Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Homerus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1777], Homeri Odyssea Latinis versibus expressa, versio electronica (), 13633 versus, verborum 95,658, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; poesis - argumentum; prosa - paratextus; prosa - epistula] [word count] [zamagnabodyssea].
RATIO OPERIS / LECTORI AB INTERPRETE REDDITA
Vetus est, amice lector idemque erudite, opinio jam usque ab Ennii Terentiique ducta temporibus, eaque et Italorum deinceps, et omnium cultarum gentium firmata consensu, eos litteris praesertim humanioribus prodesse plurimum, qui, quae praeclare aliena lingua fuere scripta, in aliam aeque recte transferunt, id est, res pulcherrimas paucis cognitas et exploratas intellectui plurimorum atque usui accommodant. Nam quum omne humanitatis studium duabus rebus maxime constet, exercitatione nimirum et imitatione, fieri nequit, quominus sit perutilis ille labor, quo et necessario stili elegantiam diligenter exercemus, et optimum exemplar, cujus tamquam formam scribendo exprimere conamur, aliis ad imitandum lingua conversum usitatiore proponimus. Sed quoniam plerosque viros summos vel ipsius rei difficultas, quae certe magna est; vel ipsa molestia, gravis profecto, in alienis semper insistendi vestigiis, decursu temporis ab hoc scriptionis genere avocavit, factum est, ut homines nec ingenio florentes nec satis litteris perpoliti hanc sibi arrogarint provinciam, eamque laudem, quae hinc olim a doctis tantum viris ingenioque abundantibus petebatur, male vertendo corruperint omnem atque foedaverint. Quicumque enim poterat quidpiam a se ipso excogitatum proferre, malebat auctor, quam interpres haberi; qui vero per se ipse nihil valebat, aliena potius corrumpere amabat, quam omnino quiescere. Quamobrem etiam inter sapientes exorta est dissensio magna de toto hoc genere interpretandi. Etenim alii putant, exstingui omnem in scribendo ardorem in iis oportere, qui libere nequeunt excurrere, quo eosdem mentis impetus ingeniique vis trahit quodammodo ac proripit:alii autem affirmant, servari omnino non posse, si elegans velit esse interpres, sententias easdem verborumque proprietatem, quibus auctor usus est. Itaque consequi necessario, ut omnia aut enervia sint, aut multum ab exemplari discrepent. Latine vero qui id faciat, eum non hominibus, quibuscum vivit, sed mortuis nihilque jam sentientibus scribere vociferantur. Quid quod etiam inventi sunt, qui vetera vertentes, ne verbum credo pro verbo non redderent, prosa oratione poëtas non versibus interpretati sunt, rerum videlicet solliciti magis, quam vocum numerique suavitatis? Quod quidem quam recte fecerint, ipsi videant; mihi certe summopere displicet. Cur enim conari non debemus, efficere possimus, ut et eodem igne mentisque calore, quibus auctor aestuabat, correpti videamur; et eadem versuum elegantia, qua graece scriptae sunt, latine (ea nimirum lingua, quae adhuc et florentissima est, et in tanta linguarum diversitate habetur una tamquam communis hominum conciliatrix, ac veluti quoddam doctrinae vinculum) res interpretatas exhibeamus? Cur unam tantum rerum utilitatem, non etiam verborum venustatem persequamur, solumque animi, non aurium quoque voluptati serviamus? Id quidem cum alii multi litterati homines egregie praestiterunt, tum praeclarissime Raymundus Cunichius vir doctissimus mihique familiarissimus. Et quoniam tu, amice lector, anno proxime elapso latinam ab eo Homeri Iliadem habuisti editam, tantaque felicitate perfectam, ut nata in Latio, non inserta videatur; Odysseam nunc habe latinis itidem versibus a me expressam, eaque, qua potui tanti viri et exemplo et aemulatione incensus, diligentia perpolitam. Utrumque certe dignum est opus, quod multorum cura et explicetur et convertatur. Ac si in Iliade singularem quamdam magniloquentiam et divinam granditatem es admiratus; magnam atque incredibilem prope rerum varietatem in Odyssea mireris necesse est. Equidem illam, quum sit fere tota in describendis Graecos inter Trojanosque atrocissimis praeliis, si immenso cuidam flumini saxa inter rupesque maximo cum fragore decurrenti comparavero, nihil alienum ab ejus natura me dixisse arbitrabor. Hanc