De insula Ladesti, illyricè Lastovo I.
Omnibus e terris, Blasî quas numen amicum
Aspicit, haud alia a nostra plus urbe recessit[ERROR: no link :] Centum milliariis circiter Rhacusio abest.
Hac, quae Ladestes est insula nomen adepta.
In vasto jacet illa salo, longeque Naronae
Faucibus undisonae parti respondet ab una,
Italiam ex alia, Garganique ardua montis
Prospectat juga, quò paucis dans carbasa vento
Hinc valeas horis te reddere. Penè rotundam
Formam habet, in gyrum ter dena huic millia passûm
Assignant: si longo adeo natura diremit
A terris spatio, genti quoque foenore magno
Fertilis ad vitam quantum satis esset alendam
Impertivit agri, ut propriis contenta maneret
Sedibus, et facili posset subsistere victu.
Addita temperies coeli optima, sanaque jussit
Corpora ibi nasci, durisque laboribus apta.
Horum ego sed varios mores aperire priusquam
Aggrediar, primo generatim in carmine quaedam
De populis dicam, quorum vasto aequora terras
Undique complexu cohibent. Nascuntur agresti[ERROR: no link :] Quae hîc de insulanis, eorumque indole dicuntur consonant iis, quae Cl. Vir Montesquius in suo praeclaro opere L'Espirit des loix sapentissime, ac vere adnotavit.
Cultu illic plerumque homines, obtusaque ad artes
Ingenia: ex illo vastis haud una locorum
Quae gaudet spatiis, populisque illustribus aucta
Insula detrahitur numero, discrimine nullo
Exiguae quaecumque mihi: commercia namque
Cum reliquis vix ulla solent conjungere terris,
Unde referre domum doctrinae splendida possent
Lumina, paulatimque animos mollire colendo:
Tales Aegei maris olim, Graecia donec
Floruit, inque omni latuit sapientia saxo.
Et quia quaerendae plus libertatis amore
Prae reliquis ardent populis (natura videtur
Hoc illis dictare situs) externa feruntur
Aegrius imperia, ingentesque excire tumultus
Saepe solent, adhibent astus, fraudesque dolosas.
Praeterea quod multa anni pars vivitur esu
Squammigeri gregis, in venerem solet acrior esse
Impetus: his ferme vitiis quaecumque laborat
Insula, de nostra mihi jam dicatur oportet.
Ladestino homini facies sic propria quaedam
Contigit, ut variae mille inter corpora gentis
Protinus agnoscas: stupidum sic illa, et agreste
Quiddam affert, primo ad risus ut provocet omnes
Aspectu, vinique eadem fucata colore est.
Nec mirum, quippe infanti matercula quaevis
Vix nato digitis primoribus ingerit ori
Bacchaei guttas niveo cum lacte liquoris.
Rufo etiam, cui rara fides, plerumque capillo
Esse solent, glaucisque oculis, ac fronte petulca.
Vox hominem sonat, haud expers stridoris acuti
Illa tamen, multumque serendis litibus apta.
Hinc si illos inter se audis et amica loquentes,
Rixari, et linguas in jurgia solvere credas.
Hos bene de nostra meritos nemo urbe negarit
Qui sciat, excubias autumni tempore toto
His peragi, et longo armatos incedere pilo
Lictorum in morem, atque obstacula ponere furtis.
Per fora, per plateas urbis, vicosque feruntur,
Et taciti observant, furem si forte malumve
Quem videant, juvenemve lupanar adire parantem.
Hoc genus adducunt secum ad praetoria vinctos,
Et caeci tradunt claudendos carceris antro.
Hîc operae est pretium narrare, quod obtigit olim
Cum quodam, manibus quem nil sibi tale timentem
Prensavere uncis, caecae dum noctis in umbra
Ambulat imprudens sine lumine: multa precari,
Ut se dimittant, captivus, habere parentem
Nempe domi senio confectam, quae inscia facti
Ad coenam expectet frustra, patiantur ut aegrae
Dicere se captum tantum queat, hoc fore magni
Muneris instar, et hoc dicto se jurat eòdem
Ocyus et ventis rediturum, et fulminis alis.
Indulsere viri precibus, cui janua primùm
Clausa domus, lotii dein foeda aspergine limen
Dum servant, reducemque expectant, polluit: imber
Hoc illis subitus poterat tum forte videri.
Sed postquam olfactu clarè res cognita vestis,
Rem foedam involvi noctis cupiere tenebris;
At nisi derisor narrasset, mortuus esset.
Mittere sed tempus levia haec, veteremque referre
Juverit historiam, quam nulla oblitteret aetas.
Hac Rhacusani juga detrectare Senatus[ERROR: no link :] Hoc fuit paulo post initium Saeculi XIV.
