LIBER VICESIMUS QUARTUS
Parte alia genitus Maja Cyllenius ales
Caesorum juvenum simulacra excita vocabat:
Aurea virga manu rutilat, qua lumina mulcet,
Quum vult, atque adimit somnos. hac fretus agebat
Ille levem turbam magno stridore sequentem.
Ac veluti volucres, queis vesper nomina fecit,
Lucifugae ingentis latebroso rupis in antro
Hac illac stridunt; si qua vi protinus actae
Excessere, cavi connexae ad limina saxi,
Haerentes seseque inter; sic illa per umbras 10
Stridebat glomerata volans magno agmine turba,
Mercurius qua monstrat iter per opaca locorum.
Jamque ubi et oceani fluxus, et Leucada rupem,
Ac solis liquere fores, et somnia nigra,
Continuo subiere virentia gramine prata,
Queis volitant manes simulacra carentia vita.
Heic tenuem solido formam sine corpore Achillei
Inveniunt, carique etiam post fata Patrocli,
Antilochi, Ajacisque, omnes qui magnus Achivos,
Pelida excepto, formae superabat honore. 20
Ibant affusi circum: queis cominus ingens
Atridae veniens Agamemnonis adstitit umbra
Triste dolens. fremitu denso comitantur euntem
Quotquot in Aegisthi perierunt sedibus una.
Cui prior Aeacides: Atrida o maxime regum,
Heroas quondam ante alios magis esse putabam
Te superum regi, gaudet qui fulmine, carum,
Imperiis quod multa tuis fortissima bello
Agmina parebant Xanthum Simoëntaque propter
Dardanium, duros passa est ubi Graecia casus. 30
Tene etiam saevo Parcarum ferrea leto
Vis domuit, nullus valuit quam fallere in oras
Editus aetherias? o primo insignis honore
Stratus apud validae cecidisses moenia Trojae!
Ingens staret ibi moles aggesta sepulcri
Omnibus a Danais, natumque ea fama maneret
Inclita: nunc tristis sors funere mersit acerbo.
Dixerat. Atrides contra: ipsis o superis par,
Felix sorte tua, Pelei sate sanguine, Achilleu,
Cui procul a patria tellure sub Ilio alto 40
Oppetiisse datum. de te late undique magni
Certantes Danaique simul Troësque cadebant;
Dum tu ingens spatio ingenti sub nube jacebas
Pulverea stratus volucrumque oblitus equorum.
Totam per lucem stetit aspera pugna, nec ante
Martius armorum cecidit furor, horrida nigro
Ab Jove tempestas acies quam terruit ambas.
Post ubi digressi bello te ad litora nota
Detulimus, positum stratis et rore tepenti
Corpus et unguentis lustravimus. agmine denso 50
Maerentes circum Danai calida ora rigabant
Fletibus, et longos tondebant vertice crines.
Venit et aequoreis mater comitata deabus,
Ut vitreo sensit famam sub gurgite: pontus
Insonuit clamore alto, subitoque Pelasgi
Intremuere metu concussi. et jam cava gressu
Robora scandebant; longo quum doctus ab aevo
Plurima, continuit trepidos Neleïus heros
Consiliis habitus semper fidissimus auctor.
Qui tum sollicitos sic interfatus amicos: 60
State viri, nec terga fugae convertite, dixit;
Caeruleo e pelago nymphis sociata marinis
Mater adest gnati funus visura supremum.
Haec ille, et pulsa cessit formidine terror.
At circum adstiterunt glauco genitore creatae
Nereïdes maestum flentes ac vestibus artus
Ambrosiis niveos cinctae; quas inter et ipsae
Alternos tum voce novem coepere sorores
Dulcisona questus. tristi rorantia Achivum,
Quotquot erant circum, vidisses lumina fletu: 70
Tale deae querulo fundebant carmen ab ore!
Bis septem trinasque super noctesque diesque
Flevimus immixti divis: octava ubi fulsit
Post decimam lux orta, rogo supponere flammas,
Lanigerumque gregem et nigros mactare juvencos
Institimus. tu pulcro humeros velatus amictu
Ardebas dulci in melle et beneolenti unguento.
