sub aestivo, Zephyrique volatilis auram,
Auram, infelici quae Procri credita Nympha
Suspenditque animum curis, vulnusque paravit
Saepius inclamo; Zephyri pro mobilis aura,
Laetus ab opposita longaque crepidine saxi
Reddier audivi octonas ex ordine voces,
Clamavi quoties. auram latus omne sonabat;
Aura, Aura, octonis clamarunt vocibus, Aura ,
Non Dryades Faunique, at contra obstantia saxa.

-- 21 --

Octo aderant illic, ceu montis fragmina, rupes;
Unaque post aliam sic, ut foret obvia nostris
Quaeque oculis, ripa stabat torrentis in alta;
Qui subter, lymphis nondum pluvialibus auctus,
Ibat lene sonans, caecisque errabat in antris.
Ergo sonus poterat simili diffusus in omnes
Incidere adveniens plaga, varioque reflecti
Tempore, pro varia spatii ratione, sonorum
Integer ad corpus. rupes vicinior illum,
Scilicet excipiens citius, prior omnibus ictu
Pellebat retro opposito; dehinc, ordine certo,
Altera: tum, parili verbo, quae tertia stabat,
Atque aliae porro, nullo prohibente, sonabant.
Nam veluti longo speculorum vitra cubili
Lucida si certo disponas ordine, vultum
Ipse tuum toties geminatum cernis in illis
Lumine ab affuso, quot sunt crystallina septa;
Sic etiam, quoties vox apta ad corpora venit,
Cum redeat luci similis; geminatur ab ipsis,
Multiplici et sese miratur prole parentem.
Sed fugit interea tempus, comprendere versu
Singula dum cupio captus novitatis amore,
Omnia nec possum spatiis exclusus iniquis.
Quae tamen e dictis facile deducere perges
Tutemet, ac similes meditando extundere leges.
Si vacat, et studiis juvat invigilare severis,

-- 22 --

Incipe: confestim ratio tibi certa patebit,
Cur primas tantum, aut medias, resonantia numquam
Saxa tibi partes consuerint reddere vocis;
Sed sive extremas solum, sive integra verba.
Cur sit item, subito si quando audire repulsas
Contigerit missam post vocem scilicet omnes
Illius partes, integrum tempus, in auris
Quo sonitus fertur, duplum vocisve reflexae,
Directae aut vocis; duplo cur majus, ad aures
Si veniant illae post tempore tardius ullo.
Jamque vides, cur et nequeat sua verba reflexa
Abscedens audire alter, contra audiat illa
Ad resonans alter corpus magis usque propinquans;
Si duo consistant comites, ubi linea vocis
Directa aequatur reduci; tum passibus aequis
Se fugiant versi recto in contraria calle.
Ille prior, resono qui longe a corpore cessit,
Praeteriit fines, ad quos sua verba reflecti
Possint. nam quanto se longius auferet illinc,
Tanto eadem pariter spatia ad breviora redibunt.
Hic vero contra sonitus fugientis amica
Fila sequens, illos nequit usquam excedere fines;
Tramite diverso paribus quando ibat uterque
Passibus accelerans aeque; proin tangitur usque
A sociae extremo ceu limite vocis, ad ipsam
Donec perveniat sedem, qua se occulit Echo.

-- 23 --

Cernis, carceribus cum se effudere quadrigae,
Et plausu studiisque fremit latus omne faventum?
Praecipites Zephyrumque licet Boreanque volucrem
Antevolent, pariter raptus quando ipse citatis
Fertur equis auriga, pari distabit ab illis,
Dum fugiunt, spatio semper, rapidosque secutus
Alipedes semper tremulas retinebit habenas.
Atque etiam geminae religatae ad litora puppes
Uno eodemque simul transmisso fune sonantem
Per trochleam, quamvis dent vela patentia ventis,
Una petens altum, vicinumque altera litus;
Illae ita discedent, quantum fugit altera in altum,
Altera uti tantum se terrae appellat, adhaerens
Usque tamen, quo vincta prius fuit, ipsa rudenti.
Quid tibi nunc alios referam, quos ipse, colendo
Haec studia, invenies lusus? seges ampla labori
His patet in rebus; nos prima hic semina tantum
Jecimus, et primos fontes, unde omnia lapsa
Sponte fluunt, non et rivos ostendimus omnes.
Quos qui scire velit, caelo velit ille sereno
Quam multa albescant fulgentia sidera noctu,
Lactea ubi divos via sustinet; aut, ubi terris
Floriferum, pulso Borea, ver attulit annus;
Nosse quot omniparens fundet nova germina tellus.
Tanta est ubertas, tanta hic tibi copia rerum.
Haec igitur te cura vocat: non parva voluptas

