Your search found 2123 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1701-1800:

etiam hoc tempore quidam mordicus retinent: ac sane aliquatenus illa ferri posset, praesertim si exitum aut praxim consideremus: quia tantum temporaria bona per legem contingunt: sed si ipsum ius consideremus, non possumus negare, Legem esse datam ad vitam: et quod, qui fecerit ea, vivet in eis, sicut Christus ait: Hoc fac, et vives. 14 Verior tamen et utilior distinctio est, quod Legis promissiones sint conditionales, flagitantes plenissimam obedientiam, praesertim ad obtinenda Spiritualia ac aeterna bona: Evangelicae vero sint sine conditione ac gratuitae, sicut Paulus

Capitibus, in hac ipsa Generalium Regularum parte agetur. Haec autem praecipua sunt: Nullas similitudines aut parabolas per omnia convenire, aut applicandas esse: sed tantum in principali scopo: Item Similitudines ac parabolas magis illustrare, quam confirmare. Et denique, Non omnia probari in eis rebus, unde similitudines quantumvis bonarum rerum petuntur. Possunt enim etiam pessimae optimis in aliquo convenire. DE MULTIPLICI DIVISIONE SACRARUM LITERARUM. 1 Nunc porro ad divisionem sacrarum literarum progrediemur: nam et hoc plurimum ad

studiosis Theologiae nulla certe ostentatione ingenii, aut stulta curiositate proponere volui: sed propter multa, eaque non vulgaria commoda, quae mox recensebo. Quoniam vero hae breves delineationes necessario obscurae sunt, tum quia singulis vocibus veluti punctis res magnae et difficiles in eis notantur, tum quia etiam ipsa methodorum nomina ac series sunt plerisque ignotiores: ideo brevem quoque declarationem illarum studio publici boni adiiciemus, quae ipsas, earumque lineamenta ac consensum lectoribus illustrent, ne vel odio habeant non intellecta, vel sine omni fructu ea

Ecclesiam et sese patri submittat ac offerat, ut ille sit omnia in omnibus, sicut mox initio in prima illa creatione fuit, et multo etiam gloriosius maiorique cum maiestate. Nec mirum est, Sacras literas historice tradi. nam et methodus utriusque est Synthetica, et pleraque sunt in eis historica, aut res gestae. ut, Creatio, lapsus, legislatio, promissionis datio, doctrinae ac sacramentorum totiusque religionis constitutio, hominum vocatio, incarnatio, passio, resuscitatio, et extremum iudicium. Quae per synthesin commodissime, suoque naturali ordine exponuntur.

prorsus per individua traditae. Nam passim multae universales sententiae, praesertim in Psalmis, Prophetis, et toto Novo testamento interseruntur: quibus singularum personarum tractationes ad totum genus accommodantur. 21 Deinde, cum de singulis personis Scriptura agit, plerunque de eis ita agit, ut totum genus per eas intelligi velit: vel etiam omnes homines, in eis tanquam in fontibus quibusdam aut parentibus includit. Ut initio creationis necesse est Scripturam de uno quodam loqui, quia tantum unus fuit: sed in eo uno vult indicare, totum genus humanum sic ad imaginem Dei

in Psalmis, Prophetis, et toto Novo testamento interseruntur: quibus singularum personarum tractationes ad totum genus accommodantur. 21 Deinde, cum de singulis personis Scriptura agit, plerunque de eis ita agit, ut totum genus per eas intelligi velit: vel etiam omnes homines, in eis tanquam in fontibus quibusdam aut parentibus includit. Ut initio creationis necesse est Scripturam de uno quodam loqui, quia tantum unus fuit: sed in eo uno vult indicare, totum genus humanum sic ad imaginem Dei conditum esse, sic mundi dominio donatum, sic mandatum obedientiae proposita vita

ducit, et quasi integrum corpus doctrinae in corde illorum format, praeter ac supra omnem humanam intelligentiam. 29 Postremo, quod attinet ad demonstrationes, recte quidem in rebus humanis aut creaturis ex ipsarum rerum natura ac cohaerentia, principiisque earum ac primis hominis de eis noticiis, et denique ex usu et experientia demonstrationes quaeruntur: at in scientia de Deo, quis melius rem tantam, et adeo ab omni nostro sensu ac captu remotam novit, quam ipsemet Deus? Nemo enim novit patrem nisi filius, et cui volet filius revelare. Nemo etiam novit filium, aut ad eum

Scripturis deprompta, quae evidenter citra tropum, et omnino citra obscuritatem atque necessariis consecutionibus, id quod rei caput est, stabiliunt. His inquam conditionibus allegoriae locum obtinebunt: certumque est, ita explanatas non modo nihil obfuturas, verumetiam commoditatem haud parvam ex eis percipiendam. Enimvero delectant in primis, excitantque animos segnes et fastidiosos, in oratione praesertim gravi atque longe: ubi profecto si quid inexpectatum aut argutum profertur, eo taedium levari omnes protinus sentiunt. Quamobrem et Rhetores studiose praecipiunt, de iis quae

arbitrio moderans, angeli et pii ei adhaerentes, et contra satan ac impii contra pios decertantes cernantur, considerentur, ac perpendantur: utque inde tum Dei omnipotentia, omni sapientia et infinita bonitas, tum etiam piorum fides in Deum, simulque admixta imbecillitas, atque adeo praepotens in eis vetus Adam una cum adiuncta cruce, tum et satanae impiorumque malitia et furor contra Deum, pios et omnem honestatem ac pietatem emineat, cernaturque, Hic igitur non res militaris, non etiam scientia vel politica, oeconomica, vel castrensis, ut ex politicis historiis, sed praecipue theologica

et aliarum praecipuarum rerum quae in ea regione sunt. 5 Videndum ut accurate observentur causae et occasiones, principiaque, progressus et fines rerum gestarum, et ubi unaquaeque narratio incipiat aut desinat, num cohaereat cum praecedentibus aut sequentibus: aut quoquo modo cum eis connexa, vel etiam affinis ei sit. 6 Animadvertantur et omnes circumstantiae personarum, locorum, temporum, causarum et consiliorum: praesertim vero ipse summus architectus aut nauclerus, moderatorve totius negotii diligentissime in omni historia observetur, quid ille ibi agat, aut

bona laudabiliaque facta patrum et sanctorum, sed etiam mala, non ut imitemur, sed ut agnoscamus tum humanam pravitatem, quae in sanctis quoque adhuc militat, contra legem Dei: tum vicissim misericordiam Dei, et efficaciam passionis filii eius, qui non abiiciat eos, sed clementer regat ac condonet eis eorum peccata propter mediatorem: sicut et Paulus dicit, se in exemplum divinae misericordiae omnibus propositum esse. Contra Papisticae narrationes, ut quae aliam religionem aliudque regnum caelorum habent, suos sanctos prorsus sine peccato finxerunt. Quo facto, dum eos ultra modum

quod illae alias includant, alias excludant suas illas metas, a quibus incipiunt, aut in quas desinunt: ut ibi etiam exemplis temporis ostendi. Haec Regula plurimum in hoc genere valet. 4 Nonnunquam igitur incompletum tempus completis vocibus exprimitur: ut anni nominantur integri, cum eis plures menses deficiant: sicut etiam vicissim aliquando abundantes dies aut menses non nominat. Sic Dominus dicitur post triduum resurrexisse: cum tres dies in sepulchro non complesset, sed tantum attigisset. Sic 1. Reg. 15 legimus, Abiam regnasse annis 18, Ieroboam tribus annis: cum mox eius

