Your search found 296 occurrences

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report

Occurrences 93-172:

disputans cum Satana et Pharisaeis, dicta Scripturae aut sub obscura, aut etiam male ab adversariis detorta, collatione aliorum dictorum illustrat ac explicat. Sic etiam ipsi Apostoli in synodo sua, et alias in epistolis ac concionibus, dicta Scripturae inter sese conferre sunt soliti. Mandatum quoque expressum Christi est, de illustrandis Scripturarum locis mutua collatione, Ioan. 5. cum inquit: Scrutamini Scripturas. Scrutatio enim est, non tantum unius loci consideratio: sed multorum examinatio, ac inter sese collatio solers, simul et religiosa. Cur porro ex

vere eruditi esse ad regnum caelorum, dent omni studio operam, ut utrunque Testamentum nocturna diurnaque manu versando, idque diligentissime in omnibus eius arcis ac thesauris scrutando, ita penitus pectoris sui penu caelesti sapientia repleant, ut inde vetera ac nova (iuxta Christi dictum ac mandatum) depromendo, etiam, alios adeo ditare ac beare possint, ut verbum cognitioque Dei in eis abundantissime habitet, utque fiat fons saliens in Dei gloriam, ac vitam aeternam. Porro, quod CLAVIS SCRIPTURAE nomen huic Operi imposui, facile agnosco, hoc tum invidio sum valde esse:

infra in voce ARBOR. ABIICERE est, cum quodam odio aut nausea negligere, aut a se removere. Sic Deus dicitur per metaphoram, abiicere, aut non abiicere a se, vel totum populum, vel singulos homines. Psal. 94, Non abiiciet Deus populum suum 1. Sam. 15. Quoniam abiecisti mandatum, abiecit te Dominus, ne sis amplius rex. Ionae 2, Abiectus sum a conspectu Domini. Isa. 41: Elegi te, non abieci. Sic contrâ crebro dicitur populus abiicere legem Dei. Isaiae 5, Amos 2. Sic Paulus

constrictique teneantur, aut saltem actoris accusatione in famentur, seu (ut sacrae literae loquuntur) impiificentur: quos postea iudex ut innocentes vinculis illis soluit, aut absoluit, ἀπολύει. In Ecclesia autem Christus ministris suis potestatem et mandatum dedit, ut homines sua peccata, veluti tristissima quaedam vincula agnoscentes et liberationem condonationemve eorum a Deo per et propter mediatorem petentes, idque coram eis profitentes, absolvant, iuxta illa sua dicta Matthaei decimosexto et decimooctavo. Et dabo vobis claves

ecclesiae absolutio. Sicut etiam contrarium, damnum aut malum affert ligatio seu excommunicatio: licet impoenitentes ac increduli iam per sese plus satis vinculis peccati, irae Dei, poenarum ac tyrannidis Satanae vincti constrictique sint. Atque haec est Absolutioni contraria potestas, seu mandatum. Caeterum quod Absolutio, Iustificatio et Remissio peccatorum idem sint, in Disputatione mea de Iustificatione copiose demonstravi. ABSORBERE idem quod devorare, seu subito ac prorsus perdere, per Metaphoram. Ierem. 51. Absorbuit me rex Babylonis, quasi draco. 1. Corinth.

ADVENA, vide in voce PEREGRINUS. ADIAPHORON Graece, Latine indifferens seu res media dicitur. Vox vero haec in sacris literis non reperitur, cum de ipsa re plurimus sermo fiat. Vocatur autem sic in Ecclesia, quicquid per sese nec probatum nec improbatum, vetitum aut mandatum est a Deo, praesertim vero in religione: ut, certum tempus constituere rebus sacris agendis, vestitus, musica, pulsus, lectiones, ordo partium ac caeremoniarum in concionibus et sacramentis administrandis, in coniungendis novis nuptis, et similibus: in quibus tamen omnibus rebus utilis

cultum, utpote carnali homini perfacilem, ruere, eumque hypocritice praestare, ac in eo summam pietatis collocare. Nam veram cordis obedientiam, veram agnitionem, timorem, et alios spirituales animi motus exhibere Deo nequeunt, Caeterum cum pii vera fide externum aliquem cultum aut opus a Deo mandatum praestant, nihilominus in spiritu Deum colere dicuntur: sicut Paulus dicit, se docendo Evangelion colere Deum, aut servire ei in spiritu, Romanis primo Distinguunt vero recentiores Theologi Adorationem istam religiosam, in Duliam, Hyperduliam, et Latriam: quo scilicet sic suam

περίψημα, purgamentum et iuramentum, 1. Corinth. 4. ubi Paulus dicit, se aliosque synceros doctores pro extremis piaculis, quibus orbis terrarum polluatur, haberi. Cum enim mundus ex mandato Dei seductores pro anathematibus habere deberet, invertit id Dei mandatum, ac veros doctores pro extreme execrandis et tollendis anathematibus habet. Concludit enim ibi Apostolus hanc suae tristissimae sortis descriptionem grandi epiphonemate, veluti si diceret: In summa, quid multis opus est? tam tristis et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio

etiam significare idem quod Probare. Psal. 5, Quoniam Deus non volens iniquitatem tu es: id est, non desiderans: ut sane in Hebraeo est Caphez. Voluntas aliquando ipsam sententiam, quam quis vult, significat. Hebr. 10, Ecce Deus adsum ut faciam voluntatem tuam: id est, tuum mandatum aut praescriptum. Sic Isaiae 23, Voluntas Domini per manum eius dirigetur: id est, institutum et propositum. sicut supra ostensum est, Beneplacitum aliquando hanc vim habere. Sic in precatione Dominica petimus, ut fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut

explicat: nempe quod sit verus ac naturalis homo, constans anima et corpore, natus ex Maria. Estque in hoc nomine communicatio idiomatum observanda: non enim iuxta divinam naturam filius hominis est Christus. Iesus communissima appellatio est. Divino enim consilio sic est nominatus, angelo hoc mandatum perferente ad Iosephum, ut infantem, quem Maria esset paritura, vocaret Iesum, addita insuper etymologia ac ratione nominis: Ipse enim, iniquit, salvum faciet populum suum, a peccatis suis. Matt. 1. Est igitur Iesus, officii nomen. Disputant autem ac confligunt eruditi de hoc nomine

