De Zaptat, italice Ragusa vecchia, ubi olim Illyrica Epidaurus. I.
Adriacas queis structa viris Epidaurus ad oras,
An Peloponnesio primum fundata colono,
An contra manibus Romanae condita gentis,
Anfractus ferri non est mihi tempus in istos,
Unde vetet revocare operis lux ardua gressum.
Haec alii: natura soli, positusque locorum,
Fortunaeque vices variae, praeclaraque patrum
Gesta mihi, moresque hominum, et vitia ipsa, per Orae
Dum Rhacusanae tractus juvat ire, canentur.
Unde sed exorsus sit carminis? Inclyta tellus,[ERROR: no link :] Locali ordine spectato, prius de Canalitana regione erat agendum, a qua Rhacusanae Orae tractus incipit, sed in gratiam veteris Epidauri huic loco primas dedimus, deinde ad illam redituri.
Stirpis origo unde, et gentis cunabula nostrae,
Qualiscumque sit illa hodie, primordia ducat.
Ergo haec, Castalides, vos o mea numina mecum
In loca ferte pedem, et laticis me patre beati
Proluite, in longo vires terraeque, marisque
Ne mihi deficiant cursu. Jamque omnia mittens
Ordior. Ut nostrae portu digressus ab urbis
Huc ego vela dare, et facili procedere cursu
Incoepi, en se oculis longe gratissima nostris[ERROR: no link :] Rhacusio quinque ferme stadiis distat, de qua vide quae dicimus ad Vallem Juncheti: alii tres scopuli, quorum nomina Mercana, Bobara, et Supetar (S. Petri) ad Episcopum Mercanensem, et Tribuniensem pertinent, item Moluntae scopulus.
Insula Lacromae parva objicit, atque minores
Non longe hinc gemini scopuli, et distantior alter,
Cujus forma humilis pelagi vix eminet undis.
Hi licet hoc jaceant tractu, non omnia eunti
Tuta tamen, nam non positos uno ordine cernis,
Nec bene defendant, subitò siqua orta procella
Lintrem illo deprendat in aequore, quod patet omnes
Ventorum ad flatus, et vasto gurgite terret:
Hos ubi praetereas scopulos, iter omne peractum est.
Appulsus facilis, locus et venientibus ultro
Sic patet, aspicier conjectu ut luminis uno
Cuncta queant, primo incipiunt nam a littore tecta
Surgere, perpetuoque alia editiore sequuntur
Dum tumulo, species oculos pulcherrima pascit.
In varios apte vicos, et compita sectus
Ille locus, multisque focis, structisque decenter
Incolitur: Rhacusa vetus vulgo audit, eoque
Nomine signata in Tabulis, gens patria nomen
Aptius imposuit, Zaptat [ERROR: no link :] A verbo Illyrico Zaptiet, quod latine florere significat, felicioris ominis nomen. : quà vergit in Ortum,
Sepitur muro, nocturno et tempore portis
Clauditur. Has propter Praetoris commoda sedes,
Qui populi illius causas cognoscit in annum.
Mos est hîc fessis paucas consistere ad horas,
Sive huc adveniant Rhacusae ex urbe petentes
[ERROR: no link :]De hac in sequenti carmine.Encheliam, sive inde abeant, ut rursus ad urbem
Sub primae de more ferant se frigora brumae.
Inde fit, e Patribus plures ut idonea tecta
Hîc habeant, faciantque moram, quod et optima caeli
Temperies, et equo ferri per proxima rura
Hinc licet, aut picta littus percurrere cymba.
Ipse loci portus mediocris, maximus alter
A tergo, tutusque, et magnis navibus aptus,
[ERROR: no link :] Quod Illyrice, Tiho: etiam Prahglivaz dicitur. Tranquillum, nam numquam agitant saeva aequora, dicunt
Institor Olchinius, Rhacusae accedere portus.
Cui vetitum, nequid turbarum suscitet, alnos
Huc vehit omnigenis oneratas frugibus, atque,
Utilitas illi populo quae maxima, vendit.
Haud minor a positu venit altera, quidquid in Urbem
Fertur ab Encheliis venale, illi ante, fereque
Vilius acquirunt, quam nos, potioraque tollunt.
[ERROR: no link :] Harum aliae ad privatos pertinent, aliae ad Sodalitatem loci ipsius. Cymba hujus fert multa loci frugesque, virosque
Vectori et naulum, prout rerum est copia, solvunt.
At quia et arbitrio exigitur, saepe inter utrosque
Dissidium: modus esto viris, rixaeque facessent.