sibi, etc. Hoc vero nosse prodest, tum ad id ut maiori reverentia, diligentia, timoreque ea scripta perlegamus, (nam trementibus ad sermones suos, Deus pollicetur Spiritum ac intelligentiam, iuxta illud. Timor Domini est initium sapientiae:) tum etiam ad hoc, ut eo rectius uti eis libris doctrinaque eorum queamus, scientes quantum eis tribuendum sit. 3 Observetur etiam summa ac scopus eorum doctrinae, qui fuit primum, promissionem de benedicto semine, eiusque adventu ac beneficiis, suis Prophetiis illustrare: hominesque in eius expectatione et fiducia

tum ad id ut maiori reverentia, diligentia, timoreque ea scripta perlegamus, (nam trementibus ad sermones suos, Deus pollicetur Spiritum ac intelligentiam, iuxta illud. Timor Domini est initium sapientiae:) tum etiam ad hoc, ut eo rectius uti eis libris doctrinaque eorum queamus, scientes quantum eis tribuendum sit. 3 Observetur etiam summa ac scopus eorum doctrinae, qui fuit primum, promissionem de benedicto semine, eiusque adventu ac beneficiis, suis Prophetiis illustrare: hominesque in eius expectatione et fiducia confirmare. Deinde, instantes poenas tum suo populo, tum et

de aliquibus negociis agendis aut omittendis, praesertim tempore bellorum ac difficultatum aliarum. Denique cum eos vel reges aliive magistratus, aut totus populus, vel etiam singuli aliqui homines de rebus futuris, aut alioqui dubiis, praesertim maioris momenti, consulere voluerunt, habuerunt ab eis certa responsa. 4 Non solum vero in genere peccata accusarunt, et ad pia opera homines hortati sunt: sed saepe etiam de singulis aliquibus factis bonis aut malis, aliquos ex speciali Dei revelatione et mandato convenerunt: ut Isaias Sobnam, Ieremias Paschur, Ebedmelech, et quosdam

12 Huius rei maxima et continua cura esse debet: quando alias in tot transitionibus, digressionibus, patheticis orationibus, multa videbuntur male cohaerentia, quaedam etiam pugnantia coniungi. Ergo observet unusquisque, dum Prophetas legit, haec sequentia: Ubi in eis taxentur vitia, aut commendentur virtutes: Ubi praecepta aut exhortationes. Ubi promissiones, aut consolationes, aut comminationes. Ubi de rebus ad religionem pertinentibus,

videatur, atque unus hic liber iusta quaedam omnium sacrorum librorum Epitome agnosci possit. Quocirca qui hunc legit, omnes legit: et qui hunc mediocriter intelligit, stratam apertamque habet viam, quam ad intelligendos reliquos ingrediatur. 2 Aliquorum Psalmorum inscriptiones aliquid eis lucis afferent: ut Psal. 51, quod sit compositus ad accusationem Dei per Prophetam de adulterio. Psal. 3, quod sit in fuga persecutionis Absolon compositus. Psal. 7, quod sit inficiatio structarum insidiarum, et affectati regni contra Saulem.

id est de Meschia conscriptus. Psal. 102, quod sit animi afflicti ac tentati precatio ad Deum, et aliae complures. 3 Ipsa etiam initia Psalmorum diligenter observata ac expensa, ferme secum argumentum afferunt. Plerunque enim sunt propositio totius Psalmi. Rarius exordia eis praeponuntur. ut Psal. 1, statim ex primo versiculo apparet ibi pii hominis felicitatem describi. Psal. 2, itidem ex prima et secunda linea apparet, agi de certamine satanae ac mundi contra Deum et Christum eius. Psal. 51, ex initio ipso apparet,

discendae sunt, adiiciatur aliquid etiam de eorum modo tractandi eas. Hac enim commonefactione instructioneque cognita, tum ipsos Sacrarum literarum interpretes maiore cum fructu audiemus, tum etiam prudentius et veluti oculatius in Sacris literis versabimur, scientes quid nam potissimum in eis considerare ac expendere debeamus. Duplex igitur est tractandi Scripturas ratio: altera popularis, Scholastica altera. Illa quidem, ad promiscuam multitudinem in templis maxime usurpata, et bona ex parte Rhetorum officinas redolens: haec vero, coetui studiosorum in frequentibus

putas, ex his quae de Deo per omnem Scripturae usum proferuntur, o charum caput, et prae omnibus mihi venerandum, Amphilochi. Nam cum recte audieris admonitionem Domini, quod omnis qui petit, accipit: et qui quaerit, invenit: per petendi sedulitatem etiam desidiosissimum mihi excitare posse vide eis ad impertiendum. Verum illud in te etiam amplius admiror, quod non tentandi gratia, velut plerique tunc solent, quaestiones proponis: sed ut quae sit ipsa veritas, comperias. Etenim exploratorum et percunctantium nos, nunc magna copia est. At animam discendi cupidam, et ad ignorantiae medelam

multa corrigenda inveniuntur. Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis opusculis meis, quae possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Idem ad Hieron. epist. 8. In scripturis canonicis mendacia non admittuntur. Can. 5. Ego solis eis scriptorum, qui iam Canonici appellantur, didici hunc timorem, honoremque deferre, ut nullum eorum scribendo errasse audeam credere: aut si aliquid in eis offerendo, quod videatur contrarium veritati, nihil aliud existimem, quam mendosum esse codicem: vel non esse assecutum interpretem, quod

iudicio et nulla temeritate culpari. Idem ad Hieron. epist. 8. In scripturis canonicis mendacia non admittuntur. Can. 5. Ego solis eis scriptorum, qui iam Canonici appellantur, didici hunc timorem, honoremque deferre, ut nullum eorum scribendo errasse audeam credere: aut si aliquid in eis offerendo, quod videatur contrarium veritati, nihil aliud existimem, quam mendosum esse codicem: vel non esse assecutum interpretem, quod dictum est: vel me minime intellexisse non ambigam. Alios autem ita lego, ut quantalibet sanctitate, quantumve doctrina polleant, non ideo verum putem, quia

voluminibus examinanda est, ita novorum veritas Graeci sermonis normam desiderat. Idem in epistola prima ad Hieronymum: Nihil authoritatis canonicis remanebit scripturis, si ad eas mendacia fuerint admissa. Can. 7. Si ad Scripturas sacras admissa fuerint vel officiosa mendacia, quid in eis remanebit authoritatis? quae tandem de scripturis illis sententia proferetur, cuius pondere contentiosae falsitatis obteretur improbitas? Idem de unico baptismo, libro secundo: Literis omnium episcoporum sacra praeponitur Scriptura. Can. 8. Quis nesciat sacram Scripturam canonicam

constiterit esse. Episcoporum autem literas, quae post confirmatum canonem vel scriptae sunt, vel scribuntur, et per sermonem forte sapientiorem in ea re cuiuslibet peritioris, et per aliorum episcoporum graviorem autoritatem doctioremque prudentiam, et per concilia licere reprehendi, si quid in eis forte a veritate deviatum est. Idem in Epistola ad Vincentium: Ex dictis quorumlibet Episcoporum contra divina mandata calumniae non colligantur. Can. 9. Noli frater contra divina tam multa, tam praeclara, tam indubitata testimonia colligere velle calumnias, ex episcoporum scriptis,

multa, tam praeclara, tam indubitata testimonia colligere velle calumnias, ex episcoporum scriptis, sive nostrorum, sicut Hilarii sive Cypriani et Agrippini, antequam pars Donati separetur: primoque hoc genus literarum ab autoritate Canonum distinguendum est. Non enim sic leguntur, tanquam ita ex eis testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint quam veritas postulat. In eo quippe numero sumus, ut non dedignemur etiam nobis dictum ab Apostolo accipere: Et si quid aliter sapitis, hoc quoque vobis Deus revelavit. Idem in Epistola ad