Flammantem circa heroës, Argiva juventus,
Decurrere pyram cincti fulgentibus armis
Certatim peditesque equitesque; ululatus ad auras 80
Ibat, et ingenti resonabant cuncta fragore.
At postquam in cinerem vis te Vulcania vertit,
Mane novo puro candentia legimus ossa
Sparsa mero et pingui succo. portaverat urnam
Ipsa tibi ex auro genitrix, praestantia Bacchi
Munera, quae multa caelarat Mulciber arte.
Hac tua, Pelide, recubant, immixtaque cari
Ossa Menetiadae Patrocli; distincta peremptum
Antilochum tegit urna, aliis magis omnibus unum
Quem Patrocli post fata tuo dignatus honore es. 90
Litore in aërio, qua panditur Hellespontus,
Aggesta tellure Argivum exercitus omnis
Heic tumulum late magnum, molemque superbam
Struximus eductam caelo, quam navita longe
Adveniens pelago semper miretur ab alto.
Tum genitrix in vota deos ubi blanda vocavit,
In medio Graiis posuit certamina circo
Maxima. vidi equidem multorum funera praesens
Heroum, exstincto quondam quum rege juventus
Cingitur, ac variis exercet corpora ludis; 100
Sed non ulla magis miratus dona palaestrae
Obstupui, quam quae niveis argentea plantis
Alma Thetis posuit; magno dilectus amore
Quippe deis fueras. exstincti gloria, et ingens
Haud periit nomen, quin fama aeterna manebit.
At mihi quid prodest gessisse horrentia bella,
Juppiter exitium reduci quum triste parabat
Aegisthi manibus, scelerato et conjugis auso?
Talibus inter se dictis curisque morantur,
Quum propius caesi domitor deus adstitit Argi 110
Agmen agens juvenum, quos funere stravit Ulysses.
Ut videre illos, subito venientibus ardent
Mirati conferre gradum, primusque Melanhteo
Amphimedonta satum cernens agnovit Atrides,
Hospes erat namque olli Ithacae dilectus in oris.
Quem sic Atrides prior est affatus ab ore:
Quae vos, Amphimedon, sors dira subire coëgit
Haec nigro loca senta situ? par omnibus aetas,
Lectaque vis: claram fortissima pectora pubem
Non aliam plena quisquam legisset in urbe. 120
Obruit an pelago Neptunus, flamina saeva
Ventorum longosque ciens ad litora fluctus?
An domuere viri vos arva aliena prementes
Vastantesque armenta boum raptasque bidentes?
Saevane pro patria pugnando vulnera passi
Conjugibusque? age fare; tibi sum foedere junctus
Hospitii, servasque memor, me sedibus olim
Successisse tuis flavo cum fratre vocantem,
Iliacas Ithacum pelagi per caerula ad arces.
Aequoreum permensus iter semel orbe peracto 130
Fulgentis lunae veni, vix ad mea vota
Impulso Laërtiada. sic dixit Atrides;
Atque olli Amphimedon referens: o ductor Achivum
Optime, ait, memori cuncta haec in pectore servo
Scilicet, et duri caussam nunc funeris addam.
Connubio Icarii natae, thalamoque potiri
Institimus longum nequidquam absentis Ulyssei
Nos omnes, quos cernis acerbo turbine stratos.
Illa quidem invisos nec dedignata hymenaeos,
Nostra sequens nec vota, horrenda fata parabat 140
Omnibus, ac talem meditata est pectore fraudem.
Tenvia subnectens immensae licia telae
Institit ordiri, simulata et mente loquuta:
O juvenes mea cura proci, jam vir meus, inquit,
Quandoquidem periit, spatii ad connubia tantum
Certa peto, donec valeam pertexere textum
Nempe meum, (pereant ne fila exorsa) quod aegro
Laërtae in funus propero. quum tristia fata
Ipsius urgebunt aeterna lumina nocte,
Ne qua mihi in populo mulier convicia dicat 150
Increpitans, nudum, vivus qui divite gaza
Floruit, abjectum terra ac sine honore jacere.
Sic illa, et facile ignaris res credita nobis.
Interea arguto percurrens pectine telam
Luce operi instabat, mox sera ad lumina nocte
Stamina dissolvens totos tres vafra per annos
Distulit in longum speratae gaudia taedae.