vero, quae in varia Ulyssis itinerum errorumque per tot annos narratione versatur tota, fluvio aeque magno, sed tranquillo pacatoque cursu labenti similem dicere non dubitabo: ut mihi in utrumque poëma intuenti summus ille Graecorum poëtarum princeps Homerus videatur voluisse nobis duo genera epici carminis ad imitandum proponere, alterum sublime ac magnificum, aequabile alterum ac temperatum. Quod et vidisse prius videtur et probasse Virgilius, qui cum semper ante oculos inter scribendum habuit Homeri carmina, tum suam ita partitus est Aeneidem, ut priores sex libri ex duodecim, quibus tota continetur, Odysseam referrent, posteriores Iliadem. Neque vero timuit vir divino ingenio praeditus atque arte maxima, ne cuiquam in mentem veniret, priores Aeneidis libros propterea languidiores ac prope senium redolentes judicare, quod non obstreperent tubarum armorumque sono. Noverat enim omnem poëtae vim atque adeo laudem in eo sitam esse, ut quamque rem convenienter tractet; id qui fuerit a principio ad finem usque assequutus, illum egregie muneri officioque suo satisfecisse. Quamobrem dicant per me licet cum Longino fastidiosiores quidam ac morosiores poëtarum judices, quidquid ipsis collibuerit: nullius erit apud me auctoritas tanta, ut quod ego videam poëma omni semper antiquitati summopere placuisse, mihi quoque ceterisque recte mecum sentientibus non probetur, praesertim etiam quum et Aristoteles et Q. Horatius Flaccus poëticae facultatis disceptatores acerrimi ex utroque Homeri carmine et inveniendi et disponendi et ornandi exempla promiscue desumant, aliisque imitanda proponant. At Ilias magis quodammodo tragica est, Odyssea pacatior. Sit ita sane, et Achilles furiosior, quam Ulysses. Illic caelum ac tellus, mare et sidera, dii atque homines, omnis tandem rerum natura ardere interdum et conflagrare videtur: heic vero sedata omnia, crebrae narrationes, fictionesque rerum personarumque quae nec fuerunt usquam terrarum nec fortasse esse potuerunt. Atqui ita esse conveniebat; iique omnes, quos laudes bellicae magis delectant, quam quae in pace prudenter sapienterque gesta aut audimus aut legimus, Ulyssi Achillem praeponere non dubitabunt. Quibus vero mira quaedam providentia in periculis praevidendis, summa in vitandis fugiendisque dexteritas, ac maxima in rebus omnibus aggrediendis conficiendisque alacritas placet, nae illi Odysseam adamabunt magnoque habebunt in pretio, eamque ut delicium exosculabuntur suum. Sit igitur nobis fixum hoc atque certum, nec ea quae in Iliade continentur, neque ea, quae Odyssea complectitur, aliter debuisse tractari, quam sunt ab Homero descripta atque exornata. Si enim alterius laudes alteri fuissent eaedem datae, non duo quidem generis diversi, sed ex duobus unum atque idem ferme poëma diversi nominis coaluisset. Et sane Horatius, postquam Lollio familiari suo graecisque litteris erudito affirmasset, Homerum quid sit pulcrum, quid turpe honestumque docuisse plenius ac melius philosophis et Stoicis et Academicis, inquit;
Haec quidem de Iliade vir ille acerrimus in judicando; clarissimeque patet cuique haec carmina legenti, eum voluisse nobis significare totam Iliadis fabulam, quum inter fortissimos reges agatur res, maxime ad concitandos inflammandosque animorum motus valere. Quid vero de Odyssea dicat, audiamus;
multa addit, Suavis laborum est praeteritorum memoria. Ain vero? Pergin tu tantum studii, tantum diligentiae, tantum facultatis in interprete requirere? Ego vero omnia haec debere illi inesse, et multo etiam plura censeo, ob eamque caussam jam me ipsum ferme imprudentiae ac temeritatis condemno. Age vero, ipsum Odysseae initium contemplare: facilene tibi esse negotium videtur, primos illos graecos versus latinis aeque elegantibus exprimere? At si stilum ad scribendum advertas, profecto longe majorem, quam suspicaris, difficultatem experiere. Herculi clavam facilius extorqueas, quam Homero versum, ajunt solitum fuisse dicere suis Virgilium obtrectatoribus: quod quam verum sit, tute ipse per te videas, volo. En primos Odysseae versus:
Heic graeca verba latinis singula respondent: quid dubitas? manum admove atque experire. Ego vero, inquit, me et facile expediam et sine vitio: ita enim dicam cum Horatio.
