Barić, Adam Adalbert (1742-1813) [1792], Statistica Europae, versio electronica (), Verborum 91598, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [baricastat].
Statistica Practica Angliae
§ 1 De territorio.
1.1 Angliae territorium formam habet ovalem, maribus cingitur; ad orientem
oceano Brittanico, ad occidentem oceano Atlantico; ad septentrionum oceanus Septentrionalis,
ad meridiem fretum, seu Canalis Mansch, qui a Francia et Belgio dividit Angliam.
2 Complectitur duo regna; pars septentrionalis est regnum Scotiae, ad meridiem
regnum Angliae.
2.1 Collocata est inter 50. et 56. gradum latitudinis, et intra 11. et 19.
longitudinis gradum; et tota Anglia 2916 milliaria quadrata complectitur. 2
Scotia intra 54. et 59. gr. latitudinis et 11. et 15. longitudinis gradum sita est et 1600
milliaria complectitur, consequenter tota Magna Brittannia complectitur 4516 millia .
3.1 Clima Magnae Brittanniae est temperatum, hieme aeque ac aetate; hiems
mitigatur per ventos meridianos, aestatem vero venti septentrionales ex Scotia mitigantur; in
Anglia tamen varians est aestus et tempestas, aura tamen est salubris, utut humoribus et
nebulis sit obnoxia. 2 In Scotia, quae montibus referta est, aura est
frigidior, purior. 3 Anglia maxima parte planitie gaudet, Scotia montibus
altissimis; colles tamen in ipsa Anglia, et etiam montes non desiderantur etiam in Anglia.
4 Scotia etiam dividitur in septentrionalem et meridionalem, septentrionalis
maximis gaudet montibus, meridionalis non adeo.
2-040
4.1 Utraque regio rivis et fluviis amoenis rigatur. Angliae praecipuus
fluvius est Tamesis (Themse); nascitur ex duobus rivis Thamis et Isis in Oxoniensi comitatu,
infra Londinum effuditur in canalem, commercio praecipue Londinensibus est accomodissimus.
2--o) est Sabria, hic in Vallia septentrionali oritur et in oceanum Athlanticum exoneratur.
3--o) Meduanus oritur in comitatu Cancio et in Thamesin ad portu Schatan influit. 4) Threnta
in Stafordia oritur et in Album influit, qui est sinus maris. 5) Huna (Eden) in Vestmorlandia
ortus effuditur in sinum Sollvay. 6--o) Dea (Dee) ex comitatu Merdiniensi, effuditur in
Balticum.
5.1 In Scotia est 1--o) Tagus in Albania oritur, in mare effuditur, 2--o)
Botodria (Fort) influit in sinum maris eiusdem nominis, 3--o) Gotta (Gliff) influit in mare
Hybernicum.
6.1 Angliae territorium est admodum fertile, partim ex indole soli, partim
per industria colonorum; et producta rei rusticae sunt etiam speciosa; animalium fere omnium
fetura habetur in Anglia, tam cornuta pecora, quam alia, praecipue oves, equos; pascua ovium
copiosissima sunt, lanam enim post Hispanicam optimam producat; equi eorum tam ob velocitatem
quam durabilitatem suam omnibus Europeis praeferuntur, et in maximo pretio sunt in ipsa
Anglia, 200 000 et 800 000 fl. venduntur; ex feris deprehenduntur lepores, cervi, dammae;
animalia rapacia, uti lupi, ursi, vulpes in tota Anglia non dantur. 2 Canes
Anglici (Englische Doggen) in maximo pretio sunt; alatilia omnis generis habentur in Anglia;
galli et gallinae admodum laudantur; pisces copiosi habentur in omnibus fluviis et maribus,
praecipue trutae salmonatae (Lachs) et halecas laudantur et in tota Europa disvehuntur.
3 Ex regno vegetabili habentur imprimis omnis generis fructus, quibus et
exsiccatis et per potum utuntur. 4 Triticum, siliginem et avenam, luculum
(Hopfen) copiosum et bonum, ex quo optimam cerevisiam excoquunt, cum vino destituantur;
crocus, lignum dulce. 5 Ex regno minerali habetur plumbum et stannum in copia,
cuprum, ferrum exiguum, auri nihil, argenti exiguum quid, cristallus, alumen, marmor,
alabastrum, lapis aedilis et lithantraces copiosi, aquae medicatae non desunt, ad Bathomiam
thermae calidae, aquae salsae, acidulae. 6 Defectus est in
2-042
vite, proin vino carent naturali, quod illi supplent cerevisia, thee et
punsch; habent defectum salis lapidei, utuntur cocto et marino; carent lino et canabibus, sed
ex Scotia et Hybernia suppletur defectus; caret Anglia lignis sufficientibus tam aedilibus
quam focalibus, sed se ex Scotia et America supplet; habet tota Anglia 4
silvas solummodo, easque quercinas; caret fulgentibus metallis, et rapacibus animalibus, deest
mel et cera, quibus Hybernia succurrit.
7.1 Scotiae pars meridionalis toto coelo diversa est a septentrionali;
fetura animalium in tota Scotia est florentissima; habent equatia copiosa; lana tamen ovium
eorum non est tam bona quam Anglica, feras habent copiosas, piscibus scatent
fluvii eorum, salmones, anguillas et trutas habent copiosas, in maribus salpas et cabeliau.
8.1 In regno vegetabili gaudent fructibus, lignis praecipue abiete (Tannen),
siligine, lino, canabibus non destituntur; Scotia septentrionalis nihil praeter avenam profert
et ligna; habent cuprum, plumbum album et nigrum; stannum, ferrum, magnetem, cristalla, agat,
marmorem, lithantraces; amethistum caeruleum, rubinum, topasum, habent etiam speciem
adamantis; aquae minerales, saliferae. 2 Desunt haec: sal, vinum, aurum,
argentum, triticum.
9.1 In Hybernia, quae figuram rotundam habet, aqua omnia deprehenduntur,
cingitur undequaque maribus, intra 52. et 57. latitudinis gradum et 7. et 12. longitudinis
sita est. 2 Eius periferia ad 180 milliaria computatur, superficies vero
computatur ad 3600 milliaria ; est sub zona temperata, hinc gaudet climati utcunque
temperato, frigora tamen praedominant; aer est spissus et humidus nec non insalubris, regio
plena est paludibus; fluvius maior est Senus, ad 300 extenditur Anglica milliaria; dividit
Hyberniam in meridionalem et septentrionalem. 3 In Hybernia pecora habentur in
copia, cervi item, caprae, martes; etiam lupi et ursi deprehenduntur; pisces copiosissimi;
apum cultura magna est in Hybernia, ipsae apes ferae copiosae sunt; serpentes tamen et
buffones in tota insula non cernuntur; in fetura animalium consistit omnis thesaurus huius
insulae;
2-044
agricultura ob silvas, montes, et stagna copiosa exigua est, canabum et lini cultura magna
est, crocus (Saffran) in copia habetur; copia adest lignorum omnis generis. 4
Ex regno minerali habetur plumbum, ferrum, stannum, modicum argenti et marmore.
5 Defectum habet in vino, frumento et sale. 6 Ad Hyberniam
pertinent quaedam insulae adhuc. Possident Angli adhuc quasdam insulas in mari Normannico:
Gersey, Jersei, Alterney et Sert; promontorium Gibraltar in finibus Hispaniae; possident
praeter haec Angli in omnibus partibus orbis provincias tamquam subjectas et colonicales;
aurum habent ex coloniis Africanis, magnumque commercium habent cum illis, partim cum
nigritis, partim cum gossipio, osse elefantino; ex Asiaticis provinciis habent sacharum,
caffee, sinsiper, piper, orisa, gosipium et sericum; in Bengalia copiosae arbores habentur,
ligni pretiosi calambra, et sericum, et animal rinoceros; in America habent copiosas insulas:
Jamaica, Barbados, S. Christoforus, Monsserapus et Nevers cum Antigoa; Granada cum pluribus
insulis, S. Vincentius, S. Dominicus; Tobago, insulas Beremudas; in litoribus harum insularum
uniones piscantur, cedrus crescit hic, et testudines copiosi habentur; in provinciis
Americanis habentur canes pontici (Biber), nerz; orisa copiosa, gossipium sericum, linum,
canabes, tobaca optima ex Virginia et Marilandia, cineres clavellati, ligna omnis generis,
herbae medicatae diversae; pix copiosa, captura salparum et piscis cete; sacharum, poma
aurantia et citri; Jamaica insula ex his est memoratissima, maxima et populosissima, portu
nobilissimo Royal instructo; hanc excipit insula Barbados, Granada propter sacharum et caffee
celebre; ad insulas has excolendas Anglia maximos sumptus jam a duobus saeculis fecerant, sed
ingentem etiam usum eorum habebant jam.
10.1 Magna Brittania continet ergo tria regna; quae nomenclatura jam sub
Jacobo 1--o cepit invalescere, donec anno 7. huius saeculi facta unione incorporativa omnium
trium regnorum hoc nomen civitate donatum fuisset; nomine vero Angliae venit antiqua Anglia
Saxonica, haec in septem provincias subdivisa est, quae provinciae prius regna integra et
diversa a se invicem erant; tota Anglia in 40 comitatus dividitur, qui Schir appellantur.
Vallia dividitur in septentrionalem et meridionalem, et in 12 comitatus, proin sunt 52
comitatus in tota Anglia. 2 Urbes majores sunt 29; minores 707; pagi 119;
parochiae 9293; domorum unus millio centum sexaginta milia 6 et 63; jugerum terrae 37 082 540.
3 Scotia dividitur in
2-046
septentrionalem et meridionalem; prima vocatur vulgo Hochland ob montes, alia Niederland.
4 Subdividitur in 33 districtus, ex quibus 31 Schir appellantur, allii vero
duo Stebartyie appellantur; hi duo praefectoratus complectuntur insulas Scotiae.
5 Kirkutbirk est una ex his praefecturis, quae 46 insulas Schetlandicas
complectitur; alia est Orknei, haec 26 complectitur Orcades insulas, ad has pertinent etiam
insulae Hebrides, inter quas excellunt Mutta et Arania, ex his originem traxit stirps Stuarda.
11.1 Hybernia est territorium adnexum, antea dynastiae nomine
complectebatur; Henricus se primus regem dixit; hi non gaudent communione jurium et
privilegiorum cum Anglia, sed a prorege per districtas leges gubernant; dividitur in quattuor
provincias Kanant, Leinczter, Münczter, Ulster. 2 Omnia territoria cetera sunt
Angliae subjecta; in Indiis orientalibus provinciae pertinent ad societatem commercialem
Indicam; Africanae et Americanae subsunt immediate coronae; provinciae societatis vivunt in
statu strictae subjectionis, et non reguntur Angliae legibus, sed pro commoditate et utilitate
societatis reguntur; idem fit in Africa et America; provinciae hae omnes secundum regulas
coloniales reguntur, premebantur, nihilominus per naturae productorum venditionem opes
stupendas cumularunt; quae causa fuit quod jugum Anglicum excusserint 13 provinciae.
§ 2 De incolis.
1.1 Generatim in tota monarchia Angliae ingens est populi numerus; prioris
saeculi in fine Viliam Peti in sola Anglia 7 360 000 incolarum statuit; tardius vero 7 055 706
prodierunt; anno 1777. nova computatio facta est, 6 354 015 prodierunt; huius imminutionis
causa est quod emigraverint Angli copiosi in Americam.
2-048
2.1 In Scotia ante paucos annos computati sunt 1 300 000, alii 200 000 plus
adnotant, et communiter tenetur 1 500 000 esse incolarum. 2 In Hybernia
computantur a Petio 1 200 000; de anno 1776. nova conscriptione instituta computatum est
Catolicorum ad capita 1 410 115, protestantia vero 751 169, consequenter 2 161 514.
3.1 Totius ergo Magnae Brittaniae populus ad 10 000 000 computatur,
praescindendo tamen a provinciis omnibus Americanis et Asiaticis et Africanis.
2 In coloniis Americanis sensim populus increvit etiam, hinc ibi 3 260 618;
cum 13 provinciis defecerunt 2 389 300.
4.1 Incolae Angliae sunt descendentes variarum gentium; antiquissimi erant
Brittae, hos superarunt et se cum illis miscuerunt Romani, hos secuti sunt Angli, Saxones et
Jutti, qui subjugatis Brittis et Scotis fundarunt heptarchiam, quam Egbertus in monarchiam
convertit; accesserunt dein Dani in Angliam saec. 11--o; Vilhelmus induxit Brittas ex
Normannia, hos secuti sunt tardius Belgae, et etiam Galli, qui pressi per religionis
persecutionem in Angliam se receperunt; moderni tamen Angli descendunt maxime ex Anglis et
Saxonibus, Danis item et Gallis, paucissimi ex Brittis et Romanis. 2 Valliae
tamen descendentes quam plurimi descendunt ex Brittis et Romanis.
5.1 Scotiae inferiori maius commercium erat cum Anglis, hinc etiam mixtura
enata est harum duarum gentium, proin ibi tam Angli, quam Dani et Galli reperiuntur.
2 Superiores vero Scoti seu monticolae exiguam cum ipsis Scotis inferioribus
habent commixtionem, cum Anglis vero plane nullam; hi ergo ex Scotis et Pictis antiquis
descendunt.
6.1 Populus Anglicanus communiter est temperamenti melancholico-sanguinei,
aliqui etiam melancolico-cholerici. 2 Statura eorum complexioque bona et
robusta est, apti sunt ad omnes corporis exercitationes, praecipue equitationes, luctas amant,
quas Baxen compellant; quae lucta pugnis accidit; haec pugnae ratio communis est in Anglia
inter omnes status. 3 Venationis, decursionis sunt amantissimi.
