Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: id Your search found 15178 occurrences
First 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 10281-11937:10281. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 751 | Paragraph | SubSect | Section] significat. Eodem modo illis non bene salutaris est haec locutio, iustificamur fide sine operibus: quae iam eis sonat, fide, charitate et operibus formata: modo, sine operibus caeremonialibus: iterum, sine operibus absque gratia factis: alias, sine operibus antecedentibus tantum: aliquando denique id intelligendum esse volunt de sola prima Iustificatione, et quas alias innumeras corruptelarum glossas quotidie excogitant. Tale est, quod Concilium, vocem PECCATUM, cum Paulus ea dictione non semel reliquias originalis mali nominat, corrumpit: ut non vere peccatum, sed tantum
10282. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 752 | Paragraph | SubSect | Section] obiecturum mihi aliquem esse illud Aristotelis: Imperitos facile quidem, sed inepte sententias fabricare: eoque et me temere de tantis rebus audere; novas Regulas cudendo, pronunciare. Cui respondeo: Me haec studio publici boni, ac obedientiae Deo praestandae causa molitum esse, cum nemo eruditior id tentare vellet: licere vero per me cuivis, longe hisce meliora praestare. Neque enim hoc labore mihi privata gloria, sed tantum publica Ecclesiae Dei utilitas quaesita est: quam si vel tenuiter promovero, aut saltem occasionem eius promovendae alteri dedero, satis me meo voto potitum, optatosque
10283. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 752 | Paragraph | SubSect | Section] eos, et in aliis ista didicerunt. Quos tamen Tropos qui noverunt, agnoscunt in literis Sanctis: eorumque scientia, ad eas intelligendas, aliquantum adiuvantur. Sed hic eos ignaris tradere non decet, ne artem Grammaticam docere videamur. Extra sane ut discantur admoneo: quamvis iam superius id admonuerim, in secundo libro, ubi de Linguarum necessaria cognitione disserui. Nam literae, a quibus ipsa Grammatica nomen accepit (
10284. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 755 | Paragraph | SubSect | Section] Primum est crimen falsi. nam in textu ibi non est, Nihil mihi prodest: sed, Nihil sum. Secundo, non agit illic de iustificatione, non etiam de fide iustificante: sed de tota fide miraculosa, quod etiam exemplo translationis montium declarat. Contra aut hic ex professo, omnique studio Paulus id agit, ut veram iustificationem describat: eamque exclusis operibus, soli fidei in Christum attribuat. Sciens ergo ac volens, dataque opera corrumpit genuinum sensum verbi Dei. Sic mox et in sequenti Capite, ubi Paulus adimit Abraami operibus iustitiam, et soli fidei tribuit: iste
10285. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 755 | Paragraph | SubSect | Section] ut veram iustificationem describat: eamque exclusis operibus, soli fidei in Christum attribuat. Sciens ergo ac volens, dataque opera corrumpit genuinum sensum verbi Dei. Sic mox et in sequenti Capite, ubi Paulus adimit Abraami operibus iustitiam, et soli fidei tribuit: iste vult id intelligi de operibus ceremonialibus cum Paulus manifestissime etiam opera totius legis excludat. Rectissime igitur huic impostori illud D. Augustini opponi potest: Nemo serenissimum sensum nubilosa contradictione perturbet, consequentia perhibeant testimonium praecedentibus verbis. Illa enim
10286. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 755 | Paragraph | SubSect | Section] ac fide dignissimum praebet. Sed in hac impietate nondum acquiescit Maledictus ille Parrisinus: verum etiam ulterius pergit nefarie contaminare Sacras literas. Nam congessit quasdam (uti vocant) Concordantias, ubi distribuit voces per suas significationes. In illis igitur id unice agit, ut primarias Sacrarum literarum voces (ut sunt, Fides, Iustitia, Iustificatio, Gratia, Peccatum, et similia) foedissime corrumpat. Exempli gratia: Fides, ubicunque ei iustitia aut salus tribuitur, constantiam virtutem illi significat. ut cum toties repetitur: Fides tua salvum te
10287. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 757 | Paragraph | SubSect | Section] in eaque cruce nos Christiane gessissemus. Secundo, quia non dubito, ipsas quoque eius laudata vestigia secuturas: quod quidem etiam mox ab eius felici migratione vestraque regiminis susceptione facere coepistis, dum coacta piorum, eruditorumque pastorum Ecclesiae Dei synodo, ipsis id concludentibus praecepistis: puritatem doctrinae religionisque Augustanae confessionis ubique in vestris regionibus observari. Postrema causa est, quod, quandoquidem primam partem huius Operis socero vestro Heroi Christianissimo dedicavi, hanc vobis nuncupare volui: ut quos virtus,
10288. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 761 | Paragraph | Section] in iustitia, vita, et sua gloria agentes. Deus erat omnia in omnibus: Homo possessor mundi ac imago Dei in summa pietate erga Deum, et dignitate florebat: Omnia summa harmonia a prima causa seu Rege suo pendebant: et ad ultimum finem, id est gloriam eius tendebant. Deum sua imagine veluti speculo repraesentare, eum agnoscere, colere, celebrare, eique per omnia obedire. Gratuitu Dei favor, imago Dei, gaudium spiritus, ominium totius mundi, carere omni malo.
10289. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 761 | Paragraph | Section] Destructum regnum Satanae mirifica arte ac fuco, sub specie ac nomine regni Christi instaurare, inversa praecipua essentia aut vila huius Regni in illud, seque supra Deum efferens. Abscisio dexterae Christi, qua se nobis offerebat: id est verbi, et nostrae, qua eum excipiebamus, id est fidei: Seu obscuratio veri morbi et remedii, id est peccati expiationis aut mediationis Christi et fidei: Et inventio novorum peccatorum expiationis et mediationis: novi item sacerdotii, sacrificii,
10290. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 761 | Paragraph | Section] arte ac fuco, sub specie ac nomine regni Christi instaurare, inversa praecipua essentia aut vila huius Regni in illud, seque supra Deum efferens. Abscisio dexterae Christi, qua se nobis offerebat: id est verbi, et nostrae, qua eum excipiebamus, id est fidei: Seu obscuratio veri morbi et remedii, id est peccati expiationis aut mediationis Christi et fidei: Et inventio novorum peccatorum expiationis et mediationis: novi item sacerdotii, sacrificii, purgatoriique, et praesersertim summi Sacerdotis.
10291. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 761 | Paragraph | Section] inversa praecipua essentia aut vila huius Regni in illud, seque supra Deum efferens. Abscisio dexterae Christi, qua se nobis offerebat: id est verbi, et nostrae, qua eum excipiebamus, id est fidei: Seu obscuratio veri morbi et remedii, id est peccati expiationis aut mediationis Christi et fidei: Et inventio novorum peccatorum expiationis et mediationis: novi item sacerdotii, sacrificii, purgatoriique, et praesersertim summi Sacerdotis. Contemptus veritatis, ira Dei dans
10292. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 761 | Paragraph | Section] 1. Cor. 2 et 15. ¶ Harum quatuor Monarchiarum subditi omnes sumus, aut fuimus, licet sese invicem hostiliter oppugnent, et destruant. Et extribus primis aliquid adhuc habemus: ex prima vitam hanc, eique necessaria: ex secunda, peccatum et mortem: ex tertia, remedia peccati ac mortis; id est, iustitiam et vitam. Vae illi, qui ex quarta aliquid retinuerit, etiamsi tantum character sit, aut nomen: Apoc. 14. Beatus autem ille, qui in ultima fuerit repertus.
10293. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 762 | Paragraph | Section] ex lege duplici. Cognitione nostrae multiplicis iniustitiae, severissimae iustitiae Dei, et Spiritu. Quae oritur ex Aristoteles de Analysi inquit: Perspicuum vero erit quod tractatur, iis qui id secundum praeeuntem eis methodon contemplabuntur. Sicut enim in aliis, ita et hic compositum dividere ac resolvere oportet, donec tandem ad simplicia perveniatur. Eae enim sunt minimae ac simplicissimae totius rei partes.
10294. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 767 | Paragraph | SubSect | Section] meditando in lege Domini die ac nocte: tum etiam perpetuo ardenterque orando, Domine adauge nobis fidem et Spiritum. 51 Denique hic quidem debemus, ut in aenigmate ac imperfecte, agnoscere Deum, et eius mysteria: in altera vita perfecte, ac a facie ad faciem videre. Tunc demum desinet, id quod imperfectum est: in quo nos nunc perinde acquiescere debemus, ut foetus in utero materno divinitus conclusus sua sorte contentus est, etiamsi fulgentissimum solem non cernat. Remedia. Hisce quasi remoris et incommodis salutaria remedia quaerere,
10295. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 767 | Paragraph | SubSect | Section] etiam hoc nostrum Opus afferet: in quo sedulo conabimur omnia obstacula ac difficultates ipsius aut complanare, aut etiam amoliri, eumque perspicuum piis lectoribus reddere. Hic enim ferme primarius fons est difficultatis Sacrarum literarum, quod propemodum nunquam theologi summa diligentia in id incubuerunt, ut perfectius vel cognoscerent ipsi, vel aliis explicarent, ipsum Sacrum sermonem ac textum: contenti de rebus potius ipsis factu quod facilius est, disserere. Quartum remedium sit, assidua meditatio ac studium legis divinae. nam Labor omnia vincit improbus: et nihil
10296. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 767 | Paragraph | SubSect | Section] sancto tum plenius, tum clarius exponi: sicut praeclare dicit Augustinus, non facile ullam sententiam esse figurate propositam, quae non sit alibi perspicue explicata. Conferantur igitur loca Scripturae diligenter, sic alius alium illustrabit: quae felicissima expositio Scripturae est, testantibus id etiam ipsis Patribus. Ultimum remedium sint bonae ac perspicuae versiones, et fidi Sacrarum literarum interpretes, praesertim qui textum magis dextre tractarunt. Verum quoniam haec res longe maximi momenti est: ideo, licet in toto hoc opere ea tractentur quae
10297. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 769 | Paragraph | SubSect | Section] sub hoc Prophetarum syllogismo, hanc veluti eorum sementem demetens, struit, et concludit alterum syllogismum sumpta illius conclusione pro sua Maiore, ut in prosyllogismis et postsyllogismis fieri assolet: Quicquid vetus Testamentum, aut Prophetae praedixerunt de Meschia, et aliis rebus, id est verissimum: seu, Descriptio Meschiae a prophetis facta est verissima. Noster autem IESUS prorsus talis persona est, ut a Prophetis Meschias depingitur: quia venit tali tempore, nempe non regnante amplius Iuda, in secundo templo, et in fine 70 hebdomadarum Danielis. Est quoque tali loco, et
10298. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 769 | Paragraph | SubSect | Section] suspectum esse non potest. Nonnulla testantur etiam ipsae ruinae Hierosolymae, et dispersio reiecti populi, totiusque illius cultus tam longa abolitio. Cum hoc syllogismo secundo, qui est novi Testamenti proprius, urgetur etiam ille prior veteris, Quicquid Deus dicit aut testatur, id est verissimum. Sed Deus suo testimonio confirmat conciones IESU, emissa ter caelitus voce: Matth. 3. 17. Ioan. 12: praeterea editis tot et tantis miraculis, de quibus dicit ipsemet Dominus: Si non creditis mihi, at credite propter haec opera quae Pater mecum operatur. Et Nicodemus ait: Scimus
10299. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 769 | Paragraph | SubSect | Section] eius circumstantiis liquido patet. Igitur IESUS est verus Meschias. 14 Multum prodest Lectori, eum statim initio lectionis alicuius scripti praemonitum esse de scopo et genere doctrinae aut materiae, quae in eo tractetur: ut sic veluti Theseo quodam filo instructus, tuto ac utiliter in id quasi labyrinthum ingredi, progredi et regredi possit. Omnia enim longiora scripta etiam de materiis notissimis optimoque ordine ac perspicuo sermone confecta, ob prolixitatem et multitudinem rerum ac sensuum perturbant ac confundunt simplicem rudemque lectorem: ut non immerito tale quid
10300. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 769 | Paragraph | SubSect | Section] non nisi dignis ac iustis salutem offert, alterum vero tantum indignissimis. Concordant vero hoc modo, quia alterum est superius altero. cedit enim Lex Evangelio, non tantum quia est doctrina inferior: sed etiam quia non potest suum effectum aut opus, nempe salutem hominum praestare: id tamen non suo, sed nostro vitio: Evangelium autem potest. Nec tantum cedit officio iustificandi et servandi genus humanum: sed etiam ei ultro ad ipsius functionem opusque perficiendum famulatur ac subservit,
10301. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 771 | Paragraph | SubSect | Section] neque quid de ea affirment aut negent: ut qui hoc tempore liberum arbitrium tuentur, non considerant aut exponunt, an loquantur de naturali vel divinitus dato velle, de vetere aut novo homine: non etiam, quantum per se possit aut cooperetur cum alio. Oportet igitur distinguere accurate id, de quo aliquid dicitur tum ab eo quod de eo affirmatur aut negatur: tum et ab aliis omnibus, praesertim vicinis rebus, sive in unica propositione, sive in integro sermone, libro aut aliqua eius parte. Porro si debemus nosse utrunque tum quid sit id de quo disserimus, tum quid id sit quod de eo
10302. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 771 | Paragraph | SubSect | Section] cum alio. Oportet igitur distinguere accurate id, de quo aliquid dicitur tum ab eo quod de eo affirmatur aut negatur: tum et ab aliis omnibus, praesertim vicinis rebus, sive in unica propositione, sive in integro sermone, libro aut aliqua eius parte. Porro si debemus nosse utrunque tum quid sit id de quo disserimus, tum quid id sit quod de eo dicimus: necesse profecto est habere etiam singularum rerum definitiones aut circumscriptiones, ut (iuxta Ciceronem) mox initio sciatur quid sit id de quo sermo habetur. Hoc vero maximam lucem et adiumentum affert, ad percipiendum verum sensum
10303. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 771 | Paragraph | SubSect | Section] accurate id, de quo aliquid dicitur tum ab eo quod de eo affirmatur aut negatur: tum et ab aliis omnibus, praesertim vicinis rebus, sive in unica propositione, sive in integro sermone, libro aut aliqua eius parte. Porro si debemus nosse utrunque tum quid sit id de quo disserimus, tum quid id sit quod de eo dicimus: necesse profecto est habere etiam singularum rerum definitiones aut circumscriptiones, ut (iuxta Ciceronem) mox initio sciatur quid sit id de quo sermo habetur. Hoc vero maximam lucem et adiumentum affert, ad percipiendum verum sensum alicuius loci scripti aut dicti.
10304. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 771 | Paragraph | SubSect | Section] sive in integro sermone, libro aut aliqua eius parte. Porro si debemus nosse utrunque tum quid sit id de quo disserimus, tum quid id sit quod de eo dicimus: necesse profecto est habere etiam singularum rerum definitiones aut circumscriptiones, ut (iuxta Ciceronem) mox initio sciatur quid sit id de quo sermo habetur. Hoc vero maximam lucem et adiumentum affert, ad percipiendum verum sensum alicuius loci scripti aut dicti. Ostendit ergo hoc dicto Paulus, vigilantem Sacrarum literarum doctorem et auditorem debere probe nosse tum definitiones vocum ac rerum, tum singularum propositionum
10305. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 771 | Paragraph | SubSect | Section] iusta limataque ratio ne deducantur ac extruantur: et denique cum rerum suarum natura, experientiaque, ac communi bono aut hominum utilitate confirmentur. At hic non est nostrum, formare vel componere genus doctrinae: sed iam formatam, ac in libro comprehensam, caelitus accipimus: tantumque id restat, ut eam probe cognoscamus et ad quotidianum usum adhibeamus. Ipsemet filius Dei, qui solus in sinu eius recumbit, inde nobis omnia mysteria protulit. Ad istum igitur fontem aut thesaurum nos Deus ablegat: haec sunt nostrae huius scientiae aut sapientiae principia,
10306. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 773 | Paragraph | SubSect | Section] 39 In hac vero collatione doctrinae Ethicae et Theologiae, prorsus memorabilis est sententia Aristotelis Ethicorum 6, quod corruptio morum tollat scientiam Ethicam, quia evertat causam finalem: nempe omnia esse virtutis ac honestatis gratia ferenda ac patienda. Centuplo enim id magis in Theologia accidit, ubi dans se voluptatibus, avaritiae ac sceleribus, non solum non putat amplius multa pietatis ac gloriae Dei causa ferenda aut patienda esse: verum etiam accedunt septem deteriores spiritus, qui abolitis omnibus veris piisque noticiis ac spirituali lumine, in omnes
10307. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 774 | Paragraph | SubSect | Section] ad dexteram patris, ut pios doctores nobis largiatur. In hoc genere praecipitur etiam ipsis praeceptoribus 1 ad Corinthios 14, ut si sedenti revelatum fuerit, illi cedant, taceant ac audiant. 46 Porro ex mandato Pauli vitandum est, ne sapiamus supra quod oportet, et praesertim supra id quod scriptum est: sed in Scriptura ac quiescamus, et sapiamus ad sobrietatem. Rom. 12. 1 Cor. 4. Multi enim sunt, qui simplicitate Scripturae et facta patefactione non contenti, plura scire volunt, quam Deus in Scriptura patefecit: qualis est tota descriptio caeli ac inferorum apud
10308. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 775 | Paragraph | SubSect | Section] sed etiam nostram aliquam trabem in omni genere defectuum cernere ac tollere pie salutariterque possimus. 50 Mala colloquia corrumpunt bonos mores, atque adeo etiam ipsam sinceritatem fidei: sicut id Paulus applicat ad articulum fidei de Resurrectione. Omni ergo studio caveantur tum improborum commercia, tum et impia aut alioqui etiam profana ac impura scripta, quibus contristatur Spiritus S. in piorum pectoribus, et languescit fidei robur, ac refrigeratur verus et ardens Zelus.
