HOMERI ILIADOS LIBER VICESIMUSPRIMUS.
Verum ubi perventum, rapidus qua flumine pulchro
Volvit aquas Xanthus, magni de semine cretus
Ille Jovis; Teucros aciem dissolvit Achilles
In geminam. partem sub muros victor agebat,
Hesterno fugere die qua dira furentem
Hectora Grajugenae palantes: (versa ruebat
Hac fugiens Phrygiae pars pubis: terga prementem
Sed tenuit Juno densae caligine nubis
Peliden) cursu praeceps pars altera sese
In fluvium tulit, ingenti prolapsa ruina, 10
Vorticibus rapidis puras argenteus undas
Volvit ubi. horrendum subter sonuere fluenta,
Et virides circum ripae gemuere: natabant
Huc atque huc alto contorti gurgite: clamor
Caelo ibat varia plorantum voce virorum.
Ignis ut infesto volucres ardore locustae
In vada profugiunt fluviorum: gliscit, et auram
Per vacuam fundit subito se flamma; paventes
Hae raptim sese condunt frigentibus undis:
Aeacidae magni sic visu exterrita Xanthum 20
Turba virūm praeceps et turba implebat equorum.
Pelides hastam ripa in viridante myricis
Acclinem liquit; Marti par ipse cruento,
Ense manum solo praefulgens, fluminis alveum
Insilit in medium; saevaeque cupidine caedis
Ardet inexpleta. ferrum rotat acer in orbem,
-- v-20 --
Et metit hac illac, quae fors dedit obvia cunque
Corpora. tum moestae voces gemitusque coorti
Indecores: late fuso rubet unda cruore.
Delphinum veluti fugitant per caerula pisces 30
Ingentem, ac trepida capti formidine portus
Litorei subeunt latebras, atque intima complent;
Ille avido ferus ore vorat, quos ceperit, omnes.
Sic Troes, pavido tremefacti corde, fluenti
Per rapidos turbant flexos, abruptaque subter
Riparum densi fugiunt. tum denique longa
Heros caede manum fessus, bissena fluentes
Inter aquas juvenum delegit corpora, fuso
Patrocli ad bustum solvant qui sanguine poenas.
Hos prae se pecudum ritu, formidine dira 40
Attonitos mentem, exegit; lorisque revinxit
Implicitos post terga manus, quae scilicet ipsi
Tortilibus circum tunicis innexa gerebant.
Tum sociis dedit ad curvas deducere puppes:
Ipse furens rursus pavidum se immittit in hostem.
Heic illi occurrit fugiens ex amne Lycaon,
Dardanidae proles Priami; quem duxerat olim
Vi captum patrio, veniens nocturnus, ab agro.
Hic ferro juvenis caprificum caedere acuto
Instabat, ramosque solo dejecerat, orbem 50
Ille parans curru; subito cum dius Achilles,
Triste malum misero, advenit, curvisque carinis
Vendidit avectum longinquae ad litora Lemni.
Gnatus ibi pretium persolvit Iasonis: hospes
Imbrius Eetion multa mercede redemit,
In claram, Priamo servans, et misit Arisbam;
Ad patrios fugiens clam se tulit unde penates.
Luces ille domo undenas, usuque suorum
Laetatus dulci est: bissena luce cruentis
Injecit manibus reducem deus ipse tremendi 60
Aeacidae; juvenem tristes, qui acturus ad umbras
Orci erat, ire licet, vitaque excedere nollet.
Hunc ubi conspexit faciemque agnovit Achilles,
Nudatumque armis vidit, galeaque carentem,
Et clypeo, atque hasta, (quae jam projecerat amens
Cuncta solo: largus fugienti e flumine vires
Sudor enim fractas lassarat, fessa domabat
Genua labor) secum haec animo indignante volutat:
Pro superi! quod monstrum oculis hoc conspicor ingens?
Ipsis jam Teucri e tenebris altaque resurgent 70
Nocte Orci, stravit mea quos jam dextera leto:
Qualis et hic venit sospes, quem scilicet ipse
Nuper ego sacram in Lemnum avexique, reliqui
Et pretio addictum. non illum spumea cani
Unda maris tenuit, multos quae objecta coërcet.
Nunc age et ille meae vim libet, acumen et hastae,
Ut norim docearque an sit rediturus et illinc,
An semel exceptum gremio terra alma tenebit,
Quae fortes etiam retinet. Versabat Achilles
Haec secum: ille animi attonitus prope venit utraque, 80
Genua manu cupiens amplecti. qualibet atram
Nam fugere optabat mortem et crudelia fata.
Dextra Pelides aeratam sustulit hastam;
Ille assurgenti subiit plagamque ferenti,
Et genua apprendit pronus: praelonga superne
Hasta solo defixa ingens post terga tremebat,
Caede viri expleri cupiens. exterritus, amens
Ille manum hanc genibus supplex admovit, acutum
Hac telum arripuit retinens; dehinc talia fatur:
Ecce tuis genibus supplex advolvor, Achille, 90
-- v-47 --
Parce meam veritus fortunam, duraque tangat
Sors animum. bello captus tibi, te penes, o rex,
Assedi mensae primum Cerealia gustans
Dona, die, quo me patrio nocturnus in agro
Cepisti, ac sacrae duxisti ad litora Lemni.