4 Libertatis
2-050
studium omnibus est commune, quam super omnia amant. 5 Exigua ergo obtinet
veneratio et cultus differentia inter status diversos, quia infimus onerum deportator vel
Holzfäller se aequalem existimet principi vel cuicumque Lord.
7.1 Usum et functionem libertatis nemo negligit; tota Angliae libertas
consistit in hoc axiomate: Omnia ea sunt licita, quae expresse et positive legibus prohibita
non sunt, et vicissim; proin analogia legum locum non habet apud Anglos; libertas tamen haec
populi nullum plane influxum habet in onerum publicorum subportationem, ad onera enim publica
omnes conferunt.
8.1 Utitur Anglus magna libertate cogitandi, scribendi; hinc Angli a
praejudiciis hominum sapiunt, et ratio sana maxime in Anglia dominatur; amor libertatis
singularem patriotismum et amorem patriae generat, hinc spretis exteris, spretis omnibus, quae
Anglicismum non sapiunt, solummodo carae patriae suae adhaerent; hinc non tam facile sedes
alibi figunt; peregrinantur, sed quantocius redeunt, nullibi enim se felices reputant extra
insulam suam. 2 Ex hac libertate nascitur etiam pervicacia quaedam, quae
communiter Anglis propria est, desiderium summum habent frui et uti rebus novis, paradoxis;
antiquas enim res spernunt et rejiciunt. 3 Opibus abundant, hinc huic
voluptati satisfacere possunt, et hinc desiderium opum acquirendarum facit ipsos industrios,
sedulos, maxime commercio, fabricis et oeconomiae deditos. 4 Divitiae tamen
hos saepe eos ad vanitatem, luxum, prodigalitatem et morum corruptionem pronos reddit
!. 5 Sunt sinceri, probi, cordati ad audacia usque; in
amicitia perdurant, sed non facile ad amicitiam condescendunt; miles Anglicanus bene ali cogit
neque paucis contentatur; in omnibus passionibus vehementes, in ira furiosi plane; apud plebem
mores crudiores deprehenduntur. 6 Ex ipsa melancholia apud multos enascitur
anxietas animi, ex qua in hypochondriam labuntur, quae per autochiriam plerumque terminatur,
accedit huc etiam libertas cogitandi circa religionem. 7 Theatris, saltibus
publicis recreantur, item et socialitatibus, Gesselschaft, quod nomine Club ipsis venit,
faciles sunt etiam in consuetudinibus et moribus exterarum gentium, praecipue Gallorum,
recipiendis, utut odio habeant nationem Gallicam. 8 Angli habent etiam suas
Petites Metres, sed in contrarium Gallorum; nam illi sunt serii,
2-052
abstracti, Galli vero sunt modi Stuczer; in Gallia plurimi sunt quos tremulos (Quaccer)
appellamus eius modi Petit Metre. 9 Feminae Anglicae formosae generatim, magna
statura, sed melancholicae, non vivaces uti Gallicae; feminae parum conversantur cum viris,
sed separatim distrahunt, vanae et ambitiosae sunt, luxuique pretioso deditae; sors feminarum
in statu matrimonii optima refertur, ob discretionem et benignitatem maritorum.
10 Leges tamen publicae sunt severissimae contra delicta feminarum, sed et
favorabiles. 11 Hactenus de Anglis dicta vera sunt maxima ex parte etiam de
Scotis inferioribus, speciatim Scoti sunt humani, affabiles, sociales, hospitales et
bellicosi. 12 Monticolae in omnibus differunt a Scotis et Anglis, sunt enim
rudes, inculti et asperes; et haec etiam de Hibernis septentrionalibus vera sunt; meridionales
Scotis inferioribus aequales, audaces, optimi milites, hinc saepissime emigrant bellatum ad
alias gentes; Angli tamen nunquam, aut rarissime exeunt.
9.1 Lingua Anglicana composita est ex diversarum gentium regnum sensim
inhabitantium linguis, ex Latina, Brittanica, Germanica, Danica et Gallica; ex Germanica tamen
plurimum superest, cuius tamen dialectus multum mutatus est. 2 Lingua Gallica
prius valde fuit in usu, et fuit etiam lingua aulica usque Elisabetham, quae reduxit Anglicam,
quae prius tantum plebis lingua fuit. 3 Scotae inferiores loquuntur Anglicam
cum exigua variatione dialectus; monticolae loquuntur barbaram et sterilem linguam, idem in
Hybernia fit; habet tamen lingua monticolarum cum Hybernis septentrionalibus maximam
similitudinem.
§ 3--us De Legibus fundamentalibus.
1.1 Leges fundamentales Angliae sunt sequentes:
1--o) Commonlaw seu Communis Lex; hoc nomine continetur complexus legum antiquissimarum.
Leges has colligi curavit Eduardus saec. 11--o; hoc codice leges municipales complectuntur,
sed etiam leges consuetudinariae et fundamentales irepserunt.
2-054
2--o) Est Charta Libertatum, quae Latino sermone saec. 12--o a Henrico Clerico edita est, et
est confirmatio privilegiorum antiquorum.
3--o) Est Charta Magna Libertatum, hanc 1215. edidit Joannes rex Sine Terra, et eam filius
eius 1225. confirmavit; Magna dicitur, quia ampliora jura conceduntur ea statibus.
4--o) Est Constitutio quae Petitio juris compellatur, et 1628. per Carolum 1--um confirmata
est; dicitur Petitio, quia dicebant Angli laesa esse jura sua per priores reges, ergo petebant
restitutionem.
5--o) Huc pertinet Jusjurandum quod Test appellatur et a Carolo 2--o anno 1673. inductum
est; hoc excluduntur omnes a muneribus qui ecclesiae episcopali addicti non sunt.
6--o) Constitutio, quae Habeas Corpus dicitur; haec 1679. edita est, qua peculiaris
praerogativa conceditur nobilibus et omnibus Anglis, vi cuius nempe sine causa sufficienti
nemo incarcerari potest, nec per regem.
7--o) Constitutio, qua exauctoratur stirps Stuarda 1689.
8--o) Constitutio, qua de regni hereditate ordinationes factae sunt 1701.
9--o) Tractatus Unionis, qua duo regna Scotiae et Angliae incorporata sunt.
2 Ex his legibus dimanant diversa juris publici capita; nempe regnum est
hereditarium, obtinet indivisibilitas monarchiae; ordo successionis est cognaticus, obtinet
jus primogeniturae, obtinet denique jus repraesentationis; feminae ergo habent praerogativam
prae maribus in linea recta, quae est cognatica successio. 3 Successor in
omnia jura defuncti antecessoris ipso facto succedit, citra omnem ritum et coronationem, proin
per nativitatem accipit omne jus; nam cum princeps Valliae per regem declaratur, jam per
status praestatur homagium ut futuro successori et regi. 4 Dum in ordine
successionis dubium enascit, parlamentum habet jus discutiendi et determinandi successionem;
immo parlamentum putatur gaudere etiam jure mutationem faciendi in ordine successionis; sic
scimus stirpem Stuardam exclusam esse, scimus per parlamentum statutum fuisse ne catholicus in
Anglia regni hereditatem capessere possit. 5 Anni minorennitatis ante Henricum
8. determinati non erant, sed hic voluit
2-056
testamento suo ut filius eius usque 18 annum maneret sub curatela. 6 Dein
anno '751. defixa est per parlamenti confirmationem 18 annis; idem etiam '765. anno
determinatum est; regis arbitrio relictum est tutores et regentes declarare per testamentum;
ubi autem rex non determinat, parlamentum solet eligere; reges absentes vel impediti ipsi
reges constituunt regentes, plerumque uxores suas, si vero in morbum gravem vel maniam incidat
(uti contigit moderno regi Georgio 3--o), eligit parlamentum; si conjuges non adsint, raro
committitur singulari personae gubernium, sed collegio virorum illustrium, qui vel a rege vel
a parlamento eliguntur. 7 Regentes diversis utuntur titulis: protectores, Lord
Gardyieng compellantur. 8 Inauguratio licet jus novum non tribuat, tamen
semper locum habet maxima cum solemnitate in Abbatia Vestmonasteriensi; postquam
inaugurationem publicatur rex [solemniter] in praecipuis totius monarchiae civitatibus
coronatur solemniter in praesentia statuum; rex facit sponsiones, quibus jura et privilegia
sarta et tecta conservare velit, sequitur dein jus jurandum formula generali; accedunt eum
dein praelati et eum exosculatur, dein ungitur sacro oleo rex, postea archiepiscopus
Cantuariensis et primas regni eum coronat; post hoc proceres seu Lord praestant juramentum
fidelitatis et obedientiae, dein eum exosculantur in gena sinistra; accipit dein sacram cenam,
servatur dein contio, post hanc praeces funduntur, et sic actus coronationis terminatur.
9 Etiam apud Anglos solet regina, si adsit, honoris gratia coronari.
10 Clenodia regni Anglici sunt: duae coronae, una, qua sanctus Eduardus
Confessor coronatus est anno 1046, haec imperialis dicitur. Alia est corona status
(Staatskrone); hac corona cinctus comparet rex cum regina coronatur imperiali corona.
11 Sceptra tria, unum cum cruce superne; alterum habet columbam albam; tertium
est baculus sancti Eduardi. 12 Gladii tres, quibus praecingitur. Unus gratiae
gladius et curtana dicitur, quo ei potestas gratiam dandi confertur; alii duo sunt gladii
iustitiae, unus pro rebus profanis, alter pro rebus et negotiis ecclesiasticis.
2-058
2.1 Forma regiminis in Anglia secundum aliquos est limitata, secundum
aliquos mixta, sed cui definitio horum vocabulorum clare constat, videbit non limitatam, sed
mixtam esse formam regiminis; jura enim majestatica sunt mixta, sunt divisa inter regem,
curiam superiorem, et inferiorem; non obstante tamen restrictione regis conspicua sunt tamen
eius jura; et quidem leges per parlamentum latae sine regis confirmatione vim legis non
habent, et provisio per regem facta in curia inferiori examinatur primo; si rejiciatur,
nunquam legem efficiet; si adprobetur, tunc a curia superiori investigatur; etiam haec
rejicere potest; si non placeat ei, regi propria est executio legum independenter; regis est
praecipua officia et munera conferre independenter, et ad arbitrium suum, omnes militares
dignitates confert rex, omnes ordines, titulos, nobilitatem, omnes ecclesiasticas dignitates;
nomine regis exercetur omnis jurisdictio tam criminalis, quam civilis et ecclestiastica;
gaudet jure aggratiandi; utitur jure conferendi jus repraesentationis, seu jus sessionem
habendi et votum ferendi.
3.1 Jura maiestatica externa exercet independenter circa legationes foedera,
bella et pacem; interim expensas pro bello parlamentum inferius resolvit; si tamen suis
sumptibus gerere velit et possit, nemo oberit ei; generatim ergo in omnibus, in quibus rex
lege restrictus non est, in iis illimitate jura maiestatica exercet; regi competit etiam jus
parlamentum, quod ipsi non placet, dissolvendi et dimittendi; dein habet enim jus
procrastinandi, seu differendi parlamenti sessiones, et tandem habet jus cassandi parlamentum,
seu deputatos jure suo privandi, et tunc communitates alios mittere debent. 2
Deputati in regula septem annis in parlamento sedere possunt, post hos elapsos novi deputati
mittuntur. 3 Gaudet jure proceres convocandi. 4 Per leges rex
Angliae est heres ultimus omnium suorum subditorum. 5 Rex reputatur Dei
vicarius esse, declaratur per leges esse infallibilis et omnes errores ministris imputantur;
eius persona est sanctissima, et, ut Angli dicere solent, sola cogitatio eum occidendi inter
maxima crimina reputaretur; praerogativas regum appellant sacra sacrorum Deitatis Anglicanae
Diadema.
4.1 Conventus statuum in Anglia appellatur Parlament; aliqui per parlamentum
intelligunt regem, superius et inferius parlamentum seu
2-060
curiam; interim cum rex aperte habeat jus parlamentum convocandi, cassandi etc. dicendum per
parlamentum intelligi tantum conventum ordinum, seu duas curias; in his ergo omnes
congregantur, qui nomine statuum veniunt; in curia superiori congregantur stricte sic dicti
pares curiae seu Lords, qui vel ecclesiastici vel profani sunt; ex profanis tantum capita
familiarum habent jus sessionis; ex ecclesiasticis sunt duo archiepiscopi et 24 episcopi
Angliae et Scotiae; hae tamen duae classes non formant duos status, sicut in Hungaria, sed
unicum statum, proin nulla est aemulatio, nulla invidia; saeculares jure hereditario gaudent
hac praerogativa, ecclesiastici vi officii sui habent eam; saecularis tamen solummodo tempore
majorennitatis, nempe 21--o aetatis anno, gaudet hac praerogativa, dein debent esse Helveticae
confessionis et quidem episcopales; ex Scotia tantum 16 eliguntur per ceteros Lords, qui
nomine omnium intersunt parlamento. 2 Generatim numerum parium non habentur
definitus quia rex pro arbitrio jam pluribus, jam paucioribus confert. 3
Praeter hos adhuc sedem in curia superiori habent 12 iuris periti qui tantum vota informativa,
non autem decisiva habent. 4 Caput curiae est cancellarius regni, qui etiam
tantum informativo voto gaudet; deciditur pluralitate votorum.
