Caput VI / DE PATIENTIA MARTYRVM FOEMINEI SEXVS

Satis hęc de uiris, foeminarum iam martyria pertractemus, quando quidem nec illarum aut minor in sustinendo fuit constantia aut leuior in patiendo poena.

Barbaram, Christo deditam uirginem, infidelis pater hostiliter persecutus est. Flagris cęsam et per capillos tractam

-- 3-445 --

Alexandrię pręsidi Martiano puniendam obtulit. Pręses autem sacrificare nolentem neruis bubalis duriter uerberari iussit et in carcerem trudi. Ob quam illa patientiam meruit a Christo uisitari et passionis dolorem pręsentię Dominicę suauitas mitigauit. Dehinc educta, dum ad supplicium traheretur, gaudebat. Itaque lampades, malleos, flagella constanter pertulit. Cumque amictu ipsam exuissent, magis pudore nuditatis quam dolore affecta poenę ad Deum orauit, et stola candidissima diuinitus induta apparuit. Postremo, cum obtruncari iuberetur, pater filię carnifex fuit. Sed mox tanti sceleris iustas exoluit poenas, fulminis ictu interemptus. Ipsa uero corporis uinculis expedita, cum uirginitatis martyriique corona ad cęlestis tandem Sponsi thalamos lęta migrauit.

Par in tolerandis tormentis Agathę uirginis fortitudo fuit. Quintiano, Sicilię proconsuli, extrema minitanti, nisi diis thura poneret, respondit se Deo uero sacrificaturam, non demoniis. Et cum fidiculis equuleoque uexaretur, delectari se poenis, non tristari dixit: quoniam, sicuti triticum non reconditur in horreum nisi tritura uentilationeque permundatum, ita et se non posse ad patientię pręmia peruenire, nisi suppliciis ante probetur. Hinc iubente Quintiano mamillam illi a pectore distorquent, mox et abscidunt. At ipsa ad Quintianum conuersa exclamat: Impie, crudelis, dire tyranne, non te pudet in me amputare, quod in matre suxisti? Sed nihil proficis. Habeo enim, quas auellere non potes, interioris fidei speique mamillas, quarum alimento reparatur in me sustinendi uirtus. Post hęc in carcere posita, Petrus apostolus apparens plagam curat, et locus ante tenebris horrens pedoreque tristis repente illustratur suauiterque fragrat. Attoniti eo miraculo custodes, reseratis ianuis uirginem, ut abiret, hortantur. Cęterum ipsa, ne stans in limine uictorię pedem referendo pręmium amitteret, nusquam discessit. Postero igitur die Quintiani iussu super prunas testis permixtas aliquandiu uolutata torretur, simul ac laceratur. Fluenteque hubertim cruore ignis extingui coeperat, cum tam immane facinus terra non ferens intremuit, pars muri quassata Quintiani asseclas

-- 3-446 --

opressit ruina. Virgo rursum carceri reddita, cum finem orasset uitę, obdormiuit in Domino. Neque illa in funere angelicis laudibus caruit, quę in tormentis fidem seruauit. Ab angelis quippe adposita fertur sepulturę eius marmorea tabella, in qua scriptum erat: Mentem sanctam, spontaneam, honorem Deo et patrię liberationem. Et, si tam gloriosa iacuit in tumulo, quam felix regnat in cęlo! Vt autem et hinc patescat, quanto sint miseriores, qui torquent quam qui torquentur, Quintianus cum equo, cui insederat, in fluuium pręcipitatus uorticibusque obrutus nusquam comparuit.

Agnes, Romana uirgo, tertio decimo ętatis suę anno primum contra pudicicię oppugnatores inuicta perstitit et ad lupanar ui adducta, Deo protegente corrumpi nequiuit. Deinde ab Aspasio tribuno, quod Christum confiteretur, ei se desponsatam dicens, in ignem comburenda impingitur. Sed diuisa flamma carnifices adussit, ipsam non attigit. Aspasii tamen ira flammis feruentior, ferro illam iugulari iussit, cui ignis pepercerat. Miremur uiros contempsisse supplicia, si in tam tenella ętate foemineum pectus tantum exibuit constantię, ut torqueri, ut occidi mallet quam uel sanctę uirginitatis propositum deserere uel Christianę credulitatis fidem.