10309. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 776 | Paragraph | SubSect | Section] et innumerae apparitiones. Quorum tamen utriusque generis pleraque fuere aut prorsus conficta a mendacibus hominibus, aut certe merae praestigiae ac delusiones diabolorum. Verum quoniam ipsemet unicus praeceptor noster Dei filius repetens testatur, neminem posse ad se venire, nisi id ei a patre datum fuerit, nisi fuerit theodidactus, nisi ei pater caelestis revelaverit, imo etiam nisi ipse potenter ad se traxerit: quia ille nimirum unicus fons verae Theologiae est, sicut et omnium aliorum bonorum: ab ipso igitur ardentissime flagitemus, ut ille suam legem ac noticiam cordi
10310. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 776 | Paragraph | SubSect | Section] piguerit diligentius rimari, tum ipsum textum ac res considerando, tum interpretum libros consulendo, tum etiam doctos simul et pios interrogando. 8 Quod si etiam in praesentiarum plane aliquid assequi nequimus, memoriae tantum locum ac verba eius mandemus: sperantes et expectantes, ut id nobis Dominus clementer aliqua occasione patefaciat. Nihil enim in Sacris frustra scriptum est, nihilque etiam contemnendum. Atque hae 8. praeceptiones sunt quasi externae et generales: nunc de iis dicamus, quae ipsum textum propius attingant. 9 Cum igitur aggrederis
10311. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 776 | Paragraph | SubSect | Section] aliqua occasione patefaciat. Nihil enim in Sacris frustra scriptum est, nihilque etiam contemnendum. Atque hae 8. praeceptiones sunt quasi externae et generales: nunc de iis dicamus, quae ipsum textum propius attingant. 9 Cum igitur aggrederis lectionem alicuius libri, id statim initio, quoad eius fieri potest, age, ut primum scopum, finem aut intentionem totius eius scripti, quod veluti caput aut facies eius est, protinus anteque notum habeas: qui plerunque paucis verbis notari potest, et non raro in ipso statim titulo notatur:
10312. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 777 | Paragraph | SubSect | Section] ista quatuor haec sequentia commoda: primum scopus ipse et tota summa singulis partibus atque adeo dictis sententiis et vocibus magnum lumen affert, ut tum clarius perspicere queas quis sit genuinus eorum sensus, et quis non. Quod enim a toto illo scopo et argumento aut summa dissonare videtur, id hauddubie alienum ac falsum est. 15 Praestat etiam dispositio, ut tanto melius singulas partes cum illo scopo concinnare possis, duplicemque inde fructum percipias, dum et singularum sententiarum utilem institutionem habes, et perspicis quomodo ea pars principalem scopum confirmet,
10313. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 777 | Paragraph | SubSect | Section] fiet nobis familiarius ac dilucidius: nec aberit spiritus ac benedictio Domini omnia suggerens, ac in omnem veritatem nos deducens, si modo serio in verbo eius sudaverimus. 22 Profuerit quoque plurimum in examinando aliquo obscuriore loco, aut etiam integro scripto, adhibere ad id Lydium lapidem Regularum Logicarum, sive Grammatices, sive Rhetorices, sive denique Dialectices. Quoniam enim istae artes Dei beneficio patefactae sunt, ex naturali lumine quod adhuc superest accensae, praeterea sese ad rerum naturam, eiusque ordinem, divinitus illis inditum conformarunt, et
10314. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] aut quae in vitam hominum et rerum tractationem et cum hominibus actionem incidere solent: ut si forte ad aliquod genus orationum locus referri queat, sive ad Iudiciale, sive ad Deliberativum, sive ad Demonstrativum, sive denique Didacticum, aut aliam scriptionis formam. 24 Ubi id erit deprehensum, examinetur secundum praecepta illius generis, quaerantur ac constituuntur status, partes orationis et argumenta. Videantur etiam loca unde argumenta ducta sint, examinentur et expendantur ad Dialecticas praeceptiones tum ordo scripti totius, tum definitiones ac divisiones, si
10315. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] et qualis elocutio sit. Videatur, quid nam rebus, et quid hominibus datum sit, aut eorum causa dictum: quid etiam conveniat cum humano more ac consuetudine, et in quo tandem divinae maiestatis sermo ab hominum vanitate differat. 25 Nec parvam utilitatem afferet, si tuo sermone id scriptum varie retexas: ut si primum veluti facta anatomia, ac tanquam abiectis omnibus carnibus, ornatus amplificationum, dulcoramentorum, digressionum et similium, sola quasi ossa tuo sermone delinees: ut tantum eas sententias complectaris, quae sunt veluti basis totius, quae omnia accersita
10316. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] demonstrare aliquid contra negantem adversarium: aliud, obedientem docilemque discipulum docere, eique causas et effectus rei declarare. Sic locus in Evangelio Ioannis capite sexto, Quomodo potest hic nobis dare carnem suam ad manducandum? et adiuncta, facile ex scopo intelligi possunt. Non enim id agunt ibi Iudaei, ut tanquam dociles quaerant ex Christo modum fruendi eius corpore, beneficiis, ac doctrina: sed simpliciter, ut tanquam increduli redarguant eum manifestae falsitatis, ut qui dicat rem falsissimam, nempe se velle eis dare corpus suum ad manducandum, seque esse panem de caelo
10317. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] dociles quaerant ex Christo modum fruendi eius corpore, beneficiis, ac doctrina: sed simpliciter, ut tanquam increduli redarguant eum manifestae falsitatis, ut qui dicat rem falsissimam, nempe se velle eis dare corpus suum ad manducandum, seque esse panem de caelo venientem, et panem salutiferum, id est, verum Deum et Servatorem. Sic etiam Christus ibidem inter alia dicens, carnem non prodesse, sed Spiritum vivificare: et, solum patrem tradere homines ad eum, ipsos non posse per se venire, etc. non id agit, ut eos doceat quomodo eius beneficiis, meritis, doctrina, aut corpore
10318. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] suum ad manducandum, seque esse panem de caelo venientem, et panem salutiferum, id est, verum Deum et Servatorem. Sic etiam Christus ibidem inter alia dicens, carnem non prodesse, sed Spiritum vivificare: et, solum patrem tradere homines ad eum, ipsos non posse per se venire, etc. non id agit, ut eos doceat quomodo eius beneficiis, meritis, doctrina, aut corpore frui queant, sed ut redarguat eorum nativam incredulitatem, aut potius rebellionem ac hostilitatem, quam inde ex utero secum afferant, quaeque adeo sit pertinax ac praepotens, ut eos non duci, sed quasi violenter trahi
10319. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] non typis aut umbris res futurae involvuntur ac praefigurantur, ut olim Iudaico populo: sed filius Dei testamentum suum condit, ac charissimis suis discipulis loquitur, quibus omnia aut loqui perspicue solebat: aut si quae dicta erant obscurius, mox exponebat. Quis vero sanae mentis homo, non id agit ut quam perspicuissime ac propriissime in testamento condendo loquatur, ne quid dubii litisve inter haeredes relinquat? Id ibi agit Christus, ut suo sanguine foedus inter Deum et genus humanum feriat. Quare cuisdem suae victimae sanguine et nos confirmat ac obligat, eum nobis distribuendo,
10320. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] ac charissimis suis discipulis loquitur, quibus omnia aut loqui perspicue solebat: aut si quae dicta erant obscurius, mox exponebat. Quis vero sanae mentis homo, non id agit ut quam perspicuissime ac propriissime in testamento condendo loquatur, ne quid dubii litisve inter haeredes relinquat? Id ibi agit Christus, ut suo sanguine foedus inter Deum et genus humanum feriat. Quare cuisdem suae victimae sanguine et nos confirmat ac obligat, eum nobis distribuendo, et Deum illi eundem mox in cruce offerendo. Ex scopo igitur (qui non est, typos ac umbras vel condere, vel somnia
10321. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 779 | Paragraph | SubSect | Section] aliquas inde pro suo arbitrio decerpserunt, et porro etiam pro lubitu eas inter sese connexuerunt: non aliter ac ludibundae puellae ad libitum colligunt in pratis flores, et pro libitu inde vel serta, vel aliud quippiam texunt. Sic illi igitur pro libidine sua, in Sacris literis eludentes id effecerunt, ut cum etiam meris Scripturae verbis loquerentur: tamen sua, non Scripturae sensa illis centonibus efferrent. Hoc genus tristissimae et perniciosissimae calamitatis inter alias innumeras quae ibi grassatae sunt, diligentissime observandum est. Quo magis ista religiosa diligentia
10322. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 779 | Paragraph | SubSect | Section] impedimentorum averti potest. 2 Vicinum huic est, quod nunc multae diversae lectiones, praesertim in novo Testamento a commentatoribus et interpretibus indicantur: quarum eae deligendae sunt, quae tum melioribus testibus confirmantur, tum etiam ipsi textui magis convenire videntur. Id sane nihilominus divina clementia prospexit, ut omnes pium sensum efficiant: utque si vel maxime ob aliquod mendum in uno loco fallamur, tamen innumera alia loca supersint, quae nos in vera sententia instituere ac confirmare queant. 3 Nomina propria locorum et personarum interdum ab
10323. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 780 | Paragraph | SubSect | Section] dabar innumera significata habeat, multum pro ea subiiciunt Latini versores nomen Verbum, quod tamen nequaquam illas omnes notiones habet. Sic verbum Benedicere, Iustificare, Gratia, Fides, Peccatum, et innumera alia. In quibus difficultatibus, praeter superiora remedia, id vel praecipuum est, ut observes talis vocis in Sacris literis usus: et consulas eos qui tales semi Hebraicas voces explicuerunt: et caute attenteque consideres, quaenam significatio ei loco maxime conveniat. 13 In nominibus propriis duplex difficultas oriri solet, quarum prior est,
10324. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 782 | Paragraph | SubSect | Section] sententia dicere velit, praesertim si aliunde totam eam materiam de qua ibi agitur, probe didicerimus, et similia Scripturae loca, sive quo ad res; sive quo ad verba, contulerimus. 10 Saepius sane supra dixi, conferenda esse cum loco dubio antecedentia et sequentia: nec tamen pigebit id idem etiam hic repetere. Multipliciter enim id facere potest ad illustrationem dubii dicti, si modo sit scriptum in unum corpus conformatum, et non sint sententiae tantum quoquo modo congestae, ac veluti quaedam scopae dissolutae: ut in Proverbiis Salomonis. Nam vera est illa Hieronymi monitio,
10325. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 782 | Paragraph | SubSect | Section] totam eam materiam de qua ibi agitur, probe didicerimus, et similia Scripturae loca, sive quo ad res; sive quo ad verba, contulerimus. 10 Saepius sane supra dixi, conferenda esse cum loco dubio antecedentia et sequentia: nec tamen pigebit id idem etiam hic repetere. Multipliciter enim id facere potest ad illustrationem dubii dicti, si modo sit scriptum in unum corpus conformatum, et non sint sententiae tantum quoquo modo congestae, ac veluti quaedam scopae dissolutae: ut in Proverbiis Salomonis. Nam vera est illa Hieronymi monitio, super Isaiae 19 dicentis: Moris est
10326. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 782 | Paragraph | SubSect | Section] Nam in Sacris literis cum potissimum Deus loquatur, omnia nobis ipsius debent esse rata ac probata, quae ille praecipit, qualiacunque ea demum sint. At in aliis scriptis cum homines loquantur, qui omnes sunt mendaces, sive magni sive parvi sint, nemini prorsus fidendum est: sed considerandum, an id quod dicunt, sit ex verbo Dei desumptum. 14 Secundo, sicut Deus loquens citra omnem dubitationem ac exceptionem audiendus est: ita contra, quae in Sacris impii aut diabolus loquuntur, plane impia sunt: aut etiamsi non omnino sunt impia, tamen audienda non sunt ut Dei dicta: sicut
10327. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 783 | Paragraph | SubSect | Section] ut modum agendi ac dicendi nimium fuisse vehementem, et hominibus ac negotiis parum convenientem contendant, dicantque res et causas actionesque per sese bonas male agendo corruptas et vitiatas esse. Sed Apostolus contra excusat suum modum dicendi ac agendi, et ait: se, sive modum excedat, id se divino quodam zelo facere: sive modum adhibeat, se studio accommodandi ad ipsos auditores facere. Mundus alium quendam modum agendi habet. 20 Quarto loco numeravimus inter circumstantias, Causam aut Consilium: ex quo magna ex parte pendet actio. Huc enim etiam affectus
10328. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 783 | Paragraph | SubSect | Section] Huc enim etiam affectus animi, intentio aut voluntas pertinet: de qua verissime dicitur, Quod volluntas et propositum distinguant factum. Paulus coram tota Ecclesia Antiochena duriter obiurgaverat Petrum, quod se metu Iudaeorum a familiaritate gentilium Christianorum subtraxerat. Id non tantum impius Porphyrius exagitavit, sed etiam aliqui Ecclesiastici scriptores: inter quos Hieronymus, nimium vehemens esse iudicavit, et lenire conatus est. Verum si expendantur causae tum efficientes tum finales
10329. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 784 | Paragraph | SubSect | Section] eius facti, totumque consilium ac pius zelus Pauli, iustissime ac sanctissime ab eo factum est. Nam non [?:----m ] per se ibi Petrus graviter, et in re gravissima peccabat, ut qui tantum metu ac contra propriam conscientiam ac doctrinam id agebat: sed etiam ingens damnum dabat. nam seducebat plures, ac etiam Barnabam et Iudaizantes in sua pertinacia confirmabat, libertatem Christianam convellebat, conscientias gentilium fratrum sauciabat, et denique Christum cum suo merito elevabat, tanquam qui non posset sine bonis operibus et
10330. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 784 | Paragraph | SubSect | Section] 3. Multi nunc Papistae, Osiander et nos, dicimus, hominem per solum Christum iustificari. Videmus ergo imperitis consentire. At contra maxima contentio est cum Papistis primum de causa instrumentali, an sola fide apprehendamus iustitiam. Secundo cum Osiandro et Papistis, de causa materiali: quid id sit, quod nobis applicatum, et quasi appositum, nos ut proxima causa efficiat iustos. Nos dicimus, esse iustitiam obedientiae ac passionis Christi: Papistae et Osiandristae contendunt hanc esse remotorem causam, et veluti precium verae iustitiae, sicut inquirebat Osiander. Dicere quidem quis
10331. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 784 | Paragraph | SubSect | Section] illa materia iustitiae ad nos perimputationem transfertur. At Osiandristae Papistae dicunt, illam adhibitionem iustitiae fieri non rationali quadam imputatione, sed reali infusione. Quod vero divi iustitiam obedientiae ac passionis esse causam materialem rectissime dictum esse censeo: est enim id quod ad nos certa ratione translatum, nos facit iustos, sicut color praeparatus albedinis aut albificationis parietis causa materialis est, aut cibus ac potus est causa materialis saturationis, autignis causa materialis
10332. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 785 | Paragraph | SubSect | Section] diligentia in investiganda veritate, ut alius aliquanto obscurior locus, ex aliorum locorum collatione, ubi de eadem re agitur, illustrotur: idque aliquando etiam ille ipse, ubi quasi ex professo aliquid agitur, ex alio ubi non perinde ex instituto ac plene de eadem materia disseritur. Nec solum id fit in conferendis eiusdem autoris dictis, sed etiam diversorum. Sempertamen in tali collatione illa regula cautioque adhibeatur, ut primarius locus plus valeat minus primario, nisi evidentissima veritas alterius loci praeponderet. 31 In Sacris porro literis talis locorum collatio ob
10333. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 785 | Paragraph | SubSect | Section] seu utilissimarum praeceptionum, tum etiam summus consensus tam dispersarum sententiarum cernitur. Verissimum profecto est, quod Lutherus piae memoriae in Libro Conciliorum scripsit, omnes Patres et omnia concilia non posse efficere una Biblia: at illa posse illos, et multo etiam plura, id est, omnia ipsorum utilia documenta ac sententias ex sese exhibere, cum contra patres nequaquam expediant omnes quaestiones, quae in Sacris literis continentur. 33 Porro locorum collatio potest esse multiplex. Alias enim, propter res ipsas ubique similes ac illustrandas: alias, ob
10334. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 786 | Paragraph | SubSect | Section] diligendi, Exod. 20. Parentes sunt odio habendi, Lucae 14. 4 Omnis porro conciliatio locorum in eo potissimum sita est, ut monstretur vel videri tantum, non autem revera esse contraria ea praedicata quae uni tribuantur: vel contraria praedicata diversa ratione eidem tribui: vel certe id fieri tantum quodam respectu. In praecedentibus exemplis, amor et odium parentum observatio et neglectio circumcisionis, sunt contraria: sed diversa ratione eidem tribuuntur, Observatio circumcisioni dum eius tempus fuit, neglectio postea: amor Parentibus simpliciter, odium peraccidens, si
10335. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 787 | Paragraph | SubSect | Section] Deo praedicando Iesum, obedias pontificibus non praedicando eum) dicentes: Obedire oportet magis Deo quam hominibus. Dilectio praecipit omni tempore iuvare fratrem: contra sabbatismus vetat, ne septima die operemur. conciliat Scriptura et Christus, dicendo: Misericordiam volo, non sacrificium: id est, potius volo, seu praefero. Quo facit Regula: Moralia praeferuntur ceremonialibus. Et contra: Ceremonialia in casu confessionis praeferuntur moralibus secundae Tabulae. 13 Alibi praedicatur fides, tanquam qua sola iustificemur, salvemur, ac nihil non a Deo impetremus,
10336. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 788 | Paragraph | SubSect | Section] vires aut opes. Sic Iudaei contra Christum, Apostolos et Paulum argumentabantur: semem Abraae est benedictum: Nos sumus semen Abraae: igitur possumus ac debemus nostra diligentia et benefactis benedictionem, id est iustitiam ac vitam consequi. Respondet Paulus Gal. 3, semen benedictum in promissionibus Abraae non est collective accipiendum de tota posteritate, sed de unico quodam ex posteris Abraae, orbi terrarum benedictionem, iustitiam et vitam acquisituro. Ille vero est ipse Meschias, ut
10337. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 788 | Paragraph | SubSect | Section] beaturus perpetuo. Et contra, quod Apostoli et prophetae dicebant, Deum esse reiecturum Israelitas et Iudaeos. Sed concordat Paulus in Epistola ad Romanos, capite quarto, nono, et undecimo; ac in epistola ad Galatas, capite tertio et quarto multipliciter. Primum, semen Abraae servabitur: id est aliquae parvae reliquiae ex posteris Abraae, quae erunt per gratiam electae. Deinde dicit, servabuntur fine posteri Abraae, si Meschiam et eius iustitiam fuerint amplexi. Sed illi iustitiam legis sectantes, iustitiae Dei non sunt subiecti: nolunt audire Deum vocantem, et extendentem ad se
10338. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 788 | Paragraph | SubSect | Section] Iudaeorum, et tamen non habetius dividendi inter fratres haereditatem, quia nemo eum constituerit iudicem: non habet etiam, ubi caput reclinet. Conciliat ipse Dominus in iudicio coram Pilato: quia duplex sit regnum, aliud temporale, aliud spirituale: suum vero regnum non esse de hoc mundo, nec se id adfectare, quia videat eum nulla arma aut milites circa se habere. 20 Nono, multa Scripturae dicta prorsus gloriose de piis loquuntur: ut sunt quae de ipsorum iustitia, sanctitate ac mundicie, Deique noticia piorum ac Ecclesiae, in Prophetis magnificententissime dicuntur: cum contra
10339. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] more dicitur, Carolus Imperator Rom. et Rex Hispan. etc. Quam naturam illius nominis et descriptionum divinarum, obscurant versiones, dum pro illo nomine proprio ponunt appellativum Dominus: eoque inepte sonat, cum nonnunquam bis repetitur Dominus Dominus. sed Germanica recte id commodi adhibuit, ut vocem Herr, cum pro illo augusto nomine ponitur, maiusculis scribat: quod suum consilium, eius author statim initio testatus est. Sed ab impressoribus id discrimen foede negligitur, qui non rare utrunque maiusculis exprimunt. 7 Denique de Deo et illa consuetudo
10340. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] proprio ponunt appellativum Dominus: eoque inepte sonat, cum nonnunquam bis repetitur Dominus Dominus. sed Germanica recte id commodi adhibuit, ut vocem Herr, cum pro illo augusto nomine ponitur, maiusculis scribat: quod suum consilium, eius author statim initio testatus est. Sed ab impressoribus id discrimen foede negligitur, qui non rare utrunque maiusculis exprimunt. 7 Denique de Deo et illa consuetudo Scripturae observetur, quod ut sese ad nostrum captum accommodet, et nostris ver bis ac more loquatur, crebro solet Deo humanum corpus, omniaque eius membra, motusque et opera
10341. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 791 | Paragraph | SubSect | Section] homo sane doctus et diligens in sacris literis, sensit parvum illud nomen
10342. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 791 | Paragraph | SubSect | Section] humani sustinuit. Verum haud scio, an id plane certo obtineri queat. Iudicium penes Ecclesiam Dei esto. 17 Est autem notabile, quod generale nomen divinitatis totius, aliquando etiam singulis personis tribuitur: ut Psal. 110. Dixit Iehova Domino meo, Sede a dextris meis: id est, paterfilio. Sic Psal. 2. Ihova dixit ad me, Filius meus es tu. Contra tribuitur etiam soli filio, cum Ier. 23 et 33 cap. legitur, Iehova erit iustitia nostra. 18 De personarum trinitate et illud adnotare solent, ex libro Augustini contra Sermonem
10343. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 791 | Paragraph | SubSect | Section] in calamitatibus. Esa. 39 pingitur Deus sollicitus, quod non sit qui se opponat irae eius, et ruenti iustitiae succurrat. Tandem dicit, eum sibimet opem tulisse suo brachio, et sua iustitia, seu suo mediatore: nobis scilicet, non sibi. nam ipse in nullo periculo fuit, aut ope indiguit: sed facit id ad nostrae fidei confirmationem, ut agnoscatur tam sollicitus ac condolens esse, nostrumque periculum suum facere. 23 Porro in lectione Scripturarum diligenter observanda sunt ea praesertim dicta, quae de Christo loquuntur. Ipse enim est finis legis, ac de quo omnes Prophetae
10344. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 792 | Paragraph | SubSect | Section] distinguere. 4 Admodum vero frequenter coniunctim describuntur, ita ut post orationes comminatorias ponantur consolatoriae: et sermones de poenitentia sequantur alii de expectanda misericordia: ac vicissim ubi multa dicta fuerunt de gratia, statim subiiciantur nonnulla de Dei ira. Id autem receptum est ita fieri, tum quia Evangelii dignitas nusquam magis elucet, quam ubi legis doctrina ei ad latus opponitur: tum quia fragilis conditio et varietas animorum in hominibus omnino postulat Evangelium ac legem simul tradi. Cum enim in quacunque hominum societate permixti sint boni
10345. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 797 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] pii vero cum sanctis angelis volentes ac laeti, Te Deum laudamus, concinunt. Sic Synthetica Theologiae methodus (quae ei maxime propria est) incipit a Deo, tanquam simplicissime elemento, prima causa aut motore: eumque varie cum homine componendo progreditur: donec ad ultimum finem, id est, ad eundem Deum perveniat, iuxta illud Rom. 11. Ex quo, per quem, et in quem omnia: quae est brevissima et Synthetica Theologiae summa. Nam EX Deo cum alia omnia sunt, tum in primis homo ad eius imaginem conditum: PER ipsum omnia bona fiunt, praesertim in religione et reb.
10346. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 797 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] causae, aut (ut ita dicam) accessus adhuc nonnihil notiores sunt. Nemo. n. ferme dubitat, quin proximae causae vitae sint, Dei favor, et nostra perfecta iustitia. Verum horum felix est, qui potuit cognoscere ac tenere causas. Sunt autem proximae hae quatuor. 1. Propitiator, qui SOLUS haec bona, id est Iustitiam et gratiam Dei nobis, obediendo et patiendo parat: 2. Promissio in verbo et Sacramento, quae SOLA ea offert. 3. Fides, quae SOLA accipit. 4. Contritio, qua est quiddam, quod necessario fidem praecedit. Contritionis causa est, cognitio peccati ac ira. Eius autem,
10347. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 798 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] ob debitum aut violationem Legis ac iustitiae Dei. Debitum autem oritur ex multiplici peccato, quod profluit ex primo lapsu: qui est ex Adamo, et sua quadam ratione ex mandato prohibitae arboris: quoniam utriusque Deus est autor. Sic analysis Theologiae ab ultimo eius fine aut scopo, id est, a VITA aeterna, per proximas causas, causarumque causas, ad remotiores, et tandem ad primos fontes, atque adeo ad ipsum Deum, qui primus ac supremus veritatis fons autorque est, omnia resolvendo ac pervestigando regreditur, ut in hac secunda Methodo in Tabella ante oculos delineatum est.
10348. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 798 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] posterior a natura, quam priora, cum tamen illoram noticia ex horum expositione dependeat: utile tamen fuerit et hanc delineationem contemplari, quod cum incipiat ab iis quae nobis sunt priora, seu magis necessaria, magisque nota, cernimus hic quae nam sint ei proximae causae ut media, per quae ad id pervenire queamus, de quo maxime angimur ac quaerere solemus. Semper enim cognita re necessaria, aut fine aliquo, de eius proximis causis aut modo parandi quaerimus: quas cum audivimus, quaerimus ulterius et de illarum causarum causis, atque ita semper retrogradimur, donec tandem ad aliqua certa
10349. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 798 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] atque adeo reiectos. Canonicos eos voco, qui plane accepti probatique sunt, et in canone Biblico semper censiti, quos supra recensui. Dubios eos dico, de quibus est dubitatum: ut sunt in novo Testamento Epistola Petri 2. ad Hebr. Iacobi, duae posteriores Iohannis, Iudae, et Apocalypsis. Apocryphi, id est, quasi absconditi aut sepositi, quibus nulla eximia authoritas tribuitur, sunt: Sapientia Salomonis, Ecclesiastes aut Syrach, Iudith, Tobias, duo Machabaeorum, duo posteriores Esdrae, Baruch, Historia Beli
10350. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 800 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] praxin tendit, non in ipsa theorica seu speculatione in genere ociose haeret. 25 Secundo, unicus est author omnium Sacrorum librorum, non plures ac diversi: nempe ipsemet Deus: nec refert, quod per diversa organa aut homines, diversoque sermonis ac docendi genere locuram sit: imo id etiam ad maiorem certitudinem facit, quod cum multifariam multisque modis ac per multos locutus sit humano generi Deus, omnes tamen illae locutiones aut patefactiones optime sibi invicem consentiant. 26 Quod autem sic Deo visum est, non semel totam doctrinam tradere, sed diversis
10351. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 800 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] modis ac per multos locutus sit humano generi Deus, omnes tamen illae locutiones aut patefactiones optime sibi invicem consentiant. 26 Quod autem sic Deo visum est, non semel totam doctrinam tradere, sed diversis temporibus, idque subinde clarius ac clarius pleniusque patefacere: id tam eius liberrimae voluntati sapientiaeque concedendum relinquendumque est, quam cur non ab aeterno mundum condiderit, sed quasi solitariam quandam vitam egerit, nullam habens creaturam cui benefaceret, aut sese declararet. 27 Discrimen quoque illud inter Theologiam ac alias
10352. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 800 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] bonumque, et amantem hominis. Quod autem hoc principium non luceat in mente hominis, non ipsius rei incertitudo, sed animi humani caecitas in causa est. 32 Hoc igitur est evidentissimum ac immotum principium, et inde porro haec evidentissima demonstratio extruitur: Quicquid Deus dicit, id verissimum ac certissimum est. Deus Sacras literas, seu eam doctrinam locutus est ad genus humanum: Igitur est longe verissima et certissima. Maior est principium immotum: Minor est multis firmissimis demonstrationibus confirmata, nempe tum ingentibus omnipotentiae divinae miraculis, quae sunt
10353. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 801 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] etiam Paulus gloriatur, dum passim ostendit se esse Apostolum, ac immeditate a Deo ipso eiusque filio vocatum. 35 Sequitur igitur secunda demonstratio Sacrarum literarum, vel eadem potius cum praecedenti, quod quicquid dixerunt aut docuerunt, scripseruntve Moses, Prophetae et Apostoli, id sit a Deo, et sit verissimum: quandoquidem, teste Epistola ad Heb. 2 totaque Scriptura, Deus per os eorum locutus sit, non ipsi suo arbitrio aut voluntate prophetiam attulerint. Inde vero etiam porro certissime sequitur, quod cum Deus ista loquutus sit, necessario sint verissima.
10354. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 802 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Dei 17, capite 3. Tripartita, inquit, reperiuntur eloquia prophetarum. Si quidem ali qua sunt ad terrenam Hierusalem spectantia, aliqua ad caelestem, nonnulla ad utranque Et infra: Mihi autem sicut multum videntur errare, qui nullas res gestas in eo genere literarum, aliquid aliud, praeter id quod eo modo gestae sunt, significare arbitrantur: ita multum audere, qui prorsus ibi omnia significationibus allegoricis involuta esse contendunt. Ideo tripartita, non bipartita esse dixi. Hoc enim existimo: non tamen culpans eos, quae potuerint de quacunque re gesta sensum intelligentiae
10355. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 802 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] prolixius de hac materia disserit, cuius sententia mihi sane probatur. Verba eius haec sunt: Quidam enim inepte tradiderunt, quatuoresse Scripturae sensus: Literalem, Tropologicum, Allegoricum, et Anagogicum. Et sine discrimine omnes versus totius Scripturae quadrifariam interpretati sunt. Id autem quam sit vitiosum, facile indicari potest. Fit enim incerta oratio, discerpta in tot sententias. Sed has nugas commenti sunt homines illiterati: qui cum nullam dicendirationem tenerent, et tamen viderent Scripturam plenan: esse figurarum, non potuerunt apte de figuris iudicare. Itaque
10356. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 802 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] τροπολογίαν, cum quidem in hac voce errarent. aliud enim significat
10357. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 802 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] hoc loco non significat mores, sed vocem versam a nativa significatione ad vicinam.
Tertio loco Allegoria sequebatur, quae pertinebat ad Ecclesiam: aut si quis dexterius tractabat, ad Christum. ut, Tu Christe es sacerdos secundum ordinem Melchisedech. referebantque id tantum ad coenam Domini.
Quartus locus addebat
10358. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 802 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] aut si quis dexterius tractabat, ad Christum. ut, Tu Christe es sacerdos secundum ordinem Melchisedech. referebantque id tantum ad coenam Domini.
