Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Hesiodus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1785], Hesiodi Ascraei opera, versio electronica (), 2747 versus, verborum 58425 [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; prosa - epistula; prosa - commentarius] [word count] [zamagnabhesiod].
HESIODI
ASCRAEI DEORVM GENERATIO.
HESIODI
Vers. 1 Principium nostri etc. Vti carmini Operum et Dierum priores decem versus ab
amiquissimis iam temporibus assutos fuisse credidit et Pausanias et Scaliger et
Heinsius et Clericus; ita et Theo goniae
priores hos cxv versus suppositos esse censuit Guietus. Illi Opera et Dies a contentionum divisione
incipere affirmarunt; hic a Chao Theogoniam
auspicatus est. Verum huic Guietiano placito non solum antiquitas tota
adversari videtur, sed et poetarum consuetudo, qui antequam rem ipsam
aggrediuntur, de qua scribere constituerunt, solent aliquid praefari, Musasque
invocare, ut quidquid canunt, earum afflatu incitati canere videantur. Multo magis
id Hesiodum fecisse credibile est, qui se a Musis edoctum non uno in loco
gloriatur . 2 Heliconis et umbras eto Quas nisi
patrias Boeotus vates Musas invocet? Helicon enim Boeotiae mons est Ascrae
imminens. Porro si Sam. Bocharti coniecturae fidendum, phoenicia vox hhalik vel hhalikon, unde videtur Helicon
fluxisse, montem altum significat,
uti re vera est.
4 Stagna Iovisque aram etc. Heliconem esse
7roXvv^ov nemini non notum. In eo autem
et aram Iovis fuisse ab Hesiodo discimus • 5 Permessove, Olmiove, aut etc. Clericus Olmium Permessum atque
Hippocrenem a vocibus phoeniciis deducit, ut Olmius sit ab hhol majo, quod valet dulcis aquis; Permessus a pheer-metso , quod est puteus aut fons purus; Hippocrene sit happhigran, hoc est fons erumpens .
Haec ille e Bocharti doctrina, a quo tantum dissentit in interpretatione
Permessi, qui per ipsum derivandus est a beer-metso, idest fons processus
. Sed ego quamvis sciam graecos a phoenicibus multa didicisse, quae uti sua
posteris venditarunt, tamen plus iusto phoenicissantes, si ita loqui fas est,
graecos fuisse factos et a Bocharto et a Clerico suspicor. Ad rem redeamus .
Permcssus ex Helicone ortus cum Olmio confluit in Copaidem lacum, uti docet Strabo
lib. ix . Hippocrene autem graecis est equi fons, quem a Pegasi ungula excitatum
ferunt Poetae; quamobrem non immerito fortasse addidi in versione illud Pegaseo.
9 noctis caligine septae etc. Musas noctu
incedere, ne videantur ab hominibus, passim legere est apud Poetas. Nec vero id,
uti pleraque alia, absurde ab iis fictum; ne mendacii scilicet convincerentur, si
aliter dixissent: plurimos enim testes falsitatis habuissent .
11 Aegida qui etc. Iupiter dictus est
Kiylo-/cq, quod a capra enutritus, e
cuius pelle Aegis postea compacta, horrendum nempe Iovis scutum, quo et Minerva
utitur, iuxta illud Virgilii: „ Aegida terrificam turbatae Palladis arma etc. Sed hac de re etiam
alibi. 12 te, Iuno argiva; etc. In Argo potissimum Iuno co lcbatur, passimque eadem a poetis argiva dicitur. Hinc Horatius Od. vil
inquit: „ Plurimus in Iunonis honorem „ Aptum dicit equis Argos etc. 13 Caeruleo insignem etc. Nempe y\ctVKwmv, quod est glaucis oculis intuentem. Porro olaucum
caeruleum ac cacsium idem ferme sonat apud latinos poetas, quum de oculorum colore
sermo est; licet aliqui discrimen agnoscant. 17 oculorum Cypridis ictus, etc. EcA/Jt0ioA£<pa£ov Clericus interpretatur
volubilibus palpebris id est paetam, ut latini vocabant Venerem; additque
lasciviae esse indicium nictare frequenter et signum amantium. Scholiastes autem
docet esse metaphoram desumptam ct-nro rwv iv
rcuq ajJ^eXoiq kxUw* Guietus ita dictain existimat, quod Venus in arcum
sinuata habeat supercilia. Sed quidquid sit de voce, ego rem ipsam saus apte,
opinor, explica^vi.
23 pascentem in saltubus agnos etc. Ergo
Hesiodus et pastor fuit et pastoritiam vitam egit; quod nullam tum natalium infamiam
denotabat, sed tantum vigentem adhuc antiquissimorum temporum auream illam vitae
simplicitatem, quam et in loeupletissimis Hebraeorum Patriarcliis admiramur, et in
maximorum regum filiis apud Homerum . Quid quod „ Pavit et Admeti tauros formosus Apollo etc? Caeterum ego crediderim,
fuisse Hesiodum a puero pascendis gregibus destinatum, sed quum maximum a natura
ad poeticam facultatem habuisset ingenium, litteris deinde sese excoluisse
diligentcr, atque artium disciplinis imbuisse, quas illa ferebant tempora. 27 probra virorum, etc. Haec certe Musarum
alloquu tio minime urbana videri possit, nisi velit Hesiodus significare, Musas et ex
pastoribus, qui x.cuc e\ey%e& et yxare^eg solum sunt, maximos vates efficere
posse, ut de se ipso nulla antea doctrinae laude florente vatem suavissimum
effecerunt. Nam quod Clericus ait, gratulari sibi poetam, quum primum alloquutae
sunt ipsum, conviciis esse usas Musas, quod id proprium fuerit primaevae
simplicitatis atque amoris indicium, non placet. Scio quidem et ab amantibus
dici solita convicia; et de hac re sibi gratulari Catullum in eo lepidissimo
epigrammate: „ Lesbia mi praesente viro mala plurima dicit etc. Sed haec admodum diversa
sunt; et quod attinet ad epigramma, illud praescnte viro tollit omnem dubitationem, quam ob caussam gauderet iis
conviciis Catullus. 28 imitantia yerum etc. Perperam heic
incusant He siodum, diis mendacia tribuisse, perinde quasi dii Hesiodii non homines fuerint,
et iisdem, quibus homines sunt, vitiis obnoxii. Quid quod et illa verba possunt
accipi de mendaciis non omnino veris, secl de poeticis fictionibus, uti sunt
apologi, metaphorae, allegoriae et cetera huiusmodi, quae si tollantur, maxima
poeseos venustas evanescat necesse est? Vetet haec interdicto in sua Rep. Plato, dummodo maiora ac graviora his
non permittat vitia. 32 Me lauri iussere virens etc. Mitto quae
vetus Scholiastes parum 'ad rem hoc loco dicit, quaeque itidem multis docet
Salmasius in Solini Polyhist. pag. 609.
Duo heic dicit sibi poeta munera a 4 Musis data,
insignia nempe poetarum et ipsam poeticam facultatem, quam qui profitebantur,
laureum gestare in manibus rarmim consueverunt. Id vero Hesiodo maxime fuit
peculiare, ut docet praeter alios Pausanias Boeotic. lib. ix, ubi loquitur de Hesiodi imagine male picta cum
cithara, quae non erat proprium ipsius gestamen: Ma nifestum enim est, ait, etiam ex
ipsis eius versibus, eum.ad lauri ra mum cecinisse. Integrum in hanc rem
habemus epigramma in An
thol. lib. iv. A'urcu 7roijJ-a.ivovra, etc. Lauri etiam ramum
gerebant, et folia admordebant, qui vaticinandi scientiam profitebantur. 34 venturaque vates etc. Lucianus, in
haXe^ei 7rqog
Hv/o&jv i eum furtive de more
interrogat, quae et quando futura cecinerit detexeritque hominibus? Vide Hesiodi
responsionem; et illud in primis tibi persuadeas, non quaerendam esse a poetis
nimis religiose rationem rerum omnium, quas dixerint; sed sciendum, multa a poetis
et metri caussa et aurium voluptatis proferri. Sed Lucianus his dictis minime
aquiescit, eumque ludibundus exagitat. 36 Seque adeo primo etc. Virgilius Eclog.
vnl: „ A te principium, tibi desinet etc.; et Horatius etiam multo pressius ep. I
lib. I: „ Prima dicte mihi, summa dicende Camoena etc. Porro hinc sese totum
effundit Hesiodus in Musarum laudes, quarum et suavitatem et scientiam et
potentiam celebrat, ut parem accepto beneficio gratiam referre videatur. 37 Cur tamen haec quercuque super etc.
Optime quidem haec explicat Scholiastes inquiens: Quid haec ad rem quam aggressus sum? Quem sequutus ego, illa avius a coepto addidi, ut clarior sententia
sit. Homerus habet huiusmodi loquutionem Hiad. X
et Odyss. Y. Primo loco ea utitur
ad inanes sermones, quos Achilles latuius non erat, significandos; in secundo ad
fabulam respicit, qua homines a quercubus lapidibusque nati ferebantur,
Penelopemque inducit alloquentem Ulyssem, quem adhuc, unde et quis esset, non
cognoscebat. Dixi
autem quercuque super petraque etc. usus
praepositione super pro usitatiore de, auctore ac duce Virgilio, qui in fine
lib. iv Georg. ait: „ Haec super arvorum cultu, pecorumque canebam, „ Et super arboribus etc. 40 Quae sunt, quae venient, etc. Eodem
ferme modo et Virgilius haec Hesiodi et Homeri loquens de Proteo lib. iv Georg. extulit: „ Quae sunt, quae fuerunt, quae mox ventura trahuntur. 41 Suavidico cantu etc. Hesiodus inquit
(ptovrj Gjj.ri(>£v<TCU ,
quod est simul voce concinere; nam Hesychio ojj.nqev£LV est ovjj.cpcuv£iv ex hji.au simul
et igeio dico. An hinc et Homeri
nomen? Non certe male Clericus suspicatur, id ei nomen fuisse inditum, postquam
divinis carminibus per totam Graeciam vates maximus inclaruit, quum prius
Melesigenas appellaretur a Melete fluvio non procul a Cumis aeolicis fluente, de
quo et Moschus in Epitaph. j3ionis, et
Herodotus loquitur in Homeri Vita; iuxta
quem, ait, eum mater Critheis pepererat. Notandum, Cumaeos dicere ojj.r\qisq caecos fuisse solitos. Hinc
fortasse tota de Homeri caecitate exorta fabula, de qua et M. Tullius vehementer
dubitat, et multo certe verisimilius est, eum ab artis excellentia, quam ab
infortunio cognomen invenisse. Quin et Hesiodi nomen Ttol^.
To nmv ccSw*
44 Qua ridet perfusa etc. Retinui illud
ysXcc ' nam et graecis et
latinis poetis sollemne est rebus etiam inanimis risum tribuere. Sic praeter alios
Lucretius lib. I: „ tibi suaves daedala tellus „ Submittit flores, tibi rident aequora ponti. 46 illae cantu genus omne deorum etc. Ii,
qui divi sint, postea docebit Hesiodus. Heic tantum observandum, terram caelumque plurimos
deos progenuisse, ex iisque alios enatos, ut mox videbimus, donec ad Iovem
deveniamus, in quo tertia quodammodo deorum aetas consistit. Caelus enim prius
regnavit, deinde Saturnus, tum ultimus Iupiter. 58 Pieria in viridi etc. Pieria mons est
et regio eidem subiecta ad Thermaicum usque sinum producta, qua clauditur
Thessalia ad septemtriones, ad austrum Macedonia . Heic et Pimpleus mons,
unde et Pimplaeae et Pierides Musae dicuntur. An vero Musae a Motsa, voce phoenicia, quae inventricem sonat, nomen antiquitus
acceperunt? Certe ab omnibus carminis inventrices celebrantur. 59 ubi se tollit Eleuther etc. Eleuther
urbs Boeotiae a quodam rege eius urbis sic dicta, inquit Scholiastes, pergitque docens; est etiam mons, ut perhibent, cognomento Herois.
Ad Citheronis radices sitae erant Eleutherae, de quibus in Atticis ita
Pausanias: „ Eleutherarum adhuc cum muri tum aedium erant vestigia . „
Manifestum autem ex his urbem paullo supra planitiem ad Cithe„ ronem fuisse
conditam etc. „. Itaque quamvis Musas in Pieria natas Hesiodus concedat,
matrem tamen ex Boeotia fuisse, quum Eleutheri imperasset, contendit, ut hanc
etiam gloriam patriae vindicet, quemadmodum et Scholiastes observavit. 60 Solamenque malis etc. Quanto sunt
curarum levamento Musae, ii tantum nesciunt, qui numquam ad huiusmodi studia
animum adplicuerunt, aut severioribus litteris toti occupati omnem animi
hilaritatem voluptatemque aurium exuerunt morosi ac tetrici, et digni( sententia Pindari, qui in Tartaro cum Iovis osoribus
torqueantur. 64 circumvolventibus horis etc. Horae et
apud Graecos et apud Latinos varias anni tempestates significant. Exempla multa invenies et in
Ios. Scaligeri lib. I De emend. Temp., et
in Vossii EtymoL ad vocem hora, et in alioruin Scriptorum libris, in
quibus etiam videbis hanc vocem horam sero
fuisse traductam ad vige b
simam quartam diei nocusque partem distinguendam. Saepe sunt venustatis
praesides. 70 Sedibus adiunctae Charitum etc. Recte
quidem vicinae Musis habitare dicuntur Gratiae, uti et Cupido. Quid enim Musae
valeant, nisi accedat Gratiarum lepos, et Cupidinis non lascivientis, sed animorum
motus honeste excitantis, hilaritas? 74, Tum quoque siderei etc. Iupiter, uti
omnibus notum, habitus est summus caelorum rex; sed idem, quum homo antea fuisset,
ut multa de eo nobis ab antiquitate tradita persuadent, Thessaliae imperavit.
Quare Olympus Thessaliae mons ab aliis poetis, et ab Hesiodo praesertim, pro ipso
saepe caelo accipitur, et vice versa caelum pro Olympo monte, foeda quadam rerum
nominumque confusione, qua id manifeste constat solum, nihil certi antiquos
Theogoniarum scriptores habuisse, sed hac illac parum sibi consentientes
errasse.
80 .... Saturno iam vi genitore subacto
etc. Qua id ratione acciderit, multi iam memoriae prodiderunt, et mox
videbimus, ubi ad Titanum pugnam egregie ab Hesiodo descriptam perveniemus. 84 Clioque, Euterpeque etc. Haec sunt
novem Musarum nomina, quarum singula aliquod e poeseos officiis seu effectis
significant. Calliope autem idcirco praestantior ceteris dicitur, quod illi
Epopeia tribuitur genus poeseos omnium maxime excellens, quo nempe heroum laudes
celebrantur.
106 Ab Iovc sunt reges etc. Quemadmodum
primus inter deos honore Iupiter est, ita reges inter homines. Idcirco etiam dicti
sunt SloyeveHg quasi geniti love, et hoTPEtteiq & Iove nutriti. 108 Olli vox dulcis etc. Homerusne ab
Hesiodo, an Hesiodus ab Homero hanc loquutionem accepit, qui in Iliad. A. ait de Nestore iuxta versionem vere
Virgilianam mei Cunichii: » Cui vox manabat ab ore
119 Dicite, qui Terra etc. In hoc, et in
sequentibus versibus videtur Hesiodus, quod saepe facit, Theogoniam cum Cosmogonia
confundere. Immo quid aliud tota ferme eius Theogonia est, nisi quaedam rerum in
mundo conditarum prosopopoeia, quae non ficta ab inani vulgo postea habita est,
sed vera, quum maxima huiusmodi rerum atque nominum et in astronomia, et in
scriptis hieroglyphicis vestigia expressa nec satis intellecta admiraretur.
130 Principio magnum Chaos exstitit etc
Hoc totius Theogoniae fundamentum est
Hesiodo, immo potius, ut dixi, Cosmogoniae, si Chaos ab Ovidio Metamorph. lib. I recte fuit descriptum: ita
enim canit: » Ante mare et terras et quod tegit omnia caelum, » Vnus erat toto
naturae vultus in orbe, » Quem dicere Chaos, rudis, indigestaque moles,
» Nec quidquam nisi pondus iners, congestaque eodem » Non bene iunctarum
discordia semina rerum. Postea, aliquot versiculis interiectis, pergit idem vates:
» Hanc deus et melior litem natura diremit, » Nam caelo terras, et
terris abscidit undas, » Et liquidum spisso secrevit ab aere caelum etc. Ita
Ovidio Chaos non aliud est, nisi quaedam confusa rerum congeries, quam deus, quum
voluit, suas in partes divisit ordinavitque, ex eoque ordine rerum haec summa,
quam oculis usurpamus mundumque dicimus, exstitit. Hoc et Hesiodi Chaos sit
oportet, nisi quod apud ipsum nescio quid animatum esse videtur Chaos et quaedam
aeterna veluti persona, quae non solum rebus in se collocandis spatium praeberet,
imo esset ipsum spatium; sed quae rerum omnium faciendarum semina aut vhnvi ut graeci dicunt, contineret. Simile
quid affirmat Bruckerus in Instit. hist. phil.
edit. Lips. pag. 108 colligi ex fragmentis orphicis, quae satis luculenter
systema emanativum, ut vocant plulosophi, supponunt. Itaque dicit: statuendum esse
ab initio deum et Chaos unum fuisse, illumque hoc velut animam informasse, exque
hoc universo sua activitate rebus omnibus originem dedisse etc. Ergo Chaos habitum
est et animatum, et productivum, et ab alio non factum, quamvis contrarium auctor
Clementinarum homiliarum evincere conetur, illud Hesiodium yever interpretando iyevero, quasi sit iyevnQn, nirairum genitum est. Haec
ille Homil. vl. Sed si hoc cogitasset poeta, dicit optime Clericus, caussam
aliquam commeatus esset, a qua genitum Chaos dixisset. Addo ego, si et vitam ipsi
denegasset, quiddam aliud in scenam produxisset, cuius efficacia atque vi omnia
prodierunt: saltem adduxisset fortuitam illam Epicuraearum atomorum
concursationem, de qua passim Lucretius. Nec tamen defuerunt, qui heic veram
Moysis de mundi opificio doctrinam allegorice adumbratam ostendere conati sunt;
cuius etsi aliqua vestigia apparere possint, tamen pleraque coacta sunt atque
absurda, quae afTeruntur. Nisi creatio, quam e sacra Scriptura didicimus, mundi
adstruatur, semper caecutiemus eque uno errore in alium perpetuo deferemur. Ex
illo unice fonte doctrina vera petenda est. 131 Terra domus sedesque etc. Altera a
Chao Terra est; sed a quo ipsa facta sit, quum sileatur, eam etiam iuxta Hesiodum
dye— vvrriv dicere necesse est,
saltem quod pertinet ad eius informem originem, qualem fortasse et Aristoteles
statuebat. Quomodo autem ea esse potest sedes deorum, quum dii non in terris, sed
in caelo habitare credebantur? Ideo nimirum, quod ii qui postea dii habiti sunt,
homines erant, superstitiosaque aliorum hominum vel benevolentia, vel inscitia in
caelum post mortem fuerunt evecti. Videbimus autem terram ipsam esse quamdam
personam, et ex caeli congressa, velut feminam ex mare, producere quamplura. Id
fortasse allegorice fictum, quod terra pluviis irrigata ac sole calefacta fit
frugifera. 133 Tartaraque immenso etc. Quid Tartarus?