Cęcilię quoque Romanę Christo dedicata uirginitas martyrii retulit triumphum. Quę Valeriano desponsata, dum nuptiarum celebris ageretur dies, pro Fescenninis Euangelium intra se tacita decantauit. Et cum iam in cubilis secreto cum sponso adesset, illi fidem Christi, deinde etiam Tiburtio, fratri eius, persuasit atque ambos ad coronam egit martyrii, angelorum uisu rosarumque cęlestium odore ante animatos. Ipsa quoque, quoniam deos gentilium simulachra uana esse diceret, Almachii, urbani prętoris, iussu in ignem cremanda deiicitur. Et cum illęsa permaneret, decollari iubetur. Ter percussa occidi non potuit et dimissa triduum superuixit, ut neque tunc moreretur, cum carnifici liberet, neque ultra, quam sibi expediret, uiueret, ne et ille nece eius gloriari posset et ipsa tardius,

-- 3-447 --

quam uellet, cum seruatę castitatis tum consummati martyrii reciperet mercedem.

Catharina, uirgo sanctitate magis quam regia stirpe clara atque inter Alexandię puellas pulcherrima, plus tamen uirtutibus quam forma pollens, cum Maxentius cęsar Christianos ad idolorum culturam cogeret, prorupit in medium, cęsarem increpuit, martyres pręmii spe confirmauit, mundi sapientes disputando uicit, ita ut conuersi pro Christi nomine, quod impugnauerant, iam defendendo mori non formidarent. Pro quo et ipsa scorpionibus cęsa, in carcere fame sitique afflicta, ab angelis uisitatur atque alitur. Faustinam, Maxentii coniugem, Porphyriumque, militum magistrum, cum ducentis militibus in fidem recipit Christi. Quamobrem rotis applicatur ita arcte compositis, ut in orbem actę multiplici mucrone discidissent alligatam, nisi extemplo ui diuina, ueluti fulminis cum fragore ruentis ictu, ipsa tormenti moles fracta dissiliisset. Itaque uirginem intactam reliquit, multam tamen infidelium turbam uiolento fragmentorum excussu prostrauit. Cęteri, qui euaserant, fere omnes Christo credidere martyrioque cum Faustina et Porphyrio coronati sunt. Cum ergo Catharina tantam multitudinem ante se ad cęlum pręmisisset et iam eos cuperet sequi, obtruncatur. Vulnus lacte manasse constat, ut uirginalem puritatem testaretur. Corpus ab angelis inde usque ad montem Synai delatum, ut, ubi a Deo data Lex fuit, ibi illius monumentum esset, quę sic pro lege stetit Christi, ut et philosophorum sapientiam confutaret et tyranni sęuitiam nec reprehendere timeret nec ferre recusaret.

Luciam, uirginem Siracusanam, Paschasius proconsul ad prostibulum adduci iusserat, et illa neque uirorum neque boum ui, qui funibus uinctam trahere nitebantur, loco moueri potuit. Lignorum ergo struem tyrannus circumponi et uirginem incendio consumi decernit. At illa inter flammas constituta calorem non sentiens Deo gratias agebat. Furit Paschasius et iam, quo se uertat, nescit, dum ipsum a foemina uinci pudet. Cumque animo conflictaretur,

-- 3-448 --

quidam ex lictoribus destricto*corr. ex districto ense Lucię iugulum transfodit. Nec tamen illa mori potuit, donec eucharistię sacramentum de manu sacerdotis accepit illoque comitata ad cęlum abiit, cuius fide in terra, cum torqueretur, non deseruit.