Praeclare vero dixeris ita, si ad id, quod eo loci Horatius facere instituerat, animum advertas; si autem Homeri verba acutius introspicias, fortasse non recte. Dii boni! tantamne etiam feremus arrogantiam? arrogantiamne dicam an impudentiam singularem? Tu ut Horatium illum Flaccum, quem et quantum poëtam, sancte Juppiter ac Minerva! non probes; tu ut illius versus reprehendas, tu ut respuas? At ego nihil istorum; et qui hosce versus ex libro XII. de Sirenarum cantu a M. Tullio ita conversos:
Videsne hunc optimum ac sapientissimum et effectorem artis poëticae et magistrum hoc loco non Homeri Odysseam ea, qua par erat, diligentia interpretari, sed ampullas et sesquipedalia verba fundentem illum Cyclicum coarguere exemplo ab initio Odysseae desumpto? Huc illa spectant: Non fumum ex fulgore etc. Imo mihi dedita opera ipsum illud principium, quo magis inepti hominis fastum ac tumorem ridiculum exhiberet, extenuasse videtur ita ut: nihil humilius, nihil pressius, nihil esse possit modestius. DIC: Monosyllabon invenit quo et nullus initio epici carminis usus est poëta, et nihil esse potest gracilius. DIC MIHI: littera I nulla vocali alia interposita, mirum quantum faciat ter repetita ad exilitatem soni. Perbelle quidem ad rem vates prudentissimus: at si graeca verba cum latinis conferas, quamvis idem utraque significent, non eodem certe modo etiam auribus sonant. ῎Ανδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, etc. plenum habent nescio quid ac sonorum, nec multum discrepant ab iis Virgilii:
Contra vero haec:
cujus multiplex est apud Eustathium significatio, et latine aut experientem aut gnarum et industrium ac ad tempus atque locum accommodantem semper ingenium dicere possumus, fuisse relicturum quasi supervacaneam atque ad explendum versum ab Homero appositam? Itane illum parum intelligentem arbitraris, ut non videret homo sagacissimus eamdem non posse sine flagitio contemni ac preteriri? Est enim ea vox tamquam character quidam aut nota, quae illius viri, cujus poëta res gestas narrandas pollicetur, naturam atque ingenium poëtam ut artis magister optimus. Ceterum haec minutius ac fortasse plus aequo religiosius persequentem quum videris, nolim ex eorum secta atque haeresi me esse arbitrere, qui nefas atque scelus continuo clamant commissum esse ab interprete, si unam tantum litterulam mutet, si relinquat voculam, si apicem detorqueat. Apage istas nugas, quae a semidocto aliquo Graeculo et vocularum quasi venatore fortasse possunt laudari; ab hominibus cordatis vereque sapientibus magnopere vituperantur, quaeque optimarum suavissimarumque rerum non ornamenta, sed pestis quaedam acerbissima ac venenum esse dicendae sunt. An, ut alios omittam, illum summum eloquentiae principem M. Tullium dignum praeter ceteros, unde in omni recte dicendi ratione et praecepta et exempla petantur, nescimus ita vertisse illas Demosthenis atque Aeschynis orationes vere Atticas, ut magis orator, quam interpres esse videretur? Easdem ille sententias et earum formas tamquam figuras servavit; verba ad latinam consuetudinem aptavit, ut nimirum essent eadem quod spectat ad genus atque vim, non vero quoad numerum atque speciem: non enim, ait, ea me adnumerare lectori putavi oportere, sed tamquam appendere. Itaque statuamus oportet, si tanti viri quidquam auctoritas apud nos valet, ut debet valere plurimum, eum qui hoc pacto in aliorum scriptis interpretandis, praesertim si ad litteras humaniores pertinent, se gerat, praeclare fungi munere officioque interpretis. Atque in eum jam locum me esse paullatim delapsum video, ut mihi necesse sit pauca de me ipso dicere, deque hac mea, qualiscumque est, Odysseae latina interpretatione. Ego quidem, quamvis ab ineunte jam adolescentia graeca semper cum latinis conjunxerim, quamvis et Homerum et Virgilium seu natura seu casu aliquo primae institutionis prae omnibus semper poëtis adamaverim, assidueque triverim manibus; tamen video, quantum mihi adhuc optimarum artium praesidii desit, ut laudabiliter eum, in quem fortasse temere, sed libenter certe, sum ingressus, peragam cursum. Dicam tamen confidentius, sed vere, nullum me laborem subterfugisse, quominus si non perfectus, essem saltem ceteris interpres diligentior; proptereaque illos Horatii versus;
En verba verbis latinis respondentia ex versione Bergleriana, qualiscumque ea sit, exscripta.
