HOMERI ODYSSEAE LIBER DECIMUS OCTAVUS
Interea stetit ante fores conquirere victum
Undique suetus homo vastaque voragine ventris
Notus inexpleti, cui nullae in corpore vires,
Nullum et robur erat; tantum se mole ferebat
Arduus ingenti. primis hunc mater ab annis
Dixerat Arnaeum, post Irum nomine cives,
Nuncia quod referens ibat, dixere vocantes.
Is Laërtiaden proprii de limine tecti
Pellere conatus sic ultro incessit acerbis
Vocibus: eja ultro discede, aut calcibus isthinc 10
Abripiere senex pulsus: non ora monentum
Aspicis en juvenum, plaususque audere jubentum?
Sed miseret me quippe tui nimis: ergo age surge,
Ne fera nos inter manibus discordia gliscat.
Talia jactantem sic contra affatur Ulysses
Torva tuens: nec te facto, nec voce lacesso;
Nil etiam invideo, licet uni plurima donent.
Haec ambos capiet sedes: quid tollere partem
Invidus alterius certas, oppressus eodem,
Quo premor ipse, gravi casu? di forsitan olim 20
Respicient utrumque, dabunt et ditia dona:
At manibus parcas moneo, nec turbidus iram
Sollicites. aliter, quamquam sim fessus ab aevo,
Pectoraque, et sparso foedabo fracta cruore
Labra tibi: sic orta mihi lux crastina surget
Tuta magis; neque enim pulsus Laërtia rursum,
Credo equidem, poteris minitando in tecta reverti.
Haec Ithacus, contraque haec ardens reddidit Irus:
Proh superi! ut gurges hic verba sonantia volvit
Adsimilis vetulae, fractas quae torret aristas 30
Garrula. jam faxo, mea brachia sentiat ictu
Saucius, atque omnes vomat atro in sanguine dentes
Sus veluti, flavo segetem quum raptat in agro.
Aggredere: hi pugnam spectent, quid tarda senectus
Hanc viridem contra valeat sperare juventam?
Sic odiis animisque adversi limine in ipso
Certabant. quos vidit ubi sine more furentes
Antinous, ridens subito est affatus amicos:
O socii, nova pugna oritur, qua munere divum
Gratior his numquam visa est penetralibus ante. 40
Ecce hospes, pariterque Irus pugnantia jactant
Brachia congressi: juvat hanc incendere pugnam.
Dixerat, et magno cum risu protinus omnes
Postibus exsiliunt altis, circumque frequentes
Agglomerant sese pugnantibus; atque ibi fatus
Eupithei Antinous proles haec infit ab ore.
O pubes generosa proci, torrentur in igne
Viscera caprigeni pecoris, quae sanguine plena
Et pingui nobis in serae tempora caenae
Servantur. partem victor sibi praemia pugnae, 50
Quam velit, exsortem capiat, semperque sub īsdem
Aedibus assideat nobis conviva, neque ullum
Has inopum mensas alium turbare sinamus.
Sic monuit, cunctisque eadem sententia sedit.
Tunc Ithacus subiens astu, contraque loquutus:
Haud fas, haud juveni tanto componier aequum
Me senio fessum longo, curisque gravatum;
Saeva tamen ventris rabies descendere cogit
Has etiam ad plagas miserum. sed vos ego magnos
Per divos testor, validis vos parcite dextris, 60
Neu feriat quisquam saevo me vulnere furtim
Auxilians Iro: vestro perculsus ab ictu
Conciderem extremum: dixit, jurataque cuncti
Dicta viri spondent, atque haec super adjicit heros
Telemachus dicens: virtus in pectore solum
Hunc tibi sit praesens contra; non ullus Achivūm,
Quem metuas, heic, hospes, adest: nam laedere si quis
Audeat, haud uni solvet pro crimine poenas.
En adsum prior ipse tibi, nec jussa retrectant
Eupitheo Polyboque sati, praestantibus orsis 70
Egregii heroës. haec ille, eademque probarunt
Haud dubio assensu juvenes. tunc fortis Ulysses
Protinus ima sibi circumdedit inguina pannis,
Exeruitque femur magnum: lata ossa superne
Stant humeris, pectusque altum, nodosaque circum
Brachia dura toris; super ipsa valentia regi
Praesens membra suo Tritonia numine firmat.