Quartus locus addebat
10359. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 803 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] ut in praeceptis et promissionibus Dei. Illud vero maxime ridiculum est, quod in concionibus vel prophetarum, vel Christi, item in disputationibus dogmatum, ut in epistola Pauli, quatuor sensus finxerunt. Caeterum quaedam facta extant in Sacris literis, et ceremoniae quaedam, quae ad id institutae fuerunt, ut aliud quiddam significarent. in his est Allegoriae locus. Quanquam ne hic quidem anxie quaerende sunt: quia ut maxime eruamus aptas allegorias, tamen in controversiis non pariunt firmas probationes: tantum velut picturae, reddunt illustrius id quod ex aliis certis locis
10360. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 803 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] et ceremoniae quaedam, quae ad id institutae fuerunt, ut aliud quiddam significarent. in his est Allegoriae locus. Quanquam ne hic quidem anxie quaerende sunt: quia ut maxime eruamus aptas allegorias, tamen in controversiis non pariunt firmas probationes: tantum velut picturae, reddunt illustrius id quod ex aliis certis locis probatur. Sunt autem huius generis pleraque facta: ut historia Ionae, qui post triduum revixit: mactatio agni in Paschate: adoratio ad propitiatorium, et aliae ceremoniae. Porro hic non est abiiciendus literalis sensus. Sunt enim mandata Dei,
10361. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 804 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] de allegoriis commentationem, in qua nihil desiderari, nihil addi queat: sed qualem brevitas, qua in praesentiarum utitur, admittit. Sacram igitur scripturam, sicut fere quodcunque scripti genus, diversa ratione ac vario sensu exponi, alienum a veritate non est: sed quomodo et quam feliciter fieri id possit ac debeat, non omnes ex aequo considerant. Referam igitur quorundam de hoc negotio sententias. Solent plerique Scripturarum interpretationem ita partiri, ut aliam appellent literalem, aliam spiritualem: et hanc ipsam rursus modo tropologicam, modo allegoricam, modo anagogicam.
10362. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 804 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Solent plerique Scripturarum interpretationem ita partiri, ut aliam appellent literalem, aliam spiritualem: et hanc ipsam rursus modo tropologicam, modo allegoricam, modo anagogicam. Literalem vocant, quae iuxta sensum Grammaticum et ex primaria vocum significatione accipitur: ut id dici atque significari intelligatur, quod communi loquendi more verba sibi volunt. Haec ratio interpretandi semper primo loco inquirenda est, et ab hac non licet in gravioribus disputionibus discedere. Nota vero evadit ex Grammaticis, Dialecticis, Rhetoricis praeceptionibus, nec non
10363. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 805 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] is fuerit, capite secundo quaedam de anagoge leguntur: eaque interpretationi ceremoniarum, quarum tunc in Sacramentorum dispensatione erat usus, adhibetur. Ongenes vero, arbitratus est, etiam quaevis in Scripturis obvia, per allegoriam et per anagogen apposite explicari, mirabilemque licentiam id audendi, in Scholas et Ecclesias invexit. Praecipit ea de re clarissime in Commentariis in Genesin, Homilia secunda et decimaseptima: in Numeros, Homilia undecima: et
10364. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 805 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Latinos, Hieronymus ex Graecorum penu deprompsit paria, quemadmodum diversis locis apud eundem videre licet. Enarrans Prophetae Amos caput quartum, ita ait: Debemus Scripturam sanctam primum secundum literam intelligere, facientes in Ethica quaecunque praecepta sunt: secundo iuxta allegoriam, id est intelligentiam spiritualem: tertio, secundum futurorum beatitudinem. Idem ad Hedibiam: Praecipitur nobis, Solomone dicente, Tu autem describe ea tripliciter in consilio et scientia, ut respondeas verbum veritatis, his qui proponunt tibi. Triplex in corde nostro descriptio aut regula
10365. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] sensu. Sequentibus seculis crevit audacia. Quidam enim perfricta fronte tentarunt, quicquid usquam occurrit in Sacris libris, per allegorias atque anagogas interpretari, et non tantum historias, in quibus id subinde fit cum gratia, verum etiam conciones didacticas ac disputationes tam Prophetarum quam Apostolorum: deinde praecepta et promissiones, in quibus profecto a simplici sensu Grammatico nulla citra periculum fit digressio. Caeterum quid de diversis hisce interpretandi modis
10366. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] istud fit, nequaquam mutari aliquid in sensu Grammatico: sed tantum facta collatione, adhibitisque docendi causa exemplis, splendorem evidentamque orationi accedere: prorsus eodem pacto, quo solent interdum Rhetores, ad illustrandum facta Romanorum, adiungere facta Graecorum vel exterarum gentium: id quod cum primis eleganter fecisse videmus apud Graecos Plutarchum in Parallelis, apud latinos Valerium Maximum. Itaque eiusnodi exemplorum tractationem in Sacris sermonibus recte nuncupaverimus Argumentationem a typo, de quo post pauca dicturi sumus. Ad summum autem, omnis enarratio, quae fluit
10367. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Non difficile est eodem pacto, quae ad virtutes expetendas, vel ad fugienda nitia inducunt, ex Sacris historiis concionibusque colligere. Profecto quisquis vult cum fructu historias vel conciones Sacras legere, eum necesse est optima quaeque ad suam privatim vitam infomandam coacervare: id quod Titum Livium quoque videmus prudenter monuisse, in gravi illa praefatione ad suam rerum Romanorum historiam. Quamobrem haec interpretandi ratio rectius Moralis sive Ethica appellabitur, quam Tropologica. Etsi enim vox
10368. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 806 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] in gravi illa praefatione ad suam rerum Romanorum historiam. Quamobrem haec interpretandi ratio rectius Moralis sive Ethica appellabitur, quam Tropologica. Etsi enim vox
10369. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 809 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] maximae strages secuturae. De qualibus sententiis Augustinus de Doctrina Christiana libro 3. capite 22. Si quae facta, inquit, leguntur a patribus etiam sanctis, quae tamen abhorrent a consuetudine bonorum, qui post adventum Domini divina praecepta custodiunt, figuram ad intelligentiam referant: id est, ad mysterium, per allegoriam: factum vero ipsum ad mores non transferant. Quandocunque igitur huiusmodi loci fiunt obvii, necessario ad allegorias confugitur: quando quidem interpretatio Grammatica si retinetur, errores non parvos gignit. Sic enim natus est error Anthropomorphitarum, Deo
10370. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 809 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] vigiliasque impendi debere. Nec aspernandam quidem Philosophiam humanam, si nobis obtrudi eam contigerit: sed tamen finem studiorum omnium, ad rerum divinarum cognitionem comparandam tendere. Interea autem nobis amplissimos fructus obtingere, dum instudiorum cursu perseveramus. Neque ipsius Laban, id est, mundi et carnis imposturas posse obsistere, quo minus optatis tandem bonis fruamur. Alius forte aliter, et commodius, doctiusque. Legis insuper diversa praecepta in Levitico, vel alio volumine, de Sacerdotio, de caeremoniis, sacrificiis, observationibus diversis: atque horum
10371. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 811 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Augustinus, in epist. ad Vincentium. Quarto, quod si ad dogmatis confirmatione adducta allegoria videbitur, at non nisi postremum locum occupabit, post alia videlicet argumenta a Scripturis deprompta, quae evidenter citra tropum, et omnino citra obscuritatem atque necessariis consecutionibus, id quod rei caput est, stabiliunt. His inquam conditionibus allegoriae locum obtinebunt: certumque est, ita explanatas non modo nihil obfuturas, verumetiam commoditatem haud parvam ex eis percipiendam. Enimvero delectant in primis, excitantque animos segnes et fastidiosos, in oratione
10372. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 811 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] tamen facta, fructum auditores aliquem consequantur. Quod unius palato minus sapit, alterius palato pergratum erit. Manna caelesti quidam magnopere delectabantur, quorundam vero stomacho ciebatur nausea: ita in multitudine sunt quibus varia Scripturarum explicatio arridet, sunt quibus displicet. Id cuique vehementer prodest, quo plurimum afficitur. Intellige autem, dum constat de doctrinae puritate. Nam quae doctrina per se impura aut vitiata est, qui prodesse queat? Hactenus ille. Porro quia verus ac
10373. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 812 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] locorum spiritum haud quaquam cognoscant. Haec et sequens cognitio Scripturae possunt sub uno nomine Theologicae tractationis Scripturae comprehendi. Quarta est, qua uniuscuiusque Scripturarum loci usus aliquis intelligatur. Est enim omnis Scriptura divinitus inspirata, utilis ad docendum, id arguendum, ad corrigendum, ad erudiendum in iustitia, ut perfectus sit homo Dei, et ad omne opus bonum instructus, 2 Tim. 3. Haec intelligentia plurimum assidua et pia non lectione modo, sed et meditatione iuvatur. Et in illa potissimum sacrae lectionis emolumentum esse iudico. Haec nunc de
10374. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 816 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] 1 et 6. Anno secundo coeperunt aedificare templum, Ezrae 2 et 3. In templo aedificando, propter plurima impedimenta intervenientia, fuerunt occupati annos 46. Aggaeus, Zacharias, Malachias. Ioannis 2. Idemque annus, quo perfectum est templum, numeratur Dariaves: id est, Darii sextus. Ezrae 6. Is autem Darius alias vocatus est Arthasasta, id est Artaxerxes: a Philone etiam appellatus Darius Longimanus, qui scribitur regnasse annos 37. Eiusdem Darii anno 20, dimissus est Nehemias ad extruendam reparandamque civitatem. Nehemiae
10375. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 816 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] In templo aedificando, propter plurima impedimenta intervenientia, fuerunt occupati annos 46. Aggaeus, Zacharias, Malachias. Ioannis 2. Idemque annus, quo perfectum est templum, numeratur Dariaves: id est, Darii sextus. Ezrae 6. Is autem Darius alias vocatus est Arthasasta, id est Artaxerxes: a Philone etiam appellatus Darius Longimanus, qui scribitur regnasse annos 37. Eiusdem Darii anno 20, dimissus est Nehemias ad extruendam reparandamque civitatem. Nehemiae secundo. Tandem eiusdem Darii anno 32, murus civitatis omni ex parte perfectus est,
10376. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 816 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] partiaris per quaternarium, centies nonagies atque ter duobus annis superaditis, prodire illum ipsum annum, quo primum per Olympiades numerari coeptum est. Unde nullo negotio Olympiades singulas discernes. Incidet, ni fallor, primae Olympiadis annus primus, in annum ultimum regis Achas: id est, quarti Millenarii annum ducentesimum quintumdecimum. Caeterum Romani plurimum per consulem annos numerarunt, quod facere sunt adorsi post exactos reges: nempe annos ante Christum quidem in carne manifestatum 507: ab urbe vero condita 245: anno Darii, opinor, octavo, post templum perfectum.
10377. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 817 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] denique, idque crebro, veniunt tempora cribrationis piorum, et potestatis tenebrarum. 14 Hae iam variae vicissitudines nos docent semper constanter pietati vacare, confiteri ac sperare, et invocare obfirmatissimo corde, quandoquidem nunquam Deus suos finaliter deserverit, testante id perpetua omnium temporum experientia. Ante omnia vero in temporum ratione historiaque diligenter observentur minae ac promissiones, et omnino praedictiones divinae ut tanto clarius nobis ubique eius veritas elucescat, nosque in nostra fide confirmet. 15 Postremo, ut aliquando tandem
10378. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 817 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] doctrinam, quam illi inspiratione Spiritus sancti conscripserunt, posteritatique reliquerunt. Ideo ipsi quoque plerunque statim initio suorum librorum hunc titulum nomenque praefigunt, esse visionem, aut onus, aut verbum divinitus patefactum sibi, etc. Hoc vero nosse prodest, tum ad id ut maiori reverentia, diligentia, timoreque ea scripta perlegamus, (nam trementibus ad sermones suos, Deus pollicetur Spiritum ac intelligentiam, iuxta illud. Timor Domini est initium sapientiae:) tum etiam ad hoc, ut eo rectius uti eis libris doctrinaque eorum queamus, scientes quantum eis
10379. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 820 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] sit in fuga persecutionis Absolon compositus. Psal. 7, quod sit inficiatio structarum insidiarum, et affectati regni contra Saulem. Psal. 18, quod sit gratiarum actio post liberationem ex omnibus persecutionibus. Psal. 22, quod sit de cerva aurorae, id est de Meschia conscriptus. Psal. 102, quod sit animi afflicti ac tentati precatio ad Deum, et aliae complures. 3 Ipsa etiam initia Psalmorum diligenter observata ac expensa, ferme secum argumentum afferunt. Plerunque enim sunt propositio totius Psalmi. Rarius exordia
10380. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 820 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] suos cruciatus, antequam confessus culpam supplex veniam petierit: et contra, indicando tranquillitatem consecutam remissionem peccatorum: tum alieno exemplo docendo, quae bona maneant habentes placatum Deum, et quae mala eos quibus debita non sunt condonata. Simulque ostendit, omnibus esse id remedium necessarium, et quomodo id consequi possint. Sic Psal. 110 reliquus Psalmus declarat, quod officium et qualem gloriam sit pater suo Meschiae daturus, prostratis omnibus eius hostibus, quod statim initio proposuerat, iubendo eum sedere a dextris suis. 5 Observa
10381. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 820 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] culpam supplex veniam petierit: et contra, indicando tranquillitatem consecutam remissionem peccatorum: tum alieno exemplo docendo, quae bona maneant habentes placatum Deum, et quae mala eos quibus debita non sunt condonata. Simulque ostendit, omnibus esse id remedium necessarium, et quomodo id consequi possint. Sic Psal. 110 reliquus Psalmus declarat, quod officium et qualem gloriam sit pater suo Meschiae daturus, prostratis omnibus eius hostibus, quod statim initio proposuerat, iubendo eum sedere a dextris suis. 5 Observa igitur, ac diligenter expende
10382. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 821 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] 96. 97. 98. 100. 109. 110. 113. 117. 145. Porro exhortatorii et consolatorii ut sunt: 4 31. 37. 39. 53. 58. 75. 77. 82. 84. 91. 92. 112. 119. 121. 128. Quidam etiam sunt mixti generis: quos vides in pluribus speciebus signatos. 10 Praecipua autem opera in id poni debet, ut primum Psalmorum propositionem principalem recte constituas: deinde et partes scite distribuas. Quod quidem haud magno is efficiet negocio, qui, quemadmodum supra admonuimus, observare assueverit artificium Dialecticum et Rhetoricum. Quamvis eo maior quoque diligentia in Psalmorum
10383. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 822 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Philosophiae naturalis (cuius apparet priscos fuisse apprime studiosos) intelligentur certius ac plenius. Reliqua ex communibus praeceptionibus fient pervia. DE EVANGELISTIS. 1 Evangelistae sunt summa diligentia cognoscendi: quia exponunt id quod praecipuum est in tota Scriptura: nempe quomodo Meschias toties promissus, et tam avide expectatus, tandem advenerit, genusque humanum redimendo, salutem nostram peregerit. 2 Quae vero sit summa Evangelistarum, quisve eorum praecipuus syllogismus, supra in hoc Tractatu plenius
10384. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 822 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] autem ait: Et facta est, dum oraret, species vultus eius alia. Marcus vero de immutatione vultus Christi mentionem non facit: sed satis esse putat, simpliciter dixisse, Christum in conspectu discipulorum transformatum. Caeterum cum Lucas non exprimat, quomodo mutata sit Christi facies: discendum id est ex Matthaeo, qui ait, Splenduit facies eius sicut sol. De vestimentis aut Christi, scribit idem: Vestimenta illius facta sunt candida sicut lumen. Marcus vero: Vestimenta illius facta sunt splendida,
10385. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 823 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Evangelistae singuli vel soli, vel cum aliis de re quacunque retulerint. Quamvis non mediocriter etiam adiuvant, quas ad marginem librorum asscriptas videmus, vulgo vocatae Concordantiae. 8 Quia vero in quibusdam narrationibus dissidere Evangelistae videntur; ideo videndum est, tum ne id credimus, nosve offendat, tum ut veram eorum concordationem quaeramus. Ex illa ipsa historia transformationis Christi coram tribus discipulis factae, exemplum instituto accommodum sum; potest. Inter Matthaeum et Marcum convenit, dicunt namque Christum post dies sex adduxisse discipulo: in
10386. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 823 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] iustitiae Evangelicae praedicat, sumptis verbis Mosis in Deuteronom. quae tamen Moyses non de iustitia vel Evangelica vel legali, multo minus de eius facilitate dicit: sed tantum de praesentia verae doctrinae, quae illis in promptu erat. Sed videntur aliqui tunc quoque perperam intellexisse id dictum de facilitate iustitiae legalis: ideo Paulus ad Evangelicam transtulit, solummodo per quandam allusionem, non citans testimonii aut probationis gratia. 12 Alias sensum tantum ponit novum Testamentum veteris, neglectis verbis: ut Matth. 21. Dicite filiae Syon, Ecce rex tuus
10387. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 823 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] triginta argenteos, precium aestimati, et dederunt eos, etc. 13 Tenendum igitur est, ita plerunque citari solere vetus Testamentum a sacris novi Testamenti scriptoribus ut sensum respexerint, et prophetiae potius impletionem, quam oraculi ipsius verba recensuerint. Id autem nemini mirum aut temerarium videbitur, qui sibi persuaserit, quod res ipsa convincit, eundem spiritum ore Evangelistarum locutum esse, qui aperuerit os Prophetarum. Deinde Prophetarum munus fuisse, quid futurum esset praedicere: Evangelistarum vero, quid sit factum narrare. Itaque cum
10388. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 825 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] ex Apostoli sermonibus. Enimvero qui legit 1. Epist. ad Cor. cap. 1, Significatum est mihi de vobis fratres, quod contentiones sint inter vos, etc. statim animadvertit, Corinthiorum Ecclesiam tunc labefactari ac dissipari coepisse sectis et factionibus, atque Apostolum id circo impulsum ad scribendum, quo dissidia tempestive abrumperet, nec non ad concordiam eos reduceret. Post aliquantum intervallum addit Apostolus: Misit me Christus ut evangelizarem, non erudito sermone, ne inanis reddatur crux Christi. Quo loco olfacit quivis, fuisse ibi quosdam inflatos
10389. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 825 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] quid Epistola contineat, sive quot sint praecipuae eius partes. Comprehenduntur autem fere singulis Epistolis graves aliquae disputationes, interdum etiam plures: deinde et alii tractantur loci, quos explicari Ecclesiarum status poscebat. Quamobrem operae est precium, summa animi contentione in id adniti, quo prudenter distinguas, ubi disputationis sit initium, ubi eadem finem capiat. Deinde, utrum hanc sequatur disputatio alia, et quousque haec protrahatur, qui praeterea loci subiiciantur. Nam incidunt redargutiones falsorum dogmatum, reprehensiones errorum in ritibus, obiurgationes
10390. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 825 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] quasi cellaria, unde paratam rerum Theologicarum supellectilem expromant. Haec ita a nobis annotata, cum diligentem, tum sagacem Lectorem reddere queunt. 11 Est Apostolo familiare, Epistolas secare in duas partes principales: quarum priore ea tradit, quae pertinent ad doctrinam, id est dogmata fidei: ut de lege, de peccato, de gratia, de hominis iustificatione, de vocatione gentium ad Evangelium, de abdicatione Iudaeorum, de Ecclesia, de praestantia Evang elii prae Philosophia humana, de Baptismo, de coena Domini, de resurrectione mortuorum. Posteriore vero exponit, quae
10391. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 826 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] confutationibus, itemque in redargutionibus, acer, instans, premens, urgens conspiciatur, nusquam vel latum digitum de iure suo decedens, tantisper dum causam semel susceptam quo cupit deduxerit. Quapropter quod Graeci de Pericle dicere solent, eum fulminare, tonare, et totam commovere Graeciam: id nos multo iustius de nostro dicemus Paulo, qui vere fulmina et tonitrua sua oratione ciebat, quae in universa Asia atque Europa, imo toto orbe, quam late patet, exaudita sunt: et hodie quoque adhuc vox eius apud nos per Dei gratiam, magnificum quiddam sonat, omnibusque seductoribus infestissima
10392. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 826 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] operaeprecium est videamus, quomodo proprie haec capita distinguantur, et quid appellationes eae sibi velint. Quid
10393. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 826 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] spirituali, perinde atque nos: attamen quando a peccatis sibi non temperarunt, graviter a Deo punitos, atque internecione deletos. Eorum igitur exemplis vult Apostolus omnes Christianos admonitos, ut quamvis baptizati sunt, atque corporis sanguinisque Christi spirituali cibo refecti, non tamen id satis esse ad salutem ducant: sed desiderari insuper, ut vitam pie innocenterque deinceps transigant. quod ni faciant, aeque atque priscos illos perituros. Porro doctrina
10394. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 827 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] eripiendos, subinde esse missos.
10395. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 827 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] dogmatum magistros, quales sunt haeretici, Philosophi, et similes. Enimvero Scriptura instrumentum omne suppeditat, non modo ad astruendum vera dogmata, verum ad destruendum falsa. Quod deinde ait Apostolus, prodesse Sacras literas
10396. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 827 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] colligere nos debere omnia quae ad vitam in vera sanctimonia, coram Deo et hominibus, formandam conducunt.
10397. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 827 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] edenda: alterum, de Dei providentia. De quibus haec dogmata valde apposite, nec non salubriter memoriae commendantur. 1 Necessarium esse, ut cognitam veritatem, quoties a nobis exigitur, publice profiteamur, parati rationem nostrae fidei reddere (quemadmodum Petrus loquitur) omni poscenti. 2 Id aut faciendum etiam cum fortunarum omnium atque capitis periculo, si quando contingat, tyrannos propter illam confessionem, tormenta, proscriptiones bonorum, exilia, deportationes, denique mortem interminari. 3 Unum Christum, eiusque veritatem, prae omnibus rebus quae in mundo sunt, colendam,
10398. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 828 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] sed etiam corporales, externasque, adeo ut et capilli capitis nostri numerati sint. 7 Discimus, eandem providentiam, quarumcunque creaturarum vel abiectissimarum tutelam ad se recipere, veluti passerum atque id genus animalculorum, qua de re Psal. 145. et 147. Tantum de varia et multiplici ex paucis Christi verbis doctrina. Ad eundem igitur modum debes et tu passim in scriptura sacra, sive concio occurrerit didactica, sive historica narratio, certa dogmata religioni nostrae propria
10399. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 828 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] sacra, sive concio occurrerit didactica, sive historica narratio, certa dogmata religioni nostrae propria exculpere.
Verum operae precium est adhuc explorare, num idem locus contineat aliquid valens
10400. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 828 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] patitur. Scite Theophylactus ad illa verba ad Galat. 4. Misit Deus filium suum, factum ex muliere: redargutionem pariter et doctrinam adiicit hoc pacto: Factum, non per mulierem, dixit, ne occasionem inveniant, qui per virginem asserunt, tanquam per canale aliquod, Dominum processe in mundum id falso omnino existimantes: sed ex muliere, hoc est, ex ipsius mulieris substantia corpus accipientem, virginalis uteri fructum prodiisse. Perfacile est hac ratione adnotatas doctrinas, redargutiones, quaeque eius sunt generis, in sanctorum patrum Scriptis observare. Tertio loco
10401. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 828 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] virginalis uteri fructum prodiisse. Perfacile est hac ratione adnotatas doctrinas, redargutiones, quaeque eius sunt generis, in sanctorum patrum Scriptis observare.