Audiamus jam Simonem Lemnium haec eadem versibus adornantem.
Audistin, amice lector? Bene est; quid igitur tibi de his versibus Lemnianis videtur: placentne illi, an aliquid melius desideras? Nihil dices, opinor, de primo versu; nam et Horatii sunt priores voces, et posteriores non displicent, nisi forte requiras illud πολύτροπον omissum, cujus loco irrepsit; populatus moenia flammis= classe diu raptusetc.
Dixerat jam ante et quidem recte Virgilius de Aenea:
Sed Homerus nihil heic simulantem aut prementem corde Ulyssem inducit; sed affirmat simpliciter multa eum in mari tulisse incommoda. Quod vero malum est illud: defendit puppe salutem, eripiens animam
etc. Vereor ne parum eleganter sit dictum, salutem defendere puppe: nam mitto quod sit alienum a verbis Homeri. Non intelligo etiam, quid hoc loci velit, eripere animam. Scio quidem admodum recte dici, eripere animam hosti, ac idem valere, quod hostem occidere; item eripere animam ex orci faucibus, esse liberare a morte, aut salvare; et hoc fortasse voluit dicere Lemnius. Sed quod addendum erat necessario, reliquit; Ulyssemque nobis nescio plane quam animam eripientem exhibuit. Hoc vero admirandum ac portenti simile:
Reditum in patriam quaerere scio quid sit; patriae reditus mehercle nescio. Male etiam sub gurgite vasto; namque aut mari, aut mare navigamus, aut per mare: Urinatorum proprium est quaerere aliquid sub gurgite.
Equidem minime puto, subire periculummortis idem valere ac mori. At vates, Ulyssem, ait, suos non potuisse comites servare, non quod fuissent invisi fatis, sed quod ipsi sua ipsorum culpa dementiaque perierunt occisis nimirum bobus solis, a quibus ut abstinerent, etiam atque etiam admoniti erant a duce sapientissimo. Illud; ob scelera atque famem, erit fortasse simile illi, pateris libamus et auro, nimirum ob famem scelestam. Sed quorsum haec;
Aut nihil addendum erat, aut aliquid, quod esset tolerabilius. Qui etiam sol transeat globum caeli, non satis video. Vix e conspectu Siculae telluris in altum etc. Macte Simon hoc pulcherrimo Virgilii versiculo! sed quae sequuntur, Vela mari dantes, spumasque sub aere ruentes; multum distant ab iis ejusdem Maronis, duabus tantum a te voculis mutatis: Vela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant et Tu enim dixeras in altum: quare superfluum est illud mari. Elegantissimum hoc spumas salis aere ruebant: tuum illud spumasque sub aere ruentes, obscurum absonum atque uno verbo deterius factum. Quomodo autem dixisti, obruit, idest demersit; quum idem dicas statim, disjecisse in aequore nantes. Nabantne postquam obruti fuere pelago? Id credo fieri non posse: vide igitur, quid scripseris. Horum igitur casus memora mihi musa canenti Calliopea etc. Haec profecto quicumque legent, quum praecesserit, disjecit in aequore nantes, nihilque fuerit medium inter vocem nantes, et hanc horum, intelligent poëtam heic orare musam, ut sibi casus memoret sociorum Ulyssis; quum tamen velit, ut eas res omnes quas proposuerat, aliqua ex parteetiam sibi ipsi musa det posse dicere. Jam haec:
Cujus vero est, et quantae audaciae illa effrenata ac ullo sine modo licentia aut potius libido sententias Homeri ita saepe amplificandi, ut illis, quae interpres adjungit nova, ea, quae dicta sunt ab auctore, omnino obruantur? Quidni? Poëta senem illum Proteum, in quarto libro haec inducit Menelao vaticinantem, quae heic latine ad verbum expressa exscribo.
Eadem ego sic verti,
Haec mea, de quibus nihil ego dicam. At quanta heic dii boni! effundit loquacissimus pulcherrimi Homerici hujus loci interpresne an corruptor? Audi, et patienter, si potes, ferto hanc tantam laureati poëtae loquacitatem.