Venditus inde boves illic merui tibi centum.
Ter totidem bobus redimar nunc. plurima passus
Huc redii. duodena dies haec ducitur, ex quo
Ilion adveni; miserum quem fata secundo
In manibus posuere tuis. me Jupiter odit, 110
Credo equidem, rursus tibi me qui tradidit; aevo
Atque brevi natum vitales fudit in auras
Laothoe genitrix, Altae senis inclyta proles,
Altae qui Lelegas magna ditione gubernat,
Pedason altam habitans gelidum prope Satnioenta.
Hanc etenim Priamus thalami sibi foedere junxit.
Inde sumus patri geniti duo; quos tua jam jam
Ambos dextra neci dederit rex. caelitibus dis
Nam specie haud impar Polydorus concidit hasta,
Magne, tua peditum in primis: ego triste parari 110
Heic mihi nunc video fatum; nec numine laevo
Actum huc posse manus spes evadere vestras:
Hoc etiam, extremum quod dicam, nunc animo hauri:
Non idem gessit me venter et Hectora, saevus
Qui socium mitemque tibi fortemque peremit.
Talibus orabat verbis, fletusque ciebat
Priamides; cui vox immitis venit ad aures:
Demens, quod pretium narras? quae lucra redempto
Pro capite? ante meus fatum quam triste subiret
Patroclus Teucris interdum parcere paullum 120
Haud renui, et multos cepi, pretioque redemptos
Dimisi: at posthac mortem vitare cruentam
Non erit ut possit quisquam, mala numina ducent
In nostras quemcunque manus sub moenibus urbis
Iliacae; Troum quisquis fuat obvius omni
E numero, nedum Priami de sanguine cretus.
Tu quoque nunc adeo morere ocyus, o bone. frustra
Quid ploras? etiam Patroclus, qui tibi longe
Praestabat, domitus leto jacet. en ego qualis
Sim quantusque vides, formaque et mole, parente 130
Eximio atque dea prognatus matre: supremum
Attamen adveniet mihi fatum et Parca severa,
Mane, die aut medio, vel sero vespere, Troum
Eripiet mihi nempe aliquis cum lumina vitae,
Aeratave hasta figens volucrive sagitta.
Sic ait: ille autem, genibusque et corde soluto,
Amisitque hastam torpens formidine, passis
Et manibus sedit collapsus: cui ferit ense
Pelides humerum stricto cervice sub ipsa.
Ferrum intro subiit capulo tenus: ille virenti 140
Pronus humo jacuit porrecto corpore; largus
Purpureo terram perfudit flumine sanguis.
Tum pede correptum medias projecit in undas,
Gurgitibus volvi rapidis; ac talia fatur
Vociferans: Istic impastis praeda jaceto
Piscibus, affusi lambent qui vulnera. mater
Non tua te lecto impositum plorabit, at altum
In mare propellet fluctu volvente Scamander;
Atque aliquis ponto saliens summas petet undas
Cetus, ut immani voret ore Lycaona pinguem. 150
Pessum ite, Iliaca donec potiamur Achivi
Urbe, fugae dantes turpi vos terga, fugaces
Pone ego at usque sequens et caedens Marte secundo.
Nil vos pulchra fluens, argento, et purior amnis
-- v-130 --
Juverit, heu miseri; caesis placare juvencis
Quem soliti, vivos rapidas cui mittere in undas
Cornipedes. illo nequidquam obstante cadetis
Dira morte omnes; caedem solvetis et omnes
Patrocli, ac Danaum clades, qui, me gravis ira
Dum tenet, ad curvas densi cecidere carinas. 160
Sic ait: at fluvius majores arsit in iras;
Versabatque animo dium qua sistere Achillem
Posset, et extremam Teucris avertere cladem.
Interea quatiens hastam Peleius heros
Ingentem, caedisque avidus, petit Asteropaeum,
Pelegonis clarum germen, pater Axius amne
Pulchra fluens lato quem scilicet, ac Periboea,
Regis Acessameni gnatarum maxima natu,
Edidit. hunc, telum quassans immane, petebat
Pelides: contra e fluvio sed fervidus heros 170
Constitit, ille gerens duo longo hastilia ferro.
Acribus huic animis mentem et praecordia Xanthus
Implerat, furiis incensus morte peremptos
Tot propter juvenes, medio quos victor in amne
Pelides ferro trepidos mactarat acuto,
Hi postquam propius venere adversa ferentes
Arma, prior mirans haec dius fatur Achilles:
Tu quis es? unde domo? qui me procedere contra
Haud veritus. gnati miserorum. qui mihi quoque
Occurrunt, Marte indomito per bella ruenti. 180
Inclyta Pelegonis proles cui talia reddit:
Nam cur, magne, meos ortus scitaris, Achille?
Paeoniae pinguis longe hinc ego natus in oris,
Belligeros duco praelongis Paeonas hastis
Horrentes. undena dies haec luxit Olympo,
Iliacas ex quo veni bellator ad arces.