Tecla uirgo, Pauli apostoli prędicatione instructa, Christo se dedicat et iuuenem, cui pacta fuerat, repudiat. A matre Christianitatis quasi sacrilegii accusatur, a proconsule Alexandro igne cremanda condemnatur. Sed ignis repentino imbre extinguitur, illa intacta liberatur. Rursum comprehensa bestiis exponitur, sed inter leones et ursos tuta securaque permanet. In fossam serpentum deturbatur, et serpentes emoriuntur. Tauris ferocissimis distrahenda alligatur, et ruptis uinculis periculum euadit omniumque mentibus in stuporem uersis libera dimittitur. Inde ab Iconio, ubi talia passa est, Seleuciam deueniens, multis doctrina sua Christo ascitis, uitam hanc cum ęterna commutauit, parata quidem pro ueritatis assertione omnia perpeti supplicia, nisi ab iis illam Dominus protexisset, multorum consulens saluti, dum uni parcit, ipsam tamen sic pręmiis afficiens martyrii, ac si poenis martyrii esset consumpta. O felicem uirginem, quę non sentit tormentorum cruciatus et recipere meruit pręmium.

Dorothea uirgo, Cęsareę, Cappadocię oppido, pro Christi nomine a Fabricio pręfecto diu torta, cum tandem ad capitale supplicium duceretur, gaudebat, quod se ad Sponsum ire diceret, cuius paradisus omnium florum omniumque fructuum ferax multo amoenius, quam dici possit, uernat, suauius fragrat, copiosius exhuberat. Tunc Theophilus scriba ridiculi causa illam rogauit, ut, cum eo peruenisset, inde sibi rosas mittendas curaret. Cui ipsa: Nequid — inquit — impossibile esse credentibus credas, quod petis, efficiam. Postquam ergo decollata est, Theophilo in curia uersanti puer cum recentium cistula rosarum apparuit, et quidem brumę tempore, quando nihil in aruis florere solet, easque sibi a Dorothea de sui Sponsi paradiso missas dixit. Et cum obtulisset, ex oculis euanuit.

-- 3-449 --

Videns ergo ille serio factum, quod ioco poposcerat, quia fieri posse non credebat, et altius rem consyderans, Christianum se fecit martyriumque sustinuit, post rosas fructum quoque uerę perfectęque beatitatis percepturus. Si Theophilum rosę mouerunt, moueant et nos quotidiana sanctorum miracula, ne pro Christo quicquam ferre perpetique timeamus.

Nec te, Alexandrina uirgo Apollonia, hoc loco tacebimus. Cui dentes euellere, quam igne cremare Decii cęsaris immanitas potuit, fidem corrumpere non potuit.

Et tu inter Aphricanas puellas forma, nobilitate atque animo pręstans, Iuliana uirgo, ut Christo nuberes, Eleusii, Nicomedię pręfecti, nuptias contempsisti et unius Dei famulam se confitens, ab idolis autem abhorrens, flagella, uirgas, plumbum pateris nec propositum mutas. Diabolum uisibili specie tibi insidiantem ligas et uerberibus afficis et in latrinam pręcipitem mittis, hunc uindicando, tyrannum patiendo superas. Sed etiam inter tormenta apparuit patientię uirtus: rotis conterenda subiiceris, et franguntur; in bulliens plumbum mitteris, et tepescit. Capitis demum obtruncatione imples martyrium, et Ecclesię capiti, Christo, iungeris, tanto morte facta felicior, quanto fuisti in tolerando constantior.

Eadem uirtus et Margaritam uirginem Christo desponsauit. Hęc ab Olybrio, Antiochię pręfecto, adamata, deinde, quod Christiana esset, amore in odium uerso, in equuleum fuit suspensa, uirgis cęsa, ungulis lacerata, carceri tradita. Vbi a dracone deglutita, rupto illius uentre euasit illęsa. Et demonem, qui humana figura ad se decipiendam uenerat, prostratum pedibus conculcauit, ita ut ille emisso eiulatu et se uictum confessus euanesceret. Victrix igitur diaboli nec humanis uiribus uinci potuit. Cum enim iterum in equuleo tolleretur, facibus ureretur, in aquam mergeretur, terra tremuit, uincula soluta sunt, uulnera curata, uirginale caput solari radio coronatum apparuit, multa hominum milia ad Christum conuersa sunt. Ipsa postremo uirgo capite cęsa, relicto corpore cęlum petiit, ut semper cum Christo uiueret, quę pro Christo mori non dubitauit.