comparare: sed potius rerum visibilium speciem ad intelligentiam invisibilium protulisse. Idem super Psalmum 63. Esse autem plures memini, qui omnia quae in libris Psalmorum scripta sunt, ad personam Domini nostri, unigeniti filii Dei, existiment esse referenda: nihilque in eis aliud, quam quod ei sit proprium, contineri. Quae eorum opinio argui non potest. Omnis enim ex affectu religiosae mentis hic sensus est, et caret culpa propensiori studio, omnia ei per quem ipsa omnia sunt, coaptare. Quanquam enim idipsum interdum imperite fiat: tamen per id quod ad Deum cuncta

caelestium verborum pro excusatione hebetudinis suae prorumpunt, dicentes in his nihil rationabile, nihil esse perfectum, volentes ea quae a se dicantur, sola esse erudita, et doctrinae suae prudentia expolita: stulti, Deo negantes, quae assumere ipsi sibi audent. Nec mirum est, si irreligiose de eis opinantur: quorum pecuniae hebetudinis modo intelligentiam non consequuntur. Verum quamvis in eo sermone, quem superius habuimus, hi qui sapientiam Dei sequuntur, cognitam dictorum caelestium perfectionem existiment, nihilque eorum esse quod non consummatum atque omni ex parte perfectum sit.

quae in divinis libris ita scripta sunt, ut non facile intelligantur, possunt his regulis inveniri: sed aliis modis plurimis, usque adeo, ut etiam ipse Ticonius multa exponat obscura, in quibus nullam harum adhibet regularum. Et proinde ipse supra quam debuit, easdem regulas commendavit, tantum eis tribuens, quasi omnia quae in divinis libris obscure posita invenimus, eisdem regulis bene cognitis atque adhibitis intelligere valeamus. Hactenus summarie quatuor Augustini libellorum sententiam recensui, quatenus quidem de ratione intelligendi sacras Literas disserunt. Nunc porro

sed rerum avidum, et multum terret lectura securum. Praecipue Apostolorum linguas teras exhortor, ex iis enim ad cognoscendos Prophetas excitaberis, quorum testimoniis utuntur Apostoli, etc. Ad eundem epistola 3. Tanta est enim Christianorum profunditas literarum, ut in eis quotidie proficerem, si eas solas ab ineunte pueritia, usque ad decrepitam senectutem maximo ocio, summo studio, meliore ingenio conarer addiscere. Non quod ad ea quae necessaria sunt saluti, tanta in eis perveniatur difficultate: sed cum quisque ibi fidem tenuerit, sine qua pie recteque non

Ad eundem epistola 3. Tanta est enim Christianorum profunditas literarum, ut in eis quotidie proficerem, si eas solas ab ineunte pueritia, usque ad decrepitam senectutem maximo ocio, summo studio, meliore ingenio conarer addiscere. Non quod ad ea quae necessaria sunt saluti, tanta in eis perveniatur difficultate: sed cum quisque ibi fidem tenuerit, sine qua pie recteque non vivitur, tam multa, tamque multiplicibus mysteriorum vocabulis et umbraculis opaca intelligenda proficientibus restant. tantaque non solum in verbis, quibus ista dicta sunt, verum etiam in rebus quae

sacra profecerit, tanto haec eadem scriptura proficit apud ipsum recte dicitur: Cum ambularent animalia, ambulabant pariter et rotae: et cum elevarentur animalia de terra, elevabantur simul et rotae: quia divina eloquia cum legente crescunt. nam tanto illa quisque altius intelligit, quanto in eis altius intendit. Unde nec elevantur rotae, si non elevantur animalia: quia nisi legentium mentes ad alta profecerint, divina dicta velut in imis non intellecta iacent. Eiusdem in primum Samuelis, in prologo: Cum tractator sacri eloquii speciem exprimat viri in alta specula

lib. 2. Nolite gloriantes loqui: quia sacra eloquia altius exquirenda sunt: sed quo altius exquitens proficit, semetipsum cohibere a vanae gloriae fastu debet, per custodiam humilitatis. Dicitur etiam ociose loquentibus: Recedant vetera de ore vestro. Vetera quippe sunt verba seculi: quia dum in eis loquentis animus per intentionem figitur, devotionis suae decore spoliatur. Idem super 38. cap Iob, lib. 28. Moris sacri eloquii est, ut res semel dicta pro confirmatione replicetur. ALIAE REGULAE INTELLIGENDI SACRAM SCRIPTURAM,

est, ac si diceretur: Nolite diligere vanitatem, et quaerere mendacium. quo ita posito, rectissima locutione sequitur. Et scitote, etc. Gregorius Homil. 2, super Ezechielem. In mente prophetarum ita coniuncta sunt exterioribus interiora, quatenus simulutraque videant, simulque in eis fiat et intus verbum quod audiunt, et foras quod dicunt. Et ideo cum nil praecessit, incipiunt, Et factum est: quia verbum quod foris protulit, illi verbo quod intus audierant, coniunxit. verum est nihilominus, quod Hebraeo more haec comunctio copulativa simpliciter inchoet sententiam, aut

2 de Doctrina Christiana, cap. 6.

EXPLICATIO. Has duas regulas superiores Augustinus declarat unico Testamenti veteris loco, ex libro Canticorum: Dentes tui sicut grex tonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos creant, et non est sterilis in eis. Augustinus: Num aliud homo discit, quam cum illud planissimis verbis sine similitudinis adminiculo audiret? Et tamen nescio, quo modo suavius intueor sanctos, cum eos quasi dentes Ecclesiae video praecidere ab erroribus homines, atque in eius corpus, emollita duritia, quasi demersos mansesque

Spiritas sancti, omnes Rhetoricae orationis partes in Scriptura sacra plenissime contineri, exemplis ex illa pentis ostendit. Quae quoniam ab eo fusissime explanantur, Lectorem ad illum mittimus. Non in hoc tantum sacri libri scripti sunt, ut res gestas narrent: sed ut allegorica in eis quaerantur. August. 15. de civitate Dei, cap. 27.

EXPLICATIO. Quatenus in sacris Literis vel simplex sensus, vel etiam allegoria sit accipienda et urgenda, in capite de quatuor sensibus prolixius dictum est. Astegoria aliud praetendit

locus fieret Lectoris intelligentiae. et Sain, nos Pelusium vertimus. Numeros in sacris Literis multa mysteria continere, Theologorum omnium sententia est.