Guieto est v7to rm yrjv iiegog rov xaaq;
immo potius per Hesiodum terrae pars nobis aversa, quum sit jxu%w %0<jvo? evqvoleiriq • Sed alio
in loco ab eodem Hesiodo sub terra, seu, ut clarius dicam, trans terram Tartarus
col
locatur. Vbicumque sit, Clericus docet vocem phoeniciam tarahh tarahh derivari a radice hebraea et
arabica tarakh, et sianificare mo lestiam creare et longe amovere. Itaque Tartarus erit
molestissimus ac remotissimus locus, quum repetitio radicalium sit apud Hebraeos
superlativi loco. Huic explicationi ea, quae Hesiodus de Titanum carcere dicit,
favere maxime videntur. 134 Atque Amor, ille etc. Amor iste caussa
est, opinor, generationis, seu rerum omnium, ut ita dicam, vis generatrix, et per
quam, quemadmodum et Lucretius canit, „ Genus omne animantum concipitur,
visitque exortuni lumina solis „. Vide autem apud Bruckerum Instit. hist. philos. pag. 67, quae ex Thooti
annalibus descripsisse in quodam fragmento Sanchuniathon dicitur: nimirum „
Huius universi principia fuisse aerem tenebricosum et spiritualem, et Chaos
turbidum atque caligine involutum, quae quum ab infinito tempore nullo termino
definirentur, spiritum, principiorum suorum amore exardescentem commixtionis
auctorem fuisse, et ex hoc nexu ortam cupidinem fontem exstitisse creationis,
spiritu suam gencrationem ignorante. Inde vero etc. Haec ad Cosmogoniam phoeniciam
pertinent, in qua suum Amor locum obtinebat, ut in aliis plerisque. Aristophanes
autem in Avibus, ubi de mundi creatione
aves loquentes inducit, haec habet:» Chaos erat et Nox Erebusque niger primum
et Tar» tarus latus. Terra vero neque aer, neque caelum erat. Erebi vero
» in infinito sinu parit primo Nox nigris alis praedita ventosum ovum, »
ex quo circumactis tempestatibus pullulavit Amor desiderabilis etc. » Deinde
sic pergit: » Hic autem Chao alato mixtus nocturno in Tarta» ro lato
fecit genus nostrum, et primum reduxit in lucem. Prius au» tem non erat
immortalium, antequam Amor commiscuit omnia etc. » Quamvis ergo comice heic
aves glorientur sese esse antiquissimas; tamen manifeste constat, Aristophanem
haec e veteri aliqua Cosmogonia descripsisse, in qua vis rerum effectiva Amori
tribuebatur. Sed
et ipse apud Aristophanem productus est ab ovo illo ventoso: apud Hesiodum
improductus est, ut Chaos, ut Terra, ac Tartarus. Quae quatuor a quo sunt genita,
plane ignoramus ope huius Theogoniae, nisi fortasse ipsa statuantur r\ $ti]Uaf>y{x.7)
Svvccjak; , quum ex
nihilo nihil etc. 137 Nigra Chao sata Nox etc. Prima haec
est omnium generatio sine ullius, ut apparet, admixtione. Neque enim necesse erat,
ut res quae in privatione lucis consistunt, ab alio quam a solo Chao, informi illo
ac tenebricoso spatio, exordium ducerent. Porro Nox et Erebus idem est, si vocis
vim spectes; nam et Moysi hereb aut erbo tenebrae sunt. 138 Atque Dies e Nocte etc. Aether seu
serenitas et dies ipse ex Nocte Ereboque prodierunt. Ne quaeras, qua ratione ex
rebus, immo ex non rebus, res omnino contrariae ac diversae exstiterint? Satis est
scire, lucem post tenebras exortam ita, ut diei nox respondeat, ereboque
aether. 140 Terra autem etc. Id recte, inquit
Clericus, nam et Moy— ses post terram caelum formatum docet. Videtur autem
Terra per Hesiodum nullius concubitu indiguisse, ut caelum montes speluncas
pelagus, pontumque produceret, contra quam factum est in ceterarum rerum
productione.
146 Et Pontum dulci sine amore etc.
Distinauit Hesiodus Pelagus ac Pontum, fortasse ut significet mare, quod Tyrrhenum
dicimus et Euxinum. Cur vero hic Pontus sit dulci sine amore, nihil dixerunt, aut
Guietus, aut Clericus, aut ipse Graevius; nam nihil de Euxino suspicati sunt.
Iohannes Rinaldus Carlius, quem ego virum honoris caussa nomino tum ob eius
singularem doctrinam eruditionemque, tum etiam ob eximiam, qua me complexus est,
humanitatem, quum in italica huius poematis versione adhuc adolescens hunc locum
interpretatus esset de Euxino mari, illud are^
(piXorriTog dicit maxime convenire Euxino, quod antiquitus Axenos vocabatur, quasi inhospitalis et
propter insulas Cyaneas naufragiis famosas, et propter barbararum gentium, a
quibus incolebatur, feritatem. Id et Ovidii testimonio pluribus in locis et Plinii
Hist. lib. vl cap. 1 facile esset
confirmare. 147 Concubuit Caelo etc. Quid est concubuit Caelo, nisi quod Terra, quae prius
tota aquis tegebatur, quum in varias cavita— tes vallesque dehisceret,
locumque aquis efficeret, ipsa quodammodo emerserit, ac proindfi caelo
propinquaverit? Illa autem aquarum congregatio, quae in maximum telluris hiatum
resedit, Oceanum efTecit, cuius nomen vel repetatur ab antiquissima graecorum voce
Q^yriv vel ab hebraea Aggan, vel a chaldaica Ogan, sonat lacum , crate— rem, cavitatem etc. Vide adnot. Clerici, et
Bocharti cap. xxxvl lib. I, Chanaan, et Cudvohortum, et alios Scriptores, qui de
tellure primitus aquis cooperta egerunt. Hoc obiter animadverto, Caelum esse mihi
masculini generis , quum numen quoddam fingitur, uti est
et M. Tullio, et passim Scriptoribus latinarum veterum inscriptionum •.
soli Hygino Caelum dicitur, non Caelus .
148 Caeumque Creumque etc. Sic et
Virgilius lib. I Georg., ubi quintam
mensis diem superstitiose docet esse vitandam, ait: » tum partu terra nefando » Caeumque, Iapetumquc creat saevumque Typhoea, » Et coniuratos
caelum rescindere fratres. Quisque autem per se videt, quod heic innuitur,
antiquissimam nempe fuisse traditionem apud populos, homines e terra prognatos
seu potius effectos esse. Haec vero nomina, ut bene monet Clericus, partim sunt
hominum mulierumque, partim poeticarum personarum, de quibus suo loco iterum
sermo erit. 151 Vltimus hos inter etc. Saturnus a
Caelo Terraque ultimus in lucem emissus esse, non quod ipsa natu minimus fuerit
omnium fratrum, sed horum tantum, quos hucusque recensuimus, dicitur. An YLfJovoq appellatus, quod tempus mutat
omnia? Certe ipse re— rum ordinem mutavit, regnumque in se transtulit,
Caelo patre male mulctato; induxitque secundam quamdam vel deorum, vel hominum
aetatem aut dynastiam. Quod qui acciderit, paullo inferius videbimus. 154 Quin et produxit Cyclopum etc.
Cyclopes viri Chek-Loub , idest viri
sinus Lilybaetani, qui antiquissimi fuerunt Siciliae cultores
aliarumque finitimarum insularum. Vide lib. I cap. xxx Chanaaa Sam. Bocharti. Quod vero ait
Hesiodus, eos ideo fuisse dictos Cyclopes, quod unum instar circuli oculum in
fronte haberent, id omnino graecorum poetarum fabulis tribuendum, qui hoc nomen
sua lingua interpretantes, non phoenicia, cuius est, uti aliarum etiam rerum,
veterem historiam traditionemque nugis foedissime corruperunt. Diis autem
similes Cyclopes dicuntur, inquit Clericus, quod essent similes usfia^uoig dvfyaatv bl 7rqooTQi rhv
E'AAa^a exTtauvTO •
Nam ipse contendit vocem Seog
antiquitus apud graecos significasse non solum naturam aeternam ac
divinam, sed etiam eximiam ac venerandam, et hominibus supra vulgus evectis
tribui solitam. Vide part. ll Art. crit.
sect. I cap. nl apud eundem. A ®eoq autem verbum est 6rieo]j.ui admiror; unde illud Evangelii dii critis significat fortasse, eritis
admirabiles, clari, spectandi etc. Negari tamen non potest, decursu temporis
hanc vocem designasse naturam quamdam humana praestantiorem adeoque immortalem
nempe deum. 161 vis multa incrat etc. Cyclopes
fuisse non modo viribus sed et arte pollentes, Hesiodum heic voluisse significare, auctor est
Clericus. Sed Homerus, ubi in Odyssca
de Cyclopibus sermonem habet, videtur contrarium sentire, et genus
hominum ferum omnino atque agreste depingere, ut pote qui neque iura haberent,
neque agriculturam exeicerent, neque navigationem co
gnoscerent, neque hospitalitatem colerent. Ita enim, ut ego veni, ipse ait lib.
ix: » proramque Cyclopum » Vertimus ad terras. haud est affabilis ulli » Effeia gens, fastuque
tumens etc et post pauca » . . . nec frangit glebas neque conserit arva; » Non populi coetus
agitant, nec iura, nec ulla » Foedera: in aerio praerupti vertice montis
» Antra tenerrt. sua quisque regit etc Itaque si heic ab Hesiodo iisdem
artis aliqua praestantia tribuitur, malim id intelligi dictum de Bronte,
Sterope, aliisque vulcaniae officinae administris, de quibus Virgilius ait: » Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro » Brontesque, Steropesque
et nudus membra Pyracmon etc. quam gen eratim de universa Cyclopum gente. 164 Cottusque Briareusque Gygesque etc.
Quid tria haec monstra? Phoenrcia vox Kot,
fastidiosum et rixatorem
sonat; Briah-jiri, creatura.
time; Gog denique ducem improborum, si irrterpreteris ex
arabica radice agag. Hinc recte
Clericus opinatur, hos fuisse tres antiquissimos latrones, et corporis
validitate, et praedonum, quibus imperabant, numero terribiles. Hosce mox
videbimus in pugna deserere TitanoS, et sequi Iovis partes. Homerus etkm Jliad. lib. I haec habet de Briareo, ut
cl. Cunichius vertit, ubi Achilles Thetidem matrem alloquitur, dicitque ex
eadem audiyisse, eam solam avertisse quondam Tonanti
» Exitium, cum vincla olli di, vimque pararent, » Neptunus pater et Iuno, et Tritonia
Pallas: » Solam atrox turbasse nefas, subitoque vocasse » Centimanum,
divi Briareum quem nomine dicunt, » Aegaeona homines. advenitj robore
praestans » Ille suum patrem, multo qui laetus honore » Caelicolas
inter magna in Iovis aede sedcbat.. » Hunc veriti abstiterunt coepto di:
vincla trementum » Excussa e manibus, libertas parta Tonanti est. 17 3
Namque illos etc. Ne sibi imperium
ab his tribus fortissimis ferocissimisque natis eriperetur, eos pater, ut
primum pubertatem attingebant, vel teterrimo mandabat carceri, vel longe a se
in alias regiones mittebat custodiendos. Sed a Iove liberati fuere. 177 Intus Terra gemens etc. Aegre
nimirum ferebat mater tantam patris in liberos crudelitatem: matrum enim
ingenia procliviora plerumque quam patrum erga filios.
182 O mea nequidquam soboles etc. Quum
nullum saeviendi modum Caelus adhiberet, nullaque re lacessitus furere
pergeret, mater natos adhortatur, ut extremo in malo extremum capiant remedium.
Vides opinor, quam haec plena periculosae cuiusdam pravitatis exempla sint. 195 Dat falcem ingentem etc. Terra
igitur invenit usum falcis, ut homines, quos ipsa ferebat fructus, haberent,
quo meterent. Sed eam tum Saturno dedit ad alium omnino finem longeque
diversum.
Qua ex re videlicet falcatus et falcifer a poetis postea Saturnus clictus est,
ut maxime improbitatis indicium perpetuo exstaret. 198 Coniugis in gremium properat etc.
Hinc fortasse illud Virgilii Georg.
lib. II. » Tum pater omnipotens foecundis imbribus Aether » Coniugis in
gremium laetae descendit, et omnes » Magnus alit magno commixtus corpore
foetus. Itaque, ut alias monui, si quis dicat, hanc omnem caeli cum tellure
commixtionem nihil esse aliud, quam terram a pluviis irrigatam iisdemque
foecundatam, Virgilii etiam auctoritate se tuebitur. 200 Excitus insidiis gnatus etc.
Habitus heic metentis optime describitur: laeva enim aristas comprehendimus,
dextraque falcem suppouimusquae quum resecantur, non amplius pubescunt; grana
vero quae excutiuntur, rursum in terra adolescunt. Hinc illa, credo: *» . nam quotquot in alvum » Sanguineae erupere atro de vulnere guttae, » Suscepitque omnes
terra, ac vertentibus annis » Edidit immanes et Erinnyas, et fera monstra
etc. Sed Clericus ingeniose rem aliter explicat, allegoriamque interpretatur.
Quaenam sunt haec jj.r$eoL, inquit,
quae abscidit Saturnus? Omnino existimo Hesiodum, et qui eum hac in re
antecesserant aut sequuti sunt, lusisse in ambiguo. Vox u,ri$o$ duo significat pudenda et consilium, quumque audissent dici Saturnum
a7roTe]J.eiv jj.n^oq, data opera ita
rem acceperunt, quasi narraretur ei pudenda resecuisse, ut reqoLToKoyixiq, quas habebant, locus
daretur; quamvis piobe
scirent consilium seu consiliarios intelligi, quorum impulsu Thessalia excedere
coactus fuerat Saturnus. Hosce igitur consiliarios fugavit, et navibus in Asiam
redire coegit. Sic Clericus: ipse enim in ea est opinione, quae et verisimilior
et communior, primos Graeciae incolas sive Bosporum transfretantes, sive
Euxinum circumeuntes ex Asia venisse, sedesque in Macedonia et Thessalia
fixisse, quandoquidem illic erat Saturnus, quum a Iove victus est, ipseque
postea Iupiter ibidem regnavit e Creta devectus. Haec vere digna sunt quae
dicantur, nugae canorae. An hinc etiam antiqua illa Venus sine concubitu, et
recens Spallantiana confirmabitur? 207 Eiid.it immanes ct Erinnyas etc.
Nihil heic aliud fortasse, ut Clerico placeamus, nobis innuere videtur
Hesiodus, nisi maxima bella caedesque exstitisse per terras Caelo devicto a
filio Saturno . Erinnyes enim furiae sunt bellorum comites pugnarumque
asseclae; Gigantes fortissimi milites, qui bellum contra Saturnum reparantes
caedibus longe lateque saeviebant; nymphae autem Maliae hominum occisorum
animae. Nam Clerico Nephaschoth Mlouoth
hebraice vel phoenicie, seu Naphschon
Malcjon syriaca inflexione, sunt animac plcnae , seu quibus expletum est vitae tempus. Porphyrius
etiam antrum illud seu nymphaeum in Odysseac
lib. xul, de quo sic Homerus:
» Desuper umbrosis complectens frondibus antrum, » Antrum horrendum,
ingens, nympharum humentia templa » Naiadum. solido excisi de marmore
circum » Crateres, ansisque utrinque exstantibus urnae, » Mellaque
apes stipant, vivoque baerentia saxo » Stant iuga, ubi resono percurrunt
pectine nymphae » Puniceo tenues variatas murice telas etc. animabus
sacrum credit, quas veteres ait vocasse Melissas, seu potius iuxta Hesiodum
Melias. Sed quam parum fidendum buiusmodi etymologiis, satis omnibus opinor
notum. 210 Quin ferro postquam etc. En aliud e
Saturni jj,ri$£ffl multo magis
mirandum prodigium. Illa enim ferebantur ponto spumantia, eque ista thaumaturga
spuma dearum pulcberrima concreta est Venus. At quid hoc monstri? Clericus
opinioni, cui semel adhaesit, insistens, ait Caeli consiliarios a Saturno
expulsos marique expositos Cythera pvimum appulisse, ex eaque sinus Laconici
insula in Cyprum Veneris cultum seu Aphrodisia attulisse. Sed per Herodotum
Cyprii non a Cytheris, sed e Syria hunc sacrorum morem accepe— runt, ubi
antiquissimum Veneris Vraniae templum erat in urbe Ascalone, eodemque teste
Iib. I c. 105 templum, quod est in Cytheris, condiderunt phoenices ex ipsa
Syria devecti. His etiam Pausanias sufFragatur. Porro norunt omnes, plures
inveniri Veneres apud mythologos diversis nominibus pro diversitate locorum
appellatas, quarum et diversa generatio fingitur. Certe haec Caeli filia, non
Iovis.
