37. Spalaeti discessum magnifici uiri Iacobi Raynerii, iusti praetoris sui, lugentis consolatio
Fama Salonaei nunquam reticenda palati,
Regia littorei deliciosa soli,
Dalmaticas inter celeberrima gloria sedes,
Spalaetum, priscae nobile gentis opus:
Cur ita caelestes furibunda uoce fatigas,
Sauciat heu superos cur tua lingua deos?
Quae noua causa mali? Vesanis pectora pugnis
Nuda quid incessas? Quid sine fine premis?
Ah gemis et tantos dic cur profundis in imbres?
Pallida quid facies, quid sibi maesta uelit?
Me miserum, laceras sparsos sine lege capillos,
Mollia sanguineis unguibus ora notas.
Sera nimis longae latitant monumenta Salonae,
Alta ruinosas contegit herba domos.
Aequor in immensum curuus designat arator:
Hic erat antiqui principis alta domus.
Hac super inducto crepitabat lympha meatu,
Conueniens oculis hic puto scena fuit.
Amphitheatralis fuit hic pulcherrima circi
Forma, cauernosis eruta fornicibus.
Obliterata diu lacrimis te spargere regna
Si iuuat et turpi flere subacta situ,
Longior emineat maioris copia luctus,
Protinus adueniat causa dolenda tibi.
Moenia semiruto prodibunt Martia uultu
Et Capitolini limina quassa Iouis.
Tum ueteris fractae surgent Pandionis arces,
Cecropis hospitium Palladiumque uetus.
Inde draconigenae monstrabunt uulnera Thebae,
Innumeras misera conditione fores.
Laomedontis opus Phrygii, lacrimabile regnum,
Exseret euersum Troia superba caput.
Num cinerem precor esse putas Carthaginis altae;
Nil habet ostendat quid superesse sui?
Sunt aliae centum deleti nominis urbes,
Quas erit insanus credito flere labor.
Oppida mille iacent uariis tumulata ruinis:
Omnia sunt aeuo comminuenda graui.
Longa dies tanti prohibet reminiscier aestus;
Imminuunt quod non saecula longa malum?
Contrahe lora precor, lacrimarum pelle dolores,
Omnia sint habitu candidiora tuo.
Cernimus, ut maestum paterno in funere natum,
Hic stetit Aspalatum, talia uerba gemens:
"Non mihi sollicito priscas deflere Salonas
Est animus tristis, non ego uana queror.
Regna uetusta fluant: grauius sub corde fouemus
Vulnus et est gemitus altera causa mei,
Altera cura; dolor non hic mea pectora uersat;
Parcimus excidiis funeribusque rogis.
Saeua iubes nostri retegam monumenta doloris,
Haec gemebunda mei signa doloris habe:
Ramnerius Veneta praetor modo missus ab urbe,
Sedibus e superis uenerat immo deus.
Traxerat hic secum comites, moderamina clari
Caesaris, Herculeum Romuleumque decus.
Erigones habitus formosae, sancta Catonis
Nomina, Cornelios, Paule, tuosque sales.
Hic Lycias secum sortes, Dodona uolucres
Quas alit, horrendae uexerat antra deae.
Traxerat hic secum caeci pia facta Metelli,
Pectora sacrifici religiosa Numae.
Hic Nasamoniacis docuit quae corniger aruis
Hammon Apollineo sanctus ab ore dabat.
Hunc fuerat comitata biceps prudentia Iani,
Regule, uelle tuum propositumque tenax.
Hunc si uidisset tenebroso in carcere quondam,
Credibile est uinctus Cimber in arma ferox
Diceret: "Heu Marium nequicquam nostra ferire
Dextra potens: uincor nobilitate uiri."
Omnia iura, decem tabulas, callebat Athenas,
Huic medio clausum pectore numen erat.
Si Samium perhibent, prisco si tempore constat
Egeriam sacro consuluisse Numae,
Quis Lacedaemonium dubitat didicisse Lycurgum
Te fora, te leges, diue Iacobe, tuas!
Qua fera corda trucis populi grauitate regebat,
Consilium uiduis qua pietate dabat!
Vt fuit oppressi felix tutela clientis,
Omnibus hic miseris quale leuamen erat.
Fur erat innocuus duce quo, nemus omne silebat;
Castior Hippolyto turpis adulter erat.
Hoc duce miluus erat tenuis gallina, molossus
Parua catella, ferox agna nouella lupus.
Clodius hic grauior semper grauiorque Milonum
Turba fuit, nocuis hac regione locus.
Mansueuere quidem feritatis pectora, nullo
Pressa metu, nulla lege uetante tamen.
Aurea saecla puto fuerant quo tempore, talis
Hic stetit; extabant horrea plena mihi.
Vndique uitifero faciebant munera Baccho
Agricolae, Cereri rustica liba dabant.
Tot Campanus ager nec habet Methymna racemos,
Prela tot Albanis non maduere iugis.
Gargara tot segetes, Libycis non area campis
Diues hiulca terit dum Canis ora rigent:
Musta sub autumno calcabat turbida rubro,
Quot meus agrestis farra tegebat humo.
Forte famem, nullam norant sua tempora pestem:
Ah peream si non hic puto numen erat!
Nil nisi Laetitiae restabat condere sacrae
Templa, Diocletio constituenda foro.
Gaudia tot fuerant quo cum, felicia quo cum
Vota, reor uotis fertiliora meis.
Quam cito laeta fluunt, subitas mutantur in horas,
Tempora praecipiti flant leuiora noto.
Heu heu Ramneriae discessit gloria prolis
Inclita, turbauit tot bona nostra modo.
Aurea saecla, fidem, probitatem, gaudia nobis
Abstulit exigua cimba cauata trabe.
Num tibi iusta mei patuerunt signa doloris?
Num queror in cassum? num leuis esse feror?
Gaudia num fundes uideam cum flere puellas
Cum puerisque senes, compita, saxa, solum?"
Haec ait, alloquio subiunxi pauca benigno
Tuncego: "Confiteor, iusta querella tua est
Confiteor, titulis fuit hic generosus auitis,
Vir erat ingenua quis probitate neget?
Viuit at et dulces uiuunt sua pignora, nati,
Praesidio Venetae saepe futura togae.
Viuit amor patriae, pietatis forma supernae,
Viuit natorum maximus ille pater.
Eximium laudis specimen, castissima coniunx,
Magnificae uiuit gloria rara domus.
Crescit honos passim, crescunt propaginis altae
Stemmata, iam generos, iam uidet ille nurus.
Iam tenet in gremio decus imperiale uerendum,
Monstrat auum simili iam ore suus nepos.
Inclita pennigeri uolitant uexilla leonis,
Vndique iam Venetum transilit astra decus.
Indica purpureus Titan qua regna colorat
Et nitidum rutilo fundit ab ore iubar;
Qua patris Oceani nympharum turba iugales
Solis anhelantes excipiendo leuat,
Torrida zona rubet Scythiae qua stagna niuosae
Sarmaticis plaustris exagitata rigent.
Cura sancta patrum felici brachia motu
Explicat et latius imperitata patet.
Hac cum Rhamnerium surgit decus, alta per aeuum
Fama uolat, uolitet sed sine fine precor."