Tertio loco videamus, ecquid afferantuerba Christi
10402. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 829 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] sive aliquota libri portio, sive quaestio aliqua pro eventu atque negotiis oblatis disputanda, primo nativam perspicuamque sententiam paucis reddere, eamque simpliciter infigere auditorum animis Inde excerpit primarios aliquot locos, quibus diutius inhaeret, atque explanat luculenter. Id autem ita, ut accommodet omnia praesenti Ecclesiarum statui, maximeque ad insculpendum mentibus religionis nostrae dogmata cognitu necessaria: deinde ad damnandos corruptos hominum mores, atque ad inducendum ad vitae puritatem, veramque sanctimoniam. Quare in Locis communibus de Fide, de vera
10403. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 830 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] et si fieri possit, in novos prorsus homines transformet. Huius autem tractationis absolutissima exempla videre licet primum in Prophetarum et Christi Apostolorumque concionibus, quas certe ad plebem atque imperitam multitudinem esse habitas, non est obscurum: deinde in Homiliis, id est familiaribus sermonibus Origenis, Basilii, Nazianzeni, Chrysostomi: et nostro tempore cum in aliorum multorum concionibus, tum Lutheri (unus hic inter omnes principatum obtinet) et similium. In quibus sane orationibus multa accommodata sunt eruditis, plurima imperitae multitudini, omnia vero
10404. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 830 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] operaeprecium est indicare, quales tunc fuerint Egyptii, quales Moabitae, Aedomitae, etc. Videmus subinde hanc diligentiam praestari ab Historiographis, quoties facta gentis alicuius mentione, clariores reddere suas student narrationes. 2 Hinc secundo loco venitur ad id, quod operi suscepto magis congruit: atque diligenter exquiritur quae scribendi extiterit occasio. Ubi fidus interpres aperit: Quis status Ecclesiae, vel Reipublicae. Si quae vitia, pericula, mutationes, vel errores obrepserint: Quibus modis ad eum statum sit
10405. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 831 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] proxime ad veritatem Hebraicam in Testamento veteri, vel Graecam in Novo accedens. Quamvis ipse suo marte, quod aiunt, Latina cum Hebraeis et Graecis diligenter conferet: et si quid in versione, qua uti decrevit, obscurius vel minus apte redditum, vel sententiam perturbans, offenderit, clarius id reddet, ratione etiam auditoribus exposita. Id inquam primo perficere loco decet. Apta enim versione proposita, via ad res de quibus agitur, dex tre explicandas feliciter strata est. 2 Secundo loco doctor animum huc intendit, ut proprie demonstret quid dicatur. Quod quo perficiat,
10406. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 831 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] veteri, vel Graecam in Novo accedens. Quamvis ipse suo marte, quod aiunt, Latina cum Hebraeis et Graecis diligenter conferet: et si quid in versione, qua uti decrevit, obscurius vel minus apte redditum, vel sententiam perturbans, offenderit, clarius id reddet, ratione etiam auditoribus exposita. Id inquam primo perficere loco decet. Apta enim versione proposita, via ad res de quibus agitur, dex tre explicandas feliciter strata est. 2 Secundo loco doctor animum huc intendit, ut proprie demonstret quid dicatur. Quod quo perficiat, repetit ante omnia, si expedire arbitratur,
10407. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 831 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] quando nimirum expenduntur causae, materia inquam, forma, efficiens, finis: aut circumstantiae, quis, quid, ubi, quoties, cur, quomodo, quando: aut antecedentia, et sequentia: aut argumentationum singularum ductus forma, et vis: modo per
10408. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 831 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] explicandi authoris mentem ne quis aversetur cevabiectam, aut puerilem (quem modum, meminialiquando quosdam audire, qui non calumniabantur modo, sed etiam irridebant) libet paucula interponere. Primum, necessarium omnino est, certam et propriam scriptoris sententiam enunciare, Qua autem ratione id fiat, quid refert modo fiat?
Memores esse decet triti Proverbii,
10409. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 832 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] expressa fuerit authoris sententia, reliquum est, ut tertio loco declaret doctor, quantum ponderis in causa quae agitur habeat, quod verbis authoris significatur. Solent namque Prophetae, cum locum ex Lege depromunt, item Apostoli, si quando ex Lege aut Prophetis aliquid mutuantur, libenter id explanare, atque diversis rationibus ostendere. Exemplum luculentum extat ad Gal. 3. ubi Apostolus solertissime excutit pondus promissionis divinae ad Abraham factae Genes. 22: In te, sive in semine tuo, benedicentur omnes gentes. Enarrare volens verbum benedictionis, admonet, considerandam
10410. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 832 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] quae eam stabiliunt. 6 Quod si iam restat locus aliquis in scripturis, ab eo qui est in manibus dissidens, laborabit sexto loco prudens doctor. ut locos in speciem pugnantes conciliet. Quin etiam si quid preterea in mente venerit, interpretatione ipsius ali quo modo eneruas, nequa quam id silentio involvet. Qui non vult auditores de interpretationis suae rectitudine ambigere, totus in hoc est, ut omnes ex eorum mentibus scrupos removeat 7 Haec satis multa ad rerum explanationem. Restat septimo loco paucula adnotemus, de explanatione verborum, quorum non minor cura,
10411. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 833 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] quemadmodum paulo ante ostendimus Apostolum facere ad Gal. 3, ad vocem Seminis singulari numero expressam. Quidam interpretationem vocum exequuntur in initio, quidam in progressu: sed non admodum refert quo id fiat loco, dum tamen dextre et opportune. Nostri autem consilii rationem supra reddidimus. In his vero omnibus diligens interpres, quo plus fidei sibi conciliet, non gravatur etiam ex sanctorum Patrum commentariis, quae ad eiusdem loci intelligentiam conducunt, in medio statuere, atque quae
10412. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 833 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] sequuturum esse. ¶ In omni vero hoc conatu pii Aristotelicum illud potissimum in oculis animoque semper habeant, finem huius doctrinae non cognitionem, sed praxin vitamque esse: quod cum ille de Ethica doctrina, quae est qualiscunque secundae Tabulae tractatio, dixerit: nos profecto id multo rectius de sanctissima Theologiae sapientia dicere possumus, ac debemus. Praxis vero Theologiae est, ut et animum aut cor, et corpus secundum eam regamus: ut inquam, tum internas noticias, animique omnes motus, tum et actiones ac opera interna simul et externa ad eam
10413. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 834 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] alii in alia parte aut peccarunt, aut etiam laudabiliter ac utiliter laborarunt: nullum tamen Corpus sacrae harmoniae perinde (mea quidem sententia) totam Scripturae doctrinam in ordinem redegit, adhaec pleraque loca eius annotavit, et denique nullum minus humanis opinionibus dilutum est, quam id, quod SYNTAGMA NOVI TESTAMENTI. et porro etiam VETERIS appellatur: quae tria opera utinam in unum corpus redacta essent, ne res materiasve similes ex diversis libris colligi, comportarique necesse esset. Ac demiror profecto, eorum librorum non esse maiorem usum in Ecclesia, et non
10414. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 834 | Paragraph | Section] quibus tum praedicant sacra Biblia, ut unicam supremamque cognoscendae veritatis, et diiudicandi omnes controversias normam ac indicem: tum etiam, quonam modo ea sint legenda ac intelligenda, solerter praescribunt. Etsi autem non sit in eorum distributione aliquis exactior ordo adhibitus: tamen id ad pernoscendam eorum sententiam instructionemque nihil obfuerit. Saepe etiam unum dictum plura continet, ut in certos locos ac sensus distribui ea nequiverint. Nec illud quidem merito quenquam offendere debebit, si aliquando eadem repetita esse videbuntur, cum non sine causa celebretur vetus
10415. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 835 | Paragraph | SubSect | Section] Similitudo autem non contingit absque cognitione: cognitio autem ex doctrina est: sermo vero doctrinae principium existit. Sermonis autem partes sunt, syllabae et dictiones: quare non extra scopum, syllabarum expensio contingit. Nec vero, quia minutae alicui videri possint hae quaestiunculae, ob id neglectu dignae iudicandae sunt: sed quoniam difficilis inventu veritas est, undiquaque nobis investiganda est. Si enim velut reliquae artes, sic etiam pietatis adeptio, accessionibus paulatim contingentibus augetur: nihil contemnendum est his qui ad cognitionem introducuntur. Nam si quis prima
10416. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 835 | Paragraph | SubSect | Section] aut secus se habens, non magnum habeat in utramque partem momentum? Si enim ex lege iota unum, aut unus apex non transibit: quomodo tutum est nos etiam minutissima transilire? Porro quae ipse a nobis diiudicanda requisivisti, eadem brevia sunt, et magna: compendio quidem proferendi, brevia, et ob id fortassis contemptibilia: verum, potentia eorum quae significantur, magna: ad sinapis similitudinem, quod cum minutissimum sit inter sarmentitia semina, si iustam curam nanciscatur, ad magnam altitudinem exurgit, facultate quae in ipso est expassa. Quod si quis ridet nostram videns circa
10417. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 838 | Paragraph | SubSect | Section] SCRIPTURA LOQUENS INQUIT: Nemini autem dubium esse oportet, ad divinarum rerum cognitionem divinis utendum esse doctrinis. Neque enim scientiam caelestium per semet humana imbecillitas consequetur, neque invisibilium intelligentiam ipse sibi corporalium sensus assumet. Non enim vel id quod creatum in nobis atque carnale est vel id quod in usum vitae nostrae ex Deo datum est, suomet iudicio naturam creatoris sui opusque discernet. Non subeunt ingenia nostra in caelestem scientiam, neque incomprehensibilem virtutem sensu aliquo infirmitas nostra concipiet. Ipsi de se Deo
10418. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 838 | Paragraph | SubSect | Section] autem dubium esse oportet, ad divinarum rerum cognitionem divinis utendum esse doctrinis. Neque enim scientiam caelestium per semet humana imbecillitas consequetur, neque invisibilium intelligentiam ipse sibi corporalium sensus assumet. Non enim vel id quod creatum in nobis atque carnale est vel id quod in usum vitae nostrae ex Deo datum est, suomet iudicio naturam creatoris sui opusque discernet. Non subeunt ingenia nostra in caelestem scientiam, neque incomprehensibilem virtutem sensu aliquo infirmitas nostra concipiet. Ipsi de se Deo credendum est, et iis quae cognitioni nostrae de se
10419. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 839 | Paragraph | SubSect | Section] Nihil igitur in divinis effectibus humanae mentis opinione tractandum est: neque de creatore suo opificii ipsius materia decernat. Assumenda autem nobis est stulticia, ut sapientiam sumamus non in prudentiae sensu, sed naturae nostrae conscientia, ut quod cogitationis terrenae ratio non concipit, id nobis rursum ratio divinae virtutis insinuet. Cum enim recognita stulticiae nostrae intelligentia imperitiam naturalis in nobis imprudentiae senserimus: tum per divinae sapientiae prudentiam ad Dei sapientiam imbuimur, cum sine modo virtutes Dei ac potestatem metiamur, cum naturae Dominum non
10420. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 839 | Paragraph | SubSect | Section] cum hoc solum de Deo bene credi intelligamus, ad quod de se credendum ipse sibi nobiscum et testis et autor existit. Idem de Trinitate lib. 1. Optimus enim lector est, qui dictorum intelligentiam expectet ex dictis potius quam imponat, et retulerit magis quam attulerit: neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit intelligendum. Cum itaque de rebus Dei erit sermo, concedamus cognitionem sui Deo, dictisque eius pia veneratione famulemur. Idoneus enim sibi testis est, qui nisi per se cognitus non est. Si qua vero nos de natura Dei et
10421. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 839 | Paragraph | SubSect | Section] expleat. Idem lib. 4. de Trinit. Postremo, qua interpretationum suarum arte veritatem divinorum dictorum virtutemque corrumpant. Non ignoramus autem, ad res divinas explicandas neque hominum elocutionem, neque naturae humanae comparationem posse sufficere. Quod enim inenarrabile est, id significantiae alicuius finem et modum non habet: et quod spirituale est, id a specie corporalium exemploque diversum est. Tamen cum de naturis caelestibus sermo est, illa ipsa quae sensu mentium continentur, usu communi et naturae et sermonis sunt eloquenda: non utique dignitati Dei congrua:
10422. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 839 | Paragraph | SubSect | Section] suarum arte veritatem divinorum dictorum virtutemque corrumpant. Non ignoramus autem, ad res divinas explicandas neque hominum elocutionem, neque naturae humanae comparationem posse sufficere. Quod enim inenarrabile est, id significantiae alicuius finem et modum non habet: et quod spirituale est, id a specie corporalium exemploque diversum est. Tamen cum de naturis caelestibus sermo est, illa ipsa quae sensu mentium continentur, usu communi et naturae et sermonis sunt eloquenda: non utique dignitati Dei congrua: sed ingenii nostri imbecillitati necessaria, rebus scilicet verbisque nostris
10423. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 839 | Paragraph | SubSect | Section] nihilque in eis aliud, quam quod ei sit proprium, contineri. Quae eorum opinio argui non potest. Omnis enim ex affectu religiosae mentis hic sensus est, et caret culpa propensiori studio, omnia ei per quem ipsa omnia sunt, coaptare. Quanquam enim idipsum interdum imperite fiat: tamen per id quod ad Deum cuncta referuntur, necesse est ut ea quae ei sunt propria, vere ac fideliter praedicentur. Cavendum autem est, ne dum omnia convenire in eum aequaliter opinamur: per assertionis huius studiosam intentionem plurimum et divinitatis suae dignitati, et corporationis sacramento, et
10424. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 839 | Paragraph | SubSect | Section] quid vere unicuique tempori congruat, quando fides gentium nuncietur, quando peccata anterioris populi arguantur, quando doctrina timoris Dei et confessionis eruditio ex prophetae oratione praestetur. In his enim prophetiae spiritalis ordo consistit. Idem super Psalmum 118. Sed ad id etiam illud accedit, quia mandata sua veritas est. Nihil illic anceps, nihil dubium, totum veritatis absolutione perfectum est: quae hoc maiore periculo negliguntur, quo magis veritatis praecepta sunt constituta. Idem lib. 2. de Trinitat. Extiterunt enim plures, qui caelestium
10425. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 841 | Paragraph | SubSect | Section] expectetur. Idem de Trinit. lib. 7. Atque ut in caeteris observatum a nobis est, eorum ipsorum dictorum ratio ex his ipsis dictis afferatur, ut illic veritas reperiatur, ubi negatur. Quae enim simpliciter ad eruditionem fidei divinitus dicta sunt, ea necesse est ita dicta sint, ut ad id quod dicta sunt, non alienorum atque extrinsecus dictorum confirmentur exemplis. IOANNES GERSON PARISIENSIS STUDII CANCELLARIUS. Doctoris dicto, authoritate canonica munito, plus quam declarationi Papae credendum est. Et alibi
10426. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 842 | Paragraph | SubSect | Section] exponit, quid sit diligere Deum ex toto corde, et proximum ut seipsum. Decima docet, Deum ita diligere nos, ut nobis in nostrum commodum utatur. Postremo ostendit, totius Scripturae finem esse dilectionem Dei aut proximi. Secundo libro agit de signis: ea dicit esse, quae praeter id quod in oculos ingerunt, aliquid aliud in cogitationem venire faciunt. Ubi post variorum signorum expositionem tandem venit ad voces, in quibus duas potissimum difficultates commonstrat: alteram, cum vox obscura, ignotave est: alteram, cum est ambigua. De priori agit secundo libro, de posteriori
10427. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 842 | Paragraph | SubSect | Section] sint commutia, alia specialia: sicut et exempla. et quod non omnia exempla aut praecepta omnibus sint imitanda. Ubi autem plures sensus ex loco ambiguo haberi possunt, dicit ita eos tuto retineri posse, si ex aliis magis perspicuis probari queant: alio qui periculosos esse, et nihilominus id agendum conandumque esse, ut ad verum germanumque sensum perveniatur. Hisce praeceptionibus sex regulas occupat. Porro septima eius regula haec agit: Tropos legendi cognoscere in Scripturarum ambiguitatibus dissolvendis, praecipue est necessarium. Nam manifestum est authores
10428. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 842 | Paragraph | SubSect | Section] sicut allegoria, aenigma, parabola, quamvis pene omnes hi tropi qui literali arte dicuntur cognosci, etiam in eorum reperiantur locutionibus, qui nullos grammaticos audierunt, contenti sermone quo vulgus utitur. Sunt aut Tropicae locutionis species: Ironia, antiphrasis, hyperbole, metaphora, et id genus alia multa. Ironia, pronunciatione indicat quid velit intelligi: veluti tum dicitur homini mala facienti, Res bonas facis. Antiphrasis, ut contraria significet, non voce pronunciantis efficitur: sed verba habet sic posita, ut a contrario intelligatur quid loquimur, veluti si dicamus: Cave
10429. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 843 | Paragraph | SubSect | Section] lege, quae alio modo (inquit Augustinus) dici potest de Spiritu et litera. Unde frequens est transitus de litera in spiritum. Proinde vigilare debet studiosi lectoris intentio, ut intelligatur quid secundum spiritum, quid secundum literam sit accipiendum. Quartam regulam ponit de specie et genere: id est, de parte et toto. Scriptura saepe parti, videlicet Tyro, BabyIoniae, sive alterius cuiuslibet provinciae civitati, tribuit ea quae conveniunt omnibus gentibus. Proinde in Scripturis intelligendis vigilare debet lectoris intentio, ne quaerat in specie seu in parte, quod certius et melius
10430. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 843 | Paragraph | SubSect | Section] Unum illud tibi, nata Deo, praeque omnibus unum praedicam, et repetens iterumque monebo, ut animum tuum sacrae lectionis amore occupes: nec in bona terra pectoris tui, sementem lolii avenarumque suscipias: ne dormiente patrefamilias, qui est
10431. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 844 | Paragraph | SubSect | Section] qui nec ipsi quicquam de suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt: sed acceptam a Christo disciplinam fideliter rationibus assignarunt: itaque etiamsi Angelus e caelo aliter evangelizaret, anathema diceretur a nobis. Idem lib. adversus Haereticos: Itaque ex ipso ordine manifestatur, id esse Dominicum et verum, quod sit prius traditum: id autem extraneum et falsum, quod sit posterius immissum. Ea sententia manebit adversus posteriores quasque haereses, quibus nulla constantia et conscientia concedit ad defendendam sibi veritatem. Ibidem: Posterior nostra res non
10432. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 844 | Paragraph | SubSect | Section] elegerunt: sed acceptam a Christo disciplinam fideliter rationibus assignarunt: itaque etiamsi Angelus e caelo aliter evangelizaret, anathema diceretur a nobis. Idem lib. adversus Haereticos: Itaque ex ipso ordine manifestatur, id esse Dominicum et verum, quod sit prius traditum: id autem extraneum et falsum, quod sit posterius immissum. Ea sententia manebit adversus posteriores quasque haereses, quibus nulla constantia et conscientia concedit ad defendendam sibi veritatem. Ibidem: Posterior nostra res non est, imo omnibus prior est. Hoc erit testimonium
10433. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 844 | Paragraph | SubSect | Section] illis dicens datum esse cognoscere arcana, quae populo intelligere non liceret. HILARIUS LIB. I. DE TRINITATE. Optimus lector est, qui dictorum intelligentiam expectat ex dictis potius quam imponat, et retulerit magis quam attulerit: neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit. CYPRIANUS CONTRA DEMETRI. TRACTAT. Credite, et vivite: et qui nos ad tempus persequimini, in aeternum gaudete nobiscum. Quando isthinc excessum fuerit, nullus iam locus poenitentiae
10434. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 846 | Paragraph | SubSect | Section] ut te viam ad iustitiam de tuo non habere monstraret, ac si inops, indignus ac egenus ad gratiam confugeres. Postea sermonem ad Deum dirigit: Ita fac Domine, ita fac misericors Domine: impera, quod non possit impleri: imo impera, quod non nisi per gratiam tuam possit impleri: ut cum homines id implere per suas vires nequiverint, omne os obstruatur, et nemo sibi magnus videatur. Sint omnes parvuli, et reus fiat omnis coram Deo. Talia sunt innumera dicta Augustini, de vero usu Legis, non vivificante, sed tantum accusante ac damnante, sicut et Paulus de ea disserit.
10435. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 846 | Paragraph | SubSect | Section] inspirata, utilis est omnino. Quare optimum et animae conducentissimum est, divinas scrutari Scripturas. Nam quemadmodum arbor plantata secus decursus aquarum, sic anima divina irrigata scriptura impinguatur, et maturum fructum adfert, fidem orthodoxam: et semper virentibus foliis decoratur, id est, Deo placentibus actionibus. Ad actionem enim studiosam et contemplationem sinceram, ex divinis Scripturis apti evadimus. nam virtutis omnis exhortationem, et omnis vitii aversionem in illis comperimus. Si igitur fuerimus discendi cupidi, erimus et multa discentes. Nam diligenta et labore,
10436. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 848 | Paragraph | SubSect | Section] et non est visus a populo. vidit Isaias dominum Sabaoth, sed alius videre non potuit: quia cum placuit, apparuit. Ambrosii sententiam confirmat August. ep. 112. ad Paulinam. Distinctio ambiguorum, quae in pronunciando aut in pungendo sit, necessaria est sacrae Scripturae intelligentiae. Id autem sit ex locis planis et fidei regula, Ecclesiaeque autoritate. August. De doctrina lib. 3. cap. 2. et 3. EXPLICATIO. Cum verba propria faciunt ambiguam Scripturam, primo providendum est, ne male distinxerimus, aut pronunciaverimus. Illa
10437. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 850 | Paragraph | SubSect | Section] peccantium cum querela portare. Hactenus ille. Verum de Antropopathia alibi disserui. Sacra scriptura mutis rebus loquentium personam imponit. Gregor. Nazian. 4. Theologiae lib. et Damascenus 2. Orth. fidei lib. cap. 6. EXPLICATIO. Id frequenter in sacris Literis legitur. Quale est illud Isaiae, Erubesce Sidon, ait mare. Et illud: Abyssus dicit, non est in me. Et illud: Caeli enarrant gloriam Dei. Item illud, quod frameae quiddam edicitur, quod denique a montibus collibusque quare exultarint quaeritur. Novit namque Scriptura
10438. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 850 | Paragraph | SubSect | Section] modo suavius intueor sanctos, cum eos quasi dentes Ecclesiae video praecidere ab erroribus homines, atque in eius corpus, emollita duritia, quasi demersos mansesque transferre. Oves quoque iucundissime agnosco detonsas, oneribus secularibus tanquam velleribus positis: et ascendentes de lavacro, id est de baptismate: creare omnes geminos, id est duo praecepta dilectionis: et nullam esse ab isto sancto fructu sterilem video. Nemo igitur ambigit, et per similitudines libentius quaeque cognosci, et cum aliqua difficultate quaesita multo gratius inveniri. Qui enim prorsus non inveniunt quod
10439. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 850 | Paragraph | SubSect | Section] dentes Ecclesiae video praecidere ab erroribus homines, atque in eius corpus, emollita duritia, quasi demersos mansesque transferre. Oves quoque iucundissime agnosco detonsas, oneribus secularibus tanquam velleribus positis: et ascendentes de lavacro, id est de baptismate: creare omnes geminos, id est duo praecepta dilectionis: et nullam esse ab isto sancto fructu sterilem video. Nemo igitur ambigit, et per similitudines libentius quaeque cognosci, et cum aliqua difficultate quaesita multo gratius inveniri. Qui enim prorsus non inveniunt quod quaerunt, fame laborant: qui autem non
10440. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 851 | Paragraph | SubSect | Section] August. contra mendacium, ad Crescentium cap. 10. EXPLICATIO.
Non est mendacium, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantia referuntur. ut cum Christus petra aut leo, aut vitis dicitur, per similitudinem, non per proprietatem. Id quod frequenter in sacris Literis occurrit. Sciant, inquit Augustinus, literati, modis omnibus locutionis, quos Grammatici Graeco nomine
10441. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 851 | Paragraph | SubSect | Section] contra mendacium ad Crescentum cap. 10. Unde tropi mendacia non sunt. EXPLICATIO. Hyperbolica locutio tropica est, et non propria: quo tamen modo, ut caeteris tropis, uti solere Scripturam, nullus qui eam didicit, ambigit. Iste autem tropus, id est modus locutionis fit, quando id quod dicitur, longe est amplius, quam quod eo dicto significatur. Dixit enim Deus ad Abraham, Faciam semen tuum tanquam pulverem terrae. Quis enim non videat, quam sit incomparabiliter amplior pulveris
10442. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 851 | Paragraph | SubSect | Section] cap. 10. Unde tropi mendacia non sunt. EXPLICATIO. Hyperbolica locutio tropica est, et non propria: quo tamen modo, ut caeteris tropis, uti solere Scripturam, nullus qui eam didicit, ambigit. Iste autem tropus, id est modus locutionis fit, quando id quod dicitur, longe est amplius, quam quod eo dicto significatur. Dixit enim Deus ad Abraham, Faciam semen tuum tanquam pulverem terrae. Quis enim non videat, quam sit incomparabiliter amplior pulveris numerus
10443. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 852 | Paragraph | SubSect | Section] est et a Iohanne in Evangelio, totum mundum capere non posse libros qui scribi possunt de signis quae Dominus IESUS fecit. Salva enim rerum fide, plerunque verba excedere videntur fidem; quod non fit, quando aliquid, quod erat obscurum, vel dubium, causa et ratione reddita exponitur: sed quando id quod apertum est, vel augetur, vel extenuatur, nec tamen a tramite significande veritatis erratur. Quoniam sic verba rem quae indicatur, excedunt, ut voluntas loquentis, nec fallendus appareat, qui novit quousque credatur: a quo, ultra quam credendum est, vel minuitur loquendo aliquid, vel
10444. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 852 | Paragraph | SubSect | Section] EXPLICATIO.
