§.79. Mechanicus Commercii Cursus, Ordinarie per sic dictas Scalas procedit.

Quis sit Commercii Hungarici Status multa quidem in §phis ubi de Fabricarum Statu, de Vectigalis Systemate, et de viarum Navigationisque Obiecto agebatur, iam praemissa sunt, ut tamen completa huius etiam obiecti Idaea efficiatur, explanandum restat: quis sit mechanicus eius cursus? Id est ad quae Emporia? Per quas Scalas Singulus Commercii Articulus tendat? Cum quibus Provinciis activum? Cum quibus item passivum Commercium Hungaria habeat? Denique quae sit Hungarici Commercii Billanx?

Quod primum attinet: in Regione ubi Commercium iam plane effloruit, nullae nundinae vigent, victualia, aliaeque pro immediata Consumptione neccesariae merces quotidie venui prostant. Negotiatio omnis per Contractus, qui nulli tempore, aut Loco affixi sunt geritur.

In Hungaria mechanicus Commercii Cursus adhuc per Nundinas procedit. In hebdomadalibus quidem potissimum victualia, et paucae pro proprio emptoris usu necessariae merces exponuntur, quandoque tamen in his etiam, praesertim frumentum pro ulteriori Quaestu coemi solet. Annuales ê converso praecipuum toti Commercio Hungarico Vehiculum praebent. Ad has Frumentum, Peccora, alia Naturae Producta uti et Artefacta Opificum et pro Locali Consumptione, et pro ulteriori Quaestu conferri: ad has Germanici etiam (exteros enim Flos Commercii necdum allicuit) Quaestores merces suas deportare solent. In annuis Centralis Emporii Pesthiensis Nundinis Germanici Quaestores cum Domesticis quoad necessaria sibi Hungarica Producta, et hi vicissim quoad Germanica Artefacta potissimum Contractus concludere consveverunt.

Habet tamen Hungaria suas uti aliae Regiones Scalas, per quas Commercium ad Centrum et vicissim procedit. Centrale Commercii Hungarici emporium est Pesthinum et respective Buda. In hoc plurimi Primari Mercatores aut habitationem, aut Certae negotiationis suae sedem defixerunt, Scalae eius versus Austriam Moraviam et Silesiam (Bohemiam enim immediate non contingit) sunt: Iaurinum, Comaromium, Posonium et in parte Mosonium versus Galliciam Cassovia, Eperiessinum et Leutsovia; versus Transylvaniam Debreczinum, Szegedinum et Temesvarinum: versus Turcicas Provincias Neoplanta, et Zemlinum, versus Littorale et respective Styriam hactenus Pettovium et Tergestum fuit. Iam Spes est quod horum Locum Canisa, Carlostadium et Flumen occupatura sint; si id eveniat, Centrale Hungariae Commercium nullam Styriam versus Scalam habebit, collateralis tantum Graecio et Pettovio in viciniores Comitatus Communicatio vigebit, uti id quoad Carnioliam actu etiam usu venit. In Scalis his solent se Secundarii Mercatores defigere, qui seu a primariis, seu etiam a viciniore Centro Commercii, Secundario Mercatore, necessariis sibi exteris mercibus se providere, ê converso Producta illa, quibus primarii Mercatores egent, in Districtu suo colligere et transmittere solent.

Subalternum, sed respective Tibiscanarum partium Capitale emporium est Debreczinum, quod et partes illas et aliquam Transylvaniae partem per Concernentes Scalas providere solet. Verum nulli eo adhuc exteri Quaestores comparent. Eiates Mercatores potissimum a Posoniensibus et Pesthiensibus primariis providentur, quandoque tamen necessarias pro Districtu suo merces, in nundinis Pesthiensibus ab ipsis Germanis Mercatoribus directê accipiunt.

§.80. Quandoque tamen aliam accipit Directionem

Neque tamen progressivus hic Commercii per Scalas Cursus ita fixus et regulatus est, ut non aliam saepe accipiat Directionem.

Quandoque unus Commercii Articulus non Pesthini, sed alibi sibi Centrum figit, prouti id de frumento mox videbimus, saepe etiam primarii Quaestores Domestica Producta, veluti sunt Lana, Tabaca Cineres clavellati, Galla Quercina, pelles Leporinae, et aliorum Animalium Cutes non a secundariis in respectivis Scalis habitantibus Mercatoribus, accipiunt, sed ea per factores suos qui potissimum Iudei sunt aut Rasciani in ipsis Productionis Locis conquirunt. His Depositoria sua Pesthini replent, indeque ea non iterum residentibus, inhabitantibus in intermediis, relate ad Distractionis Locum Secundariis Mercatoribus, sed ipsis directe principalibus Germanicis Quaestoribus seu in massa, seu per partes vendunt. Ideo ipsi iam Germani Quaestores neglectis Pesthiniensibus Hungarica Producta per Factores suos in ipso Productionis Loco colligere, in erecta Pesthini Depositoria Congerere, indeque ad Destinationis Suae Loca promovere coeperunt.

Quod Germanica Fabricata adtinet, pauci adhuc sunt ita potentes etiam primarii Quaestores Hungari, ut se iis ex ipsis immediate Fabricis providere possint; licet enim ibi leviori veniant, raro tamen inde absque parata haberi possunt.