228 Protinus huic sese etc. Amor et
Cupido cum Venere heic societatem iniisse dicuntur. Ergo et ipsi inter se
distincti sunt, et ante Veneris ortum existebant; ergo non eius filii, ut
posteriores poetae multi finxerunt. Amor quidem tam antiquus est, quam ipsum
Chaos, uti vidimus. Cupidinem pariter vidimus Musis proximum habitare; sed
Musae a Iove sunt genitae; quapropter hinc antiquitas Cupidinis nequit
affirmari. An vero hae duae personae allegorice explicandae sunt, quod
nimirum Venus quum in deorum hominumque conspectum se primum dedit, maximum
sui amorem desideriumque mira formae pulcritudine excitarit? Ita profecto
opinor. Erit ergo Amor caussa, Cupido effectus.
231 Hae subito laudes etc. Idest
ante Iovis regnum haec illi fuit cura demandata, ut iuvenum puellarumque
voluptatibus praeesset, resque amatorias administraret. Multa enim munera
Saturno devicto antiquissimis deorum a Iove conservata, multa etiam addita,
quae ante non habebant, ut mox videbimus, ubi de Hecata sermo erit. 235 At gnatos genitor etc. Docet
Hesiodus, a patre Caelo filios esse dictos Titanes a,7to rov rirctiveiVy quod est plectere, quod nimirum ausi sunt in
patrem manus iniicere. A Callimacho autem multisque aliis poetis Titanes
dicti sunt ynyeveiq et 7tr\\6yovoi e terra seu luto geniti,
quod cum phoenicia explicatione nominis consentit nam Tit est lutum. Quum addit porro: » Quod sanguine quondam »
Vltus, et ingenti miserorum caede piabit. alludit ad bellum, quod
contra Iovem gessuri erant, et in quo victi fugatique aeternis erant in
Tartaro suppliciis cruciandi. 240 Nox autem Fatumque ferum etc. Si
haec tot tantaque monstra regnante Saturno Nox edidit, recte petit Clericus,
quando illa
exstiterit aurea hominum aetas ab Hesiodo in Oper. et Dieb. descripta, ac post illum
ab aliis passim poetis? Vide quae ipse ad hunc locum illustrandum affert;
ubi illud in primis placet, quod dicit, sic homines a natura esse factos, ut
praesentia dumtaxat mala sentiant, praeteritaque facile oblivioni mandent:
quapropter scnes ea, in quibus vivunt, tempora vituperare, exacta iam,
laudare solent. Omnes enim, qui suam cum praeteritis aetatem couferunt,
antiquio— rem praeferre suae consueverunt. 241 ... sopor quoque natus ab illa
etc. Praeter Fatum Parcain Mortemque Nox genuit Somnum atque somnia
suapte virtute. Nox enim, in qua propter tenebras ereptumque solis lumen a
labore diur110 desistimus, nos ad somnum allicit, facitque ut dormientes
somniemus diversis rerum caussis agitati. Hinc etiam illa Virgilii: »
Et consanguineus lethi sopor et mala mentis » Gaudia, mortiferumque adverso in limine bellum etc. 243
... . exin Momum plenamque dolorum
etc. De Momo satis luculenter disserit Lucianus in deorum conventu,
ubi suos ipsum mores naturamque inducit explicantem, omniumque deorum vitia
non minus libere quam lepide carpentem. Nemo autem est qui non videat, eum
idcirco Noctis filium dici ab Hesiodo, quod magis in usu sit aliena clam
mordere quam palam allatrare . Clericus autem, phoenicissans de more, hoc
nomen a voce phoenicia Moum aut
Morn, quae vitium sonat, derivat. Quare et
adiectivum a,u.ciOjj.o;, quod
habetur inferius, recte explicabitur sine
vitio seu quod ab ipsa maledicendi libidine carpi nequeat. Aerumna
item Noctis filia ex eo credo, quod curae noctu augentur; est enim per
Ovidium Nox curarum maxima nutrix, quod mens in iis defixa, nec a sensu
rerum
aliarum distracta, insomnis magis haereat quodammodo in ea re, quae sibi
displicet, tenaciusque insistat. 244 . . . Hesperidasque, quibus etc
Nymphae Hesperides omnibus notae, uti et fabulae, quae de ipsis
circumferuntur. Locus magis, quem incolebant, incertus: nam quidam
scriptores eum fuisse in Africae continente, quidam in mari perhibent,
iuxtaque Atlantem ad Occasum . Graevius immerito contendit, locum hunc
fuisse insulas Gorgadas, quae sitae contra EWi^s Ke^ag a Pomponio Mela lib. 11I c. x
olim descriptum, nunc a recentioribus geographis dictum Caput viride. Itaque nec iuxta Plinium
horti Hesperidum statuendi in Berenice Cyrenaicae urbe, nec in Lixo urbe
Mauritaniae Tingitanae; ubi, ait, regia Antaei certamenque cum Hercule et
Hesperidum horti; sed in Oceano atlantico. Quod vero Oviedus lib. il Hist. affirmat, insulas Antillas esse
veterum Hesperidas, itaque fuisse dictas ab Hespero xil hispaniarum rege,
qui regnavit anno Mdclviii
ante Christum, nullius profecto momenti est. Non enim videtur is
locus nomen ab ullo rege Hespero accepisse, sed a stella, quae noctem
praecedit. Itaque graecis Hesperia est et Italia et aliae etiam regiones,
quae ad noctem seu occasum solis respectu ipsorum sitae sunt. Vide Ovidium
prope flnem lib. iv Metamorph., et
Pontanum iu Hort. Hesp. et Diodorum
Siculum lib. iv Biblioth. qui omnes
Hesiodo aliquid acldidere. 245 Malaque, et optatis etc.
Athenaeus lib. 11I scribit, mala Hesperidum Lacedaemone diis apponi solita,
ac grati esse odoris, sed non comedi etc. Rursusque eodem loco Aemilianum
dixisse docet, Iubam Mauritaniae regem virum doctissimum in commentariis de
Libya meminisse citri, et affirmare vocari a Libybus malum hespericum; a
quibus etiam Herculem tulisse in Graeciam mala, quae ob
colorem dicuntur aurea etc. Diodorus autem Siculus lib. iv haec habet: In
regione quae appellatur Hesperitis, aiunt fuisse duos fratres Hesperum et
Atlantem; hos vero habuisse oves incredibilis pulcritudinis, colore rutilo,
et ad aurum accedente: qua de caussa poetae cum oves jj^rsKct vocarent, appellasse eas
%^u<ra jjjxa, • Hinc et
Bochartus in Chan. lib. I: Aurea
mala, quae draco observabat, fuisse vult opes vel ab eodem vel ab alio
congestas, ex eo potissimum, quod pecora maximae fuerint veterum opes. Sed
huic opinioni omnium ferme poetarum consensus adversatur. Quid autem heic
venit in mentem Guieto nos docere x&QTtbv xctr k^oyyv rov cnrov esse per Hesychium. Sit ita
sane: sed heic ab Hesiodo non alterius fructus fit mentio, nisi earum
arborum, quarum fructus sunt mala aurea. 247 Ipsa etiam immitesque deas etc.
Hesiodus quidem habet x,ai jjA^aq,
x.a< vSnqctq kyeivaro
vriXeo7roiV8g, quod valet genuit
Sortes et Parcas immites. Sortes autem et Parcae unum idemque
sunt, tan— tumque rebus diversis , quibus praeesse credebantur,
distinguuntur, ab iisque nomen accipiunt. Parcae enim non solum vitam
hominum curare, tempusque vivendi omnibus praefinitum tueri dicebantur; sed
omnia, quae iisdem in vita, seu laeta seu adversa contingebant, efficere
atque administrare; ac tum proprie erant Sortes. Hinc ea quae sequuntur: » Hae bona didunt, » Atque mala exortis primum mortalibus aegris.
Nomina autem earum sunt, Clotho a KKco&etv, seu nere
singulis ro kijj.oiqjj.kvov;
Lachesis a Kayyaveiv , sortiri seu dividere rw jxlv ctycc Cov, rw $e kvocvriov; Atropos ab c\r%e7teiv, idest non mutare quod destinatum est .
250 Haeque hominum pariterque deum
etc. Quid hoc? An dii etiam peccare possunt? An et poenis esse
obnoxii? Quidni? In tota poetarum mytbologia plurima huiusce rei exempla
sunt. Hesiodi vero dii quum fuerint antiquissimi Graeciae incolae, priusquam
essent in deorum numerum relati, iisdem, quibus ceteri homines, vitiis
afficiebantur. Rem secus explicare sane difficile. Nam quod Scholiastes ait,
haec esse idcirco dicta, ut homines intelligant, si Parcae deos etiam ausos
fortasse peccare graviter punire queant, quanto magis homines, quorum vires
nulio modo deorum viribus comparandae, punient; coactum omnino est ac pro
arbitrio affirmatum. 254 Et Nemesin, cladem mortalibus
etc. Nemesis duplex numen. aliud poenas irrogare ac reos persequi
credebatur; aliud in hominum animis pudorem excitare et quemdam metura, quo
retenti a culpis abstinerent. De prima videsis quae collegit Rob.
Constantinus in Le xico; alterius
ipse meminit Hesiodus in Oper. et Dieb.
v. 200, ubi, illam cum pudore coniungit. Catullus ad Calvum Licinium
scribens Nemesim inimicam etiam superbis docet: »> Nunc audax cave sis, precesque nostras 255 Monstra, et concubitus etc.
Sequuntur aliae quatuor Noctis
generationes, Fraus nimirum seu deceptio, (piKornq, et non ^oKornq,
pro SoXt&rrig, ut
contendit Guietus, qui ideo expungebat (piKornrct, quod nullo modo videret conciliari posse amicitiam
cum fraude. Sed (piKornq beic non
est amicitia, verum cum mulicrc congressus , et quidem
saepe fortuitus, et apud Homerum et apud Hesiodum, qualis est meretricius.
Itaque ego libenter dixissem boc loco vulgivagam Venerem hanc (piKomra, nisi displicuisset Veneris
nomen. Hoc pacto clarum est, eiusdem debere esse matris filias et «,7rxrnv et tpiKornrx Senium d^inde est atque
Discordia, cuius filii, alia monstrorum turba, quae subsequitur. 263 Horcus et illc super etc.
Horcus, et non Orcus; quemadmodum scribendum esse hoc numen animadverti in
Operibus ac Dieb, est deus
iurisiurandi sacramento praeses, poenasque exigit gravissimas ab iis, qui
ausi fuerint peierare . Verti etiam potuisset fortasse iusiurandum, sed
placuit magis Horci nomen adhlbere, quod est personae, non rei.
26$ Pontus item eduxit etc.
Suspicatur Clericus, Nerei nomen esse a phoenicio nomine Naharo, quod est fluvius; hinc non
maris
deum sed fluviorum esse vult Nereum, recteque dici Ponti filium, quod fluvii
originem trahant a mari. Sed ego video fere ab omnibus poetis ac mythologis
Nereum maris deum esse habitum, ducoque omnino supervacaneum, testimonia
poetarum id confirmantia afferre . Quin si liceret uti coniecturis, ut certe
licet his potissimum in rebus, ego Nereum non maris cuiuscumque, sed Ponti,
idest maris Euxini filium statuerem . Pontum enim superius v. 131. Hesiodus
et a Pelago et ab Oceano discrevit. De laudibus autem quas vates in Nereum
congerit, nihil habeo, quod dicam, nisi velim ineptire cum Iohanne Diacono,
qui ideo Nereum a poeta dictum veracem placidumque putat, quod ii qui in
mari degunt, quum sibi quotidie mortem instare timeant periculis usque
maximis agitati, re-. cte vitam instituere soleant eo metu perterriti. Bonus
iste Diaconus minime sane norat nautarum mores, qui, ut leviter dicam, non
optime solent audire. Clericum ipsum hoc loco non moror, qui has laudes
repetit ab iis phoenicum vocibus, quae aliquam habent similitudinem cum
Nerei nomine: nimis enim videntur coactae. 270 Post hunc Thaumantem etc.
Thaumas est Iridis pater. Ideo autem eumdem Ponti Terraeque filium esse
dictum credo, quod vapores quos Terra Pontusque exhalat, concrescunt in
pluviam, ex qua a Sole illustrata reflexis rite refractisque radiis Iris
exoritur. Ei autem Thaumanti nomen inditum puto, quod eius filia Iris
illa » Mille trahens varios adverso sole colores formosa est, maximaeque
omnibus admirationi. Ceterum si antiqui poetae hac aetate vixissent, non
Tbaumantem, sed ipsum Solem Iri
dis patrem statuissent, quod elegantissimo carmine praestitit Carolus
Nocetius. Eodem autem versu mentio flt Phorcynis. Hic nauclerus fortasse
quidam navigandi fuit peritissimus, qui cum inter deos ab hominibus eamdem
artem profitentibus relatus fuerit, portuum orarumque variarum praeses
habitus est, in iisque colebatur, ut non semel Homerus in Odyssea testis est. 271... Cetoque decentem etc. Cur
Ceto decens seu mavis formosa, quae natas maxime deformes edidit, heic
dicatur, plane fateor ignorare . An illud additum jtaAA/Tra^sv est unum e
perpetuis mulierum additis? Graeci sane poetae hac in re liberiores quam
latini. Eurybia vero ideo fortasse ferreum babere animum dicta est, quod
late terra marique violentiam exerceret: evqvq enim est latus, a, um;
et ffiog vis. Sed hoc est
divinare aut potius desipere. 273 At Nereo genitore etc.
Foecundissimae Nerei, Ponti filii, et Doridis filiae Oceani fuere nuptiae,
ex quibus quinquaginta Nereides, quarum heic nomina recensentur, exortae
sunt. An haec nympharum multitudo Nerei proles dicitur, quod Pontus Euxinus,
cuius ipse filius, multis magnisque fluminibus in se confluentibus celebris
est? Clericus suspicatur, quemadmodum alias nymphas statuerat animas
defunctorum, ita etiam hasce animas eorum esse, qui aut in mari vitam
amiserunt, aut insulas primi coluerunt. Ne mirere autem heic Oceanum ab
Hesiodo dici fluvium; nam et ab Homero saepe hoc nomine insignitur, propter
aestum, credo, quo agitatur moveturque. 276 Protoque, Eucrateque, etc.
Animadverte multa nympharum
nomina, quae in hoc Hesiodi catalogo leguntur, diversimode scripta esse et
apud Hyginum et apud auctorem Bibliothecae, qui Apollodorus esse creditur;
complura etiam esse omissa. Notum est autem omnibus, qui graece sciunt, haec
Nereidum nomina pro arbitrio poetarum ficta, sed ita tamen, ut singulis sua
sit significatio et munus aliquod inditum, quo nautae aut indigere aut
gaudere aut etiam adiuvari possint. Videsis singulorum nomiuum explicationem
diligentem apud Hesiodi graecum Scholiasten. 281 Dotoque, Crantoque, etc. Textus vulgatus habet
Dotoque, Protoque etc.; sed quum Proto superius
iam fuerit nominata, aut illic corrupte hoc nomen legitur aut heic. Habemus
Cranto Nereidis nomen, ut bene. observat Graevius apud auctorem
Bibliothecae: hinc expungendam JProto iudicavi, et substituendam Cranto, ne
temere nomina repeterentur eadem .
299 Oceani duxit etc. De Thaumante
Terrae Pontique filio paullo superius diximus. Heic dicitur Electrae Oceani
filiae nupsisse, atque ex ea suscepisse Irim atque Harpyas. Iam de Iride
pauca innuimus; restat animadvertendum aliquid de eiusdem nomine. Iris
deorum est nuncia, uti notum, quae res ex eo fortasse ficta, quod Iridis
arcus ad caelum usque a terra pertingere \idetur, quamdamque liominibus cum
diis communionem efficere. Clericus notat ab Hebraeis vocari Hirim vel Irim vigiles aut monitores, quos eosdem
esse vult, ac eos, qui Angeli a Graecis appellantur. Ego Iridis nomen malim
derivare cum Scholiaste Oltto
Tou eiqoo 1
quod est dico seu nuncio . Cuius significationis
luculentissimum me habere puto exemplum lib. xvnl Odyss. in ipso initio, ubi Homerus de
Iro illo, qui cum Vlysse Procorum impudentia incitatus pugnavit, ita dicit
iuxta latinam meam versionem:
» Interea stetit ante fores
tonquirere victum
» Arduus ingenti. primis hunc
mater ab annis » Dixerat
Arnaeum; post Irum nomine cives, »
Nuncia quod referens ibat, dixere vocantes. Et paullo post, ubi
Vlysses paratus ad pugnam magnos membrorum artus lacertosque exutus
ostendit, subiicit Homerus:
» At pubes mirata stupet,
mussatque vicissim »
Respiciens: iam non Irum gravis exitus Irum » Accipiet; tam plena etc. Ille
nimirum qui nuper nuncia hac illae cursitans ferebat in urbc, male mulctatus
ab Vlysse pristino fungi munere non poterit, ex Iraque fiet non Irus. Quod
vero pertinet ad Harpyas, ego dixerim ab azn&Zp dictas, quod rapaces maxime sint habitae. Locustas
vult esse Clericus, idque dicit se multis ostendisse in Dissert. Dc Statua sa lina, quod opus non legi.