EXPLICATIO. Multi patres nimium ociose in numeris philosophantur, quasi ingentia mysteria in eis contineantur: sicut et hoc tempore quidam extremam diem ex tam incerto fundamento praedicere voluit. Verum triplex de hac re discrimen haberi potest. Alias a numeris phrases aliquae sumuntur: ut, Septies in die cadit iustus: Septies dixi laudem Domino: Num si septies peccaverit in me frater,

Heliu in lib. Iob, cum diceret, Clamabunt, et eiulabunt: nequaquam subdit, Non dixerunt. Ubi est Deus? sed, non dixit, Ubi est Deus? A plurali quippe ad singularem veniens, ad personam subito uniuscuiusque infirmi transivit: fortasse quia a singulis melius recognoscitur, quicquid de eis singulariter auditur: ut ad cor suum quisque redeat, et in semetipso hoc quod de unoquoque dicitur, reprehendat. Cum plures numeri ponuntur, consuevit sacra Scriptura, maxime vetus Testamentum,

usi sunt. Nam de historia illud sumptum est, cum obiectum esset, quod die sabbati discipuli eius spicas evulsissent. Non legistis, inquit, quod fecit David, cum esuriret, et qui cum eo erant? Quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis manducavit, quos non licebat ei manducare, neque eis qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus? Ad aetiologiam vero illud pertinet, quod cum Christus prohibuisset uxorem abiici, nisi fornicationis causa: relatumque esset ab interrogantibus. Mosen libello dato repudii remisisse licentiam: Hoc, inquit, Moyses fecit propter duriciem cordis vestri.

praedicatur. Hieronymus in Epistola ad Damasum, de prima visione Esaiae. Pulchre, inquit, Seraphim clamat alter ad alterum. Quicquid enim in veteri legimus Testamento, hoc idem in Evangelio reperimus: et quod in Evangelio fuerit lectitatum, hoc ex veteris Testamenti auctoritate deducitur. Nihil in eis dissonum, nihil diversum est. Lege Regulam 32. Vetus Testamentum est occultatio novi, et novum manifestatio veteris. Quae testamenta differunt figuris et figuratis, multitudine ac paucitate Sacramentorum, timore et amore, servitute et libertate. August. de vera religione, capitulo

cap. 30. Plerunque in sacro eloquio sic nonnulla mystica describuntur, ut tamen iuxta narrationem historicam prolata videantur: sed saepe in eadem narratione permixta quaedam sunt, per quae superficies historiae cuncta quassetur. Quae dum nihil historicum resonant, atque aliud in eis inquirere Lectorem cogunt. Apud Iob legis, Non adaequabitur ei aurum vel vitrum. Quis sapiens hoc iuxta literam sentire dignetur? Vitrum quippe auro longe est vilius: et postquam dictum est, quod aurum huic sapientiae non aequatur, adhuc quasi crescendo subiungitur, quod ei quoque neque vitrum

condidit, quae Canonica nominatur, eminentissimae auctoritatis. Nam ea quae remota sunt a sensibus nostris, quae nostro testimonio scire non possumus, de his alios testes requirimus, eisque credimus, a quorum sensibus remota esse vel fuisse non credimus. Sicut ergo de visibilibus quae non vidimus, eis credimus, qui viderunt, atque ita de caeteris, quae ad suum quemque sensum corporis pertinent: ita de his quae animo ac mente sentiuntur: quia et ipse rectissime dicitur sensus, unde et sententia vocabulum accepit: hoc est, de invisibilibus, quae a nostro sensu interiori remota sunt, his nos

unde et sententia vocabulum accepit: hoc est, de invisibilibus, quae a nostro sensu interiori remota sunt, his nos oportet credere, qui haec in illo incorporeo lumine disposita didicerunt, vel manentia contuentur. Ad sanctas Scripturas si admissa fuerint vel officiosa mendacia, quid in eis remanebit auctoritatis? Nulla ergo mendacii suspicio admittenda est. August. ad Hieron. epist. 9.

EXPLICATIO. Quae tandem de Scripturis illis sententia proferetur, cuius pondere contentiosae falsitatis obteratur improbitas? statim enim ut protuleris, si

sum, caesus sum, et tentatus sum, et omnia. Et sicut in illis quae scripta sunt, verus est sermo Domini dicentis, Quodcunque uni ex nimis istis fecistis, mihi fecistis: sic cum iniuriam passus fuerit iustus, velut blasphematus, vel aliud tale passus, pone Christum in eos qui fecerunt, dicentem eis, Quando uni ex minimis istis fecistis iniuriam, me tentastis, me blasphemastis. Sacra scriptura laudanda vel vituperanda hominum facta vel ipsa iudicat, velle gentibus iudicanda proponit. Nec solum homines ipsos vel laudabiles vel vituperabiles intimans: verum etiam quaedam in

nonne in Canonica epistola Apostoli Iudae prophetasse praedicatur? Quorum scripta ut apud Iudaeos, et apud nos in authoritate non essent, nimia fecit antiquitas, propter quam videbantur habenda esse suspecta, ne proferrentur falsa pro veris. Nam proferuntur quaedam quae ipsorum esse dicuntur, ab eis, qui pro suo sensu passim quod volunt, credunt. Multa enim sub nominibus Prophetarum, et recentiora sub nominibus Apostolorum, ab haereticis proferuntur. Sed ea castitas Canonis non recipit: non quod eorum hominum qui Deo placuerunt, reprobetur authoritas: sed quod ista esse non credantur

ex tempore gaudeant, profectu fidelium et bonis operibus: et ideo necesse est, etiam contristentur lapsu vel peccatis eorum, de quorum fide ac pietate gaudebunt. Quae tristitia laudabilis est, quia venit ex dilectione, quam Spiritus sanctus infundit. Propterea ipse spiritus dicitur contristari ab eis quisic agunt, ut eorum factis contristentur: sancti non ob aliud, nisi quia Spiritum sanctum habent. Deus in sacra Scriptura aliquando nuncupative, aliquando essentialiter dicitur. Gregor. super Ezech. Homil. 8.

EXPLICATIO. Nuncupative enim

inquit, nomen secundum regulam Scripturarum bonis malisque commune sit, in eo differunt, quod boni Prophetae esse dicuntur sapientes: mali autem stulti et insipientes. Vide Regulam 185. Inter caetera prophetiae mir acula hoc quoque mir andum habent libri Prophetarum, quod sicut eis verbis res, ita nonnunquam verba rebus exponuntur: ut eorum non solum dicta, sed etiam res gestae prophetia sit. Gregor. 25 Mor al. cap. 21. et super Ezech. Homil. 11.

EXPLICATIO. Intelligendum de eo est, quod Prophetae suas prophetias etiam

cum honore sui cuiusque scriptoris legendi sunt. Augustin. 12 Confession. cap. 30 et 31. EXPLANATIO. Famulum tuum, Domine, scripturae huius dispensatorem, spiritu tuo plenum ita honoremus, ut hoc eum te revelante, cum haec scriberet, attendisse credamus, quod in eis maxime et luce veritatis et fruge utilitatis excellit. Ita cum alius dixerit, Hoc sensit quod ego: et alius, lmo illud quod ego: religiosius me arbitror dicere, cur non utrumque potius, si utrumque verum est: et si quid tertium, et si quid quartum, et si quid omnino aliud verum in his verbis

illa vidisse credatur, per quem unus Deus sacras Literas vera et diversa visuris multorum sensibus temperavit? sensit enim Scriptor libri sacri in his verbis, atque cogitavit, cum ea scriberet, quicquid hic veri potuimus invenire, et quicquid nos non potuimus, aut nondum possumus, et tamen in eis inveniri potest. Solertissimus indagator Canonicarum scripturarum auctoritatem sequatur Catholicarum ecclesiarum quam plurium: inter quas sane illae sunt, quae Apostolicas sedes habere, et epistolas accipere meruerunt. August. 2 de doctrina Christiana, cap. 8.

quas sane illae sunt, quae Apostolicas sedes habere, et epistolas accipere meruerunt. August. 2 de doctrina Christiana, cap. 8.

EXPLICATIO. Tenebit igitur hunc modum in scripturis Canonicis, ut ea quae ab omnibus accipiuntur Ecclesiis, praeponat eis quas quaedam non accipiunt: in eis vero quae non accipiuntur ab omnibus, praeponat eas quas plures gravioresque accipiunt, eis quas pauciores minorisque autoritatis Ecclesiae tenent, si autem alias invenerit

sedes habere, et epistolas accipere meruerunt. August. 2 de doctrina Christiana, cap. 8.

