46. ad Franciscum Raynerium de laudibus Aloysii Capelli, praetoris Spalatensis dignissimi
Hanc tibi Franciscus mittit, Francisce, salutem,
Vernula Dalmaticis, si petis unde, locis.
Quisquis is est nescis, audito nomine forsan.
Tam breuis est pietas, tam breuis omnis amor?
Excidit ex animo tibi num quod uiximus una?
Affueram puero quod tibi nempe puer?
Tam cito, care, tui iamne es oblitus amici,
Qui uenerabatur teque tuamque domum?
Immemor es totiens num quae dictauerit olim
Seu tua Musa mihi, seu mea Musa tibi?
Ille ego sum quocum studium conferre solebas,
Pieriis quocum fontibus ora dabas.
Quo sine non libri, non gratae cura puellae,
Dicebas quicquid posse placere tibi.
Ille ego sum, laudum nostrarum maximus auctor:
Grandibus in rebus si uoluisse, sat est.
Nonne fui tecum totis, generose, diebus,
Mansit in hac mea dum tuus urbe pater?
Illyricis populis amplissima frena gubernans
Iustitia, meruit qua super astra locum.
Cuius erunt donec uiuet praeconia mundus,
Imperium Venetae dum dicionis erit.
Tertia messis adest forsan uel quarta quod ad te
Scripsit inornatis nil mea Musa iocis.
Quid miser heu feci? Debebat carmina mille,
Mille tibi uersus mittere noster amor?
Non erat absurdum fideique uolumina nostrae
Non inconueniens grandia posse legi.
Dicere ne posses quod te tua cura fefellit,
Credideras in quo non habuisse fidem.
Heu scelus! hoc dubiae posset tibi surgere menti;
Quid tua Lethaeis pectora dantur aquis!
Oblitus non sum rerum, Francisce, tuarum,
Oblitus non est quem pius urit amor.
Desinet insiliens aurata palatia circum
Vnda prius Venetae nobilitatis agi.
Saxea montanos ponet Dalmatia colles
Illyris in Latium uertet et ora solum.
Cuncta prius coeptos reuocabunt flumina cursus
In caput, alba prius nox erit atra dies:
Quam tua de nostris exibit imago medullis,
Quam tuus e nostro dissoluetur amor.
Tempora sed quia sunt nimium distantia primis,
Continuo uariis obruor ecce malis.
Auferor assiduis nunc huc, nunc flatibus illuc,
Vt rapitur tumido cimbula parua noto.
Non potui iccirco tibi carmina mittere nostra:
Carmina, uis dicam? mens nisi laeta facit.
Pulchra serenatae componunt otia mentis
Carmina, carminibus debet abesse malum.
Flamina discerpunt animum contraria nostrum:
Anxietas, dubium, sollicitudo, labor.
Vndique perturbor, series me longa malorum
Iactat et ex duro durius urget onus.
Hinc premit angustae praegrandis inopia uitae,
Hinc inhiat falsis caeca cupido bonis.
Mille procellosos in me consurgere motus
Sentio, proh Lachesis fila seuera meae.
Gramina quot flores, quot habet tua curia patres,
Cum subeant triplici sollicitati gradu;
Quot leuibus uolucres pertentant aera pennis,
Aequora quot pisces, sidera Olympus habet:
Tot mala commotis in me calcaribus extant,
In mea certatim pectora tela ferunt.
Publica priuatos praecedunt damna labores,
Attamen iratos sensimus esse deos.
Credibile est superos his aduersarier oris,
Tam misero quae sunt extenuatae modo.
Quicquid ab exhaustis Turcarum forte procellis
Restitit, id nobis Martia turba rapit.
Haec solet in siluis, inter truculenta ferarum
Saxa, latebrosas gens habitare casas.
Inde soporiferae quamprimum tempore noctis
Opprimit instanter quos tenet alta quies.
Alligat ignotos trahit et per deuia montis:
Libera uenduntur corpora, capta dolo.
Hoc leuius sed enim, quamquam grauis imminet horror:
In laribus propriis non ualuisse mori.
Ad mala tot nostris accessit partibus ingens
Terribilisque fames, durius ense malum.
Monticolae ex altis coierunt rupibus, hi quos
Quam procul edendi saeuus adegit amor.
Vix pedibus sistunt, turgentia membra uideres,
Spiritus his tantum dura sub ossa uiget.
Limina circumeunt, per limina cuncta frequentes
Ore petunt querulo nocte dieque cibum.
Corpora quin etiam prostrata, iacentia passim,
Exonerant animas exonerata graues.
Numina surripiunt humanae pabula uitae:
Proh dolor! heu laesos turba piate deos.
Deucalioneis genus est mortale sub undis,
Exitiale nefas persoluisse satis.
Nunc aliud surgit damnum, grauiora timemus
Supplicia iratum constituisse Iouem.
Iam Phaethonteas meruerunt nostra fauillas
Crimina, tormentis perdimur ecce nouis:
Semen abit iactum; tellus deludit arantes
Sicca; latent Hyades Oleniumque pecus.
Imbribus aspergi noluere salubribus agri
Iam totiens et stat sole perusta seges.
Herba uiret nusquam, solet ut, non gramina rident;
Et tamen aestati uer dedit ecce locum.
Quid tibi commemorem tantos, Francisce, dolores.
Nostra quibus crescens multiplicatur humus?
Quid mala tot numerem, gemebundi maxima luctus
Signa, quibus possent indoluisse ferae?
Sunt alia et liceat multo grauiora fuissent:
Praetor adest nobis qui tamen ista leuat.
Hic requies, nostro sola est medicina dolori,
Solus adest fessis rebus amica salus.
