Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: scientia Your search found 336 occurrences
1 2 3 4
Occurrences 88-120:88. Grisogono, Federik. Speculum astronomicum, versio... [Paragraph | Section]
post sera tempora collocabimus,
tamen interim praeconia tuarum disputationum lectionumque
in Gymnasio Patavino hincinde collecta; orationem
etiam cum tractatu universali in divinas mathematicas
(qui speculum astronomicum iure dici debet, terminans
totam potentiam intellectus humani in omni scientia, quia
compraehendit omnia humana atque divina) impressioni
per me mandata (ut posteris etiam haec innotescant) ad
te mitto. Reliquas vero tuas lectiones doctissimas lectas et
legendas (bono communi consulendo) tibi imprimendas
relinquo. Vale.
Ad
facultatem enim quia omnes artes mechanicas continet,
quibus facultates omnes acquiruntur . Ad sanitatem
etiam, quia totam medicinam continet teste Hypocrate,
medicorum semita veritatis. Medicus (inquit) si non est in
stellarum scientia perspectivus, quis in eius manibus non
confidat: quia caecus non immerito potest diffiniri. Idem
in libro De aëre et aqua. Et si ex altissimis consideraveris,
invenies astrologiam esse potissimam partem medicinae.
Albumazar in suo Introductorio maiori: astrorum cognitio
est
qualem
docti quam plurimi impium semper iudicavere, quia in
multis (sine sale) alienis messibus falcem imposuit.
Quamvis a vulgari turba magnus philosophus iudicandus
sit, quia scripta sua ornatu verborum velavit et furata
habuit; cum tamen scientia non sit de nominibus neque
de ornatu verborum, sed de rebus ipsis – nomina enim
sunt posita secundum convenientiam primorum impositorum,
ut eis passiones, quae in anima sunt, ex subiectis
rebus voce vel litteris significemus primo Peri hermeneias
enim
sunt posita secundum convenientiam primorum impositorum,
ut eis passiones, quae in anima sunt, ex subiectis
rebus voce vel litteris significemus primo Peri hermeneias .
Sed res ipsae sunt ex necessitate naturae de quibus
est tantum scientia; quia scientia est de illis quae sunt per
se et quae aliter se habere non possunt. Accidit enim substantiae
lapideae, quod nominetur lapis: quia Graece non
sic nominatur. Non tamen eidem accidit gravitas vel mobilitas,
quae est sua forma intrinseca vel propria passio,
quae aliter se
posita secundum convenientiam primorum impositorum,
ut eis passiones, quae in anima sunt, ex subiectis
rebus voce vel litteris significemus primo Peri hermeneias .
Sed res ipsae sunt ex necessitate naturae de quibus
est tantum scientia; quia scientia est de illis quae sunt per
se et quae aliter se habere non possunt. Accidit enim substantiae
lapideae, quod nominetur lapis: quia Graece non
sic nominatur. Non tamen eidem accidit gravitas vel mobilitas,
quae est sua forma intrinseca vel propria passio,
quae aliter se habere non
divinas mathematicas. Quae solae eminenter continent facultatem, sanitatem, animam et totam perfectionem humanam humanitus
acquisitam.
vobis viam brevem et facilem (quamvis sint multa in
eis abdita et secreta). Omnia etiam superflua resecare et
necessaria ad perfectam cognitionem huius scientiae adducere.
Ad quidditates rerum descendere et ad sermones
per se, qui sunt apti solvere omnes quaestiones contingentes
in hac scientia. Dico viam brevem, praeterquam in isto
principio, in quo convenit, ut sermo noster dilatetur circa
octo particulas universales reducibiles ad quatuor genera
causarum tactas ab Averroe in prooemio De physico
auditu. Utiles tamen erunt
De physico
auditu. Utiles tamen erunt et necessariae, quando bene
applicabuntur ad istam scientiam. Quibus bene declaratis
declaratae erunt causae omnes, principia et termini,
quibus innititur et fundatur ista scientia. Ideo sermo in
principio debet esse longus, in quo principia declarantur
et termini, ut habitis his facile habeantur et ea, quae sunt
in scientia. Parvus enim error in principio magnus sequetur
in fine (ut refert Averroes in commento quarto tertio
De anima de mente divi
declaratis
declaratae erunt causae omnes, principia et termini,
quibus innititur et fundatur ista scientia. Ideo sermo in
principio debet esse longus, in quo principia declarantur
et termini, ut habitis his facile habeantur et ea, quae sunt
in scientia. Parvus enim error in principio magnus sequetur
in fine (ut refert Averroes in commento quarto tertio
De anima de mente divi Platonis) et Philosophus in Textu
commenti xxxiii primo Caeli. Ignorata enim materia circa
quam (in artificialibus) ignoratur et via motus. Ignorato
etiam fine
in Quadripartitum et Almagestum
Ptolemaei, sunt utilia.