Iam vero pauci adhuc sunt tantas facultatum Quaestores, qui necessariam pro notabiliori eiusmodi mercium provisione Summam in parata semper persolvere possint. Verum sunt Viennae primarii Mercatores, qui completa de Singula Germanicorum Fabricatorum Specie Depositoria tenent, et vulgo Niederläger appellantur; qui cum peccunia abundent, primariis etiam Hungaris Quaestoribus notabilem mercium quantitatem erga respirium concredere solent, a quibus deinde Secundarii in respectivis Scalis, Mercatores eiusmodi mercibus se providere solent, neque in eo adhuc rem subsistere permittit Industria Germanicorum Quaestorum Ipsi illi Depositarii seu Niederläger merces suas ad Pesthienses praesertim Nundinas transmittunt. Ibi aliquam Sub-Depositorium Speciem constituunt in quae merces unis Nundinis non venditas reponunut, et pro Sequentibus Nundinis reservant. Imo dantur alii etiam Quaestores Germani, qui merces Germanicas praesertim deteriores, seu in ipsis Fabricis seu etiam a Depositoriis illis coemunt, has non tantum per Pesthienses, sed alias etiam Regni Nundinas imo ostiatim plane circumferunt, sicque et primariis et secundariis Quaestoribus Hungaris Lucrum praeripiunt.

Eadem est exoticarum Septentrionalium mercium ratio. Cum enim directa earum importatio usque 1784. per Vectigal impedita fuerit, Hungarici etiam primarii Quaestores merces has, e Secunda Quaestoris Germani manu ita accipere insveverunt, ut usus hic hodiedum perduret. Orientales etiam et meridionales, quas uno nomine maritimas appellare solemus merces, licet Pesthiensis Mercator eas Flumine per Carlostadium e prima manu Leviori habere possit, quam Tergesto per Pettovium, tamen horum plerique posteriori hac via, adeoque iterum e Secunda Quaestoris Germani manu accipere solent, imo quod pro Commerciali paradoxo haberi deberet, nisi ratio eius in promptu foret, sunt qui ipsas has merces Vienna, quorsum utique Tergesto venire debent accipere malunt, nimirum quia illas a Viennensi Mercatore erga Creditum habere possunt.

§.81us Extera, sed instabilia distrahendi Frumenti Emporia.

Talis est universim mechanicus Hungarici Commercii Cursus. Cum tamen Frumentum, Vinum et Animalia praecipuam Hungarici Commercii rubricam efficiant, operae pretium videtur, pecculiariter adumbrare per quas Scalas et passus Articulorum horum Commercium procedat.

Quod Frumentum attinet: huius praecipua distractio tunc viget, si in Italia Frumenti Caristia enascatur. Concurrunt tunc copiosi maritimi Quaestores, et triticum per ipsa interiora Hungariae Loca conquirunt. Quia tamen transportus eius per axem et tardus et sumptuosus est, ea potissimum Loca consectantur quae a Navigabili aliquo fluvio haud procul distant. Verum Caristia haec raro ultra annum durare consvevit. Et ideo dum suum quisque triticum quo citius ad mare transponere festinat, ut illud inde ad famellicam Regionem adhuc in tempore promovere possit, brevi eo res deduci solet, ut nec in fluviis naves et Nautae, nec in viis Sufficientes vecturae in tempore haberi possint, fit autem ut Quaestores, qui tardos transportus suscipiunt, diminuto interea in Regione famellica frumenti pretio, grave saepe detrimentum patiantur. Interea transportus pretium adeo elevari solet, ut ipsum hoc ulteriorem demum emptionem sistat. Atque ita Hungaria raro hactenus tali occasione vel dimidium eius frumenti distraxit, quod vendere poterat si plures, Celerriores transportus faciendi modus adfuisset. Ante postremam in Italia famem, nec via Iosephina exstabat, nec Carolina adhuc impopulata, nec Collateralibus huius pagis additus ad illam reseratus fuit. Postquam haec perfecta sunt, primus, qui enascetur eiusmodi Casus ostendet, an Navigatio Danubiana, Tibiscana et Savana stet in proportione cum harum duarum viarum vecturisatione? Id est an tantum per hos fluvios Carlostadium advehi possit, quantum vecturae harum viarum inde versus mare promovere queant?

Extra tempus Caristiae in Italia tunc tantum aliqua Tritici quantitas versus Littorale educi potest, quando illud in Banatu et Comitatu Bachiensi vili admodum pretio venit, secus illud transportus pretium sustinere non potest, plenê tamen depuratum semper evehi posse expertus in hac Linea Mercator Susani affirmat. Aliae frumenti Species id minus adhuc tollerare possunt. Et ideo Littorale Hungaricum, Ordinariis annis de exotico Turcico Tritico pro 300is circiter millibus consummare solet. Quodsi Navigatio per Mare Nigrum Consistentiam acciperet, forte Stabilior in Turcicos, ac praesertim Moscoviticos Portus frumenti evectio hac via posset procurari.