-- 3-450 --

Euphemia uirgo, dum martyres Chalcedone ad toleranda fortiter tormenta palam hortaretur, dum cum ipsis torqueri cupiens clamat iniquum esse, ut sibi, quę Romana esset, et quidem senatoris filia, aduenę et ignoti homines pręferantur, se prius ad Christum mitti oportere, hac uociferatione prouocato Prisco pręfecto in cancerem cum cęteris, qui damnati erant, detruditur et Deo gratias agit, quod se martyrum numero dignam fecisset. Deinde, cum alii uincti, ipsa soluta, in forum producerentur, questa est derogari principum edicto, quod non se quoque sicuti reliquos uincula constringerent. Pręfectus ergo se ludibrio a puella haberi ratus, iracunde hoc tulit omniaque in illam tormenta, quę furenti occurrere poterant, exercuit: alapas, equuleum, ignem, inediam, trapeta, bestias, gladium, quo tandem illa confossa tradidit spiritum. Igitur non sola uirginitate Christo placere desyderans, ultro se exposuit suppliciis, ut placeret et martyrio.

Theodosia uirgo, Cęsareę, Palestinę oppido, passa, quia Christum aperte confitebatur, urbani pręsidis iussu per capillos nuda suspenditur. Nubes autem ab alto delapsa nuditatem eius texit. Ferreis nexibus constricta in teterrimo carcere compingitur. At uero ueniente ad ancillam suam Christo illuxit carcer, uincula confracta sunt, ipsa uirgo iocunditate perfusa. Deinde saxo ad collum ligato in mare pręcipitatur, sed ab eo soluta ad littus enatauit. Tum etiam leopardis exponitur, sed bestię, quam illico dilaniaturę putabantur, non attigerunt. Denique pręses omnibus bestiis efferatior, quando quidem illam aliter consumere nequiuit, obtruncari iussit. Nullis tamen tormentis, ut idolis adoleret, efficere potuit.

Christinam uirginem, in oppido Italię Tyro (quod ad Vulsinium lacum situm est) passam, mirari facilius est quam laudare. Patris sui, urbani Tyri pręfecti, idola argentea confringens, egenis dispertiuit, blandimenta illius, quibus ipsam a Christo auertere moliebatur, despexit, minas irrisit, non flagellis dilaniata constantiam mutauit. Quin immo lacerę carnis frustum in patrem proiiciens ait: Satiare carnibus, miser, quas genuisti! Filiam comedere potes, at

-- 3-451 --

certe, ut impietati tuę consentiat, facere non potes. Hinc rotis alligatur et subdito igne uritur in lacumque deiicitur. Mox defuncto patre a Dione, eius successore, in oleo, resina et pice coquitur. Et cum ab hac quoque pernicie liberasset eam Dominus, ad Apollinem adorandum ducta statuam precatione subuertit. Et ipse uates Apollo, quod futurum de se non pręuiderat, redactus est in puluerem. Tum Dione quoque morte repentina subtracto subrogatur Iulianus. Qui Christinam in fornacem ardentem mitti iussit, sed missa noxam non sensit. Serpentibus mordendam obiecit, sed serpentes illa dimissa ueneficum inuaserunt. Interemptum uero ipsa suscitauit et serpentes in desertum fugere compulit. Serpentibus tamen sęuior Iulianus mamillas illi amputari iubet, linguam pręcidi, ipsam sagittis confici. Tali demum martyrio consumptam cęlum suscepit, sancti honorarunt, angeli laudibus extulerunt, Christus amplexatus est, Deus Pater regni cęlestis hęreditate donauit. Siquidem una puellula a tribus crudelissimis ciuitatis pręsulibus continenter excruciata, uinci nequiuit, hoc est, ut peccaret, compelli nulla ui unquam potuit.