Ohe jam satis est? pol me occidisti, inquis. Quae solis octo versiculis Homerus, ut cetera, belle comprehendit; quae novem tu, uno scilicet plus, satis commode expressisti; ille, ut triginta versibus vix explicet, atque interpretetur? Quid hocce aliud, nisi illud apud veterem poëtam
Stomachari jam te video, amice lector, ac mihi jure subirasci, quod in his diutius, quam necesse erat, immoratus sim. At ego verebar, ne si dixissem mihi Lemnianam improbari versionem, nihilque ex ejus versibus protulissem, magis invide quam vere id a me quisquam dictum arbitraretur. Quare quum ea satis me culpa et invidiae suspicione liberatum jam videam; hanc totam orationem relinquamus, ac redeamus, unde discessimus. Peto igitur abs te, ut si Lemnii Odyssea latina, (quod de perveteri quadam Odysseae versione in Bruto dicit Tullius) est sic, tamquam opus aliquod Daedali, et Livianae fabulae non satis dignae, quae iterum legantur; laborem hunc meum aequo bonoque animo excipias, videndumque judices prius, quam omnino contemnas, quid ipse feram. Nec sane dubito, quin multa futura sint hoc in opere praesertim tam longo tamque impedito, quae multo melius elegantiusque dici potuisse pronunciabis: ita tamen statuamus oportet, ut, si minus ceteris peccasse videbor, aliquam mihi gratiam habeas, quod in omnium maximo latine interpretando poëta si minus eam, quae perfectissima est, referre laudem potuerim; majorem tamen, quam ceteri, tuo etiam judicio gravissimo atque optimo sim
ARGUMENTA SINGULORUM LIBRORUM SINGULIS DYSTICHIS AB INTERPRETE COMPREHENSA.
I.
Juppiter Aegisthum memorat, sed Pallas Ulyssem, Telemachumque Pylon tendere diva monet.
II.
Concilium cogit, queriturque infanda procorum Facta Ithaco forti natus, iterque parat.
III.
Excipit hospitio venientem Nestor, Achivum Fata docet, noscit Pallada, sacra facit.
IV.
Excipit et Menelaus. at illi nigra parantur Funera, dum Protei noscere dicta cupit.
V.
Ogygias tendit Cyllenius ales in oras: Dux Ithacae primum navigat, inde natat.
VI.
Dat requiem fesso tellus Phaeacia: natam Alcinoi supplex in sua vota trahit.
VII.
Urbem adeunt; sed nympha prior subit alta parentis Atria; mox Ithacus scandit, opemque petit.
VIII.
Laeta dies agitur vario certamine, et heros Invitus, valeat quid tamen ipse, docet.
IX.
Lotophagos, Ciconasque Inque cava caecum te, Polypheme, specu.
X.
Aeoliam his addit, ventosque, et avara juventae Pectora; dein vafrae pocula saeva deae.
XI.
Cimmerias etiam fauces, vatemque petisse Tiresiam, et manes elicuisse refert.
XII.
Hinc et Sirenas, Scyllamque, atramque Charybdim, Pro vetita et comitum funera caede boum.
XIII.
Jamque Ithacam tendit: fit navis saxea: at illi Pallas adest, firmat voce, senemque facit.
XIV.
Tum petit Eumaeum, nec se dat nosse; sed astu Dissimulans audit multa, refertque seni.
XV.
Telemachum interea patrias Tritonia ad oras Ire monet; donis auctus at ille redit.
XVI.
It celerans Eumaeus in urbem, et nuncia portat Reginae. cernit gnatus adesse patrem.
XVII.
Rure adeunt urbem, non una. pastor Ulyssem Increpitat, melior quem colit ipse canis.
XVIII.
Inter se pugnant Ithacusque Irusque; capitque Penelope a cupidis munera missa procis.
XIX.
Cum nato pater arma abdit: signata cicatrix Illum prodit, anus dum bona fonte lavat.
XX.
Fausta duci dat signa deus: terrentur Achivi, Parca quibus dirum funus acerba parat.
XXI.
Fert arcum regina: proci vos praemia frustra Quaeritis, ignota missa sagitta manu est.
XXII.
Gliscit atrox jam pugna, Ithacus cum Pallade vincit. Telemachi dextra turba nefanda cadit.
XXIII.
Penelope gaudet conspecto conjuge: at ille Multa putans nato junctus ab urbe fugit.
XXIV.
Insequitur fera turba: iterum pugnatur in agris; Mox placidi sanctae foedera pacis amant. Horat. Ep. Lib. I. Ep. II.
Homerus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1777], Homeri Odyssea Latinis versibus expressa, versio electronica (), 13633 versus, verborum 95,658, Ed. Petra Šoštarić [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; poesis - argumentum; prosa - paratextus; prosa - epistula] [word count] [zamagnabodyssea]. |
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.