עץ Eza, quod proprie secretam quandam consultationem denotat. Sunt etiam consilia quaedam religionis, sententiae, quae non simpliciter sunt imperatae, sed nobis permissae: ut, contrahere coniugium, aut non. 1. Corinth. 7. de quo Paulus affirmat, se non habere mandatum, sed tantum dare consilium. Similia forte quamplura in rebus Adiaphoris reperiri ac nominari queant. Scholastici plura consilia numerant, et quidem eiusmodi, quae partim sunt severissime mandata a Deo: ut, non irascendum, non iudicandum, et similia, partim quae sunt electicia, quaedam ex

ut vero Deo tribuitur: et filio contra exinanitio, quod pater donaverit et miserit filium, eique mandata redimendi et docendi humani generis tradiderit. Quapropter filius tanquam iam servus, dicit se ab illo missum: se eius, non suam voluntatem facere: illum honorificare, seque tantum eius mandatum exequi, et doctrinam docere, non suam. Quare illum etiam ut servus ubique invocat, ab eo opem petit, et omnia in cum ut suum Dominum refert: cum et ipse tamen cum illo semper operetur, et plenam potestatem habeat animam suam ponendi et recipiendi. Domini porro nomen magis filio convenit,

ergo est, ac si communi usu loquendi diceremus, Neque audisti, neque vidisti eum. Sic Paulus Rom. 1. dicit, Non probaverunt habere Deum in noticia aut agnitione: pro, non lvaunt vere Deum agnoscere. Deum exacerbare, et irritare, Num. 14, et Hebr. 3, est, non obediendo ei, contraque eius mandatum et voluntatem agendo, eum offendere et irritare. Deus salutis, Psal. 17. pro Deus salvans. Deus iustitiae: pro, iustificans, aut innocentiam nostram asserens et defendens, Psal. 4. Coram Deo aut facie eius esse, saepe significat illi notum esse: ut

id est, ad dubitationem redeat. Sic Paulus Roman. 14 dicit: Qui autem comedit, si diiudicat, id est, si dubitat, damnatur: pro peccat graviter. Actor. 10 mandat Deus Petro, ut proficiscatur ad Cornelium, nihil diiudicans: id est dubitans aut haesitans, quin recte ac secundum suam voluntatem et mandatum agat. Sic et Matt. 21, Marci 11: Si habueritis fidem, et nihil diiudicaveritis in corde vestro: id est, haesitaveritis. Sic Abrahamus Rom. 4 dicitur non diiudicasse: pro, dubitasse de promissione Dei. Iacob. 1, pulchre depingit animum diiudicantem, aut dubitantem, quod sit instar

perdam, nulli parcendo. sicut ipse mox exponit, inquiens: Consumam homines et animalia, consumam aves caeli. Sic et 1 Samuelis 16 reperitur: Sunt ne finiti pueri? id est, num omnes produxisti in meum conspectum? Finis consummationis, Psalmo 119. Omnis consummationis vidi finem latum tuum mandatum nimis. id est, omnia quantumvis praestantia, solida, et probe absoluta ac perfecta intereunt: sed verbum Dei manet in aeternum, firmum ac ratum credentibus. Finis legis dicitur Christus, ad salutem omni credenti: Romanorum decimo De cuius loci sensu varie disseritur, tametsi tandem

ac si homo indueret vestimentum, eoque opertus operaretur. 1. Paralipomenon 12. Spiritus induit Amasam principem. id est, potenter eum movit ac excitavit, etc. et 2. Paral. 24. Spiritus autem Dei in duit Zachariam, id est, excitavit eum ut obiurgaret populum transgredientem mandatum Dei. Corruptibile et mortale hoc induet incorruptibilitatem et immortalitatem: id est, mutabitur in talem conditionem aut naturam, fiet tale: prima Corinthiorum decimo quinto: Verum ibi alia ratio est figurae. Dicumur enim et exuere aut deponere hoc tabernaculun, ut vestimentum

regnum populi iustificati erigere. Dicitur etiam induisse arma vindictae et zeli. id est hisce instructum venisse ad expugnandum regnum Satanae, et erigendum suum. INDURARI aliquem ab aliquo, aut cor alicuius ab ipso indurari est, pertinacem ac impoenitentem facere, ne Deum eiusve mandatum curet. Exposuimus enim supra, durum et lapideum, aut etiam adamantinum cor significare impium, quod scilicet nullis minis aut tonitruis verbi Dei, nullis etiam promissionibus perfodi, conterique aut emolliri possit. 1 Sam. 6. Cur induratis corda vestra, aut potius aggravatis? dicunt

transgreditur. Aliquando etiam poenam aut loesionem ex tali affectu progredientem significat. ut Rom. 13, Magistratus est vindex ad iram. i. poenam. Et, Obedite magistratui non tantum propter iram, sed et propter conscientiam. i. non tantum propter poenam a magistratu imminentem, sed et ppter mandatum Dei. Rom. 3, Num est iniustus Deus, qui inferat iram? i. poenam. Ira pro suo effectu ponitur. Crebro usurpatur in malam partem, de pravo ac temerario iracundiae contra proximum affectu. ut, Ira viri iustitiam Dei non operatur, Iacobi 1. i. irati faciunt facta Deo non placentia ac

qui tandem erumpit in clamores et maledicta, atque adeo verbera. Alias ita connectitur nomen irae Furori, quasi ira sit quaedam proprietas aut natura furoris, sicut ille ait, ira brevis furor est. ut 1 Sam. 28, Nec fecisti iram furoris tui in Amalec: id est, Dei valde irati sententiam aut mandatum contra Amalec non es executus. ubi ira furoris, pro gravissima poena aut vastatione Dei ponitur. Iosuae 7, Aversus est Deus ab ira furoris sui. i. placatus est post punitum Achan. Sic Moyses dicitur egressus a Pharaone cum ira furoris: pro, vehementissime commotus. Addere adhuc ad

facta significet. Verum quod ea probatio non valeat, manifestum fit ex illo ipso loco, si modo singula eius membra diligenter velut in parallelis lineis inter sese conferantur. Sunt enim ibi duo diversa inter se collata Primum prohibitio, ne sic vivant, sicut antea: Deinde, mandatum de nova vita recte instituenda. Habet igitur is locus duo contraria, nempe veterem et novam vitam: et sicut tota summa sententiae, ita et singulae uoces aptae sunt, quae per antithesin sibi invicem opponantur seque invicem