Antonino Augusto Ecclesiam persequente, dum in Sicilia Sebastiani proconsulis iussu Victor martyr torqueretur, Stephana, militis cuiusdam uxor, uisis miraculis ad credulitatem conuersa, Christum Iesum Dei Filium confiteri coepit. Cumque nullo pacto ab ea confessione reuocari posset, duobus duarum arborum aliquantulum inter se distantium ramis aduerso inflexu ui ad terram curuatis alligata atque dimissa, rapido eorum in diuersum reductu repente discerpitur et disperso per humum cruore diffluentibusque intestinis corporis partes in suo utraque ramo suspensę palpitarunt. Nec tamen discerpi mulieris fides potuit, quam illa integram conseruauit et pro qua seruata immarcessibilem martyrii coronam accepit, tanto maiori honore a Christo suo affecta, quanto pro eius nomine a tyranno crudelius interempta.

Iulita cum paruulo filio Quirico apud Tharsum, Cilicię oppidum, passi sunt. Ipsa primum Alexandri imperatoris iussu dure flagellatur, Quiricus uero, adhuc trimus puer,

-- 3-452 --

spectante matre pręcipitio in terra elliditur. Rursum ipsa, cum in confessione Christi perseueraret, excoriatur, picis bullore perfunditur, postremo decollatur. Necdum satiata tyranni rabies aduersus interfectos desęuit: mortua corpora frustatim concidi lateque dispergi iubet, quasi uero, si sancti in terra tumulo careant, in cęlo non sint habituri locum. Vt tamen illo inuito etiam ab hominibus honorarentur, qui iam angelis iuncti erant, frustis illis inter se coeuntibus atque consolidatis corpora integra inuenta sunt et sepulturę mandata et a fidelibus reuerentię habita.

Maxima et Donatilla sorores, cum se suamque uirginitatem Christo dedicassent, persecutione Galieni principis in Aphrica passę sunt. Felle primum et aceto Anolini pręsidis iussu potatę gaudebant, quod dignę habitę essent eam iam bibere pro Domino amaritudinem, quam ante pro ipsis Dominus biberat in cruce. Inde uerberibus diruptę calceque confricatę, ut plagarum dolor duplicaretur, ad hęc etiam in equuleo extentę, compelli non potuere, ut idolo immolarent. In quod cum expuissent, super craticula torrentur, deinde ad bestias damnantur. Sed igne bestiisque parcentibus non parcit Anolinus. Gladio ambas cędi iussit, ut se et flammis ardentiorem et feris animalibus truculentiorem ostenderet. Ipsę autem uirgines, quoniam constanter tormenta pertulere, nunc inter angelorum choros feliciter exultant, eius conspectu semper fruentes in cęlo, cuius unius amore terrena contempserant.

Cuius etiam amore Felicitas Romę passa, nec Antonini imperatoris edicta nec Publii tribuni minas quicquam pensi fecit. Seque et septem filios tyrannicę ultro ingessit crudelitati, dum una cum illis, quos genuerat, ad martyrii palmam cuperet peruenire. Ecce iam cernit alium plumbatis cędi, alium fustibus mactari, alium pręcipitio ellidi, cęteros capite truncari et inde non se animo minus quam illos corpore torqueri, et tamen, ut in confessione perdurent, hortatur. Ipsa demum colaphis fracta carcerisque angustiis afflicta, cum liberos, quos ad martyrium pręmiserat, sequi optaret, decollatur. O uere felix Felicitas, cui tantum animi fuit, ut et filiorum tormenta constanter spectares et

-- 3-453 --

tua fortiter perferres. Felix, quę octuplici patientia, octies martyr, octo donanda coronis cęlum ascendisti, toties pro Christo mortua, quota cum filiis, quos una tecum morti exposuisti, numeraris. Vicisti fortitudine Machabeorum matrem. Quod illa pro Lege sustinuit, tu passa es pro Euangelio. Sed illa comprehensa dicitur, tu te tua sponte obtulisti, magnificum quidem Christianorumque proprium existimans Christianitatem non dissimulare, supplicia contemnere, quorum toleratione probatur fides, glorificatur Christus, uere Dei cultus innotescit.

