Refellitur Altera

Altera ex propositis modalitas in substantia cum priori alioquin concidit; utrumque enim complectitur: nimirum ut et nobilitas usu exuatur armorum, et ut in substituti illius militis intertentionem contribuat. Libet istud praeprimis demonstrare.

Substitutus ille miles ut ad eam, quae in praesens in usu est, militaris disciplinae rationem instituatur, debet primum in centurias, tum in legiones conscribi, solitisque provideri praefectis seu officialibus, ac ut debitam exercendae rei militari operam navare possit, ab omni alia abstrahi occupatione: sed ut praestari possit, congruo illum etiam tempore pacis stipendio uniformique providere opus est. Stipendia haec, uti et vestitus, necessario per eum, a quo talis miles statuitur, nobilem praestari deberent, efferrentque perpetuum et adeo grave onus quod cuique etiam rigidae contributioni facile aequivaleret. Quid iam de stipendiis praefectorum dicam? Si haec quoque a nobilibus praestari oporteat, clare res haec in tantam exurget summam ut proximam toti nobilitati ruinam adferre debeat. Et adhuc de armis et reliqua bellica supellectile nihil diximus, quae si pariter in calculum summi debeat, prodibit insupportabile Regnicolis exiguam alioquin, imo in potioribus Regni partibus nullam procreatorum in bonis suis naturalium distractionem habentibus onus; assummatur in calculum, vel minus militis annuum stipendium, equus vestitus, et arma, et prodibit, unum equitem minoribus quam sexaginta florenorum impensis statui non posse; grave sane vel exinde, quia annuum et perenne onus; in hoc tamen necdum subsistit eorum, qui substitutam illam insurectionem sustinent, intentio, quippe eo spectant ut praeter personalem illum militem quatuor adminus portales praestentur, ita nobilem unam possidentem portam annuum tributi 300 florenorum onus maneat; atque usu ipso constat exigua in Regno reperiri loca ubi bona unam efficientia portam 300 florenos in parato aere inferant. Quid si praefectorum stipendii exolutionem, tentorii, lebetum, caeteraeque bellicae supellectilis comparationem a proportione concurrere deberet? Onus certe evaderet non illegale modo, sed et prorsus insupportabile. Sed cedo persolvenda a Principe praefectis stipendia. Quid quaeso inde naturalius, quam prorogandam ipso facto istam consilii bellici authoritatem, cum id ipsum in confiniario milite factum iam videamus; quorum aeque praefectis tantum stipendia Princeps exsolvit, gravius vero militat pure ab inhabitato terreno, quod ad privatas potissimum familias et non ad Principem spectat; educitur per consilium bellicum confiniarius miles pro arbitrio etiam quam remotissime a Regno, sic ut vacua fere prorsus maneant confinia, educetur profecto et illa insurectionalis militia; obiicitur maximo semper discrimini confiniarius miles, obiicietur et insurectionalis; quantum e confiniario milite seu bello, morbis periit, debet ex confiniario populo illico redintegrari, deberet certo et per nobiles quidquid ex insurectionali illa militia interiret. Praeficiuntur confiniario militi exteri ex omnibus nationibus [ERROR: no reftable :]prekriženo officialibus officiales, praeficerentur certo et insurectionali.

Verum dicet hic aliquis posse hac re mediam aliquam rationem ita [ERROR: no reftable :]prekrižena riječ, odnosno dio riječi koja počinje s i a završava s iniri iniri, ut nobilis vir unam portam habens quinque e suis nominet colonos qui in album insurectionalis militis inserantur; hi armis et amictu instruantur quidem, ceterum in suis relicti aedibus ultroneam colendo agro impendere operam ita permittantur, ut statuto tantum tempore instituendi militaris exercitii causa ad destinanda sibi loca convenire sint obligati. Levius nonnihil priori onus, seu conservandum hac via diutius amictum, seu stipendii compendium spectes, sed quod subeundum a nobilitate per indirectum tributi iugum ex aequo post se habeat. Ut enim rusticus ille gravem hanc militandi obligationem gratuito sustineat nec iustum, nec practicabile est; aut ergo domus talis, ex qua eiusmodi praestetur miles, a debitis domino suo praestationibus absolvenda, aut militi aliquod pro modulo suo stipendium decernendum foret, utrumque et perenne, nec profecto exiguum pendendi indirecta hac via nobilitatem tributi onus post se trahit; quodsi semel imponatur, facile postea in immensum provehi posse luculento nobis vicinae provinciae sunt exemplo; ut alia, quae haec intertenendi militis ratio secum ferret incommoda praetereamus, sane, cum nuper tyrones statuerentur, plurimos profugisse, alios, qui fuga se subducere non poterant, ut hoc onera se expedirent ultro se mutilasse palam constat. Quidni itaque in hoc quoque designandi perpetui militis huius ratione expectandum foret quam continua designatorum illorum profugia, desolationes villarum, effectum denique ambiguum, certum autem non modo domini terrestris, sed et ipsius Principis detrimentum; deinde nec haec ad disciplinam militarem institui militia sine officialibus potest.