Cuius honoratae propter gestamina famae
Haec placuit nobis scribere, amice, tibi.
Quo celebris Veneta magis exornetur in urbe,
Quo suus in Spalatum clarior extet amor.
Nam quoties praetor, digno se gessit honore
Fecit et in populos munia iusta suos,
Est mihi mos patrius, quis possum laudibus, illum
Ferre, nefas tamquam sit reticere decus.
Vrbe licet Veneta probitas cognoscitur omnis,
Accipe, nam dubitas forsitan iste quis est:
Fulgida lux patriae, regit hanc Aloysius urbem,
Ille Capelleae gloria summa domus.
Quem puto miserunt caelestia numina nobis,
Ne tot ab aduersis obrueremur aquis.
Missus ab augusto non est, mihi crede, senatu:
Decidit e supero sanctus at iste polo.
Iustitiam si quaeris, habet; pietate triumphus
Huic dabitur, meruit religione coli.
Magnanimus, grauis est, constanti pectore, prudens;
Peruius et pronae dexteritatis amans.
Omnia clementer, summa ratione, benigno
Sustinet aspectu consilioque domat.
Tristia quaeque quo facit hic clarescere uultu,
Damna lauat nostros discutiendo metus.
Haud aliter Titan, radiis ubi splenduit albis,
Nebula purpureo lumine nigra fugat.
Sic solet aduersis Thaumantia nubibus Iris
Exhilarare tuas, dure colone, genas.
Puppis ab aequorea rapitur si forte procella,
Sidere Amyclaeo laeta sic esse solet.
Nunc bona promittit, nunc mollia tempora dicit
Affore, constanter tot mala ferre iubet.
Iura petit si quis, geminas sibi porrigit aures,
Ceu quodam numen postmodo uerba refert.
Litibus auditis nunc hos, nunc increpat illos,
Disona concordi pectora pace ligat.
Illius o quotiens actor fuit ante tribunal,
Sponte sua tandem fertur abiisse reus.
Non fora clamosis feruentia litibus augent
Probra, furibundas comprimit ira minas.
Quisquis adit, reuerenter adit; non opprimit Irum
Croesus, auaritiae stat procul inde sitis.
Munera nil prosunt, aequas turbantia leges;
Non prece, non pretio iudicis ardet amor.
Lancibus aequatis examine ponderat ille,
Libra suum nulla parte rependit onus.
O quotiens res est ciuilibus optima rebus
Quando cliens causam non dubitanter agit!
Iudicis arbitrium quod non corrumpitur auro
Nescio quid mixtum cum deitate tenet.
Adde quod hic nobis confinia libera fecit,
A male tranquillis non habitanda uiris.
Semper ab innumeris infesta latronibus ora
Haec fuit, hac nocuis est regione locus.
Cur nisi terribiles quia subsunt ordine colles,
Sunt nemora et frondes, sunt puto causa rubi.
Haec ubi sollerti persensit mente Capellus,
Non potuit tantae crimina ferre necis.
Explorata prius quo sunt factura ruinam,
Nomina, praedonum non inhonora capit.
Sustinuere malae spectacula turpia uitae
Haec etenim meritis praemia digna suis.
Haud minus hic meruit laudis abolendo malignos
Impia quam sceleris gens onerando bonos.
Quid dicam quanti fuit hic solamen egenis?
Hi referant quantis praestita uita fuit.
Tot bona miramur, quae diuidit iste misellis,
Vnde habeat, pietas sed sibi donat opes.
Gratius est superis nihil hac pietate putamus,
Numina nil tantum quam pie facta uident.
Nauita, terrifico ueluti cum sidere nimbus
Ingruit, aspiciens, uela minora parat.
Consilio tetricum tempus praeuiderat olim
Haud aliter nostri maxima cura ducis.
Vndique conflauit uictum prudenter et inde
Instituit ne quo possit ab urbe uehi.
Quod nisi fecisset, puto sic moreremur ad imum,
Aut fierent saeuae saeua pericla necis.
Viuere quis nostrum tam duro tempore posset
Ni uigil hic, qui nos praemonuisset, erat.
Ergo salus nostra est, columen, tutela Capellus,
Vita, fides, animus, dux, medicina, quies.
Huic Spalatum meritos semper debebit honores
Porriget et uictas ad sua dona manus.
Hoc duce Politiae non desperauit iniqua
Conditio, Clysium sub iuga nostra fugit.
Effera Choruatiae populorum nomina toruae
Hoc duce iam Venetos in sua regna uocat.
Et uocitet sine fine precor, quia digna triumphis
Efficit hic, populos qui pietate fouet.
In manibus mors nostra suis fuit, ergo salusque;
Omne bonum dedit hic, reppulit omne malum.
Di sibi concedant quod nos non possumus ipsi,
Quicquid e laurigero principe dignus erit.
Di faciant uobis, quis consultantibus iste
Venerit, externas conciliare plagas.
Libera purpurei supponant colla tyranni
Mundus et, o uestros procidat ante pedes;
Subdita qui meritis loca, qui tractatis amore,
Perpetuus uobis est dicionis honos.
Ista coronatis sunt nobiliora triumphis
Facta, metu quae, ui quaeque cruore carent.
Qua fluit Indus aquis, Ganges, qua Bosphorus alget
Thracius, extremi qua Garamantes arant;
Qua perhibent roseis pronum Titana quadrigis
In mare purpureas abdere nocte rotas;
Proferat imperium Veneti reuerenda senatus
Curia, Romuleis fascibus egregior.
O, utinam uideam Veneti uolitare leonis
Signa, fouent populos nam pietate suos.