[ERROR: no link :] Hoc fuit sub initium XVIII Saec. Hae minores naves Tartane vocabantur, quarum non parvus erat numerus. Desiere autem, ut aliis majoribus per mare Mediterraneum navigaturis locum darent. Haec navigatio coepit anno 1745.Scilicet illi operam studiis navalibus olim
Soli impendebant, cum nondum caerula nostrae
Sulcabant majora rates, commerciaque uno
Aequore in Hadriaco non contemnenda vigebant.
Quin illa Aegeum primus de gente profundum
Vir tentare animis ingentibus ausus acutos
Exemplo stimulos aliis in pectore fixit,
Jure novi in patria Tiphys sibi nomen adeptus.
Fama est, antiquos urbem posuisse colonos
Non ubi nunc gens illa habitat, sed colle propinquo,
Qui nec nomen habet modo, nec grave sentit aratrum.
Usque adeo attrivit patriam teterrimus hostis,
Et nihil ex illa placuit Diis urbe relinqui
Inscriptos praeter lapides, quos cura priorum
Eripuit tenebris, servantque in honore nepotes.[ERROR: no link :] Marmora antiqua , Epidauri inventa, cum variis locis dispersa jaceant, cura Michaelis de Sorgo omnium exemplar fuit descriptum in pariete interiori Domus Praetoriae in Zaptat, quo anno ipse Praetoris munere ibi fungebatur.
Quid queror? et claris eadem fortuna Salonis
Obstitit, Illyricas Hunnis vastantibus urbes.
Per longum errabunda statim vestigia littus
Cum sociis, linter cupidos quos vexerat idem,
Infero, sed rarum mortalem est cernere: porro
Mirabar, quid se illa domi gens condere mallet,
Auras quam lenes Zephyri captare per aestum.
Ut quemdam aspexi mihi notum (is vixerat ante
Rhacusae, at quia decoxit, concesserat illuc,[ERROR: no link :] Alieno aere obstricti, nec valentes solvere in Rhacusana urbe immunes sunt, si in aedibus ad se pertinentibus se claudere loco carceris velint. At qui ibi domos proprias non habent, hoc loco domicilium figentes secundum leges nostras immunitate gaudent, nec ob debita civilia ulla amplius molestia affici possunt.
Decocti immunes ubi sunt) in limine tecti
Prostantem, causas petii, simul ille reponit.
Lux hodie, ut nostis, solemnior, et locus omnes
Nunc habet intentos in cultum Numinis idem.
Ite, et ad Eoi limen vos sistite Templi,[ERROR: no link :] Ad Ecclesiam S. Nicolai, qua e Parochialis.
Hinc bipatens magnam populi porta evomet undam,
Quem fugio tamen ipse: hîc sexus uterque, sed anteit
Faemineus numero, Oceano rapiente maritos.
Imus, et opperimur paulum, cum plurima se se
Aedibus e sacris effudit turba: feruntur
Permixti juvenes senibus, matresque puellis.
Haud illis vestis color unus, dixeris Irin
Quamlibet adverso referentem sole colores.
Sive quod haec varii pretio segmenta minore
Mercentur panni, seu quod se pulcrius illis
Credant exornare coloribus: adde fugaci
Pulvere conspersas nullo moderamine crinem,
Tum gestu immodicas, et quiddam insuave sonantes.
[ERROR: no link :] Sex ex his Poematiis, quorum hoc primum est, multis ab hinc annis a me elucubrata . Cum verò in descriptis locis quaedam mutata postea vidissem, quasi correctionis seu palinodiae loco paucos adjeci versus. Quod et hîc a me factum, et alibi asteriscus, qui apponetur, de hac re legentem admonebit. Ut autem quibusdam amicis meis, quibus illa legeram poematia, morem gererem, caetera omnia superioribus mensibus exaravi. En ut haec Periegesis orta est. Haec olim, sed versi hodie cum vestibus ipsi
Sunt mores etiam, et commendat gratia sexum,
Praecipue ex quo Itala cretas e stirpe puellas
Haud unus thalamo coepit sociare jugali.
Haud mirum: sic nativis praestare videmus
Insita quaeque, novumque saporem hinc ducere fructus.
Hoc tamen est commune viris, quod patria postquam
Ad tecta a longo cursu rediere, suarum
Plus nimio uxorum subitò reddantur amantes,
Absque illis potuere diu qui vivere, quodque,
Ne sibi forte alium anteferant in amore, verentur,
Nec prodire illis fas, aut admittere quemquam:
Tantum credulitas suadet vesana rigorem.
Ut numerum pervidi omnem, vicina petebam[ERROR: no link :] Hoc antrum Scipun appellatur illyricè.