Ampla fluens generis mihi princeps Axius amnis,
Axius, illimem nullus quo pulchrior undam
Volvit agens fluvius, quam late maxima tendit
Se tellus. clarum is nam Pelegona edidit; hoc sum 190
Natus ego, ut perhibent. sed jam tentare laborem
Martis, et infestis tempus concurrere telis.
Haec ait ore minax tumido: dextra extulit hastam
Librans Aeacides, decisam ex Pelio alto,
Fraxineam, ingentem: telum at contorsit, utraque
Ille manu dexter, geminum heros Asteropaeus.
Hoc clypei umbonem percussit: (nec tamen orbem
Pervasit solidum penitus, nanque obstitit aurum,
Dona dei) hoc dextrae cubitum perstrinxit, in auras
Unde levi niger emicuit de vulnere sanguis: 200
Hasta virum at supra labens tremebunda propinquae
Haesit humo, cupiens libato in corpore mergi.
Hastam posterior, recto volitare per auras
Assuetam lapsu, Pelides Asteropaeum
Misit in adversum furiata mente: sed ipso
Erravit paullum stridens a corpore, et altam
Percussit ripam, penitusque infixa virenti est
Aggere dimidiam ad partem. tunc impiger ensem
Eripit a femore, ac trepido celer ingruit hosti
Pelides. hastam Pelidae evellere longam 210
Ille manu valida ripa e viridante nequibat.
Ter, trahere arreptam cupiens, concussit; omisit
Haerentem penitus ter spe frustratus inani.
Tum quarto aggressus curvatam frangere nisu est.
Ante sed ingenti dejecit cominus ense
Conantem Aeacides. immani vulnere ventrem,
Namque viro medium discidit, viscera hiatu
E magno fluxere solo delapsa: tenebris
-- v-181 --
Exspiranti oculos urget nox. acer Achilles
Insiluit supra pectus; fulgentiaque arma 220
Detrahit; hinc tales effundit pectore voces:
Sic jace, ut es meritus: durum tibi, flumine quamvis
Prognato, pugnare Jovis cum prole supremi.
Flumine dicebas nam te ortum scilicet: ipso
Ab Jove at ortus ego. genuit me, qui regit acres
Myrmidonum late populos, bello inclytus ille
Peleus; huic genitor fuit Aeacus ab Jove natus.
Fluminibus praestat ceu Jupiter, ab Jove cretos
Flumineo est itidem generi praestare necesse.
En tibi adest ingens fluvius: ferat ille jacenti 230
Auxilium, si quod potis est. pugnare sed isti
Cum Jove non licet altisono, cui rex Achelous
Ipse parem haud audet se dicere, nec pater ingens
Oceanus, vastos immani gurgite fluctus
Tot volvens; unde et fluvii, et maria alta, per omnes
Et late fusi terras fontesque lacusque.
Is quoque tela Jovis magni timet, atque fragorem
Horrisonum, caelo intonuit cum saevus ab alto.
Sic ait; et ripae infixam trahit impiger hastam,
Atque virum fulva porrectum linquit arena, 240
Caerulea versandum unda, densisque vorandum
Exanimem anguillis et piscibus, ocyus album
Qui morsu coepere adipem tondere procaci.
Paeonas hinc ruit in medios bellator, equestri
Adsuetam bello pubem: quae versa tumultu,
Hac illac trepido fugiebat fluminis alti
Ad ripam, cunctis qui fortior, Asteropaeum
Ut videre manu Pelidae atque ense furentis
Fulmineo domitum. leto heic dat prima virorum
Lumina, Thersilochumque, Mydonaque, Astypylumque, 250
-- v-209 --
Mnesumque, Thrasiumque, atque Aenion, atque Ophelesten.
Hos dedit, hinc alios leto daret acer Achilles
Paeonas: instantem caedi sed gurgite ab alto
Increpuit Xanthus. mortali pectus et ora
Ille viro similis, confestim farier infit:
Fortior ante omnes, Pelida, immanior idem
Ante omnes, tot dira patrans horrendaque divūm
Praesidio fretus. Troas tibi Jupiter omnes
Mactandos ferro si jam dedit, hinc procul actos
Camporum per plana neci demittere perge. 260
Plena mihi exstinctis nam sunt jam pulchra fluenta
Corporibus, lymphas nec vastum evolvere in aequor
Possum usquam. arctor enim congesta caede: cruentus
Tu tamen usque instas omnes et sternere ad unum
Morte paras. parce o jam tandem ac desine. mentem
Attonito invasit mihi nam stupor, inclyte Achilleu.
Haec Xanthus: retulit contra cui dius Achilles:
Ista quidem fient quae vis, divine Scamander,
Non tamen absistam Troas mactare superbos
Ante, metu includam pavidos quam moenibus, ipsum 270
Hectora et experiar, seu me leto dabit ille,
Illum ego seu potius victor sub Tartara mittam.
Sic ait, ac Teucris rursum se turbidus infert.
His Phoebum interea compellat vocibus amnis.
Heu heu, Arcitenens Jove nate, ut jussa parentis
Oblitus neglecta tui es! te jussit adesse
Qui Teucris, clademque viris avertere, donec
Sol pontum subeat fugiens, umbrentur et arva.