Non oportet in parabolis nimia in singulis verbis cura perangi: sed cum quid per parabolam intenta didicerimus, inde utilitate collecta, nihil ulterius anxio est conatu investigandum. Hilarius octavo de Trinitate. Omnis comparatio ad intelligentiae formam praesumitur, ut id de quo agitur, secundum propositum exemplum assequamur. Hieron. More providentiae suae Dominus parabolas proponit, ut qui caelestia capere non poterant, per similitudines terrenas audita percipere potuissent,
10445. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 852 | Paragraph | SubSect | Section] ut sit
10446. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 852 | Paragraph | SubSect | Section] Cum igitur legimus sanctum Isaac patridicere, Ecce ignis et ligna, ubi hostia? quid horum deest? Nam qui quaerit, dubitat: qui respondet quaerenti, pronunciat, et dubitationem absolvit. Ecce ignis, id est,
10447. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 852 | Paragraph | SubSect | Section] pronunciat, et dubitationem absolvit. Ecce ignis, id est,
10448. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 852 | Paragraph | SubSect | Section] vel meriti, vel voti: Ego aperiam es tuum, et instruam te quid debeas loqui. Perfectum ergo
10449. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 853 | Paragraph | SubSect | Section] Deum, ut gentium populus iungeretur Ecclesiae. Hoc quod sequitur, Matrem suam, quomodo possumus interpretari? Nisi forte dicamus, reliquisse eum caelestem Hierusalem, quae est mater sanctorum: et caetera multo his difficiliora. Sacrae scripturae interpretes nonnunquam per prolepsim, id est anticipationem loca quadam aliis nominibus vocant, quam in sacris Literis habeantur. Hieronymus in pluribus locis. EXPLICATIO. Hieronymus in illud Ezechielis cap. 30. Faciam iudicia in Alexandria: Pristinum, inquit, nomen, ubi postea ab
10450. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 854 | Paragraph | SubSect | Section] mirum est, si quadringentos et quinque annos summa solida quadringentos voluit appellare Scriptura. Non itaque quod ait, In servitutem redigent eos, et nocebunt illis, ad quadringentos annos referendum est, tanquam per tot annos eos habuerint in servitute: sed referendi sunt quadringenti anni ad id quod dictum est, Peregrinum erit semen tuum in terra non propria: quia sine in terra Canaan, sive in Aegypto, peregrinum erat illud semen, antequam haereditate sumerent terram ex promissione Dei. Sacra Scriptura non est multiloqua in his, quae non sunt multum necessaria. Chrysost. in
10451. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 856 | Paragraph | SubSect | Section] est Origenes plurimis locis. Hieronymus lib. 1. adversus Iovinianum: Moysen, inquit, et Dominus noster et Apostolus interpretantur Legem. Ab Adam, inquit, usque ad Moysen regnavit peccatum.
Ubicunque in veteri Testamento EXPLICATIO. Remigius dicit, Matthaei consuetudinem hanc
10452. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 857 | Paragraph | SubSect | Section] inserviunt, ut si quis eas subtilius penetrare desiderat, intus quidem nihil inveniat: sed hoc sibi etiam, quod foris loquuntur, abscondat. Quando autem et quomodo, vel textus ad verbum, vel allegoria urgenda sit, in proprio Capite prolixius ostensum est. Vide tibi. Si secundum literam, id est, ut litera sonat, aliqua intelligi pie et digne non possunt, nisi figurate atque aenigmatibus ista credamus, autoritatem habemus Apostolicam, a quibus tam multa veteris Testamenti solvuntur aenigmata. August. 8 de Gen. ad literam, cap. secundo.
10453. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 858 | Paragraph | SubSect | Section] me. Nam et ex forma servi potest accipi, et ex forma Dei, in qua sic aequalis est patri, ut tamen de patre sit. In Dei quippe forma sicut non est aliud filius, aliud vita eius, sed ipsa vita filius est: ita non est aliud filius, aliud doctrina eius: sed ipsa doctrina filius est. Ac per hoc, sicut id quod dictum est, Dedit filio vitam, non aliud intelligitur, quam genuit filium, qui est vita: sic etiam cum dicitur, Dedit filio doctrinam, bene intelligitur, genuit filium, qui est doctrina. Ut quod dictum est, Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me: sic intelligatur, ac si dictum sit,
10454. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 858 | Paragraph | SubSect | Section] fuerat propheta comminatus, Vae terrae obumbranti alis, quae est trans fluvia: Aethiopiae, etc. quae propheticus sermo contexuit: postea manifestiorem fecit intelligentiam, et ad ipsam comminans Aegyptum loquitur, quod nequaquam per angelos, sed ipse Dominus veniat super nubem levem, id est velocem: et ingrediatur Aegyptum, et idola Aegypti contremiscant, tabescatque cor fortium, et Hieremiae vaticinium compleatur: Disperdam simulachra, et cessare faciam idola de Memphis, 1. Timoth. 4 Ego iam liberor, et tempus meae resolutionis instat: posteriora declarant praecedentia.
10455. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 859 | Paragraph | SubSect | Section] Scripturam ita obscuram esse, ut veritatis cognitio ac controversiarum diiudicatio inde haberi nequeat. Scriptura divina ex visibilibus et invisibilibus constat, veluti ex corpore quodam: litera scilicet, quae videtur: et anima sensu, qui intra ipsam deprehenditur: et spiritu, secundum id, quod etiam quaedam in se caelestia teneat. Per literam corporalia significant divinae Literae: per spiritum intellectualia, quae spiritualia dicimus. Origenes Periarchon, lib. 4. EXPLICATIO. De caeremoniis et typis regula haec ferri potest. Eorum
10456. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 860 | Paragraph | SubSect | Section] non potuisse, quae facta esse Scriptura commemorat, resiliat a fide, vel non accedat ad fidem. Ambiguitas et repugnantia, quae videtur in sacris Literis, ex ipsius textus consequentibus et adiunctis tollenda est. Si autem Scripturae repugnantia pertractari ac discuti non potest, saltem id intelligatur quod fides sana praescribit. August. 3. de doctrina Christiana, cap. 2. et de Genes. ad literam lib. 1. cap. ult. et contra Faustum Manichaeum lib 9. cap. 6. et 7. EXPLICATIO. Aliud est, quod potissimum
10457. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 860 | Paragraph | SubSect | Section] Sed alia quaedam sunt interposita, quae a Ioanne praetermissa, apud alios Evangelistas leguntur: sicut apud hunc inveniuntur multa, quae alii similiter in sua oratione tacuerunt. Quomodo autem omnes conveniant, ne veritati quae per alium promitur, ab alio repugnetur, credas, antequam scias, sive id in hac vita possit, sive per aliqua impedimenta non possit, nihil ab aliquo Evangelista esse conscriptum. quantum ad hos attinet, quos in autoritatem Canonicam recipit Ecclesia, quod vel ipsius vel alterius non minus veraci rationi possit esse contrarium. Sacra eloquia in exordiis
10458. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 860 | Paragraph | SubSect | Section] Canonicam recipit Ecclesia, quod vel ipsius vel alterius non minus veraci rationi possit esse contrarium. Sacra eloquia in exordiis narrationum qualitates exprimunt, terminosque causarum. Gregorius 2. Moral. cap. 2. EXPLICATIO. Aliquando id ostendit sacra Scriptura a positione loci, sicut de Israel dicitur, quia verba Dei audire non potuit in monte, sed praecepta in campestribus accepit, subsequentem infirmitatem populi indicans, qui ascendere ad summa non valuit, sed semetipsum in infimis neglecte vivendo laxavit. Aliquando a
10459. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 861 | Paragraph | SubSect | Section] et responsionis eius cognita ratione, conquiescat. Heliu autem praevidens, quod Scripturam sacram Dominus conderet, ut in ea vel publicis, vel occultis cunctorum quaestionibus responderet, ait: Adversus eum contendis, quod non ad omnia verba responderit tibi? Semel loquitur Deus, et secundo id ipsum non repetit: ac si diceret: Deus singulorum cordibus privatis vocibus non respondet, sed tale eloquium construit, per quod cunctorum questionibus satisfaciat. In Scripturae quippe eius eloquio causas nostras singuli, si requirimus, invenimus: nec opus est, ut in eo quod specialiter quisque
10460. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 861 | Paragraph | SubSect | Section] dictum est, ne singulatim nobis omnibus diceretur. In Scriptura igitur sacra vocem Dei afflicto Paulo audivimus, ne cum fortasse affligimur singuli, audire eum privata consolatione quaereremus. Non ergo Dominus ad omnia verba nobis respondet, quia semel loquitur, et secundo idipsum non repetit, id est, in his quae per Scripturam sacram ad patres nostros protulit, nos erudire curavit. Ill. Observa sic esse audiendam Scripturam, ut si Deus caelitus nobis respondeat ad omnia nostra dubia. Mos est divinarum Literarum, ut cum aliquid narrant, interposita alterius causae sententia,
10461. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 864 | Paragraph | SubSect | Section] Hieronymus in epistola ad Magnum Oratorem.
EXPLANATIO.
Sed et Paulus Apostolus Epimenidis poetae versiculo abusus est, scribens ad Titum,
semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri. Cuius heroici Hemistichium postea Callimachus usurpavit. In alia quoque epistola Menandri ponit senarium,
EXPLICATIO.
Omnes promissiones Dei in Christo firmatae sunt, quando in illo completum est, quicquid pro salute nostra prophetatum est. Hoc autem in terra esse voluit propter eos, qui in terra illa conscripti sunt, unde et ipse in terram venit, ut ea cuncta firmaret: id est, in se monstraret impleri. Oportebat enim, inquit, impleri omnia, quae scripta sunt in lege et prophetis et psalmis de me. Omnia scripta ad Christum tandem tendunt, quia Lex est paedagogus ad eum: ceremoniae eum obumbrant: Lex iudicialis et politiam veluti cunas struxit.
Scriptura
legitur in Exodo. Quod vero possessio eorum igne cremata sit, omnino non legimus, quamvis voces et grandines cum igne fierent, sicut tonitrua cum fulguribus: non tamen scriptum est, aliquid traditum igni, ut arderet. Denique mollia quae laedere grando non poterat, dicuntur non esse percussa, id est, duris ictibus laesa, quae postea comedit locusta. Item quod hic dicitur, Et moros eorum in pruina, non est in exodo: multum enim pruina distat a grandine. Nam serenis hyemalibus noctibus pruina terra canescit. Respondeo, non invenitur, si nuda verba spectes: sed si sensum consideres,
ait: Hoc autem non a se dixit, sed cum esset pontifex, prophetavit: quia oportebat eum mori pro populo et gente. Tamen illi cum viderant,
populum post eum ire, dixerunt: Quando morietur, et peribit nomen eius? Id est, cum occiderimus eum, iam nomen eius non erit in terra, neque seducet aliquos mortuus. Mortuus est, et non periit nomen eius: sed seminatum est nomen eius. Glorificato ergo Domino nostro Iesu Christo, coeperunt multo magis, multoque numerosius credere in illum, et coeperunt membra eius
ipse patitur, et nos in illo coronabimur. Et cum dicit: Deus Deus meus respice in me: quare me dereliquisti? quare dicitur, nisi quia nos ibi eramus? nisi quia corpus Christi Ecclesia.
Multa in scripturis sanctis dicuntur iuxta opinionem temporis, quo gestare feruntur, et non iuxta id quod veritas continebat. Hieronym. in Hierem. cap. 28. et in Matth. 14.
EXPLANATIO.
Ananias in Hieremia dicitur propheta, non qui esset, sed qui crederetur. Et Ioseph in evangelio pater Domini vocatur. Et ipsa Maria, quae sciebat se de spiritu S. concepisse,
ex his quae erant scripta super opera eorum. Et exhibuit mare mortuos suos, qui in eo erant: et mors et infernus reddiderunt mortuos suos, qui in ipsis erant, etc. Hoc proculdubio prius factum est, quam essent mortui iudicati, et tamen illud prius dictum est. Ergo recapitulando ad id reddit, quod praetermiserat. Hunc [?:--t ] ordinem tenuit: atque ut explicaretur ipse ordo, commodius etiam de iudicatis mortuis quod dixerat, suo repetivit loco. Cum enim dixisset, Et exhibuit mare mortuos, qui in eo erant, et mors et infernus reddiderunt, quos in se habebant: mox
vinea, et in Psalmis torcular, et his multa similia. In area sive torculari nihil aliud agitur, nisi ut fructus ab integumentis purgentur, quae necessaria erant, ut nascerentur, et crescerent, atque ad maturitatem vel messis vel vindemiae pervenirent. His ergo vel integumentis vel sustentaculis, id est, paleis in area, frumento et vinaceis, in torcularibus vina exuuntur: sicut in Ecclesia a multitudine secularium hominum, quae simul cum bonis congregatur, quibus ut nascerentur, et apti fierent verbo divino, necessaria erat illa multitudo. Id agitur, ut spirituali amore per operationem
His ergo vel integumentis vel sustentaculis, id est, paleis in area, frumento et vinaceis, in torcularibus vina exuuntur: sicut in Ecclesia a multitudine secularium hominum, quae simul cum bonis congregatur, quibus ut nascerentur, et apti fierent verbo divino, necessaria erat illa multitudo. Id agitur, ut spirituali amore per operationem ministrorum Dei separentur. Agitur enim nunc, ut non loco, sed affectu interim separentur boni a malis, quamvis simul in Ecclesiis, quantum attinet ad corporalem praesentiam, conversentur. Aliud autem erit tempus, quo vel frumenta in horrea, vel vina
Cumque Deo authore prodita sit sacra Scriptura, et Deus ipsa sit incommutabilis veritas: qui fieri potest, ut humana ratione labefactetur? Quod si quorundam philosophorum doctrina divinis Literis contradicat, ut quod Aristoteles mundum non incoepisse dixit quis non videat, quam frivolis argumentis id agat?
Divinarum scriptur arum auctoritas maior est, quam omnis humani ingenii capacitas. Augustinus 2. de Genes. ad literam, cap. 5.
EXPLICATIO.
Multis rationibus disputatum est, idque ab eruditis viris, qua ratione fieri possit, ut
silentio occultavit. Basilius Hexam. congressione 9. et Damascenus lib. 1. Orthodoxae fidei, cap. 1.
EXPLICATIO.
Infinita proculdubio sunt mysteria Dei, quae non est fas, utile, aut etiam possibile nos homines nosse. Quare vetat Paulus sapere supra id quod scriptum est, sed tantum ad sobrietatem.
In Scriptura sacra quaedam cum non sint, dicuntur tamen: alia cum sint, non dicuntur: alia neque sunt, neque dicuntur: alia denique et sunt, et dicuntur. Gregor. Nazianz. lib. 5. Theologiae.
EXPLICATIO.
probabilis, et ornatus morum, et intelligentiae capacitas apparebit: qui utique iam valeant bene et confidenter ascendere ab inferioribus literae ad superiora spiritus excelsa. Hieronymus ubi supra: Hebraeorum, inquit, probatur traditio, quod nisi quis apud eos aetatem sacerdotalis ministerii, id est, tricesimum annum impleverit, nec principia Geneseos, nec Cantica canticorum, nec Ezechielis exordium et finem legere permittitur, ut ad perfectam scientiam et mysticos intellectus plenum humanae naturae tempus accedat.
Quosdam libros Ecclesia in Canonem librorum sacrorum non
Vide regulam de vocibus metas significantibus.
Significatio Scripturae sacrae, quae non videntur necessaria, indaganda est solertilectori. Augustinus contra Faustum, lib. 2.
EXPLICATIO.
Si quis nostrum, qui Hebraeas literas ignoramus, id est, ipsos vocum characteres, videret eas in pariete conscriptas honorato aliquo loco: quis esset tam excors, ut eo modo pictum parietem putaret, ac non potius intelligeret scriptum: ut si legere non valeret, non tamen illos apices aliquid significare dubitaret? Ita prius illa omnia quae sunt in
praeponit. Quid ita? Quod illi quidem praesentibus scribebant, atque supervacanea illis erat praesentiae suae declaratio. Paulus autem e longinquo literas mittebat, et sub epistolari figura: iccirco necessaria erat nominis additio. Quod si in ea quam ad Hebraeos scripsit epistola, secus fecit, id suo quodam proprio consilio facit. Nam quod inimico essent Hebraei erga illum animo, ut ne e prooemiis audito eius nomine sermoni aditum occluderent, illorum audientiam occultanda nominis sui declaratione artificiose captaret. Quod si prophetae nomina sua apposuere, et Salomon, id vobis
secus fecit, id suo quodam proprio consilio facit. Nam quod inimico essent Hebraei erga illum animo, ut ne e prooemiis audito eius nomine sermoni aditum occluderent, illorum audientiam occultanda nominis sui declaratione artificiose captaret. Quod si prophetae nomina sua apposuere, et Salomon, id vobis investigandum relinquo: qua de causa alii quidem apposuere, alii autem non apposuere.
Scriptura sacra hanc habet consuetudinem, ut omnes reges veteris Testamenti mortuos referat. et sepultos, praeter Ioachim filium Iosiae. Hieron. in Hierem. cap. 22.
Gregor. super Ezech. Homil. 8.
EXPLICATIO.
Nuncupative enim dicitur, sicut scriptum est: Ecce constituite Deum Pharaonis. Et sicut Moyses ait: Siquis hoc vel illud fecerit, applica illum ad Deos, videlicet ad sacerdotes. Qui rursum dicit: Diis non detrahes, id est sacerdotibus. Et sicut Psalmista ait: Deus stetit in synagoga Deorum, in medio autem Deos discernit. Essentialiter autem Deus dicitur, sicut ad Moysen dicitur: Ego sum Deus patris tui, Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob. unde Paulus Apostolus volens nuncupativum Dei nomen ab
se altare fecisse, ne suis filiis colendi Deum possessio denegaretur. Et multa istiusmodi in veteri reperies Instrumento.
Secundum Hebraeorum idioma, infans vocatur omnis filius ad comparationem parentum. Hieronym. in quaestion. in Genes.
EXPLICATIO.
Id Ismael exemplo probatur, qui cum esset decem et octo annis maior, cum eiectus est de domo Abrahae cum matre Agar, puer seu infans appellatur.
Omnes pro multis, et multi pro omnibus frequenter in sacris Literis ponuntur. Augustin. contra Iulianum Pelagianum libro 6, cap.
cap. 12.
EXPLICATIO.
Dominus ad Abraham loquitur: Patrem multarum gentium posui te. Est autem sanus intellectus, ideo sic locutam Scripturam, quia possunt esse aliqua omnia, quae non sunt multa. Sicut omnia dicimus Evangelia, et tamen brevi numero, id est, quaternario continentur. Et rursus possunt aliqua esse multa, non tamen omnia: sicut multos dicimus credere in Christum, non tamen omnes credunt: quia non omnium est fides, ait Apostolus. Quod autem dictum est: In semine tuo benedicentur omnes gentes: et, Patrem multarum gentium posui te:
ex nobismet ipsis.
Filius hominis in bonam partem accipitur, in singulari duntaxat: filii hominum e contrario in malam, in sanctis Literis. Hieron. in Ezechiel. cap. 30.
EXPLICATIO.
Ezechielis liber, et Danielis. et Evangelium saepe id ostendunt. Alioqui in plurali numero in contrarium legitur, ut in Psalmo: Filii hominum usque quo gravi corde? Et illud: Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum gladius acutus.
Lex multipliciter accipitur in sacris Literis. Hieronym. ad Algasiam, quaestiones.
clamas ad me? cum penitus Moysi vox nulla praecesserit: verum compunctum cor, et pro populo lachrymabiliter ingemiscens, Scriptura clamorem vocavit, Et Apostolus: In quo clamamus, Abba pater.
Ubicunque in veteri Testamento,
August. 18. de Civit. cap. 3.
EXPLICATIO.
Exemplis video probandum esse, quod dico. Missus est Nathan Propheta a Deo, qui regem David argueret de peccato gravi, et ea quae consecuta sunt mala, praediceret. Haec atque huiusmodi sive publice, id est, pro salute vel utilitate populi: sive privatim, cum suis quisque rebus divina promeretur eloquia, quibus pro usu temporalis vitae futuri aliquid agnosceretur, ad terrenam civitatem pertinuisse, quis ambigat? Ubi autem legitur, Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et constituam domui Israel et
Theologia et plurima est, et minima: Evangeliumque et latum et magnum, rursusque concisum, Dionys. de mystica Theologia, cap. 1.
EXPLICATIO.
Parvum est Evangelium, dum id Deus revelat, et facit facile parvulis: magnum quoque contra est, dum id occultat, et facit difficile sapientibus.
In unius Evangelistae expositione videndum est, quid alii Evangelistae dicant, cum ille locus exponitur. August. 1 de Adulterinis coniugiis, cap. 11 et 12.
Theologia et plurima est, et minima: Evangeliumque et latum et magnum, rursusque concisum, Dionys. de mystica Theologia, cap. 1.
EXPLICATIO.
Parvum est Evangelium, dum id Deus revelat, et facit facile parvulis: magnum quoque contra est, dum id occultat, et facit difficile sapientibus.
In unius Evangelistae expositione videndum est, quid alii Evangelistae dicant, cum ille locus exponitur. August. 1 de Adulterinis coniugiis, cap. 11 et 12.
Nulla alia causa est, cum Evangelistae eadem non eodem modo
deque eleemosyna apud illos sermonem movisset, his verbis: Caeterum de fraterna charitate non necesse habetis, ut scribam vobis: ipsi enim vos a Deo didicistis, ut diligatis vos invicem. Etenim hoc facitis erga cunctos fratres, qui sunt in tota Macedonia. Tum demum enim ad Corinth. scripsit, id quod illius verba haec declarant. Novi promptitudinem animi vestri, quam de vobis iacto apud Macedones, quod Achaia parata est ab anno superiore, et vestrum exemplum provocavit quamplures. Quibus ex verbis declaravit, se cum illis prius hac de relocutum. His igitur epistolis, quae ad Rom.
anno superiore, et vestrum exemplum provocavit quamplures. Quibus ex verbis declaravit, se cum illis prius hac de relocutum. His igitur epistolis, quae ad Rom. scripta est, posterior est: eadem prima inter eas, quae Roma missae sunt. Non enim Romam advenerat, quo tempore hanc scripsit epistolam, id quod his verbis indicat: Desidero enim videre vos, ut aliquod vobis impartiar donum spirituale. Roma aut ad Philippenses scripsit, ideo ait: Salutant vos omnes sancti, maxime qui sunt ex Caesaris familia. Quo ex loco, et ad Hebr. quoque scripsit, ob quod ait, eos omnes salutari ab illis, qui in
ait: Salutant vos omnes sancti, maxime qui sunt ex Caesaris familia. Quo ex loco, et ad Hebr. quoque scripsit, ob quod ait, eos omnes salutari ab illis, qui in Italia essent. Iam ad Timoth. epistolam ex ipsa e vinculis scriptam Roma misit. Quae quidem, iudicio meo, epistolarum omnium est postrema, id quod eius finis arguit. Ego enim ait, iam immolor, et tempus resolutionis meae instat. Quod autem inibi e vivis decesserit, undequaque liquet. Sed et ad Philemonem epistola inter postremas est et ipsa, eaque sub extremam illius senectam scripta. Itaque [?:--t ] : Nempe Paulus senex,
Quod autem inibi e vivis decesserit, undequaque liquet. Sed et ad Philemonem epistola inter postremas est et ipsa, eaque sub extremam illius senectam scripta. Itaque [?:--t ] : Nempe Paulus senex, nunc autem etiam vinctus Iesu Christi. Eandem tamen praecessit epistola ad Colossenses, id quod ab epistolae fine manifestum est. Colossensibus enim scribens ait. De omnibus reb. meis certiores vos faciet Tychicus, quem misi una cum Onesimo fido et dilecto fratre. Hic autem Onesimus is erat, pro quo epistolam ad Philemonem composuit. Ac quod non alius esset illi cognominis, patet ab
Donum invidi cruciat oculos. Qui apud nos in Graeco significantius ponitur fascinator, et in Sapientia quae Salomonis scribitur: Fascinatio malignitatis obscurat bona. Quibus docemur exemplis, quod vel invidus aliena felicitate crucietur, vel ei, in quo bona sint, aliquo alio fascinante, id est, invidente, noceatur. Dicitur fascinus proprie infantibus nocere, et aetati parvulae, et his qui necdum firmo vestigio figant gradum. Unde et quidam ex Gentilibus:
EXPLICATIO.