Quod [?: ] potissimum de morali dicitur, tamen etiam aliarum partium legis divinae impletionem a Christo factam eum intelligendum est. Matth. 7, Haec enim est Lex et Prophetae. Matth. 22. In duobus praeceptis tota lex et [?: ] nes Prophetae pendent: Quod est magnum mandatum in lege. Rom. 3. Dilectio est impletio legis. Qui enim [?: ] lexit, legem implevit. Iohan. 8: In lege vestra scriptura est, quod duorum hominum testimonium etc. [?: Non--- ] quam vero lexomnia decreta complectitur, quae Deus per Moysen populo

Thora, doctrina, a docendo deducta: quod facile ostenditur ratione ipsius etymologiae, esse generalissimum nomen. Nam omnes partes aut materiae sacrarum literarum, aut religionis doctrinae, aut institutiones quaedam sunt. Mizua מצוה mandatum aut praeceptum, a zava praecipiendo: sed praecipere non raro etiam promittere significat. Psal. 133 Quoniam ibi Dominus mandavit benedictionem: ut hoc verbum non raro tum de praeceptis, tum etiam de promissionibus, verissime exponi queat ac debeat. Mandatum igitur

mandatum aut praeceptum, a zava praecipiendo: sed praecipere non raro etiam promittere significat. Psal. 133 Quoniam ibi Dominus mandavit benedictionem: ut hoc verbum non raro tum de praeceptis, tum etiam de promissionibus, verissime exponi queat ac debeat. Mandatum igitur aliquando de ipso Evangelio rectissime exponitur: ut Iohan. 12 Mandatum patris vita aeterna est: id est, Patris promissio de Christo affert secum vitam aeternam. Sed de voce Mandati, postea in verbo Mandandi agetur. Huk הק, vel Hukim, ab

non raro etiam promittere significat. Psal. 133 Quoniam ibi Dominus mandavit benedictionem: ut hoc verbum non raro tum de praeceptis, tum etiam de promissionibus, verissime exponi queat ac debeat. Mandatum igitur aliquando de ipso Evangelio rectissime exponitur: ut Iohan. 12 Mandatum patris vita aeterna est: id est, Patris promissio de Christo affert secum vitam aeternam. Sed de voce Mandati, postea in verbo Mandandi agetur. Huk הק, vel Hukim, ab insculpendo deductum, quia leges olim tabulis lapideis, aut etiam aereis insculpi

inculcans mandatorum Dei sollicitam observationem, utitur verbo Samar custodire, observare: sicut et Christus ipse inquit, Si quis sermones meos custodierit. Confunduntur nihilominus communi [?: us- ] aut abusu crebro istae diversae voces: ac idem saepe valet Lex quod Testimonium, Mandatum, Praeceptum, Statutum, Iustificatio, Verbum, Doctrina, Eloquia aut Eloquium: sicut videmus Psal. 119 promiscue istis omnibus vocibus uti, aut etiam abuti, pro tota doctrina, aut etiam religione. Caeterum ut ad nomen Legis [?:--deamus ] , exposuimus initio

causa efficiens peccati, peccatum autem sit causa poenae seu mortis. Omne. n. factum ideo malum bonumve habetur, quia est superioris lege aut mandato prohibitum aut praeceptum: et quicunque punitur, aut etiam praemio afficitur, ideo poena praemiove dignus censetur, quia aliquid vel prohibitum vel mandatum perpetravit. Galat. 2 Quod si ex lege sit iustitia, Christus frustra mortuus est. Si. n. nostris operib. legi praestitis iustificari et salvari possemus nihil certe Christo indigeremus. Sed Christus ob hoc ipsum nobis datus est, ut quoniam lex nos salvare ne qui [?:-uit ] ,

domus, super vertice montis erit. Ezech. 43. pro, ista erit ratio aut forma templi. Dari legem in omnibus provinciis, Esther 8. Ut daretur lex in omnibus provinciis: id est, decretum promulgaretur. Legem egredi a rege, Dan. 2. id est, ferri ab eo sententiam, decerni, mandari, tradi mandatum ministris, ut exeuntes passim publicent: de hoc loco et supra in Exeo et Egredior dixi. Facere cras secundum legem hodiernam: Esther 9 pro, ut hodie actum factumve est. Et ita ingrediar ad regem, quod non est secundum legem: Esther. 4. pro, quod est praeter morem aut

adhibere, quod non tantum licet, sed et conducit, aedificat proximum ac Ecclesiam, et denique veram libertatem pii hominis conservat. Ponantur ergo sane hi gradus iuris, aut eius quod alicui licet, quo hinc tanto clarius tales periphrases iudicari queant, positis speciebus liciti. I. Licitum mandatum, est Decalogus, et omnia mandata Dei. Haec enim ita licita sunt, ut etiam severissime a Deo exigantur. II. Licitum probatum, est coniugium, et tota vita communis, ac quicquid omnino est a Deo ordinatum, non tamen proprie ad religionem cultumque Dei spectans. III.

adtaphoricum, sunt res neutrae, quae perinde in utramque partem licitae et a Deo permissae sunt. IV. Licitum permissum, aut indultum est: ut, quod Abrahamus dormit cum ancilla, volente id ac petente Sara. item quod Paulus 1. Cor. 7 dicit, se dicere secundum indulgentiam, non secundum mandatum. Tale forte fuit, quod Apostoli praesente Christo non ieiunarunt, ac lu [?:-erunt ] . De hoc genere videtur posse intelligi illud Clementis Alexandrini: Qui facit omnia quaelicet, ille facile incipit etiam ea facere quaenon licet. V. Licitum toleratum est quoddam adhuc

Spiritum, cui non poterunt resistere sapientes. Sic et Paulus dicit Corinthiis: Vultis ne experimentum sumere loquentis in me Christi? Multo vero significantior est hic sensus: quia etiam is per alium loquitur, qui cum ipse a loco et tempore sermonis absit, solum instruxit loquuturum: simulque ei mandatum tradidit, quid aut quo modo suo nomine loqui debeat. Sic princeps per legatum loquitur. Sed hic Deus ipse in corde prophetae existens, per os eius loquitur: sicut Zacharias dicit, quod Deus sit locutus per os sanctorum qui a seculo fuerunt. Consonat vero cum hoc illud Psalmi, Audiam quid