Mitia gens animis olim imprudentibus ausa
Discidii causas primùm molitur inanes,
Mox turbas movet, et Venetûm se subdere sceptris
Quaerit; at armato compressa licentia tandem est
Milite, et insano qui primi arsere tumultu
Eliso meritas solventur gutture poenas.
Arx quoque, cui sontes fidebant,diruta, et omnis
Perfidiae fomes summotus, causaque culpae.
Tum reliqui posuere animos, victique timore
Ocyus a laeso veniam oravere Senatu:
Pol! meriti, ut Patres graviori pondere deinceps
Clitellas dorso adjicerent, premerentque rebelles.
Praeter at excubias modo dictas, navigiumque
Grandius oppletum lignis, quod deinde quotannis
Mittere dono urbi deberent, utque togatos
Transveherent picto, sua quemque ad rura, phaselo,
Haud alio pressere jugo. Stupeo haec tamen illis
Committi officia, ipsa trahit nam occasio crimen.
Sed mala paupertas animos infringit, et horrent
Majorum id facinus meminisse, subire parati
Servitii quodcumque velint imponere Patres.
Mitius hi, neque enim revocant his pristina jura,
Sed quibus a primo gaudebant tempore firmant:[ERROR: no link :] Vide Jacob. Luccarum pag. 50. Hi a servitute rustica dominis praestanda immunes omnino sunt. Habent Magistratus tam in civilibus, quam in criminalibus è selectoribus familiis insulae lectos, qui in judiciis sententiisque ferendis unà Praetorì assident. Eodem et Melitaei privilegio utuntur.
Hac amor in proceres redit arte in pectora plebis.
Quin etiam huc pueros famulatum saepe parentes
Mittere amant, ut litterulas, ac scribere discant:
Hoc tamen est mirum, recitoque ut verba Sibyllae,
Nemo nec ingenio mediocri hîc nascitur: horum
Qui sapiens illis octavus creditur esse
Semper in ore sonat Quidam, qui nescio quale
Illyrico evulgavit opus sermone, moramque
Quod traheret Romae, Romano murice tectum
Pejerat unusquisque horum, rostro illud, et ungui
Propugnans, licet ille foret vix cognitus Urbi.
At magnum fecit, quod maternis quoque verbis
Haec scripsit, monstrare aliis iter ausus apertum.
Verùm hac nemo tenus sua post vestigia gressum
Intulit hac e classe virùm, queis cura sacrorum
Incumbit, queisque haec scatet insula, tempore nullo
Ut desinit. Saltem dignas addicere ad artes
Se vellent, corpusve aliquo exercere labore,
Qui non dedeceat mystas, nec lumina vulgi
Offendat, sed cura aliquos haec unica tangit,
Rustica nobilium ut mercede negotia tractent.
Hinc turba agrestum in media nunc fervida musta
Hos pleno cumulare lacu, pinguesque trapetis
Nunc baccas terere aspicias, modo sepibus agros
Cingere, et in scrobibus scissas de corpore matrum
Aut vites serere, aut teneras immittere plantas:
Haec illis ratio vitae est, haec inter aguntur
Tempora, ut ex illis liceat tibi discere, quantum
Una luce boum par exaret, area olivas
Quot capere haec, aut illa queat, quo incidere vites
Sidere conveniat coeli, quo vertere glebam.
O vani studiorum, haud has Deus exigit artes
A vobis, alios jubet effodiatis ut agros,
Atque ut longè aliis mittatis semina sulcis,
Semina perpetuae germen parientia vitae.
Malo ego sic vos affari, quam fallere blande,
Invidamque subire, animi quam abscondere sensa.
Hactenus ergo rudes, nunc et cognosce superbos.
Nulla licet jactare queant patrum inclyta facta,
Nec magnis generatim opibus natura beavit,
Longo illi inter se tamen ordine stemmata ducunt.
Nobilis hic erit, ille ignobilis audiet, ambo
Uno rure sati cum sint, et vilibus orti
A patribus, pariterque rudi, crassaque Minerva.
Interea hic cum patricio Praetore sedebit,
Consiliumque dabit, removebitur ille, quod absit
Nobilium a tabula nomen; decisa sed ut res
Jam fuit, hic pariter tellurem bobus arabit,
Aut uvam feriet pede, vel sarmenta putabit,
Qui stultis poterat sapiens paulò ante videri.
Sed nunc ipse locus, nam me hactenus incola solus
Plus justo tenuit, pauca admonet addere, mancum.
Ne sit opus, mutilumque legi morosa queratur
Posteritas. Praecincta altis haec insula passim
Rupibus est a parte maris, mox lenior intus
In pulcros colles assurgit: mitibus imae
Pomis luxuriant valles; vis provenit horum
Maxima, Gnossiacis primùm quae misit ab oris
Pulcra Cydon; nec avara Ceres hic esset, ut olim,
Cum sua quisque suo mandabat semina campo:
Nunc ea ab externis vehitur; penuria tantum
Fontani est laticis, felix ter et amplius, hoc si
Praeterea natura bono ditasset; at omni
Quis felix a parte locus? Putealibus undis,
Quas et privati, Communeque servat, egestas
Arcetur, pecorique lacum fodere profundum.