In Genesi scriptum est: Propter hoc relin quet homo patrem suum, et matrem suam, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Apostolus autem in epistola ad Ephesios pro eo quod ibi habetur,
simpliciter docere: ut cum veri ieiunii formam describit, aut veram poenitentiam, primo capite, et alias. Idem possis de Ieremia dicere, qui multo plura historica habet, et de aliis: sed ubique praedominatur prophetia, et autor etiam fuit prophetes.
Dicit vero Iunilius, Prophetiam id habere commune cum proverbiis, quod cum utraque externa specie videantur difficilia, intellectu tamen non sint ardua.
Porro proverbialis tractationis species est, ut Iunilius inquit, quaedam figurata locutio, aliud sonans, aliud sentiens, et in praesenti commonens tempore. Quae
Iesu Syrach: aliquos tamen et Cantica adiicere ac Sapientiae librum. Huic parti dicit alicubi admixtam esse simplicem doctrinam, non quidem principaliter, sed solum ad commendationem aut etiam explanationem proverbiorum: ut est dictum: Initium sapientiae est timor Domini. Repetit vero, Proverbia id cum prophetia commune habere, quod superficie difficilia videantur, cum intellectu non sint ardua.
In hac vero tantum Scripturae parte, ait ille, licere non textum Scripturae considerare, sed sensum: cum in caeteris tribus ita mysticas allegorias admittamus, ut narrationis fidem
Deum: similiter et quando nominat Filium, vel Spiritum sanctum. Et cum dicit, Omnipotens, licet operationem eius primus sermo denunciet: consequenter tamen intelligimus Deum. Et cum dicit, Invisibilem, licet eum qui videri a mortalibus nequeat; principaliter sonet, et ex collatione nostra, id quod non sumus, ei qui nos fecit, adsignet: consequenter tamen intelligimus Deum.
De significationibus Trinitatis. Cap.
operatio divina signatur. Idque fit duobus modis: cum aut quae ad animum nostrum pertinet, figuraliter dicuntur in Deo, ut est furor, ira, et poenitentia: aut ea quae ad corpus vel per corpus tractantur,
id est pedes, manus, digiti. Aliquando enim et humanae operationes transferuntur ad Deum, ut cum dicitur: Apprehende arma et scutum. Omnia tamen haec praedictis quatuor speciebus operationis pro sententiarum qualitate iungenda sunt.
Quibus modis ex collatione ad
Deus significetur. Cap. IX.
Duobus modis ex collatione ad creaturas Deus significatur: confessione et negatione. Confessione quidem, cum ea dicuntur de Deo, quae iuxta eundem modum nulli creaturae conveniunt: ut est simplex, et vetustus dierum, et ante omnia, et spiritus, id est incircumscriptus, et primus, et novissimus, et similia. Haec enim omnia ideo de Deo dicuntur, quia nulli creaturae eius collatione conveniunt. Per negationem autem collatio fit, cum praepositione privativa ea in Deo negantur, quae in creatura sunt: ut est ingenitus, incorporeus, increatus,
seculo Scriptura significet. Cap. X.
Quoniam satis dictum est, quot modis de Deo Scriptura loquatur, nunc exponam, quae de praesenti seculo loquens Scriptura significet.
Quinque autem, de praesenti seculo loquens Scriptura, significat: 1 aut generationem eius, id est creationem: 2 aut gubernationem: 3 aut accidentia naturis: 4 aut evenientia voluntatibus: 5 aut subsequentia voluntatis, eventus.
Quot modos et differentias in operatione creaturarum Scriptura posuerit. Cap. XI.
Tribus modis generationem
Horum probationes sunt. Quia quoties Scriptura ex aliquo factas res cupit ostendere, aut palam significat, ut est: Producat terra: et, Producant aquae, et similia: aut certe ex subtili significatione verborum, ut cum dicit: Fiat firmamentum: utique significat fuisse aliquid fluidum ac liquidum, id est aquas: quae ut solidatae ostenderentur, firmamentum vocatum est quod fiebat. Et rursus luminaria derivativa appellavit, quae quarto die facta sunt; ut ex lumine primo die operato facta monstraret. In his autem quae primo die facta sunt, neque aperte, neque subtili verbo factum aliquid
quas creaturis asscribimus, sunt: quod ea quae primis sex diebus facta sunt, non naturaliter, neque ex similitudine provenerunt: reliqua vero quae fiunt naturaliter, ex divina definitione nascuntur, exceptis scilicet miraculis.
Tertia differentia est, quod creaturarum aliquae, id est rationales, propter seipsas factae sunt, ut angele de homines: reliquae vero non propter se, sed propter praedictos angelos aut homines factae noscuntur. Homo vero principaliter, secundum animam propter se intelligendus est factus: nam secundum corpus consequenter.
Praeter
caeleste regnum habitationem sanctorum. Notandum autem in ornamentis, quod eorum, quae vel ingenio, vel artibus fiunt, in hominibus causa est: reliquorum vero in Deo.
Quarta differentia est: quod quaedam simul et velut subito creata emerserunt: ut ea quae primis diobus diximus facta, id est herbas, luminaria, natantia et volatilia, necnon terrena animalia, et quadrupedia. Quaedam vero non simul, sed velut cum quadam mora: ut mare, terra, homo. et ipse enim paulatim factus scribitur, sicut et caetera.
Quinta creaturarum differentia est: quod quaedam earum ratione
Quinta creaturarum differentia est: quod quaedam earum ratione caeteris praesunt, ut rationalia: quaedam vero usui habentur, ut caelestia luminaria: quaedam naturae necessitati obsequuntur, ut aves, et quadrupedes, et similia.
Sexta differentia est: quod ea quae caeteris praesunt, id est rationalia, voluntate ac ratione moventur: quae vero usu aut necessitate obsequuntur, natura moventur.
Ea quae ex aliquo facta sunt, materias habuerunt sex: terram, aquas, aerem, ignem, lumen, costam.
In singulis origines sunt: Ex terra virentia, et plantaria, et
discretio lex dicatur, probatur hoc Apostoli dicto: Quia gentes quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt, faciunt. Hi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex. Secundum hanc et Cain reus erat fratris sui occisi.
Extrinsecus constituta lex in duas partes dividitur: in opera, id est, actuum retributionem, et verba.
De Lege per opera. Cap. XVI.
In opera, per quatuor modos, Aut per generalem praesentem retributionem: ut est fructuum eorumque proventus. Aut per specialem praesentem retributionem: ut est Abraham in
vel Saul poena. Haec enim omnia ad modum legis angelos atque homines erudiunt: quippe et angelos diaboli ruina perterruit atque firmavit: licet credendum sit, alio modo angelos, alio homines erudiri.
Totius legislationis intentio, est in discretione boni ac mali: quae vel in doctrina, id est fide, vel in actibus agnoscuntur.
Quare poenas et praemia praesentia diximus? Quia ipsa sunt, quae ad vicem legis erudiunt. Nam futura et aeterna, nec patientibus nec videntibus proderunt, ubi iam poenitentiae non erit tempus.
Haec gubernatio in scripturis legitur
et Deo placentes ante Abraham homines non fuerunt?
Fuerunt quidem. quippe cum filii Dei appellati sint, qui ex Seth fuerant progenerati: et Enoch translatus sit, et Nohe pereuntis mundi renovator effectus: et Melchisedech summi sacerdotis exemlum. Sed in istis non divina acceptatio: id est specialis illa familiaritas et favor ostenditur: sed ipsorum iustitia declaratur. Ad Abraham vero Dei frequens allocutio, et quasi convictus, ac per singula dispensatio probationis, promissa praemia, et in posteros recordatio, vim miram divinae acceptationis ostendunt. Similiter et circa
qui est forma futuri. Nec enim ab re est, unum aliquid multis significari vocabulis
Est ergo typus sive figura praesentium: 2 Aut praeteritarum: 3 Aut futurarum rerum ignotarum, per opera, secundum id quod opera sunt, manifestatio.
1 Praeteritorum typi: ut est Catechumenorum humilitas. Typum enim gerunt Adae paradiso exclusi, et ex conscientia delictorum, divinum metuentis aspectum: propter quod et per publicum capitibus tectis incedunt.
2 In praesentibus typi
similem pene definitionem diximus, quid interest?
Quod in prophetia verbis, secundum hoc, quod verba sunt, futura significantur: in typis autem res declarantur. Ex rebus possunt tamen haec duo, et ita definitione misceri, ut dicamus, quia prophetia est typus in verbis, secundum id quod verba sunt: et contra, typus prophetia est in rebus, in quantum res esse noscuntur.
De differentiis typorum. Caput XXVI.
Typorum vel figurarum modi principaliter sunt quatuor. 1 Aut enim grata gratis significantur: 2 Aut moesta moestis. 3 Aut grata
docet: Quia sicut per inobedientiam unius hominis, peccatores constituti sunt multi: sic etiam per obedientiam unius hominis, iusti constituentur multi. Regnavit enim mors ab Adam usque ad Mosen, etiam in eos qui non peccaverunt, in similitudinem transgressionis Adae, qui est forma futuri, id est typus. In Graeco enim typus specialiter legitur. Secundi ergo Adam, id est Christi, gratia, forma vel typus fuit transgressionis Adae, per contrarium scilicet figurata. 4 Quartus modus est, cum gratis moesta figurantur: ut Baptisma. Etenim figura est mortis Domini nostri Iesu Christi, sicut
sunt multi: sic etiam per obedientiam unius hominis, iusti constituentur multi. Regnavit enim mors ab Adam usque ad Mosen, etiam in eos qui non peccaverunt, in similitudinem transgressionis Adae, qui est forma futuri, id est typus. In Graeco enim typus specialiter legitur. Secundi ergo Adam, id est Christi, gratia, forma vel typus fuit transgressionis Adae, per contrarium scilicet figurata. 4 Quartus modus est, cum gratis moesta figurantur: ut Baptisma. Etenim figura est mortis Domini nostri Iesu Christi, sicut dicit Apostolus: Quotquot enim baptizati estis, in morte Iesu Christi
partam operibus bonis declarare: quia saepe tunc demum res existere dicuntur, cum agnoscuntur. Inquit igitur ille primum super Gal. 3. hoc modo:
Et ideo dicendum est, quod nemo iustificatur in lege, id est per legem. Nam per eam cognitio quidem peccati habebatur, ut dicitur Rom. 5. sed non habebatur per eam iustificatio. Rom. 3. Ex operibus legis nullus iustificabitur. Sed contra Iacob. 2. dicitur: Nonne Abraham ex operibus iustificatus est? Respondeo: Dicendum est, quod Iustificare
iustificatio. Rom. 3. Ex operibus legis nullus iustificabitur. Sed contra Iacob. 2. dicitur: Nonne Abraham ex operibus iustificatus est? Respondeo: Dicendum est, quod Iustificare potest accipi dupliciter: vel quantum ad exequutionem iustitiae, et manifestationem. et hoc modo iustificatur homo, id est iustus ostenditur ex operibus operatis: vel quantum ad habitum iustitiae infusum. et hoc modo non iustificatur quis ex operibus, cum habitus iustitiae qua homo iustificatur apud Deum, non sit acquisitus, sed per gratiam fidei infusus. Et ideo signanter Apostolus dicit, Apud Deum, quia
et hoc modo non iustificatur quis ex operibus, cum habitus iustitiae qua homo iustificatur apud Deum, non sit acquisitus, sed per gratiam fidei infusus. Et ideo signanter Apostolus dicit, Apud Deum, quia iustitia quae est apud Deum, in interiori corde est: iustitia aut quae est ex operibus, id est quae manifestat iustum, est apud homines. et hoc modo Apostolus accipit, Apud Deum. Rom. 2, Non enim auditores, sed factores, etc. Rom. 4, Si ex operibus Abraham iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum, etc. Sic ergo patet conclusio rationis, scilicet
plura, et abunde poteris Papistarum cavillationibus, eam Epistolam contra nos urgentibus, respondere.
Postremo super illud dictum 2. Pet. 1: Satagite, ut per bona opera certam faciatis vocationem et electionem vestram, ita loquitur: Ut per bona opera, scilicet exteriora, faciatis, id est ostendatis, vestram vocationem ad fidem ex tempore. Et electionem, per praedestinationem ab aeterno: ut scilicet certi sitis nos esse vocatos, et a Deo electos. Glos. Benefaciendo faciatis vos certos de praemio vestrae vocationis et electionis. Unde per bona opera quae facit homo, suae
6 Nomen aliquando alicui homini aut rei imponi tale dicitur, cum indicatur esse rem ipsam, quae nominis etymologia comprehenditur. Ratio autem est, quia saepe in hac lingua dici aut vocari, idem valet, quod esse aut existere, ut Esaiae capite septimo, Vocabitur nomen eius Emanuel, id est, erit vero Deus in eo nobiscum, tum quia ipsemet Meschias erit verus Deus, tum quia in eo, et per eum Deus nobis erit propitius. Sic 1. Ioan. 3, Videte qualem dilectionem nobis dedit pater, ut filii Dei vocemur: id est, simus re ipsa. Sic et in Apocalypsi aliquoties dicitur nomen alicui
esse aut existere, ut Esaiae capite septimo, Vocabitur nomen eius Emanuel, id est, erit vero Deus in eo nobiscum, tum quia ipsemet Meschias erit verus Deus, tum quia in eo, et per eum Deus nobis erit propitius. Sic 1. Ioan. 3, Videte qualem dilectionem nobis dedit pater, ut filii Dei vocemur: id est, simus re ipsa. Sic et in Apocalypsi aliquoties dicitur nomen alicui fuisse, aut ei superinscriptum fuisse, mors, exitium, mysterium Babylon: id est, re ipsa talis ea res aut persona fuit. Sic Ieremias 20. cap. dicit ad filium sacerdotis, Deum eum vocasse Magor pavor: quia
Deus, tum quia in eo, et per eum Deus nobis erit propitius. Sic 1. Ioan. 3, Videte qualem dilectionem nobis dedit pater, ut filii Dei vocemur: id est, simus re ipsa. Sic et in Apocalypsi aliquoties dicitur nomen alicui fuisse, aut ei superinscriptum fuisse, mors, exitium, mysterium Babylon: id est, re ipsa talis ea res aut persona fuit. Sic Ieremias 20. cap. dicit ad filium sacerdotis, Deum eum vocasse Magor pavor: quia sint ipsi suisque nationibus talia pericula ac clades venturae ut trepident. Sic Ierem. 23, et 33, Hoc est nomen quo vocabunt Meschiam, Iehova,
ipsa talis ea res aut persona fuit. Sic Ieremias 20. cap. dicit ad filium sacerdotis, Deum eum vocasse Magor pavor: quia sint ipsi suisque nationibus talia pericula ac clades venturae ut trepident. Sic Ierem. 23, et 33, Hoc est nomen quo vocabunt Meschiam, Iehova, Iustitia nostra: id est vere erit Iehova, et vere iustitiam piis acquiret ac largietur. Sic Os. 1, Voca eam non populus meus, et non misericordiam consecuta.
7 In prophetiis crebro fiunt allusiones ad nomina propria, aut eorum inflexiones: ut Ierem. dicit ad filium sacerdotis, fore ut pro Passhur
populus meus, et non misericordiam consecuta.
7 In prophetiis crebro fiunt allusiones ad nomina propria, aut eorum inflexiones: ut Ierem. dicit ad filium sacerdotis, fore ut pro Passhur vocetur Magor. Sic Deus praedicens futura, pro Abraamo vocat eum Abraham: pro Bethel fit Bethaven, id est, pro domo Dei domus vanitatis aut idololatriae, quam Scriptura vanitatem vocat.
8 Usitatum fuit, et adhuc est apud Orientales, ac nunc apud Turcos, ut acquesitis servis nova nomina imponant, neglectis prioribus: hoc enim dominii signum est, teste Chrysostomo et Apollinari. Sic
et Israeli, voluit constituere monumenta aut memorialia insignium rerum, et simul indicare eos iam quasi alios homines fore.
DE NOMINE APPELLATIVO.
1 Accidentis valde proprii nomen prore ipsa saepe ponitur: arida pro terra: Levana unde luna, id est alba: Chama sol, ab aestu. Sic Esau pro pulmento rufum dicit, ne mala incisa pro formica, occulta pro peccatis. Psal. 19, Ab occultis meis munda me. Rom. 2, Iudicabit occulta hominum. Desiderabilia pro thesauris: siccitates aestivae, id est res arefactae.
2
arida pro terra: Levana unde luna, id est alba: Chama sol, ab aestu. Sic Esau pro pulmento rufum dicit, ne mala incisa pro formica, occulta pro peccatis. Psal. 19, Ab occultis meis munda me. Rom. 2, Iudicabit occulta hominum. Desiderabilia pro thesauris: siccitates aestivae, id est res arefactae.
2 Adiectivo posito saepe necessario subintelligendum est substantivum ei conveniens: quod quale esse debeat, non difficulter ex contextu intelligi potest. Psal, 27. Unum petii a Domino, scilicet petitionem. 2. Sam. 21, Ipse autem erat accinctus
Psal. 34, Quis vir ille qui vult vitam, et diligit dies: subintellige vitam longaevam, et dies bonos. ut habet vulgata et 70.
4 Nomen conveniens saepe in verbo inclusum videtur, aut subintelligendum est. Psal. 50, Qui sacrificat laudem, ille honorabit me: id est sacrificium laudis. Psal. 13, Ne dormiam mortis, scilicet dormitionem aut somnum. Matth. 20, Isti ultimi una hora fecerunt, scilicet opus. Act. 9, Surge et sterne tibi, scilicet lectum. mox sequenti: Esuriit Petrus, et voluit gustare, subaudi panem aut cibum.
5
aut somnum. Matth. 20, Isti ultimi una hora fecerunt, scilicet opus. Act. 9, Surge et sterne tibi, scilicet lectum. mox sequenti: Esuriit Petrus, et voluit gustare, subaudi panem aut cibum.
5 Nomen aliquando pro verbo ponitur. Psal. 42, Nocte canticum eius mecum: id est, Cantabo aut celebrabo eum. Psal. 49, Meditatio cordis mei intelligentiae: id est, Cor meum meditatur sapientes sententias. Psal. 56, Propter iniquitatem evasio eis, id est evadent. Psal. 118. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum:
tibi, scilicet lectum. mox sequenti: Esuriit Petrus, et voluit gustare, subaudi panem aut cibum.
5 Nomen aliquando pro verbo ponitur. Psal. 42, Nocte canticum eius mecum: id est, Cantabo aut celebrabo eum. Psal. 49, Meditatio cordis mei intelligentiae: id est, Cor meum meditatur sapientes sententias. Psal. 56, Propter iniquitatem evasio eis, id est evadent. Psal. 118. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum: id est, exultant de acquisita salute. Psal. 69, Ego autem oratio mea ad te.
5 Nomen aliquando pro verbo ponitur. Psal. 42, Nocte canticum eius mecum: id est, Cantabo aut celebrabo eum. Psal. 49, Meditatio cordis mei intelligentiae: id est, Cor meum meditatur sapientes sententias. Psal. 56, Propter iniquitatem evasio eis, id est evadent. Psal. 118. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum: id est, exultant de acquisita salute. Psal. 69, Ego autem oratio mea ad te. Psal. 109, Pro dilectione mea, adversabantur mihi. Ego autem oratio: id est, Ego autem orabam,
id est, Cantabo aut celebrabo eum. Psal. 49, Meditatio cordis mei intelligentiae: id est, Cor meum meditatur sapientes sententias. Psal. 56, Propter iniquitatem evasio eis, id est evadent. Psal. 118. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum: id est, exultant de acquisita salute. Psal. 69, Ego autem oratio mea ad te. Psal. 109, Pro dilectione mea, adversabantur mihi. Ego autem oratio: id est, Ego autem orabam, Proverb. 29: Abominatio iustorum vir iniquus: abominatio autem impii vir rectus: pro,
iniquitatem evasio eis, id est evadent. Psal. 118. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum: id est, exultant de acquisita salute. Psal. 69, Ego autem oratio mea ad te. Psal. 109, Pro dilectione mea, adversabantur mihi. Ego autem oratio: id est, Ego autem orabam, Proverb. 29: Abominatio iustorum vir iniquus: abominatio autem impii vir rectus: pro, Abominantur iusti impium, et contra. Esa. 1, Terra vestra desolatio, id est, desolata est.
6 Nomen pro infinitivo aut gerundio interdum ponitur. Gen. 8, Egressus est
Ego autem oratio mea ad te. Psal. 109, Pro dilectione mea, adversabantur mihi. Ego autem oratio: id est, Ego autem orabam, Proverb. 29: Abominatio iustorum vir iniquus: abominatio autem impii vir rectus: pro, Abominantur iusti impium, et contra. Esa. 1, Terra vestra desolatio, id est, desolata est.
6 Nomen pro infinitivo aut gerundio interdum ponitur. Gen. 8, Egressus est egrediendo, donec siccatio aquas: id est, Usque ad siccari aquas. Accidit autem talis Hebraismus plerunque, cum nomini praeponuntur literae Bachiam: sicut contra Latini infinitivum pro
29: Abominatio iustorum vir iniquus: abominatio autem impii vir rectus: pro, Abominantur iusti impium, et contra. Esa. 1, Terra vestra desolatio, id est, desolata est.
6 Nomen pro infinitivo aut gerundio interdum ponitur. Gen. 8, Egressus est egrediendo, donec siccatio aquas: id est, Usque ad siccari aquas. Accidit autem talis Hebraismus plerunque, cum nomini praeponuntur literae Bachiam: sicut contra Latini infinitivum pro nomine ponunt. Sic Deuteron. 1. Beschineati propter odium nos: id est, propter odisse eduxit nos Deus. Deuteron. 7, Propter amorem vos Dominus:
interdum ponitur. Gen. 8, Egressus est egrediendo, donec siccatio aquas: id est, Usque ad siccari aquas. Accidit autem talis Hebraismus plerunque, cum nomini praeponuntur literae Bachiam: sicut contra Latini infinitivum pro nomine ponunt. Sic Deuteron. 1. Beschineati propter odium nos: id est, propter odisse eduxit nos Deus. Deuteron. 7, Propter amorem vos Dominus: id est, Propter amari vos a Domino mea che vach. Esaiae 29, Fuit timor eorum me: id est, ipsorum timere me. Marc. 4, Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut
id est, Usque ad siccari aquas. Accidit autem talis Hebraismus plerunque, cum nomini praeponuntur literae Bachiam: sicut contra Latini infinitivum pro nomine ponunt. Sic Deuteron. 1. Beschineati propter odium nos: id est, propter odisse eduxit nos Deus. Deuteron. 7, Propter amorem vos Dominus: id est, Propter amari vos a Domino mea che vach. Esaiae 29, Fuit timor eorum me: id est, ipsorum timere me. Marc. 4, Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo.