Capitulum primum tractatus primi:
de genere causae efficientis
Euclides igitur Megarensis est efficiens huius artis,
scilicet libri Elementorum; qui quidem in ista scientia
attigit ultimum gradum perfectionis possibilem per naturam:
quia nihil excogitari potest, quin illud idem actu
vel virtute in dictis suis contineatur bene intellectis et
bene applicatis ad ipsas res. Efficiens vero rei subiectae
arti non datur in tota mathematica, ex quo neque datur
necessario, quod non sit demonstratio in genere
causae finalis; cum omne agens agat propter finem secundo
Physicorum. Sed ubi non est materia ex qua, non
est efficiens, quo circumscripto tollitur certe omnis finis.
Restat igitur sola demonstratio in genere causae formalis,
quia est scientia sexto Metaphysicae et cum omnis
scientia sit per demonstrationem a priori vel a posteriori.
Sed in ista non a posteriori, quia causae in ea sunt aeque
prius notae nobis et naturae, ergo a priori. Ita tamen,
quod conclusio priorum demonstrationum sit
agens agat propter finem secundo
Physicorum. Sed ubi non est materia ex qua, non
est efficiens, quo circumscripto tollitur certe omnis finis.
Restat igitur sola demonstratio in genere causae formalis,
quia est scientia sexto Metaphysicae et cum omnis
scientia sit per demonstrationem a priori vel a posteriori.
Sed in ista non a posteriori, quia causae in ea sunt aeque
prius notae nobis et naturae, ergo a priori. Ita tamen,
quod conclusio priorum demonstrationum sit praemissa
sequentis demonstrationis. Quia omnia posteriora natura
Capitulum secundum: de genere causae materialis
Subiectum vero huius artis, scilicet libri Elementorum
vel principiorum Euclidis, est quantitas. Quae accipitur
pro genere causae materialis, circa quam. Quae est duplex
(ut infra videbitur), quod praecognoscitur in scientia duplici
praecognitione : ideo neque demonstratur primo
Posteriorum. Sed quia titulus huius artis est liber Elementorum
vel principiorum, qui quidem ab omnibus exponitur,
quod ideo dicitur principiorum propterea, quia apud
priscos
: ideo neque demonstratur primo
Posteriorum. Sed quia titulus huius artis est liber Elementorum
vel principiorum, qui quidem ab omnibus exponitur,
quod ideo dicitur principiorum propterea, quia apud
priscos iste liber habebatur loco logicae, quae est principium
in omni scientia. Quae quidem expositio est ex toto
falsa et ruinosa. Quia logica est de syllogismo fabricando,
hic vero nulla ars talis data est, de qua solius est logici.
Imo (quod fortius est) praesupponit logicam, quia semper
hic vel est processus diffinitivus vel demonstrativus; quod
utrumque
quem ego viderim. Unde cum in isto libro subiectum sit
magnitudo et cum nulla magnitudo cognoscatur, nisi
prius habeamus rationem cognoscendi illam, quae quidem
ratio cognoscendi est ab actu ix. Metaphysicae textu
commenti xx; cum etiam omnis ratio cognoscendi sit principium primum in scientia, quia est metrum et mensura
ex x. Metaphysicae, sequitur quod hic principali intentione agitur de principiis cognoscendis, quia de mensuris, actu omnium mathematicalium et in potentia omnium naturalium et divinorum, ut infra latius in capitulo
primo
Quinarius enim numerus nullo mensuratur, nisi unitate,
tamquam suo parente. Istam etiam rationem triangulus in
figuris sibi vendicavit, quia est parens et mensura omnium
figurarum rectilinearum . Cum de non rectis lineis non
sit scientia praeterquam de circulo, cuius est tantum una
scientia, sicut et una diffinitio: quia figura, in qua lineae a
centro ad circumferentiam ductae sunt aequales. Unde
sicut unitas est mensura in quantitate discreta, linea in
tamquam suo parente. Istam etiam rationem triangulus in
figuris sibi vendicavit, quia est parens et mensura omnium
figurarum rectilinearum . Cum de non rectis lineis non
sit scientia praeterquam de circulo, cuius est tantum una
scientia, sicut et una diffinitio: quia figura, in qua lineae a
centro ad circumferentiam ductae sunt aequales. Unde
sicut unitas est mensura in quantitate discreta, linea in
continua, et triangulus erit in figuris, de
potentiis. Sic est in illis intelligentiis
secundum Philosophum. Nec mirum tantam
diversitatem esse in mensuris. Hoc enim naturale est.