5.1 Curia inferior complectitur deputatos communitatum, nempe communitatum
urbium et oppidorum, quibus concessum est hoc jus. 2 Communitates deputatos
suos pluralitate votorum eligunt, nempe eorum qui possessionati sunt vel aedes et certos
reditus habent; eliguntur autem solemniter et plerumque marchiones, duces nempe tales qui jure
voti et sessionis non gaudent in curia superiori; ibi enim tantum primogenitus gaudet jure
voti in superiori curia; in hac curia inferiori tam Angliae, quam Scotiae deputati locum
habent; tota curia inferior venit nomine communitatis et efficit unum statum, inclusive cum
statu rustico. 3 Curia superior ultra 200 subjecta non extenditur; curia
inferior complectitur 80 deputatos comitatum, urbium vero 389 deputatos, duarum universitatum
4
2-062
legati, 8 portus maris mittunt 16 viros; 18 comitatus Valliae mittunt totidem deputatos,
dein urbes Valliae mittunt 12, proin omnes simul sunt 513 !. 4
Ex Scotia veniunt 30 deputatos, urbes et oppida mittunt 15; proceres evocantur nominatim
omnes; deputati vero generatim evocantur; in Scotia Lords nominatim non evocantur, qua tantum
16 mittuntur ex omnibus, sed generatim evocantur. 5 Electio deputatorum fit
certo ritu et pluralitate votorum, eligentes debent esse incolae eius loci, debent fundos et
certos reditus habere; idem etiam de eligendis intelligi debet, sic deputatus Angliae eligi
non potest, nisi 600 Lib. sterling proventus habeat; urbanus vero deputatus debet 300; diurna
enim deputati non habent in Anglia, prout in Hungaria, sed Scotae habent diurna; rex pro
lubitu suo convocat quomodo quorsum, et quotiens ipsi placet parlamentum,
urgente nempe bono publico; jam a saeculis in palatio Vestmonasteriensi Londini congregatur.
6 Prima die praestatur jus jurandum; curia superior praestat duo juramenta,
nempe Test, quod 1664. introductum est, ipsa est professio fidei juxta ecclesiam episcopalem.
7 Secundum est quod 1702. introductum est, quo stirpi Stuard abjuratur omnis
fidelitas. 8 Curia inferior praeter haec duo jurat etiam juramentum
Alegiancae, quod est homagii praestatio, 1606. inductum; aliud est juramentum Supremaciae, quo
regem supremum caput ecclesiae recognoscunt; quod 1534. inductum est. 9 Die
sequenti rex per cancellarium praecipit ut curia inferior eligat oratorem, qui nempe negotia
moderatur in inferiori curia; hic permanet in regula per 7 annos. 10 Post hoc
habentur sessiones ambarum curiarum in una sala, comparet rex corona domestica et purpura
praecinctus, stipatus ministris suis, oratione ipsos salutat, commendat salutem, et facit suos
provisiones, dein abit; status vero separati respondent ipsi et gratias agunt pro salutatione;
hoc responsum, vulgo Danksagungs-Addrese, per deputationem solemnem submittitur regi; alias
rex nunquam comparet in parlamento, sed si peculiaris provisio ardua facienda est, comparet
etiam in parlamento; tandem comparet cum provisionibus decretis vim legis tribuit; ultimo in
abolitione vel cassatione comparet etiam rex. 11 Curiae superioris membra
gaudent jure vota sua et sessionem in sua absentia aliis deferendi, 2-064 prouti
est apud nos absentium tabula; deputati curiae inferioris non accipiunt instructionem a suis
comitatibus, sicut in Hungaria, hinc proprio arbitrio concludunt in bonum civitatis, et
communitates consentire debent, quia hi repraesentant totum populum, a quo tamen instructio
haberi non potest tam facile, sicut apud nos, ubi tantum comitatus ipse dat instructionem.
12 Et haec est organisatio Parlamenti Anglicani. 13 Per totum
tempus parlamenti omnia eius membra gaudent immunitate maxima, et excepto casu perduellionis
violari et incaminari ! nequeunt, proin et reali et corporali immunitate
gaudent; omnis habent jus promotiones faciendi in parlamento circa quodcumque objectum;
praecipua potestas parlamenti se exserit in jure legum ferendarum, et tributorum imponendorum.
14 Quotiescumque in Anglia vel de condenda nova legs !, vel
abolienda antiqua, vel interpretanda lege agitur, semper id cum consensu utriusque curiae
fieri debet. 15 Ius tributorum curiae inferiori destinatae est, et quidem
quotannis. 16 Bill est provisio in stilum deducta sed non confirmata.
Parlamentsakte est confirmata per curias et ipsum regem Bill. 17 Provisio in
utraque curia approbata per regem confirmatur, et sic vim legis habet; omne decretum
parlamenti vel est publicum vel privatum, vel versatur circa tributa; dum bulla est publica,
rex eam confirmat formula Gallica: le Roi le Voi (rex vult); si est privata bulla, confirmat:
soi comme ile desirer (sit prout desideratis). 18 Si est circa reditus: le Roi
remersirse lo so soujet, accept leur bene volens, et osi le vau (rex gratias agit fidelibus
subditis suis, acceptat eorum benevolentiam, et desiderat id ipsum.) 19 Si
bulla quaedam rejiciatur per regem: le Roi savisra (rex curabit se informari); huius tamen
formulae jam ab antiquis temporibus usus non fuit in Anglia, nam reges habent jam modum ante
tempus supprimendi sibi odiosas bullas; et hinc merito Angli gloriari possunt quod nulla lege
moderentur nisi quam ipsi condiderunt; dein quod nulla ferant tributa, nisi quae ipsi sibi
imposuerunt. 20 Parlamentum custos est legum fundamentalium, libertatisque
nationis in his fundatis; hinc si deprehendatur quis leges fundamentales violasse, vel
libertatem infregisse, parlamentum hoc contra ipsum procedet; rex tamen, cum infallibilis sit,
non subesse hinc judicio, sed ministri eius incusantur. 21 Accusator est Curia
inferior, superior est
2-066
iudex in omnibus publicis accusationibus, et in omnibus causis, quae respiciunt pares Curiae
superioris, et quidem tam ecclesiasticorum, quam saecularium. 22 Per supra
memoratum decretum Habeas Corpus libertas Anglorum firmata est, Lettre Cachete sublata, quae
erant epistolae clausae quibus inarrestabantur viri praestantissimi quin processus ipsis
formaretur; apud Gallos originem habuerunt, sed modo et ibi sunt prohibitae.
23 Iura haec et immunitates fere omnes etiam Scotis sunt communes; in
religione tamen est differentia; nam in Scotia est hierarchia secundum Genevensem ecclesiam,
nempe synodos; Scotia habet etiam proprias leges municipales, omnes tamen leges post unionem
incorporativam latae sunt communes. 24 Hybernia habet suas distinctas leges,
et per proregem gubernatur. Leges condere potest tantum illas, quae non praejudicant legibus
et commodo Anglorum et Scotorum. Leges tamen Angliae non respicit Hybernia, nisi specifice id
exponatur.
6.1 In Anglia duae sunt factiones, Anglica et oppositionis; hae duae
factiones antiquissimae sunt originis, et ex altercationibus religionis originem suam habent,
uti ex historia Jacobi primi et 2--i scimus; hae factiones sunt summe necessariae ad
impediendam degenerationem regiminis formae; ipse filius primogenitus regis princeps Valliae
est membrum factionis oppositionis.
7.1 Nobilitatis classes apud Anglos copiosae sunt; tota natio Anglicana usu
consuetudineque dividitur in nobilitatem eminentem, in nobilitatem, et in communem plebem.
2 Proprie tamen et per legem tantum in nobilitatem et communitatem dividitur
Angliae populus, et quidem ad nobilitatem pertinent tantum Lords seu pers Curiae, ceteri omnes
communitatis nomine veniunt (Nobiliti et Comonalti).
8.1 Inter nobiles eminentiores habentur diversi
praerogativae gradus, quos titulus determinat, dux, marchio, comes, vice-comes, baro; juxta
hos titulos inter se diversis honoribus et praerogativis utuntur; antiquitus barones erant
omnes proceres generatim, sed successive alii tituli recepti sunt; hi omnes titulo Lords
gaudent, quod Dominum denotat; tituli hi
2-068
per solemne diploma a rege acquiruntur, cum prerogativa paris Curiae, et tunc plerumque
acquirunt praedicatum, ab urbe vel praedio suo quodam; hic conspicuus titulus tantum ad
primogenitum filium transit, qui etiam tantum jure sessionis et voti gaudet in Curia
superiori; stirps Marlborug habet pro utraque stirpe hunc titulum, exstincto nempe sexu
masculino. 2 Praerogativa ergo haec est solummodo personalis in Anglia neque
inhaeret bonis et praedium nobilitare non nobilitat alium, sed quivis possidere potest illa
bona, non sicut in Hungaria.
9.1 Ceterum hi tituli non passim distribuuntur; bona solummodo in
primogenitos derivantur; possunt tamen dividi cum consensu primogeniti; habentur tamen bona
allodialia, quae majoratui non subsunt, quae etiam ad feminas derivantur; si haec non adsint,
accipiunt ceteri Appanagium, seu annuam solutionem a primogenito.
10.1 Hodie ex abusu ducum et marchionum omnes filii appellantur Lords, apud
ceteros vero tantum primogeniti; filiae ducis vel marchionis vel senior filia comitis et
ceterorum Ladis (ladi) compellantur. 2 Fit ut hi Lords plures titulos habeant,
quia retinent ad maiorem titulum elati priorem titulum, et hi tituli dein dividuntur inter
complures filios secundum aetatem, ita ut senioribus maiores tituli concedantur.
11.1 Omnes proceres hi sunt vasalli regis, et homagium regi praestare debent
propter bona. 2 Hae dignitates et bona originaliter tantum bene merentibus
concedebantur, tardius per abusum etiam pecunia vendebantur; qui abusus quam maxime sub Jacobo
primo invaluerunt.
12.1 Archi-officiales gaudent praerogativa honoris cum ipsis proceribus
eminentioribus, sed sessionem et votum non habent in Curia nisi prius tales sunt pares;
praelati tamen, episcopi, et archiepiscopi ipso facto accepti oficii sui sint pares Curiae, ad
descendentes tamen episcoporum non transit haec dignitas, sed est stricte personalis.
2 Nobiles inferiores etiam diversos habent gradus nempe Knicht Baronets (ex
Ger. Knecht); erant enim regis vassali; hos Jacob I. induxit pro 1000 Ł Ster.; praerogativa
est restricta ad 2-070 primogenitos. 3 Dein sunt Bannerets (Banner
Herrn), sunt sicut equites aliarium gentium; hi utuntur titulo Sir cum prioribus, nempe
Baronets. 4 Alii sunt proprie equites qui Knikt bakelurs
vocantur, hoc titulo gaudent etiam ignobiles in oficiis aut aliis
honestioribus opificiis constituti, uti celebres horopei, mercatores etc; alii sunt Eskir
(Schild Träger); hi audent gestare scutum nobilitare. 5 Alii sunt Gent le mens
(Sánt le mán), vulgo nobiles; haec praerogativa competit cultioribus civium classibus, qui
nobilitate cetera non gaudent. 6 Freholders sunt adhuc media classis inter
plebem et nobiles, huc pertinent omnes, qui fundum aliquem innobilem titulo proprietatis
possident. 7 Copiholders etiam huc spectant, qui nostris arendatoribus sunt
aequales; nobiles hi Angliae praecedunt nobiles eiusdem generis Scotiae, et hi vicissim
nobiles Hyberniae, quae per tractatum unionis definita sunt. 8 Per Gentri
intelligunt totum populum Anglicum exceptis paribus seu proceribus. 9 Causae
controversae circa genealogiam, scuta et lineas definiuntur per heraldicum judicium
(Wappen-Gericht) 9 Servitus in Anglia locum non habet, nullus est glebae
adstrictus, sed omnes sunt liberi.
§ 4 De ceteris juribus regiis et praerogativis.
1.1 Inter praecipuas stirpis regnantis praerogativas certe est regni
hereditas; transmittit enim ad posteros suos regnum et quidem ad utrumque sexum.