At pubes mirata stupet, mussatque vicissim
Respiciens: jam non Irum, gravis exitus Irum
Accipiet; tam plena seni femora hirta patescunt. 80
Haec pubes: simul aspectu conterritus haeret
Irus, et invitus famulis cogentibus aptat
Tegmina nequidquam circum, ac totos tremit artus.
Quem tunc Antinous minitans ita turbidus ore
Increpuit: tibi nulla subest, vanissime rerum,
Vis animo, hunc adeo si firma aetate vigescens
Tu metuas fractumque annis domitumque labore.
Haec tamen edico, quae mox rata cuncta manebunt:
Si potior te forte senex hic vicerit, ire
Protinus Epirum freta per spumantia cogam 90
Ad regis muros Echeti, qui saevus et aures
Amputet, et truncas inhonesto vulnere nares,
Atque exsecta super canibus det cruda voranda
Inguina dedecorem turpans. sic fatus, et olli
Hoc magis incubuit trepide malus artubus horror,
In medioque stetit propulsus: brachia tollunt
Ardua, et elatis assurgunt ictibus ambo.
Heic heros dubia secum sub mente volutat,
Sicne manu feriat, collapsum ut vita relinquat
Protinus ad manes fugiens, an temperet iras, 100
Prosternatque solo tantum? sententia visa
Haec melior, ne forte secus noscatur Achivis.
Continuo surgunt: dextro super imminet Irus
Ingeminans ictus humero; furit alter, et aures
Cervicemque domat: sonuerunt vulnere fracta
Ossa, et purpureus defluxit sanguis ab ore.
Jamque solo cadit ille, omnesque in pulvere dentes
Illiditque gemens nequidquam, et calcibus arva
Verberat. excipiunt plausu, risuque sequuntur
Ingenti juvenes tollentes brachia: at illum 110
Vestibulo ex alto rapiens pede traxit Ulysses,
Porticibusque cavis properans perque atria longa
Ante fores statuit subnixum ad septa domorum;
Tum baculum dat ferre manu sic deinde loquutus.
Istheic nunc metuende sede, catulosque suesque
Hirsutos arce foribus; neu dicere leges
Hospitibus miseris ita nullo praeditus ausis
Robore, ne sontem gravior te poena sequatur.
Sic ait, atque humeris sordentem injecit amictum,
Demisitque iterum corroso tergore peram 120
Ex humero, limenque adiens consedit. at omnis
Stat circum pubes, atque implens atria risu
Laetifico dictis victorem extollit amicis:
Juppiter o, superique tibi dent maxima divi
Munera, qui tantam potuisti avertere pestem
A populo! Epirum jam jam petet ille per undas
Supplicia expendens, nullis mortalibus aequi
Effera ubi surgunt Echeti penetralia regis.
Talia dicebant juvenes, laetatus et heros
Omine gaudebat. rapiens dein pinguia flammis 130
Viscera tosta, intus commixto plena cruore,
Expedit Antinous; nec non duo magna canistris
Frusta laboratae Cereris correpta dat ultro
Amphinomus, pateramque ardenti nectare plenam
Tendit ita affatus: salve o! pater hospes, et alma
Copia te laetum post tristia damna revisat,
Cui Laërtiades: magni non laude videris
Degener, et clara, dixit, virtute parentis,
Amphinome. eximio Nisus celebratur honore
Dulichio in pingui, cujus de sanguine cretum 140
Te perhibent, justique tenax, et rebus abundans.
Multa tibi cultae super et facundia linguae
Suppetit: huc aures idcirco adverte, profabor.
Nil hominum fato miserum magis alma creavit
Terra parens genere ex omni, quod vescitur aura
Aetheria, reptatque solo. nam tristia sese
Passuros haud ulla putant, dum numina robur
Sufficiunt, solidaeque virent in corpore vires.
Post ubi versa malis divum est mutata voluntas,
Dura quoque invito coguntur pectore ferre: 150
Quippe animi motus varii vertuntur, ut ille
Rex hominum divumque pater sua tempora vertit.
Ipse etiam felix quondam florentibus annis
Sic vigui, laetusque opibus, fretusque juventa,
Fratribus et caris, et magni nomine patris,
Saepe nefas immane ausus, jura omnia sprevi.