Earum nomina sunt Aello et Ocypete, quod nimirum turbinis aut procellae in
morem celeriter volant. 304. Hinc Graeas Phorcyni etc. Ceto
ipsam ego dictam ab Hesiodo 7ta,Kki7ta,^r\ov duco, non eius filias. Sic et Seleucum
Scholiastes hunc locum intellexisse scribit: ay.eivov §1 yqatpeiv
y,cCKKi7ik^oc, iv v em
K.vt6~us
To im&ETOV'
Alii enirh interpretes id ipsis tribuunt Graeis. Itaque verti candida
Ceto: nam candidus apud latinos poetas saepe valet ac pulcher, ut in illo
Virgilii versu:
» At Venus aetherios inter dea
candida nimbos etc. Graeae vero sunt graecis vetulae: earum nomen Pephredo
Enyoque, quod (p^tWf/y Tijxocg Kocl
Kqxvycc%eiv noiovn. Scholiastae autem
Phorcys est 77 7rs^<po^oc rwv
U&xtwv, Ceto ro jSa^, Graeae vero 0 atyqog- Quod autem altera dicatur
t\j7i&iKoq, altera ^ovJo7tm\o<;, ideo est, ait Iohannes
Diaconus, quia interdum ad optimum exitum fluctus propellunt navesque
deducunt in portum; interdum -vero in scopulosum locum periculique plenum
nautas redigunt vi tempestatis. Vides opinor non sine risu, in quas ineptias
allegoricae saepe desinunt interpretationes. 3 1 o Gorgonas , extremis etc. Gorgones nymphae seu
mulieres , quae in Oceano iuxta Africam in insulis Gorgadibus habitabant,
Hesperidesque et ipsae dicebantur, quod ad occidentem solem incolebant,
habitaeque sunt, ait Pomponius Mela, adeo efferis asperisque moribus, ut
quaedam retineri, ne reluctentur, vix vinculis possiat. Id ille ex Hannonis
Poeni periplo accepit: sed quae pseudo-Hanno, ud notat Clericus, retulit de
insula, in qua huiusmodi mulieres inveniebantur, et ex quibus nata fortasse
Gorgonum fabula, melius quadrant in insulam Gambiam inter duo ostia Nigri
fluvii e regione Gorgadurn sitam. Haec omnia incerta. 315 Haec mortalis. erat . glaucij Neptunus
etc. Huius rei paullo
aliter mentionem fecit Ovidius prope finem lib. iv Metamorph. inquiens de Medusa: » Hanc. pelagi rector templo vitiasse Minervae » Dicitur. aversa
est, et castos aegide vultus » Nata Iovis texit; neve hoc impune
fuisset » Gorgoneum crinem tuipes mutavit in hydros. » Nunc quoque ut attonitos
formidine terreat hostes, » Pectore in adverso, quos fecit, sustinet
angues. 318 Desetta cervice etc.
Fabula notissima, de qua vide ipsum Hesiodum in Scuto. Clericus latere heic aliquid
veri suspicatur de equis nimirum ex ukima Africa in Asiam avectis a Persis,
quod facinus graeci de more argivo suo Perseo tribuerunt nominis
similitudine adducti. Certe Pegasus alatus equus habitus est, nempe
pernicissimus, quales sunt Numidarum equi» Sed an etiam Chrysaor
aliquod simile fuerit monstrum? Minime enim vero; quamquam Ovidius sine ullo
discrimine ita de utraque scribat lib. iv Metamorph.: » pennisque fugacem » Pegason, et fratrem matris de sanguine natos. Chrysaor enim Iovi
fulmen ministrare, quod certe equorum non est, et ensem tenere ab Hesiodo
dicitur. Pegasi nomen a poeta deducitur a.7To rvg Trrryvg nimirum fonte; Chrysaoris autem ab aureo ense,
quem manibus tenebat: uoe enim est
ensis. Desiderandum esset, ut
plura de eodem nobis dixisset Hesiodus.
326 Post etiam triplici etc.
Chrysaor ex nympha Calliroa Oceani filia Geryonem suscepit, qui forte
triceps ideo fuisse dicitur, quod fuerit dux trium agminum, quae ab Hercule,
quum in eius regnum incursionem fecisset, victa ac profligata sunt. 330 Iuxta armenta boum etc. Haec in
Erythia gesta: Erythiam autem Strabo docet lib. nl Georg. Gadira videri vocare Pherecydem,
in qua quae de Geryone dici solent, fabulantur contigisse. Alios vero eo
nomine vocare insulam obiectam huic urbi, et freto unius stadii diremptam
etc. Posteriores etiam scriptores eamdem insulam statuunt Hispaniae
proxfmam, de cuius pascuorum bonitate vide eodem loco Strabonem. Samuel
Bochartus negat Erythiam fuisse aptam alendis saginandisque bobus, sed
ovibus, contra quem, si vacat, Clericum disserentem in edir. sua ad hunc
versum consule. Volunt praeterea quidam, hanc postea insulam dictam fuisse
Aphrodisiadem, et insulam Iunonis a templis Astartes deae Tyriorum, quam et
Venerem et Iunonem graeci interpretabantur. Porro recentioribus plerisque
geographis Erythia nunc Barlenga
dicitur, cui adiacet aUa minor insula Barlengota dicra etc. f
333 Tirynthum, Orthoque etc.
Tyrinthus Herculis patria, de qua in Scuto
, unde Tirynthius heros. Orthos vero, seu Orthoos, ut ab Apollodoro
vocatur, canis est natus ex Echidnae et Typhonis concubitu, quemadmodum
inferius videbimus. Eurytion autem custos pastorque armentorum Geryonis. 335 Ipsa aliud peperit etc. Postquam
Hesiodus ea quae ad Chrysaorem et eius filium Geryonem pertinebant, breviter
retulit, iterum ad Medusam relabitur, eamque matrem Echidnae commemorat
nulla habita vel temporum vel locorum ratione . Echidna autem, de qua multis
vates, erat monstrum biforme, partim puella formosissima, partim draco
terribilis. 346 Terra habitans Arimos iuxta etc.
Arimi sunt Syri. Ergo
Echidna habitabat in una e regionibus, quae dicebantur a syris lingua patria
Aram . Addit Clericus, has oras
omnes fuisse ad Orientem maris interni circa Euphratem, ut auctor est et
Seldenus in Proleg. Operis de diis
syris, et Bochartus in Phalego, et multi alii scriptores . 348 Cui perhibent etc. Singulare
sane connubium semiserpentis et venti vehementissimi. Si scholiastas audias,
heic allesorice Hesiodus diversas ventorum sub terra generatorum commotiones
innuit; si astronomos, tempus hyemale seu solem in signis hyemalibus; si
vero Clericum audias, veram historiam a Phoenicibus auditam sed male a
Graecis intellectam heic fabulis involvit poeta. Is enim, et recte quidem,
Arimos vult esse tractum
Palaestinae, in quo erant urbes Sodoma, Gomorra, Adma et Tsebohimi, quarum
incolae voce patria Tipho
signabantur, quia submersi erant in lacu Asphaltite; nam ea vox submersum sonat. Vox vero Echidna est
interpretatio per eumdem Clericum vocis Tscboah, unde factum nomen urbis Tse bohim; nam Tscboah
serpentis genus est, ut docet etiam Sam. Bochartus in Hicro\ part. il lib. nl cap. vil. Hinc
sequitur, Graecos, quum audissent a Phoenicibus, Tscbohitam cum submcrso d&scendisse in
terrae cavernas in Aramaca, vertisse vipcram cum Typhone descen disse etc.
Tota in eo aequivocatio est, quod nomen incolarum urbis Tsebohim crediderunt esse nomen
serpentis, et nomen appellativum Tipho
, quo significabantur omnes submersi in lacu Asphahite, nescio cuius
monstri esse proprium nomen putarunt. Ita rem digerit ingeniose atque
erudite Clericus. Ceterum Strabo qui lib. xvl docet Ari mos per Posidonium esse non locum
aliquem Syriae vel Ciliciae vel alterius terrae, sed Syriam ipsam, addit
Orontem fluvium nomen ab illo, qui in eo pontem fecerat, Orontis mutasse,
quum antea voca
retur Typhon . Huic autem loco, quae
de Typhone a fulmine icto et de
Arimis fabulae docent, afficta
esse. An et illa Campaniae insula Inarime
, sub qua Virgilius aliique latini poetae Typhoeum degere dixerunt, facta est ex
male intellectis vocibus iiv
K^ijxoiq? Ita sane videtur coniuncta praepositione cum ipso
nomine. 350 Concubitu ex isto etc. Ex
Echidna et Typhaone, duobus monstris teterrimis, quid nisi monstra
nascerentur? Orthus et Cerberus canes, alter Geryonis occisus ab Hercule, de
quo superius iam dictum est; alter Plutonis, de quo plura fortasse, quam
oportebat, passim dixerunt poetae. Hunc tricipitem multi finxerunt, sed
Hesiodus quinquaginta capitum turba vallatum facit, iisque non contentus
Pindarus alia addit quinquaginta capita, ut sit kK&ToyHetyaXoq • Variat et
Simonides. 355 ffydram tum genuit etc. Tertia
Echidnae soboles Hydra, quae et ipsa centum capitum fuisse dicitur,
Lernaeamque paludem insedisse, fatumque ex Herculis manu invenisse. Sub hoc
nomine , ut aliqui suspicati sunt, significantur fortasse a poeta vel
incolae paludis Lernaeae, vel serpentes, quibus ea loca scatebant,
ferocissimi, vel septem turrium arx quaedam ab Hercule excisa. Lerna est
palus in Argis, quam iuxta alios pestiferam Hercules exsiccavit. Hydram
Pla10 sophisten quemdam dicit, ut notat Bannierius pag. 275 .
358 Amphitryoniades mavortio Iphiclidae
etc. Iolao nimirum Iphiclei gnato, cuius aurigatione, et in pugna
contra Cycnum Martis filium usus est Hercules. Vide Scutum etc. 359 .. . Ageliae Pallados etc.
Quemadmodum Herculi Iuno semper infesta fuit, ita Pallas propitia. Porro
KyeXeict Graecis dicitur Pallas,
quod praedatrix est ab aya) nimirum et Xetct • Hoc vero adiunctum, quum sollemne fit Palladis,
placuit retinere in latina etiam vevsione . 361 Mox eadem etc. Echidnae proles
etiam Chimaera, cuius multi poetae meminerunt, ac in primis Homerus Iliad. lib. vl, ubi haec habet de
Bellerophonte: » mora nulla, profectum » Indomitam iussit prosternere morte Chimaeram, » Monstrum
horrendum, informe, atrox, nec semine cretum » Mortali. ante leo,
postremo corpore serpens » Squameus, in medio capra ingens, ore vomebat
» Caeruleam vasto flammam. crudele peremit » Ille tamen monstrum
etc. Heic autem velim animadvertas, Hesiodum, quum in huius monstri
descriptione dixerit tria eidem capita fuisse, leonis nempe, serpentis,
atque caprae, repetere eamdem descriptionem duobus versibus, qui nullo
mutato verbo et in Homero leguntur: HqocrGe
Xecov, 07r(6ev $e
^xkcov etc.,
quos quidem duos versiculos Clericus opinatur, Hesio
dum, aut ab Homero mutuos sumpsisse, aut quum vulgo ferrentur ore hominum,
suo poemati impune inseruisse. Quod quum dicit, Hesiodo Homerum antiquiorem
putat, cui sententiae, ut et alias monui, non ftcile assentior. Ego potius
dixerim, duos hosce versus amanuensium negligentia huc intrusos, quod illos
forte in codicis, quem exscribebant, margine signatos invenissent ab aliquo
viro erudito, quasi illustrationem hoc loco appositam. Nihil enim habent
novi, quod dictum non fuerit; et contra Hesiodia haec Chimaerae descriptio
duobus hisce Homeri versiculis recte illustratur. Vide recentissimam
Graeciae historia^n a cl. Denina conscriptam lib. I cap. 4. 368 Hanc tamen aggressus etc. Equo
Pegaso nimirum usus Bellerophon cepit Chimaeram monstrumne verum, an montem
trium iugorum formam aliquatenus animalium superius dictorum referentium in
Phaselide, quae est Lyciae pars, quam et Ovidius Chimaeriferam appellat?
Montem certe: nam Ctesias Cnidius
apud Photium habet haec verba, quae Plinius Hist. nat. lib. il venit: Flagrat in Phase Ude mons Chimacra et quidem
immortali diebus ac noctibus flamma. Strabo autem de iisdem Lyciae
montibus loquens lib. xiv ait: His montWus
fabula Chimaerae affingitur. Nec sane novum est monstra fingere e
montibus; nam et Homerus ex duobus siculi freti scopulis duo monstra
effinxit, famosam illam Scyllam et Charybdim. Nonne et ipsa Sicilia in numis
siculis quasi quoddam muliebre monstrum cum
tribus cruribus femineo capiti adnexis exprimitur ad significanda tria eius
insulae promontoria, propter quae etiam triquetra dicta est? Hinc patet, cur
flammas efflare Chimaera dicebatur, cum ille mons ita dictus, quemadmodum
alia loca, in quibus etiam num Vulcani visuntur, continuo arderet. Praeterea
observandum est, Homerum Iliad. vl,
ubi a Bellerophonte Chimaeram excisam memorat, continuo subdere: » Hinc Solymam genti ( nec durior ulla » Vsquam pugna fuit ) regis iussu intulit arma. » Fudit Amazonium post haec interritus agmen. » Huic aliam struxit rex fraudem: namque rediret » Quum bello victor etc. Hae certe sunt bellicae Bellerophontis
expeditiones, quas heros fortissimus Proeti iussu suscepit. Nihil igitur
facilius, quam et in Chimaera monte altissimo ac praerupto gentem aliquam ei
fuisse domandam, quod ut faceret, pene alis indiguisse; ideoque Pegaso equo
illuc vectus esse dicitur, quemadmodum Clerico hunc locum illustranti visum
est. 370 Sphinga luem diram etc. A
Chimaera vates ortam esse ait Sphingem, quam Apollodorus JBiblioth. lib. nl dicit: Habuisse
quidem faciem mulieris, pectus vero, pedes et caudam leonis, ac pennas avis.
Didicisse autem aenigmata a Musis, Phiceumque montem insedisse: haec
Thaebanis solitam proponere, atque eos, qui solvere nequiebant occidere. At
scholiastes inquit: Sphinx revera fuit mulier latrociniis dedita, et habuit
multos secum qui una rapiebant. Huic opinioni consentire videtur Pausanias
in Bocot. Nam agrum Thebanum
describens, mentione iniecta templi Herculis Hippodoti, ait: Progredientibus
occurrit mons, unde ferunt erupisse Sphiugem in perniciem eorum, qui
rapiebantur, aenigma cantantem. Alii vero latrociniis
deditam, et cum copiis navalibus errantem aiunt eam tenuisse mare usque ad
Anthedonem: deinde hoc monte occupato latrocinia exercuisse, antequam
Oedipus eam interfecisset, superatam multitudine copiarum, quibus instructus
Corintho venerat. Caeteras fabulae circumstantias vide apud Clericum
distinctius explicatas, et si non rem ipsam, certe hominis ingenium
laudabis, quorum si abuti otio mihi liceret, cur dicere non possim, hanc
feminam ducem fuisse reliquiarum gentium illarum, quas Bellerophon in monte
Chimaera devicerat, postque varios errores in agrum Thebanum devenisse
eumque latrociniis caedibusque infestasse? Sic aliqua saltem caussa
haberetur, cur Sphinx a Chimaera generata esse dicatur. Alii Spbingem Laii
filiam dixerunt, ut et Denina lib. I c. 4 Gr. hist.
371 ... Nemeaeque malum etc. Proles
altera Chimaerae et Ortbi canis Geryonaei, leo Nemeaeus. Docet Pausanias in
Corinth. a Cleonis Argos duas
esse vias; alteram expeditis hominibus et breviorem; alteram vero Treti ita
dicti angustam et ipsam, montibus undique cingentibus, sed aptiorem
vehiculis. In hisce montibus, dicit, speluncam etiamnum ostendi leonis, a
quo Nemea vicus stadiis abest circiter quindecim. Mox subdit: In hoc etiam
tractu est mons Apesas supra Nemeam. Quoniam vero semel non ineptire solum,
verum etiam somniare coepimus, cur non dicamus, missis vulgarium
mythologorum explicationibus, hunc ipsum Nemeaeum leonem fuisse aliquem
Jatronum principem, qui a Chimaera devectus hunc tractum montium circa
Nemeam insederat, atque ea loca omni crudelitatis immanissimae genere, uti
Sphinx insidiis, vastaverat, antequam victus atque caesus cum sociis fuerit
ab Hercule? At Dupuisius in Mern. de orig.
Constell. addita tom. iv. Astron.
Delalandii haec omnia ad astronomiam refert, ubi Herculis labores
astronomice explicat.
378 Ceto autem cupidi etc. Cetus et
Phorcynis superius etiam mentio incidit. Hic vero serpens, qui ortus a Ceto
dicitur, nihil aliud est, nisi custos arborum, quae mala aurea ferebant, et
de quibus iam egimus. Serpentibus res pretiosae custodiendae ab antiquitate
assignabantur, quemadmodum et Delphis oraculum servabat Python serpens, et
alius Martium fontem Thebis vicinum, et Colchis vellus aureum, et sexcenta
huiusmodi. Recte enim coniicit Clericus voces Ccp/c et A^ajtwv esse ab o^]ojj.ai et teqxojj.cu, quae verba significant
viderc ; adeoque non
inverisimile, idem significare, esse in aliquo loco divitiarum pleno
serpentem, ac custodem bene oculatum. 383 Fudit at Oceano etc. Bene fluvii
dicuntur Oceani Tethyosque filii, vel quod a mari originem ducant per
intimos terrarum meatus, vel quod a pluviis solutisque nivibus, quae ipsae a
maris vaporibus aliisque exhalationibus in aere concrescunt, ortum habeant.
Haec autem fluminum ennumeratio est omnino vaga ac sine ordine digesta.