Talia dum memorat, ripa se immisit ab alta
Praeceps in medium Pelides. ille, tumenti 280
Dira fremens fluctu, contra irruit, altus et omnes
Egit aquas raptim, commoto gurgite, densos
-- v-234 --
Impulit et Troas, leto quos dius Achilles
Strarat acervatim. ripam hos ejecit in altam,
Mugitum dans horrendum, ceu taurus: at udo
Occuluitque sinu vivos, servavit et imis
Vorticibus pulchri conclusos rite fluenti.
Peliden gravis at circumstetit unda, virumque
Urgebat clypeo incumbens vi concita; stare
Nec pedibus quibat figens vestigia rectis.
Erga amplam ramis diffusam ingentibus ulmum
Arripuit manibus: radicitus exterminata
Illa cadit, lapsu ripam dissolvit et omnem,
Objectu et denso ramorum rauca fluenta
Continuit, pontem jacens transversa per amnem
Praebuit. ast heros medio de gurgite sese
Proripuit; celeri et cursu per plana volabat
Camporum trepidus. nec terga urgere volantis
Ingens interea cessat deus; et ferus atro
Gurgite se attollit supra ruiturus, Achillem 300
Sistat ut a pugna, Teucrisque avertat amicus
Exitium. longe absiluit Peleius heros,
Quam longe volat hasta manu contorta. liquentes
Ut rapido quondam se lapsu nigra per auras
Fert aquila ex alto venatrix, nulla volantum
Quam celeri aut cursu, validis aut viribus aequat;
Sic fert se campo Aeacides. dirum arma sonabant
Quassa humeros circa et pectus: fugit incitus ille,
Obliquatque vias: pone affluit amnis, et alto
Rauca sonans urget fugientis terga tumultu. 310
Caeruleo veluti si quando e fonte colonus
Instat aquam virides rivo ductare per hortos,
Ille unco removens obstantia terga ligone;
Profluit unda levis, subterque illata lapillos
Dimovet; hinc celeri lapsu per prona locorum
Murmurat, ante ipsum ductorem et concita fertur:
Sic magni cursu rapido tumida unda fluenti
Peliden quamvis celerem premit usque liquenti
Et pede consequitur: nec mirum, numina quando
Sancta deum praestant mortali sanguine cretos, 320
Conversa quoties voluit consistere Achilles
Fronte audax, et nosse deis anne omnibus aeque
Infensis pulsus fugiat; Jove natus ab alto
Prolutum toties fluctu labente superne
Urgebat fluvius. moerenti corde repulsa
Ille artus tellure leves tollebat ad auram
Subsiliens: subter magna vi at fessa domabat
Genua fluens cursu obliquo citus amnis; et imis
Subducens pedibus mollem solvebat arenam.
Ergo altum ingemuit, caeloque ardentia tollens 330
Lumina, sic moesto Pelides corde profatur:
Jupiter, ut nullus me divum sustinet alto
Eripere a fluvio, miseroque avertere pestem
Nunc! alias ultro patiar nam quidlibet. his me
Non alius divum quisquam, sed caerula mater
Ipsa malis onerat: quae me lactavit inani,
Oraculo mendax deceptum. nanque sub urbe
Iliaca ajebat periturum, Phoebe, sagittis
Esse tuis. utinam Troum fortissimus Hector
Hanc animam Stygias victor misisset ad umbras. 340
Fortis ego pulchra jacuissem morte; perempti
Exuvias fortis raperet: nunc Parca perire
Indecori leto deprensum in flumine cogit:
Qualem praecelso decurrens monte subulci
Hibernus puerum rapit alto gurgite torrens.
Talia jactanti Neptunus, magnaque Pallas
-- v-274 --
Adstiterunt; similesque viris mortalibus ambo
Ora habitumque, manuque manum tenuere labantis
Aeacidae, ac blandis firmarunt pectora dictis.
Primus ibi haec fari coepit maris arbiter alti. 350
Parce metu, Pelida, animo timor omnis abesto:
Tales auxilio tibi nunc di venimus aequo
Huc Jove, Neptunus, mecum et Tritonia Pallas.
Quippe tibi a fluvio non est fatale domari.
Desinet hic (nosces jam tute), irasque remittet,
Vimque ferox omnem. nostris tu corde volenti
Consiliis pare. pugna ne absiste cruenta
Ante, omnem pellas quam pubem in moenia victor
Iliacam; quicunque instantem ac terga prementem
Fugerit. occisum post Hectora laetus ad altas 360
Fac redeas puppes. nunc saevo haud parce furori.
Certa tibi nostro datur en victoria nutu.
Haec fati, ad coetum celeres rediere deorum,
Unde huc digressi. campo at Peleius heros
(Magna deum praecepta urgent) se protinus infert:
Campo, quem late ripis effusa replebat
Unda fluens; pubis duro sub Marte peremptae
Multa ubi mixta simul fluitabant armaque passim,
Corporaque. adversus fluvio ruit ille: repulsa
Et pedibus terra subsultat; mole tenetur 370
Nec celer undarum opposita. vim Pallas in altum
Pectus enim, atque habilem infudit per membra vigorem.