[?: De- ] et Ieremiam appellat cap. 1. Tuigitur accinge lumbos tuos, et surge ut loquaris ad eos omnia quae ego mandavero tibi. Ne formides a facie illorum, etc. Exponitur in sequentibus, quomodo debeat esse accinctus [?: ] fortis. Papistae hoc Christi mandatum Apostolis [?: ] tum, ad suum caelibatum trahunt: sed ex Ieremiae exemplo, qui uxoratus fuit, et aliis locis satis apparet, esset violentissimam glossam, vel potius luculentam perversionem Scripturae. Hanc porro locutionem D. Petrus primae primo etiam ad animam transfert,

Si verum dicis, si verum Gellia mandas,
Edisti nunquam Gellia tu leporem. Ubi mandas, omnino significas aut nuncias notat. Sic de Mandatis Apostolicis aliqui Act. 15 exponunt, quod idem voleat ac bescheidt, responsum, rescriptum, instructio, non severum mandatum. Manda remanda, habetur in Vulgari versione Isa. 28. de quo loco et verbis dicetur in Praeceptum. Mandare, aut praecipere in generali quadam significatione interdum prohibere significat: quia non tantum affirmativa, sed negativa praecipiuntur aut mandantur: illa ut fiant, haec

interdum prohibere significat: quia non tantum affirmativa, sed negativa praecipiuntur aut mandantur: illa ut fiant, haec ut non fiant. Sic etiam vox Praecepti utranque speciem denotat. Sic saepe in Mose reperitur: Si quis peccaverit, et fecerit aliquid eorum quae praecepit Deus, et prohibuit. Mandatum, aut manducata testimonia, iudicia, statuta, verbum, lex, et similia, Psal. 119, et saepe alias, synonyma sunt. Psal. 2, Narrabo [?:-ut ] praedicabo decretum, vel mandatum. Dominus dicit ad me: Filius meus es tu, hodie genui te: Pete a me,

quis peccaverit, et fecerit aliquid eorum quae praecepit Deus, et prohibuit. Mandatum, aut manducata testimonia, iudicia, statuta, verbum, lex, et similia, Psal. 119, et saepe alias, synonyma sunt. Psal. 2, Narrabo [?:-ut ] praedicabo decretum, vel mandatum. Dominus dicit ad me: Filius meus es tu, hodie genui te: Pete a me, ac dabo tibi gentes haereditatem tuam. ubi decretum [?:-ut ] mandatum itidem promissionem significare [?: vide-nt ] . Sic enim exponit ipsemet Psalmus, de promissione inquiens: Pete a me, et dabo

similia, Psal. 119, et saepe alias, synonyma sunt. Psal. 2, Narrabo [?:-ut ] praedicabo decretum, vel mandatum. Dominus dicit ad me: Filius meus es tu, hodie genui te: Pete a me, ac dabo tibi gentes haereditatem tuam. ubi decretum [?:-ut ] mandatum itidem promissionem significare [?: vide-nt ] . Sic enim exponit ipsemet Psalmus, de promissione inquiens: Pete a me, et dabo tibi haereditatem, etc. MANDUCARE, aliquando per metaphoram spiritualem fruitionem significat. ut Ioann. 6, Nisi

Numer. 10 Profecti sunt a monte Domini. Idem et mons Dei nominatur, Exodi 31 et 18, et est idem qui et mons Horeb. Incurrere se [?: ] montem sanctitatis Dei, Psalmo 99, est eiusve [?: ] religionem ac ministerium agnoscere, accipere et sequi. Allusio autem est ad mandatum et morem orantum Iudaeorum, qui incurvati versus montem Syon, [?:-t ] ubicunque erat tabernaculum et arca, orabant: sicut et Daniel versus Hierosolymam respiciebat orans. [?:-locare ] fortitudinem super montem alicuius: id est, alicuius fortem ac conditionem

liber: aut sicut Anacreon dicit, mortuus non concupiscit: vel sicut Itali, Homo morto non faguera, Ein tode hund beisset nicht. Peccatum revixit, ego autem sum mortuus. id est, veniente lege agnovi magnitudinem peccati. contritus ac in desperationem de mea iustitia adductus lum. Et repertum est mandatum, quod erat ad vitam, cedere mihi in mortem. Rom 7. id est lex quae proprie docet veram iustitiam ac vitam, nunc nostra culpa nihil aliud potest nisi ut nos condemnet, et ira Dei oneret, sicque nobis cedat in mortem. Ibidem, Num igitur bonum factum est mihi mors? id est, num mihi causa

Marco evangelista) munus in templum aut [?: ] bonam oblatum. Sic igitur eludebant illi praeceptum de honorando et iuvando patre. Iuva patrem, dicebat verbum Dei. Glossa Pharisae orum mandatum explicabat, Iuva patrem, scilicet offerendo in templo: sic enim ei Deum ipsum reddes propitium, quod ei longe magis proderit, quam si tantum ei alimentum in culinam allatum fuisset a te filio. Munera mittent sibi invicem, Apoc. 11. id est, valde laetabuntur, et sibi invicem

aliud dici, vel quippiam fieri aut dari. tametsi non desit et hic discrimen. Cum vero dicit Christus, se venire in nomine Patris: non tantum eius gratia se venire indicat, sed etiam ab eo iussum, et eius doctrinam afferendo: ut complectatur causam efficientem, formalem et finalem adventus: i. mandatum, quod est causa efficiens: doctrinam, aut totam (ut loquuntur) credentiam aut commissionem, seu mandata, tradita de modo agendi, docendi, patiendi et omnia ordinandi, quae sunt quasi causa formalis adventus: et denique finalem, nempe ut glorificetur pater caelestis, non ipse. Quod si,

canticum illud in terra Iuda, Urbs fortis est nobis, etc. Novum significat interdum in Sacris literis idem prorsus ac [?: ] seu diversum a priori. Solent se interpretes multum [?: ] quere, quid sit quod Christus praecipiens de charitate, vocet id mandatum novum, cum sit vetustissimus. Sensus autem eius dicti Iohannis decimotertio, τολὴν κανὴν δίδωμι ὑμῖν est. Mandatum novum, id est aliud, do vobis. Prius etenim in hoc eodem capite et [?: co- ] cione aliud mandatum