Alium notabilem distrahendo Frumento passum efficiunt, Styria et Carniolia, si in his Provinciis eius penuria enascatur: tunc enim in Carnioliam per passus Metlinkensem Mokricensem et Ranensem e Comitatu Zagrabiensi et Crisiensi, in Styriam vero per Krapinensem, Zavrschensem, Regediensem et Pinkafeldensem, aliosque minores e Comitatu Varasdinensi, Szaladiensi et Castriferrei Copiosum frumentum evehi solet. Postquam Navigatio Savana instaurata, et Carlostadii copiosa Frumenti Depositoria Stabilita sunt, iam Carniolia, imo ipsa pars Styriae, quae passui Crapinensi adiacet, in casu penuriae se Carlostadio providere coepit. Extra Casum penuriae exigua frumenti Hungarici quantitas in Provincias has distrahitur, qui enim illud eo devehit praeter onus Provincialium impositionum diversis praeterea vexis obnoxius est: nimirum Molitores et Pistores Pettovienses et Graecenses ius praeemptionis sibi arrogant hacque occasione frumento pretium pro arbitrio defigunt. Porro si Vector totum frumentum non vendat, ab eo quod revehit novam iterum 30mam in confinio persolvere debet. Ubi e converso merces germanicae si e Hungaria, quia vendi non poterant revehantur, nulli amplius 30mae subsunt.

Gallicia etiam tunc tantum Frumento Hungarico exitum praebet, si in eadem penuriam enasci contingat: verum id raro evenire solet, saepius ferme Septentrionales Regni Comitatus uti id 1788. et 1789. factum est, inde providentur. In utroque casu Bartpha, praecipuam Commercii huius Scalam efficit. Cuius quidem rei dupplex est ratio: primum quod illic pleraeque Collaterales viae confluant, veluti Ilbensis, Musinensis, Beheroviensis et Grabensis: dein quod in adiacentibus Civitati huic Locis ingens Vectorum Copia adsit.

§.82. Extera et Stabilia distractionis Frumenti Emporia.

Per omnes hos passus ephemera tantum est Hungarici Frumenti evectio, Austria iam stabile etiam extra Casum penuriae educendo frumento emporium praebet, quantitatem tamen maior aut minor Provinciae necessitas determinat. In hanc et axe et per aquam Frumentum Hungaricum devehitur, pro axe Sopronium Scalam praebet; in hanc enim Urbem magna frumenti Copia ad Singulas Hebdomadales Nundinas e vicinis etiam Comitatibus importatur, quod partim a comparentibus eo Austriacis, partim etiam a Domesticis Mercatoribus coemitur. Frumentum hoc plerumque aut Neostadium, aut ad molas Leitenses continuo devehi, quandoque tamen seu deffectu vectorum, seu sub spe futuri maioris pretii ad Depositoria reponi solet.

Devehendo per Danubium Frumento in Austriam Scalam praebent Baja Vaczium, Iaurinum, Comaromium et Mosonium ultra enim raro Navigatio procedit. Hic fruges deponuntur, et a Concurrentibus eorsum Quaestoribus versus Viennam promoventur. Plerumque illud ad hebdomadales intermediorum Locorum Nundinas inde devehitur, donec ad Fischament quasi gradatim pertingat. Quaestores Loci huius illud ordinarie in adiacentibus molis Commoliri curare, sicque farinam tantum Viennam promovere solent. Neque enim Viennenses molae Commoliendo tanto, quo Urbs haec eget frumento sufficiunt. Solent tamen Quaestores Frumenti e vicinioribus Austriae Locis illud etiam axe devehere. Postquam distantia Loci Sumptuosum efficit transportum, viam Navigationis ineunt. Et tum viciniores iterum Danubio adiacentes Comitatus evacuant. Si hi non sufficiant, pro ratione necessitatis Iaurinum, Vaczium Bajam gradatim se convertunt. Si Summa sit necessitas plane Neo-plantam descendunt. Omnes autem ferê hi transportus aquatici per Nautas Iaurinenses et Comaromienses perficiuntur.

Minus, sed perinde stabile eductionis Frumenti Emporium Moravia praebet, nam et in hanc e Scala Mosoniensi et e vicinioribus Comitatibus Posoniensi Nittriensi Trenchiniensi, ac praesertim Szeredino, Vagh-Ujholino Galgoczio et Trenchino aliqua frumenti Quantitas quotannis educitur: evehitur etiam pars aliqua adversa Morava Znaimium, et si fluvius iste ut nunc sub opere est debite regulatus fuerit, evectio haec notabile accipere poterit incrementum: minus adhuc emporium Transylvania praebet, in hanc tamen etiam aliqua frumenti pars ex emporio Aradiensi et Temesvariensi quotannis exportatur.

§.83. Domesticum notabilis Frumenti Distractionis Emporium.

Et haec sunt extera distrahendi Frumenti Emporia. Domesticum pro adiacentibus Comitatibus notabilis Frumenti distractionis Emporium efficiunt Montanae Civitates et Districtus. Ac ipsi quidem tam Regii, quam privatorum Monticolae Frumentum in Computum promeritae mercedis e Depositoriis Regiis, quae directio Montana, coemptis per fertiliores, qui propius adiacent Comitatus frugibus replet, plerumque accipere solent, reliqua Districtus Schemnicziensis, Cremnicziensis et Neozoliensis Populatio a Barsiensi, Strigoniensi, Honthensi, Neogradiensi et in parte Hevessiensi Comitatu providetur.