Verum ubi jam quartum venit labentibus horis
Annus, et ignaros mulier bene conscia fraudis
Admonuit, nos et demum deprendimus ipsi 160
Texta retexentem, jussa est invita laborem
Perficere, ostenditque palam. manus ultima postquam
Imposita est, puroque abluta in gurgite palla,
Splenduit assimilis Triviae Solisque nitori,
Tunc Ithacum in patriam duxit male numen amicum
Dissita ad arva procul, senior quae fidus habebat
Setigeri pecoris custos. devectus eodem
Contulerat sese Nelea natus ab urbe.
Heic ubi perniciem nobis, clademque pararunt,
Composito subeunt urbem: tardatus Ulysses 170
Posterior, gnatusque prior se moenibus infert.
Illum autem lacero sordentem corpus amictu
Ipse suum custos inopi seclisque gravato
Assimilem, ac baculo vestigia tarda regentem
Duxit agens. miseros foedatum turpiter artus
Non juvenis potuit venientem agnoscere quisquam,
Non senior: coram sic sese ante ora repente
Obtulit, et curam spectantum elusit inanem.
Nos caeci instamus dictis incessere spretum,
Et jaculis pariter; nullis contra ille movetur 180
Vulneribus patiens, aut verba minacia curat.
At simul ac tacitum monuit pater ipse deorum,
Telemachi auxilio fulgentia sustulit arma
In thalamum, versosque emuniit objice postes.
Mox etiam jussit tecti e penetralibus arcum
Penelopen efferre; et leti ponere caussam,
Principiumque necis, duri certamina ferri.
Haud ullus valuit forti contendere nervo
Spicula; deficiunt vano conamine vires
Infractae, voti longe dum meta recedit. 190
Heic Ithacus juvenum cupiens tractare laborem
Cepit et ipse arcum: nos contra insurgere dictis,
Et prohibere omnes optantem et multa rogantem;
Nequidquam: namque ipse animos ultro addidit olli
Telemachus sumpta hortatus certare sagitta.
Ergo habilem dextra rapiens multo sine nisu
Intenditque arcum, misitque volatile ferrum
Per medias ictu nusquam fallente secures.
Tum stetit adverso sublimis limine, et omnes
E pharetra effudit calamos ardentia volvens 200
Lumina, et Antinoum jaculatus vulnere stravit.
Hinc alios contra spargit volitantia certa
Tela manu, figitque ardens: cadit icta juventus
Plurima, et aggesta densantur funera caede.
Nec dubium, major quin vis excita deorum
Auxilio steterit: namque omnibus undique tectis,
Qua ducit furor intus agens, trepidantia passim
Corpora procumbunt. morientum it luctus ad auras
Excitus, et fractis cervicibus alta resultant
Atria, tum sparso natat omnis sanguine tellus. 310
Haec nos fata neci dederunt, inhumataque longe
Membra jacent Ithaci in domibus sine honore relicta.
Necdum etenim luctus fidis auditus amicis,
Qui sanie ac tristi nigrantia vulnera tabo
Rore lavent lacrimas inter, decorentque supremis
Muneribus, qui dignus honos Acheronte sub imo est.
Talia finierat referens. miratus Atrides
Exclamat, gemitumque imo de pectore ducens:
Fortunate, inquit, proles Laërtia, Ulysseu,
Macte tuae magna virtute o conjugis! uni 220
Di dederunt talem diro sine crimine mentem
Penelopi, in solo flagrans quae semper Ulysse
Certa fidem tenuit. dignae virtutis imago
Numquam tanta cadet, nec fama oblita peribit
Dis etiam celebranda ipsis, qui carmina condent
Illius in laudem tardos mansura nepotes.
Non ita Tyndaridi placitum: scelus ausa nefandum
Ipsa virum exstinxit, letoque in Tartara misit
Insontem. tanti semper monumenta vigebunt
Flagitii, quin et nomen muliebre per omne 230
Fama eadem indignae labis contagia sparget,
Si qua etiam exstiterit studiis praestantibus apta.
Talia jactabant nigris in sedibus Orci
Suppositi tellure alta; per moenia gressu
Dum celeres illi properant. jamque arva tenebant
Laërtae, multo senior quae culta labore
Ipse sibi, pressus curarum a mole, pararat.