EXPLICATIO. Tenebit igitur hunc modum in scripturis Canonicis, ut ea quae ab omnibus accipiuntur Ecclesiis, praeponat eis quas quaedam non accipiunt: in eis vero quae non accipiuntur ab omnibus, praeponat eas quas plures gravioresque accipiunt, eis quas pauciores minorisque autoritatis Ecclesiae tenent, si autem alias invenerit a pluribus, alias a gravioribus

8.

EXPLICATIO. Tenebit igitur hunc modum in scripturis Canonicis, ut ea quae ab omnibus accipiuntur Ecclesiis, praeponat eis quas quaedam non accipiunt: in eis vero quae non accipiuntur ab omnibus, praeponat eas quas plures gravioresque accipiunt, eis quas pauciores minorisque autoritatis Ecclesiae tenent, si autem alias invenerit a pluribus, alias a gravioribus haberi, quanquam hoc inveniri vix possit, aequalis tamen auctoritatis eas habendas puto.

aliud agit: haec autem neque historiam texit, neque prophetiam, neque proverbialiter loquitur, sed tantummodo simpliciter docet. Ad simplicem autem doctrinam referri potissimum Epistolae novi Testamenti. Etsi vero in illis etiam reliquae tractationes reperiantur: tamen non obtinent in eis scriptis principatum, sed accedunt solummodo principali materiae, vel probandi causa, vel quia alio qui necessario coniuncta sunt. Nam cum ciscit Apostolus: Et dum venissem Troade, in Evangelio Christi, ostium mihi apertum est. Et ubi Petro dicitur in faciem restitisse, velut historiam videtur

ex terra, aquis, igne et aere, omnia quae per successiones renovantur, ex lumine luminaria, ex costa Eva. Ignis quomodo factus sit, aut unde, vel quando? Factum quidem et ex generali Scriptura possemus approbare, cum dicitur de Deo: Qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, quia utique etiam ignis in eis est ex speciali professione: Laudate Dominum de terra, dracones, et omnes abyssi: ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum. de quibus ante dixerat: Quoniam ipse dixit, et facta sunt. Et rursus: Benedicire omnia opera Domini Domino. et subiunxit:

quae per successiones renovantur, ex lumine luminaria, ex costa Eva. Ignis quomodo factus sit, aut unde, vel quando? Factum quidem et ex generali Scriptura possemus approbare, cum dicitur de Deo: Qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, quia utique etiam ignis in eis est ex speciali professione: Laudate Dominum de terra, dracones, et omnes abyssi: ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum. de quibus ante dixerat: Quoniam ipse dixit, et facta sunt. Et rursus: Benedicire omnia opera Domini Domino. et subiunxit: Benedicite ignis et aestus Domino. Virum

constat, aut statu. successione: ut homines vel iumenta, caeteraque, quae morte vel corruptione pereuntia, renascentium similitudine renovantur, statu autem, ut ea, quae his passionibus non subiacentia, mundanis motibus obsequuntur: ut caelum, sol, stellae, et caetera. Alia in eis differentia est haec: quod ea quae renovatione solvantur, indigent etiam quibusdam reibus mediis, alimentis, et pluviis, nonnunquam et ministeriis angelorum, caeterisque similibus. Ea vero [?: qu- ]

5 Nomen aliquando pro verbo ponitur. Psal. 42, Nocte canticum eius mecum: id est, Cantabo aut celebrabo eum. Psal. 49, Meditatio cordis mei intelligentiae: id est, Cor meum meditatur sapientes sententias. Psal. 56, Propter iniquitatem evasio eis, id est evadent. Psal. 118. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum: id est, exultant de acquisita salute. Psal. 69, Ego autem oratio mea ad te. Psal. 109, Pro dilectione mea, adversabantur mihi. Ego autem oratio: id est, Ego autem

1. Beschineati propter odium nos: id est, propter odisse eduxit nos Deus. Deuteron. 7, Propter amorem vos Dominus: id est, Propter amari vos a Domino mea che vach. Esaiae 29, Fuit timor eorum me: id est, ipsorum timere me. Marc. 4, Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo. 7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro adverbio. Iud. 5, Calcasti anima mea in fortitudine, id est, Fortiter, viriliter. Exod. 1, Imperaverunt eis in duritia, id est, duriter, acerbe. Doces viam Dei in veritate, id

me. Marc. 4, Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo. 7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro adverbio. Iud. 5, Calcasti anima mea in fortitudine, id est, Fortiter, viriliter. Exod. 1, Imperaverunt eis in duritia, id est, duriter, acerbe. Doces viam Dei in veritate, id est, veraciter. Innumera plane sunt huius generis exempla. 8 Aliquando tamen etiam simpliciter nomen ponitur pro adverbio. Deut. 1. Iudicate iustitiam, id est iuste. Psal. 75, Ego iustitias

iusta. Subiectum magis significat potentiam aut habitum: praedicatum vero actum aut actionem. At in tali resolutione orationis, perinde utrumque de actione sonare videtur: sed significantior et evidentior est talis locutio, quia magis rem proponit in actu. 36 Nomina verbalia et etiam eis vicina, alias active, alias passive accipiuntur. Initium sapientiae est timor Domini, saepe iteratur: id est, timor quo Deus timetur, non quo ipse timet. Contra, cum timor hominum dicitur, crebro active accipitur, quo homines timent. Sic dicitur iustitia Dei alias passive, qua ipse est iustus:

In speciebus animalium: Singulare pro Plurali ponendo, verum hoc iam ad constructionem tendit. 48 Econtra aliquando haec eadem generum ac specierum nomina in Plurali numero pro Singulari ponuntur. Esa. 19, Tradam Aegyptum in manus dominorum duri, et rex fortis dominabitur eis. Gen. 42, Locutus est vir Domini terrae nobiscum dura. Zach. 11, Et pastores eorum non parcet eis, id est pastor. Proverb. 1, Sapientiae clamabit, et eedt vocem suam, id est sapientia. Sic et in principio 9 cap. Proverb. 14, Sapientiae mulierum aedificat domum. Ibidem:

48 Econtra aliquando haec eadem generum ac specierum nomina in Plurali numero pro Singulari ponuntur. Esa. 19, Tradam Aegyptum in manus dominorum duri, et rex fortis dominabitur eis. Gen. 42, Locutus est vir Domini terrae nobiscum dura. Zach. 11, Et pastores eorum non parcet eis, id est pastor. Proverb. 1, Sapientiae clamabit, et eedt vocem suam, id est sapientia. Sic et in principio 9 cap. Proverb. 14, Sapientiae mulierum aedificat domum. Ibidem: Stulti Ializ יליץ, id est, petulanter perpetrat peccatum. Ibidem:

modo cum hoc, id quod in Metonymia dixi, interdum maiorem partem significare totum, minorem aut parvam nihil, et vicissim nihil pro parvo poni. 11 De signis universalibus, indefinitis, aut particularibus, dictum est in singularum vocum explicatione, ut hic nihil restet dicendum de eis. Hoc igitur tantum breviter, ac in genere observetur, quod apud Hebraeos adverbium negativum signo universali rei praepositum, vel postpositum, non faciat particularem, sicut apud Latinos: ut Psal. 143, Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Rom. 3, Ex operibus Legis

bonum usque ad unum. 12 Porro quomodo universalis propositio sit interdum restringenda ad subiectam materiam, aut alias circumstantias, postea propria regula dicetur. De PRONOMINIBUS dicetur aliquid post constructionem Nominum, quandoquidem non ita multa sunt, quae de eis nos ratione Hebraismorum monere possimus: alioqui in Grammatica tractatione linguae Hebraeae multa de eis dicenda sunt: plurimum enim a Latinae Graecaeque linguae consuetudine variant. Hoc solum igitur hic observetur, quod pronomina, praesertim demonstrativa, saepe includant in se verbum Sum,