Districtus Szomolnokiensis magnaque non tantum Monticolarum, sed reliqua etiam Comitatuum Gömoriensis, Abaujvariensis et Scepusiensis Populationis Pars, suam a Comitatibus Zempliniensi et Borsodiensi accipit provisionem.

Districtui Nagy Bánya et Marmatiae Szathmariensis et Bihariensis Comitatus frumentum subministrant. In omnes autem hos Districtus frumentum e remotioribus etiam partibus per hebdomadales intermediorum etiam Locorum Nundinas quasi gradatim promovetur.

Denique Banaticum fodinalem Districtum Emporium Temesvariense per intermedias minoris nominis Scalas pariter providere consvevit.

§.84. Exterae Distractionis Vini Emporia

Praecipuum Commercii Hungarici Articulum etiam vinum constituit: articulo huic Silesia Austriaca et Polonia praecipuum adhuc Emporium praestant. Donec tota Silesia Austriaco Imperio paruit, omnia, quae Posonio adiacent, uti et Soproniensia et Gyntiensia Promontoria paratam in hanc vinorum suorum distractionem habuerunt, id quod desolatis iam nunc fermê Civitatibus Rusztensi, SS Georgii, Baziniensi, et Modrensi ansam dederat, ut honorem status huius ambiverint, nunc sola ferme Civitas Soproniensis illud beneficii habet, quod aliquam Vinorum suorum quantitatem Silesitis vendere possit, qui deinde illud non obstante gravissimo Portorio suo modo in Ditiones Borussicas promovere norunt.

In Poloniam maxima Superiorum Comitatuum Vinorum, quae Submontana dicuntur pars ad recentiora usque tempora efferebatur. Utprimum Gallicia Austriaci Iuris effecta, et in Censum Germanicarum Provinciarum relata est, evectio haec notabiliter decrevit. Imposito ante non multos Annos per Rempublicam Polonam Singulo Antalkoni 4 aureorum Portorio, eius distractio longe maius adhuc accepit detrimentum. Effertur tamen hodiedum aliqua eius Quantitas, cuius quidem Commercii Scalam praesertim Oppida Scepusiensia Lyublo et Gneszda constituunt. In haec enim e Submontanis partibus per continentem devehuntur. Hic vero ratibus imposita per Popradum in Dunajecz, per hunc vero in Vistulam demissa, Varsoviam deportantur.

In Galliciam exigua eorum quantitas educitur, verum in hanc Agriensia et Budensia inferri coeperunt, idque non tantum pro proprio Provinciae huius usu, sed etiam pro ulteriori in Poloniam transportatione. In ipsa enim Gallicia Austriacorum Vinorum usus invalescere coepit.

Infertur quidem etiam Austriae non obstantibus quae §.64. recensuimus Impedimentis aliqua Vini Hungarici quantitas, imo forte pars etiam aliqua eius ultro in Imperium effertur. Verum de Austriaco Vino vicissim circiter pro m/500 quotannis Hungariae importari solet.

In Styriam et Carnioliam nisi sterilis sit alicuius anni procreatio, vix aliquid de Hungarico et Croatico Vino infertur, licet enim eius invectio per Vectigal prohibita non sit. Status tamen Provinciarum aliis viis id impetrare sciunt, ut illa de facto impediatur.

In illam, quae Hungariae vicinior est Transylvaniae partem etiam aliqua Vini Hungarici quantitas infertur, ulterior Valachio et Moldavico vino providetur. Ipse Generalatus Carlostadiensis non Croatico sed Veneto-Dalmatico Vino utitur.

Educendi per Danubium et Mare Nigrum in Moscoviticas Provincias Vini nullum adhuc periculum factum est, quanquam fortia, praesertim Croatica vina, Septentrionali huic Populo maxime convenire videantur.

E converso in Angliam, Hollandiam et aliquas Septentrionales Imperii Urbes aliquot iam probae sed semper cum sinistro successu institutae sunt. Nimirum nondum usus determinavit, quae vini Species mare ferant? Aut qualiter componi et tractari debeant? Ut illud sustinere possint? Forte nec debita eorum in Navi Cura habita: forte imperitis Mandatariis negotium concreditum fuit: forte denique Commercium eiusmodi absque praevio aliquo Commerciali Tractatu feliciter nec inchoari potest.

§.85. Mechanismus Commercii cum Animalibus, Cursus eius Emporia et Scalae.

Centrum Commercii Cornutorum peccorum sunt Comitatus illi Tibiscani, qui oppido Gyunta Békessiensis Comitatus Temesvarino, Neoplanta et Pestino concluduntur. In Partibus etiam Danubianis districtus Pakoszagsh, et Comitatus Simegsiensis et Szaladiensis non exiguam Peccorum horum quantitatem Commercio suppeditat. Ipsa Gallicia ac praesertim Valachia et Moldavia notabilem Commercio Hungarico Cornutorum peccorum Copiam [Hungariae] subministrat.