In medio domus alta fuit, circumque patebant
Atria, queis epulas celebrare et carpere somnos
Per noctem assuerat famulantum operosa juventus. 240
Heic etiam, quae fida senem curabat in agris
Urbe procul, stabat Siculis anus edita terris.
Atque ibi tum sociis natoque ita fatus Ulysses:
Ite, ait, o properi in sedes, epulasque parate
Mactantes de more suem, qui pinguior errat:
Experiar, memori perculsus imagine noscat
Mene pater, subito cernens adsistere coram;
An multo absentis jam tempore nesciat ora?
Sic dixit, famulisque dedit ferre arma vocatis
Martia: jamque illi properant ad limina; at heros 250
Si quos inveniat, viridem descendit in hortum.
Non Dolium reperit loca late consita lustrans
Non gnatos Dolii, vernasque: una avia longe
Vellebant dumeta omnes vepresque futuris
Sepibus, ipse suum senior dux egerat agmen.
Solum ibi Laërten aerata falce prementem
Arboris eductae ramos invenit. amictus
Sordidus ex humeris pendet, taurinaque suris
Vincula dant ocreas et sentes tegmina in aspros
Hinc apta atque illinc manibus, ne vulnera laesus 260
Accipiat; capitis tum summo in vertice squallet
Horridus heu miseri caprina e pelle galerus.
Sic ubi cognovit senio curisque gravatum
Ingenti subito perculsus corda dolore
Sub celsa stetit ille piro lacrimasque profudit.
Dein tacita secum defixus mente volutat,
Amplexusne petat, circumfususque repente
Expediat casusque suos reditumque parenti?
An prius exploret sensus, ac singula tentet
Ingressus vario sermone? haec exigit heros 270
Dum secum, satius visum est illudere primum,
Paullatimque senem gnati succendere amore.
Jamque illum sic certus adit, dum vertice prono
Curvatus senior stirpes tegit arboris altae
Effossa tellure; et sic effatur ab ore
Stans propior. te nulla fugit sollertia foetus
Vitigenos curare, senex; heic omnia late
Culta nitent. non stirps, non dulci ficus abundans
Nectare, non Bacchi vites, non Palladis arbos,
Non pirus, ulla tibi non est neglecta per hortum 280
Areola. hoc tantum dicam, tu parce moveri:
Te cultus non iste decet; simul aegra senectus
Sollicitat fessum, simul horres turpiter artus
Nudus inops. nec te cessantem durus, opinor,
Spernit herus, nec forma tuo servilis in ore,
Inque habili membrorum habitu: par omnia regi es;
Et jam tarda senem lotumque epulisque refectum.
Ad placidos poscunt tranquilla per otia somnos
Tempora, defunctum curis, operumque labore.
Quin age, fare mihi, cuinam famularis in agro, 290
Florentesque hortos curas? dein insuper adde,
Haecne Ithacae tellus; venienti ut cominus adstans
Nescio quis nuper dixit, nec pectore fido,
Nec sat mente valens. neque enim mihi certa ferebat,
Audibatque meas voces, dum plurima quaero
Hospite de caro; superis num vescitur auris,
An leto domitus crudelibus occubat umbris?
Quondam, fabor enim (tu corde audita repone
Dicta memor) patriae devectum ad limina sedis
Excepisse virum memini, quum finibus illis 300
Nondum alius nostris successerat advena tectis:
Sese Ithaca e patria multa cum laude ferebat
Laërtisque Arcisiadae de stirpe creatum.
Illum ego suscepique volens, blandoque receptum
Hospitio fovi, divesque et rebus abundans
Dona dedi, nostri monumentum ac pignus amoris,
Ex auro septem caelato ferre talenta,
Argentoque gravem et signis cratera coruscum,
Bissenasque super laenas, totidemque tapetas,
Ac totidem chlamydas, tunicasque auro intertextas. 310
Praeterea quatuor praestanti corpore servas
Haud operum ignaras, sibi quas delegerat omni
E numero exsortes. vix haec tum fatus Ulysses
Quum genitor lacrimans: Ithacam quam poscis, adisti,
Hospes, ait, gentes habitant, immania corda.