subiectam materiam, aut alias circumstantias, postea propria regula dicetur. De PRONOMINIBUS dicetur aliquid post constructionem Nominum, quandoquidem non ita multa sunt, quae de eis nos ratione Hebraismorum monere possimus: alioqui in Grammatica tractatione linguae Hebraeae multa de eis dicenda sunt: plurimum enim a Latinae Graecaeque linguae consuetudine variant. Hoc solum igitur hic observetur, quod pronomina, praesertim demonstrativa, saepe includant in se verbum Sum, sicut etiam multa adverbia, praesertim affirmativa et negativa. Hebr. 9, Hic sanguis foederis, quod

simul fore, ut restituatur. Psal. 5, Mane audies vocem meam: i. Mane te orabo, et sic demum me exaudies. De hoc tropo dicetur plenius in capite de Brevitate. 8 Quod non raro verba in ampliori quadam significatione accipienda sint quam plerunque sonant, perinde ac si eis adverbia intendendi addita essent, dictum est in propria regula. 9 Innumerae Metaphorae verborum passim sunt obviae: ut, Abraham vidit diem meum, id est, fide cognovit, Iohan. 8, Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Sic videre bona, aut gustare mortem, Verum de Metaphoris

id est, vivificat, illuminat, iustificat, sanctificat, redimit. Sensus carnis est mors, sensus spiritus est vita: id est, vivificat, interficit. Iudaeorum casus sunt divitiae gentilium: id est, horum abiectio est reconciliatio Ethnicorum, id est, ditat ac reconciliat eos suo quodam modo, quin eis veluti locum in tabernaculo Domini cedit, ut in locum ipsorum succedere, et populus Dei fieri queant. Sic Dialectici resolvunt orationes aut verba Aristotelis, scribit, per, est scribens. In Metonymia dixi de hac phrasi, poni effectum pro causa: ut, Haec est gratia, id est, causa gratiae.

perfecto, et plusquamperfecto. Ion. 1. Et timuerunt nautae, et clamaverunt quisquis ad Deum suum, et Ionas descendit ad latera navis: id est, illi timebant et clamabant, Ionas autem descenderat et dormiebat. Sic mox: Sciverunt viri illi, quod a facie Domini ipse fugiens, quia indicavit eis: id est, sciebant quia indicaverat. 17 Praesens pro futuro interdum ponitur: Iohan. 6, Quid facimus ut operemur opera Dei? id est, quid faciemus, aut facere debemus? Sic in Phorm. Terent. Quid ago? dic Hegio, id est, agam, aut agere debeo? Linacer ad Graecismum refert. Sic Luc.

vel certitudinem, aut celeritatem, aut omnino aliquid futurum: ut, Videndo vidi. Exod. 3 Quare scripsisti in eo, dicendo, veniendo veni, et rex Babel, Ier. 36. Excidendo non excidam te, Ier. 46. id est, prorsus non excidam. 43 Verba duo coniuncta per copulam usurpantur ab eis, quorum alterum in infinitivo ponitur a Latinis. Et coepit et plantavit, Gen. 9, pro, coepit plantare. Festinavit et effudit, Gen. 24 et 25. pro, festinavit effundere. Et reversus est et fodit, Genes. 26. Utinam voluissemus et mansissemus trans Iordanem, Ios. 7. pro. Utinam voluissemus

23, Colantes culicem, et devorantes camelum, pro, excolatis et devoratis. Ponitur et pro praesenti optativi ac coniunctivi, aliquando etiam pro imperfecto. Gen. 4, Vox sanguinum clamantium ad me, id est, clamat et accusat te. Ion. 1, Sciebant quod a facie Domini fugiens ipse, quia dixerat eis: id est, quod fugeret. Rom. 5, Neque id solum, verum etiam gloriantes in Deo per Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem

praecedenti membro: vel in propositione hypothetica negatio addenda posteriori categoricae, praeponitur priori, et simul deest eidem Si conditionale. Non videbit me, et vivet homo: pro, Si videbit, non vivet. Item Deut. 22, Non videbis bovem aut ovem proximi errantem, et abscondes te ab eis: pro, si videris, ne abscondas faciem tuam, ne avertas oculos, ne neglexeris. Non honorabiles sunt sapientes, Iob 32. pro, non honorabiles propterea sunt sapientes, quod honorabiles sint sine magnates. Ibidem: Et ad hominem non mutato nomine loquar: pro mutato nomine non loquar. Si hebetatum

ὁ κατέχων, qui obstat. hoc modo: Mysterium iniquitatis iam agitur tantum: scilicet id in mora est, donec is qui obstat, e medio tollatur. Sensus enim est, tantum id temporis aut morae restare, donec is qui obstat Antichristo, de medio removeatur. Vult enim eis impedimentum Antichristo obiectum, et certum impedientis terminum indicare. Germanica commode vertit: Dann es regt sich bereit die bosheit heimlich / oben das / der es jetzund auf helt / muss hinweg gethan werden / und als dann wirt der boshafftige geoffenbaret werden. 13 Omnis, non

ubi την ἀρχην initio, vel ab initio adverbium, cum verbo Loquor coniungendum est, praeposito illo Quod, ut sit sensus: Id sum, quod semper inde ab initio dico, et loquendo vos doceo. Sic et mox decimo interrogatus an esse? Meschias? respondet, se dudum eis dixisse, sed ipsos nolle credere. Rom. 12, Unicuique prout Deus partitus est mensuram fidei: i, prout unicuique partitus est Deus, sic demum sapiat: habita nimirum suorum donorum ratione. Rom. 11, Vestra misericordia ut et ipsi serventur: pro, Ut per vestram misericordiam, et ipsi

hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari aut mandari, quod conditionaliter intelligendum est. Levitic. 18, Quae faciet homo, et vivet in eis, id est, si faciet. Matth. 18, Quoties peccabit in me frater meus, et remittam ei? pro, Quoties si peccabit, remittere debeo? Tale forte et illud est: Solvite templum hoc, et post triduum reaedificabo illud: pro, si solvetis. Psal. 4. Irascimini, et nolite peccare: pro, Si

libamus et auro, pro aureis pateris. Georg. 3, Nec mihi displiceat maculis insignis, et albo. Aeneid. 1, Molem et montes insuper altos posuit: pro, molem altorum montium, vel molem montanam, aut molem montium instar. 25 Aliquando adiectivum exprimitur per verbum. Rom. 11, Dedit eis oculos non videre, aures non audire: id est non sentientes, insensatos. Tale est: Qui habet aures ad audiendum, audiat: id est, aures audientes, non surdas, is attente audiat, eisve utatur. 26 Substantivum in accusativo vel ablativo cum praepositione ponitur pro adverbio. Iudica

ingredietur, et per viam eius exibit, Ezech. 46. id est per eandem. 32 Substantivi geminatio includens distributivum nomen. Ut, In mane, in mane, Exod. 30, pro singulis matutinis. 33 Substantivum plurale in genitivo, ad exprimendum superlativum. Botri amaritudinum sunt eis, Deut. 32, pro, Botri amarissimi. Substantivum pro adiectivo: Multitudo populi cecidit, 1 Sam. 1, pro, Multi populi corruerunt, vel etiam numerosus populus. Sit via eorum tenebrae et lubricitates, Psal. 35. Eduxit me e loco coeni, Psal. 40. pro coenoso.