Olim Hungaria praeter advicinantes Germanicas Provincias insuper Statum Venetum imo ipsum Imperium Germanicum Animalibus his providebat. Nunc totum hoc Commercium ad Germanicas Provincias restrictum est, non quasi necessarius etiam pro Imperio providendo Numerus deesset, nam hodiedum adhuc circiter m/40 Boum in illud depelluntur, sed quia per Vectigal, Statusque Austriacos ut § 62 ostendimus effectum est, ut directum in Imperium Commercium, nullus Quaestor Hungarus cum Bobus exercere possit.

Per Littorale ut §.62. vidimus Vectigal depulsionem Boum admodum facillitavit et tamen nulli amplius in Italiam Boves Hungarici intrant. Tantum Americano Bello, postquam ingentes, quibus illud gerebatur Classes pretium Carnis Salitae admodum elevaverant, aliquot eorum Centuriae Flumen depulsae, ibi Carnes eorum Sale conditae sicque pro Classibus venditae fuerunt.

Superest ut quis sit mechanicus Commercii cum Animalibus Cursus videamus. In Comitatibus illis quos supra designavimus cum frumentum vix aliquod pretium habeat, Incolae Studium omne in rem peccuariam converterunt. Exstant proinde illic vasta Praedia, in quibus aliqui Proprietarii Copiosa armenta alunt. Alia praedia sua Graecis potissimum et Armenis in arendam Locant, qui perinde copiosa in iis armenta intertenent. Camera quae notabilem eiusmodi Praediorum numerum possidet, hactenus posterius Institutum sectabatur. Olim Proprietarii, qui sibi armenta tenebant, selectos pro venditione Boves una cum iis, qui in iugo iam consenuerant, ad Pesthienses et Vaczienses Nundinas depollebant. Arendatores vero Praediorum Graeci et Armeni ut maius Lucrum habeant, elustratos insuper a iugo, et a necessitate domesticorum macellorum residuos Boves hinc inde per Nundinas conquirebant, hosque una cum iis, quos e proprio armento delegerant pariter ad Pesthienses et Vaczienses Nundinas promovebant.

Ad has Lanii Viennenses Moravi quandoque etiam Bohemi aut in persona, aut per Factores suos comparebant, ibidemque necessarium non tantum pro Provinciarum illarum necessitate sed pro ulteriori etiam in Imperium Quaestu, numerum mercabantur.

Postea iidem Lanii ut Boves Leviori habere possint, ad ipsum fontem id est ad Praedia illa proficisci, ibidemque partim cum Proprietariis, partim cum Arendatoribus Armenis et Graecis Contractus inire coeperunt.

Recentissimis Annis extraordinaria quae Viennae ennata est Carnium Caristia Aerarium Regium coegit, ut provisionem Urbis illius in se susciperet. Ut id praestare possit recepit Camera Hungarica ab Arendatoribus praedia sua, propriaque armenta, et Institutum Mezlöhegyessiense erexit, quod eandem quam Lanios Viennenses tenuisse diximus manipulationem observat. An tamen Institutum hoc porro etiam duraturum sit? Statuere necdum licet.

Neque tamen aut Lanii Viennenses antea, aut nunc Institutum Mezöhegyessiense totum venalium Boum Hungaricorum, praesertim Gallicziensibus insuper, Moldavicis et Valachicis auctum Numerum ita exhaurit, ut nihil ultra pro Commercio supersit. Solent insuper Iaurinenses, Sopronienses, aliique partium illarum Lanii in distinctas Societates coire: integros greges partim in Pesthiensibus et Vacziensibus nundinis, partim in ipsis etiam Praediis coemere: horumque partem ad Szenczienses, partim ad Sopronienses Nundinas depellere. Ad illas Austriaci, Moravi et Bohemi, ad has Styrii Mercatores aut Lanii comparent, necessariamque sibi faciunt provisionem. Et tamen notabilis adhuc Animalium horum pars in Regno saepe invendita manet.

Maiales qui in Hungarico Commercio girant, perinde non sunt omnes domesticae procreationis. Maximam eorum partem Turcicae Provinciae subministrant. Utriusque Ordinis haec animalia iterum in Germanicas tantum Provincias educuntur. E Croatia quidem et Sclavonia vicinioribusque his Hungaricis Comitatibus per Scalam Soproniensem in Austriam: e mediteraneis Comitatibus, ubi in deffectu Sylvarum Turcico Tritico saginari solent, per Scalam Posoniensem Viennam. Denique e Superioribus Sylvosis partibus per Comitatum Nittriensem, et passum Leupig in Moraviam. In Styriam et Carnioliam exigua tantum eorum quantitas ex immediate advicinantibus Comitatibus depelli solet.

Peccudum id est ovium et agnorum plurima pariter in Austriam est eductio. Neque hunc, neque cum Maialibus Quaestum Soli Domestici Quaestores peragunt. Veniunt e Superiori praesertim Austria, qui toto fermê anno in Regno commorantur. Animalia haec per concernentes Nundinas conquirunt, sicque eorum Greges ad Provinciam suam per partes transmittunt.

§.86. Reliqui Articuli e quibus aut in quas Provincias praecipue in vel evehantur.