Quae vero memoras data quondam, heu perdita frustra
Dona abiere tibi. namque ille heic vivus adesset
Si patrio in regno, meritis dimitteret auctum
Muneribus, ceu jura petunt, nec parva maneret
Gratia apud memorem. nunc autem effare vicissim, 320
Quot magni revoluti orbes labentibus annis,
Ex quo initum hospitium, ac primum tibi dextera amico
Juncta tuo est, caro quondam, sed non mihi vivo
Nunc etiam gnato: patrio quem litore longe
Heu miserum saevi raptant aut gurgite pisces,
Aut lanianda feris latos data praeda per agros,
Alitibusque jacet. non mater flevit ademptum
Veste tegens, non ipse pater, non optima conjux
Penelope in viduo ploravit funera lecto,
Exstinctique manu languentia lumina clausit 330
Justa ferens de more atro solatia leto.
Verum age sis, verax etiam haec ne mitte docere;
Quisve, vel unde hominum, qua te genuere parentes
Urbe satum, qua parte ratis, fidique sodales
Constiterunt? puppine aliena advectus adisti
Haec loca, teque procul nautae cessere relicto?
Talia Laërtes, at contra filius orsus.
Sum patria ex Alybante, ubi tecta ingentia servo,
Regis Aphidantis Polypemonidae genus altum
Egregii, sed nomen Eperitus. appulit oris 340
His deus invitum Lylibeïa regna petentem;
Stat ratis aversi procul urbe in litoris acta.
Ast Ithacus, fugiens jam quintus volvitur annus,
Ex quo nos adiit, nostrisque abscessit ab arvis
Infelix. dextrae spondebant fausta volucres
Omina, queis firmans animos solabar euntem,
Laetus et ipse ibat: spes ingens ceperat ambos
Hospitio misceri iterum, donisque potiri.
Dixerat: ast illi nigra caligine ludus
Incubuit, sparsamque ardenti pulvere foedans 350
Canitiem gemitu mixto suspiria traxit.
Non tulit hanc heros speciem, naresque per ipsas
Vis animi prorupit, iter molita sub auras,
Affususque interque amplexus dulcia libans
Oscula sic dictis genitorem affatur amicis.
En quem poscis, ego post annos denique veni
Bisdenos patrias, genitor, tibi salvus ad arces;
Parce pio fletu, tristemque heu comprime luctum.
Magna fero, celerare juvat: jacet aedibus altis
Strata omnis jam turba procum, clademque piavi 360
Luctificam, exstinxique nefas crudele domorum.
Cui genitor: si sanguis ades meus, inquit, Ulysses
Redditus huc, da signa, quibus confidere tuto,
Ac valeam certam dictis adjungere mentem.
Tantum effatus, et ille: haec vulneris aspice primum
Nota tibi, dixit, vestigia, quae ferus olim
Saevo dente ruens in verticibus Parnassi
Liquit aper. tua jussa sequens caraeque parentis
Autolycum visurus avum, promissaque dona
Capturus juvenis quondam hoc de litore cessi. 370
Quin age et enumerans nunc dicam ex ordine plantas,
Quas mihi tu puero dederas. ego nomina quaeque
Parvulus ardebam tua post vestigia reptans
Discere; tu vero gradiens per amoena vireta
Singula monstrabas, et me tua dona docebas.
Bissenas mihi sponte piros unamque dedisti
Praeterea, malosque decem, ficosque feraces
Quadraginta, aequo plures tum limite sulcos.
Quinquaginta ipsi, si rite recordor, et omnes
Frugiferi: varioque illic in palmite turgent, 380
Quum Jovis incumbit tempestas laeta, racemi.
Vix ea. Laërtae, dum certa in mente volutans
Signa recognoscit, collapsi protinus artus
Diriguere omnes trepido, resolutaque virtus,
Ac nati collo circum dat brachia: at ille
Excipit exanimem, labentemque erigit ultro.
Ut voci via facta, animusque in pectore venit,
Continuo has rupit voces: o Juppiter alme,
Et vos caelicolae magni regnatis in arce
Siderea; jamjam credo, cogorque fateri, 390
Si meritas tandem poenas dedit effera pubes.
Id vero graviter metuo, ne concita contra
Irruat huc Ithacae manus omnis, et improba longe
Fama Cephallenum rumoribus impleat urbes.