2 Titulus regis etiam conspicuus est; antiquitus apellabatur breviter rex
Angliae vel Anglorum; Vilhelmus 1--us se etiam ducem Normaniae compellavit. 3
Henricus 2. ut dux Aquitaniae et comes Antegavensis hos titulos reservavit; subacta Hybernia
per eundem Henricum 2-072 1172. se dynastam Hyberniae dixit; Eduardus 3. jus
praetendit in universam Franciam nomine matris suae, et hinc assumpsit titulum regis Franciae
1340; anno tamen 1369. tempore pacis confectae cum Joanne Bono deposuit hunc titulum;
restaurato vero bello sub Carolo 5. filio Joannis Boni titulum regis Franciae reassumpsit
Eduardus et ad haec usque tempora permansit. 4 Henricus 8. a Leone 10. accepit
titulum Defensoris fidei anno 1521--o solemni edita bulla. Idem Henricus dein, ut affligat
Pontificem propter non admissum divortium uxoris suae, se regem Hyberniae adpellavit, et Caput
ecclesiae; tempore Jacobi 1--i accessit titulus regis Scotiae, sed Jacobus se cepit jam regem
Magnae Brittaniae apellare; qui titulus ab anno 7--o huius saeculi est in usu; a suis
generatim Sire compellatur; proles vero regis generatim filii et filiae Magnae Brittaniae
compellantur; primogenitus princeps Valliae et dux Cornubiae dicitur; principis Valliae
titulus speciali regis diplomate datur, expleta minorennitate, et tunc jam status et ordines
ei homagium ut futuro regi praestant; dux vero Cornubiae nascitur; intuitu Scotiae apellatur
Stevar von Schottland (princeps Scotiae) et a tempore unionis apellatur etiam dux de Rodsei in
insula Scotiae Bood. 5 Cum his titulis etiam reditus quidam connexi sunt; hos
reditus trahit rex donec fiat majorennis filius, postea vero ipse; ceteros filios rex ornat
titulis prout ipsi placet, communiter ipsos duces comitatum creat, per hos titulos jus parium
consequntur et sunt consiliarii status. - 6 Filiae regum per ordines dotari
consueverunt dum nubunt; omnes proles sunt in plena potestate patria. - 7
Scutum regis Angliae varium fuit pro diversis temporibus, modo divisum est in 4 areas; prima
area rursus divisa est in duas areas perpendiculares, in prima sunt duo leopardi aurei
congredientes in campo aureo, quod est insigne Angliae, in sinistra area est leo rubens in
campo aureo, quod est Scotiae insigne; in alia area est insigne Franciae, nempe 3 flores
lilii, in 3--a area est Scithara (harfa) aurea cum cordis argenteis in campo caeruleo; in 4--a
area est insigne stirpis Brunsvicensis; totum scutum 2-074 tegitur corona supra
quam eminet leopardus coronatus; totum scutum cingit ligula ordinis equestris Sancti Georgii,
in hac ligula scriptum est simbolum ordinis Honni soi qui mal i pense -- nebulo sit, qui male
cogitat; scutiferi sunt a dextris coronatus leo, a sinistris unicornis argenteus cum corona in
collo, huic coronae adnexa est catena aurea, quae corpori circumvolvitur, et intra pedes
posteriores desinit; uterque insistit fasciae argenteae cum inscriptione Dieu et mon Droi.
8 Vexillo utebantur Angli prius cruce Sancti Georgii ordinis, Scotae vero
cruce Andreae, ab unione tamen crux rubra S. Georgii et alba S. Andreae conjunctae sunt in
vexillis; princeps Valliae utitur proprie regio scuto; quod tamen differt, quod superne non
corona, sed galea plumis tribus struthiocamelinis ornata, et symbolum illius est Servio.
9 Aulica pompa (Etiquette) plurimum consistit in aulicis officialibus;
praecipuum archimunus fuit olim aulae praefectoratus (Lord hic steuard); hanc tamen dignitatem
reges ob altercationes vacuam reliquerunt. 10 Pro actu tamen coronationis, cum
officium habeat, rex regni cancellario defert hoc munus pro solo actu coronationis; hodie ergo
summus archiofficialis est Cancellarius regni (Lord hic chansellier) qui est sigilli magni
conservator; si vacet dignitas haec, sigillum conservat a rege denunciatus alter. 2--o) Est
Magnus thesaurarius; a temporibus Georgii Primi hoc munus per 5 commissarios exercetur, senior
ex illis gaudet dignitate hac. 3--o) Est Praeses Consilii intimi; tempore Caroli Primi abolita
est haec dignitas, Carolus 2. creavit rursus praesidem. 4--o) est sigilli privati Conservator
seu sigilli secreti. 5--o) Est dignitas Magni camerarii; haec hereditaria est stirpi
Ancastriae. 6--o) Connetabilis (ex Comes stabuli, seu agason magister); haec dignitas a multis
annis vacat, et tantum tempore coronationis suppletur. 7--o) Magnus mareschallus, seu
praefectus copiarum; haec est hereditaria stirpi ducum Nordfolcc. 8--o) Magnus admiralis, seu
architalassus. 11 Has dignitates rex pro arbitrio cuicunque confert, et non ad
dies vitae, sed pro regis arbitrio in regula, exceptis hereditariis; hi archi-officiales
praecedunt omnes duces, nisi sint hi ex sanguine regio. 12 Ceteri tamen
archiofficiales exceptis primis quattuor praecedunt tantum proceres suae classis.
2-076
2.1 Scotia olim habuit etiam 8 archiofficiales: cancellarius magnus,
thesaurarius magnus, sigilli magni conservator et secretarius supremus; dein supremus
archivarius, procurator, thesaurarius secundarius, et secretarius secundarius seu tribunalium
secretarius.
3.1 Praeter archiofficiales sunt aulae officiales: aulae praefectus Lord
Stevard (Oberst-Hofmeister); supremus aulae camerarius; supremus stabuli praefectus; supremus
rei bestiariae praefectus; camerarium primus. 2 Dein ceteri camerarii; preter
saecularia officia sunt duo aulica ecclesicastica, nempe: decanus sacellae regiae, qui est
episcopus; huic subest vice-decanus, quem eligit decanus; secunda est dignitas magni
elemosinarii, qui subelemosinarium habet adnexum; initium huius officii est quod reges per
tales elemosinas distribuerint; hi officiales comparent in maxima pompa cum rex publice
comparet cum aula sua.
4.1 Ordines equestres in Anglia sunt tres. 1--o) ordo Sancti Georgii qui
etiam periscellidis caeruleae ordo; Angli asserunt '349. ab Eduardo 3--o fundatum esse hunc
ordinem; patronus ordinis est eques Sanctus Georgius, qui etiam effigies est huius ordinis in
opere aureo encaustico expressus; geritur ex ligula caerulea lata pendens, quae per sinistrum
humerum pendet ad latus dextrum; diebus solemnibus ex catena aurea geritur; articuli catenae
referunt rosas albas et rubras, et convectuntur nodis Gordiis; praeter haec gerunt ligulam
caeruleam augustiorem, quae in pede sinistro infra genu portatur; huic ligulae insutum est
aureo labore nebulo, qui male cogitat; ordinis huius magnus magister est rex, equites sunt 25,
differentia nulla est inter omnes; summis personis confertur tantum. 2
Secundus est ordo trium coronarum, quem fundavit Henricus 4. Hic ordo per 2 secula extinctus
haesit, sed hoc seculo per Georgium primum restitutus est, qui etiam ad 36 defixit numerum
equitum; magnus magister est rex; insigne est sceptrum cum 3 coronis, dein rosa cum carduo in
lamina aurea, cum symbolo 3a juxta in uno; geritur ex rubra ligula lata ex humero dextro in
latus sinistrum; hi duo sunt Anglicani ordines. 3--us est Scoticus; et est ordo Sancti
Andreae, qui etiam der Distelorden dicitur; Jacobus 5. rex Scotiae 1596. fundatus est
!,
2-078
in hoc ordine sunt 12 equites; magister magnus est 13, ad imitationem 12 apostolorum et
Christi; exspiravit jam ordo hic; Anna tamen regina restauravit ordinem hunc anno 1703,
Georgius 1. ipsum confirmavit; insigne illius est S. Andreas cum radiis aureis in alba cruce
Andrei, geritur ex catena aurea, cuius anuli referunt ramos et folia vitium colore viridi
opere encaustico; symbolum est Nemo me impune lacesset. 3 Insigne huius
ordinis ex ligula viridi geritur ex humero sinistri ad dextrum latus, et tantum nobiles Scotae
possunt acquirere hunc ordinem.
5.1 Residentia regum Angliae olim fuit Londini, Scotiae vero Edinburgae,
hodie vero sedes regum omnium 3 regnorum est Augusta Tribunantum seu Londinum; originem huius
urbis referunt ad [annum] 2945 orbis annum, interim origo non est certa; scriptores maximam et
populosissimam nec non opulentissimam praetendunt totius orbis urbem; sita est in latere
septentrionali fluvii Tamesis, in amoenissima regione in comitatu Midelseks; constat ex 3
partibus: ipsum Londinum antiquum, 2. Abbatia Vestmonasteriensis, et opidum Sudvark; in
Londinensi urbe resident potissimum mercatores, opifices, artifices; Vestmünster occupant
nobiles et rex; in Sudvark nautae et piscatores. 2 Londin et Sudvark habent
communem jurisdictionem Londinensem, sed Monasterium est jurisdictionis abbatialis.
6.1 Magistratus Londinensis in festo S. Michaelis eligitur; ei praeest Lord
Major, qui 24 Altermänner habet; praeter hos 231 membra sunt in Senatu
exteriori; regimen huius senatus habet similitudinem cum monarchia totius regimine; in abbatia
abbas Vestmonasteriensis praeest per delegatum magistrum qui constat ex Hikstebard seu
praeside, dein Unterstebard, Hocbailiff, quibus 14 senatores adjunguntur.
2-080
7.1 Peripheria civitatis Londinensis ad 4 milliaria computatur; ad 7000
platearum computantur, et 120 000 domorum privatorum; impopulatio ad unum 1 000 000
computatur; in 135 parochias divisa est civitas. 2 Aedes publicae Londini
sunt: antiqua regia (Vitehall), quae juxta Tamesim sita est; in hac reges antiquitus
residebant; 1698. conflagravit hoc pallatium; in hoc palatio rex audientiam solemnem praebet
legatis exteris, et libellos a statibus ad se directos excipit rex; in hac aede capite plexus
est rex Carolus. 2--o) est regia Sancti Jacobi, quae S. James dicitur, haec in Vestminster
hall sita est et est residentia moderna regia, ab Anna regina fundatum; adest ecclesia aulica
splendidissima S. Jacobi. 3--o est Sommersets huse (hause). 4--o est aedes parlamenti, sola
major 170 pedes habet, latitudo 148 pedum, et quidem citra ullam columnam; in hac sala
conventus solemnes habentur; in hac aede etiam Bibliotheca conservatur. 5--o est Domus
praetoria, amplissima. 6--o Turris Londinensis Tower (Tauer); nomine huius turris venit
collectio plurium aedium quae moenibus cincta sunt, in quorum medio eminet turris alba; hic
fuit antiquissima sedes regum, sed modo armamentarium, domus monetaria, archivum regni, et
clenodia regni conservantur, nec non omnes ii incarcerant, qui contra statum delinquunt; 60
tormentis munita sunt moenia, gubernator illius est magni momenti homo. 7--o Basilica
mercatorum (Börse), in qua aedes mercatores conveniunt negotiorum suorum gratia; hanc 1566.
Thomas Gressham fundavit, sed conflagravit jam et restaurata est per mercatores; inferius sunt
200 officinae mercatorum et copiosae camerae. 3 Domus feloniaria,
correctionis, mente captorum, orphanotrophium, carcer publicus (Nefgatae) sunt nobilissimae
aedes quibus 500 aedes accedunt, ex quibus eminet ecclesia cathedralis S. Pauli, maxima in
orbe post S. Petri ecclesia. 4 Duo pontes etiam commemorari debent, qui
Londinum cum oppido Sudvark conjungunt per Tamesim, qui 30 pedes in latitudinem et
longitudinem 800 habet et 19 arcubus imminent, et aedibus utraque ex parte aequalibus ornatae
sunt. 5 Alter pons hoc saeculo confectus est, et conjungit Sudvark cum
Vestmünster; portus etiam commemorari debet, qui ultra 1000 navium capax est.
2-082
8.1 Urbs Londinensis habet suos dies festivos; die 30--a Januarii est dies
paenitentiae in memoria decollationis Caroli regis; 29--a Maji est gaudiosa dies, qua memoria
introducti Caroli 2--i celebratur; 2--a Septembris est dies luctuosa, qua incendium enorme
fuit; 29--a Septembris eligitur consul; 5--a Novembris celebratur detectio conjurationis
pulverariae; 27. Novembris celebratur dies natalis Elisabethae reginae, hac die effigies
pontificis cum ludibrio circumlata comburitur, una cum effigie praetendentis ex linea Stuard.
9.1 Palatia aestiva pro regibus habentur 4; 1) Kensington prope Tamesim, hoc
Vilhelmus 3 fundavit. 2) Hampton Kur, ad 3 miliaria ab urbe ad Tamesim, fundavit cardinalis
Thomas Volsejus. 3) Richmundia in Comitatu Suriensi juxta Tamesim. 4) Vindsor ad Tamesim
quoque; in hoc moderna familia regnans se distrahit in aestate.
§ 5 De externae securitatis mediis.
1.1 Monarchia Anglica tam terrestri quam navali gaudet exercitu, superat
tamen potentia eius maritima. 2 Exercitus campestris exiguus est respectu
aliorum, immo prioribus temporibus nullus fuit exercitus stativus, sed sub Vilhelmo 7000
concessa regi per parlamentum, in Hybernia vero 12 000; tardius per bella coacti sunt ad 16
374 capita augere exercitum; successive vero ad 18 857 capita excrevit exercitus campestris;
anno 1772. status exercitus Anglici campestris fuit: duae cohortes equites per 320 capita;
duae cohortes pyrobolariorum equestrium, per 270 capita; una legio turmae regiae equestris per
290 capita; una legio dragoner per 316; una legio Gardae reginae, cum adnexa cohorte dragoner
legione per 422 capita; una legio Gardae pedestris intuitu Angliae, quae 1557 capita habuit,
alia intuitu Scotiae per 2000, alia intuitu Hyberniae aeque per 2000; haec militia domestica
dicebatur; praeter has gardas rex habet etiam nobilem militiam, quo suis sumptibus alit rex;
una pars ex 40 capitibus constat et Gentlemenspensioners dicitur; alia complectitur 100 capita
praeter officiales.
