175 ¶ Hactenus dixi de schematibus syntacticis: nunc de aliquibus Rhetoricis aliquid adiiciam.

AMPLIFICATIO una ex praecipuis figuris, aut mater potius plurium figurarum, est, qua rem sententiamque aliquam vel inculcamus, vel illustramus, vel maiorem esse, aut denique pluris faciendam ostendimus, quam alioqui esse videbatur. Ei subiiciunt veluti species quasdam hasce, Interpretationem, incrementum aut auxesin, congeriem, contentionem, comparationem, correctionem et ratiocinationem.

INTERPRETATIONEM et Synonymiam esse dicunt, cum eadem res aequivalentibus vocibus aut phrasibus declaratur, aut illustratur. Psal. 35, Age Domine causam meam, cum iis qui mecum contendunt: oppugna impugnantes me. Apprehende clypeum ac scutum, et surge in auxilium meum: profer lanceam, et conclude in occursum persequentium me. Psal. 17, Audi Domine iustitiam, adverte clamorem meum, et ausculta orationi meae. Hoc genere sermonis tum Deus ad nos crebrius utitur, ut nostrae tarditati inculcet ea, quae non facile percipimus, et quibus etiam noster vetus Adam abhorret: tum homines ad Deum, dum fidei suae ardorem votumque erga eum effundunt, seque exaudiri et liberari exposcunt.

Est et aliud quoddam interpretationis genus, usitatum in Psalmis et Prophetis: quo ea quae prius obscurius dicta erant, clarius exponuntur. Isa. 1, Argentum tuum redactum est in scoriam, principes tui sunt perversi: de quo alibi clarius.

INCREMENTUM, auxesis, cum congeruntur voces aut res aliquo modo vicinae: ita tamen, ut semper posteriores sint vehementiores, atque ita quasi crescat vel grandescat oratio. Tale videtur esse illud Psal. 1, Beatus vir, qui non ambulavit in consilio impiorum, nec in via peccatorum stetit, et in consessu derisorum non sedit. Plus videtur esse Stare quam Ambulare: quia perseverantiam quandam denotat: multo vero magis Sedere.

Talis auxesis est 1. Iohan. 1, Quod erat ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod manus nostrae palpaverunt. Plus est audiri rem quam tantum existere eam: plus videri quam audiri: omnium plurimum insuper palpari.

Sic Paulus exaggerat Corinthiorum fastuosum tumorem. 1. Cor. 4, Iam saturati estis, iam ditati estis, sine nobis regnum adepti estis. Primus enim gradus est non esse egenum, sed habere necessaria: secundus, esse divitem: tertius, fieri regem, qui est summus gradus terrenorum bonorum. Talem illi sibi statum in Spiritualibus somniabant.

Alias auxesin dicunt, cum rem minorem significantiore voce notamus: ut, Occidisti hominem, pro, laesisti. De qua supra in Tropis disserui.

CONGERIES Graece συνατροισμὸς dicitur, cum plures voces diversa in specie significantes, sed in genere aliquomodo convenientes, in unum aliquem cumulum congeruntur. Rom. 1. Plenos omni iniquitate, malitia, dolo, scortatione, avaritia, malignitate, contentione, etc. Hae omnes voces in genere conveniunt, quia vitia aut peccata significant: sed specie differunt. Sic et Rom. 3. aliquanto pleniore vitiorum aut scelerum coacervatione pravitas hominum depingitur: Non est iustus, non est qui intelligat, non est qui exquirat: deflexerunt, inutiles facti sunt, non est qui exerceat bonum. Sepulchrum apertum est guttur eorum, linguis suis ad dolum abusi sunt, nenenum aspidum, os diris plenum, veloces pedes ad effundendum sanguinem. Tali multarum diversarumque vocum aut malorum congestione, saepe tum peccata, tum poenae hominum recensentur.

ANTITHETON aut contentio est, cum opposito contrario res illustratur. Isa. 59. Expectavimus lucem, et ecce tenebrae: splendorem, et in caligine versamur. Isa. 5, Expectavi botros, et ecce labruscae: expectavi iustitiam, et ecce clamor. Isa. 1, Quomodo facta est meretrix civitas fidelis? plena fuit iudicio, et iustitia pernoctavit in ea, nunc autem homicidae. Talis contentio, aut per antithesin amplificatio prolixa est. Isa. 43, Non adduxisti ad me pecora holocaustorum tuorum, nec sacrificiis tuis honorasti me: nec ego feci te servire in oblatione Mincha, nec laborare te feci in thure. Non emisti mihi pro pecunia calamum, neque adipe sacrificiorum tuorum inebriasti me: sed fecisti me servire in peccatis tuis, et fecisti me laborare in iniquitatibus tuis, etc. Sic amplificat per contentionem Paulus beneficium Christi, quod cum adhuc impii et inimici essemus, pro iniustis ac impiis sit mortuus, cum vix quisquam pro iusto aut bono moriatur, Rom. 5. et 2. Pet. 2, libertatem illis pollicetur, cum ipsi sint servi corruptionis. Sic etiam Rom. 6, Qui mortui sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in eo? Rom. 8, Si secundum carnem vixeritis, moriemini: Si spiritu carnis actiones mortificaveritis, vivetis. Non accepistis spiritum servitutis ad terrorem, sed Spiritum adoptionis, quo clamatis Abba, pater. Qui secundum carnem sunt, quae carnis sint curant: qui secundum spiritum, quae spiritus. Talia sunt in Scripturis innumera. Deseruistis fontem aquae viventis, et fodistis vobis puteos, non continentes aquam. Exposuistis pecuniam vestram pro nos pane. Multi venient ab Oriente et Occidente, ut accumbant in regno caelorum cum Abraham, filii vero regni excludentur. Huc referri posset parabola trabem habentis, et alienam festucam extrahere conantis.

COMPARATIO est amplificatio collatione similium aut dissimilium, maiorum aut minorum facta: ut cum Prophetae exaggerant peccata Iudaeorum collatione asini aut bovis agnoscentis suum herum: collatione hirundinis et ciconiae agnoscentis suum tempus: collatione Sodomae et Israelis. Item Christi collatio Sodomae et Ninivae, quae poenitentiam egisset: collatione reginae Saba: collatione ipsorum propria, faciem caeli recte diiudicantium, et asinum ac bovem ex puteo in sabbato extrahentium, item ratam et mentam decimantium.

CORRECTIO est, cum dictum nostrum corrigimus: ut Hebr. 6, Atque hoc faciemus, siquidem permiserit Deus: fieri enim non potest. Hac ratione difficultas rei indicatur. 1. Cor. 6, Omnia mihi licent, ut non omnia conducunt: omnia mihi licent, at ego non redigar sub ullius potestatem. Escae ventri, et veterescis: Deus autem et hunc et illas abolebit: corpus vero non scortationi. Hebr. 6, Sed persuasimus nobis, fratres, de vobis meliora, et cum salute coniuncta, etiamsi ita loquamur. Sic 1. Cor. 9, Non scripsi autem haec, ut ita fiat in me.

Previous page

Next page