Non tamen edomito vesanos corde furores
Deposuit Xanthus. magis et magis usque fluebat
Pelidae sese affundens: totumque superbus
Amnem attollebat contra; fratremque vocabat
Clamans auxilio Simoenta: Huc ocyus, huc, o
Frater, ades mecum; robur sistamus ut ambo,
Vimque viri indomitam: mox nam Priameïa fundo
Moenia versa dabit; Troum nec turba furentem 380
Sistet pulsa loco: sed tu, bone, quod potes, affer
Auxilium, celer heus ex alto magna fluenta
Fonte imple, ac rivos una omnes volve; superbos
Tolle audax fluctus, truncosque et rapta fragore
Saxa cie ingenti: juncto sistamus uterque
Amne virum immanem, dīs qui sese improbus ipsis
Ferre parem haud dubitat. cui jam nec profore vires,
Nec decus eximium formae, nec quae induit arma
Pulchra humeris, ajo; quae mox demersa jacebunt
Alto cuncta lacu, limo super obruta. multa 390
Ipsum quin etiam certum est involvere arena:
Et sabuli immensis offusi claudere circum
Aggeribus, non ipsa queant Danai ossa jacentis
Ut legere. injiciam tantam super undique corpus
Colluviem. ille viro tumulus, fuat altus: humari
Nec sit opus, ducent rapto cum funus Achivi.
Sic ait, inque ruit Peliden turbidus alto:
Cum gemitu, fluctusque una, spumasque, virorum
Confusam et caedem miscetque ac tollit in auras
Arduus: Iliaco dirum rubet alta cruore 400
Unda viro superincumbens. Tum regia Juno
Exclamat, metuens Pelidae, gurgite vasto
Oppressum abriperet subito ne turgidus amnis;
Vulcanum et genitrix compellans talia fatur.
Surge age, nate, ingens te coram nanque Scamander
Dira furit, dignus te, ut remur scilicet, hostis.
Ergo ferum cohibe; multamque exprome furentis
Vim flammae. ipsa Noti celeris, Zephyrique procellam
Immanem, pontum in medium digressa, ciebo;
Turbine quae tristes rapido ferat incita flammas; 410
-- v-335 --
Et capita involvens Teucrorum, incensaque late
Arma urat. claro tu ripas igne per omnes
Grassare, arboribus densis nec parce, Scamandrum
Quantus et est, involve igni; nec dira furenti
Vel blandis flectat verbis, vel terreat ullis
Corda minis; nec vimque tuam furiasque remitte
Ante ego quam jubeam monitum clamore, coerce
Tum demum indomitae parcens incendia flammae.
Sic ait: immensum jaculari at Mulciber ignem
Continuo coepit, campum qui protinus omnem 420
Corripuit; passimque solo prostrata virorum
Corpora, quos leto fortis demisit Achilles,
Urebat late gliscens. exaruit omnis
Subter humus: ripis exundans constitit humor.
Autumno veluti Boreas undantia lymphis
Arva superfusis arenti flamine siccat
Confestim adveniens; spectat gaudetque colonus:
Sic late campus siccatis aruit undis
Omnis, et exanimem turbam celer abstulit ignis.
Vulcanus claro fulgentem lumine flammam 430
Protinus in fluvium vertit. furit incitus ignis;
Urunturque ulmi, salicesque humilesque myricae,
Lotosque, humentesque ulvae, mollisque cyperus,
Quae virides passim vestibant plurima ripas.
Quin et, vorticibus mediis quicunque natabant
Hac illac varii pulchro sub flumine pisces,
Torrentur, solers quem spirat Mulciber, igni.
Uritur ipse alto latitans jam Xanthus in alveo:
Compellatque dolens Vulcanum, ac talia fatur.
Vulcane, haus quisquam tibi divum par fuat: ausim 440
Nec tibi ego pugnare, uris qui tam gravis hostem
Igne tuo. irarum precor o jam desine: Troas
At vel confestim Pelides exigat urbe.
Quid mihi opus certare? urbi quid ferre caducae
Auxilium? Haec ardens medio jactabat ab alveo.
Interea multo fervebant igne fluenta:
Igne lebes multo ceu cum fervescit opimum
Pingue liquefaciens magni suis, undique lentum.
Aestu adipem assiduo subjectans. arida subtus
Ligna jacent, gliscitque ingenti flamma sonore: 450
Sic tum pulchra aestu miscebat flammeus ardor
Flumina, nec solito se cursu evolvere lymphae
Audebant; inhibet saevus vapor; ac domat igni
Mulciber. Inclamans Junonem denique Xanthus
Suppliciter tales effudit pectore voces:
Juno, tuus cur nam mea gnatus flumina torret
Praecipue, ac diro saevus furit igne? quid unus
Commerui? non ipse obsto tibi, diva, deorum
Quantum alii, quotquot soliti succurrere Teucris.
Nunc, tibi si placitum, desistam: desinat una 460
Ille tamen. verax juro insuper, o dea, nunquam
Venturum auxilio Teucris, nec tempore cladem
Aversurum ullo: non, igni tota supremo
Troja ubi flagrabit, laetique incendia Graji
Miscebunt. Xanthum fari cum talia Juno
Audiit, his, gnatum compellans, vocibus infit:
Desine jam, Vulcane, meum genus, inclyte: divum
Mortales propter non fas torquerier isto
Nanque modo. Haec paucis Juno. dicto ocyus ille
Exstinxit flammam gliscentem ac dira furentem: 470
Unda redux pronum sese dejecit in alveum.