Philosophus enim x. Metaphysicae dicit, quod in omni
praedicamento est reperire metrum et mensuram, ad hoc,
quod de unoquoque scientia habeatur, ex quo patet nostram
expositionem esse veram, tam ad intentionem mathematicam,
maxime ipsius Euclidis, cuius doctrinam
imitamur, quam etiam ad intentionem naturalem et metaphysicam,
de quibus necesse est omnem artificem scientificum
primo cognitionem habere.
est de obiecto prius noto nobis, quam naturae.
Sed mathematica tam simpliciter, quam ordine procedendi
est de prius notis nobis et naturae. Ex quo in plus se
habet secundum utramque differentiam: quam divina et
quam naturalis. Ex quo patet, quod per applicationem
est ratio cognoscendi in omni scientia, non solum nostra,
verum est etiam ratio cognoscendi ipsius intellectus divini
(secundum divum Boethium), quia ea ratione, qua
intelligit, eadem etiam et producit xii. Metaphysicae. Sed
ratione mathematica intelligit, ergo et producit. Et hoc
est quod divus Plato medio mathematico
volui, sed omnium
veritatem amans omnium veritatem secutus sum.
Sed ubi altum pelagus divi Platonis natare proposuimus,
aliqua dicemus. Qui per idem medium mathematicum
cognovit esse unum, quod in mente sua, principium esse
dixit. Quod tamen celare voluit, ne tam divina scientia
vilesceret, cui etiam sutores per viam incumbere possent,
si palam illud fecisset. Sed voluit, ut sola vi et lumine intellectus
agentis cum propriis speculationibus ad tantam
divinitatem et felicitatem (ut decet) quilibet pervenire
debeat. Unde quaecumque scripsit, sub illo principio
intelligentiis secundis tempore
et natura (secundum veritatem catholicam), quamvis
secundum peripateticos non sit prioritas temporis in substantiis
abstractis, quia in aeternis non prius tempore est
unum quam alterum, quamvis in illis sit ordo perfectionis.
Tamen de tali numero difficilis est scientia. Maxime
apud peripateticos, qui negavere Ideas Platonis, ut sunt
abstractae a singularibus. Tamen Aristoteles certe non
sensum, sed verba Platonis impugnavit. Quia tales ideae
apud Platonem sunt ipsi numeri vel rationes in mente divina
existentes (ut supra probatum est), quod certe
suae ordinatae operationis,
circa etiam praecones suae voluntatis ordinatae ab aeterno, quae sunt corpora caelestia; et haec eadem, sola extensione, habet considerare omnes effectus infra concavum orbis lunae, scilicet quaecumque sunt in sphaera
activorum et passivorum. Haec enim est illa scientia, qua
praeterita et futura praesentia facimus. Qua cognoscimus
fatales dispositiones hominum ad mores et ad vitia. Ad
exaltationes et depressiones . Ad divitias et paupertates.
Ad religionem et militiam ei oppositam. Haec est etiam
modo ad expositionem ipsius
textus libri Elementorum Euclidis. Quem intendo omni
cum diligentia explanare ad veram intentionem ipsius
Doctoris adducendo sermones per se et descendendo
ad ipsas quiditates rerum. Laborabo etiam in dictis meis
esse clarus et facilis, quo quidem processu in hac scientia
opus est. Iste igitur liber prima sui divisione secatur
in prooemium et tractatum, secunda ibi triangulum aequilaterum. Prima iterum in duas: in prima ponitur scientia
per diffinitionem ipsarum magnitudinum, longitudinis
tamen
rerum. Laborabo etiam in dictis meis
esse clarus et facilis, quo quidem processu in hac scientia
opus est. Iste igitur liber prima sui divisione secatur
in prooemium et tractatum, secunda ibi triangulum aequilaterum. Prima iterum in duas: in prima ponitur scientia
per diffinitionem ipsarum magnitudinum, longitudinis
tamen et latitudinis. Quia de his ad decimum huius
pertractatur, quia de puncto, linea et figura et angulis. De
tertia vero dimensione, scilicet profunditate, agitur a decimo
agitur de mensura. Quia etiam primo incipit consideratio
de mensura. Et etiam ratione demonstratum est cum impugnaverim omnes exponentes titulum libri, scilicet quare
dicitur liber Elementorum vel principiorum. Dicitur enim
principiorum propterea, quia mensura est principium in
omni arte et scientia. Deinde dicit ibi: Principium autem
mensurae punctum vocatur. Hoc non videtur esse verum,
Mensura est ratio cognoscendi. De qua mensura multa supra diximus. Ideo hic manus ab illis abstineo. Solum
tamen inferam ex isto loco (ut supra promiseram), quod
agitur de mensura. Quia etiam primo incipit consideratio
de mensura. Et etiam ratione demonstratum est cum impugnaverim omnes exponentes titulum libri, scilicet quare
dicitur liber Elementorum vel principiorum. Dicitur enim
principiorum propterea, quia mensura est principium in
omni arte et scientia. Deinde dicit ibi: Principium autem
mensurae punctum vocatur. Hoc non videtur esse verum,
quia anima, superficies, pondus, latitudo et profunditas
sunt mensurae, non tamen harum principium punctum
est. Solutio: dico quod argumentum veritatem concludit.