priori. Solent se interpretes multum [?: ] quere, quid sit quod Christus praecipiens de charitate, vocet id mandatum novum, cum sit vetustissimus. Sensus autem eius dicti Iohannis decimotertio, τολὴν κανὴν δίδωμι ὑμῖν est. Mandatum novum, id est aliud, do vobis. Prius etenim in hoc eodem capite et [?: co- ] cione aliud mandatum dederat, de fugienda ambitione, sectanda humilitate, et mutua concordia. Significat igitur Novum hic, idem quod aliud. Potest id [?: ] libus exemplis probari. ut

vocet id mandatum novum, cum sit vetustissimus. Sensus autem eius dicti Iohannis decimotertio, τολὴν κανὴν δίδωμι ὑμῖν est. Mandatum novum, id est aliud, do vobis. Prius etenim in hoc eodem capite et [?: co- ] cione aliud mandatum dederat, de fugienda ambitione, sectanda humilitate, et mutua concordia. Significat igitur Novum hic, idem quod aliud. Potest id [?: ] libus exemplis probari. ut Exodi 1, Surrexit rex novus super Aegyptum, qui non noverat Ioseph. ub. Septuaginta verterunt

in Luca post cenam, se [?: ] nere Apostolis ut in regno eius super mensam [?: ips-- ] edant ac bibant secum. Novum ergo significat [?: al- ] aut multum diversum ab illo, ipsi aliisque hominibus in hac vita consueto 1. Iohan. 2 videtur paulo aliter accipi mandatum vetus ac novum. Torquent sane se interpretes, varias eius loci expositiones afferentes. Sed videtur ipsemer Apostolus explicare horum epithetorum rationem. Nam cum dixit vetus, mox addit causam, bis repetens: ideo esse veterem doctrinam, quia habuerint eam inde a principio, ex quo in

afferentes. Sed videtur ipsemer Apostolus explicare horum epithetorum rationem. Nam cum dixit vetus, mox addit causam, bis repetens: ideo esse veterem doctrinam, quia habuerint eam inde a principio, ex quo in [?: Ch-mo ] instituti sint. Sic eandem etiam mox vocat doctrinam aut mandatum novum, exponens causam appellationis, quia veteres tenebrae ignorantiae, impietatis ac pravae vitae interierint, et contra vera novaque haec doctrinae ac pietatis affulgeat. Ita doctrina charitatis erga Deum ac proximum tum vetus est, quia ipsis [?: ] ab initio institutionis,

OBUMBRARE. Vide in Umbra. OCCASIO, est opportunitas temporis, aut etiam aliarum circumstantiarum, ad agendum aut omittendum aliquid. Paulus aliquanto aliter hac voce utitur, idque non uno modo. Rom. 7 inquit, Peccatum occasione sumpta genuit in me omnem cupiditatem. i. per illud mandatum: ut habet recentissima versio. vel potius, Peccatum sumpta occasione per mandatum, genuit in me omnem cupiditatem: i. venenum illud diabolicum, infusum homini, seu innata malitia (quam peccatum originale vocamus) intelligens a Deo per legem severissime quaedam prohiberi, et contra alia

etiam aliarum circumstantiarum, ad agendum aut omittendum aliquid. Paulus aliquanto aliter hac voce utitur, idque non uno modo. Rom. 7 inquit, Peccatum occasione sumpta genuit in me omnem cupiditatem. i. per illud mandatum: ut habet recentissima versio. vel potius, Peccatum sumpta occasione per mandatum, genuit in me omnem cupiditatem: i. venenum illud diabolicum, infusum homini, seu innata malitia (quam peccatum originale vocamus) intelligens a Deo per legem severissime quaedam prohiberi, et contra alia mandari, tanto magis coepit niti in vetitum, et contrarias illi divinae normae

Os, per metalepsin aut metonymiam iam praecedentia se, iam vicissim sequentia significat. Praecedentia vero, voluntatem, sententiam, cogitationem, mentem ac voluntatem, quae homo per os sermonemque erga alios declarat. aliâs porro sequentia os: ut sunt, sermo, sensus sermonis, edictum, aut mandatum sermone propositum. De hisce significationibus ordine dicam. Voluntatem aut animum alicuius notat in hisce exemplis. Gen. 24, Quaeramus os eius: i. interrogemus quid animi aut voluntatis ipsa Rebecca in hac re habeat, Iosuae 9, Os Domini non interrogaverunt:.i. voluntatem ac

Isaiae quinquagesimotertio, et 1 Petri secundo. id est, sermone suo nihil falsi, nihil impii, multo minus fraudulenti dixit. [?: ] re devorabunt Israelem, Isa. 9 pro, avidissime, totoque affectu. Vicinum huic est, licet aliquanto ulterius ineffectus descendat, quando significat mandatum: quod admodum crebrum est, ut in hisce exemplis est videre. Ad os alicuius aliquid facere: id est, secundum [?: ] ius praescriptum aut mandatum. Exodi 17, Profecta est Israel ad os Iehovae. Sic Exodi 38, Quod numeratum fuit secundum os Mosis. Iosuae 13, Calebo

Israelem, Isa. 9 pro, avidissime, totoque affectu. Vicinum huic est, licet aliquanto ulterius ineffectus descendat, quando significat mandatum: quod admodum crebrum est, ut in hisce exemplis est videre. Ad os alicuius aliquid facere: id est, secundum [?: ] ius praescriptum aut mandatum. Exodi 17, Profecta est Israel ad os Iehovae. Sic Exodi 38, Quod numeratum fuit secundum os Mosis. Iosuae 13, Calebo filio [?: ] nae dedit partem secundum os Domini ad [?: Ieho- ] 1 Regum decimoseptimo: Vivit Dominus, si erit [?: p- ] via,

numeratum fuit secundum os Mosis. Iosuae 13, Calebo filio [?: ] nae dedit partem secundum os Domini ad [?: Ieho- ] 1 Regum decimoseptimo: Vivit Dominus, si erit [?: p- ] via, nisi ad oris mei verba: id est, secundum meum [?: ] scriptum aut mandatum. 2 Reg. 23. Ut daret argentum ad os Pharaonis. pro, sicut Pharao praescripserat, et mandaverat, aut iniunxerat. Sic Iob trigesimotertio En ego iuxta os tuum pro Deo. id est, En ego [?: disp- ] contra te pro iustitia Dei, sicut tutemet optasti. 2 Reg. 24, Certe iuxta

aut doctrinam ac dogmata eius. Psalm. [?: ] Posteri ipsorum in ore ipsorum ambulabunt i. impii posteri mores, sententias et praescripta maiorus [?: ] rum sequentur. Transgredi os Domini: 1 Sam. 15. [?: ] quia transgressus sum os Domini, et sermonem.i. mandatum Domini. Ponitur et pro testimonio, quod est itidem quasi quidam effectus aut sensus sermonis Deut. 17, In ore duorum aut trium testium interficis tu. pro, ad testimonium, vel consentienter testantibus [?: ] bus aut trib. hominibus. Sic et illud accipiendum est. In ore duorum

