AD BERNARDUM BL. F. CABOGAM PATR. RHAC.
Sic salvi tibi sint nati, sic optima conjux,
Doctaque suaviloque vigeat facundia linguae,
Dic age, qua laevi seu vi, seu numinis ira,
Fiat de nobis, Bernarde, ut quod prius unum
In votis fuerat, paulo post nec placeat, nec
Sit carum? Noti quondam ignotique putabant
Urbis amatorem te scilicet, atque videbant
Sera vix aestate Umblam contendere, quo te
Deliciisque, locoque inamaena haud villa vocabat.
Spernabas Zephiros, fontes et Arionis; urbem
Servabas: contra nunc te divellier ista
Haud pateris de sede, olim qua Cadmus in anguem
Mutatus fertur, traxisse volumina caudae
Squamigerae. Quid quod cupiebas pectore toto
Et scenam, et mimos, et nomen inane theatri,
Impatiensque morae, seu te revocaret amica
Nostrum utriusque (ambos nos certe digna tenere,
Quippe bona, et culta, atque affabilis, unaque demum est
Quacum dulce queas vel longum degere tempus;)
Seu curae traherent aliae, tu rebus omissis
Omnibus ad ludos currebas, quos bene sanus
Vix amet extrema spectare a plebe popellus.
En venit optato referens cum foenore navis
Aera tibi, scitare aliquid; post aptius, inquis,
Tempus erit, nocturna vocant nunc gaudia. Quod si
Sollicitus ferat ipse cliens munuscula; tantum et
Ut paullum maneas, supplex roget? Haud movet hilum;
Sed fugis elusum postico, et deseris udum
A lacrymis ac forte tibi mala multa precantem,
Bistrio ubi insonuit, crepuere et pulpita plausu.
Fervet scena, redi: cur stas, cur rure moraris
Affixus, furiasque aquilonum spernis, et imbres
Depulso autumno brumali a frigore? Dic si
Indoleat morbo conjux, si tussis anhela
Corripiat gnatorum aliquem, tibi scilicet ipsi
Si gravius quid contigerit, quanam arte mederi
Posse tibi atque illis speras? Haec omnia quondam
Si bene te novi, metuebas. Quonam abiit mens
Prima igitur, quonam tuus ille domesticus ardor?
Vertit vis animum nova, in horas quae valeat nos
Mutare: haec autem, quaenam sit, non ego prudens
Nosse reor; sed te certe mutavit, et illud
Eripuit studium vetus, atque insevit in imos
Rursum aliud sensus. Cave, ne siet istud habendi
Dirus amor; cave, ne transversum a limite recti,
Quae nunc exagitat passim juvenesque, senesque
Desertaque virtute, et honoris laude relicta,
Raptet avaritiae rabies mala bellua, quaeque
Multas in facies se vertit, cordaque fallit,
Turpis avaritia est: nil sit cim sordibus, isto
Nil tibi cum monstro. Cabogas oderat olim
Haec pestis, longe et fugiebat: namque benigni
Omnibus, et largi fuerant, non commoda, non rem,
Non ipsam timidi pro caris fundere amicis
Pro dulci et patria vitam, subrepere tentet
Ne tibi, subvereor, tacito pede; cur ita? Quod te
Esse tui absimilem jam miror. Dolia multa,
Ut fama est, tibi plena mero laetissima spumant,
Horrea et aggestis opibus rumpuntur: an haud sat
Quidquid habes, velles tibi plura? Atqui ante solebas
Dicere: si tellus tantum mihi praebeat, annum
Quantum sufficiat durare, ego dives abunde,
Et potior Craeso vivam et praedivite Crasso:
Larga dedit, quod cuique satis foret. Eja iter ist hinc
Arripe, teque refer tandem contentus in urbem.
Non possum, clamas; suave est nova semina campis
Tradere; cultus ager domini pinguescit ocello:
Suave etiam colle in viridi, quas severis ipse,
Maturis oleas baccis spectare gravatas,
Exprimere et succum modo factis arte trapetis,
Quem peregrinus emat multo post institor aere.
Id sine te fiet perbelle, nec tibi credo
Hanc dulcem tam curam, ubi jam spoliata racemis
Vitis eget; campique horrent; metuis sed avarus
Ne male surripiat partem tibi villicus, ut mi
Accidere, et pigro, et fugienti taedia quaeque
Assolet, idcirco vigilas, arcesque rapinas
Centum oculos pandens veluti Junonius Argus.
Nec tamen efficies multum. Manus improba furis,
Ventus ubi extinguet nocturna ad praela lucernam,
Aut alio amotum cura improvisa vocabit,
Eripiet, teneris quod stillet caulibus, et quod
Divendat: quam dextra rapax sit rustica, norunt
Et talpae, queis dura oculos natura negavit.
Parva cibum formica trahit, quum sole perustas
Area conglomerat fruges; vespaeque malignae
Undique concurrunt, madefacta ubi dolia musto.
Ipsi etiam agricolae furentur, ut omnia, olivi
Partem aliquam; tantum ne sit tabescere curis
Perpetuis, quae mi stimulis praecordia figant;
Contra ac te video sentire, et credere pridem.
Non te, quo praesente viget, quo absente labascit
Indiga consilii patriae movet urbis imago?
Bella nec ipsa movent, trepidoque Europa tumultu
Acta diu caedes inter, miserandaque damna;
Nec jam victrici Gallorum mole refracta
Claustra cient Rheni, Germaniaque omnis in ignes
Subsidens dextra, laevaque objecta furori
Martis inextincto? Frustra Claerfectius acer,
Et senior Vurmserus ad omnes vertitur astus:
Fertur agris effusa cohors, nec tela, nec ullos
Permetuit casus fortunae; praecipitans ceu
Montibus ex altis torrens ubi fertur in arva
Agmine collecto undarum, perque aspera, perque
Plana soli evulsos immenso gurgite pontes,
Atque ipsas raptis cum sylvis erruit urbes.
Haec melius quanto est audire, et quaerere, tantae
Ecquis eris finis jam tandem cladis, et unde
Auxilium stupefacta malis jam pectora poscant,
Si reges socia arma negant, et foedera rumpunt?
Di meliora? Oleae praeportans nuncia ramum,
Illa queis hominum, caeli ridentis alumna,
Pax iterum, pax alma adsit, quam nubila supra
Pendentem incertis suspectant lumine pennis
Suppliciter cupidae gentes, revocataque sacras
Relligio stabili conjungat foedere mentes,
Atque suos iterum mage florens visat honores.
Quidquid erit, certe melius versabere in urbe,
Quam repetit frater tuus ipse, atque increpat Austros
Adriacis longum regnantes fluctibus. Ille
Oscula et amplexus tibi portat, carus et ipsi
Scilicet es, dulces quam nati, et candida conjux.
Quare age jam propera, neu sit tibi turpe, caveto,
Si quis fors illum reducem conspexerit ante,
Audieris quam tu narrantem plurima coram.
Si metuis lites, et murmura rauca clientum,
Pone metus: avidis frigent subsellia muta
Consulibus, longum et cessabit opella forensis.
Quae tenuit te rure diu, nunc detinet illos
Causa eadem: virtus post nummos omnibus aeque
Jam placet, officioque micans praeponitur aurum.
De me nil habeo, quod scribam. Donec in altos
Repere erat colles, canibusque sagacibus omnes
Perlustrare coturnicum latebras, bene vixi
Contentus praeda magnum fallente laborem.
Splendida nunc agitat bilis, nunc taedia torquent
Contractum bruma, male et aegrotare timentem,
Fors et erit levius te, dulcis amice, recepto.