Xanthus ut est domitus Vulcano, pugna quievit
Amborum: Juno, quamvis irata, diremit.
Ast aliis animo divis furor incidit ingens,
385.
Horrendus; mentesque odiis discordibus actae
Exarsere: ruunt vesano in bella tumultu.
Ampla pedum pulsu tellus immugiit, aether
Insonuit circum vasto clangore. deorum
Audiit in summo residens quem rector Olympo;
Atque animi laetus risit, simul atque ruentes 480
Saeva deos animo discordi in praelia vidit.
Jamque adeo haud longe distant. Mars scuta virorum
Frangere cui ludus, pugnam orsus, cuspide ahena
Praefixum robur dextra quatit, atque Minervam
Aggreditur princeps, dictisque incessit acerbis:
Improba, cur acuis dira in certamina divos,
Confidens, audax, animis elata superbis.
Anne oblita malum es facinus, cum scilicet, hortans
Tydiden hasta ut peteret me saevus, adactum
Ipsa manu telum ursisti, mihi corpus acuto 490
Dilacerans ferro? poenas, ut digna, vicissim
Nunc dabis atque lues tandem commissa. profatus
Haec ubi sic; villis horrentem perculit hasta
Aegida; quae frangi nec magni fulmine quiret
Icta Jovis. divam telo sic ille trabali
Appetiit frustra. cedens Tritonia paullum
At retro, saxum, campo quod forte jacebat,
Sustulit arreptum dextra, ingens mole, nigrumque,
Et facie scabrum informi, quod, limes ut esset
Certus agri, positum prisci statuere coloni. 500
Hoc Marti validam cervicem diva cruento
Percussit, solvitque artus: per jugera septem
Ille cadens jacuit porrecto corpore, et atro
Pulvere foedavit crines: circum arma dedere
Ingentem flictu sonitum. dea risit, et altum
Exclamans, fudit laetanti has pectore voces:
Demens, nondum etiam sensisti, robore et armis
Quanto ego sim melior, quam tu, mecum, improbe, qui te
Haud metuis conferre tamen? sic strate, dolensque,
Maternas luito Diras, quae irata merentem 510
Devovet, Argivūm pravus quod gente relicta
Foedifragam haud dubitas Troum defendere gentem.
Haec ait, atque oculos avertit diva nitentes.
Ast illum Jove nata Venus dextraque prehensum
Erexit, duxitque manu, vix mente recepta,
Immanes gemitus rumpentem pectore ab imo.
Quam simulac vidit Juno, dea candida, tali,
Haud mora, compellans affatur voce Minervam.
O Jovis aegisoni proles Tritonia, rursus
Effrons illa (vides?) Martem per tela cruentum 540
Ex acie ducit; celeri super ingrue cursu.
Sic hortata deam Juno est: ruit illa volucri
Laeta pede; ac Venerem assequitur. pectusque sub ipsum
Perculit ingenti dextra. collapsa solutis
Concidit haec genibus, languens, animisque, Virenti
Ambos vidit ubi pariter tellure jacentes,
Effudit gaudens virgo has Tritonia voces:
Tales o utinam sint omnes, quotquot Achivam
Rem contra pugnant, Priamo Phrygibusque ferentes
Auxilium; fortes aeque, validique; jacenti 550
Venit ut adjutrix Marti Venus, et mihi sese
Contulit adversis invicto pectore telis.
Nae, longo functis bello Phrygiaque potitis
Urbe, frui placida jamdudum pace liceret.
Talia jactabat: risit Saturnia Juno.
Sic Phoebum interea Neptunus voce lacessit:
Phoebe, quid abstamus? tempus concurrere, pugnam
Sunt alii quando exorsi. nam turpe reverti est
-- v-417 --
Immunes belli Jovis ad caelestia tecta
Aeratasque domos. agedum, prior incipe, natu 560
Qui minor es: nec enim mihi pulchrum invadere pugnam,
Aevo qui longe tibi praesto, pluraque novi.
Stulte, ut corde cares! memori nec mente recursant,
Quae divum soli tulimus mala plurima quondam
Litore in Iliaco; celsa Jovis aede profectos
Conduxit pacta cum nos mercede superbus
Laomedon anni ad spatium, addictosque premebat
Imperitans, jussisque deos haud mollibus urgens.
Tunc ego Trojugenis urbemque et moenia struxi
Lata, oculis miranda, virum quae frangere nulla 570
Vis queat, herbiferis nemorosae in vallibus Idae.
Ducebas camuros tu, Phoebe, ad pascua tauros.
Verum ubi mercedis dulces optantibus horae
Attulerunt finem; pretio fraudavit utrumque
Laomedon, terrensque minis dimisit inani
Spe lusos. memini saevum tibi namque minari:
Atque pedes vinctum atque manus serviliter ambas,
Puppe cava impositum trans vasti caerula ponti
Missurum hinc venum longinque ad litora gentis.
Quin etiam ambobus ferro dicebat acuto 580
Abscissurum aures. irato corde reversi
Nos divum sumus ad sedes, fallacia questi
Pollicita, et cassos, nulla mercede, labores.