Blasphemantes igitur agnitam veritatem, huic sese opponunt. Alia porro omnia peccata Remissibilia esse dicuntur. inter quae numerari solet Peccatum contra conscientiami id est, cum scientes et volentes, perseveranter, non subito motu aliquid prave agimus contra Dei praescriptum, aut mandatum: quod genus in Sanctis negatur esse: sicut Ioannes ait, natos ex Deo non peccare, sed semetipsos a talibus lapsibus custodire. Talia peccata contra conscientiam sunt etiam, neglectio precum, item permittere regnare veterem Adamum, et omnino non sedulo conari obedire Deo. Haec peccata si

peccatum sine lege mortuum est: et peccatum lege veniente revixit. Ubique significat ipsum peccatum originale: illud enim nisi arguatur et accusetur a lege, ignoratur, sicutid ab omnibus sapientibus est ignoratum: tum etiam non perinde nititur in vetitum, ac non furit contra Deum, eius mandatum ac verbum, quod plane ignorat. Sed veniente lege, tum agnoscitur, tum excarnificat conscientiam, tum denique furit ac impellit hominem, ut miserum mancipium suum, contra Deum et eius legem. Quod ergo hic dicit, peccatum sine lege esse mortuum, et per legem reviviscere: et quod supra

ac fortunarum integritatem aut incolumitatem interdum notat. Dare perfectionem. 1. Sam. 14. Saul sortem proiiciens, ac quaerens cuius culpa Deus sit iratus, dicit, Da perfectionem: qua voce petit a Deo, ut det veram ac sinceram sortem, vere monstrantem reum. Omnis perfectionis vidi finem, latum mandatum tuum nimis: Psal. 119: Vulgata habet, Omnis consummationis. Consummatio aut perfectio vocatur res perfecta aut absoluta. quasi dicat Psaltes, Nihil in tota rerum natura est tam praestans aut absolutum, quin intereat. At lex vel verbum tuum manet in aeternum. Posses per

et gloria ei est praeterire praevaricationem. id est, dissimulanter et quasi connivendo transire offensas: ut supra indicavi, verbum Praetereundi aliquando neglectionem complecti. PRAEVARICOR verbum, pro diversis Hebraeis Vulgata versio usurpat. Significat autem peccare aut niolare mandatum Dei. Actor. 1, quasi pro deficere ponitur: Ut accipiat sortem ministerii huius et Apostolatus, a quo praevaricatus est Iudas, ut abiret in locum suum. id est, unde descivit aut digressus est, vel aberravit. Crebra admodum haec vox cum suis derivatis in Sacris est. Sic et 2 Regum 8,

id est, praecipuo summoque studio opes sunt sectandae. secunda demum cura adhibenda est in assequenda virtute et honestate. Sic Scriba quispiam Marci 12 quaerit, quod' nam sit primum praeceptum? id est, summum, maximum, praecipuum. Quare in Matthaeo est capite vigesimosecundo: Quod est mandatum magnum in lege? id est, maximum, posito positivo pro superlativo. Sic illud Rom. 3: Quae est igitur praestantia Iudaei? Primum quidem, quod concredita sint eis oracula. id est, primum, aut primarium, seu praecipuum est illud. PRIMUM adverbium, pro prius saepe ponitur.

patrib. factas de mittendo redemptore, reipsa eorum posteris Iudaeis seu circumcisis praestaret. Haec enim promissionis optima ac solidissima confirmatio est, cum reipsa praestatur. Omnes promissiones Dei in ipso sunt Etiam et Amen, 2. Cor. 1. id est, certae ac ratae, immobilesque. Hoc est mandatum primum in promissione, Eph. 6. id est, habens promissionem: nempe quartum, de honorandis parentibus. In significat ibi cum, sicut in ea praepositione supra dixi: vel etiam dicas, quod ea praepositio alteri substantivo alterum adglutinat sicut adiectivum, ut idem sit ac Est primum

est mandatum primum in promissione, Eph. 6. id est, habens promissionem: nempe quartum, de honorandis parentibus. In significat ibi cum, sicut in ea praepositione supra dixi: vel etiam dicas, quod ea praepositio alteri substantivo alterum adglutinat sicut adiectivum, ut idem sit ac Est primum mandatum promissivum. De qua constructione in Nominib. 2. Petr. 3. Ubi est promissio adventus eius, id est, an' non irrita et falsa est facta promissio Christi de eius extremo adventu et iudicio? PROMISSUM: pro, res promissa, aut bonum promissum. Luc. 24, Mittam promissum patris. Rom. 9

hoc relativum una cum suo antecedente, aut cum alio pronomine in eodem membro: de quo Hebraismoin Regulis Universalibus, de Constructione nominum ac pronominum. Quod fuit verbum Iehovae ad Hieremiam. Hieremiae primo, quadragesimoseptimo, quadragesimonono: pro, hic est sermo, aut doctrina, aut mandatum quod Dominus dixit ad Hieremiam. Quis, Matthaei vigesimo quarto videtur idem significare, quod Qualis et Quantus. Quis putas esse bonus et fidelis servus. pro, o qualis et quantus, quam beatus et felix erit. Galatis quarto, Quae igitur beatitudo vestra? id est: ô qualis et

ordinabis eos. id est, singulis Sabbatis diebus Terram perficere Sabbata sua: Levit. [26.] Perficiet [?: ] Sabbata sua cunctis diebus, quibus erit desolata. Idem 2. Paral. 36. quasi diceret, Quandoquidem vos voluistis concedere septimum annum in Sabbatum terrae, secundum meum mandatum, et alia etiam mea praecepta violastis: ego dabo eis satis Sabbatorum, curabo ut multis annis libera a vobis et inculta iaceat, ut [?: ] colendo eam vexetis et veluti affligatis, nec illa vobis fructus ferendo sese defatiget. Iter Sabbati, fuit spacium, quantum licebat