2-084
2.1 Adsunt adhuc legiones 4 equitum, et 18 equitum levis armaturae, dein 70
legiones peditum; omnia haec corpora formant superiorum summa 18 857 capitum; belli tempore
augetur 30 vel etiam 50 milibus capitum exercitus pedestris; societas mercatoria Indiae
orientalis etiam aliquot millia statuebat militum; si haec non sufficiant, conducitur militia
extera gratia subsidia annua !; praeter stativam militiam habetur etiam
militia provincialis, quae tantum tempore belli comparet, de ceterum vero rus coluit; haec
pacis domesticae causa introducta est per Elisabetham, ad 200 000 hominum.
3.1 Alia est militia provincialis magis regulata, quae 33 000 adaequare
deberet pro custodiendis littoribus et portubus; tormentariorum habentur 3
legiones; et unum corpus geometrarum; pro armanda hac militia habetur omnis provisio, facile
enim ad 60 000 armanda in Tower Londinensi habentur armatura; copiae insigniter solvuntur,
Anglus enim inediae non est assuetus; ad alendos decrepitos optimae sunt dispositiones,
acquirunt pensiones et ubicunque vivere possunt; qui agnatos non habent in urbe Schelsea simul
aluntur.
4.1 Magna Brittannia arces exiguas aut nullas habet, est enim insula, proin
satis natura munita contra exteros, sed praesidiorum loco habet litora et portus insigniter
munitos. 2 Id ipsum de Hybernia verum est; Edinburgi tamen arx munitissima
habetur; et in limitibus Scotiae superioris hoc saeculo aliquae citadelae positae sunt contra
monticolas, et omnibus armis privati sunt; id ipsum in Hybernia cum catholicis accidit, quibus
ademerunt omnia arma, ne protestantes invadere possint. 3 Vis bellica Angliae
in classi consistit; ante Henrici 7 et 8--i tempora vix naves bellicas Anglos habuisse dicere
possumus, proin nec classem habuerunt; Henricus 8. prius collegium admiralitatis instituit, et
regulavit militiam navalem, iisque stipendia assignavit; temporibus Elisabethae ingens
incrementum cepit potentia marina; anno 1603--o erant 42 naves bellicae et militiae navalis
2-086
8526 capita, anno '678. regnante Carolo 2. naves 83 erant, et 18 323 capita.
4 Regnante Jacobo 2--o anno '688. erant 173 naves et 42 003, et 6930 tormenta
habebant. 5 Anno '702. regnante Vilhelmo 225 naves, 53 921 caput militiae, 10
678 tormenta numerabatur. 6 Regnante Anna anno '714. 232 naves, 49 800 capita,
tormenta 9954; anno '727. regnante Georgio 1--o 235 naves, 64 514 capita, 10,082
tormenta; anno '763. erant primae classis 3 naves, tormenta in his a 100 ad
120, militia in his a 700 ad 780 capita; 2--ae classis naves 15; tormenta 90, militia inter
600 et 660 capita; 3--ae classis 103 naves, quibus a 64 usque 80 inposita erant tormenta,
numerus militiae 400; 4--ae classis 69 naves, tormenta intra 50 et 60 in singulis navibus,
numerus militiae 280. 5--ae classis 62; tormenta intra 26 et 40, militia 190; 6--ae classis
naves 24, tormenta inter 20 et 24, militia 130. 7 Summa navium ergo 276;
praeter has habebantur subsidiariae naves 69, proin 345 naves erant omnes; et hic status est
fere etiam modernus Anglicae marinae; tota classis in 3 divisiones dispescitur, quae
Geschwader dicuntur, et per vexilla sua differunt; prima habet rubrum vexillum, secunda album,
tertia ceruleum; cuivis divisioni praeest architalassus. 8 Divisio vexilli
rubri habet praecedentiam honoris, dein album, ultimum est ceruleum, et sic etiam res se habet
cum admiralibus; olim tota classis suberat admirali Angliae, sed hodie haec dignitas per 7
personas administratur, quibus subsunt omnia collegia nautica minora; primae ex his 7 personis
conspicuis gaudent titulis; tempore belli ad 30, immo etiam ad 70 millia capitum auctus est
exercitus, tempore vero pacis 12 vel 15 000; stipendia optima et largissima habent, et
invalidis optime prospectum est; regulatio militiae subest soli regi, hinc omnes leges
militares sunt leges regiae. 9 Portus conspicui Angliae sunt: Chatan, Depfort,
Volvich, Portus Magnus vel Portus optimum, seu Pocmuthum, Plimut; praeter hos dantur et alii
minores portus; in majoribus his portibus classis conservantur, reparatur, et armatur; in
singulis portibus habentur domus armamentariae, magazina; generatim naves Anglicae in tota
Europa sunt optimae et fortissimae, et etiam velocissimae.
2-088
§ 6 De legibus municipalibus etc.
1.1 Leges municipales Romanorum florebant in Anglia donec regnum hoc eorum
paruit dominio; tardius Angli, Saxones, et Dani supervenientes leges et consuetudines suas eo
transtulerunt, et sic usque Eduardi Confessoris tempora permansit res; hic vero rex leges et
consuetudines florentes colligi curavit in codicem, qui nomine Common Law venit; codicem hunc
Vilhelmus 1. in linguam Gallicam transferri curavit, et eum novis legibus Normannicis auxit,
et ab eo tempore auctus est semper codex novis regum statutis et legibus, nec non parlamenti
statutis, quae omnia modo quoque in pleno vigore sunt. 2 Habentur etiam leges
peculiares forestales, nec non statuta communitatum, quae leges privatae dicuntur.
2.1 Neque desunt leges militares utriusque militiae, quae tamen tantum belli
tempore vigent, et pacis tempore subsunt publicis legibus civilibus. 2 Obtinet
ex parte etiam jus Romanum, praecipue in Marechallico tribunali, ubi lites heraldicae
deciduntur, et etiam in ecclesiasticis negotiis, in quibus etiam jus canonicum Romanum
restrictum tamen locum habet.
3.1 Scotia antiquis utitur legibus municipalibus quae 1629. collectae et
typis editae sunt; a temporibus tamen unionis valent et leges quae in parlamento latae sunt.
2 In Hybernia prius propriae vigebant leges, sed a tempore subjectionis,
Anglicae. 3 Legibus Anglicis generatim objicitur quod quaedam nimis severae,
quaedam nimis molles sint, et quod securitati rerum non undequaque provisum sit; praecipue cum
omnia ea, quae expresse per leges prohibita non sunt, impune patrari possint.
4 Sed haec et similia fere omnibus gentibus aliis objici possint; habent
quidem leges Anglicae saepe vitia, quae tamen tolerantur potius quam ut per mutationem earum
derogarent ipsis legibus; dein neque omnia intuitu constitutionis Anglicae sunt mala, quae
nobis vel aliis mala esse videntur. 5 Ad sublimitatem earum legum plurimum
confert earum immutabilitas; aliquando etiam citra 2-090 sublationem legis occurri
potest vitiis et erroribus; sic lex antiqua Angliae est quod diebus festis et Dominicis nullum
mercenarium laborem peragere licet, proin nec crispare vel tondere quidem licet, et tamen lex
haec sublata non est, sed haec lex poena pecuniaria munita est; interim cum non accusentur,
nec judex officio suo utitur, et si accusetur etiam, judex exiguam poenam imponit
transgressori. 6 Arguunt etiam legem, vi cuius creditor 15 Ł sterling possit
debitorem suum solvere nolentem incarcerare, sed haec lex ad excessus praecavendos necessaria
est; dein talem debitorem tantum in platea deprehensum licet inarrestare, ex domo vero vel
hospitio suo neminem integrum est extrahere. 7 Debitores habent proprium
carcerem Kingsbang (Königs Bank); quae est collectio aedium plurimarum muro cinctorum, amoeno
horto instructa; in hoc detinentur, quivis opifex potest ibi exercere opificium suum et sic
debita sua solvere; hi debitores se ipsos regunt per senatum e gremio sui electum, 12 ex
personis et uno praeside constantem; patet ergo non esse tantam iniquitatem huius legis; rex
quidem habet jus durch sein Willen quempiam debitorem zu reinigen, seu absolvendi a debito,
sed talis pro infami reputatur et contemnitur. 8 Dein lex illa, quod tantum
legibus expressa observari debeant, munit etiam cives contra ministrorum et ipsorum regum
oppressionem et violentias; et sic etiam libertas civilis facile determinatur stante hoc
principio. 9 Et id quoque objiciunt, quod lege fundamentali cautum sit leges
ad litteram accipi debere; sed hac lege rursus restringitur omne arbitrium, omnis
interpretatio judicum, proin et oppressio; verum quidem est, quod in paucis quibusdam casibus
per hoc principium paradoxa generentur et mala quaedam, sed mille alia bona obtinentur.
4.1 Utram jurisdictionem, tam civilem, quam criminalem, exercet rex per
judices, et magistratus diversos, quos rex denominat; jurisdictio haec jam ex lege, jam ex
privilegiis competit tribunalibus et collegiis.
5.1 Judices inferiores in urbibus et comitatibus complures sunt, qui judices
pacis compellantur et sunt singulares personae; hi casus minoris momenti summarie decidere
possunt; praeterea debent politiae curam habere, item reos accusatos comprehendendi, et
inquisitionem generalem in 2-092 eos instituere; tribunal secundi ordinis consistit
ex congregatis omnibus pacis judicibus, quod omni anno quater fit, et ex omni comitatu
congregatur; hoc collegium ordinariam exercet jurisdictionem; assumuntur 12 jurati cives ut
assessores; hoc collegium habet jus speciale examen instituendi adversus incarceratos, et
ipsis processum solemnem formandi et sententiam ferendi. 2 In gravioribus
tamen causis et hoc tribunal est restrictum.
6.1 Tribunal tertii ordinis coalescit ex judicibus itinerantibus; tota enim
Anglia, uti scimus, in districtus divisa est, qui districtus justitiae compellantur; ad
singulum mittuntur 1, 2 vel etiam 3 judices, nempe 12 legum sapientes, qui in parlamento
sedem, sed non votum decisivum habent; hos judices mittendi potestas est regis, sorte tamen
deciditur quis judex quorsum mittantur, ne interessentia locum habere possint; hi ergo judices
bis per annum, in vere et autumno, mittuntur ad suos districtus, in quibus judicia celebrant
per comitatus in ordine et ideo peregrinantes dicuntur; non autem soli decidunt, sed 12
juratos cives ut assessores adhibent pro decidendis causis; hoc ergo tribunal revidet causas
decisas per inferiores judices, alias decidet, et hoc tribunal est aeque criminale ac civile.
Praeter haec provincialia fora habentur etiam tria metropolitana tribunalia; quae tribunalia
metropolitana aeque per 12 sapientes legum celebrantur in aestate et hyeme. 2
Primum ex his tribunalibus est Konigs Bank; hoc nomine venit tribunal coram quo decurrunt
causae in quibus rex seu coronae pars est vel activa vel passiva. 3 Aliud est
tribunal camerae; huius activitas restricta est ad causas circa contributiones versantes; ab
hoc dicasterio exemptus est Lancastriae comitatus, qui proprium tribunal habet.
4 Tertium est tribunal communium causarum, proin est apellatorium tribunal in
omnibus aliis causis. 5 Tria haec tribunalia quater per annum consident in
Vestmünster halle; adsunt 4 judices ambulantes.
7.1 Cancellaria regia est supremum forum revisorium omnium causarum; cuius
praeses est cancellarius regni cum 12 assessoribus consiliariis; hoc tribunal tribuit sibi
aliquando jus recedere a rigore legum in causis in quibus aperta iniquitas eveniret si
verbaliter legibus inhaeretur. 2 In causis arduis et gravissimis patet adhuc
ad curiam superiorem accessus per instantiam; hoc tribunal summum est etiam forum tabulae
parium, et omnium delictorum publicorum.
2-094
8.1 Praeter haec tribunalia habetur etiam tribunal admiralitatis in quo
negotia commercii, navigationis, militiae decernuntur. 2 Aliud est
marshallatus tribunal, quod est tribunal haeraldicum, proin lites circa nobilitatem, armales
etc. deciduntur.
9.1 Iurisdictionem ecclesiasticam exercent archiepiscopi, episcopi,
archidiaconi, diaconi, pro ratione negotiorum; ab archiepiscopo non ad pontificem, sed ad
cancellariam regiam apellatur, ubi rex denominat speciale judicium delegatum pro ea causa;
saepe praeter spirituales causas etiam profanae referuntur ad tribunal ecclesiasticum, uti
causae matrimoniales et testamentorum. 2 Poenae spirituales in Anglia sunt:
increpatio, maledictio, poena publica, excommunicatio minor et major; poena tamen corporalis
numquam locum habet.
10.1 Omnia judicia in Anglia publice celebrantur, proin patentibus omnibus
portis; dein quilibet reus judicatur a judicibus sui ordinis suo modo, nam 12 illi jurati
assessores semper desumuntur ex ea classe ex qua est ipse reus; si est nobilis, erunt judices
nobiles; et ad finalem sententiam opus est ut omnes 12 jurati cives consentiant; et hi 12
cives debent decidere semper quaestionem facti; judex vero seu tribunal decidit quaestionem
juris. 2 Ipsi testes publice exaudiuntur et authentisantur, et tam rigide ut
nunquam valeat testimonium perhibitum extra faciem tribunalis.
11.1 Processus frequentes sunt in Anglia ob antiquitatem legum; sic in sola
Londinensi urbe 4000 advocatorum vivunt, et hinc paradisus advocatorum dicitur.