Gratus an haec propter tu facta juvasque fovesque
Trojugenas? non tu nobiscum incumbis, ut omnes
Laomedontiadae pereant male funditus, ipsis
Cum gnatis, et conjugibus, patriaque, domoque.
Haec rector maris: Arcitenens cui talia reddit:
Vecordem, Neptune, reor, sensuque carentem
Jure putes, misera tecum pro gente virorum 590
-- v-343 --
Si pugnem similes foliis qui nempe vigescunt
Interdum, atque alacres vescuntur munera terrae,
Inde brevi enerves languent pereuntque. cruentae
Nos igitur pugnae parcamus: mutua caedant
Illi se telis, ac pergant cernere ferro.
Sic fatus, retro gressum tulit, ille parentis
Nam fratrem est veritus collata invadere dextra.
Quem simul ac vidit, regno memoranda ferarum,
Silvipotens Dictinna, soror convicia fratri
Fecit, et irato dedit has de pectore voces: 600
Phoebe fugis? laudem Neptuno linquis et omnem,
Atque decus multo quaesitum, ignave, labore?
Cur, demens, arcumque et inania spicula gestas?
Non magnis posthac verbis te patris in aede
Jactantem audiero, jactabas qualia nuper
Inter caelicolas: telis arcuque paratum
Letifero contra Neptunum invadere pugnam.
Sic ait: increpitus nihil at respondit Apollo.
Magna sed immanes conjux Jovis arsit in iras;
Atque, deam probris onerans, haec ore profatur: 610
Quī nam, effrons, ausa es tu me consistere contra?
Durum opus est mecum pugna contendere, quamvis
Auratosque arcus gestanti, et lucida ferro
Spicula. foemineo generi te nempe leaenam
Jupiter attribuit, quam velles et dare leto
Annuit; infestisque Orco demittere telis
In domibus stratas necopina morte puellas.
Nae tibi, diva, feras agitare in montibus altis
Est satius, silvisque vagantes figere cervas,
Quam conferre manum stulte melioribus. at, si 620
Bella tamen tentare placet, pugna ocyus, ut jam,
Noris, ego quanto sim fortior, improba; quae me
-- v-488 --
Par veluti virtute, audes consistere contra.
Sic effata, manum laeva comprendit utramque:
At dextra pharetram ex humeris detraxit, et ambas
Circum aures multo pulsabat non sine risu
Huc illuc sese versantem: effusa cadebant
Tela solo; volucres terram stravere sagittae.
Tum lacrimis perfusa genas dea fugit, ut altae
Accipitrem fugiens rupis tremefacta columba 630
Cum volat in latebram, cui non fatale cruento
Ungue capi fuerat: sic longe diva relictis
Aufugit levibus jaculis pulchraque pharetra.
Latonam at divum compellans nuncius, infit:
Non ego congrediar tecum, dea: triste supremi
Uxores contra Jovis est pugnare. deorum,
Ut lubet, in coetu jactato. me tibi victum.
Haec ille: at curvosque arcus, volucresque sagittas
Diva legens, passim putri tellure jacentes,
Sustulit, arma parens victae infelicia natae. 640
Illa fugam celerans, late fulgentis Olympi
Venerat in sedes, Jovis aurea tecta, patrisque
Insedit genibus, perculso corde; tremebat
Ambrosius circum peplus. risitque, puellam
Et pater ad sese excepit, dehinc talia fatur:
Quis te, nata, ausus divum est sic plectere, ceu si
Patrasses aliquid manifesto in lumine probri?
Haec genitor paucis: paucis cui filia contra
Virgineis gaudens vittis, nemorumque tumultu.
Juno, pater tua me conjux pulsavit, et omnes 650
Una deum incendit vesana in praelia mentes.
Haec illi alterno miscent sermone. Scamandri
Interea campo longe digressus Apollo
Ilion ingreditur sacram. nam corda premebat
Cura ingens olli, manibus ne structa deorum.
-- Homer-v-515 --
Urbs, praeter fatum Graja sub gente periret,
Illo capta die, versis et subruta muris.
Ast alii ad sedes venere ingentis Olympi
Caelicolae, hi tumido volventes pectore fluctus
Irarum, hi parta praestanti laude superbi; 660
Atque omnes magno taciti assedere Tonanti.
Haud minus interea Troas dabat acer Achilles
Exitio, sternens pariter currusque, viroque.
Vastus ut incensa late furit ignis ab urbe
Fumiferam glomerans nubem; quem suscitat ingens
Ira deūm: cunctisque labor, multisque suprema
Ingruit actutum clades: sic atque labores
Atque mala Iliadis Peleïus intulit heros.
At Priamus (sacra in turri nam stabat) Achillem
Territus ingentem agnovit; cui Troica pubes 670
Terga dabat, nusquam consistens, robore vique
Cassa omni. ergo altae plorans fastigia turris
Deserit, ac senior, portas ubi venit ad ipsas,
Custodes trepide compellans, talia mandat.