Tamen littera sic est
in
perfectam cognitionem rei et Dei benedicti; et hoc est nostrae
imperfectioni imputandum, quia nisi per sensata et
ab effectu in cognitionem procedimus, per Philosophum
textu commenti 2. primo De physico auditu. Tertio arguitur
contra praedictam diffinitionem: quia de puncto non
datur scientia ergo neque diffinitio. Probatur sic: illud
quod non est, illius scientia non est. Sed punctum non est.
Ergo puncti scientia non est, ergo neque diffinitio. Quia
diffinitio nobis aggenerat scientiam primo Posteriorum.
Argumentum patet cum maiori primo Posteriorum textu
commenti 5. et
imputandum, quia nisi per sensata et
ab effectu in cognitionem procedimus, per Philosophum
textu commenti 2. primo De physico auditu. Tertio arguitur
contra praedictam diffinitionem: quia de puncto non
datur scientia ergo neque diffinitio. Probatur sic: illud
quod non est, illius scientia non est. Sed punctum non est.
Ergo puncti scientia non est, ergo neque diffinitio. Quia
diffinitio nobis aggenerat scientiam primo Posteriorum.
Argumentum patet cum maiori primo Posteriorum textu
commenti 5. et minor arguitur. Cui nihil correspondet ex
parte rei, illud non est, quia
effectu in cognitionem procedimus, per Philosophum
textu commenti 2. primo De physico auditu. Tertio arguitur
contra praedictam diffinitionem: quia de puncto non
datur scientia ergo neque diffinitio. Probatur sic: illud
quod non est, illius scientia non est. Sed punctum non est.
Ergo puncti scientia non est, ergo neque diffinitio. Quia
diffinitio nobis aggenerat scientiam primo Posteriorum.
Argumentum patet cum maiori primo Posteriorum textu
commenti 5. et minor arguitur. Cui nihil correspondet ex
parte rei, illud non est, quia est fantasticum et chimericum
per Doctorem subtilem
ista, scilicet res materiales transferre de
ordine in ordinem et facere eas potentia intelligibiles, actu
intellectas. Et hoc erit, quando ipsas a materia depurat 3.
De anima; et abstrahentium non est mendacium secundo
Physicorum. Unde ex ipsa solutione colligitur, quod scientia
mathematica distinguitur a naturali et a metaphysica
penes diversum modum considerandi, qui quidem diversus
modus considerandi est intrinsecus ad hoc, ut scientiae
inter se distinguantur. Mathematicus enim abstrahit
a materia sensibili
inter se distinguantur. Mathematicus enim abstrahit
a materia sensibili secundum diffinitionem tantum, quia
non secundum esse. Naturalis autem utraque consideratione est in materia, divinus vero utroque modo
abstrahit a materia. Et cum ipsa mathematica sit scientia
realis 6. Metaphysicae, ergo non habet esse in intellectu,
sed in ipsa re extra intellectum.
De speciebus linearum: Capitulum tertium
Linea proprie principaliter a mathematico consideratur
nostri problematis notandum est, quod Aristoteles fuit
regula in natura et quamvis in multis celaverit artem (ut
hic et in libris Peri hermeneias ), quam vobis una die
reserabo; ubi est tota ars resolutoria et compositiva, sine
qua non est scientia perfecta, sine qua etiam est negata
abstractio quiditatis a quiditate usque ad ultimam quiditatem.
Qua ignorata, si quid scimus, id certe confuse
scimus. Quare Aristoteles nihil sine forti ratione dixit, sed
circa omnia fuit sollicitus. Primo enim quando accepit tria
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.