Vis populi hic major, brevior licet ambitus illi,
Quam Melitae, nec sparsim habitant, locus unicus omnes
Colligit, a pelago asperior quò semita ducit.
Abditus ille latet, mox sensim ut panditur, est quo
Lumina jucundè recrees, duraeque laborem
Compensate viae sit amoena in sede potestas.
Agrorum alternant cultum piscatibus, omne
Squammigerae nam gentis alunt pecus aequora circum.
Pars magna in victum cedit, longè altera major,
Quam sale conspersam praesenti emit advena nummo,
Appulus apprime ac Calaber, notissima queis haec
Insula, quòque solent compendî appellere causa.
Hanc circum innumerae rupes, scopulique minores,
Pascendis gregibus pars apti, parsque serendis
Frugibus; hos inter spatio haud temnendus,ubi ingens[ERROR: no link :] Suscjaz vocatur, ambitu quatuor, vel quinque milliariorum.
Sylva viret. Veneti cupiunt dum tollere nostris,
Litibus in longum nos distinuere molestis.
Hoc maris in tractu ramosa corallia caecis
Rupibus increscunt, lucri fons maximus olim,
Nunc ars illa jacet, nostrumque exercita nulli,
Quò Drepani ex oris aliàs se ferre solebant
Ex illis homines gnari divellere saxis.
Cui Grajo canitur Minyarum carmine cursus[ERROR: no link :] Apolonius Rhodius, qui Argonauticum iter descripsit, lib. 4. ver. 565.
Imertepitiae vocitata haec insula pulcro est
Nomine, ἐλαιφόρος, nomen nunc aptius esset:
Sponte sua veniens nam terram oleaster inumbrat
Plurimus: innumeris hinc patrum industria colles
Palladis arboribus texit, sequiturque nepotes
Cura eadem; pars multa soli sed et illius expers
Culturae tamen omnis adhuc: minus insula sic est
Dives opum. Haec subita navim jactante procella
Tuta aperit nautis haud unius ostia portus,[ERROR: no link :] Horum nomina sunt Portus dictus Rosso, S. Pietro, Orto, Marcjara, Crivello, qui et Porto chiave dicitur.
Queis vina atque oleum pretiosius incola vendit.
Quid magno in portu, Petri qui nomine dictas,
Interdum fiat, nunc eloquar. Illi ubi magnum.
Conspicuumque virum, qui primò adventat ad illos,
Magnificè oblectate velint, longè itur, et ille
Seligitur sinus. In celerem introgressa phaselum
Corpora prima virùm juvenum fortissima remis
Brachia propellunt, post hunc longo ordine multae
Procedunt cymbae pariter, quò retia, et omnis
Est illata prius piscatibus apta supellex,
Adque esum pariter spectantia, visque Lyaei
Plurima; doliolum neque verò deficit albi[ERROR: no link :] Hoc est vinum illud, quod vulgo vin moscato vocant, quod hujus loci praestantissimum est.
Nectaris illius, cui primas, demne secundas
Nescio. Multa hominum manus hic, pars mittere lina,
Parsque dapes docti coquere, et servire palato.
Tum verò a magnis, subeunt quae in retia, praedis
Instaurant lauta in multas convivia luces,
Ducentique pecus pars tum perit optima Protheo,
Sic laetus, dapibusque satur dimittitur hospes.
Ingens sylva loco, quae semper caesa, virensque
Semper inexhausto pubescit vivida foetu:
Illa et suppeditat transtra ad navalia querna
Robora, et ad lateres ramalia magna coquendos;
Nec Ladestinis urbana obsonia lignis
Pauca coqui struit ingenium sudantis ad ignem.
In nemore hoc ingens fungorum copia: vesci
Partem ipsi, partem sale sparsam includere ligneo
Vase solent urbis missuri in munus amicis,
Seu, quod nobilius, murenas corpore magno,
In jus quas faciunt tantillo haud lenis aceti
Immisso huc pariter concrescere, laureaque addunt,
Dum stipant, folia, ut grati socientur odores.
Haec Melae[ERROR: no link :] Vide utrumque suis locis. Celadus dicta insula, quae Celadussae
Plinio: utrique aptè, solam ille, hic, undique queis est
Septa, alios scopulos, numero majore vocavit.
Hos Lagostinos modo dicimus: his quoque portus
Efficitur, tuòque rates ibi sistere magnae
Possunt, nam ventis impervius. Ast ego finem
Jam faciam, ne me fragili trabe tanta secantem
Aequora, totque inter scopulos deprendat Orion.