-- 24 --

Scire tot auditae passim miracula Nymphae;
Quae prius, ignorans leges, queis illa gerantur,
Mirabare quidem, sed condita nocte dolebas
Omnia, ceu vulgi pastorumque inscia turba.
Nec me animi fallit, multos haec falsa putare,
Quae docui, ac tantum anfractus et confraga saxa
Speluncasque cavas resonantes dicere; vocemque,
In labyrinthaeos ingressa ubi rupis hiatus
Per loca multimode varians sinuosa meando
Fertur, et hac illac crebris ambagibus errat;
Qua data porta, iterum dias in luminis oras
Effugere egressam, conceptaque verba referre.
Ne capiare cave. nulla experientia vincit.
Et nulla hoc ratio: manavit hic error inertem
In turbam, species quam rerum fallit inanis.
Nam, quia saepe audit confuso murmure montes
Misceri aërios circum rupesque cavatas,
Cum ruit aetheria contortum fulmen ab arce,
Horrendumque tonat; resonam quoque credidit Echo
In scabris habitare locis, latebrosaque tantum
Saxa tenere inter sylvas et lustra ferarum.
Quid dicam, ut rerum naturae nescia quondam
Pectora, cum nondum terrarum viscera quisquam
Aëris aut motus varios scrutatus, ab antris
Et Satyros et capripedes sylvestria Faunos
Numina, credebant auditas reddere voces

-- 25 --

Per ludum, rupes quoties impulsa sonabat?
Scilicet et vates finxere hoc nomine Nympham;
Cui Juno hanc olim dederat Saturnia poenam,
Ut numquam posset non respondere loquenti,
Nec prior ipsa loqui. quae mox per prata vagantem
Dum sequitur Narcissum ardens, dumque ille sequentem
Deserit effugiens, tristem flens aegra repulsam
In tenues abiit sonitus; nec corpore Nymphae
De pulchro superest quidquam, nisi vocis imago.
Unde aliquis, dum per nemora et resonas convalles
Pan graditur formamque notans, positusque locorum
Observans, missum quae reddere cumque sonorem
Audierat; captum Nymphae vocalis amore
Credidit, et Cypriis contactum Pana sagittis.
Pan etenim primus non cera jungere tantum
Instituit calamos, gracilesque inflare cicutas
Arcadiae in lucis; caecas sed quaerere causas
Ille etiam rerum coepit, primusque reflexae
Pandere naturam vocis tentavit, et ortus
Ignotos reserare; tamen fortuna labori
Abnuit, haec servans annis melioribus. aetas
Aurea jam venit, claraque in luce videre,
Quae densis latuere diu submersa tenebris,
Cuncta licet. Phoebi nam quis Lunaeque labores
Aspiciens quatit aera manu metuitve nefandum
Exitium? vel, si magno concussa tremore

-- 26 --

Parte aliqua moto subsultet cardine tellus,
Dum furit atque viam quaerit sibi flamma sub auras;
Enceladumve, aliosve itidem, fera corpora, fratres
Suppositos mutare latus putat? aut pavet, atram
Si quando reduces per noctem arsere cometae
Terrificos rubro tendentes vertice crines,
Aut virgae aut multo rutilantes igne columnae?
Talia Memnonii nunc solum odere tyranni,
Atque alia positi cultores forte sub arcto.
Jam quid obest, quod tam longe palantia terram
Astra humilem fugere? patet, qua lege ferantur
Saturnusque senex et Jupiter, ambo decori,
Ambo stipati famulis; quo tramite currat
Sidus jam domiti Martis, non fortibus armis
Tydidae, ingenii sed vi: Venus aurea sese
Qua ferat, et soli propior Cyllenius ignis.
Hic varios aestus pelagi notat; utque rotundam
Ad geminos compressa polos Terra alma figuram
Non servet. ventosque alius caelique fragorem
Edocet, et rapidis quae sine primordia flammis.
Jamque aliquis lucis naturam inquirit, et axe
A summo terras quam se cita fundat ad imas;
Ac radios diversa trahens in fila retexit.
Tum, pluvias Phoebo guttas feriente, recurvus
Iridis ut subito rutilet Thaumantidos arcus,
Explicat, et septem referat sub nube colores.

-- 27 --

An memorem fluviorum ortus? an causa vapores
Quae pariat, pluviamque, nivesque, et grandinis imbrem,
Fulguraque, et quidquid mirandi machina prodit,
Cui Phaëthontiadum lacrymae praeclara dedere
Nominaque, et nulla non famam aetate perennem.
Scilicet et notum,[ERROR: no link :] Haec sane digna quae inter praecipua hujus aetatis inventa numerentur poëta delibavit ex Theoria Philosophiae naturalis redacta ad unicam legem virium in natura existentium, P. Rogerii Boscovich Societatis Jesu. Quam doctissimus auctor ante aliquot annos Vindobonae semel atque iterum editam, summaque hominum litteratorum approbatione ac plausu exceptam, superiore anno Venetiis tertio edidit typis Remordinianis. quibus omnia corpora constent
Principiis, sint illa licet parva atque minuta,
Partibus et nullis, et nulla praedita forma.
Utque eadem non se tangunt, tamen undique inani
Cincta quidem certis inter se viribus haerent;
Interdumque trahunt sese, interdumque repellunt,
Pro vario positu. notum, quo foedere crescat
Mobilitas, quo deficiat; naturaque saltum
Cur adeo metuat, paullatimque omnia fiant.
Salve aetas, salve concessa o munere divum,
Magna viris, magna et rebus, rerumque repertis
Omnigenum causis: te centum carmine sacro
Concelebrant vates; teque et tua munera semper

-- 28 --

Ipse etiam, Ascreos ausus tentare liquores,
Alma canam, referetque tuas non invida laudes
Una Echo. Sed jam tempus me condere portu,
Dum libeat pelago rursum dare vela patenti. FINIS LIBRI PRIMI