Eridanus pertinet ad Insubriam in Italia, Nilus ad g •
Aegyptum, qui ab Homero Aegyptus dictus est, Alphaeus ad Peloponnesum, quem
curn Arethusa Siciliae fonte immisceri vates prodiderunt, Strymon Orphei
cantu celebris ad Thraciam, Ister ad Scythiam, Maeandrus ad Lydiam seu
Cariam, Rhesus ad Troiam, Phasis ad Colchos, Achelous ad Acarnanes, Nessus
ad Thraces, Rhodius ad Troadem, Halicmaon ad Macedones, Heptaporus, Granicum
seu Granicus, Aesapus, atque Simois ad Troadem, Peneus ad Thessaliam, Hermus
ad Lydiam, Caicus ad Mysiam, Sangarius ad Phrygiam superiorem, Ladon ad
Arcadiam, Parthenius ad Paphlagoniam, Evenus ad Aetoliam, Ardescus ad
Scythiam, Scamander ad Troiam. Sic scholiastes, quem si placet, adito. 391 Praeterea et natas etc. Fluviis
fontibusque sacri sunt adoleseentes, quia iisdem terra irrigatur, emittitque
a sole calefacta fructus, quibus vescimur atque alimur. Videmus etiam
solitos fuisse adolescentes in Graecia comas alere, easque quum primum
tonderent, Apollini aut fluviis offerre. Notum illud, quod Homerus Uiai. lib. xxnl in funere Patrocli
fecisse dicit Myrmidones ipsorumque ducem Achillem. » Heic aliud caro
designat munus amico » Aeacides. busto secedens namque parato »
Ipse comam ferro secuit sibi, pulcra nitentem, » Sperchio sacram fluvio
quam intonsus alebat:
» Dehinc pontum aspectans moerenti haec pectore fatur. » Sperchie,
incassum Peleus pater hanc tibi vovit, » Me patrias reducem ad sedes
post bella daturum » Sectam rite comam, magnorum et pinguia centum etc.
deinde subdit paucis interiectis verbis quasi veniam petens a Sperchio
» .... dulcem nunc tristia quando » Fata negant reditum, dccisum
hunc vertice crinem » Patroclo extremos praestat dare munus in ignes.
notandum vero est: vocem jcy^/^str/v, qua Hesiodus utitur, duplicem posse
habere significationem, nempe alant
et tondent, ut Hesychius
animadvertit. Quamcumque sequaris hoc loco, fere in idem interpretatio
recidet. 394 Pithoque, Admeteque etc. Haec
omnia nympharum nomina diversis fontibus praesidentium, aut saltem pleraque,
facta sunt ab Hesiodo aliisque «,7ia
rav imaujjfictivovrcov rouq 7rnycug, inquit Iohan. Diaconus. Apud
eumdem tolerabilem ferme singulorum invenies explicationem.
418 Interea Solem magnum etc. Ex
Thia atque Hyperione natus est Sol, Luna, atque Aurora. Porro, nisi fallitur
Clericus, Thia est a phoenicio Thohou, quod inanitatem
significat, convenitque rw Xaw, a quo illam genitam tradiderunt
mythologi. Hyperion vero ideo Solis, Lunae, atque Aurorae pater dictus est,
quod in summa Chaus parte haec nata esse videantur. Heic autem distinguuntur
a Sole et Luna, Apollo ac Diana Latonae Iovisque filii: nam hi exstiterunt
posterius, et fortasse quum homines fuissent supremumque obiissent diem, e
mundo demigrantes illa astra insedisse crediti sunt.
422 At Crio Eurybia etc. Nihil
inveni probabile, quod dicam, cur a Crio atque Eurybia nati dicantur
Astraeus, Pallas atque Perses. Nam quod affert Iohan. Diaconus plane
insulsum est atque ineptum. Nec multo melius vult Clericus id esse fictum a
poeta, ne tribus notissimis deabus, uti mox videbimus, mariti deessent. An
haec ad astronomiam referemus? Consule Dupuisii Commentarium .
424 Aligeros Aurora etc. Astraeo
Ciii filio nupta Aurora primum Zephyrum, Boream atque Notum edidit, deinde
Luciferum aliasque stellas. Sed quum tres praecipuos ventos Hesiodus dicat
ab Aurora genitos, mirum sane, cur omiserit quamim, et eum quidem, qui ab
iis flat regionibus, ex quibus ipsa oritur? Nam illa vox oiqyhrnv certe heic Caurum non significat, sed est Zephyri Int&eTov-, ut ipsa ratio
versus ostendit, qui claudicaret, si particula coniunctiva adderetur. Quid
quod et inferius inquit: Nocr^p/ Vqth
fioqecore ■> xai kgykirm Zetyvqoto etc. et Homerus Iliad. lib. xl habet similiter:
KqyeaTOLo Noro/o jSa^f/}] XoLtXotm TV7p\m etc. idest: Celeris Noti vehemente procella
verberans, queinadmodum scholia explicant et Strabo ipse; quamquam
Hesychius kpyko-rm Noroy contendat
esse ventum a Graecis dictum XeuKOVoTov
• Luciferum autem atque astra ideo credo dici ab Hesiodo
prodiisse ab Aurora, quod ipsa sit Astraei couiux, quasi patris
astrorum.
429 Styx quoque Pallantis etc. Styx
est fons in Arcadia, de qua inferius aliquid dicemus . Liberi vero eiusdem
fortasse sunt ipsi Arcades, qui Iovi cum patre pugnaturo suppetias tulere,
fortissimique viri semper habiti sunt, quod ipsum nominibus iisdem impositis
Hesiodus nobis innuere voluit. Hi vero Stygis filii semper adsistunt Iovi,
eumque et domi et foris observant; quia forte Thessaliae reges antiquissimi
Arcades habere solerent regii corporis stipatores. 436 Sideream in sedem divos etc.
Heic dii, uti et inferius, ubi agitur de Iovis pugna contra Saturnum, a
Titanibus distinguuntur: quamvis enim a Titanibus dii sint geniti, tamen hoc
honoris nomine Iupiter ceterique, qui cum eo victores exstiterunt, affecti
sunt Ymt
itoxw, nam victos despicere, victoribus adulari solemus.
444 Nam statuit, quidquid etc. Styx quod prima omnium
Titanidum Iovi adstiterit cum filiis, retulit sollemne illud ac ab omnibus
celebratum munus, ut ratum esset firmumque semper, quidquid per ipsam et
Iupiter et alii dii iurassent. Quae vero poena diis fuerit, si peierassent,
indicta, alibi videbimus ab Hesiodo luculenter commemoratum. 450 Phoebc autem Coei etc. Ergo
Phoebe non eadem ac Diana Phoebi soror. Haec Titanis est ac Latonae mater,
quae postea Phoebum Dianamque peperit. Heschylus in Eumenid. loquens de oraculo Delphico,
eidem primum Terram praefuisse docet, deinde Themin, tum aliam tertiam
Titanidem filiam Telluris Phoeben . Asteriam item Phoebe genuit, quam Perses
sibi coniugem delegit, ex eaque Hecatam suscepit, in cuius laudes excurrit
poeta.
459 Immcnsique maris etc. Nemo est
qui nesciat in hac philosophiae luce quantam habeat vim luna in maris aestum
inque alias aeris affectiones. Satis est ea legere, quae praeter alios cl.
Toaldus Patavii scripsit in doctissimo Commcntario de astrorum infiuxu, et multorum annorum
diligentissimis observationibus confirmavit. 462 Nunc quoque namque aliquis etc.
Hecate nocturnis fere omnibus sacrificiis atque incantationibus praeesse
credebatur, eique unoquoque mense, quum Luna esset nova, solebant Graeci
coenam apponere, quae coena Hecates vocabatur, et revera pauperum erat
coena. Sic scholiastes ad Plutum Aristophanis, ubi de hac re sermo. Nova,
inquit, Luna divites vespere coenam quasi sacrificium Hecatae offerentes in
compitis ponebant. Pauperes vero veniebant esurientes, et eam comedebant,
dicebantque Hecatam comedisse. Adi Clericum ad hunc Hesiodi locum, qui
demonstrat ibidem, Hecatam fuisse etiam orientalium populorum numen,
praecipuoque honore apud eosdem cultam.. Illud vero non omittendum, quod
heic poeta animadvertit; hanc nimirum deam omnia omnium retinuisse munera,
quae ante Iovis regnum obtinuerat, fuisseque praeterea multis atque magnis
auctam ab ipso Iove, quod illi fidissima exstiterit periculosissimo in
bello.
474 Nec quia et unigena etc. Dictam
esse ab Hesiodo Hecatam Msvoyevrjy Clericus ait, quod a Phoenicibus baec dea
dicitur Echa tha, idest unica . Id quidem recte; sed velim,
rationem reddidisset aliquam, cur eadem quod unica sit aut unigena, dicatur
non idcirco minus bonoris accepisse? Scboliastes inquit, banc ipsam ob
caussam, quod esset unigena, maximos ei contigisse bonores: 01 yaq jAovoysveig 7r\eovex.Txm Ttxvrore
• At male, ut opinor: nam quamvis id ubimum verum sit, si de
patria baereditate sermo sit; tamen beic quum de bonis acquisitis seu de
bonoribus ob merita eiusdem praeclara in Iovem agatur, contrarium omnino
videtur significare poeta; nimirum £11 i nibil obstitisse ad tantos
honores adquirendos, quod non *fratrum filiorumque, quos nullos habuit,
opera, sed sua tantum Iovem iuvisset, tantique banc eius unius opem esse
habitam, ut iis beneficiis, quae multis deberentur, ea fuerit sola afTecra .
Sic opinor . Ii
478 Auxilio praesto est etc. Hinc
novimus Hecatain praeesse legum latoribus, exercituum ducibus, iudicibus,
luctatoribus, equitibus, piscatoribus atque pastoribus; ut vere sit, quod
ait Virgiliire, caeloque ereboque potens.
499 Post etiam vitae iuvenum etc.
Non mirum certe, eamdem Hecaten, quae cum Luna saepe confunditur, esse KxqoTgoQov , quum sciamus intra novem
aut decem lunas formari edique in lucem pueros. Hoc quidem munus non habebat
sub regibus prioribus Caelo ac Saturno: Iovis est beneficium. 502 Aec minus a magno etc. Heic
Hesiodus auspicatur maximam illam deorum turbam, qui a Rhea Saturnoque
prognati sunt, Vesta nimirum, Ceres, Iuno, Pluto, Neptunus, atque ille
fuhninator Iupiter omnium rex. Vesta quidem, uti notum est, ignis focorumque
praeses habita est, quae summa apud Romanos potissimum religione a
Vestalibus servabatur. Huius deae nullum simulacrum fuisse in eius templo
Ovidius docet Fast. lib. vl: » Esse diu stultus Vestae simulacra putavi, » Mox didici curvo nulla subesse tholo. » Ignis inexstinctus
templo celatur in illo, » Effigiem nullam Vcsta nec ignis habent. Et Pausanias idem affirmat
lib. il: nam de Hermoniensium templo loquens, ingredientibus, inquit, in
Vestae, signum quidem est nullum; tantum autem ara, in ipsaque Vestae
sacrificant. Sed fuerit ita de his templis; Spanhemius tamen Dissert. xnl nummum piotulit, in quo
templum et signum eminet cum ara, ad quam Vestalis maxima quinque sociis
adstantibus pateram tenens libat thus. Aliis etiaiu in nummis frequens
Vestae imago visitur; clarissimumque inter cetera signum illud erat, quod
Piinii aetate Romae in hortis Servi— lianis videbatur, opus Scnpae. De
eadem dea videsis Lipsium, Giral
dumque. De Cerere autem satis ea sint, quae in eiusdem hymno habet
Callimachus sic eam alloquens: » Matura fer omnia campis; » Pasce hoves, et pasce pecus: da spicea dona, » Da messem,
pacemque; ille ut metat arva, lahore »
Qui coluit. tu magna fave regina dearum, » Et bona sis
facilisque mihi etc. itaque ad eam fere omnis arvorum proventus pertinehat,
ideoque a Graecis ^njj.rirn^ dicta
quasi $noo jj.nme ■> cuius
historiam, si lihet, vide tom. vl Biblioth.
Vniy. a Clerico conscriptam. Quid de Iunone dicemus? Si phoeniciae
voces Hira aut Harah, aemulam aut \e lotypam sonant, egregie Clericus
profecto docuit, ab iisdem factum esse graecum nomen If^y; nihil enim
Iunone, quemadmodum nobis illam veteres scriptores ac poetae maxime
effinxerunt, rixosum magis esse pote$t_ ac zelotypum. Aeris etiam ac
serenitatis dea habita est. 505 Et fortem, sub terra habitat
etc. Hi tres dii sunt illi fratres celeberrimi maximique, qui inter
se caeli, maris, atque inferni imperium omne diviserunt, devicto fugatoque
patre Saturno. Sed ea mitto, quae de ipsis mythologi vulgares scripta
reliquerunt; Clericoque potius assentior docenti, Plutonem quidem fuisse
Epiri regcin, opibusque maximis abundasse, quod in ea regione
locupletissimae crant auri atque argenti fodinae, quas optime dicas
mortuorum se
des, quemadmodura ille adolescens e fodinis rediens loquitur apud Plautum in
Capt. En versus:
» Vidi ego multa saepe picta,
quae Acherunti fierent, » Cruciamenta; verum enim vero nulla adaeque
est Acheruns, » Atque ubi ego
fui, in lapicidinis. et Posidonius apud Strabonem de Turditaniae fodinis
lib. nl dicit: Certe apud eos subterranea loca non Hades sed Pluton habitat.
Quae ego tantum delibavi, vide fusius a Clerico tractata in Adnot. ad hunc versum, et praesertim in
Cereris historia, quem ipsum conscripsisse iam monui. Sit nobis igitur Epiri
Pluto rex. Quid autem fuerit Neptunus, qui mari pracesse credebatur? Non
aliud certe, ut conscn— tanea loquamur, nisi rex potentissimus, qui
quod vivus maximis classibus longe lateque mare tenuerit, insulasque
quamplurimas possederit, mortuus inque deorum numcrum relaius mari praecsse
ac fluctibus imperitare creditus est, tota fabulis corrupta vctcri historia
• Idem de Iove dicendum, cuius ct sepulcrum in Creta visebatur, et
circa Olympum, idest in Thessalia, quo ex Creta cum copiis advenerat, regnum
exstitisse censebatur. Hinc illa perpetua Olympi aequivocatio nunc montem,
nunc caelum significantis et apud Hesiodum et apud alios poetas. Itaque
mortalis fuit et ipse profecto ille deum pater atque hominum rex, divinosque
honores ab hominibus, quos vivus fortasse beneficiis affecerat iuste
clementerque imperando, mortuus accepit. Lege sis Luciani Dial. De Iove tragoedo, si velis ridere. 509 Sed genitor natos etc. De hac
Saturni immanissima voracitate nihil eorum dicamus oportet, quae Graeci
cnarratores interpretcsque scripserunt: nugis enim plena sunt omnia, et
ineptiis referta • Ilesiodus mentem satis aperuit suam, poetica poeta
usus loquutione. Quid igitur significare voluit, quum dixit, solitum fuisse
devorare filios Saturnum? Niniirum quum timeret, ne ab aliquo filiorum ipse
regno privaretur, solitmn fuisse, ut qui>que illorum nascebatur,
eos»
dem in custodiam dedere, ibique diligentissimc asservare, ne profugerent,
novasque res in sui perniciem molirentur. Id vero tyrannorum proprium est,
metuere semper, ne quod ipsi in praedecessores ausi sunt perfeceruntque, hoc
ipsum in eosdem alii aggrediantur, quemadmodum saepe factum audivimus et apud
Turcas et Persas, et apud alias barbaras nationes per caedem ac proditionem
solitas in regnum involare. Non nego tamen, si verba attendamus . haec
intelligenda esse atque adeo fuisse a superstitiosa antiquitate intcllecta
perinde ac si revera consuessent devorari a Saturno filii. Hoc enim et illos
socios magnae deorum matris Curetas tripudiantes dicit Lucretius significare,
quamvis ipse, ut philosoplnim decebat, et maxime Epicuraeum, rem aliter
intelligat. Sic ille eleganter de more lib. il:
» Heic armata manus ( Curetas
nomine Graii » Quos memorant Phrygios ) inter se forte catenas »
Ludunt, in numerumque exsultant, sanguine laeti, »> Terrificas capitum
quaticntes numine cristas: » Dictaeos referunt Cureias; qui Iovis illum
» Vagitum in Creta quondam
occultasse feruntur, » Quum pueri
circum puerum pernice chorea » Armati in numerum pulsarent aeribus aera,
» Ne Saturnus eum malis
mandaret adeptus, » Aeternumque daret matri sub pectore volnus. 5 13 Namque olim a Terra auiierat etc. Oraculum
heic a Terra Caeloque suis parentibus dicitur accepisse Saturnus, quod ferebat
statuisse nimirum fata, imperium sibi regnumque olim a gnato ereptum
iri. Hinc optime animadveriit Clericus cum aliis, licere colligere, iam tum ab
antiquissimis temporibus traditum fuisse atque notum, esse nescio quam naturam
superiorem illis diis ipsis, qui colebantur, ex cuius immutabili voluntate
pendebant, quod et ipsi mortales fuerint, divinaeque providentiae subiecti,
quemadmodum ceteri homines. Itaque Fatum, cui tanta vis tribuebatur, summa est
atque immutabilis aeterni numinis voluntas. Hanc vero doctrinam Stoici
potissimum auis de Fato disputationibus foede corruperunt. 519 At quando iam foeta Iovem etc. Rhea
quidem de natis omnibus, sed praecipue de Iove sollicita describitur. Cur ita?
quia Iovem sciebat, ut oraculum Telluris ferebat, fatis designari, qui rerum
rriaxime potiretur. Porro notum est antiquissimos tyrannos appellari folitos
cognomento Iovis: hinc illi tot Ioves.
528 Ergo ubi complerat etc. Parentum
consilio, quo filium Iovem secura pareret, Rhca Lyctum seu Littum, ut mavult
scribi Clericus, unam e Cretae urbibus ire iubetur. Sed priusquam illuc
advenisset, in itinere natum edidit, quem incolae loci et benigne susceperunt
et diligenter servarunt. Hoc enim illud iM^otro yaict, quod ego verti verbum de verbo referens suscepitque ipsum tellus significare
videtur. 533 Noctc tulit fugiens etc.