At natus: fide, o genitor, nec talibus, inquit,
Sollicites curis animum: quin tecta petamus,
Telemachus praemissus ubi geminique sequuti
Pastores properant jussis convivia mensis.
Talia ubi dixit, gressus ad limina torquent,
Atque introgressi penetrali in parte domorum 400
Telemachum sociosque vident in frusta secantes
Ingentes armos, miscentesque humida vina.
Magnanimum interea Laërtem in sedibus altis
Lavit anus Sicula, et pingui perduxit olivo
Injiciens chlamydem fulgentem. at candida Pallas
Adveniens propior tersit squallentia regis
Membra auctans, pulcrumque magis magnumque videri
Jussit, et ambrosios cervici afflavit honores.
Nec mora, processit solio: miratur Ulysses
Aspiciens pulcro similem caelestibus ore, 410
Et subito: o genitor, quis te deus aethere lapsus
Mutat, et eximiis clarum decus artubus addit?
Cui tum Laërtes palmas ad sidera tollens
Voce refert: o rerum hominumque aeterna potestas,
О Jove nata, o Phoebe, utinam jam munere vestro
Qualis eram quondam, cepi quum Nericon altum
Litore in adverso ducens victricia bello
Signa Cephallenūm, nostris hesternus adessem
Talis ego in domibus, pugnamque aggressus Achivūm
Issem per medios cinctus fulgentibus armis. 420
Multorum haec ardens stravisset corpora leto
Dextera; tuque tua sensisses gaudia mente
Miratus tum, nate, ingentem caedis acervum.
Haec illi alternis dum jactant vocibus; omnis
Perfectusque labor, mensaeque ante ora paratae
Jam dapibus stabant: ergo discumbere pictis
Festinantque toris omnes, epulisque parant se.
Nec minus et senior Dolius stipante corona
Gnatorum advenit, multo defessa labore
Membra trahens. illum properans exciverat agro 430
Sueta anus et vernas curare et fida fovere
Omnibus officiis longaevum in sede parentem.
Hi simul ac Ithacum mensa videre cubantem,
Attoniti stupuere animo. quos mollibus heros
Compellat dictis, atque haec mirantibus infit.
О senior, vosque o juvenes accumbite mecum
Una omnes jamnunc, mirari et parcite. namque
Heic nos jampridem cupidos habet ardor edendi,
Cessamusque tamen, reduces dum tecta petatis.
Dixerat; ac Dolius palmas utrasque tetendit 440
Ad regem, amplexusque manus et dulcia libans
Oscula conclamat. spes o fidissima nostrum,
Venisti tandem, tuaque exoptata tueri
Ecce datur, nobis nil tale putantibus, ora.
Incolumis quando, dīs te huc ducentibus, adstas,
O salve, aeternumque mihi, rex optime, gaude,
Multa tibi superi faustae dent praemia vitae.
Quin et fare precor, num laetae conscia sortis
Penelope sensit reducem te numine divum;
Nuncius anne jubes, ferat haec praemissus ad aures? 450
Cui Laërtiades: quidnam haec te cura fatigat,
O senior? jam nota, inquit, sunt omnia, meque
Adspexit regina. haec tantum effatus, et ille
Paruit haud quidquam referens solioque resedit.
Heic etiam proles Dolio generata salutat
Circumfusa ducem, dextramque attingere gaudet
Laeta animis. omnes quo tandem munere functi
Hinc atque hinc patrem circa de more recumbunt.
Interea hi celebrant structis dum gaudia mensis,
Nuncia fama volans totam rumoribus urbem 460
Excierat spargens horrentia fata procorum.
Queis dictis cives turbati huc protinus atque huc
Cum gemitu strepituque ruunt ad limina Ulissei,
Corporaque exportant tectis, et fleta suorum
Pro se quisque viri condunt frigentia membra:
Ast alios alias properant deducere ad oras
In patriam celeri vectos per caerula cursu
Luctum infelicem lacrimasque parentibus orbis.
Ipsi in concilium perculsi pectora curis
Processere; ingens stimulat dolor ossibus ardens, 470
Praecipitatque moras. postquam venere frequentes
Surgit ibi Eupithes; namque huic praecordia luctus
Acrior intus habet dilecti ob funera gnati
Antinoi, primum quem vulnere stravit Ulysses:
Isque ibi tum lacrimans ita voce silentia rupit.