12.1 Inter delicta habentur diversi gradus; primo sunt atrocissima
(Hochverrath), huc pertinent omnia periculosa molimina in statum. Dein sunt atrocia delicta
(Kleinverrath), prouti est si filius patrem vel inferior suum superiorem mactaret. 3--o) sunt
omnia ordinaria delicta quae etiam nomine feloniae veniunt. 2 Circa actum
fenoliae ! peculiare privilegium obtinet nationis Anglicae, quod omnis, qui
prima vice feloniam exercet, gaudet privilegio clerici, id est poena mortis condemnari non
potest; alia delicta morte cum exacerbatione et confiscatione bonorum in primo genere delicti
puniuntur. 3 A privilegio feloniae eximitur homicidium voluntarium;
stigmatisatur tamen in brachio sinistro, ut alia vice agnoscatur; nobilitas tamen exempta est
a poena ustulationis.
2-096
13.1 Tortura in Anglia jam a longo tempore locum non habet, sed omne
delictum debet probari, et si quis convincatur per testes, propria oris fassio non requiritur;
etiamsi neget delinquens, tamen sententionabitur; summe tamen necesse est ut delinquens
respondeat judici, sive negatione sive affirmatione; nam si delinquens obtinaciter taceret in
nullo delicto locum habere potest poena ordinaria, sed convicto delinquenti dictatur poena
dura et fortis dicta quae consistit in eo: delinquens in subterraneo cubiculo exutus ponitur
ad foveam, ita ut pedes sint altiores quam caput, dein corpus oneratur ponderibus, et sic
permittitur donec exstinguatur; datur ipsi una die panis, alia aqua donec vivit; multi se huic
durae poenae subjiciunt ut familiam suam liberent, in casu nempe perduellionis et criminis
laesae maiestatis. 2 Poena haec est Scoticae originis, modo jam in tota
Britannia locum habet.
14.1 In Scotia omnes hae leges locum habent, sed et aliquae leges
municipales ante unionem in Scotia latae. 2 In Scotia diversae familiae habent
privilegia et jurisdictionem tam civilem, quam criminalem, et horum bona Baronatus
compellantur; paucae sunt tamen tales familiae. 3 In reliquo omnia obtinent
sicut in Anglia; habent tria tribunalia, primum est collegium justitiae eminens et
apellatorium, gaudet praeside et 14 assessoribus; praeter hos ordinarios habentur etiam
extraordinarii aliquando assessores; hoc Edinburgi residet; aliud colegium est pro revidendis
causis criminalibus, quae Curia justitiae compellatur, cuius praeses habet 5 judices sibi
adjunctos; hi sunt judices peregrinantes, sicut in Anglia 12 sapientes. 4
Aliud est Officium cameraticum; huc pertinent omnes causae quae circa reditus publicos
versantur. 5 In Hybernia prorsus nulla est differentia cum Anglia tamquam cum
provincia dominata.
§ 7 De reditibus publicis.
1.1 Reges Angliae olim multa jure privato possidebant in Anglia et plurimum
in Francia sub Plantagenetis, modo tamen bona coronalia exigua sunt, sed reditus regis per
parlamentum determinantur, et per totum regnum
2-098
sufferuntur. 2 Tituli proventuum regis Anglici sunt hi: titulo juris regii
ex domaniis; 2--o ex teloniis ab invectione mercium (haec rubrica magna est, merces etiam
illatae, praesertim voluptariae, maximis teloniis onerantur); ab evehendis vero mercibus vel
plane nil vel exiguum quid exposcunt, ad commercium suum florens reddendum; 3--a rubrica est
venditio salis; 4--a accisa, quae pluribus mercibus inhaeret, nempe cerevisiae, hidromelli
(seu ex pomis et piris facto potui), lithantracibus, tabacae, herbae, thee, caffee, cacao,
vino et cremato; hanc accisam illi pendunt, qui in minutis vendunt, uti caupones, cavearii
etc; 5--o) reditus ex charta signata, et reditus postae; praestatio domibus inhaerens juxta
numerum fenestrarum; a curribus quoque habetur praestatio et a numero equorum, imo pro ipsis
sedibus portatilibus omnes officiales publici ex suo salario certum quantum amittunt titulo
onerum publicorum. 3 Hi reditus sunt stati et ordinarii semel pro semel;
praeter hos habentur duo extraordinarii reditus, nempe praestatio, quae bonis immobilibus
inhaeret et fundis (Grund-Steuer); huic contributioni subsunt etiam aedes, proin a domibus
duplex praestatio desumitur; summa seu portio quae solvi debet non est defixa, plerumque juxta
valorem fundi a quovis centum desumuntur tot partes, quot parlamentum designat. 2--a rubrica
est ex hordeo tosto (Maltz), ex quo cerevisia coquitur; harum duarum rubricarum quantitas non
est defixa, quia non sunt defixae semel pro semper, licet jam a saeculo in usu sint, dein nec
quantum pro omni anno est aequale. 4 Ex his titulis calculantur reditus
publici Angliae horum temporum: ex teloniis circiter 2 000 000; ex accisa omnium objectorum 4
600 000; ex praestatione fundorum immobilium 2 000 000, ex hordeo tosto 113 000 Ł; ex ceteris
adhuc reveniis ! 1 000 000, proin 10 213 000 Ł.
2.1 Habentur etiam extraordinariae rubricae, nempe titulo taxarum tempore
nativitatis et mortis nec non conjugiorum. 2 Dein taxae propter expeditiones
taxarum; item proventus fiscalitatum; et si haec omnia non sufficerent, recurritur ad novas
portiones et titulos, ex quibus frequentissimus est lusus lotto, ea tamen differentia, quod in
Anglia tota summa collectarum pecuniarum distribuatur iterum inter ludentes dempto certo
procento per aerarium; aliquando etiam ad titulum mutui recurritur per chartas bancales.
2-100
3.1 Ab omnibus his oneribus nemo Anglorum exemptus est, nec archiepiscopus
nec nobilis.
4.1 In Scotia habentur etiam telonia et accisae sub arenda, reliqui reditus
per publicos perceptores coliguntur. 2 Dispensatio redituum publicorum est
penes regem; a temporibus tamen Vilhelmi regis est qualificata haec dispensatio: rex enim
illuc debet impendere pecunias quo parlamentum ordinat, et hinc ministri rationes reddere
debent pro rege; exscinditur tamen ex reditibus publicis certum quantum, quod Lista civilis
compellatur, quodque pro decore aulae ei ceditur pro libero arbitrio. 3 Haec
summa non adeo magna est; sic Georgius 2. habuit 800 000 Ł St; modernus habet 900 000 Ł.
4 Haec Lista civilis praerogativam habet prae omnibus aliis expensis, hanc
sequuntur interusuria debitorum, dein [pro] reliquae erogationes; fit quandoque ut Lista
civilis erogationibus aulae non sufficiat; si hoc sit, rex contrahit debita, et parlamento
futuro proponat ea exsolvenda.
4.1 Magna Brittania debita publica ingentia habet; anno 1--o huius saeculi
fere ad 7 milliones aestimabantur debita, anno 14. ad 53 milliones et 600 000 excreverunt,
anno 53. ad 72 milliones, [anno] 62. anno 110 milliones, anno 74. ad 137 milliones Ł, modo
levi calculo 150 Ł milliones debitorum subsummi possunt; anno 17--o huius saeculi imminuerunt
census, et residuum converterunt in exsolutionem debitorum; modernus minister Pitt multum
adlaboravit circa exsolutionem debitorum, sed parum effecit. 2 Fides tamen
publica non obstantibus enormibus his debitis, quibus exsolvendis tota natio non est par,
salva est, quia fides publica in Anglia non est fides regis sed totius nationis, proin tota
natio se obligat pro his debitis, quae omnia in chartis publicis consistunt.
§ 8 De commercio, industria etc.
1.1 Natio Anglica una ex maxime industriosis est, idque ex desiderio
habendarum opum; res rustica maxima contentione exercetur, magna obtinet 2-102 rei
rusticae cultura apud eos; antiquissima est in Anglia societas agraria, quae fundo amplissimo
et locupletissimo gaudet, ex quo praemia et incitamenta pro re rustica distribuebantur; et
etiam pro evectione frumenti ponuntur praemia ut sic industria excitetur. 2
Quod opificia adtinet, ea in Anglia sunt in maximo flore, nullique Europaeo cedunt opifices
eorum; ex opificiis his florentibus enatae sunt fabricae et manufacturae; initium fabricarum
ad saeculum 14. recidit; tunc leguntur textores, tinctores, fullones inducti esse in Anglia ex
Belgio; sub Elisabetha maximum ponebantur fundamentum fabricarum per receptos Hugonotas;
pannifabricae omnium plurimae sunt in regno, fertur enim 5--a Angliae pars pannificio
occupari; formant panni diversum pannum !, nobilior pannus Fürst Klod
compellatur, qui ex Anglica lana cum Hispanica mixta fit, Sommersetiae, Glocestriae et in
Vildensi comitatu fit; alter est Second Klod, medius pannus, hic in diversis fit comitatibus;
Londini et Manschestriae fiunt subtilissimae texturae. 3 Tincturam praecipue
Angli habent nobilem et bonam, per Valkererde adimunt omnem pinguedinem naturalem lanae et sic
ad recipiendum colorem aptissimos reddunt. 4 Post laneas res texturae sericeae
sunt omnium celeberrimae, intertexto etiam auro et argento, item et limbi aurei et argentei;
chalibeas fabricas celeberrimas habent, nec non cupreas et ex aurichalco, quae in Eboracensi
comitatu florent; coriaeae, testaceae fabricae quam plurimae habentur, item et speculorum,
chrystallorum, a potiori in Eboracensi comitatu; horologia, instrumenta mathematica et
chirurgica ad summum florem perducta sunt in Anglia, item panni et merces chalibeae; urbs
Londinensis est centrum maximorum opificum, prout est centrum divitiarum.
2.1 In Scotia hoc saeculo primo florere coeperint fabricae et manufacturae;
tibialium habentur fabricae in Scotia celeberrimae, item et texturarum lini et canabis;
praecipua sedes fabricarum est Lascovia. In Hybernia plures sunt pannificinae, item et
texturae laneae, lineae, in quibus proximi sunt Anglis; habentur etiam testaceae fabricae,
item et vitreae res; navium magna est fabricatura in Hybernia tam bellicarum quam
commercialium.
3.1 Ex omnibus his non potest non nasci commercium magnum totius Britanniae;
internum ipsum commercium magnum est, quod facilitate viarum et vecturarum mirum augetur;
adsunt enim fluvii, canales, viaeque
2-104
optimae, et maria ad commercium internum; sed et externum commercium Angliae est
florentissimum; propriis enim navigiis praestant omnes vecturas. Florentissimum Anglorum
commercium est cum Portugallis, Hispanis, Italis, Gallis, Belgis; etiam cum Suecis, Danis et
Russis habent commercium, sed non adeo lucrosum; in partibus Levantinis magnum commercium
habent, nempe in partibus orientalibus maris Mediterranei cum Algiris, Smirnensibus,
Constantinopolitanis etc., in Africae occidentalis et orientalis littoribus, in quibus
potissimum permutatione mercium suarum coemunt producta Africana, potissimum aurum, ebur et
nigritos, et hoc commercium valde est utile Anglis, et intuitu bilancis numericae, et
utilitatis. 2 In Indiis orientalibus adhuc florentius est commercium Anglorum,
in quibus etiam plurimas occupationes fecerunt. 3 Vendunt ibi artefacta sua et
coemunt sericum, lanam, aurum, farmaceuticas res etc; argento exsolvunt omnia, et illi tantum
aurum recipiunt ab orientalibus, ob minorem valorem auri in partibus orientalibus intuitu
Europeae. 4 Utilitas commercii Americani olim magna erat, vendebant caro
pretio artefacta sua ibi, et coemebant levissimo producta Americae; post defectum vero 13
provinciarum mirum in modum imminutum est commercium.
4.1 Scotia cum Anglia aliisque provinciis et regnis commercium facit, partim
artefactis suis, partim sebo, lithantracibus, salpis, halecibus et carnibus fumatis, nec non
pellis crudis. 2 Hybernia etiam exercet commercium cum aliis gentibus;
restricti tamen sunt ad eas merces quas Anglia ipsa non evehit, ne civitas matrix detrimentum
capiat, neque permittuntur ad summum florem perduci fabricae mercium, quae in Anglia florent,
et has merces non audent emere ab aliis gentibus, sed debent emere ab Anglis; distrahunt
saponem, sebum, pelles crudas; pecunia ex his percepta maxima ex parte refluit in Angliam pro
pannis aliisque.
5.1 Pro commercio hoc florente habentur plures societates commerciales;
antiquissima est societas Russica, quae 16. saeculo florere cepit et cum Russis commercium
habent utilissimum. 2 Alia est Levantina seu Turcica, quam Iacobus 1--us anno
1606. fundavit, et quidem cum jure exclusivo fundavit hanc societatem; quod tamen privilegium
lapsu temporis ademptum est, nam cuique civi Anglicano permissum fuit commercium exercere in
partibus Levantinis; antea enim restrictus fuit numerus civium, dein vero 20 Ł persolutis
quisquis fieri potuit membrum. 3 Tertia est
2-106
societas Africana, quae a Carolo 2--o anno 1666. fundata est, sed abolita paulo post anno
tamen '672. restaurata est; anno vero '751. parlamentum cassavit privilegium huius societatis.