Infinita sunt huiuscemodi tum uirorum tum foeminarum exempla. Sed nobis ista satis sint, quę retulimus. Et, si cui non satis erunt, nec illa profecto satis esse poterunt, quę omissa sunt. Quo tamen quisque ad omnia minus trepide se accingat, libet in fine partis huius quędam Scripturarum dicta ueluti urgentes ad poenarum contemptum stimulos adhibere. Tu igitur, qui persecutionibus premeris impiorum, noli animo concidere: tecum est Dominus. Noli timere: ille te de hac breui calamitate mox ad ęternam euehet felicitatem. Ait enim: Cum ipso sum in tribulatione; erripiam eum, et glorificabo eum. Longitudine dierum replebo eum, et ostendam illi salutare meum. Hoc idem et in Euangelio affirmauit dicens: Mundus gaudebit, uos uero contristabimini. Sed tristitia uestra conuertetur in gaudium. Iccirco, sicuti Dominus, ita et serui eius hac spei expectatione patientiam nostram stabilire monendo exhortandoque studuerunt. Iacobus, qui primus inter apostolos lauream meruit martyrii: Patientes — inquit — estote fratres usque ad aduentum Domini. Ecce agricola expectat preciosum fructum terrę, patienter ferens, donec accipiat temporaneum et serotinum. Ipse etiam princeps apostolorum Petrus: Communicantes — inquit — Christi passionibus gaudete, ut et in reuelatione glorię eius gaudeatis exultantes. Si exprobramini in nomine Christi, beati eritis, quoniam, quod est honoris, glorię et uirtutis Dei et, qui est eius spiritus, super uos requiescit. Hinc quidem uas electionis Paulus magis iam in uinculis, quam cum liber esset, gaudens: Hęc patior — ait — sed non confundor. Scio enim,

-- 3-454 --

cui credidi, et certus sum, quia potens est depositum meum seruare in illum diem. Denique in ipso uitę exitu seruantę innocentię recordatione pręmiique capiendi magnitudine lętus: Ego iam delibor — inquit — et tempus resolutionis meę instat. Bonum certamen certaui, cursum consummaui fidem seruaui. In reliquo reposita est mihi corona iustitię, quam reddet mihi Dominus, in illa die iustus iudex; non solum autem mihi, sed et iis, qui diligunt aduentum eius. Quod siquis adhuc sanctos martyres emulari ignaua timiditate uictus hęsitauerit, discat, quia ii sunt equi illi Zacharia propheta, cruoris aspersione ruffi, patientię uirtute robustissimi, de quadriga prodeuntes Euangelii et perambulantes terram. Dum enim ad cęlum sibi uiam affectant, terrena omnia pedibus conculcarunt. Hi sunt illa tertia pars, quę apud eundem prophetam duabus reliquis, hoc est, Iudeis et gentilibus prędicatur superfutura. Partes duę — inquit — in terra dispergentur et deficient, et tertia pars relinquetur in ea. Et ducam tertiam partem per ignem, et uram eos, sicut uritur argentum, et probabo eos, sicut probatur aurum. Hi sunt, ut in Apocalypsi legimus, qui uenerunt de tribulatione magna et lauerunt stolas suas, et dealbauerunt eas in sanguine Agni. Ideo sunt ante thronum Dei, et seruiunt ei die ac nocte in templo eius; et qui sedet in throno, habitabit super illos. Non esurient neque sitient amplius, neque cadet superillos sol neque ullus ęstus, quoniam Agnus, qui in medio throni est, reget illos et deducet eos ad uitę fontes aquarum, et absterget Deus omnem lachrymam ab oculis eorum. Hi, sicut alibi scriptum est, stabunt in magna constantia aduersus eos, qui se angustiauerunt, et illi uidentes turbabuntur. Denique gementes dicent: Hi sunt, quos habuimus aliquando in derisum et in similitudinem improperii. Nos insensati uitam illorum existimabamus insaniam, et finem illorum sine honore. Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est. O exoptanda tormenta, desyderabiles poenę, nunquam satis concupita nex, per quorum patientiam ad tantam peruenitur felicitatem!