Nunc aliter visum superis: a crimine quisque
Abstineat, tacitusque deūm data munera servet,
Quae data cumque; procos non ut male fervere cerno,
Aggressos infanda animis, nec parcere rebus, 160
Nec thalamo regis, quem non reor abfore terra
A patria longum; quin et venit ecce. penates,
Gnate, tuos pete, gnate, deo ducente, nec olli
Obvius i reduci, nota quum sede potitus
Adstiterit. neque enim credo sine sanguine multo
Ipsum inter sociosque tuos discordia stabit.
Haec ait, ac libans nigro se flore lyaei
Proluit extemplo, siccataque pocula reddit.
Amphinomus turbatus abit, curasque volutans
It tristis, motatque caput; nam triste canebat 170
Jam sibi mens praesaga mali; nec funera demens
Fugit. eum validis domuit Tritonia virgo
Telemachi manibus transfixum cuspide ahena:
Sed tum, quo cessit, solio consedit eodem.
Penelopem interea glauco dea lumine pulcra
Sollicitat, coramque monet se ostendere pubi,
Altius ut sedeant flammae, gnatique virique
Non minus eximio laudum celebretur honore.
Illa invita quidem risit, conversaque tali
Affata Eurynomen voce est. insueta cupido 180
Nescio quae surgens trepido mihi pectore gliscit:
Suadet adire procos dirum genus, insuper ipsi
Consulere et nato, sese ne credat Achivis
Insidias veritus, vafri qui mollia semper
Dicta ferunt, tacitoque agitant in corde furorem.
Eurynome contra: sic o, sic numina poscunt;
Vade, ait, et gnatum prudens affare vocatum
Formosos abluta artus atque unguine odoro
Sparsa genas: neque enim fletu lacrimisque madentem
Ire decet. longo quin et tabescere luctu 190
Indignum est, cui talis adest jam munere divum
Progenies, qualem tu natum optare solebas
Purpureas molli sparsum lanugine malas.
Vix ea; quum rursum regina: haud talia curae,
Ornarique genas, puroque in fonte lavari.
Jamdudum superi mihi pulcro e corpore formam
Abstulerunt, ex quo cessit meus ille per altum
Infelix conjux invisa ad Pergama miles.
Verum age, et Autonoë veniat fac candida, et una
Hippodamia comes, gressus quae pone sequantur; 200
Nam prohibet pudor ire et solam accedere coram.
Dixerat; et studio nutrix celerabat anili
Jussa ferens, geminasque vocans per tecta puellas.
Heic aliud subito Pallas molita per artem,
Icarii natae dulcem per membra soрorem
Irrigat. acclinis jacuit, resolutaque totis
Artubus incubuit stratis: at maxima diva
Immortale decus, diosque afflavit honores,
Capta quibus stupeat visis turba omnis amantum.
Ambrosio primum suffudit lumine vultus 210
Rore levi lustrans, quo vittis tempora cincta
Ungitur alma Venus, properat quum tendere laetos
In Charitum formosa choros, et ludere gestit.
Exin majoremque habitu, succoque recenti
Florentem magis esse dedit, sectique elephanti
Vincere candorem, matutinamque pruinam.
Queis ita perfectis abiit dea magna per auras;
Atque aderant contrа famulae per tecta ferentes
Cum strepitu arguto gressus: excussa sopore
Nympha manu tersitque genas, subitoque profata est. 220
O quae sollicitae curis mihi pectora pressit
Blanda quies! utinam ferat et Latonia mortem
Tam facilem nunc diva, inter ne carpere fletus
Assiduos aevum cogar, dum conjugis ardens
Egregii ante alios, quotquot celebrantur Achivi,
Optatumque decus frustra famamque requiro.
Haec ubi dicta dedit, thalamo descendit ab alto
Haud sola: una etenim famulae comitantur euntem.
Ut vero formosa tulit sese obvia pubi,
Cominus, auratae stetit aulae innixa sub ipsis 230
Postibus, ac tenuem malis demisit amictum,
Hinc atque hinc geminis, media ipsa excepta, puellis.
At juvenes genibusque labant, ac pectore toto
Concipiunt flammas: idem furit omnibus ardor,
Omnes quamprimum optatos cupiunt hymenaeos.
Illa autem carum spectans his vocibus ultro
Telemachum alloquitur: quonam tua, gnate, parenti
Vis abiit sperata? tibi praestantior olim
Mens aderat puero, melioraque vota fovebas.