in altero acrimonia cernitur. Haec ut conveniat coniuncta esse, declarat proverbium vulgo iactatum: Oleum et sal oportet emere. Mare salis, est Sodomiticum mare, quod forte est salsum: cum alia stagna, quae Iudaei etiam maria vocaverunt, fuerint dulcia. Gen. 14 et 19, uxor Loth contra mandatum Dei retro respiciens, vertitur in statuam salis. Dubium est, an revera merum sal facta sit: vel mutata in eum lapidem, qui ob similitudinem quandam salis habet nomen. Christus Marci nono inquiens, Omnis homo igne salietur, et omnis victima sale salietur: videtur aliquo modo exponere

solum vel tantum iustitiam tuam celebrabo. Posses commode et sic vertere, Tibi ipsi aut in teipsum peccavi. ut sit amplificatio peccati. quasi diceret, Non tam peccavi in secunda Tabula laedendo proximum, quam in prima contra teipsum agendo, ut qui sciens ac volens neglexerim ac violaverim tuum mandatum, tuamque contempserim autoritatem, et insuper causam praebuerim ut nomen religioque tua apud impios blasphemaretur. Solent enim sic peccata amplificari, aut eorum amplitudo declarari. Hanc sane confessionem sui peccati facit David praesente et accusante eum Nathan, inquiens 2 Sam. 12:

sed et desiderium eius auget. de quo sic August. de Spir. et lit. Quod ait Apostolus, Litera occidit, etc. intelligendum est eo modo vel maxime, quod apertissime alio in loco dicit: Concupiscentiam nesciebam, nisi lex dixisset, Non concupisces. Et alibi: Occasione accepta peccatum per mandatum fefellit me, et per illud occidit. Non concupisces, saluberrimum praeceptum est, etc. sed ubi sanctus non adiuvat Spiritus, inspirans pro concupiscentia mala concupiscentiam bonam, etc. profecto illa lex quamvis bona, auget prohibendo desiderium malum,

illud. Levit. 27, Secundum quod aestimaverit sacerdos, sic statuetur. Sic supra audivimus verbum Stabit. Dan. 6: Statuere statutum regium, et roborare pactum. id est, evulgare edictum inviolabile. Unde nomen Statitum, id est, decretum. Porro Statuere cogitationes, verbum, iuramentum, mandatum aut legem, significat nonnunquam reipsa praestare. Ierem. 23, Non avertetur furor Domini, donec fecerit, et donec statuerit cogitationes cordis sui. Sic et 30 cap. loquitur. id est, donec consilia, quae cogitavit, reipsa exequatur. Psal. 119, Statue servo

cer- ] Christus quoque a diabolo tentatus, ut se [?: praecip- ] ret de pinnaculo templi, dicit illud fore Dei tentationem, quae sit prohibita Deuteronomii sexto. [?: T- ] igitur, teste Christo, Deum, est aliquid sine mandato [?: D- ] aut etiam contra mandatum Dei, praesertim in religione, agere, instituere, et conari, et alioqui desertis [?: ] nariis mediis aut remediis, ad aliqua nova et [?: abs- ] confugere. ut, cum Christus posset per gradus ad [?: ] constructos, de pinnaculo: templi descendere:

aut remediis, ad aliqua nova et [?: abs- ] confugere. ut, cum Christus posset per gradus ad [?: ] constructos, de pinnaculo: templi descendere: [?: te- ] set Deum, si secundum Satanae instigationem sese deorsum praecipitasset. Sed si habuisset expressum mandatum Dei, non fuisset tentatio Dei. Christus [?: dic- ] tentatus per omnia nobis similiter, ut affici posset [?:-su ] infirmitatum nostrarum: Hebraeorum quarto. et [?: ] sus 2 inquit: Nam ex eo quod passus est tentatus [?: p- ] iis qui

contra ius ac fas ordinemus. Oblato itaque testamento, in primis quaerere solemus, num testator idoneus sit: id est, an testamenti factionem habuerit. Quod autem Christus testamenti factionem habuerit, hoc est ius testamentum faciendi, passim testificatur Scriptura: maxime generale hoc mandatum patris de caelo sonans, Hic est filius meus dilectus, hunc audite, etc. Item: Omnis potestas mihi data est. Eôdem facit, quod illi traditum est regnum usque ad fines terrae: quodque passim affirmat, se non alia, aut aliter loqui, quam prout pater sibi mandaverit ac

vultus sui comedere panem: et quod qui non vult laborare, ille ne comedere quidem debeat. Qua re observandum est, cum Paulus commendat traditiones, loqui eum de usitatissima Scripturae sacrae doctrina, non de humanis traditiunculis per quas et propter quas perinde nunc Papistae irritum faciunt mandatum Dei, sicut olim pharisaei et Iudaei, teste Christo, factitarunt. Aliquando tamen etiam de externis traditiunculis hominum, aut patrum, sicut eas Paulus et Christus vocant, usurpatur, idque plerunque in peiorem partem, ac cum reprehensione earum, ut noxiarum ac impiarum. Illud sane valde

horrendus strepitus et tubarum clangor. Clangite tuba in Sion, et tarantarizate: Ioel 2. id est, convoca populum ad poenitentiam, luctum et preces. Transire facies tubam iubilationis. Levit. 24. id est, clangore tubae indicabis adesse iubilaeum. Tuba extrema vocatur illud imperium aut mandatum Christi, quo evocabit mortuos ad resurrectionem et iudicium. 1. Cor. 15, Momento et ictu oculi in ultima tuba. Tuba enim canet, et mortui resurgent. Sic 1. Thess. 4. Nam ipse Dominus cum hortationis clamore et voce archangeli ac tuba Dei descendet de caelo: et qui mortui fuerunt in

nostri est: sed ut id [?: ] non male ad verbum exponi potest de Apostolis ac discipulis ipsius, quos ab omni cura ac opera rerum [?: ] narum abstrahebat ad scholam suam, paulo post ablegaturus per orbem terrarum ad instituendas novas scholas: ita non est universale mandatum ad omnes Chrisianos, si ad verbum exponatur: quos postea Paulus [?: os---- ] pie posse non modo brutarum et mortuarum rerum possessionem habere, sed etiam hominum aut mancipiorum, [?: id- ] Christianorum. Metaphorice itaque intelligendum est id mandatum de quadam