Cretensesne Lyctum noctu Iovem deportaverint, an ipsa Rhea, non satis liquet ab
Hesiodi verbis? Ego matrem id fecisse arbitror: namque ea quae consequuntur hoc
factum, ita videntur persuadere. Itaque Iupiter in Creta natus est; quo in
loco, plane incertum, sed non longe ab urbe Lycto. Deinde Lyctum fuit
asportatus; tum demum ex hac urbe in montem Aegaeum, non Argaeum, qui nullus
est in Creta, sed in Cappadocia, cuius et Claudianus et Plinius et alii
meminere, delatus est. Vetus Hesiodi scholiastes habet A?iycda Jv oqei 1 dicitque sic Cretam dictam olim ab
Olenia illa capra Iovis nutrice, quasi caprae montem; atque hinc Iovem etiam
dictum esse Aegiochum, quod caprae ubera suxerit, ipsumque montem Idam a
nonnullis vocatum fuisse Aegaeum, quod pars Idae fuerit Aegaeus collis. Sed
Homerus Iovem vocat Aegiochum non ab Aegaeo monte, sed a propria eiusdem
armatura, nirnirum aegida. Non defuere tamen, qui Aegaeum non collem, sed
campum dixcrint. Siephanus enim de urbibus haec habet: Est et
Aegaeus campus adnexus Cirrhae, ut apud Hesiodum. Dicitur autem a fluvio
A?£ » qui descendit a monte ad Pythium, a quo et campus Aegaeus.
Quare Graevius in Lect. Hesiod. docet
hunc campum late patuisse, ut et Pythium et Govtyna in illo fuerit sita. Sed
quid illa Cirrha, quae a Stephano nominatur? Nulla Girrha est in Creta, sed
Cybra urbs; adeoque loco Cirrhae legendum est Cybrae. Plura, si cupis, apud
Graevium invenies, sed et haec fortasse ad satietatem, ut Graeci loquuntur. 537 Tum demum, ingentem lapidem etc. Heic enimvero risum
teneatis amici; nam multo magis id ridiculum, quam si humano capiti cervicem
iungat equinam pictor. Rhea pro filio lapidem fasciis involutum Saturno offert
devorandum. Quod Clericus explicans dicit, Rheam alienum filium pro suo
supposuisse, eumque Saturno obtulisse, ut in carcerem, in quo et alii eiusdem
degebant liberi, coniiceretur . Vox enim Eben
tum in lingua phoenicia, tum in arabica aeque lapidem ac filium significat: cui voci Eben si dir adiungas erit Eben-dir
seu filius alienus . Haec quidem
scite: Nam Priscianus lib. v haec habet: Abadir deus est. Dicitur et hoc nomine
lapis ille, quem Saturnus fertur devorasse pro Iove, quem Graeci fiouruXov vocant. Addit Graevius et
Pausania in Phocicis, in templo Delphico inter ctvctQriiJ.XTot fuisse hunc fiot'nv\ov . En eius verba latine reddita: Ascendenti autem ab
eo monimento lapis est non magnus, quem et oleo quotidie perfundunt, et lana
circum amiciunt rudi. est autem fama, eum esse ipsum lapidem, qui datus fuerit
Saturno pro puero, quemque rursus evomuit Saturnus. Quod vero oleo
perfundebatur,
lanaque hic lapis ornabatur, argumento est, sacrum fuisse habitum. Et Lares
enim et fores et arae templorum laneis vittis cingebantur; unde illud etiam
Propertii:
» Costum molle date et blandi mihi
thuris honores, » Terque focum circa laneus orbis eat. Quin et Plato
Homerum caput unguento delibutum lanaque coronatum e sua Rep. in aliam civitatem dimittendum putat,
ut nimirum simul et illi deorum honor adhibeatur, quod Platoni sacer ac
divinus^ fuerit Homerus, et eius reip. cives nullum detrimentum capiant, quod
non recte maximi poetae fabularum mysteria intellexerint. Hoc iis dictum sit,
qui Platonis auctoritate contra poetas abutuntur. 547 Nec mora longa : cito etc. Nescio
cur hi novem aut decem versus subdititii Guieto visi sint? Si ob eam fortasse
caussam, quod pleni sunt quadam incredibili re^OLroXoyla., parum aut nihil e tota fere hac Theogonia retinendum iudicabit. Ego etiam
emollivi hanc ipsam crescendi celeritatem, quam non uno factam anno esse dixi,
itd mensibus certos
circumvolventibus annos.
551 Vi domitus gnati etc. Idest
Saturnus Iovis insidiis atque vi compulsus filios, quos in carcere detinebat,
liberos emisit. 554, Hunc autctn terra etc. Vide quod
supra diximus de hoc lapide, quem Pausanias narrat fuisse in templo Delphico
sanctissime asservatum. Iupiter autem non solum suos e custodia fratres eduxit,
sed et patruos e vinculis solvit: quamobrem ab iisdem fulmen accepit supremi
quoddam imperii insigne, quod a poeta sub terra latuisse dicitur, nulli deorum
nimirum ante quam Iovi datum. 565 Iapetus nympham etc. Ad Iapeti
generationes gradum facit
Hesiodus, ex quo et Clymena ortos docet Atlantem, Menoetium, Prometheum atque
Epimetheum, de quibus in adnotationibus sequentibus dicam. Iapetus autem, si
viros eruditos quamplurimos consulas, non alius est, quam Iaphetus Noachi
filius, cuius posteri longe lateque propagati sunt. Id et Apollodorus Biblioth. lib. I et Hyginus fab. Cxlii , ubi de Prometheo, innuere
videntur. Hi vero quatuor fratres diversas orbis terrarum regiones
incoluerunt. 568 Magnanimum Atlantem fudit etc.
Atlantem, qui et in montem cognominem postea mutatus fertur, verisimile est
fuisse conditorem Atlantiarum gentium, quae ultimam Africam incolebant. De his
Herodotus lib. vl inquit: Hisce nomen est Adantibus, qui sine nomine ( scilicet
singulorum proprio ) sunt soli hominum. Plato vero in Tim. narrat, auditum a sacerdotibus templi
Heliop., exstitisse quondam et insulam maximam Atlantidarum dictam, cuius
incolae astronomiae erant peritissimi, lateque ac longe dominabantur. Horum
Atlantidarum mentionem etiam fecerunt Baillyus in Vct. Astron. hist., et praecipue in
epistolis ad Voltaerium datis, ac Iohannes Rinaldus Carlius vir omni eruditione
perpolitus toro. nl Epist. Americanarum
edit. Cremon.. Gallus quidem scriptor BufFonii theoriam sequutus de
telluris refrigeratione hanc insulam collocat in Oceano septentrionali a
Spitzbergio Americam versus; Carlius vero ab Africa per Adanticum Oceanum sese
Americam usque protendentem conatur ostendere, docetque per hanc insulam, quum
parum distaret et ab Africae et ab Americae continentibus, uti etiamnum toto eo
tractu sub mari cominuata montium vestigia demonstrant, facilem fuisse
transitum iis gentibus, quae primae oras Americae occuparunt. Quid vero factum
de hac insula? Ingenti quodam terrae motu disiecta prorsus ab ho
minum conspectu, quemadmodum multae aliae et regiones et insulae, disparuit; ac eo tempore fortasse, quum Oceanus diffractis Gaditanis montibus eoque freto aperto in Mediterraneum se infudit mutata late telluris superficie. Tantum aevi mutare valet longaeva vetustas, inquit Viroilius Aeneii. lib. nl, ubi Siciliam
ab Italia abscissam memorat: o » quum protinus utraque tellus » Vna foret, venit medio vi pontus etc. Sed quum baec omnia valde incerta
sint, ad Atlantem redeamus. Ex ea veteri traditione de eiusdem astronomica
periua hausit, opinor, Virgilius illa, quae lib. I Aen. scripsit in Didonis coavivio: » Cithara crinitus Iopas » Personat aurata, docuit quae maximus Atlas. » Hic canit errantem
lunam solisque labores, » Vnde hominum genus, et pecudes, unde imber et
ignes: » Arcturum, pluviasque hyadas, geminosque triones, » Quid
tantum Oceano properent se condere soles » Hyberni, vel quae tardis mora
noctibus obstet. Quod autem pertinet ad fabulam, in qua Atlas caelum sustinere
dicitur, nisi et id velimus referre ad astrorum scienuam, qua pollebat, ad
montem commode referri potest. De illo enim Herodotus lib. vl c. Clxxxiv sic ait: Est angustus et
undique rotundus, et, ut fertur, adeo excelsus, ut eius summa iuga nequeant
cerni: numquam enim iis desunt nubes neque aestate neque hyeme. Hunc columnam
caeli esse dicunt incolae. 569 Ac multo terrore Menoetion etc.
Alter Iapeti filius, qui quod fuerit malus, a Iove dicitur ad Erebum detrusus.
Nescimus autem ubi habitaverit. 570 Vafrum animum etc. De Prometheo et
Epimetheo iam dixi
aliquid in Oper. et Dieb., ubi de
Pandora. Quam fuerit vafer Prometheus, ex pluribus eiusdem gestis satis
constat: admissio autem Pandorae minime cautum ostendit Epimetheum. Hoc et
eorum nomina significant. Nam Prometheus est 0,7:0
Tqu
TrqofJLCivQciveiv , quod est praediscere aut praevidere ,
et ad prudentiam pertinet: Epimetheus vero Olizq
Tou ivu]j.a,vdctveLV
■> id est in ipsa re
discere, quod est minime prudentis. Hinc factum, ut non viderit,
qiiae mala consequutura erant, si Pandoram suscepisset, id est si sese suasque
gentes formosarum mulierum, quibus regiones, quas incolebat, inter mare Caspium
et Euxinum, abundant maxime, amori mancipasset. Heschylus autem de Prometheo
haec habet notatu -digna: B^a%£ 1 $e
Jj.c&w , 7ra,VTCc <ru')k.fifi$riv jjA&e •
TioLtou Te%vxi fiqoToiaiv £JC
U^o]j-rj6eoog • qui videtur a
Iove profugiens sedem in Scythia circa Caucasum fixisse, ibique ex fodinis
magnam sibi vim opum comparasse, quod et ab Heschylo in eius Tragoed., et a Sam. Bocharto in Phal. lib. I disces .
582 Ad mediam fixit etc. Id est
Iupiter vetuit, ne umquam posset in patriam seu Graeciam redire, postquam ab
eo aufugerat Prometheus. Quid vero illud iecur immortale, quod quantum ab
aquila vorabatur interdiu, tantum noctu sponte enatum crescebat? Iecur
Phoenicibus dicitur Chabed, et
efferri etiam potest Chabod, quae
vox non raro divitias significat,
inquit Clericus . Itaque quum a Prometheo fodinae exhauriri non possent, sed
quantum metalli suam in rem educebat, tantum continuo renasci uberrimis
illis videretur in venis, iecur eiusdem seu divitias quotidie augeri fictum
est a fabulis. 587 Sed diram Alcmenae etc. A
graecis poetis omnia fere miranda, quae usquam terrarum contigerant, graeco
Herculi tribuuntur, quum notissimum est plures exstitisse Hercules. Thebanus
vero, de quo heic Hesiodus, aetate Promethei multo posterior est. An forte
hic Hercules, quisquis fuerit, vel Tyrius mercator, vel quis alius, e
Caucasi regione in Graeciam Prometheum reduxit, eique Io\is amicitiam
conciliavit? Id non absurdum omnino videtur.
597 Certavere homines ac di etc.
Saturni nempe filii eorumque socii dii appellantur heic; homines vero sunt
incolae Peloponnesi, quos forte suam in potestatem redigere volebat Iupiter.
Nam Mecona est Sicyon antiquissima Peloponnesi urbs, cuius primum regem
Aegialeum Eusebius facit aequalem Nino et Abrahamo.. Vide et Strabonem lib.
vnl.
614 Hanc quoque cognovit etc. In ea
heic opinione Clericus est, irt putet reapse Iovem fuisse deceptum a
Prometheo, quamvis id Hesiodus non sit ausus dicere invidiam civium
pertimescens , quasi impius foret. Ego vero, si quid intelligo, omnino
diversum iudico. Manifeste enim videtur mihi Hesiodus declarare, Prometheum
quidem et tentasse Iovem decipere, et maxima id calliditate esse aggressum;
sed Iovem, qui occulta etiam norat, fraudem agnovisse, quamvis ut reum
criminis manifestius teneret, rem dissimulasset. At enim, inquies cum
Clerico, nisi fuisset Iupiter deceptus, caussam non habuisset, cur usque
adeo vehementer indignaretur Promedieo? Habuit enimvero maximam: nam qui
certam habet voluntatem patrandi criminis, aeque peccat ac qui voto potitus
est. Ceterum id videtur factum in aliquo convivio post diremptum iam
certamen. 622 Candida odoratas etc. Nescio
quam bene ex hoc Promethei facto videtur Hesiodus ossium adolendorum diis
invectam repetere consuetudinem, quum prius id non fieret, sed adeps tantum
aut viscerum pars aliqua combureretur. An haec Holocautomatum institutio? Alii quoque
ita putayerunt.
628 Percitus eripuit etc. Non id
intelligendum quasi Iupiter hominibus universis usum ignis vetuerit, sed vel
Peloponnesiis tantum, vel aliis populis, qui rebellaverant: ne scilicet in
officinis ferrariis alia arma excuderent, quibus in Iovem uterentur. 630 lapeti decepit etc. Quid hoc? An
ustoriorum speculorum usu vim magnam solis primus docuit colligere
Prometheus, eorumque ope metalla colliquefacere? An illa verba, quibus dicit
Hesiodus, eumdem solis flammam in ferula esse furatum, significant id
effectum esse valida lignorum confricatione, iuxta illud Lucretii lib. v:
» Et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans » Aestuat in ramos
incumbens arboris arbor, » Exprimitur validis extritus viribus ignis,
» Et micat interdum flammai fervidus ardor, » Mutua dum inter se
rami stirpesque teruntur: » Quorum utrumque dedisse potest mortalibus
ignem. Quidquid sit, Iove invito Prometheus ferrarias officinas iterum
videtur instituisse, ut bene animadvertit Clericus. Ad sinistram enim manum
Caucasi, ubi vinctus detinebatur Prometheus, id est ad Ponti Euxini
orientalia littora, ab Aeschylo dicuntur fuisse ^i^oreKroveg XaAujSe?? quos ferri
tractandi peritissimos novimus, et de quibus Tzetzes Chil. x ait: Chalybes sunt gens proxima
Trapezunti; hi dicun
tur ferrum invenisse: aes etiam vocant et Cbalybon et aes, quasi hoc quoque
sit inventum Chalybum. Vnde et Virgilius Georg. lib. I canit: » India mittit ebur, molles sua thura Sabaef, » At Cbalybes nudi ferrum,
virosaque Pontus » Castorea
r Heliadum palmas, Epirus equarum. 6^36
Nam monitu ipsius etc Pandorae
creationem multis exponit v. 60 et seq. in Oper. et Dieb. Hesiodus, ubi ego reiecta Heinsii opinione de
Fortuna, dixi cum Clerico aliisque sub Pandorae allegoria raolhtiem turpium
feminarum intelligi, qua factum est, ut Colchidis populi finitimaeque gentes
libidini efTroenatae in primis se dederent. Notum illud Croesi consilium
datum Cyro postulanti, qua arte Lydi in potestate retinerentur: Edicito,
inquit, illis, ut liberos citharam pulsare r
psallere, et cauponari doceant; et brevi eos, o rex, videbis mulieres pro*
viris factos . Ita Herodotus lib.- I iterumque subiungit: Tou A.vhw ^fi^a cct SvyxTeqeq l7ro^V£voyro
710.00.1, Gvfkkyxaoii atylat
(peqviu; • Vide et Iustinum de eadem re lib. I . Quidni idem
contigerit Epirnetheo eiusque popularibus?
656 Femineum venit etc. Non haec
dicta, quasi ante non exstiterint mulieres; sed quod nondum solitae fuerint
honestatem pudoremque turpiter proiicere. Quam vero sint hominibus vitanda
huiusmodi lenocinia, satis, ut arbitror, legenti hanc Hesiodi descriptionem
patebit. Optima est et ex ipsa rerum natura desumpta illa fucorum.
similitudo, rapaciura nimirum animalium aeque ac inertium, uti videre est et
apud Virgilium Kb. iv Georg.. Hinc
ad commoda et incommoda quae e matrimonio praveniunt, digreditur poeta. Vide
in. rem similera duo epigrammata, akerum Posidippi vel Cratetis, alterum
Metrodori in Anthologia .
686 Sic quoque, ubi contra etc. Iam
supra tres hosce Titanes vidimus; a patre Caelo coniectos in carcerem. Heic
vero liberantur a Iove atque ab aliis Saturni filiis, monitu Telluris, quae
eosdem praedixerat magno usui Iovi futuros. 700 Discordi siquidem etc. Duplex
bellum Iovis cum Titanibus videtur distinguere Lactantius lib. I c. xiv Inst. Div. dicit enim: Iovem adultum, quum
audivisset patrem atque matrem custodiis cir
cumseptos atque in vincula coniectos, venisse cum magna Cretensium multitudine,
Titanumque ac filios eius pugnando vicisse, parentes vinculis exemisse, patri
regnum reddidisse; atque in Cretam remeasse. Post haec deinde Saturno datam
sortem, ut caveret, ne eum filius e regno expelleret •. illum, elevandae
sortis atque eflugiendi periculi gratia, insidiatum Iovi, ut eum necaret.
Iovem, cognitis insidiis, regnum sibi denuo vindicasse ac fugasse Saturnum, ex
Thessalia nimirum. Hactenus Lactantius. Itaque primum bellum Iovis fuit pro
Saturno ac Rhea coatra Titanes -, alterum pro se contra eosdem Titanes
Saturnumque eorum regem: utrumque videtur gestum in Thessalia, quae erat
victoris praemium. De primo bello nihil Hesiodus; de secundo longam heic atque
elegantem subiicit descriptionem. 714 O Terrae
ac vasti etc. Iovis alloquutio ad Titanas et prae
cipue ad Briareum Cottum atque Gygem, quos ad defectionem vocat, ut relictis
nimirum Saturni partibus memores beneficiorum, quae a sese acceperant, hoc in
bello sibi opitulentur. Nec Iovem fefellit spes: Cottus pro aliis etiam
respondet, suamque fratrumque operam Iovi ultro pollicetur.