admodum obscurae sunt tales locutiones: ut Ezech. 20, Abiicite abominationes oculorum vestrorum. Hic imperitior putaret significari res quas illorum oculi abominabantur, cum illi eas in maximo precio habuerint. Indicantur enim idola eorum, quae dicuntur fuisse oculorum ipsorum, quia toti ex eis pendebant, in ea perpetuo respicientes: at Deo erant abominationes. 39 Aliquando hoc modo construuntur etiam ea nomina, quae eandem rem significant: ut Psal. 4. Lutum coeni, terra pulveris: spiritus Pythonis, id est, ille malus genius, qui vocatur Python, Act. 16.

nomen procul ab hoc relativo legitur. Marc. 6, [?: lanotuit ] enim nomen eius: procul inde abest nomen Christi, quod refertur. 2 Thess. 2, Cuius praesentia est secundum efficaciam sathanae: longius abest iniquus. Apoc. 20, Vidi thronos, et sederunt super eos, et datum est iudicium eis. Sequitur antecedens, Securi percussi propter Christum. Sic Mar. 2. 13. Ipsum refert, non paralyticum proxime antecedentem, sed Iesum ab 8. versiculo. Ita etiam num. 25, Accipe principes populi, et suspende eos, scilicet non principes, sed copulatos Baali, quod longius distat inde.

sequitur, et nondum praecess it pronomen, relativum refert: ut Psal. 87, Fundamenta eius in montibus sanctis, Dominus diligit portas Sion. 11 Saepein eodem colo, in quo est antecedens, ociose relativa adhibentur: idque vel praeposita: ut Ios. 1, Ad terram quam ego do eis filiis Israel. Et Exod. 2, Et vidit eum infantem. Item 1 Sam. 21, Et mutavit eum vultum suum. Vel postposita: ut Levit. 14, Avem vivam accipiet eam. 2 Sam. 6, Michol autem, filiae Saul, non fuit proles ei usque ad mortem eius. Gen. 3, De arbore quae est in medio horti, dixit Deus, ne

eius in obliquo: ut Nu. 5, Vir vir si deflexerit uxor eius: pro, cuiuscunque viri uxor deflexerit Iob. 3, Nox illa occupet eam caligo, pro noctem illam. Psal. 10, Dominus in caelo sedes eius, pro, Domini sedes est in caelo. Psal. 89, Caeli stabilis thronum tuum eis: pro, stabilies sedem ac regnum tuum cum caelis, seu quam diu caeli stabunt, Sic saepe Ego abundat, supplente eius locum ipsius obliquo. Gen. 24, Ego in via deduxit me. Sic 1 Sam. 15. Psal. 41. 13 Saepe in eodem colo ponunt et provocabulum Qui, quae, quod, et aliquod

meus rem parvam vel magnam, et non indicabit mihi: pro, quam non indicabit mihi. Esa 39, Ecce dies veniunt, et auferetur quic quid est in domo tua: pro, in quibus diebus. 29 Zeh, pronomen substantiam indicans, aliquoties et qualitatem denotat. Deut. 5, Cor eorum Zeh, id est tales eis. Hoc et alia demonstrativa pro provocabulo, Qui, quae, quod, Psal. 9. 30 Nonnunquam, non est demonstrativum, sed in definitum, aut etiam solummodo expletiva particula indicat tamen simul veluti indignationem quandam. Ierem. 20, Quid Zeh hoc? vel quare hoc, de ventre

idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum πορνεύωμεν, postremo denuo imperativus, Murmurate. Sic 1 Thess. 5, Arbitrari eos charos, pacem habete cum eis. Ubi statim mutat infinitivum in imperativum. Talia sunt multa exempla passim in sacris Literis. Aliquando etiam tota orationis forma subito mutatur, idque etiam ibi, ubi rerum et sensuum convenientia postulat similitudinem quandam: ut Rom. 2, Qui reddet unicuique secundum opera ipsius.

SACRARUM LITERARUM, TRACTATUS IV. PRAEFATIO. Tropos ac figuras in omnibus linguis plurimum obscuritatis obiicere imperitioribus, notissimum est: quod multo magis in hac tam peregrina lingua necessario accidit. Quare de eis aliquid hic aliquanto prolixius disserere operaeprecium fuerit, quo rudiores praemoniti edoctique de talibus sermonis huius formis, earumque sensu tanto clarius omnia intelligant, nusquam haesitantes, multo vero minus de sententia aberrantes. Primum vero compendio percurram

commoditate quadam loquendi allecti: dum vel ipsum vocabulum sic detortum arridet, vel eius constructio cum aliis facilior est, vel auditoribus aut delectandis, aut movendis, aut docendis, aut etiam decipiendis id datur. Alias res ipsae ita nos vel manuducunt, vel etiam trahunt, ut eis quasi cogamur aliquam vicinam vocem imponere. In considerandis autem significationibus vocabulorum, diligenter ipsarum rerum natura, quibus illa vocabula tribuuntur, consideranda est. Nam ipsae rerum proprietates motusque non raro in causa sunt, cur vocabulorum significationes

testor, testimonium meum non est verum: id est, Sic omnium hominum more ac opinione receptum est, ut cum omnes sint mendaces, et sui nimium amantes, nulli de seipso gloriose, ac in suum commodum testanti credatur. Huc possis referre, quod Christus dicit Ioan. 15, Si non venissem et locutus essem eis, peccatum non haberent. Nunc autem non habent, quod praetexant peccato suo: id est, Possent aliquam speciem insontium sua excusatione sibi accersere, ut ibidem ex posteriore parte Hemistichii apparet. 8 Alias secundum hominum opinionem, eamque usitatam quidem, sed plerumque falsam.

Ego quoque in vestro exitio ridebo. Sic Deus per atrocem iocum minatur mulierculis Ierosolymitanis horribilia ornamenta calamitatum, pro illis suis nimiis ac superbis ornamentis. Sic Ier. 34, dicit Deus, quod quandoquidem illi proclamaverant libertatem servis, nec tamen servaverant, ipse quoque eis libertatem proclamare velit ad gladium, ad pestem, ad captivitatem. Antiphrasi tribuuntur vocabula, quorum etymon est contrarium naturae rei: ut cum meretrix vocatur Kedoscha, Sancta. Sic aliqui

Matth. 22 pii in Angelicae vitae specie in altera vita collocantur. Emphasis est magna quaedam vis vocis, cum multo significantior est, quam prima specie videtur: quod in sacris fit primum inde, quia vocabula ipsarum sunt valde emphatica et ponderosa: ut Psal. 9. Pone eis doctorem, ut sciant gentes, quod homines sunt. In voce Homines magna vis est. omnem enim miseriam dixeris, cum hominem dixeris. Sic Gen. 1, In principio creavit Deus caelum et terram, ubi singulae voces maximam vim obtinent. Nam et Principium indicat nihil adhuc tunc rerum fuisse: et Creare,

forte solennem diem, sed non circumscriptam, aut alligatam ad praecedentia. EADEM VOX PROPRIE ET TROPICE. Eadem vox semel posita, ratione diversorum membrorum ad quae respicit, potest et figurate et proprie accipi: ut Nehem. 9, Dedisti eis populos, quos dimisisti in angulum. Populus, ratione primi membri, significat figurate terram, civitates ac possessiones populorum: sed ratione sequentis, Dimisisti in angulum, significat proprie ipsosmet populos.