Nunc adeo jam grandis, et acri in flore juventae 240
Dum vernas, claroque satus de sanguine regum
Obvius appares habitumque atque ora tuenti;
Non pulcro tibi digna tamen stat corpore virtus.
Heu! quam triste nefas praesens impune tulisti,
Passus et hospitii violari es vulnere jura.
Quid? scelere an careas, nostris in sedibus hospes
Si jaceat tam dura pati fastidia jussus?
Nulla dies hoc tantum abolebit dedecus annis,
Ignavusque ibis, turpisque per ora virorum.
Talia dicebat, contra quum talia gnatus: 250
Haud invitus, ait, patior tua jurgia, et iram
O genitrix. fas atque nefas discernere novi
Nunc equidem melius, quam quondam mollior aevo
Dum fueram; sed non licitum tamen omnia posse.
Terrent namque metu miserum auxilioque carentem
Hi circum affusi juvenes dirumque minantes.
Nec tamen haec Irique atque hospitis aspera pugna,
Ut cupiere, procis cessit: nam victor abivit
Viribus hic potior, sic o! sic Pallas, et altus
Juppiter, ac Phoebus nutantem hanc vertice fracto 260
Disjiciant pubem sinuosa per atria partim,
Partim intra sedes, et membra labantia solvant;
Ut nunc ecce caput motans jacet Irus, et artus
Ante fores, multo domitus ceu pectora baccho,
Intremit, ipse quidem nec rectus stare, nec usquam
Ire valens, retroque domum vestigia ferre.
Hactenus illi inter sese; quum victus amore
Reginam Eurymachus sic voce affatus amica est:
Penelope Icarii o soboles: si Graja per Argos
Iasium pubes omnis te laeta videret, 270
Pluribus heic primo streperent convivia mane
Structa procis. nymphis nam praestas omnibus una
Et specie, et forma, sollerti et mentis honore.
Cui tum Penelope reddit: mihi numina caeli,
Eurymache, abstulerunt mutato corpore formam,
Quum Danai Iliacos curvis petiere carinis
Marte lares, cessitque una mihi fidus Ulysses.
Nunc etiam rediens si mecum heic salvus adesset,
Haec quaecumque mei floreret gratia vultus
Perdita jam luctu: tot enim male numen amicum 280
Casibus implicitam domuit, stravitque jacentem.
Ille quidem cedens patrio quum litore abibat,
Amplexus dextram flenti haec suprema reliquit
Jussa mihi. haud equidem redituros scilicet omnes
Innocuos credo Danaos Simoëntis ab unda,
O mulier; nam dura ferunt ad praelia Troas
Acres esse viros, jaculo et fallente sagitta
Egregios, saltuque altum conscendere tergum
Fortis equi, ac magna solitos vi cernere Martem.
Incertum est, reditumne parent, an tristia fata 290
Di mihi apud Trojam longe: quare omnia curae
Sint tibi, longaevusque parens, genitrixque relicta
Sola domo sine me; nunc his te impensius aequum est
Consulere. at puerum simul ac flavescere malas
Aspicies, tu nube quidem tua limina linquens,
Cui fuerit placitum. properans haec ille monebat,
Quae nunc certa ferunt perfecto tempore Parcae.
Adveniet nox illa ingrati vincula portans
Conjugii taedasque mihi, cui Juppiter omnem
Laetitiam rapuit; sed me haec tamen una remordet 300
Cura magis vellitque animum. quae barbara tellus,
Quae patria haec usquam vidit? non jura procorum
Haec fuerant quondam, non mos, quum ducere nympham
Ingenuaque domo ac diti genitore creatam
Ambirent studiis sese certantibus inter.
Ipsi ultro e stabulis tauros accire paternis,
Lanigerumque pecus laeta in convivia sponsae
Cognatis sociisque, et splendida ferre solebant
Munera; non impune aliena vivere mensa.
Talia Penelope dicebat; laetus et heros 310
Conjugis ingenio gaudet, quod scilicet una
Donaque captabat juvenum, simulansque per artem
Mollibus incensos dictis mulcebat amantes.
Atque heic Antinous subdit: pulcherrima magni
O nympha Icarii proles, age munera Achivum
Accipe, quotquot erunt; neque enim data spernere dignum.