non est universale mandatum ad omnes Chrisianos, si ad verbum exponatur: quos postea Paulus [?: os---- ] pie posse non modo brutarum et mortuarum rerum possessionem habere, sed etiam hominum aut mancipiorum, [?: id- ] Christianorum. Metaphorice itaque intelligendum est id mandatum de quadam renunciatione aut abiectione [?: ] huius mundi, de qua Paulus 1. Cor. 7. inquit: Qui habent uxores, sint ut non habentes, qui flent, ut non [?: ] ; qui gaudent, ut non gaudentes: qui emunt, ut non possidentes: qui utuntur hoc mundo, ut non abutentes. id

difficilis quaestio. Exod. 18. Levia verba. pro mollibus: Psalm. 55. Rectum verbum, Deuteron. 13, est sermo verus. Verbum Dei esse aut fieri ad aliquem, est, Deum cum aliquo loqui. Sic saepe dicitur, verbum quod ad Oseam et alios prophetas, item, verbum quod vidit: id est, doctrina aut mandatum, quod Deus eis patefecit, ut populo, exponant. Sic Verbum Dei esse in manu alicuius. Fuit verbum Iehovae in manu Haggaei: cap. 1. pro, Deus loquutus est ad Haggaeum, et per ipsum ad populum. Sic 1. Regum 16. Verbum Iehovae fuit per manum Iehu prophetae super Basan.Sic,

alias de facto accipitur. Genesis vigesimoquarto: A Domino egressum est verbum istud. id est, Dominus ipse est author istius negotii. Sic Ezechiel 33. Audite quod nam sit verbum, quod egreditur a Iehova: id est, quid Deus dixerit. Sic Esther septimo: Verbum est egressum ab ore regis: id est, mandatum. Sic et 1. capite: Egrediatur verbum regis a conspectu eius. Faciemus omne verbum quod est egressum ex ore nostro: Ieremiae 44. id est, quicquid diximus. Verba indicare: 1. Regum decimo: Salomon indicavit reginae Saba omnia verba eius, non fuit verbum absconditum a rege quod non

id est, in eorum historiis. Sic initio libri Nehemiae est titulus, Verba Nehemiae filii Hachaliae, etc. id est, historia. Sic, Verba Ieremiae. In verbis alicuius aliquid facere. Ingressi sunt Levitae in mandato regis, in verbis Iehovae, ad mundandum templum: id est, secundum mandatum ac praescriptum Iehovae. primo Regum vigesimo: Dixit ad proximum suum, in verbo Iehovae percute me: id est, ex mandato Iehovae. Sic primo Regum decimotertio: Verbum enim fuit ad me in verbis Iehovae. id est, iniunctum mihi fuit nomine et mandato Dei, ne ederem ibi. Primo Samuelis

et multiplicabatur. Act. 13, Praedicabant verbum Dei in synagogis Iudaeorum. Appellatur autem verbum Dei a causa efficiente. nam Deus id verbum revelavit, et proponit in eo suam voluntatem, quam vult omnes homines nosse ac sequi: et est ipse Deus in eo verbo efficax, licet homines id iuxta Dei mandatum proponant. Verbum labiorum Dei: Psal. 17. Eloquium et eloquia Domini, Dei, Sancti Israel: Psal. 12, Eloquia Domini, eloquia munda. Psal. 18. Eloquia Domini igne examinata. Ps. 115. Eloquium Domini probavit eum. Psal. 107,

Quod autem vidisti secundo ad eandem rem pertinens somnium, firmitatis indicium est, eo quod fiat sermo Dei, et velocius verbo Dei, et velocius impleatur. Esaiae 1, Visio Esaiae filii Amos. Lucerna lumen, lux: Psalmo 119, Lucerna pedibus meis verbum tuum. et lumen semitis meis. Psalmus. 6. Mandatum lucerna est, et lex lux. Pluvia: Psalmus sexagesimo nono, Pluviam voluntariam effundis Deus, haeredicatem tuam laborantem tu recreas. Esaiae quinquagesimo quinto, Quomodo descendit imber, et inebriat terram. Oseae 6, Veniet nobis sicut pluvia, sicut sera pluvia terrae. Item: Quid

in Gen. deliciae. Iudaea, confessio. Hierosolyma, visio pacis. Sion, specula: et recte. nam haec civitas David in monte constructa est. Babylon, confusio, sive transitio. Aethiopia, tenebrae. Aegyptus, tribulatio, sive tenebrae. Tyrus, angustia. Romani, sublimes, vel tonantes. Sinai, mensura, sive mandatum. sive tentatio, vel amphora mea. Gehenna, vallis gratuita. Quidam aestimant appellatam hanc a valle Gehennon, quae est iuxta murum Hierusalem. Hebraei, transitores. Sadducaei, iustificati. Pharisaei, divisi. Galilaei, volubiles. Samaritae, custodes, eo quod â Babyloniis illic ad custodiam

611. 5 malum videre ib. 13 mala facies ib. 20 Malitia ib. 26 malitiae et nequiciae fermentum ib. 38 Mammon ib. 63 Manna 612. 38 Mando 613. [?: ] mandatum, aut mandata ib. 54 Manducare ib. 63 manducare aut comedere panem doloris ib. 68. 69 manducare cinerem 614. [?: ] manducare corpus, et bibere sanguinem Christi ib. 5 etc. Mane

consistens 52. 31
I. IOHANNIS. 2 Quid quid est in mundo, est concupiscentia carnis et oculorum 770. 59. 60 Scribo vobis praeceptum vetus, etc. 957. 12. 13 etc. Fratres, non scribo vobis mandatum novum, sed antiquum quod habuistis ab initio, etc. 736. 56. 57 etc. Qui non diligit, manet in morte 615. 64 Et omne peccatum est ἀνομία, seu iniquitas 457. 59 Filius Dei

28 τὸ δικαίωμα 506. 38 dies expiationum, aut propitiationis 976. 3 dilectionis aut probationis gradus 775. 36. 37 dilectio, charitas et amor, quid differant 242. 15 dilectionis mandatum, sive doctrina, quomodo nova 736. 67 etc. dilectio quomodo sit vinculum perfectionis 242. 59 Diodorus Siculus de muro Ninives, a flumine deiecto 919. 4. et seqq. disputantium quis olim mos fuerit 527. 61 etc.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences

Click here for a KWIC Report