maiora aut minora maledicta, capitaliter peccavit. Omnes isti sunt rei aeterni exitii. Sic eodem cap. Qui unum ex hisce minimis praeceptis violaverit: videtur alludere ad Pharisaeorum verba aut cogitationes, qui aliqua Decalogi praecepta pro leviculis habuerunt: non quod ipse sic de eis senserit. Sic idem vocabulum longius trahit, Erit minimus: quasi dicat, Vestri Rabini habent ista pro parvulis, at videant, ne ipsi fiant in regno caelorum vere parvuli, vel potius plane nihil. Sic et Paulus Rom. 7 disserens de lege Dei, eiusque effectibus, magna quadam catachresi

simul maximi. VOCABULA A RE PRAESENTI. Posses hunc Hebraismum et sic non minus commode exponere, quod interdum Scriptura ex alia re ad aliam progrediens, multa verba ex illa priori transumat in sequentem, quasi durius aut etiam violentius eis abutendo. Cuius moris praeter praecedentia est illud Iohan. 6 valde illustre exemplum. Ubi quoniam initio miraculose panibus paverat multitudinem, ideo postea in toto capite utitur metaphorice vocabulis

capite: Nolo autem vos ignorare fratres, quod saepe proposui venire ad vos, sed prohibitus sum usque adhuc: ut fructum aliquem haberem inter vos quoque, sicut et inter reliquas gentes. ANACOLUTHON et Anantapodoton etiam inter figuras constructionis merito referri possent: sed dixi de eis in Tractatu de ordine sententiarum. HYSTEROLOGIA est, cum verba praeponenda postponuntur. HYSTERONPROTERON, cum res sensusve praeponendi posteriore loco collocantur. de quarum utraque figura in capite de Perturbatione vocum actum est. HYPALLAGE est, quando

cum aliquis fingit sibi aliquid prorsus praeter opinionem accidere. Aliquando et id dicunt Paradoxon, cum loquens aut scribens aliquid prorsus inexpectatum auditori proponit. Prioris exemplum sit, quod Isa. 5 dicit Deus, sibi plane praeter opinionem accidisse impietatem Iudaeorum. Se enim ab eis expectasse uvas bonas, et eos produxisse acerbas: se expectasse ab eis iustitiam, eos vero exercere violentiam. Posterioris exemplum est. quod Paulus iubet contemptissimis et indignissimis quibusque temporaria iudicia credere, aut etiam potius pati iniuriam quam litigare. Ostendit etiam

Aliquando et id dicunt Paradoxon, cum loquens aut scribens aliquid prorsus inexpectatum auditori proponit. Prioris exemplum sit, quod Isa. 5 dicit Deus, sibi plane praeter opinionem accidisse impietatem Iudaeorum. Se enim ab eis expectasse uvas bonas, et eos produxisse acerbas: se expectasse ab eis iustitiam, eos vero exercere violentiam. Posterioris exemplum est. quod Paulus iubet contemptissimis et indignissimis quibusque temporaria iudicia credere, aut etiam potius pati iniuriam quam litigare. Ostendit etiam rationem istius Paradoxi, nempe ut eos pudefaciat, dum rem absurdam suadens,

in sacris Literis, praesertim in Psalmis. Huius commorationis illustre exemplum est Col. 2, Vos mortuos in peccatis vivificavit, ac deleto quod adversus nos erat chirographo, sustulit illud e medio, affigens illud cruci, et expoliatos principatus ac potestates propalam traduxit, triumphans de eis. Hic videmus Apostolum studio in una praeclara re diu commorari, varia de eo commemorando: sicut Musici aliquando in una valde pathetica voce diu immorantur, vel producendo vocem tempusque, vel etiam repetendo eam. Epimone est et in illis verbis Pauli 1. Cor. 7, Quod si quid indecorum virgini

meae, atque refugium meum. Erasmus putat in Copia esse expolitam probationem, aut argumentationem explicatam, additis suis confirmationibus, et necessaria illustratione, retusisque obiectionibus. Quod alii Epicherema nominant. EXPOLITIONIS admodum variae species sunt, plurimumque eis Scriptura utitur: ut Matt. 7, versu ut primum dicit, Non omnis qui dicit Domine, Domine, salvabitur. Mox idem ferme synonymia quadam urget: Multi dicent mihi in illa die, etc. Nunquam novi vos, etc. Sic mox auditorem verbi Dei, si faciat aut non faciat,

in Spiritum sanctum: quod mox clarius exponit, inquiens, Si quis dixerit verbum, etc. Sic ibidem. Quomodo potestis bona loqui, cum mali sitis: exponit per sequentia. Ex abundantia cordis os loquitur. Bonus ex bono thesauro, malus ex malo, etc. sic ibidem, Dabitur eis signum Ionae: exponit, Sicut fuit Ionas, etc. Sic Matth. 22, quater paululum variatis verbis eadem sententia repetitur: Praeceptor scimus te veracem esse, et viam Dei in veritate docere, nec quenquam curare: non enim respicis in faciem hominum. Vide infra in lapsu styli.

sequitur. Sed istas magnificas locutiones ac promissiones de instauratione generis humani, et de effectibus ac beneficiis Christi, recte ad illam Regulam referre possis, qua docetur, quod promissiones beneficiorum Christi, quae proprie de ea instauratione ac beatitudine piorum loqui videntur, quae eis hic in terris mox post conversionem contingit, simul etiam complectantur perfectissimam illam regenerationem ac beationem, quae piis in futura vita continget. Sed redeamus ad Regulam supra positam, pluraque eius exempla adscribamus. Sic enim etiam verbum, Placere, Gal. 1. Rom. 12.

totam Scripturam contineant: et Rom. 13, quod dilectio proximi sit legis impletio. Item quod Christus dicit, Nisi venissem ac docuissem et miracula fecissem, peccatum non haberent. Ubi illud ingens peccatum damnati agniti Meschiae, quasi pro tota massa peccati ponitur: nisi mavis dicere, quod eis omnem excusationem de peccato adimat. Aliud tamen est, cum nomen principalis partis pro toto ponitur, ut supra de Sion ac Ierusalem et Iuda diximus: aliud cum principalis pars sola ius, dignitatem et praedicata totius sibi rapit, sicque se gerit, quasi ipsa sit totum, et aliae

quod Mar. 5 dicitur, neminem potuisse ligare catenis illum obsessum: cum quidem eum saepe catenis vinxerint: sed illa colligatio pro nulla habetur, cum frustra eo mox vincula frangente facta fuerit. Sic Apostoli dicuntur non orasse, non intellexisse Christum, ut si mera proverbia aut aenigmata eis locutus fuisset, postea dicuntur omnia intellecturi et oraturi. Item non luxisse antea, utpote praesente sponso, Ioan. 16, cum antea frigidius oraverint, minus luxerint et intellexerint, et postea pauciora ignoraverint. Sic dicitur is nihil habere, qui parum habet, aut non satis firmiter

et tot procerum iudicio coactus sit, interficiendo Ioannem petitioni filiae satisfacere. Vide nostram glossam super Matth. 14. Sic Germani dicunt, Er tregt laidt und trauret / de alicuius morte. Quae voces cum sint proprie interni affectus aut dolores, externum tamen gestum ac speciem luctus eis denotant. Tale prorsus est illud Virgilianum Aeneid. 2, quod Calchas recusaverit indicare, quem numina poscant ad sacrificium, Vix tandem magnis Ithaci clamoribus actus, Rumpit vocem. Verbum Invenire, persaepe potiri ac consequi aliquid significat, non tantum Hebraea, sed et Graeca

id est, quid consecutus est? Levit. 14, Quod si pauper ille fuerit, et manus eius non poterit invenire: id est, praestare tantum, sumat agnum unum pro hostia delicti. Nec multum ab hac significatione differt, cum sufficere significat, ut Num. 11, Num oves et boves mactabuntur eis, ut inveniatur eis? aut omnes pisces maris congregabuntur, ut inveniatur eis, id est, sufficiat. Item cum accidere significat. Ios. 2, Narraverunt omnia, quae invenerunt eos, id est, quae acciderunt eis. Hac quoque figura nomina culpae crebro pro poena, et nomina meriti aut

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report