737 Quam prius inctnd.it etc. Iupiter sibi
adiuncto hoc auxilio acrior cum Titanibus Saturnoque congreditur, ipse ex Olympo
profectus, Saturnus ex Othry, qui Phthiotidem a meridie claudit. Id placuit
animadvertere, ne quis incautius crederet, copias Iovis in ipso Olympo directas
pugnasse cum Titanibus longe dissitis, in monte Othry nimirum; quemadmodum videtur
Hesiodus voluisse nobis persuadere, ut maior credo appareret miraculi vis. Huius
autem pugnae descriptio plane Homerica est, plena scilicet evidentiae ac
dignitatis, quamvis desint illi montes superimpositi a Titanibus, quos et Homerus
in Odyssea, et Virgilius in Ceorgicis, et alii passim commemorant poetae,
irridetque salse Lucianus sub Mercurii persona Charontem alloquentis iu dialogo,
qui inscribitur Xa^wy, n ^^Knto^ovyrsg
• 1
761 Nec sibi iam genitus etc. Quid hac
Iovis pugnantis descriptione magis poeticum atque illustrius excogitari fingique
potest? Terribilis sane est et Hector ad naves Graecorum pugnans, et Achilles ad
Xanthum Troianos persequens; sed haec heroum pugna. Iove autem crebro fulminante,
caelum, tellus, maria, omnia denique concuti ac conflagrare videntur. Nae illi,
qui ad poesim se dedunt, maie sibi consulunt, si negligant exemplaria graeca nocturna versare mavn, versare diurna.
776 Corripuere Chaos etc. Hesiodus quidem
heic habet Chaos, non Erebum aut Aerem: quare aut ubique Graevius Cliaos inferorum
sedes vocet, et Clericus aeris immensitatem, aut Chaos patiantur esse Chaos. Scio
quidem hoc nomen apud Ovidium Metamorph.
x. inferos significare, ubi Orpheus dicit: » . . . per ego haec te plena timoris, » Per Chaos hoc ingens, vastique silentia regni; ct apud Aristophanem in
Avihus: A/a rrtq TToXeuq rvg a,>koT^a.g, xat
roi Xasc T«y jj,r\qim rhv xvtffactv ou hoityofaeTE
• vocem illam rov XaVc a
Suida aliisque magistris intelligi de aere. Id ego non impugno, immo vehementer
probo. Quum tamen ab Hesiodo saepissime distinguatur Chaos et ab inferis et ab
aere, in mea versione eamdem retinendam vocem et proprie intelligendam iudico, ut
ipsum Chaos incendio correptum cjuasi quaedam animata persona et ignem coram
aspiciat, et strepitum audiat, quemadmodum si Tellus iterum cum Caelo
commisceretur, quod non sine ingenti quodam fragore fieri consuesse credibile
est.
797 Concidere ac passim etc. Titanes a
diis victi in carcerem caliginosum coniiciuntur, cuius ut horrorem squalloremque
magnum esse doceat poeta, dicit eos tantum sub terra. fuisse demersos, quantus ad
aetherium caeli suspectus Olympum, ut verbis utar Virgilii. Vnde etiam constat,
Hesiodum tartara non intra terram, sed infra
constituere in quibusdam tenebricosis spatiis, quorum opinor ne ipse quidem claram
sibi effinxerat notionem, fortasse propter ignorantiam formae Telluris eiusdemque
constitutionis, quam et hemisphaericam, ut videtur, non sphaericam arbitrabatur,
et non circumquaque septam ab aere ac a sole illustratam, sed basi quadam veluti
insistentem tartaro atque Chao, lucique imperviam.
819 Heic terra et pontus etc. Mens poetae
est his verbis significare, hinc nimirum omnia incipere, ac pariter huc desinere,
ut vox ■nriyr) initium rerum
exprimat, 7rei%a,TX finem, quod ipsum in
versione satis me explicuisse puto, quamvis obscurius ab Hesiodo dictum sit. Hinc
forte illa Senecae in Hercule furcnte:
» Sterilis profundi vastitas squallet soli, »> Et foeda tellus torpet
aeterno situ, » Rerumque moestus finis et mundi ultima: » Immotus aer
horret, et pigra sedet » Nox atra mundo. •queis adde illa Iovis ad
Iunonem Iliai. lib. vIII: » non si digressa beatis » Aedibus e divum, terraeque extrema capessas, » Et maris, Iapetusque et
Saturnus iacet atro » Exul ubi longe in barathro; nec luce fruuntur »
Laetifica solis supera in regione vagantis, » Nec dulci ventorum anima. nam
tartarus ambit » Inclusos tenebris, alta et caligine pressos. unde et
Virgilius Aen. lib. vl ait: » tum tartarus ipse » Bis patet in praeceps tantum, tenditque sub umbras, »> Quantus ad
aetherium etc. Ex quibus omnibus patet, quod iam superius monui, et Hesiodum et
alios veteres poetas in ea fuisse opinione, ut unam tantum mundi partem seu
hemisphaerium quod nos incolimus, putarent a sole illuminari sideribusque
distingui: quae vero sub hoc hemisphaerio iacent, aeterna caligiue, atque nocte
horrescere.
828 Quam propter curvo etc. Supra hoc
immane barathrum, im quo degebant Titanes, noctis sedem constituere videtur poeta.
Iuxta hanc Atlantem caelum sustinentem, quod in ultimo occidente situs fuerit, a
quo nox exire credebatur, quemadmodum dies ab oriente. Haec sane minime sibi
consentiunt: nam ut Atlas caelum possit aliquomodo sustinere, non est collocandus
sub terra, sed potius supra. Quare mihi Guieti opinio probabilis admodum videtur
existimantis hos versus incipientes Ka/ Vwjtoc i^su.vric
usque ad atrri/Atyeojc esse
supposititios, aut saltem e suo loco huc temere illatos. Melius enim sententia
constaret, si ita diceretur:
» Monstrum horrendum, ipsis visu
admirabile divis » Scilicet est: nox
atque dies ubi limina portae » Aerea linquentes propius se voce salutant.
» Haec redit ingrediens sedem etc. relictis illis quatuor intermediis
versiculis, qui in versione habentur.
841 Nec procul hinc gemini etc. Lethum et
Sopor fratres sunt, ac Noctis filii, dicunturque a poeta habitare iuxta sedem
noctis eiusdem ac diei, et numquam a sole illustrari, quasi aut illuc non
descendat sol, aut in ea regione lucem amittat suam fons ipse lucis. 850 Heic quoque et inferni etc Vide haec
quam magnifico verborum apparatu lib. vI Aen.
a Virgilio efferuntur. Omnibus autem notum est, Plutonem e Siciiia rapuisse
filiam Cereris Proserpinam, quae fTTfx/va dicitur sollemni apud Graecos adiuncto,
quod sacrum
ac terribile habebatur. Hinc Plato in Cratylo
eo prolato: TLo)k.oU inquit, xcci
Touto tyofioljVTai ro
ovo/jia. Legesis apud Dupuisium tom. iv, Delaland. Astron. qua ratione tota Proserpinae fabula
in Astronomia locum habeat. 859 Iuxta autem Superis etc. Styx Oceani
filia dicitur, quemadmodum et ceteri fontes. Quae vero heic de eadem praedicantur
miracula partim vera sunt, partim ficta a poeta. Si Pausaniam audias, ille in
Arcadicis facta mentione oppidi, cui Nonacri
nomen erat, subiungit: Non procul ab his ruderibus est alta montis crepido;
non aliam vidi quae in tantam altitudinem attollatur; aqua vero Asecun— dum praeruptam stillat rupem. Vocant
Graeci hanc aquam Stygis . Esse autem
Stygem, Hesiodus in Theogonia cecinit.
Haec Pausanias. Quare recte noster poeta dicit: t
» claras 6ola incolit aedes » Intectas saxis ingentibus undique, et actis » Argento e solido caeli ad convexa
columnis. Quod vero in inferis collocatur, ex eo opinor est, quia, ut idem docet
Pausanias, lethalis erat haec aqua et hominibus et omnibus aliis animalibus.
Fortasse et opinio invaluerat, si quis cuiuspiam sceleris accusaretur coactusque
esset innocens illam aquam degustare, id
m
cum potuisse sine noxa facere: cuius superstitionis plurima habemus exempla, quae
innocentiae iudicia seu experimenta dicebantur; erantque potius dicenda stultitiae
ac ignorantiae singularis indicia barbarorum, quae praecesserunt, saeculorum; quum
hisce saepe rebus innocentia opprimeretur, triumpharet scelus. Simile quiddam de
Palicorum fonte narrat Macrobius lib. v Saturn.,
et alii Scriptores. 864 Non illuc celeri lapsu etc. Iris Iovis
nuncia, quum opus erat, ad hunc fontem descendebat, inque aureo quodam vase
haustam in caelum aquam deferebat. Quisquis deorum de aliquo crimine accusatus,
addito iureiurando, factaque libatione, si reus erat, in subitum incidebat
lethargum, ac sine voce membrorumque usu per annum integrum perseverabat. Annua
poena hac expleta per novem alios annos a concilio mensaque deorum arcebatur exul.
Post anno tandem decimo, omnibus rite persolutis, revocabatur, honoresque amissos
recuperabat. Ceterum huius fontis eam solam aquae partem fuisse exitialem, quae e
rupe prosiliebat, non quae subtus defluebat, animad•verte diligenter, et
simul admirare pootae levitatem, nisi forte voluerit ipse significare, fatalem
esse in ipsa eruptione hanc aquam, deinde omnem, decursu per campos, virtutem
amittere. Scimus enim complures aquas, quae salubres habentur, si alio
transferantur, aut omnino, aut saltem partim salubritatem deperdere. Pausanias
autem ideo Hesiodum id scripsisse dicit; quod ipse viderit aquam Stygis
stillantem.
890 Di superi, Ogygio etc. Ogygio: hoc
adiunctum Graeci interpretantur antiquum,
quasi ab Ogyge nescio quo rege antiquissimo, cuius temporibus maxima terrarum
inundatio perniciesque acciderit. Graevius autem ex Hesychio antiquum item et magnum , esseque vult non aquae imQeTOV ■> sed iurisiurandi, quod
maximum diis erat. Ego vero graecam vocem retinui, eamque fonti accommodavi; quod
nulla fiat sententiae mutatio, sive adiungatur fonti, sive iuriiurando. Consule,
si vacat, Clericum in adnot. ad hunc versifrn de aqua zelotypiae apud Hebraeos; de
qua et Prideauxius loquitur in Hist. Iud.
892 Fontibus, heic fincs etc. Eosdem hosce versus paullo
aliter, quam extuleram superius, heic extuli, ne eadem frigidiuscule verba
repetam, quod a Latinorum consuetudine prorsus est alienum, quamvis apud Graecos
in usu sit. An etiam hi versus huc intrusi? Certe £os ab Hesiodo bis
repetitos sine ulla probabili caussa vix crediderim. 900 Quos prope, in oceani etc. Iam supra
vidimus tres hosce acerrimos Titanas a Iove fuisse quasi custodes additos devictis
Tita
nibus et in carcerem coniectis. Hoc novum atque indictum antea, fuisse Briareo a
Neptuno in coniugem datam suam filiam Cymopoliam ob egregiam eius virtutem. 906 Titanas victor etc. Typhoeus ultimus
Telluris filius e Tartaro susceptus, cuius heic a poeta fit descriptio, maxima
fuit vi corporis animique praeditus, se*d scelestissimus idem atque
impudentissimus. De eodem ferme omnes loquuti sunt poetae et mythologi. Nos autem,
quoniam alibi de Typhone agentes Clerici opinionem sequuti sumus, heic item sub
eodem fere nomine describi scelestos Iordanis incolas*, quorum historiam et
excidium Graecis forte narraverant Phoenices, opinamur.
916 Rauca fremunt super ora etc. Hesiodus
quidem inter alia quae ad hanc Typhoei vocuin diversitatem pertinent, haec habet:
aTkore
/a£v yct(> tpSeyyovSr, ware Seoiai
avviey.ev, id est ut diis li ceret
intelligere ; quod fere idem sonat, ac quod ego dixi voce deum, nam dii deorum voces nequeunt non intelligere. Guieto tamen hic versus est
omnino supposititius ac delendus, quod non facile persuadet; neque enirff caussam
video. 922 Ac vero miseranda etc. Typhoeus
nimirum, ni Iupiter qua erat providentia praeditus, prior ipsum supplicio
mulctasset, sibi arripuisset imperium. Haec autem Iovis pugna tligna est profecto,
quae legatur ab omnibus actis poeticae studiosis: est enim tota Musarum non
fucatis distincta luminibus, interque Longini exempla de Sublimi referenda.
954 Flammeus, ac saltus etc. Situs est
lacus Asphaltites in valle profunda inter montes Moabitidis et Chananaeae
regionis. Si igitur sub Typhoei nomine intelligendi sunt inferioris Iordanis
incolae, qui quod dei essent hominumque contemptores atque osores, utrisque bellum
indixisse credebantur, heic recte tellus, quae stamni instar aut ferri liquitur,
lacum illum plenum bitumine ac tetrum odorem exhalantem indicabit. Ceterum si quis
curiosius petat, quid Iovi in Thessalia regnanti cum Iordanis incolarum duce,
primum respondebo, nimiam hanc in fabulis consensionem praeposteram esse ac
importunam; deinde dicam, nil vetare, Iovem etiam illuc imperium extendisse,
praesertim quum et in Creta regnasset. 964 Humida vis autem ventorum etc. Venti,
ut ita dicam, seeundarii dicuntur heic geniti a Typhoeo, ubi nequidquam se
torquent interpretes, cur Hesiodus non et Eurum exceperit cum aliis tribus, quum
et ipse /xa^au^a nequeat vocari. Idcirco quidam illam vocem ctqy&rrriv, de qua alibi dixi, volunt
esse AVrjX/iorrjv seu Sub solanum, quum
tamen constat esse ventum occidentalem, qui et Co~
rus vocatur. Vide Plinium lib. II: Quid
igitur dicendum? Sollemne illud Horatii, irasci nempe oportere, quandoque bonus
dormitat Homerus. 981 Ac primum iunxit etc. Hinc tertiam
deorum aetatem proprie auspicatur Hesiodus. Iupiter Saturno Titanibusque devictis
summoque imperio potitus deam Metim, prudentiam nimirum, sibi coniugem primam
delegit. Id politice fictum. Nihil enim regibus carius coniunctiusque esse debet
prudentia, qua qui utuntur diligenter, rempublicain sapientissime administrant.
Quae vero heic de Pallade sub n
iiciuntur, ab aliis mythologis paullo aliter narrantur, deamque hanc e Iovis
capite seu cerebro ortam dicunt, unde et a Romanis Capita vocabatur, ut Fast. lib. 11I suspicatur Ovidius:
» Parva licet videas Capitae delubra
Minervae,
» Nominis in dubio caussa est:
capitale vocamus » An quia de capitis fertur sine matre paterni » Vertice cum clypeo prosiluisse suo?
Certe haec ultima explicatio ceteris praeferenda videtur; nam et TqiToyeveitx. dicitur heic ab Hesiodo eodem non bene secum
consentiente. Hesychius enim habet: T^/rco, N/xgy^o? 0 K.oAop'oviog (pY]7i, rr\v KetyxXnv xxXeiv
K&x\lxvxc;; idemque hac voce significari apud Cretenses, docet
Eustathius ad Iliad. iv . Qua de re vide et Callimachum in elegia de lavacro
Palladis; et, si vis ridere, Lucianum festive iocantem in dialogo Iovis capite
laborantis cum Vulcano.
996 Post niveam casto Themidem etc. Altera
Iovis coniux Themis, quae iustitiae praeses, immo ipsa Iustitia. Et id sapienter
commentum. Etenim regibus non minus prudentia necessaria est ad bene regendam
conservandamque remp. quam iustitia. Ex hac natae sunt eidem filiae Horae, Eunomia
nimirum, Dice atque Irene, ut nomine ipso prae se ferunt, maxime utiles mortalium
generi. Itaque Pindarus Olymp. xnl, beatam ac omnium rerum copia afHuentem
Corynthum describens; in hac, inquit, Eunomia habitat sororesque, fundamenta
urbium, firrha Iustitia et iisdem moribus praedita Pax, dispensatrices hominibus
divitiarum, aureae filiae Themidis bonae consultricis. Sed graeca multo meliora.
Hinc Horae et pulcritudinis omnigenae praesides habitae sunt et ab Hesiodo et a
Theocrito. Aliae autem fortasse sunt Horae, quas et Homerus et Ovidius et Val.
Flaccus esse dicunt caeli ianitrices. Verum cur heic Parcarum fit mentio? Nonne
illis superius alii sunt parentes a poeta tributi? Vsque adeone oscitantem
Hesiodum dicemus; an potius culpam in aliquem inficetum atque ineptum hominem, qui
primus istos huc suae inscitiae testes intrusit versiculos, omnem transferemus?
Omnino ita statuendum.