Nos autem nulla hinc avellet cura, neque ante
Ibimus, uni eadem cedas quam nupta procorum.
Sic ille, et sociis vox circum haec omnibus una est,
Continuoque jubent famulos sua munera ferre 320
Pro se quisque viri; celerant et jussa ministri.
Armiger Antinoo peplum tulit: undique multo
Lumine versicolor fulget; tum fibulae auro
Ingentem e puro bissenae torquibus ornant.
Eurymacho, flaventi electro auroque monile
Arte laboratum multa, lateque jubar ceu
Solis inardescens. geminas accepit inaures
Eurydamas sua dona; illis tres ordine gemmae
Parte ab utraque micant pendentes, claraque jactant
Fulgura daedaleo commissae rite labore. 330
Deinde Polyctorides Pisander protulit heros
Ornatus collo, visu admirabile textum;
Atque alia extulerunt alii, pariterque dedere
Munera certantes, nec longum exinde morata
Penelope in thalamum sese formosa recepit,
Cesseruntque una famulae data dona ferentes.
Illi autem in choreas et dulcia carmina versi
Ludo exercebant sese, dum vesper olympo
Surgeret. occiduis qui postquam apparuit undis,
Tres medio accensas nocturna in lumina tecto 340
Lampadas apposuere; atque has arentia circum
Ligna dedere foco valida diffissa bipenni,
Miscueruntque faces: stant infelicis Ulyssei,
Alternantque vices famulae, lucemque ministrant.
Quas ita compellat dictis Laërtius heros:
O Ithaci absentis famulantia corda puellae
Ite agite in sedes, et fusis volvite pensa,
Casta ubi jam regina sedet. lenite dolorem
Vel circum affusae, manibus vel fila trahentes.
Heic vero residens ego fundam lumina: ad ipsum 350
Ludere si cupiant roseae Titanidos ortum,
Haud vigilem vincant: patiens sum quippe laborum.
Dixerat: illum autem pariter risere procaces,
Seque inter vertere oculos. tum pulcra Melantho
Talibus increpuit dictis, quam protulit auras
In superas Dolius, tenerisque eduxit ab annis
Penelope ut natam jucundo matris amore;
Nec tamen ingratam dominae fata ulla movebant
Tristia, at Eurymachum furtim complexa fovebat.
Haec Laërtiadem tunc misso affata pudore est: 360
Quae tam dira, senex, te mens, miserande, fatigat,
Ut neque in aerato placeat requiescere tecto,
Nec coetus celebrare alios? infanda loquentem
Hos juvenes inter tantum juvat usque morari,
Nil etiam veritum terret. vel corda Lyaeo
Vincta geris, vel certe animus tibi pectore semper
Talis inest, vano nequidquam murmure gaudens.
Fallit te incautum fastus: si forte superbis,
Indignum pugna nuper quod viceris Irum,
Jam vereor, ne quis potior certamine surgens 370
Ad cava te feriat correptum tempora, et altis
Postibus ejiciat foedatum sanguine multo.
Illam immane tuens contra Laërtius heros:
Jam jam, inquit, faxo sciat, o canis improba, dicta
Haec tua Telemachus; jam te ille in frusta secabit.
Nec plura effatus trepidantes voce puellas
Terruit. effugiunt omnes, captisque timore
Genva labant: neque enim minitari falsa putabant.
Ille autem ad pingues ardenti lumine taedas
Restitit aspectans circum, volvitque sub imo 380
Multa agitans animo, quae mox haud vana fuere.
Nec minus et juvenes furiosa in jurgia Pallas
Sollicitat stimulis acuens, ut durus Ulyssei
Pervadat magis ima dolor penetralia cordis.
Quos inter prior Eurymachus sic farier infit
Illum ultro dictis carpens, atque omnia risu
Incendens: adhibete aures, o quotquot Achivi
Magnanimi adstatis, meaque haec in рectore dicta
Figite. non equidem sine divūm numine credo
Hunc subiisse virum Laërtae regia tecta; 390
Pro taedis en ipse suo de vertice fundit
Lumina, decisis nudata in fronte capillis.
Haec ait, atque Ithacum sic rursus voce sequutus
Alloquitur: vin' forte meos, non parva laborum
Praemia laturus, famulari verna per agros,
Arboribusque solum tegere, et praetendere sepes?