6.1 Societas Indiae Orientalis omnium est antiquissima, quae 1600. ab
Elisabetha fundata est, haec societas ob abusus in maximo fuit periculo exstinctionis, hinc ad
excitandam emulationem fundarunt aliam adhuc societatem orientalem, interim contrarium enatum
est; una enim societas conata est alterius commodum evertere, hinc 1701. duae hae societates
conflatae sunt in unam cum exclusivo privilegio; haec societas ingentes fecit acquisitiones,
et conspicuum tenet regnum in Indiis orientalibus; dividens huius societatis annis
superioribus fuit 10 per centum, ultimis tamen his annis recidit dividens ad 6 per centum;
negotia enim huius florentissimae societatis his ultimis anis ibant in deterius.
7.1 Quinta societas est maris Mediterrannei, quae '711--o instituta est, sed
mox cessavit; videntes enim socii quod commercium non nisi 2 vel 3 per centum ferat, potius
fundum capitalem suum elocabant tituli mutui, plurimum aerario, ubi et hodie medium decimum
millionem habent per 6 per centum.
8.1 Alia est Americana societas, seu Hudsonis, quae jus exclusivum habet cum
pellibus commercium exercendi; alia est Hamburgensis, quae cum urbe Hamburgensi, proin tota
Germania commercium exercet.
9.1 Praeter has societates dantur etiam 8 assecurationis societates quae
omnia possibilia gratia certum praemium assecurant. 2 Banco Londinense aeque
commemorari meretur, seu mensa argentaria, quae 1649. regnante Vilhelmo 3--o introducta est;
occasione enim belli privati bancarii et mercatores crediderunt ingentes summas aerario, his
ergo concessum est privilegium mensam argentariam instituendi, hi habent jus pecuniis
substituendi chartas in defectu, quae dein chartae in pleno valore circulant, absque omni
rabat, quia haec banca fundatur in fide publica, pro his vero chartis fidem faciunt banc;
negotium huius bancae consistit in redemptione chartarum publicarum, dein in coemptione auri
et argenti crudi, quod dein in2-108 monetam cuditur; chartas enim tam publicas quam
privatas etiam coemit banc temporibus iis, in quibus valor earum decrevit, et mutatis
circumstantiis cum lucro illas erogant.
10.1 Ad commercium adjuvandum habentur etiam portus; Londinensis portus est
florentissimus; anno '669. exportatio mercium ad 6 788 166 Ł, pretium invectarum mercium ad 5
707 milium; proin divitiae nationales ultra medium secundum milionis
excreverunt; hoc saeculo exportatio ad 13 369 853 Ł, invectio ad 8 093 472 Ł aestimabatur,
proin lucri bilanx in 5 303 381 Ł; anno 70. huius saeculi exportatio fuit 16 159 412 Ł;
invectarum ad 13 298 452 Ł S; differentia fuit 2 860 960 Ł S; anno 73. huius saeculi
exportatae sunt 13 226 740 Ł, invectarum pretium 11 832 469 Ł, proin 1 394 271 Ł fuit lucrum;
bilanx ergo numerica lucri ceteris paribus ad 2 000 000 aestimatur, patet ergo commercium
Anglicanum sensim deficere, idque potissimum propter 13 provinciarum defectum, et quia etiam
aliae gentes inceperunt sibi domi prospicere per evectionem fabricarum et manufacturarum;
neque ultima ratio deficientis commercii Anglicani est nimium pretium mercium Anglicanarum,
quae ab aliis nationibus non quidem ea bonitate, sed multo leviori pretio haberi possunt.
2 Generatim nulla natio Europea adeo versata est in negotiis commercii tam
politicis quam privatis ut Anglica, nullaque tam extensum et late patens habent commercium
quam Anglica, ut certe Anglia magistra omnium nationum in commercialibus dici possit; mirus
enim [enim] spiritus, incredibile desiderium lucrum capiendi apud Anglos; ad hoc plurimum
facit quod mercatura una ex honorificentissimis occupationibus apud Anglos sit.
§ 9 De norma monetarum.
1.1 Quemadmodum aliae gentes, ita et Angli habent suam normalem mensuram
monetarum, quae est libra sterling. 2 Haec libra dividitur in schilling, et hi
in phening; nempe una libra habet 20 schilling, et hic 20 denarios. 3 Origo
voculae sterling ignota est, quidam ab urbe Sterling,
2-110
quidam a voce Saxonica Stoerae, lex, repetunt; per libram olim intelligebantur moneta, 12
loth habuit, tardius tamen recessum est ab hac methodo, nam ex una libra 4 libras cudebant; in
Gallia vero una moderna libra est 80--a pars antiquae; in Anglia ad 9 nostros florenos
aestimatur libra. 4 Aureae monetae in Anglia sunt aurei ginei, a provincia
Africa Guinea, ex qua copiosum aurum acceperunt; sub initium valuit unam libram, sed tardius
uno solido auctum est pretium, cuduntur quadruplicati, duplicati, et quadrantes; hi aurei a
temporibus Caroli 2--i sunt in usu.
2.1 Argentei nummi sunt: coronae, quae valent 5 solidos, etiam dimidiatae
cuduntur; solidi, qui 12 denarios valent; cuduntur ex argento etiam 6 denariorum, 4, duorum et
unius denarii nummi; ex cupro dimidii et quadrantes denarii cuduntur. 2
Cuduntur nummi Londini in Tauer sumptibus publicis; apud nullam gentem monetae eius sunt
interni valoris, quam apud Anglos et Belgas; apud has enim gentes internus valor aequalis est
externo. 3 Liquefactio et exportatio monetarum lege publica est prohibita, imo
proficiscentes extra regnum non nisi 5 Ł S. effere audent, sed chartas possunt efferre, vel
etiam exteras pecunias, e.g. Portugallicas, quae uti Anglicae circulant pecuniae; ceterae vero
monetae instar mercium examinantur et ponderantur, non adtento stigmate principis;
Portugallicae tamen eximuntur monetae ob magnum commercium.
3.1 Regnante Elisabeta massa circulantium monetarum fuit ad 4 000 000 Ł S.
aestimata. Anno '684. ad 18 000 000 Ł, anno '748. aestimabatur ad 30 000 000 Ł, quae et hodie
est massa. Chartarum circulant 150 000 000 Ł S.
4.1 In Scotia a tempore unionis eadem est monetae ratio; habent libras,
marcas (medias libras, solidos et denarios). 2 In Hybernia perfecte aequalia
sunt omnia; tantum quod solidus Hybernicus tantum 9 denarios valeat, Anglicus vero 12.
2-112
§ 10 De religione.
1.1 Religio antiquissimarum incolarum fuit ethnica, sub dominio Romanorum
religio Christiana etiam in Anglia radices cepit; Scoti tamen diutius versabantur in
idololatria, quae etiam per Brittos ulterius extensa est; sub exitum saeculi sexti
frequentiores missi sunt missionarii tempore heptarchiae ad Angliam, qui adhibito omni conatu
reduxerunt religionem Christianam per totam Angliam; pontifices non contenti potestate
spirituali quaerebant etiam jura temporalia, praecipue regnante Ioanne Sine Terra, qui multa
concessit Inocenti 3--o pontifici; multosque reditus et taxas sibi reservarunt pontifices,
hinc 1376. repraesentationes factae sunt a statibus contra has exactiones pontificum; ad
extremum publice praedicare coeperunt contra hos abusus; Viklefus prius fuit, qui contra eos
processit. 2 Reges ergo et pontifices omnem operam contulerunt ad exstirpandos
Viklefitas, qui etiam partim vi, partim bonis exstirpati sunt; regnante tamen Henrico 8. facta
est defectio; filia quidem eius Maria religioni Christianae chatolicae addicta fuit; cum tamen
non diu vixerit, soror eius Elisabetha stabilivit et fundavit ecclesiam Anglicanam; paulo post
enata est in ipsa ecclesia Anglicana lis; pars Genevensem, pars vero episcopalem regiminis
formam voluit; praesbiteriani in statu coactionis vivebant diutissime, donec sub Carolo rege
praevalescente ecclesia praesbiterianorum subprimeretur ecclesia episcopalis; tardius vero
rursus opressi sunt, et vix gratiam tolerantiae obtinere poterant, ab omnibus tamen muneribus
publicis exclusi erant; hae duae sectae differunt maxime in regimine ecclesiastico se invicem,
etiam in quibusdam dogmatibus.
2.1 In Scotia sub initium etiam erat idololatria, tardius per Romanos
inducta est Christiana; reformata religio ex Anglia in Scotiam irrupsit; in Scotia tamen paulo
post religio praesbiteriana florere coepit, et ad haec tempora permansit; gens Anglica,
libertatis civilis studiosissima, etiam circa 2-114 religionis negotia libere
sentire, credere, et profiteri se posse putat et sentit; nullus hic est populus, apud quem tot
religionis monstra existerent quam in Anglia, quod jam ipse Barclajus testatur; hodie
catholici Judei, Calvinistae, anabaptistae, tremulantes (quacceri), hodie etiam theistae
habent ecclesiam in Anglia, et omnes libere profitentur religiones suas, cum summa
tollerantia; solis Mahometanis et catholicis interdictus est lege publica usus et exercitium
religionis; ex causis tamen politicis dissimulate se habent catholici, sed restricte.
3.1 Anglicana ecclesia intuitu regiminis ecclesiastici divisa est in duas
provincias, seu archiepiscopatus: Cantuariensem et Eboracensem; quivis habet suos episcopos
suffraganeos; nempe Cantuariensis habet sub se 20 episcopos, alter 4; uterque archiepiscopus
vocatur metropolita et primas, et hi gaudent nomine cleri eminentioris, et omnes 26 sunt Lords
ecclesiastici, seu pares Curiae et regni; primus omnium parium est archiepiscopus
Cantuariensis, proin regi proximus est; a dextris ipsum sequitur Cancellarius regni, post hunc
archiepiscopus Eboracensis; reliqui episcopi sedes habent post vice comites, proin praecedunt
barones; inter episcopos Londinensis, Durhamensis, et Vinshestriensis habent praecedentiam,
reliqui episcopi observant ordinem senii. 2 Alter clerus est honorarius, quo
spectant decani, canonici, praebendarii, archidiaconi, et archipraesbiteri seu decani rurales;
parochi et diaconi pertinent ad clerum inferiorem.
4.1 Habetur etiam quarta species cleri in Anglia; nempe privati
praedicatores, seu capellani illustrium familiarum, proceres enim habent enim jus sibi
eligendi privatos capellanos. Olim conventus ecclesiastici locum habebant in parlamento, sed
hi sublati sunt. 2 Singuli episcopi per sua consistoria regunt territorium
suae diaeceseos; ab his consistoriis fit
2-116
apellatio ad sedem metropolitanam. 3 Sedes Cantuariensis in 4 consistoria
divisa est; a consistorio archiepiscopali provocatio fit ad cancellariam regiam, rex ergo
denominat judicium delegatum pro his causis decidendis.
5.1 Quod adtinet Scotiam, ibi regimen ecclesiasticum aliud est, ibi enim per
solos praesbiteros et seniores populi administratur justitia; tota Scotia in 13 synodos divisa
est provinciales, quaelibet synodus continet sua praesbiteria 20, 30 etiam; quodvis
praesbiterium complectitur 15, 20 etiam parochias; praeter haec habentur enim synodus
nationales seu universales, qui sunt complexus omnium 13 synodorum, Edinburgi omni anno
habentur; ex quovis praesbiterio mittuntur praesbiteri et seniores pro magnitudine
praesbiterii jam plures jam pauciores, et pro ratione urbium etiam in praesbiterio
contentorum; in hoc nationali synodo omnia negotia ecclesiastica deciduntur; rex tamen est
caput ecclesiae etiam Scotensis.
6.1 In Hybernia cum obtineat ecclesia episcopalis, aequalis est regiminis
ecclesiastici ratio ac in Anglia; sunt 4 archiepiscopi, qui 18 habent episcopos suffraganeos
sub se.
7.1 Quod adtinet jura principum, sub Henrico 8. omnia jura pontificis regi
adtributa sunt, qui ea per generalem vicarium archiepiscopum Cantuariensem administravit;
tardius commisio ecclesiastica deputata est a rege, quae tamen regnante Carolo 2--o abolita
est; hodie per cancellariam regis administrantur. 2 Ius patronatus est unum ex
praecipuis juris regiis; capitula eligunt suos episcopos, electos confirmat rex; interim
capitula sine regis facultate eligere non possunt, et cum rex dat facultatem, commendat semper
aliquem pro episcopatu, hunc commendatum citra gravem causam rejicere non possunt; alia
beneficia rex confert. 3 Fruitur rex etiam jure annatarum, seu taxarum quas
episcopi neocreati solvere debent; utitur rex etiam jure decimarum, qui reditus decimarum ex
instituto Annae reginae ad pias causas impenduntur, speciatim ad regulandas parochias.
4 Utitur rex etiam potestate disciplinam ecclesiasticam regulandi, dioeceses
conjungendi et dividendi, et dispensandi jura exceptis casibus per parlamentum sancitis.
8.1 Quod adtinet reditus ecclesiasticorum, hodie stipendia habent
ecclesiastici; olim reditus amplissimos habebant ecclesiastici ex priorum regum largitate,
haec tamen bona successive in fiscum redacta sunt et habent numerata stipendia; episcopus
Londinensis habet tantum 2000 Ł S, reliqui episcopi adhuc minus habent.
2-118
9.1 Ordines religiosi, qui olim copiosi erant in Anglia, hodie nulli sunt;
ultimus ordo fuit Iesuitarum in Anglia qui integram formabant provinciam in Anglia; hoc seculo
exstincti sunt et hi.
§ 11 De scholis, scientiis et artibus.