Horrendum exitium, cives, et funus acerbum
Unius a furiis tulimus, qui Dardana primum
Classe cita juvenum multos ad Pergama duxit,
Amisitque rates, sociosque in gurgite mersit;
Dein alios rapuit veniens, et lumina saevus 480
Prima Cephallenūm Stygias detrusit ad umbras.
Ergo agite, atque prius Pylias quam tendat in oras,
Elidis aut urbes, regnataque litora Epaeis,
Festinemus. an et tristes et semper inertes
Sic erimus? quae fama, viri, nos deinde sequetur,
Natorum fratrumque, ulti ni dira piemus
Funera? jam caeli superis haud vescier auris
Dulce mihi; praestat manes descendere ad imos.
Sed celerare juvat, ne quam fortuna salutem
Ocius ostendat fugientibus. atque ita fatus 490
Demisit lacrimas, luctuque incendit Achivos.
Hos inter motus, medio flagrante tumultu,
Ecce super linquunt Ithaci penetralia celsa
Servatusque Medon, et clarus carmine vates.
Succedunt ambo propius: stupor omnibus ora
Occupat, ut densa stantes videre corona.
Queis prudens haec voce Medon tum farier orsus:
Magnanimi audite, o cives: non ista vel ausus
Vel potuit, sancto divum sine numine, Ulysses.
Ipse ego Mentorea vidi sub imagine juxstaSic; nije uvršteno u Errata500
Stare deum, regis nunc saevo in pectore robur
Ultro incendentem, nunc tecta per alta cientem,
Turbantemque procos. infelix luctus ubique
Insuetusque pavor, confertaque turba cadebat.
Haec dederat vix dicta Medon; exterrita pallor
Omnibus extemplo trepidantibus ora notavit.
Atque his tum senior pavidis heros Halitherses
Mastorides, unus sollerti pectore gnarus
Cernere, quae fuerunt, quae mox ventura subibant,
Incipit, ac verbis animos permulcet amicis, 510
Haec fatus. dictis adhibete o pectora, cives;
Omnia contigerunt vitio haec et crimine vestro,
Vos caussa exitii; vos olim multa monentem
Mentora non passi meque ipsum audire jubentem,
Actutum insanos juvenum conpescere motus,
Qui scelus aggressi dirum res vertere fundo
Institerant omnes, thalamoque abducere sponsam
Ipsius heu regis sperabant: funere raptum
Scilicet haud umquam rediturum in tecta putabant.
At contra evenere: ergo parete volentes, 520
Nec properate viri, ne quis det sanguine poenas
Sponte ruens. vix fatus erat; pars maxima vulgi
Exsiluit magnas tollens adsidere Sic; i u venecijanskom izdanjuvoces:
Atque alii e populo mansere in sedibus isdem
Condensi. neque enim sub pectore dicta probarant,
Eupithei sed jussa timent, parentque coacti.
Saevit amor ferri subito; capit arma juventus
Impia, et ardescens inimica in praelia fertur.
Atque ubi fulgenti se quisque incluserat aere,
Una omnes campo ante urbem coïere patenti 530
Agmine conferto. dux ipse hortatur ovantes
Eupithes, gnati funus qui triste minatus
Ulcisci demens, reditu cariturus abibat
Jam Stygiae aeternum nocti damnatus et Orco.
Haec cernens tali affatur Tritonia virgo
Voce Jovem: summis o qui regis omnia solus
Imperiis, genitor, quae nunc sententia surgit?
Num patiere prius duro concurrere Marte
Hos atque hos placido quam jungas foedere dextras?
Cui tum nimborum rector sic ore vicissim 540
Orsa refert: quid, nata, iterum me talia poscis?
Non tibi jamdudum nota haec mea certa voluntas
Scilicet est, Ithacus rediens ut triste rependat
Caede nefas? quidquid placitum super, ipsa sequare
Sola licet: dicam tantum quae fata manebunt.