In manibus, juvenes, portas retinete patentes,
Dum pavidi cives veniant: (versa agmina, Achilles
Instat enim turbans: clades heu foeda propinquat)
Verum ubi se fessum portis immiserit agmen,
Continuo firmos juncto apte robore postes
Claudite. namque urbi dirus ne se inferat una 680
Vir metuo. Haec senior dederat mandata: recludunt
Illi continuo portarum claustra, remoto
Objice; quod miseris tam nigro in turbine lucem
Attulit. Arcitenens tum Phoebus moenia linquens
Evolat, ac sese fert obvius, arceat hostem
Ut Teucris, clademque extremo in tempore sistat.
-- v-540 --
Illi urbem rapido cursu, murumque petebant,
Arentesque siti, collecto et pulvere foedi:
Versa virum dius Pelides terga premebat,
Ingentique hasta pubem sternebat. acerba 690
Usque truci rabies gliscit sub corde; decusque
Eximiae cupit usque referre et praemia laudis.
Illo sacra die cepissent moenia Graji
Ipse Antenoriden ni Phoebus Agenora praesens
Excitet egregium bello. cui corde sub alto
Indidit audaces animos deus; et stetit atrae
Ipse manus inhibens praestanti numine Mortis,
Haud procul a Fago, circum denso aere septus.
Is, tergo instantem non longe ut vidit Achillem,
Constitit, et curis ingentibus anxius altum 700
Dat gemitum, et tacito secum haec sub corde volutat:
Me miserum! fugiam dirum tremefactus Achillem
Si turbae immixtus fugientum ad moenia Troum,
Sic quoque me capiet, ferroque invadet acuto
Imbellem obtruncans. Quid si versa agmina dira
Caede sinam hic foede sternat; celer ipse capessam
Iliacum at fugiens campum, saltusque virentes,
Et dumeta Idae subeam; dehinc vespere sero,
Fessus ubi abluero sudorem in flumine, furtim
Dardanios redeam ad muros? sed inania stulte 710
Haec mihi cur frustra mens alto in pectore versat?
Heu metuo, in campum ne me divertere ab urbe
Sentiat, ac rapidis pedibus citus occupet heros,
Nec mihi jam liceat mortem et crudelia fata
Effugere. invictis nam longe viribus omnes
Ille viros animisque unus praestantibus anteit.
Quin potius contra gradior, pro moenibus et sto
Obvius? illi etiam corpus violabile ferro,
-- v-568 --
Una et inest anima; utque ferunt mortalis et ipse est,
Jupiter usque virum magno licet auctet honore. 720
Sic ait, inque gradu manet hosti adversus eodem,
Fortem animum pulchro pugnae succensus amore.
Ac veluti densos frutices, lustra horrida, linquens,
Venantem contra fert se panthera, periclum
Nec metuit, nec versa fugae dat terga, nec usquam
Clamore, atque canum latratu exterrita cedit;
Eminus ac telo, vel cominus icta, furori
Haud parcit confossa tamen, nec desinit acri
Ire animo contra, dum vel saevum arripit hostem,
Vel cadit ipsa suo se frustra in sanguine versans: 730
Sic magni proles Antenoris, altus Agenor,
Versa negat dare terga fugae imperterritus ante,
Collata saevo dextra quam pugnet Achilli.
Ille gravem prae se clypeum gerit; et quatit hastam
Ingentem librans; magno et clamore profatur:
Hac te luce urbem sperabas, inclyte Achilleu,
Eversurum altam Priami, Troasque daturum
Exitio. demens! haec longus moenia circum
Restat adhuc labor, et duro sub Marte dolores.
Multa intus pubes, nec bello ignava, tuemur, 740
Pro se quisque, urbem, carisque parentibus omnes,
Conjugibus natisque omnes dura omnia contra
Adsumus auxilio. sed tu tua fata subibis
Jam, reor, heic, quamvis saevus bellator et audax.
Sic ait, ac telum dextra contorsit acutum
Ingenti. stridens auram secat hasta, sub ipsum
Acta genu, adversum crus certo et perculit ictu,
Ocrea quod circum stanno ingens ducta recenti
Horrendum insonuit: longe tamen hasta retrorsum
Pulsa iit, aerata subiit nec cuspide corpus. 750
-- v-594 --
Dona etenim obstiterunt denso Vulcania textu.
Pelides tum deinde furens in Agenora dium
Irruit: eximiam cupido sed magnus Apollo
Invidit laudem; rapiens et Agenora, tectum
Nube cava longe deus abstulit, atque pericli
Securum bellique immunem jussit abire:
Ipse dolo a Teucris ignarum abducit Achillem.
Nanque, arma et vultum mentitus Agenoris, ipsos
Pelidae stetit ante pedes, citus irruit ille,
Praecipiti cursu fugientem pone secutus. 760
Dum fugit hic, dum terga premit Peleïus heros
Arva secans, Xanthi retro et conversus ad amnem
Usque brevi spatio praeeuntem attingere sperat
(Nanque dolo captum spe Phoebus lactat inani):
Interea trepidi venere ad moenia Troës,
Atque intus laeti se condunt agmine denso,
Confertimque urbem complent, nec sistere cursum
Quisquam audet muros extra, sociosque manere;
Quaerere nec pugna quis raptas, quisve reversus
Incolumis: plenis cupidi sed condere in urbem 770
Certant se portis, cursu quoscunque volucri
Ereptos leto servarunt genua pedesque.