1.1 In Anglia tam privata, quam publica educatio locum habet, nempe in
accademiis et universitatibus; quod publicam adtinet educationem, Anglis vitio vertitur quod
absque differentia omnes aequaliter educentur absque status futuri discrimen.
2 Anglis nativa inest dexteritas et conatus indefessus in studiis, hinc facile
et multi summum eruditionis gradum consequuntur, praecipue quoad disciplinas serias; neque
desunt ipsis omnia possibilia media et subsidia ad litteras; habent bibliothecas, musea,
instrumenta, stipendia tam publica quam privata quibus industria excitatur et fovetur.
3 In Anglia duae sunt universitates, Oxoniensis et Cambrigensis; Alfredus
Magnus, rex Anglosaxonum, fertur anno 887. vel '90. fundasse, proin est antiquissima in Europa
post Parisiensem; Alfredus 4 scolas fundavit, pro theologia, pro grammatica et rethorica, pro
logica, philosophia, et musica; et tandem geographia et mathematica. 4 Hodie
in Oxoniensi universitate adsunt 18 collegia majora, minora vero 7; haec colegia ad initium
erant sparsa per regnum, tardius collecta sunt; quodvis collegium propriam ecclesiam,
bibliothecam, et hortum habet, et suos proprios professores et rectores; iuventus ergo
litteris operam navare volens unum vel aliud collegium ingredi debet, externus enim nemo
toleratur; debet professionem fidei juxta episcopalem ecclesiam quivis facere juvenis, proin
tota juventus publice educatur. 5 Cambrigensis circa 1280. accepit formam
suam; habet 12 majora et 4 minora collegia; hanc universitatem Georgius 1--us eo honoravit
quod gradum philosophiae ibi susceperit. 6 Utraque universitas largissimis
fundationibus provisa est tam publicis, quam privatis; ambae universitates gaudent
jurisdictionibus criminalibus et civilibus, habent in magistratu criminali cancellarium,
praetorem, vice-cancellarium, 2 procuratores, et curatorem; in parlamento utraque sedem et
votum habet in Tabula statuum; in juridica et medica facultate Londini solet gradus accipi.
7 Praxis juris ad honores quoscumque viam sternit, etiam maximos, et
requiritur necessario praxis juris; Londini 4000 advocatorum
2-120
vivunt, in tota Anglia 40 000 sunt qui ex praxi juris vivunt. 8 Collegium
medicum habet jus inspiciendi farmacopeas et xenodochia. 9 Praeter haec etiam
aliae societates eruditae sedem habent Londini; eminet inter has societas regia eruditorum,
quae ex proprio et privato se sustinet, et ingentes sumptus in rem litterariam facit,
praecipue in historia nationali, mechanica, physica, geographica et astronomia, et
architectura tam militari quam civili, nec non in re rustica et agricultura; et haec societas
excitavit etiam alias gentes ad erigendas tales utilissimas ! societates;
praeter hanc habentur multae tam privatae, quam publicae societates, circa diversa objecta
litteraria versantes sic, circa antiquitates etc.
2.1 In Scotia 4 habentur universitates: Andreanopolitana, Glasgoviensis,
Avergoniensis Novae et Edinburgensis. 2 In Hybernia Dubliniensis habetur, quae
suis provisa est colegiis; societates aeque habent eruditas ad imitationem Angliae, Edinburgae
eminet societas medica; praeter universitates habentur etiam scolae diffusae per omnia 3--a
regna; gymnasia et lycaea non habentur, nam haec in universitatibus habentur.
3.1 Ars oratoria est una cui maxime se dedicant Angli, maximus enim est eius
usus in parlamento; ab anno 1660. habentur omnes sermones in parlamento habiti expressi in
plurimis tomis. 2 Anglus tamen in sua oratione plus logicus est quam orator,
magis soliditatem et vim verborum, quam eorum amoenitatem curat: in poesi magis celebratur ars
Anglorum, quam in oratoria. 3 In campo historiarum olim Angli parum
desudarunt, posterioribus tamen annis etiam in hac excellere ceperunt; nulla pars philosophiae
est, quam Angli negligerent; in mathesi, geometria, physica, ethica et politica maxime eminent
per privatam potissimam instructionem, nam in publicis scholis ex praescripto legum docetur
philosophia adhuc Aristotelica, multis futilitatibus et ineptiis repleta; mathesis tamen et
physica sunt ipsis amoenissimae scientiae. 4 Iurisprudentia etiam per omnes
partes suas publice traditur, privatim tamen excolitur quam maxime tam theoretice, quam
practice; in partibus philosophicis juris maxima merita habent, nempe jure naturae, jure
gentium, et publico universali. 5 In medica aeque excellunt, habent
praestantissimos medicos, in observationibus practicis eminent maxime; studium theologiae
omnium minime
2-122
excolitur ab Anglis, vel ex eo, cum philosophia Aristotelica non faveat novationi et
collustrationi, quae apud alias gentes circa theologiam jam obvenit; accedit etiam quod
theologi per linguarum orientalium culturam totam vitam suam iis condiscendis terunt
antiquosque classicos volvant neglecta theologia. 6 Quod liberales artes
adtinet, hae perfectae sunt ab Anglis plerumque; Galli quidem ipsis palmam praeeripuisse
anhelant in pictura, architectura. 7 Unicum Iligo Iones !
reputant Galli inter magnos architectos; modernus rex Georgius 3. novam fundavit accademiam
artium liberalium anno 1769. ad excolendos juvenes in his. 8 In typographia
summam adepti sunt perfectionem, nam Londinenses et Edinburgenses editiones in tota Europa
sunt praestantissimae.
§ 12 De diversis collegiis.
1.1 Summum collegium in Anglia est Consilium status vel Consilium intimum;
praeses huius collegii vocatur Lordpraesidente; praeter praesidem frequenter rex ipse adest,
qui tamen non dirigit collegium; habentur varii consiliarii status intimi, quorum aliqui sunt
nati, qui ex nativitate aut officio tales sunt, uti princeps Valliae aliique regum filii et
agnati, duo archiepiscopi, et archiofficiales, et orator Curiae inferioris; alii sunt creati,
qui per regem eliguntur pro lubitu, horum numerus non est definitus.
2.1 Secundum collegium est Secretariatus status, secretarii status sunt duo,
qui ambo sunt consiliarii intimi status; hi tractant, ut ministri, negotia amplissima et
maxima, et tam interna quam externa tractant; unus nempe provincias septemtrionales Europae
pertractat, alter meridionales; prius habet Belgium, Germaniam, Borussiam, Poloniam, Russiam,
Daniam et Sveciam; ad meridianam spectat Gallia, Hispania, Portugallia, Italia
et Helvetia, nec non Sabaudia. 2 Uterque habet suam cancellariam et
subalternos; archivum, sigillumque regni his commissum est; praeter hos a tempore unionis
habetur secretarius tertius ex parte Scotiae, qui etiam est consiliarius status; et ex parte
coloniarum Americarum habetur 4--tus, qui 2-124 tamen duo non habent eandem
activitatem cum prioribus; negotium tamen coloniale spectat ad Consilium commercialem.
3 Praeter hos ministros rex habet suum principalem ministrum, qualis est hodie
Eques Pitt (comitis Schatan junior filius), qui est regis procurator in Curia inferiori.
3.1 Tertium collegium est Cancellaria regia, haec influit in negotia
civilia, ecclesiastica; caput illius ipse rex.
4.1 Quarto est Camera regia, quae super proventibus publicis inspectionem
habet.
5.1 Quinto est Consilium commerciale, hoc negotia commercii pertractat.
6.1 Sexto: in provinciis habentur locumtenentes, qui integros comitatus
regunt et Lieutinent compellatur; rex confert has dignitates communiter proceribus; alii sunt
Cheriff, seu subalterni locumtenentis, qui mandata regia, sententiasque tribunalium executioni
dare debet, manipulat regios reditus. 2 Id ipsum in Scotia obtinet, ubi
antiquitus haec dignitas haereditaria fuit familiis privatis, modo rex confert pro suo
arbitrio, excontentatis familiis; etiam Consilium status cessavit in Scotia a tempore unionis.
3 In Hybernia eadem est regiminis ratio quae in Anglia; habet Hybernia
rectorem nomine regis, et etiam vice-rex apellatur, seu LordLieutinant.
7.1 Hybernia tamen ut provincia vi armorum subjecta satis coarctatur.
2 Reliquae provinciae subjectae Angliae reguntur ad normam Angliae per suos
gubernatores, excepto promontorio Gybraltar, quod Hispanico regitur modo, et excepta Granada,
in qua consuetudines et leges Gallicanae retentae sunt, a quibus occupata est.
3 Praeter haec omnia summum et eminentissimum collegium est Parlamentum, seu
status et ordines una cum rege.
§ 13 De ratione status seu interesse status.
1.1 Scimus ex prolegomenis rationis status duo esse axiomata, nempe: omnia
sufferre quae civitati obsunt, et omnia retinere quae bonum civitatis
2-126
exposcit, et his habitis ad alia nova quaerenda disgrediendum esse. 2
Interna negotia, seu quidquid usus ! et experientia bonum esse in Anglia
repertum est, absque dubio est regiminis forma, ratio ergo status interna suadet hanc
regiminis formam retinendam esse; quod vero regiminis forma bona sit, id sufficienter
felicitas totius nationis, florens commercium, litterae, artes, et fabricae docent et
testantur; ratio ergo status suadet ut regiminis forma in neutram degeneret partem, ut
factiones in Anglia interteneantur, ne tamen ulla factio prevaleat; unicum jus
repraesentationis videtur modernis temporibus regulandum esse, quod et reipsa urgetur a parte
oppositionis; et reipsa forma regiminis Anglica optima est; omnia enim bona aliarum regiminis
formarum in ea sunt concentrata demptis tamen omnibus malis; regis auctoritas restricta est,
ei tamen facultas bonum faciendi non adempta; ratio status suadet ut commercium, fabricae,
manufacturae conservantur, agricultura efflorescat, in his enim nationales divitiae
consistunt; ratio status suadet ut credit, seu fides publica in Anglia conservetur, ob chartas
publicas copiosas, neque fides publica degenerat in fidem aulae; deerit enim secus fundus
securitatis. 3 Amissio 13 provinciarum Americanarum ingens vulnus inflixit
Angliae ob commercium frustratum; status ergo ratio poscit, ut quantum possibile est amicitia
cum Americanis restauratur, ut sic tamen commercium aliquadamtenus restauretur; praecavendum
erit summopere ut omnes turbae, contentiones, et divisiones in ipsa Magna Brittania
praecaveantur; regnum enim in se divisum desolabitur; huc pertinet omnes factiones religionis
causa enatae, item dissensiones ob stirpes regnantes; hae enim dissensiones facile bella post
se trahunt. 4 Praesertim regimen Anglicanum facile mutationem perferre posset
per religionis negotia; experientia crebra docuit corruptioni locum non exiguum esse in
parlamento, vel saltem in electione deputatorum. 5 Anglia magnam potentiam
maritimam consecuta est, magnam valorum auctoritatem, sed pretio certe exaggerato: per
ingentia enim, quae gerere debebant bella; magna enim debita contrahi debebant, quorum census
exaggerati totum premit publicum; ratio ergo status suadet, quantum fieri potest, ut debita
publica, maxime extera, depurantur, nullaque contrahantur nova debita, hinc bella, quantum
fieri potest, evitentur, haec enim sine novis debitis geri non possunt; temere ergo inania
bella non gerantur.
2-128
2.1 Huc spectat etiam reflexio circa enorme omnium pretium rerum
Anglicanarum, exaggeratum enim pretium mercium Anglicanarum impedit distractionem earundem;
res autem ex eo sunt caro pretio, quia massa pecuniae circulantis in Anglia est enormis;
solvantur ergo debita publica, chartarumque massa imminuatur, ut sic circulans pecuniae massa
imminuatur.
3.1 Potentia maxima semper instructa esse debet ob securitatem commercii et
coloniarum aliarumque possessionum; ratio ergo status poscit ut celebritas nominis
potentiaeque maximae auctoritas conservetur; tantae Anglorum progressiones invidiam et
aemulationem caussant apud alias gentes, hinc necesse est ut gentes, quae nocere possent,
omnibus arceantur modis a nocendo amicitiaque quantum fieri potest inter illos retineatur;
tales potentiae sunt Galli, Belgae, Hispani; ex parte Portugalliae ratio status suadet ut
amicitiae vinculum non rumpatur, nam Angliae maxime favorabilis est nexus cum Portugallia,
nempe tractatus commercialis qui intercedit inter Angliam et Portugalliam; cum Imperio Romano
eiusque principibus amicitiam colere aeque utile erit Angliae; maxime ex eo, cum rex Angliae
sit elector Hanoveranus et suas possessiones habeat in Germania; saepe dein Anglia opus habet
exercitu campestri, quem plerumque ex Germania accipiunt; quod potentias septemtrionales
adtinet, cum hae tantum obesse non possint Angliae excepta Russia, interim si foedus inirent,
obesse possent, ratio ergo status suadet ut omnia vincula et foedera impediantur foveanturque
dissensiones per ministerium.
4.1 Quod adtinet Galliam, certum est hanc maxime obfuisse et obesse posse
Angliae; in priori tamen constitutione tantum obesse non poterant Anglis quam possent modo, in
solidata moderna constitutione Galliae; interest ergo Angliae [impedire] constitutionem
modernam omnibus possibilibus honestis et justis impedire mediis.
Finis Angliae.
2-132
Barić, Adam Adalbert (1742-1813) [1792], Statistica Europae, versio electronica (), Verborum 91598, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [baricastat].
|