Ad haec emporia per has Scalas partim exterae merces Regno universim invehuntur, partim vero praecipua Regni Producta exportantur. De reliqui Commercii articulis sat esse videtur, si exponamus qui? E quibus Provinciis (ipsos enim passus Commerciales Ingressus Stationes alioquin indicant) Hungariae inferantur? Qui vero vicissim? In quas Provincias e Hungaria evehantur? Neque hoc de omni minuto articulo praestare interest, sufficit, si notabiliores recenseantur, cum iidem articuli et pluribus Provinciis invehantur, et vicissim in plures evehantur, ad vitandam taediosam repetitionem sat esse videtur, si hi occasione talis provinciae nominentur in quod vel e qua plurimam habent in- vel eductionem.

Universim praecipere oportet, quod Sericeae, Coriaceae et Pellicatoriae Fabricae in Austria, Laneae in Moravia, Lineae in Silesia, Gozypiaceae maxime in Styria effloruerint. Naturalis itaque sequela est, quod de singula hac artefactorum specie maxima quantitas ê respectiva Provincia Hungariae invehatur, et vicissim plurima necessariorum ad singulam Fabricae Speciem Crudorum materialium pars e Hungaria ad concernentem Provinciam efferatur. Inde fit, ut ex Austria plurimi Pilei, Sericeae et Semisericae materiae, et Coriacea fabricata Hungariae invehantur, sicut vicissim plurimae pelles Leporinae Cutes Animalium et gallae Quercinae eo solent exportari.

Eadem de causa a Moravia maxima Panni Laneorumque fabricatorum vis Hungariae infertur, e contra plurima Lanae Hungaricae, et Cinerum clavellatorum in eam quantitas exportatur. Solent tamen Lymburgenses in Belgio Pannifices Factores suos per Hungariam exmittere, Specimina pannorum Suorum Quaestoribus Hungaris exhibere, Contractusque cum iisdem concludere, quo fit ut hi pannos huiusmodi iam e prima manu accipiunt.

Silesia Telae, Lineorumque fabricatorum, Styria gozypiacearum materiarum maximam quantitatem subministrat. Verum gozypium Hungaria non profert. Lini etiam non magnam a propria necessitate reliquam Copiam habet. Eius tamen quod distrahit notabiliorem partem in Silesiam educit.

Interea nulla Provinciarum harum aliquam Fabricati Speciem exclusivê possidet. Singulae Fabricae Species in Singula Provincia in maiori vel minori quantitate et perfectione reperitur. Et ideo ab hac etiam proportione maior vel minor Fabricatorum horum quantitas, et e his Provinciis Hungariae infertur, et vicissim, crudorum pro respectivis Fabricis necessariorum materialium Copia in eas importatur.

Quod reliquos Articulos attinet, ex Austria praeter ea, quae iam diximus, inducuntur sic dictae Gallanterie et Norimbergenses merces, auro et argento interminatae materiae. Alia etiam aurea argentea, imo etiam Lignea fabricata. Vicissim vero inducuntur Foenum, Stamen, Lacticinia, mel, cera, sal nitrum et Tabaca.

E Moravia inducitur Filatura et Charta. E converso praeterea, quae iam praemisimus, vix aliquid notabilioris in eam effertur.

In Sylesia etiam praeter iam indicata nihil nobilioris aut induci aut educi solet.

E Gallicia mel, cera, Tela Polonica et moscovitica infertur. Educuntur autem elaborata Schemniczy et Neosoly Cuprea utensilia, Tabaca, et aliqua telae Superiorum Comitatuum quantitas. Neque enim in Commercii Cursu id insolitum est, ut idem Articulus in certa sui qualitate inducatur, in alia vero educatur.

E Transylvania praeter ea, quae iam dicta sunt vix aliquod aut effertur, aut infertur, verum Capitale Commercii Moldavici et Valachici emporium. Corona Principatus huius Urbs, constituit. Illuc et e Metropolibus duarum aliarum Provinciarum Iassy et Bukarest, et e vicinioribus Hungariae Comitatibus Quaestores confluere solent. Inde magna Gozypii, Lanae Macedonicae, Serici crudi et colorati, Cerae, et Pellium Leporinarum, Sattyian item Cordovan quantitas per intermedias Scalas in Hungariam inducitur. Pro his nonnisi talia artefacta exportari possunt, quae Quaestor Hungarus e Germanicis Provinciis comparare debet, veluti Panni subtiliores aliaque manufacta, quae Baro Tomavindi in Proiecto suo specifice designavit.