Antra olim horrendo, ut perhibent, habitata draconi:
Huic illas haustos hominesque, pecusque per oras
Persuadere velit, qui talia narrat, et ipsum
Serpentis spolium congestum stramine monstrat
Direptum alterius de corpore, scilicet hujus
Ut facti monumenta locus servaret. Inepte:
Turpes nam illa cutis Crocodili texerat artus,
Quod lippo haud videre boni tum lumine patres.
Huic ego crediderim facile quod fabula Cadmi
Nos apud hospitium dederit, famamque draconi.
Hunc miror nocuisse tamen, cum versus in anguem
Cadmus, et Hermione nullos laesisse ferantur.[ERROR: no link :]

Ovid. Metam. lib.4. Cap. 8. Sic de Cadmo, et Hermione in serpentem versis.
Nunc quoque nec fugiunt hominem, nec vulnere laedunt,
Quodque prius fuerint, placidi meminere dracones.

Intus aquae dulces manantes divite vena,
Unde haustum e tota concurritur urbe, caverna
Luce caret, tingitque manus fuligo, gerentum
Quam taedae scabris faciunt haerescere saxis.
Ingredior cupidus pervadere; verùm ubi bina
In stadia audivi quod sit porrecta vorago,
Post paucos redeo passus, et ad aetheris auras
Evado. Haud procul hinc Alapae de nomine dictum[ERROR: no link :] Illyrice dicunt na ∫zauscnizi, quasi ad locum Alapae.
Monstrabant collem: cupiebam discere, quales
Attulerint nomen causae, tum e pluribus unus,
Sic locus incoepit dici, temerarius ex quo
Quidam illic juvenis meritae nil tale puellae
Percussit palma faciem, cui Praetor, ut alta,
Quae cernis, strueret suo ut aere sedilia, mulctam
Imposuit. Ridens haec audio; cumque videndum
Nil aliud restaret ibi, vestigia parte
Ex alia, qua Parthenidi stat nobile templum[ERROR: no link :] Hîc PP. Franciscanorum elegans Conventus est, ad maris oram positus.
A nivibus dictae, refero, ingrediorque, relatu
Si dignum quid forte oculis haec offerat Aedes.
Verùm nil praeter vulgaria; cumque redirem,
Barbariem redolens factum, cui inscitia causam
Faeda dedit, cuperem sane haud vidisse: Quiritum[ERROR: no link :] Haec in illo lapide inscripta. P. MARCIO
PETROM.
MESSIANO
VARIVS FES-
=TVS HERES=
EX TESTAM.
POSVIT
M D.D.D.D. A lineolis legi caetera non possunt, quia lapis ab illo loco terrae infossus.
Quippe lapis veterum sic terrae infixus adhaeret,
Dimidia ut pars pene legi non detur eorum,
Quae descripta super, quadratis undique saxis
Nam stravere locum: stomachans discedo, simulque
Ajo, alibi insudant, aevi ut monumenta vetusti
Effodiant, hîc quae sub aperto lumine caeli
Jam fuerant, tumulantur humo. Fortuna secuta
Sarcophagum est melior, servat quem porticus Aedis[ERROR: no link :] In hoc et in sequentibus consulendae Notae et Supplementa supracit. Michaelis de Sorgo in Opusculo ab eodem Typis dato Rhacusae Anno 1790. cui titulus. Commentariolus Ludovici Cervarii Tuberonis etc.
Patriciae: Termarum etiam vestigia pauca
In tumulo editiore sinistra a parte, ubi portus
Incipit, et paries cupido mihi lumine visus
Reticulati operis, duroque in marmore sculpta
Velitis effigies no longo hinc tramite distat
Agnoscenda suis visu vel simplice signis.
Parte sui mutilus pariter mihi tum lapis alter
Ad mare conspectus: rhedae genus exhibet, huic quid
Junctum erat, haud facile dignoscere, forte marinum
Monstrum aliquod, nam erecta Deae stat forma, tenetque
Hinc velum laeva sinuosum, advolvitur ipsi
Quod pedibus tenus, exporrecta sustinet illinc
In dextra pateram: verùm illi cum caput absit,
Quae Dea pilentum regat id, vix Pythia dicat,
Noscere cui tantum dat certus Apollo futura,
Fatidico quoties afflavit numine pectus:
Tum defossa illic civis quae nuper in horto est,
Visa pavimenti mihi pars est sectilis, aevi
Prisci opus. Hinc facile mihi suadeo, talia circum
Multa reperturos, siqui tellure sub ima
Altius effoderent: nam quae hîc est adsita vallis,
Quaeque antiquae urbs potior pars debuit esse,
Imbribus a nimiis, qui terram egere propinquis
E clivis, nunc in tumulum magis edita surgit.
Terrae ita perpetuò facies ubicumque novatur,
Vixque ulla, ut fuerat, nunc est, aevum omnia mutat.