1004 Tres autem Eurynome etc. Eurynome
Oceani filia, uxor Iovis tercia, ex qua tres Gratias suscepit. Neque id sine
ratione: quidquid enim boni pulcrique est in rep. a summo imperii moderatore
derivari censetur . 1009 Frugiferae hinc Cereris etc. Iupiter
e Cerere quarta uxore Proserpinam generavit. Ceres autem non aliud significat nisi
fi ugum copiam, a qua in omne genus homirrum manat illa, felicitatis principium,
abundantia. Hinc et Plutoni data fingitur Proserpina; quod Cereris filia apprime
convenit divitiarum regi . 1014 Mnemosynen fiavis etc. De Mnemosyna
quinta Iovis uxore deque Musis satis diximus in primis huiusce operis
adnotationibus. Musas autem ego vittis ornatas dixi rton mitra, ut quidam expHcant
ZjAVtoMt • Mitrae enim barbarae
habebantur, et a graecarum matro
narum puellarumque reticulis erant diversae, quamvis eaedam fasciae quaedam
fuerint, quibus comae religabantur . Ovidius inquit: » Simulavit anum,
mitraque capillos » Presserat. Et Iuvenalis: » Ite, quibus grata est picta lupa barbara mitra. Quod vero ille vetulis, hic
meretricibus ornamentum dat, quis Musis florentissimis casussimisque puellis
tribuat? 1018 Praeterea ipsius quondam etc. Latona
sexta Iovis uxor Phoebum et Dianam peperit: ex quo vides utrumque distingui a Sole
ac Luna, qui Hyperionis ac Thiae filii. Postea vero haec nomina confusa sunt, quod
nimirum quum ex hac vita ambo decesserunt interque deos abierunt, Solem Apollo
insederit, Lunamque Diana: quid simile et Aegyptii de Horo ac de Iside commenti
sunt. Plura si velis hac de re, vide Macrobium in Saturn., et Hyginum lib. il
De si gnorum caelestium historiis. Lege
etiam Homeri hymnum in Apollinem, si omnia Phoebi gesta, quae a mythologis
narrantur, amas cognoscere. 1022 Postremam vero etc. Haec illa Iovis
et soror et coniux Iuno, quae coniugis in culpa flagravit quotidiana, ut ait
Catullus, quamvis numquam dimissa fuerit. Heben peperit, iuventutis deam, cuius
nomen deducit Clericus a voce hebraica Eb,
quae est viror, et probe iuventuti
convenit. Peperit etiam Martem bellorum praesidem, qui quod fortasse inter
Thraciae populos ferocissimos vixerit, post mortem iisdem habitus est deus
praecipuus ac omnium praesen
r
tissimus. Ac sane Thracum mores cum Martis religione consentiunt: nam, ut
Herodotus ait lib. v., est apud Thraces, otiosum esse, honestissimum; agricolam
agere, contemptissimum; e bello atque rapto vivere, pulcherrimum. Iuno deinde
peperit Ilithyam partuum praesidem, quae cum Diana postea confusa est seu Luna,
quod mensibus praesit. Sed male, nam optime Iuno apud Lucianum: qui potest credi,
inquit, parturientibus obstetricari Dianam, quum virgo sit? Clericum adito in
edit. Graev. Hesiod. ad hunc versum. Cererae sive deae, sive mulieres, ex quibus
Iupiter fertur suscepisse liberos, pellices habendae sunt, non coniuges. 1026 Ipse autem e sacro etc. Ergo male
paulo ante dixit Hesiodus, Minervam fuisse in alvo a Iove repositam, quum heic
dicat ortam e capite. At Hesiodus facile respondebit, dicetque ex alvo, ubi
concreverat, in caput Iovis migrasse, atque ex illo demum in lucem prodiisse
Minervam. Affirmat Clericus, ideo Iovem dictum hanc filiam ex se ipso solum
peperisse, quod sibi adoptaverit, quam ipse solus educare atque erudire voluerit.
Et re quidem vera, multos habuit communes cum Iove honores haec dea, uti videre
est apud antiquos scriptores. 1031 Auxilio, magno cupiens etc.
Quemadmodum Iupiter sine
matre Minervam in lucem edidit, ita Iuno, qua erat ambitione praedita, ne ista
quoque in re minus potuisse Iove videri voluit, Vulcanumque ex se sola et
concepit et peperit. Nam illa iy (piXorr\Ti
■> ut est in textu vulgato, sine dubitatione legenda sunt
ou (pi\orr,Ti uAynaa., id est sine concubitu . Aliter non haberet
comparatio locum. Scholiastes habet TtquToq
ouToq 1 nimirum Hesiodus, rov CLGTOV
£•/. jj.6vr\q IT^ac ems
• Quare videtur legisse ou
non |y •• additque hoc esse animadvertendum, nam Homerus
eumdem facit etiam ex Iove. Idem docent et Apollodorus lib. I Bibl. et Clericus et Graevius et omnes
ferme huiusce loci interpretes . Itaque uti diximus, Iovem adoptasse sibi
Minervam in filiam, sic Iuno dicenda erit Vulcanum atloptasse, fabri cuiusdam
filium, fabrum et ipsum futurum celeberrimum. 1036 Lucern hausit validus erc. Triton
filius Amphitritae et Neptuni deus maris habitus est insignis, praesertim in
inflanda buccina seu chonca » Quae medio concepit ut aera ponto, » Littora voce replet sub
utroque iacentia Phoebo, ut ait Ovidius. Virgilius autem de illo Miseno
aeolide, quo non praestantior erat alter, aere ciere viros, Martemque accendere
cantu , inquit: » Sed tum forte cava dum personat aequora chonca, »
Aemulus exceptum Triton, si credere dignum est, » Inter saxa virum
spumanti immeiserat unda. Dii nimirum aemulos gloriae eiusdem ac laudis homines
habere non patiebantur. Vnde et Marsyae supplicium, et Arachnae, et Euryti, et
alia sexcenta .
1040 Terroremque Metumque etc. Terror
ac Metus, poeticae pcrsonae, filii dicuntur Veneris atque Martis, quod in
bellis aut aliis terrorem incutimus, aut nos ipsi timore afficimur. Hi semper
et ab Homero et ab aliis poetis Marti comites tribuuntur, eumque in bellum
sequuntur . 1043 Harmoniamque super etc. Martis
item Venerisque filia Harmonia Cadmo nupsit. Admodum vero ingeniose, ut dicam
cum Clerico, Sam. Bochartus Chanaan.
lib. I. nomen Cadmi coniecit significare eius patriam, quae erat eorum
Cadmonaeorum, de quibus Moyses Gen. XV,
Harmoniam vero dictam ex monte Hermone, qui pars fuit Antilibani ad
ortum fontium Iordanis. Sed Graeci aliter Harmoniam explicant. De Cadmi vero
praestantia, eiusque cantus excellentia, qua Thebas condidit, et Propertius et
passim alii poetae multa dixerunt. Hic e Phoenicia litteras in Greciam attulit;
Palamedes aliique deinceps auxere usque ad xxiv. 1045 Mercurium , qui certa etc. Maia,
una Pleiadum, Iovi peperit Mercurium, de quo lege hymnum, qui inter homericos
recensetur, plenamque eius fraudium furtorumque historiam cognosces.
1047 Progenies Cadmi etc. Semele Cadmi
filia, mortalis omnium prima, ex Iove Bacchum concepit. Sed num Cadmo posterior
Bacchus censendus est? Imo multo antiquior fuit, ut multis ostendit Bochartus
Chan. lib. I. Ideo autem Thebanus
creditus est, quod conditores Thebarum eius cultum in Graeciam ex Oriente
attulerant. Hinc et Dionysus dictus ex Mog
et NtW urbe Arabiae, in qua fuit educatus. Sed Bacchi mythologia maxime
implexa est ac tenebris involuta. Nonnus in suo poemate quam plura potuit de
eodem collegit lectu digna. An etiam idem cum Nemrodo? Lege Bochartiun et
Clericum de eodem disserentes. Fabula autem, quod ortus sit ex Iovis femore,
matre a fulmine exanimata, fortasse ficta, quia et Phoenices et Syri, quos ab
aliquo generatos afErmant, dicere solent, eos e femore illius egressos. 1051 Nec minus Alcmene etc. Mortalis
altera mulier cum Iove congressa, Alcmena nempe illa Amphitryonis uxor,
Herculem protulit in lucem. Et Bacchus et Hercules et ceteri eiusmodi deorum
filii ex mulieribus generati pro nothis haberi debent, quemadmodum illi omnes
fuisse censendi sunt, qui in templis lucisque sacris aut propter flumina a
fraudulentis hominibus ornatu saepe cultuque varios deos imitantibus
generabantur; utque honori puellarum, quae vim erant passae, consuleietur, in
vulgus proferebatur a diis fuisse genitos. Plena est exemplorum huiusce fraudis
vetustas, nihilque erat familiarius, quam deorum superstitione nefariam
obtegere impro
bitatem ac libidinem . Tu lege sis Dionysium Halic. lib. I. Ant. Rom. de Ilia vel Rhea Numitoris filia
Vestali; lege Iosephum Ant. Iud. lib.
xvnl de Paullina a Decio Mundo decepta; lege denique Herodotum lib. I Dc templo Iovis JBcli, quod erat Babylone,
disserentem, huiusque rei manifesta deprehendes indicia. Commodum erat id
credere, ideoque facile credi simulabatur. 1053 Ille pcde ignipotens etc. Homerus
cum aliis poetis mythologisque multis Venerem Vulcano tribuit uxorem, non
Aglaiam Gratiarum primogenitam . 1055 Bacchus itcm auricomus etc.
Ariadna a Theseo in insula Dio derelicta, ibique a Baccho inventa, fuit ab
eodem in caelum avecta. Nupta eidem, immortalitatem est consequuta. Vide
Catullum in carmine: » Peliaco
quondam etc. Et Nonnum in primis, cuius fabulas mire Dupuisius ad astronomiam
transfert. 1060 Alcides, proles etc. Hebe, de qua
supra diximus, Herculi deorum iam honores consequuto data est. Hanc Iovi ad
poculum solitam stare dixerunt, antequam Ganymedes ille Troianus puer ex Ida ab
aquila raptus in eius locum successit. Porro Heben deam iuventutis Herculi
datam ideo coniugem non immerito opinatur Cleri
cus, quod quum Graeci unum hominem fuisse crederent, nec intelligerent, qui
vita unius hominis sufficere posset ad eas res gerendas, quas et tempore et
loco diversissimas gessisse dicitur, aeternam ei iuventutem a diis concessam
arbitrati sunt. Harokel, unde HVaxXr\^ 1 Phoenicibus est mercator; quare
fortasse hoc nomen non proprium est, sed appellativum. 1067 Soli autem , assiduo etc. Perseis
oceanine Soli nupta Circem atque Aeetam genuit. Quae de Circe dicuntur,
notissima sunt. Nota pariter historia regis Aeetae, qui ex Iclya Medeam
suscepit, uti constat et ex Apollonio Rhodio, et ex Valerio Flacco in Argo naut., quos tute adito, si horum
desiderio teneris. De hac re inter recentiores agit cl. Denina in Graec. Hist. lib. I cap. 7, ubi de
Argonautis.
1077 Quaeve, quibusve deae etc. Huc usque
Hesiodus de iis loquutus est, qui ex diis et mulieribus nati dicebantur; nunc
aliquot enumerat, qui ex deabus hominibusque procreati ferebantur. De quibus idem
sentiendum, quod diximus de superioribus. 1079 Prima Ceres etc. Cum Iasio aut
Iasione, ut eum vocat Theocritus, commixta Ceres edidisse dicitur Plutum, de quo
Lucianus in Timone , et Aristophanes in
eius nominis comoedia. Apud Homerum autem sic queritur Calypso cum Mercurio Odyss. lib. v . » Di, genus adversum
nobis, quaenam improba tantum » Invidia, haud vacuo divas requiescere lecto,
» Si qua virum placito carum sibi iunxit amore? » Sic roseos ornata sinus ut Oriona
cepit » Aurora, invidiae stimulis
ingentibus actos » Vos doluisse polo
memini, nec desiit ira, » Donec in Ortygiae sylvis latonia virgo »
Perculit aggressum numquam fallente sagitta. » Sic etiam quum victa animi
Iasiona petivit » Flava Ceres, dulcemque ardens saturavit amorem » Mixta
viro per culta soli, non inscius illum » Iupiter ardenti iaculatus fulmine
stravit.
1087 Harmonia idaliae Veneris etc. Ad
Harmoniam relabitur poeta, ut eius prolem e Cadmo susceptam enumeret, cum unam
antea Semelem nominaverit. Itaque praeter hanc narrat genuisse Ino Agaven et
Autonoen, cui nupsit Aristaeus; et praeterea filium Polydorum, Thebis iam
conditis. Hae sorores gravissimum sumpserunt supplicium de Pentheo orgia Bacchi
contemnente, de quo Ovidius Metam. lib.
1092 Magnanimum valido Chrysaori etc. Hi
versus suo de loco moti sunt, res enim et dicta est, et omnino aliena heic a
poetae proposito. Chrysaor non mortalis vir est, sed immortali natura praeditus
per Hesiodum, quare eius proles non est censenda in numero filiorum, qui ex deabus
cum hominibus coniunctis oni sunt. 1097 Memnona Tithono genuit etc. Aurora e
Tithono duos heic
filios suscepisse affirmatur, Memnonem et Hemathionem, quos ideo cum aliis
interpretibus Aurorae filios dictos esse puro, quod ambo in superiori Aegypto, aut
Aethiopia, quae regiones collatae Graeciae ad solem orientem spectant,
regnaverint. Fortasse et Hemathionis nomen est a Syriaca appellatione Hhemat, inquit Clericus, ut vocabatur Syriae
urbs, ad quam pertingebant septentrionales fines Palaestinae. Sed ego potius hoc
nomen deduxerim ab rijta,Toq seu die, quod ab oriente nascatur dies. Memnonis
et Homerus in Iliade , et Virgilius in
Aen. mentionem fecerunt. Eadem autem
Aurora e Cephalo protulit Phaethontem, sed, ut videtur, diversum ab illo, qui
Solis, et Climenes filius ab Ovidio Metam.
lib. il dicitur, quique mundum conflagrare fecit, ictusque a Iovis fulmine
in Eridanum decidit. An hic Phaethon est sidus Veneri sacrum, nimirum Phosphorus?
Lege quae de illo dicat Dupuisius in opere alias citato pag. 521. An potius ille,
quem in Sole regnasse dicit Lucianus Hist. Ver.
lib. I, bellumque gessisse cum Lunicolis? 1104 Natam autem Aeetae etc. Medeam, uti
notum, Iason dux Argonautarum et Aesonis filius, uxorem duxit, eamque secum in
urbem Iolcum deportavit. Res est omnium sermone vulgata, ut non operae pretium sit
in ea diutius morari. E Medea vero et Iasone Medaeus heic tantum ab Hesiodo natus
dicitur, quem a Chirone facit educatum, quod et de Achille accepimus, et de ipso
Iasone, qui
antea Diomedes dicebatur. Multi alii Medeae et Iasonis fuere filii, quos mater
crudelissime interfecit. Vide Diod. Sic. et Bannierium. 1123 At proles Nerei etc. Psamathe Nerei
filia Phocum peperit Aeaco, Thetis Peleo Achillem, quas ego Nymphas esse arbitror
duas puellas deprehensas in aliquo fluvio sese lavantes, ibique compressas ab
Aeaco et Peleo. Quum vero prolem ediderunt, fuisse hanc in fano aliquo Neptuni aut
Nereidum delubro depositam, et verum matrum nonien occultatum. Vana tantum religio
malorum suadere potuit. 1128 Aeneam in riguis etc. Quod de Phoco
et Achille diximus, dicendum pariter de Aenea, cuius quum mater ignoraretur
formaque csset omnibus admirationi a Venere ortus iactabatur, mendacio
antiquissimis illis temporibus frequenter ad prolem cohonestandam usurpato. Vide
inter homericos Hymnum in Venerem, quem admodum
belle atque eleganter italicis versibus extulit ac luce publica donavit inter alia
sua doctissima carmina Gasto Comes Rezzonicus ille flos merus omnium Italorum,
delectae et pater eruditionis. Vtinam et Musaeum seu Herus et Leandri amores cito
nobis proferat! 1131 Gnata hyperionidae Solis etc. Vlysses
e Troia rediens per varios errores etiam apud Circem aliquo tempore mansisse
narratur ab Homero, ex qua duos per Hesiodum suscepit liberos Agrium et Latinum .
Clericus vellet legi Adrium non Agrium propter mare Adriaticum, ut nimirum
intelligatur, hos utriusque maris superi et inferi regionibus in Italia imperasse.
Animadverte tamen Hyginum non Vlyssis sed Telemachi filium Latinum facere;
Dionysium vero Halicar. eundem Latinum Herculis filium memoriae prodidisse, cuius
mater puella quaedam Hyperborea Fauno Aborigenum regi postea nuptum data fuit, quo
factum ut plerique Latinum Fauni non Herculis filium esse putarint, quemadmodum et
Virgilius lib. vII Aen. Sed idem lib. xII
Latini avum Solem vocat, quasi fuisset Circes filius . Ad quem locum vide Servium,
qui Virgilium in varietate historiae fatetur dicta aliquando variare. Quidam etiam
Telegonum Vlyssis dicunt e Circe filium Tusculi conditorem, quem Horatius in Ode
xxix lib. » post funus ab undis » Adveniet tibi Parca ferens, quum longa senectus
1135 Olli Nausithoum pariter etc.
Nausithous et Nausinous ex nympha Calypso item Vlyssis filii. Libenter quidem
Clerico assentior, hos ita fuisse vocatos, quod Vlysses animum seu cogitationem
haberet semper in nave celeri. Alius fuit Nausithous ille, de quo Homerus Odyss. lib. VII dicit:
» Primum Nausithoum fudere in luminis
oras » Neptunus terrae domitor
Peribaeaque forina » Egregia, extremi
clarum genus Eurymedontis, » Qui
quomdam imperio tenuit fera regna gigantum. Ex hoc enira ab Homero dicitur natus
Alcinous, qui Phaeacibus seu Corcyrae imperabat, quum in eam insulam Vlysses
naufragio compulsus appulit. 1137 Hanc sobolem divae etc. Hactenus
generationem illorum, qui ex hominibus ac deabus nati putabantur, recensuit
Hesiodus. Heic vero Theogoniae finem
faciens videtur polliceri, se feminarum illustrium laudes celebraturum: cuius
fortasse carminis ea nobis pars una superest, quae Scutum Herculis inscribitur, incipitque, ut
nunc exstat, a laudibus Alcmenae; pertinetque ad quartum Catalogum. Vide Fabr.
JSibl. Gr. lib. il cap. vnl, ubi
veteris auctoris scholium quod in Aldina editione subiicitur, integrum legitur:
rrig
AW/Sof h h rw $ KXTxXoyu) (peqercu etc. P
Hesiodus; Zamanja, Bernard (1735-1820) [1785], Hesiodi Ascraei opera, versio electronica (), 2747 versus, verborum 58425 [genre: poesis - versio; poesis - epica; poesis - elegia; poesis - carmen; prosa - epistula; prosa - commentarius] [word count] [zamagnabhesiod]. |
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.