7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro
praeponuntur literae Bachiam: sicut contra Latini infinitivum pro nomine ponunt. Sic Deuteron. 1. Beschineati propter odium nos: id est, propter odisse eduxit nos Deus. Deuteron. 7, Propter amorem vos Dominus: id est, Propter amari vos a Domino mea che vach. Esaiae 29, Fuit timor eorum me: id est, ipsorum timere me. Marc. 4, Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo.
7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro adverbio. Iud. 5, Calcasti anima mea in fortitudine, id est, Fortiter, viriliter.
propter odium nos: id est, propter odisse eduxit nos Deus. Deuteron. 7, Propter amorem vos Dominus: id est, Propter amari vos a Domino mea che vach. Esaiae 29, Fuit timor eorum me: id est, ipsorum timere me. Marc. 4, Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo.
7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro adverbio. Iud. 5, Calcasti anima mea in fortitudine, id est, Fortiter, viriliter. Exod. 1, Imperaverunt eis in duritia, id est, duriter, acerbe. Doces viam Dei in veritate, id est, veraciter.
Esaiae 29, Fuit timor eorum me: id est, ipsorum timere me. Marc. 4, Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo.
7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro adverbio. Iud. 5, Calcasti anima mea in fortitudine, id est, Fortiter, viriliter. Exod. 1, Imperaverunt eis in duritia, id est, duriter, acerbe. Doces viam Dei in veritate, id est, veraciter. Innumera plane sunt huius generis exempla.
8 Aliquando tamen etiam simpliciter nomen ponitur pro adverbio. Deut. 1. Iudicate iustitiam, id est
Docebat eos Christus per parabolas multa, dicebatque eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo.
7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro adverbio. Iud. 5, Calcasti anima mea in fortitudine, id est, Fortiter, viriliter. Exod. 1, Imperaverunt eis in duritia, id est, duriter, acerbe. Doces viam Dei in veritate, id est, veraciter. Innumera plane sunt huius generis exempla.
8 Aliquando tamen etiam simpliciter nomen ponitur pro adverbio. Deut. 1. Iudicate iustitiam, id est iuste. Psal. 75, Ego iustitias iudicabo. Sic Latini
eis in doctrina sua: id est, In docere aut docendo.
7 Nomen substantivum cum praepositione In, ponitur pro adverbio. Iud. 5, Calcasti anima mea in fortitudine, id est, Fortiter, viriliter. Exod. 1, Imperaverunt eis in duritia, id est, duriter, acerbe. Doces viam Dei in veritate, id est, veraciter. Innumera plane sunt huius generis exempla.
8 Aliquando tamen etiam simpliciter nomen ponitur pro adverbio. Deut. 1. Iudicate iustitiam, id est iuste. Psal. 75, Ego iustitias iudicabo. Sic Latini dicunt: Toruum clamat aut videt: Magnum stridens
id est, Fortiter, viriliter. Exod. 1, Imperaverunt eis in duritia, id est, duriter, acerbe. Doces viam Dei in veritate, id est, veraciter. Innumera plane sunt huius generis exempla.
8 Aliquando tamen etiam simpliciter nomen ponitur pro adverbio. Deut. 1. Iudicate iustitiam, id est iuste. Psal. 75, Ego iustitias iudicabo. Sic Latini dicunt: Toruum clamat aut videt: Magnum stridens Aquilone procella: Aeneas se matutinus agebat, id est mane. Esa. 25. et 1. Corinth. 15, Absorpta est mors in victoriam, id est victoriose destructa, perdita aut deleta est.
generis exempla.
8 Aliquando tamen etiam simpliciter nomen ponitur pro adverbio. Deut. 1. Iudicate iustitiam, id est iuste. Psal. 75, Ego iustitias iudicabo. Sic Latini dicunt: Toruum clamat aut videt: Magnum stridens Aquilone procella: Aeneas se matutinus agebat, id est mane. Esa. 25. et 1. Corinth. 15, Absorpta est mors in victoriam, id est victoriose destructa, perdita aut deleta est. Iohan. 8, Principium quod et loquor vobis: id est, Quod inde a principio semper adfirmavi, de quo in adverbio. Hoc genus Enallages aut loquutionis valde est Graecis
pro adverbio. Deut. 1. Iudicate iustitiam, id est iuste. Psal. 75, Ego iustitias iudicabo. Sic Latini dicunt: Toruum clamat aut videt: Magnum stridens Aquilone procella: Aeneas se matutinus agebat, id est mane. Esa. 25. et 1. Corinth. 15, Absorpta est mors in victoriam, id est victoriose destructa, perdita aut deleta est. Iohan. 8, Principium quod et loquor vobis: id est, Quod inde a principio semper adfirmavi, de quo in adverbio. Hoc genus Enallages aut loquutionis valde est Graecis usitatum.
9 Contra etiam crebro adverbium vim nominis obtinet.
iudicabo. Sic Latini dicunt: Toruum clamat aut videt: Magnum stridens Aquilone procella: Aeneas se matutinus agebat, id est mane. Esa. 25. et 1. Corinth. 15, Absorpta est mors in victoriam, id est victoriose destructa, perdita aut deleta est. Iohan. 8, Principium quod et loquor vobis: id est, Quod inde a principio semper adfirmavi, de quo in adverbio. Hoc genus Enallages aut loquutionis valde est Graecis usitatum.
9 Contra etiam crebro adverbium vim nominis obtinet. Num. 28, Holocaustum hathamid semper, id est iuge. Esa. 2, Plus quam ante mikedem, id est, plus
aut deleta est. Iohan. 8, Principium quod et loquor vobis: id est, Quod inde a principio semper adfirmavi, de quo in adverbio. Hoc genus Enallages aut loquutionis valde est Graecis usitatum.
9 Contra etiam crebro adverbium vim nominis obtinet. Num. 28, Holocaustum hathamid semper, id est iuge. Esa. 2, Plus quam ante mikedem, id est, plus quam Orientales. Psal. 18, A splendore negedo eoram eius, id est praesentiae eius. Sic Olam, seculum, alias nominis, alias adverbii vim obtinet.
10 Nomen substantivum saepe pro adiectivo ponitur: ut, Iudex
loquor vobis: id est, Quod inde a principio semper adfirmavi, de quo in adverbio. Hoc genus Enallages aut loquutionis valde est Graecis usitatum.
9 Contra etiam crebro adverbium vim nominis obtinet. Num. 28, Holocaustum hathamid semper, id est iuge. Esa. 2, Plus quam ante mikedem, id est, plus quam Orientales. Psal. 18, A splendore negedo eoram eius, id est praesentiae eius. Sic Olam, seculum, alias nominis, alias adverbii vim obtinet.
10 Nomen substantivum saepe pro adiectivo ponitur: ut, Iudex villicus, aut mammon iniquitatis, id est iniquus: vir
genus Enallages aut loquutionis valde est Graecis usitatum.
9 Contra etiam crebro adverbium vim nominis obtinet. Num. 28, Holocaustum hathamid semper, id est iuge. Esa. 2, Plus quam ante mikedem, id est, plus quam Orientales. Psal. 18, A splendore negedo eoram eius, id est praesentiae eius. Sic Olam, seculum, alias nominis, alias adverbii vim obtinet.
10 Nomen substantivum saepe pro adiectivo ponitur: ut, Iudex villicus, aut mammon iniquitatis, id est iniquus: vir sanguinum, id est sanguinarius: de quo Hebraismo postea in constructione Nominum
quam ante mikedem, id est, plus quam Orientales. Psal. 18, A splendore negedo eoram eius, id est praesentiae eius. Sic Olam, seculum, alias nominis, alias adverbii vim obtinet.
10 Nomen substantivum saepe pro adiectivo ponitur: ut, Iudex villicus, aut mammon iniquitatis, id est iniquus: vir sanguinum, id est sanguinarius: de quo Hebraismo postea in constructione Nominum prolixius agetur.
11 Saepe substantivum aliquod, praesertim abstractum, ponitur pro adiectivo seu concreto, et eius subiecto: ut, Veritas, pro vera doctrina aut religione: mendacium, pro
quam Orientales. Psal. 18, A splendore negedo eoram eius, id est praesentiae eius. Sic Olam, seculum, alias nominis, alias adverbii vim obtinet.
10 Nomen substantivum saepe pro adiectivo ponitur: ut, Iudex villicus, aut mammon iniquitatis, id est iniquus: vir sanguinum, id est sanguinarius: de quo Hebraismo postea in constructione Nominum prolixius agetur.
11 Saepe substantivum aliquod, praesertim abstractum, ponitur pro adiectivo seu concreto, et eius subiecto: ut, Veritas, pro vera doctrina aut religione: mendacium, pro falsa: virtus pro
etiam nomen adiectivum ponitur pro substantivo, sicut initio dixi: ut arida pro terra, etc.
14 Nomina appellativa, praesertim aliquorum operum, aut etiam actionum, effectuum, in praedicato posita, necesse est in verbalia resolvere. Psalmo 3, Dominus est gloria mea, id est, glorificator meus.
Sic Dominus est salus mea, pro salvator: et longitudo dierum, id est dator talium. Dominus est spes mea, id est dator rerum speratarum. Christus est resurrectio et vita, id est
etiam actionum, effectuum, in praedicato posita, necesse est in verbalia resolvere. Psalmo 3, Dominus est gloria mea, id est, glorificator meus.
Sic Dominus est salus mea, pro salvator: et longitudo dierum, id est dator talium. Dominus est spes mea, id est dator rerum speratarum. Christus est resurrectio et vita, id est largitor talium bonorum. Christus est factus nobis iustitia, sapientia, sanctificatio et redemptio: id est, iustificator, sanctificator, redemptor, etc. Sic Horatius: O et
posita, necesse est in verbalia resolvere. Psalmo 3, Dominus est gloria mea, id est, glorificator meus.
Sic Dominus est salus mea, pro salvator: et longitudo dierum, id est dator talium. Dominus est spes mea, id est dator rerum speratarum. Christus est resurrectio et vita, id est largitor talium bonorum. Christus est factus nobis iustitia, sapientia, sanctificatio et redemptio: id est, iustificator, sanctificator, redemptor, etc. Sic Horatius: O et praesidium et dulce decus meum, pro
gloria mea, id est, glorificator meus.
Sic Dominus est salus mea, pro salvator: et longitudo dierum, id est dator talium. Dominus est spes mea, id est dator rerum speratarum. Christus est resurrectio et vita, id est largitor talium bonorum. Christus est factus nobis iustitia, sapientia, sanctificatio et redemptio: id est, iustificator, sanctificator, redemptor, etc. Sic Horatius: O et praesidium et dulce decus meum, pro Decorans, ornans, et defensor.
15 Saepe substantivum in
Sic Dominus est salus mea, pro salvator: et longitudo dierum, id est dator talium. Dominus est spes mea, id est dator rerum speratarum. Christus est resurrectio et vita, id est largitor talium bonorum. Christus est factus nobis iustitia, sapientia, sanctificatio et redemptio: id est, iustificator, sanctificator, redemptor, etc. Sic Horatius: O et praesidium et dulce decus meum, pro Decorans, ornans, et defensor.
15 Saepe substantivum in praedicato positum, necesse est in adiectivum resolvi, cum explicatur, Psal. 111, Gloria et
sanctificator, redemptor, etc. Sic Horatius: O et praesidium et dulce decus meum, pro Decorans, ornans, et defensor.
15 Saepe substantivum in praedicato positum, necesse est in adiectivum resolvi, cum explicatur, Psal. 111, Gloria et magnificentia opus eius, id est gloriosum et magnificum. Psal. 115, Simulachra gentium sunt argentum et aurum, id est, argentea et aurea. Luc. 16, Quicquid est sublime coram hominibus, est abominatio coram Deo, id est abominabile Deo.
16 Eadem vis est, cum aliquid esse aut fieri vel fore
ornans, et defensor.
15 Saepe substantivum in praedicato positum, necesse est in adiectivum resolvi, cum explicatur, Psal. 111, Gloria et magnificentia opus eius, id est gloriosum et magnificum. Psal. 115, Simulachra gentium sunt argentum et aurum, id est, argentea et aurea. Luc. 16, Quicquid est sublime coram hominibus, est abominatio coram Deo, id est abominabile Deo.
16 Eadem vis est, cum aliquid esse aut fieri vel fore dicitur in aliquid: Ut Esa. 4, In die ita erit germen Domini in pulchritudinem et gloriam, et fructus
resolvi, cum explicatur, Psal. 111, Gloria et magnificentia opus eius, id est gloriosum et magnificum. Psal. 115, Simulachra gentium sunt argentum et aurum, id est, argentea et aurea. Luc. 16, Quicquid est sublime coram hominibus, est abominatio coram Deo, id est abominabile Deo.
16 Eadem vis est, cum aliquid esse aut fieri vel fore dicitur in aliquid: Ut Esa. 4, In die ita erit germen Domini in pulchritudinem et gloriam, et fructus terrae in magnificentiam et decorem reliquiis Israel, id est, Meschias non tantum erit gloriosus, sed et
sublime coram hominibus, est abominatio coram Deo, id est abominabile Deo.
16 Eadem vis est, cum aliquid esse aut fieri vel fore dicitur in aliquid: Ut Esa. 4, In die ita erit germen Domini in pulchritudinem et gloriam, et fructus terrae in magnificentiam et decorem reliquiis Israel, id est, Meschias non tantum erit gloriosus, sed et glorificus et magnificator conversis Israelitis.
17 Saepe vero fit, cum sic adiectiva aut concreta propalam praedicantia, mutantur in substantiva, dubium sit, an pro praedicato aut subiecto accipienda sint: ut, Gloria et magnificentia
non tantum erit gloriosus, sed et glorificus et magnificator conversis Israelitis.
17 Saepe vero fit, cum sic adiectiva aut concreta propalam praedicantia, mutantur in substantiva, dubium sit, an pro praedicato aut subiecto accipienda sint: ut, Gloria et magnificentia est opus eius: id est, opus eius est gloriosum et magnificum. Posset quis dubitare, an non potius sensus sit, quod quicquid est gloriosum et magnificum, id ab eo procedat ac fiat.
18 Aliquando talis loquutio, et praesertim praedicatum, in simile sui resolvendum est: ut Esa, 1, Eritque robur aut
concreta propalam praedicantia, mutantur in substantiva, dubium sit, an pro praedicato aut subiecto accipienda sint: ut, Gloria et magnificentia est opus eius: id est, opus eius est gloriosum et magnificum. Posset quis dubitare, an non potius sensus sit, quod quicquid est gloriosum et magnificum, id ab eo procedat ac fiat.
18 Aliquando talis loquutio, et praesertim praedicatum, in simile sui resolvendum est: ut Esa, 1, Eritque robur aut idolum in stupam, et factor eius in scintillam, et ardebunt simul ambo illi: id est, Tales illi erunt, vel ita peribunt. Sic Ies. 34,
potius sensus sit, quod quicquid est gloriosum et magnificum, id ab eo procedat ac fiat.
18 Aliquando talis loquutio, et praesertim praedicatum, in simile sui resolvendum est: ut Esa, 1, Eritque robur aut idolum in stupam, et factor eius in scintillam, et ardebunt simul ambo illi: id est, Tales illi erunt, vel ita peribunt. Sic Ies. 34, Convertentur flumina eius in picem, et pulvis eius in sulphur, eritque terra eius in picem ardentem: id est, Sic peribunt, ac si ita conflagrarent.
19 Saepe duplicant nomen rei, sine omni necessitate, non tamen sine aliqua
in simile sui resolvendum est: ut Esa, 1, Eritque robur aut idolum in stupam, et factor eius in scintillam, et ardebunt simul ambo illi: id est, Tales illi erunt, vel ita peribunt. Sic Ies. 34, Convertentur flumina eius in picem, et pulvis eius in sulphur, eritque terra eius in picem ardentem: id est, Sic peribunt, ac si ita conflagrarent.
19 Saepe duplicant nomen rei, sine omni necessitate, non tamen sine aliqua emphasi aut gratia: ut, Os gladii, pro gladio. Deuter. 13, Percuties habitatores urbis illius in ore gladii, id est gladio. Filii hominum aut bovis, pro homines,
in sulphur, eritque terra eius in picem ardentem: id est, Sic peribunt, ac si ita conflagrarent.
19 Saepe duplicant nomen rei, sine omni necessitate, non tamen sine aliqua emphasi aut gratia: ut, Os gladii, pro gladio. Deuter. 13, Percuties habitatores urbis illius in ore gladii, id est gladio. Filii hominum aut bovis, pro homines, boves. Exiccavit aquas maris rubri, id est mare rubrum. Sic Homerus saepe
19 Saepe duplicant nomen rei, sine omni necessitate, non tamen sine aliqua emphasi aut gratia: ut, Os gladii, pro gladio. Deuter. 13, Percuties habitatores urbis illius in ore gladii, id est gladio. Filii hominum aut bovis, pro homines, boves. Exiccavit aquas maris rubri, id est mare rubrum. Sic Homerus saepe
disserere: tantum igitur monemus ea, quae in hoc genere ad solas sacras Literas pertinent.
28 Aliquando videri queant ociose ferme, Poetarum more, Epitheta cumulare, praesertim in genitivo posita. Ut, Aves caeli, pisces maris, pecora campi, ferae sylvae, etc. Credo id eos facere, ut rem tanto magis inculcent animoque infigant, aut etiam ante oculos proponant, vel denique sententiam efficiant pleniorem.
29 Aliquando praeter talia Epitheta etiam quaedam Hypotyposes, aut gestus rerum adduntur: ut Psal. 8, Pisces maris transeuntes
teste Aristotele, orationem grandem, et simul sua veritate suavem, aliquando etiam plus aliquid continent. Periphrasis enim quam nudum nomen plerunque est efficacior. Sic pro olla, dicunt vas figuli: Psal. 2, Tanquam vas figuli confringes eos. Deut. 32, Sanguinem uvae biberunt, id est vinum. Luc. 23, Non bibam de germine vitis, id est de vino. Iohan. 8, Digito Dei daemonia eiicio, id est divina efficacia. Sic filius ovis aut bovis aut hominis, pro homine. Inter natos mulierum, id est inter homines. et, Discipulus quem diligebat IESUS, etc. Ego sum filius
veritate suavem, aliquando etiam plus aliquid continent. Periphrasis enim quam nudum nomen plerunque est efficacior. Sic pro olla, dicunt vas figuli: Psal. 2, Tanquam vas figuli confringes eos. Deut. 32, Sanguinem uvae biberunt, id est vinum. Luc. 23, Non bibam de germine vitis, id est de vino. Iohan. 8, Digito Dei daemonia eiicio, id est divina efficacia. Sic filius ovis aut bovis aut hominis, pro homine. Inter natos mulierum, id est inter homines. et, Discipulus quem diligebat IESUS, etc. Ego sum filius ancillae tuae, id est tuus verna.
33 Sic
Periphrasis enim quam nudum nomen plerunque est efficacior. Sic pro olla, dicunt vas figuli: Psal. 2, Tanquam vas figuli confringes eos. Deut. 32, Sanguinem uvae biberunt, id est vinum. Luc. 23, Non bibam de germine vitis, id est de vino. Iohan. 8, Digito Dei daemonia eiicio, id est divina efficacia. Sic filius ovis aut bovis aut hominis, pro homine. Inter natos mulierum, id est inter homines. et, Discipulus quem diligebat IESUS, etc. Ego sum filius ancillae tuae, id est tuus verna.
33 Sic et adiectiva circumscribunt: Ut Iohan. 3, Qui de terra
2, Tanquam vas figuli confringes eos. Deut. 32, Sanguinem uvae biberunt, id est vinum. Luc. 23, Non bibam de germine vitis, id est de vino. Iohan. 8, Digito Dei daemonia eiicio, id est divina efficacia. Sic filius ovis aut bovis aut hominis, pro homine. Inter natos mulierum, id est inter homines. et, Discipulus quem diligebat IESUS, etc. Ego sum filius ancillae tuae, id est tuus verna.
33 Sic et adiectiva circumscribunt: Ut Iohan. 3, Qui de terra est, de terra loquitur: qui de caelo est, supra omnes est: id est, terrenus aut caelestis,
Luc. 23, Non bibam de germine vitis, id est de vino. Iohan. 8, Digito Dei daemonia eiicio, id est divina efficacia. Sic filius ovis aut bovis aut hominis, pro homine. Inter natos mulierum, id est inter homines. et, Discipulus quem diligebat IESUS, etc. Ego sum filius ancillae tuae, id est tuus verna.
33 Sic et adiectiva circumscribunt: Ut Iohan. 3, Qui de terra est, de terra loquitur: qui de caelo est, supra omnes est: id est, terrenus aut caelestis, terrena aut caelestia loquitur.
34 Aliquando autem talis periphrasis aliquid plus complectitur, quam
pro homine. Inter natos mulierum, id est inter homines. et, Discipulus quem diligebat IESUS, etc. Ego sum filius ancillae tuae, id est tuus verna.
33 Sic et adiectiva circumscribunt: Ut Iohan. 3, Qui de terra est, de terra loquitur: qui de caelo est, supra omnes est: id est, terrenus aut caelestis, terrena aut caelestia loquitur.
34 Aliquando autem talis periphrasis aliquid plus complectitur, quam simplex nomen. nam aliquas rei conditiones indicat: ut cum dicit David, Sanguinem istorum hominum bibam. 1. Sam. 23. 1. Paral. 23. pro. Aquam istorum,
resolutione orationis, perinde utrumque de actione sonare videtur: sed significantior et evidentior est talis locutio, quia magis rem proponit in actu.
36 Nomina verbalia et etiam eis vicina, alias active, alias passive accipiuntur. Initium sapientiae est timor Domini, saepe iteratur: id est, timor quo Deus timetur, non quo ipse timet. Contra, cum timor hominum dicitur, crebro active accipitur, quo homines timent. Sic dicitur iustitia Dei alias passive, qua ipse est iustus: et est proprie legalis iustitia. alias active, qua nos iustificat: et est Evangelica, ac significat
accipitur, quo homines timent. Sic dicitur iustitia Dei alias passive, qua ipse est iustus: et est proprie legalis iustitia. alias active, qua nos iustificat: et est Evangelica, ac significat meritum filii eius per imputationem ad nos translatum. Sic Iacobus: Ira viri iustitiam Dei non operatur, id est, Deo probatam obedientiam aut vitam.
37 Quod de imputativa iustitia etiam olim Augustinus multum monuit, et nos hoc tempore contra Osiandrum obtinere oportuit. Gloria Dei plerunque passive accipitur: ut, Gloriam meam alteri non dabo. et: Gloria in excelsis Deo: nempe qua ipse
plerunque passive accipitur: ut, Gloriam meam alteri non dabo. et: Gloria in excelsis Deo: nempe qua ipse glorificatur. Alias active, qua alios glorificat, aut quam statuit esse veram gloriam. Ad Rom. cap. 3. Destituuntur omnes gloria Dei. Sic opus Dei, Iohan. cap. 6, id est ipsi probatum. Sic conscientia Dei: 1. Pet. 2 cap. Scientia Dei, Esaiae 53, qua scitur, agnoscitur, iustificat nos.
38 Distributivis carent Hebraei, eoque aliis geminatis utuntur: ut, Misit duo duo, pro binos, Mar. 6, Et mox ibidem: Iussit eos discumbere
probatum. Sic conscientia Dei: 1. Pet. 2 cap. Scientia Dei, Esaiae 53, qua scitur, agnoscitur, iustificat nos.
38 Distributivis carent Hebraei, eoque aliis geminatis utuntur: ut, Misit duo duo, pro binos, Mar. 6, Et mox ibidem: Iussit eos discumbere areolae areolae, id est areolatim aut mensatim. Qua de re in Reduplicatione prolixius.
39 Nomina substantiva aliquando simul etiam adiuncta significant Metonymice: ut sunt causa, effectus, accidentia, et similia. Sic via saepe non tantum vitam per Metaphoram, sed et omnia adiuncta: ut sunt actiones
aliquando simul etiam adiuncta significant Metonymice: ut sunt causa, effectus, accidentia, et similia. Sic via saepe non tantum vitam per Metaphoram, sed et omnia adiuncta: ut sunt actiones vitae, et omnis generis difficultates, quae sese in ea obiiciunt. Sic dicitur Dominus nosse viam iustorum, id est, ipsos omnesque res ipsorum curare. Sic iudicium saepe significat ipsam controversiam, eius ius, cognitionem, determinationem et exequutionem: sive in bonam, sive etiam in malam partem, nempe punitionem ac exitium sontium, aut etiam liberationem bonorum. Sic cum gloria in excelsis Deo
et contra. de quo postea. Rom. 7, Sine lege vivere, pro sine legis agnitione.