Quandoquidem diros juvenes est ultus Ulysses,
Ille diu patria laetus dominetur in urbe
Pace regens stabili populos; nos numine nostro,
Ne qua fuat rursum trepido discordia motu,
Natorum fratrumque peractae oblivia caedis 550
Ducamus. cessent illi velut ante quieti
Legibus inter se justis, tum copia semper
Fundat opes, roseoque adsit pax candida vultu.
Sic fatus stimulos accenso in corde Minervae
Subdidit. illa volat rapido per inania lapsu
Vertice descendens niveo stellantis olympi.
Ast heros, postquam mensarum expleta voluptas,
Hortatus socios: jam nunc e sedibus, inquit,
Prosiliens aliquis videat, ne cominus hostes
Improvisi adsint. nec plura his dixerat, unus 560
Natorum Dolii surgens mandata capessit.
Isque ubi contigerat limen, venientia cernit
Agmina, et inclamans fatur dein talia regi:
Arma manu, capite arma omnes, jam jamque propinquant.
Dixerat: assurgunt celeres, atque aere coruscant
Induti fidi quatuor cum rege sodales,
Ac seni juvenes Dolii genus; ipse senecta
Jam gravis heu multa, quando vis ultima cogit,
Cum Dolio sumptis Laërtes ardet in armis.
Hinc ubi cinxerunt rutilanti corpora ferro, 570
Postibus emotis procedunt: agmen Ulysses
Ducit agens, laterique Jovis de vertice nata
Mentoris os vocemque gerens stat bellica virgo.
Quam simul adstantem vidit Laërtius heros,
Telemacho sic laetus ait: nunc vivida bello
Pectora, nunc vires, o gnate, ostendere tempus,
Spectat ubi Mars quemque virum. neu magna tuorum
Facta genusque patrum, quos ingens gloria tollit
Per terras late claros praestantibus orsis
Degener heu patiare tua sordescere culpa. 580
Tum natus: jam tu genitor, tu maximus ipse
Testis eris, generi si tanto hoc dedecus addam,
Quod metuis, patiarque tuum vilescere nomen.
Vix ea; quum senior tollens ad sidera palmas:
Di magni, exclamat laetus, quae candida fulget
Lux haec orta mihi, quae mentem gaudia tanta
Sollicitant? una certant natusque neposque
Succensi alterno pulcrae virtutis honore.
Talia Laërtes, Tritonia cominus adstans:
O Arcisiade, sociis magis omnibus, inquit, 590
Care mihi, fer vota Jovi, innuptaeque Minervae
Protinus, ac validis intorque hastile lacertis.
Haec dea, et inspirat magnum acri in pectore robur.
Ille Jovem natamque Jovis per vota precatus
Ingentem totis contorquet viribus hastam,
Ac ferit Eupithen galeae per ahenea texta.
Dissiluere ictu perfossa, et cuspis adacta
Transiit adversi per tempora: volvitur ille
Frigidus, horrendumque super dant arma fragorem.
Contra autem primis pugnantibus incidit heros 600
Cum gnato immixtus, telisque atque ensibus ambo
Obvia utrinque metunt, et late corpora sternunt.
Et jam omnes tristi domuissent funere mersos,
Armipotens ni diva inclamans voce per auras
Jussisset subito totum consistere vulgus.
Quo miseri ruitis cives? jam ponite bellum,
Et properate fugam, duraque abscedite pugna
Sanguinis expertes. haec diva; et pallida tinxit
Omnibus ora metus, trepidisque excussa repente
Arma fluunt manibus, tellure et cuncta residunt, 610
Horrendum clamante dea; tum moenia cursu
Fida petunt, gaudentque fuga reperire salutem.
Terrifico clamore Ithacus fugientibus instat,
Attollitque leves saltus, ceu praepete penna
Insequitur caelo praedam Jovis ales aperto.
At pater omnipotens contorsit fulmen ab arce
Flammata, ceciditque deae Tritonidis ipsos
Ante pedes, regem quae tunc affata furentem est.
O Laërtiade sate clara e stirpe deorum,
Desine; neu saevas procedere longius iras 620
Indomito sic Marte sinas, ne rector Olympi
Saeviat horrifica molitus fulmina dextra.
Dixerat. ille deae paret jam victor, et imo
Pectore laetatur gaudens: tum foedera certa
Inter utrosque ferit Jove nata ipsa inclita Pallas
Mentoream referens et voce et corpore formam.