Iam his si nobilitas stipendia persolverit fiet cumulata alioquin ad onus illegale accessio; si Princeps est eos soluturus, redeunt omnes, quae supra remonstratae sunt periculosae sequelae, quibus, quod [ERROR: no reftable :]prekriženo non nullis servandae pro domesticis tantum periculis eiusmodi militiae assecurationibus, nullis proficiendorum illi districtualium generalium exercendique per palatinum in eos summi imperii cautelis satis prospici possit, cum veteranum confiniarii militis, tum recens Transilvaniae exemplum, cum denique explicata nimium dilucide per Kollarium consilia satis remonstrant.

Atque haec fere eadem rationum momenta consilio etiam illi adversantur, ut obveniens cuique nobilium militis numerus per eundem domi suae ad instar pandurorum ad obeunda complura domus munia idoneorum alatur. Quippe universim rem accipiendo insurgendi obligatio temporaneum, saepe post pluria lustra non rediturum onus importat; quaevis autem stabilis intertenendi militis ratio continuam, et perennem inducit obligationem; quam ut sibi nobilitas ultro imponat, sicque viam imponendi sibi successive intolerabilis tributi sternat, praetendi sane non potest.

Caeterum nobilitatem hac quoque ratione armorum usu exuendam se ipso patet, quod nemo certe, nisi avito degener sangvine, aequo animo ferat, praesertim cum de iis, quos aetas, aut natura armis minus idoneos effecit aut quos indispensabiles alio vocant occupationes articulo 18. 1566. §. 5. 6. alioquin provisum habeatur. Porro hac in re ad funestam quae ex hoc fonte suapte flueret sequelam advertere operae profecto pretium est proinde etiam armis ultro debet conservari. Praerogativae, quibus nobilitas Hungarica gloriatur, omnes pure intuitu huius militandi oneris concessae sunt, hoc ergo semel sublato surgit illico insuperabile praerogativas illas sufferendi argumentum. Ac hoc quidem praecipua esse debet nobilitatis ratio ne sibi armorum usum adimi paciatur; iam quod id nec Principis intersit, videamus. Praeclarus (ut alias semper) Montesquieus monuit Principes, genium populi, cui ipsa gubernii forma superstructa est, nunquam esse mutandum, Quippe imperium, inquit Tacitus, iisdem artibus, quibus partum est, [ERROR: no reftable :]prekriženo facillime amittitur* facillime retinetur. Et sane quis non videat male sibi consulturos Batavos, si dimisso, quo suum et constituerunt, et hactenus conservarunt imperium, commercii genio suos ad rem militarem animos incipiant comparare. Iam Hungaros Regnum hoc armis et comparasse, et conservasse hactenus, ac universim militarem genti huic inesse genium nemo inficias ibit; e re itaque Principis tanto minus esse videtur militarem gentis spiritum prorsus opprimere, quod vicinum habeat adeo hostem ut nisi illo militaris pectore retineretur, procul dubio vel adversus primas eius discursiones loco cedere, vacuamque relinquere regionem cogeretur; cuius manifesto vel illud sit indicio quod experientia compertum sit, ubi Turcicum exoritur bellum, magis in remotis Styriae Carnioliaeque provinciis quam in proximis ad Turciam Hungariae finibus trepidari; [ERROR: no reftable :]prekriženo qua id unum* qua in re id unum observari oportet, non posse militaris gente quapiam spiritus contineri, nisi infractum eidem libertatis suae exercitium relinquatur; cuius enim collum grave premit servitutis iugum, eius certe animus in militaris spiritus non facile assurget.

Quod articulo 9. 1609. inutilis recognita personalis insurrectio, id magno sententiae huius patronis praesidio esse non potest; cum enim non verba, sed ratio legis spectari debeat; si lex ista cum articulo 22. 1599. combinetur, prona illico evadit nodi huius explicatio, etiamsi personaliter insurgere vellent dicit articulus ille tamen quia flos militiae et omnes bello habiles stipendia merebuntur, neque Domi, nisi bello minus idonei remanebunt, hi, etiamsi insurgerent, parum vel nihil utilitatis inde pro bello emergeret, quid quod in articulo 3. 1601. appareat, Peste, Turcarumque et Tartarorum grassationibus incolas Regni ad eas deductos fuisse angustias, tantamque redactos paucitatem ut vix amplius pristina Regni facies apparuerit. Quid itaque mirum adeo comminutae nobilitatis personalem insurectionem lege publica inutilem eotum recognitum fuisse. Cum utilitatem eius denuo agnitam fuisse, ut primum pristinas Regni vires resummere caeperat, sequentium annorum leges satis testentur, quibus ad veteranum hoc defendendi Regni praesidium continuo recursum fuit.