E reliquis Turcicis Provinciis per privatos in Confiniis Croaticis passus quae merces in et educantur, iam supra §.57. ubi de concessis Generalatui Carlostadiensi favoribus agebatur, ostendimus. Verum Commercium hoc cum ferme in Victualibus subsistat, vix aliquam meretur attentionem. Illud, quod ad Zemlinum exercetur (per Moadiam enim vix aliquid decurrit) maiorem subit Considerationem. Per hunc passum omnes ferme illa, quos Coronae confluere, diximus, merces, ac praeterea fila turcica alba, caerulea, et rubra, Caffeo arabicum, aliaeque Levantinae, seu Orientales merces importantur. Evehuntur autem iterum nonnisi Germanico Fabricata, nempe vitra Bohemica, Panni, Lanea, Gozypiacea fabricata, praesertim vero elaborata ex auricalco ad gustum Orientalem utensilia. Et ideo Hungaria adeo notabile passivum cum Turcia Commercium habet, ut 1786. (pro quo postremo Tricesimalis Tabella haberi potuit) inductio eductionem superaverit, in 1.216.539. Quodsi ea esset Hungarorum Quaestorum industria, ut cum ea Turcicarum mercium parte, quae pro Germanicarum Provinciarum usu deservit, Oeconomiae Commercium exerceant quemadmodum id faciunt Germani Mercatores cum iis exoticis mercibus, quae nonnisi per Germanicas Provincias, in Hungariam penetrare possunt, detrimentum hoc magna in parte compensaretur. Nunc praeter illam quantitatem, quae pro immediata Hungariae Consumptione deservit, Zemlini quidem ipsi Turcae, Coronae vero Graeci Viennae residentes Quaestores, Gozypium, Lanam Macedonicam, Filaturam Leporinas pelles, immediate Viennam pro usu Fabricarum illarum devehunt. Imo Viennenses Mercatores tantam Articulorum horum Copiam sibi procurant, ut cum iis, ulterius in Saxonicum Imperium et Helvetiam Oeconomiae Commercium exerceant, Hungaria e contra nonnisi exiguum transportus Beneficium inde capiat.

Styriae importatio, praeter ea, quae iam dicta sunt potissimum in ferro plumbo horumque Fabricatis consistit. Eductionem praeter Superius indicata constituunt Legumina, Cutes, Cineres clavellati et Lana.

Naturalis Littoralis Hungarici destinatio est, ut per illud merces Orientales seu Levantinae, et meridionales, quas uno nomine maritimas appellare solemus, inducantur. Verum Scopum hunc Vectigal usque 1784. ut iam vidimus impedivit, nunc directa haec importatio sensim usu venire solet. Praeter has importantur per hunc passum Gozypi um, Canabes Pelles Raguseae et Charta. Quod exportationem attinet per hunc passum non tantum Hungarica, sed et aliae merces efferuntur, tales sunt: Teba Carniolica et Fluminensia Fabricata, merces hae in censum Hungaricarum venire non possunt, his autem separatis, sub Hungaricam exportationem nihil aliud venit, quam Frumentum, si transmare Sterilitas enascatur, Tabacae, Vitrea fabricata in Possessione Szusicza et exigua Saevi quantitas. Quodsi tamen omnes indiscriminatim merces simul summantur, adhuc respectu Littoralis huius in passivo versamur idque Anno 1784. de quo ultimae Guberniales Tabellae haberi poterant, etulit 346.608 florenorum Importatio enim etulit 1.300.280, Exportatio vero non nisi 1.053.672 florenorum. In Tricesimalibus Tabellis In et Eductio e Fluminensi et Tergestino Portu simul exprimitur. Re autem sic accepta apparet, quod iuxta Diametrum ultimi Decennii eductio superet Inductionem in 73.738. Unde una apparet, quod per portum Tergestinum adhuc eotum maior fuerit mercium Hungaricarum quam per Fluminensem eductio. Verum hoc in genere Tabellae Guberniales cum Tricesimalibus non cohorent; hae enim pro Anno 1784. utriusque Portus inductionem non exprimunt, nisi in 228.032 eductionem vero in 502.660. Tabella vero Gubernialis ut praemisimus Solam Portus Fluminensis In- et eductionem altius elevat.

Cum aliis exoticis Provinciis adeo exigua Communicatio Hungariae intercedit, ut Articulos in- et eductionis specifice designare operae pretium haud videatur.

§.87. Intrinsecus Commercii Status et Billanx Commercii Hungarici.

Ipse intrinsecus Commercii Status vel ex his quae iam dicta sunt, facile colligi potest: nimirum Systema vigentis hactenus Vectigalis Scopum ad quem dirigebatur reipsa attigit, nempe ne Fabricae in Hungaria exurgant, et ut Quaestores Hungari a directo cum exoticis mercibus praeter eas, quae pro domestica Hungariae Consumptione necessariae sunt, Commercio excludantur: effecit enim, ut omnes activas Commercii Hungarici rubricas mera Naturae Producta constituant: e quibus praecipuae sunt, Frumentum, Vinum, Animalia et Lana. Sola cuprea Fabricata, eaque nonnisi ab Anno 1778. Activam rubricam efficere coeperunt. Sed et haec iuxta Diametrum ultimi Decennii nonnisi 21.232 florenorum activum produxerunt.

Passivas e contra Commercii Hungarici rubricas mera fabricata constituunt, et ex his praecipua sunt Pannus aliaque Lanea: Tela aliaque Linea, Gozypeacea item coriacea, sericea et semisericea fabricata. Quanquam pro ipsis his Fabricis Hungaria Lanam et Coria subministret, gozypium vero nonnisi per Hungariam in Germanicas Provincias penetrare possit.

Effecit etiam Vectigalis Systema, ut directa Quaestorum Hungaricorum cum exoticis Provinciis Communicatio admodum exigua sit, sed his mercibus Hungaria per Quaestores Germanos potissimum provideatur; toto enim ultimo Decennio immediata ex exoticis Provinciis, praeter Littorale et Turciam in Hungariam Inductio nonnisi 446.026 florenos etulit, e qua Summa pro uno Anno nonnisi 44.612 in Diametro obveniunt.

E contra inductae ex iisdem Provinciis medio Germanorum Quaestorum merces decuplo fere tantum effecerunt.