Illic non cereris largae tibi munera desint,
Non ocreae pedibus, nec denso e vellere vestes.
Tu tamen ignavo suetus torpere veterno,
Instructusque malas artes, haud talia curas 400
Improbe: stat potius reptanti errare per urbem
Scilicet, ingluviemque immensi pascere ventris.
Huic Laërtiades heros: o si mihi tecum,
Eurymache, in verno foret usquam tempore, dixit,
Certandum, quum jam longae messoribus ire
Incipiunt luces; sumptis tum falcibus una
Experiare velim, quid nostrum possit uterque
Jejunus primo exercens a sole laborem
Ad tenebras, horrent ubi spisso gramine campi.
Si vero et pulcros praestanti corpore tauros 410
Ingentesque acresque et pastos mollibus herbis
Sub juga ferre pares libeat, glebasque movere
Indomita cervice, licet se jugera tendant
Quattuor, ac pressum terra subsidat aratrum;
Me tamen effoso mirabere limite rectum
Ducere agro sulcum. sin et Mavortia bella
Adnuerint superi, clipeumque et bina coruscans
Tela manu, galeamque geram cava tempora circum;
Ante alios longe progressum ex agmine cernes
Caedem ferre viris, nec ventris talia posthac 420
Objicies mihi probra. at nunc in jurgia saevus
Turpia nequidquam dementi pectore surgis,
Teque aliquid fors esse putas, quod mixtus inerti
In turba potior socia virtute superbis.
Quod si Ithacus patria tellure potitus adesset,
Hi tibi nunc lato surgentes limine postes
Protinus angusti fierent, portisque negarent
Effugium trepido perque atria curva ruenti.
Sic ille; Eurymacho consurgunt altius irae,
Horrendumque tuens contra sic turbidus infit: 430
Ah miser! exitium tibi fata extrema tulere
Talia jactanti temere nullumque verenti
Hoc juvenum e coetu: vino tua pectora fervent,
Praecipiti aut semper turbantur vana furore.
Anne adeo exsultas domitum tumefactus ob Irum?
Haec fatus capit ipse manu grave robur; et ille
Ad genua Amphinomi supplex procumbit ab ictu
Effugiens valido, volat actum turbine telum
Altius, adversique manu praeconis adhaeret
Infixum: dextra simul olli excussus acutum 440
Insonuit crater, simul ipse in pulvere foedo
Procidit in vultum, gemitumque e pectore traxit.
Fit strepitus turbantque horrentia tecta tumultu
Continuo juvenes, seque inter talia jactant:
O prius hic longe fatum vagus hospes obisset
Finibus ignotis errans; non regia tanto
Instreperet motu. nunc unius exsulis ergo
Rixamur mensasque obliti et gaudia laeta,
Sic adeo in pejus vertentibus omnia fatis.
Atque his Telemachus turbatis farier orsus: 450
Quis furor, o miseri, tantus? cur vina perosi
Temnitis, atque epulas? certe vos laeva deorum
Vis agitat: celebrate dapes, saturique penates
Ite agite ad proprios, si fert ita corde voluptas Umjesto „vuluptas“;
Non ego nam quemquam pello. sic ore loquutus
Conticuit: pressis fremuerunt dentibus omnes,
Labraque strinxerunt, animos ac verba monentis
Mirati. surgens tum Nisi Martia proles
Amphinomus medios sic interfatur amicos:
O socii, nemo contra haud indigna loquuto 460
Saeviat irascens. violentas hospite ab ipso
Et cohibete manus, famulis et parcite cunctis,
Aurea Laërtae quotquot penetralia servant.
Jamque agite, et celeres ad pocula ferre ministros
Vina jubete: diis meritum libemus honorem,
Libatoque domos properemus; at hospes Ulyssei
Sub laribus maneat; curam gerat ipsius omnem
Telemachus, cujus supplex ad limina venit.
Haec ait, atque eadem placuit sententia cunctis;
Implevitque mero crateras Mulius heros 470
Praeco Dulichius, solitus famularier usque
Amphinomo. fert ille obiens ex ordine circum,
Infunditque nigros latices, ipsique deorum
Et libant in honore, et dulcia pocula siccant.
Inde ubi libarunt, saturi petiere per umbras
Quisque suos, tarda digressi nocte, penates.