Exercet tamen Hungaria activum cum omnibus advicinantibus Provinciis, praeter Turciam et suum Littorale Commercium: imo si hae etiam in generalem calculum assummantur, adhuc in duobus et aliquid supra Millionibus favorabilem Commercii Bilancem habet. Et hoc unicum est quod causam praebuit ut Vectigal Tricesimale semper contra Hungariam directum fuerit. Metuebatur nimirum ne activum Hungaricum nova quotannis capiat incrementa, sicque omnem sensim e Germanicis Provinciis peccuniam extrahat. Quare e re totius Monarchiae esse videbatur, hunc Commercii Hungarici progressum per Vectigal 30male impedire. Verum supervacaneus est metus ille, ne activum Commercii Hungarici quotannis increscat. Cum enim activae eius rubricae in Naturae Productis consistant, has augenda a proportione increscentis Populationis Domestica Consumptio sensim diminuere debet.

Dein irrepsit insignis calculi error in omnes, quae hactenus e Tabellis Tricesimalibus ductae sunt Commercii Hungarici Bilances. Nimirum Cuprum omne etiam a privatis effossum, inde a 20 Annis iuxta initas eatenus Conventiones, ad Regia Depositoria administrari debet. Totum hoc Cuprum, praeter exigua, quae Schemniczii et Neosoly ex eo elaborantur utensilia, Viennam ad Officium Cupri (Kupferamt) evehitur, ibidem divenditur, conflataque exinde Summae non Hungaricis, sed Viennensibus Cassis inferuntur. Itaque hoc titulo ne teruntius quidem Hungariae infertur. Et tamen evectio Cupri huius in Tabellas Tricesimales quotannis ita infertur, tamquod pretium eiusdem in Hungariam rediret, sicque activum Commercii Hungarici augeret. Proinde cum pretium Cupri iuxta Diametrum ultimi Decennii 1.162.402 florenos efferat, tota haec Summa ex activo Hungarici Commercii Statu exmitti debet.

Denique aequilibrium Circulantis praesertim intra Regna et Provincias eiusdem Monarchiae, peccuniae non a Solo Commercii Beneficio metiri oportet. Multae enim sunt aliae viae per quas saepe non tantum Beneficium hoc absorbetur, sed maior etiam praeterea pecuniae vis effertur: tales sunt respectu Hungariae 1o Omnes illae merces, veluti vestes, Monilia, Clenodia et minoris molis sed magni pretii utensilia, quae Hungari Viennae praesentes sibi procurant, et 30males Tabellas non ingrediuntur. 2o Sumptus illi, quos Hungari dum aut Negotia sollicitant, aut Officia vel Honores quaerunt, Viennae faciunt. 3o Taxae, quae pro expeditionibus Negotiorum, Officiorum et Honorum persolvi debent. 4o Habitatio Viennae ditissimorum Magnatum, qui omnes Bonorum suorum Proventus ibidem consummunt. 5o Interusuria quae Hungari Debitores Viennensibus Creditoribus quotannis persolvunt. 6o Lotteria Viennensis in quam notabiles ex Hungaria peccuniae influunt. 7o Lucrum quod Banco Viennense a Distractione Salis maritimi e Littorali Hungarico percipit. 8o Summae illae, quae post defalcatas pro Cultura fodinarum necessarias expensas e re montanistica quotannis Viennam deportantur. 9o Resultantes a necessariis in Hungaria expensis Proventus Camerales, qui perinde ad Cassas Viennenses deferuntur. Quantum hae Summae efficiant arithmetice definiri non potest, quamcunque tamen moderato Politico Calculo assummantur, duos certe illos et quod superat billancis Milliones facile absummunt. Et certe si in Hungariam vel duo Milliones via Commercii e Germanicis Provinciis effluerent, quin per alios iterum Canales in easdem refluant, intra 50 Annos illa peccuniis reddundare, hae vix aliquid Aeris numerare deberent. Nunc is est Naturalis peccuniae Circulantis Cursus, ut massa quidem eius in aliqua Provincia pro aliquo tempore vel augeri vel minui possit, ipse tamen affluxus et refluxus certam semper teneat proportionem. Si in Hungariam via Commercii minus Aeris influeret, minus etiam per eos, quos supra memoravimus, Canales peccuniae e Regno educeretur, sicut vicissim quo plus Aeris Commercium imposterum etiam Hungariae infundet, eo etiam plus per easdem vias educetur.

Neque obstat, quod in Hungaria pretia Bonorum crescant, Interusuria vero a Sex ad quinque pro Centum Sponte deciderint, effectum enim hunc non maior peccuniae affluxus sed celerrior affluentis et reffluentis peccuniae Circulatio produxit. Axioma hoc ipsum Sumptae in Concreto Monarchiae Austriacae exemplum probat. Hanc enim usque notabilem illam exoticarum mercium prohibitionem in Commercio passive stetisse constat. Et tamen in Germanicis Provinciis Pretia fundorum, Commoditates vitae, Luxus ipse a maiori adhuc, quam in Hungaria proportione creverunt. Nimirum quia id, quod via Commercii effluxit per alios Canales ab ipsis exteris Provinciis eidem cum foenore compensabatur.