43 Instrumentorum nomina, pro re aut actione. Sic dentes peccatorum, pro eorum potentia, quia in miseros grassantur. Sic et manus ac digiti: Si est iniquitas in manibus meis, Psal. 7, id est in actionibus et operibus. Sic digitus Dei, brachium, pes, oculus, os, lingua, et similia. Possunt haec ad Metonymiam referri: sicut et cum signum pro signato, materia pro materiato, et etiam causa pro effectu, aut contra ponitur: de quibus prolixe in Metonnymia. Locus pro locato, continens
pro locato, continens pro contento: ut, Hierosolyma pro civibus, Iudaea pro Iudaeis, Philistaea pro Philistaeis. de quo in Synecdocha.
44 Aliquando etiam contra, licet rarius: In caelestibus, pro in caelis. Marc. 5: Veniunt quidam ab Archisynagogo, dicentes: Filia tua est mortua, id est, ex eius domo. nam Iairus ibi erat, et ad illum ea dicebantur. Sic, Ardet Ucalegon, apud Vergilium.
45 Pars pro toto, et contra, ad Synecdochen pertinent, de qua suo loco. Sic saepe anima, mens, spiritus,
nomen totius, pro solo cadavere usurpatur. Hosce et vicinos Hebraismos posses hisce regulis comprehendere.
46 Nomen generale, vel speciale singularis numeri, cum, vel sine signo universali, crebro Hebraeis pro plurali ponitur: ut Psal. 39, Universa vanitas omnis homo: id est omnes homines. Gal. 2. Non iustificatur homo, id est homines. Psal. 124, Cum exurrexit contra nos homo. Sic in Exodo locusta, rana: Numer. 21, Musca, serpens: Psal. 9, Perdidisti impium, id est impios. Ibidem: Homo, pro hominibus. Psal. 12,
vicinos Hebraismos posses hisce regulis comprehendere.
46 Nomen generale, vel speciale singularis numeri, cum, vel sine signo universali, crebro Hebraeis pro plurali ponitur: ut Psal. 39, Universa vanitas omnis homo: id est omnes homines. Gal. 2. Non iustificatur homo, id est homines. Psal. 124, Cum exurrexit contra nos homo. Sic in Exodo locusta, rana: Numer. 21, Musca, serpens: Psal. 9, Perdidisti impium, id est impios. Ibidem: Homo, pro hominibus. Psal. 12, Defecit pius.
47 Construuntur quoque saepe
ponitur: ut Psal. 39, Universa vanitas omnis homo: id est omnes homines. Gal. 2. Non iustificatur homo, id est homines. Psal. 124, Cum exurrexit contra nos homo. Sic in Exodo locusta, rana: Numer. 21, Musca, serpens: Psal. 9, Perdidisti impium, id est impios. Ibidem: Homo, pro hominibus. Psal. 12, Defecit pius.
47 Construuntur quoque saepe generalia et specialia nomina singularis numeri cum pluralibus, perinde, ut collectiva per Synthesin, Gen. 33, Et morientur omnis ovis. Gen. 1, Faciemus hominem, et:
48 Econtra aliquando haec eadem generum ac specierum nomina in Plurali numero pro Singulari ponuntur. Esa. 19, Tradam Aegyptum in manus dominorum duri, et rex fortis dominabitur eis. Gen. 42, Locutus est vir Domini terrae nobiscum dura. Zach. 11, Et pastores eorum non parcet eis, id est pastor. Proverb. 1, Sapientiae clamabit, et eedt vocem suam, id est sapientia. Sic et in principio 9 cap. Proverb. 14, Sapientiae mulierum aedificat domum. Ibidem: Stulti Ializ
in Plurali numero pro Singulari ponuntur. Esa. 19, Tradam Aegyptum in manus dominorum duri, et rex fortis dominabitur eis. Gen. 42, Locutus est vir Domini terrae nobiscum dura. Zach. 11, Et pastores eorum non parcet eis, id est pastor. Proverb. 1, Sapientiae clamabit, et eedt vocem suam, id est sapientia. Sic et in principio 9 cap. Proverb. 14, Sapientiae mulierum aedificat domum. Ibidem: Stulti Ializ
dura. Zach. 11, Et pastores eorum non parcet eis, id est pastor. Proverb. 1, Sapientiae clamabit, et eedt vocem suam, id est sapientia. Sic et in principio 9 cap. Proverb. 14, Sapientiae mulierum aedificat domum. Ibidem: Stulti Ializ
solet et unum pluraliter, et plura singulariter appellare.
49 Nec solum ponuntur pro singulari numero, sed etiam pro uno aliquo certo incerte indicato: ut Matth. 12, In illo tempore profectus est IESUS per segetes sabbatis, discipuli autem eius esurientes coeperunt vellere spicas, id est quodam sabbato. Psal. 1. Erit sicut arbor plantata ad rivos aquarum, id est iuxta aliquem rivum. Iud. 12, Sepultus est in urbibus Giled, id est in una quadam ex illis. Zachar. 9, Sedens super asinum et pullum filium asinarum, id est unius alicuius asinae. Gen. 37, Et
pro singulari numero, sed etiam pro uno aliquo certo incerte indicato: ut Matth. 12, In illo tempore profectus est IESUS per segetes sabbatis, discipuli autem eius esurientes coeperunt vellere spicas, id est quodam sabbato. Psal. 1. Erit sicut arbor plantata ad rivos aquarum, id est iuxta aliquem rivum. Iud. 12, Sepultus est in urbibus Giled, id est in una quadam ex illis. Zachar. 9, Sedens super asinum et pullum filium asinarum, id est unius alicuius asinae. Gen. 37, Et iugulavit hoedum caprarum. Matth. 2, Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri, id est
ut Matth. 12, In illo tempore profectus est IESUS per segetes sabbatis, discipuli autem eius esurientes coeperunt vellere spicas, id est quodam sabbato. Psal. 1. Erit sicut arbor plantata ad rivos aquarum, id est iuxta aliquem rivum. Iud. 12, Sepultus est in urbibus Giled, id est in una quadam ex illis. Zachar. 9, Sedens super asinum et pullum filium asinarum, id est unius alicuius asinae. Gen. 37, Et iugulavit hoedum caprarum. Matth. 2, Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri, id est Herodes.
50 Quinetiam ponuntur et collectiva nomina et generalia
eius esurientes coeperunt vellere spicas, id est quodam sabbato. Psal. 1. Erit sicut arbor plantata ad rivos aquarum, id est iuxta aliquem rivum. Iud. 12, Sepultus est in urbibus Giled, id est in una quadam ex illis. Zachar. 9, Sedens super asinum et pullum filium asinarum, id est unius alicuius asinae. Gen. 37, Et iugulavit hoedum caprarum. Matth. 2, Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri, id est Herodes.
50 Quinetiam ponuntur et collectiva nomina et generalia in numero singulari, pro uno aliquo certo in dividuo: ut 2. Sam. 14, Quare cogitasti
aquarum, id est iuxta aliquem rivum. Iud. 12, Sepultus est in urbibus Giled, id est in una quadam ex illis. Zachar. 9, Sedens super asinum et pullum filium asinarum, id est unius alicuius asinae. Gen. 37, Et iugulavit hoedum caprarum. Matth. 2, Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri, id est Herodes.
50 Quinetiam ponuntur et collectiva nomina et generalia in numero singulari, pro uno aliquo certo in dividuo: ut 2. Sam. 14, Quare cogitasti talia super populum Dei: id est, super Absalon. Et Gen. 20, Nunquid gentem iustam interficies? id est me Abimelech. ipsi enim
asinae. Gen. 37, Et iugulavit hoedum caprarum. Matth. 2, Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri, id est Herodes.
50 Quinetiam ponuntur et collectiva nomina et generalia in numero singulari, pro uno aliquo certo in dividuo: ut 2. Sam. 14, Quare cogitasti talia super populum Dei: id est, super Absalon. Et Gen. 20, Nunquid gentem iustam interficies? id est me Abimelech. ipsi enim soli in praecedentibus erat minatus Deus. Sic saepe et filius hominis accipitur de Ezechiele, aut Christo.
51 De familia tota, re familiari, ac etiam posteris sic Scriptura loquitur,
qui quaerebant animam pueri, id est Herodes.
50 Quinetiam ponuntur et collectiva nomina et generalia in numero singulari, pro uno aliquo certo in dividuo: ut 2. Sam. 14, Quare cogitasti talia super populum Dei: id est, super Absalon. Et Gen. 20, Nunquid gentem iustam interficies? id est me Abimelech. ipsi enim soli in praecedentibus erat minatus Deus. Sic saepe et filius hominis accipitur de Ezechiele, aut Christo.
51 De familia tota, re familiari, ac etiam posteris sic Scriptura loquitur, tanquam de uno hero: quia illa omnia ad constituendum herum requiruntur,
notentur: ut Iacob, Israel, Iuda, et sic Latini: Hunc vobis exedendum propino. et: Ubi gustarit de sene, i. de eius reb. aut opulentia.
52 Nomina latiora pro angustioribus ponuntur, sive generalia pro specialibus. Ioel. 3. et Act. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem, id est super omnes gentes. Gen. 6. Omnis caro corruperat viam suam. Esa. 66, Veniet omnis caro, ut adoret coram me, dicit Dominus. Zach. 2, Sileat omnis caro a facie Domini. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens, Matth. 24. Marc. 13. Nisi fuissent abbreviati dies illi, non fieret
Nisi fuissent abbreviati dies illi, non fieret salva omnis caro. Luc. 3, Et videbit omnis caro salutare Dei nostri. Mar. 16, Praedicate Evangelion omni creaturae. Rom. 13. 1. Pet. 2, Subiecti estote omni humanae creaturae propter Dominum. Omnis anima potestatibus superioribus subiecta sit: id est, omnis homo, non enim nunc de brutis aut plantis praecipitur.
53 In regiminis statu, aut cum duo nomina substantiva ita connectuntur, ut alterum in genitivo ponatur, ac alterum vim possessoris, alterum rei possessae exprimere videatur, omnino alterum vim adiectivi obtinet, ac in
id est, omnis homo, non enim nunc de brutis aut plantis praecipitur.
53 In regiminis statu, aut cum duo nomina substantiva ita connectuntur, ut alterum in genitivo ponatur, ac alterum vim possessoris, alterum rei possessae exprimere videatur, omnino alterum vim adiectivi obtinet, ac in id resolvi in expositione oportet: alias quidem nomen regens, alias rectum. Prioris exemplum sit: Beatitudines viri, saepe in Psalmis occurrit, pro, Beatus vir. Gloriam magnificentiae regni tui narrabo, Psal. 145, id est magnificentiam gloriosam: vel potius, Celebrabo regnum tuum
exprimere videatur, omnino alterum vim adiectivi obtinet, ac in id resolvi in expositione oportet: alias quidem nomen regens, alias rectum. Prioris exemplum sit: Beatitudines viri, saepe in Psalmis occurrit, pro, Beatus vir. Gloriam magnificentiae regni tui narrabo, Psal. 145, id est magnificentiam gloriosam: vel potius, Celebrabo regnum tuum gloriosum et magnificum. In electione sepulchrorum tuorum sepeli mortuum tuum, id est in sepulchris electis aut praecipuis. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit: id est, legalem iustitiam. Sic
Prioris exemplum sit: Beatitudines viri, saepe in Psalmis occurrit, pro, Beatus vir. Gloriam magnificentiae regni tui narrabo, Psal. 145, id est magnificentiam gloriosam: vel potius, Celebrabo regnum tuum gloriosum et magnificum. In electione sepulchrorum tuorum sepeli mortuum tuum, id est in sepulchris electis aut praecipuis. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit: id est, legalem iustitiam. Sic stultitia praedicationis, 1. Cor. 1, pro stulta praedicatione. Coloss. 1, Quibus voluit notas facere divitias gloriae mysterii huius in
Psal. 145, id est magnificentiam gloriosam: vel potius, Celebrabo regnum tuum gloriosum et magnificum. In electione sepulchrorum tuorum sepeli mortuum tuum, id est in sepulchris electis aut praecipuis. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit: id est, legalem iustitiam. Sic stultitia praedicationis, 1. Cor. 1, pro stulta praedicatione. Coloss. 1, Quibus voluit notas facere divitias gloriae mysterii huius in gentibus, qui est Christus: id est, dives et gloriosum mysterium, aut simpliciter gloriosas divitias. Ut promissionem spiritus
electis aut praecipuis. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit: id est, legalem iustitiam. Sic stultitia praedicationis, 1. Cor. 1, pro stulta praedicatione. Coloss. 1, Quibus voluit notas facere divitias gloriae mysterii huius in gentibus, qui est Christus: id est, dives et gloriosum mysterium, aut simpliciter gloriosas divitias. Ut promissionem spiritus per fidem accipiamus, id est promissum spiritum. Apoc. 16, Damnatio meretricis, pro damnanda aut damnabili meretrice. Aliquando etiam Latini similiter loquuntur: ut, Magnitudo aut multitudo amoris,
Sic stultitia praedicationis, 1. Cor. 1, pro stulta praedicatione. Coloss. 1, Quibus voluit notas facere divitias gloriae mysterii huius in gentibus, qui est Christus: id est, dives et gloriosum mysterium, aut simpliciter gloriosas divitias. Ut promissionem spiritus per fidem accipiamus, id est promissum spiritum. Apoc. 16, Damnatio meretricis, pro damnanda aut damnabili meretrice. Aliquando etiam Latini similiter loquuntur: ut, Magnitudo aut multitudo amoris, laboris, odii, praemii, opum, vicit aut permovit: pro Magnus labor, amor, etc, Diligentia officiorum aut
alienat a Theologia: Austeritas heri me pepulit: pro; Elegans sermo. Talis Enallage nominum et phrasis non raro significantior est propria locutione.
54 Contra multo crebrius nomen rectum, seu in genitivo positum, per adiectivum resolvitur: ut villicus, index, Mammon iniquitatis, id est iniquus aut iniustus. Agnus lactis, 1. Sam. 7, pro, Lactens. A viro iniuriarum liberabis me, 2. Sam. 22, pro, A viro iniurio aut iniusto. Montes praedae, Psal. 76, pro regnis praedatoriis, rapacibus aut tyrannis. Quis me liberabit de corpore huius mortis, Rom. 7. pro, A
pro, A viro iniurio aut iniusto. Montes praedae, Psal. 76, pro regnis praedatoriis, rapacibus aut tyrannis. Quis me liberabit de corpore huius mortis, Rom. 7. pro, A corpore hoc mortifero, aut istam tam tetram pestem originalis peccati circumferente. Eph. 4, Sanctius veritatis, id est sanctitas vera. Huius generis plane in numera sunt exempla.
55 Aliquando autem, ut et antea dixi, addubitare possis, Utrum sit in adiectivum resolvendum, aut in sua conditione relinquendum: ut est illud celebre, Abominationis desolationis, Matth. 24. Luc. 21. et Dan. 9. Quod
regale. 2. Thess. 1. Ignis flammae: est idem quod flamma aut flammeus ignis. Sic et in proximis exemplis: Divitias gloriae, et Gehenna ignis, nihil refert utrum in adiectivum resolvas.
57 Aliquando duo nomina per regimen constructa necesse est in exponendo simpliciter invertere: ut id regatur quod regebat, et non In adiectivum resolvere: in quo est quaedam species Hypallages: ut Eph. 4, Nullus sermo corruptus ex ore nostro egrediatur: sed si quis est bonus in aedificationem usus, ut det gratiam auditoribus: clarior et melior sensus videtur fore, si dicas, Sermo bonus ad
et non In adiectivum resolvere: in quo est quaedam species Hypallages: ut Eph. 4, Nullus sermo corruptus ex ore nostro egrediatur: sed si quis est bonus in aedificationem usus, ut det gratiam auditoribus: clarior et melior sensus videtur fore, si dicas, Sermo bonus ad usum aedificationis, id est qui aedificet: nisi malis exponere, Sermo bonus ad promotionem praesentis alicuius negotii aut utilitatis. Verum de hoc genere Hebraismi, plenius agetur in constructione Nominis, aliquanto post.
58 Nomina substantiva interdum extra regimen pro adiectivo et substantivo cognato
negotii aut utilitatis. Verum de hoc genere Hebraismi, plenius agetur in constructione Nominis, aliquanto post.
58 Nomina substantiva interdum extra regimen pro adiectivo et substantivo cognato ponuntur. Lux, pro lucidis corporibus: Genes. 1. Vos estis lux in Domino. Benedictio, id est benedictus, Gen. 12. tametsi illud etiam active accipi necesse est, quod Abraam et semen eius erit causa benedictionis toti mando. Mors, pro mortuis. Psal. 6. Non est in morte qui memor sit tui, pro, Inter mortuos. Vilitates in filiis hominum, Psal. 12, id est
id est benedictus, Gen. 12. tametsi illud etiam active accipi necesse est, quod Abraam et semen eius erit causa benedictionis toti mando. Mors, pro mortuis. Psal. 6. Non est in morte qui memor sit tui, pro, Inter mortuos. Vilitates in filiis hominum, Psal. 12, id est viles homines. Gloria, Psal. 16, 30, pro lingua, anima, aut quicquid est in homine gloriosum. Iustitia, pro iusta causa: Psal. 17, Audi Domine iustitiam. Habitator laudum. Psal. 22. pro laudabilium, aut etiam possessor. Captivitas, pro captivis,
Generatio, pro filiis. Psal. 112. Generatio rectorum benedicetur, pro, Filii aut posteri. Iniuria de violentia, pro iniuste et violenter partis: Amos 3. Thesaurizant iniuriam et violentiam in aedibus suis, [in] opes iniustas. Rom. 1, Veritatem commutaverunt in mendacium, id est veram religionem aut cultum in falsum.
59 Nomen speciei, ut prius dixi, pro tota specie ponitur, sicut et apud Latinos homo. Exod. 8, Venit musca gravissima, id est muscae. Num. 21. Ora Dominum, ut auferat a nobis serpentem, id est serpentes. Sic Psal. 9,
iniuriam et violentiam in aedibus suis, [in] opes iniustas. Rom. 1, Veritatem commutaverunt in mendacium, id est veram religionem aut cultum in falsum.
59 Nomen speciei, ut prius dixi, pro tota specie ponitur, sicut et apud Latinos homo. Exod. 8, Venit musca gravissima, id est muscae. Num. 21. Ora Dominum, ut auferat a nobis serpentem, id est serpentes. Sic Psal. 9, Perdidisti impium, et nomen eorum delevisti, id est impios. Sic homo, pro homines, Psal. 9. Mulier salvatur per filiorum procreationem, 1. Tim. 2. Salutate omnem
Rom. 1, Veritatem commutaverunt in mendacium, id est veram religionem aut cultum in falsum.
59 Nomen speciei, ut prius dixi, pro tota specie ponitur, sicut et apud Latinos homo. Exod. 8, Venit musca gravissima, id est muscae. Num. 21. Ora Dominum, ut auferat a nobis serpentem, id est serpentes. Sic Psal. 9, Perdidisti impium, et nomen eorum delevisti, id est impios. Sic homo, pro homines, Psal. 9. Mulier salvatur per filiorum procreationem, 1. Tim. 2. Salutate omnem sanctum, Philip. 4, pro, omnes sanctos. Convenit cum hac regula, quod
59 Nomen speciei, ut prius dixi, pro tota specie ponitur, sicut et apud Latinos homo. Exod. 8, Venit musca gravissima, id est muscae. Num. 21. Ora Dominum, ut auferat a nobis serpentem, id est serpentes. Sic Psal. 9, Perdidisti impium, et nomen eorum delevisti, id est impios. Sic homo, pro homines, Psal. 9. Mulier salvatur per filiorum procreationem, 1. Tim. 2. Salutate omnem sanctum, Philip. 4, pro, omnes sanctos. Convenit cum hac regula, quod Hieron. lib. 2 contra Iovi. inquit: Scriptura divina solet et unum pluraliter, et plura
significationi adiicit: Templum Domini, Templum Domini Ierem. 1, Terra, terra, terra audi verbum Domini. Sic Esa. 6, Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus Zebaoth. Non qui dixerit Domine Domine, sed qui fecerit voluntatem patris. Alias distributionem aut collationem: Vallis erant putei putei, id est, passim erant multi putei. Dedit in manus servorum suorum greges greges, Gen. 22. pro, Separatim singulos greges. Accipe tribus tribus, pro, Singular tribus. Convivia convivia, et areolae areolae: pro, Convivia aut areolas. Mar. 6. Contra Levit. 17, Vir [?:--- ] colligit,
triginta pro Centena, sexagena, et tricena: tametsi possis etiam intelligere, quod unum granum tulit centum, aliud sexaginta, aliud triginta.
65 Numeralia nomina pro incerto numero saepe accipiuntur: ut sunt myrias, etc. Non timebo a decem millibus, Psal. 3, id est, a maxima multitudine. Sic sex legiones angelorum dicit Christus. Sic Psal. 11, Argentum purgatum septies. Psal. 119, Septies in die laudem dixi, id est, saepius. Proverb. 24, Septies in die cadit iustus. Esaiae 4, Septem mulieres apprehendent virum unum, id
numero saepe accipiuntur: ut sunt myrias, etc. Non timebo a decem millibus, Psal. 3, id est, a maxima multitudine. Sic sex legiones angelorum dicit Christus. Sic Psal. 11, Argentum purgatum septies. Psal. 119, Septies in die laudem dixi, id est, saepius. Proverb. 24, Septies in die cadit iustus. Esaiae 4, Septem mulieres apprehendent virum unum, id est multae. Sic aliqui aliquando exponunt. Tria et quatuor peccata, Amos. Sic Matth. 18, Septuagies septies, pro infinities. Forie hic numerus aliquid naturale habet, sicut
id est, a maxima multitudine. Sic sex legiones angelorum dicit Christus. Sic Psal. 11, Argentum purgatum septies. Psal. 119, Septies in die laudem dixi, id est, saepius. Proverb. 24, Septies in die cadit iustus. Esaiae 4, Septem mulieres apprehendent virum unum, id est multae. Sic aliqui aliquando exponunt. Tria et quatuor peccata, Amos. Sic Matth. 18, Septuagies septies, pro infinities. Forie hic numerus aliquid naturale habet, sicut Aristoteles scribit, quasdam gentes tantum usque ad septem nu+, merare. Numerum minorem plerunque maiori praeponunt:
pro comparativo: quia Hebraei carent eo. Bonum erat ei, si natus non fuisset, Mat thaei 26, pro, Satius. Bonum est tibi intrare claudum in vitam aeternam, Matth. 9, pro, Satius. sequentur mox plura exempla.
2 Ponitur positivus etiam superlative: Gen. 42. Parvus iam cum patre est, id est minimus.
3 Comparativus ponitur superlative: 1. Corinth. 13, Nunc manent fides, spes, charitas: maior horum est charitas: pro, Maxima. 1. Corinth. 15, Si hac tantum vita speramus in Domino, miseriores sumus omnibus hominibus: pro, Miserrimi. Matt. 23, Maior vestrum sit
3 Comparativus ponitur superlative: 1. Corinth. 13, Nunc manent fides, spes, charitas: maior horum est charitas: pro, Maxima. 1. Corinth. 15, Si hac tantum vita speramus in Domino, miseriores sumus omnibus hominibus: pro, Miserrimi. Matt. 23, Maior vestrum sit minister vester, id est, maximus inter vos. Sic Mar. 4, Sinapi est minus seminum, et fit maius olerum: pro, Minimum et Maximum. 1. Corinth. 15. Miseriores omnium sumus: pro, miserrimi. Catullus, Hespere qui luces caelo iucundior ignis: pro, Iucundissimus.
4 Reduplicatum adiectivum superlativi vim
et fit maius olerum: pro, Minimum et Maximum. 1. Corinth. 15. Miseriores omnium sumus: pro, miserrimi. Catullus, Hespere qui luces caelo iucundior ignis: pro, Iucundissimus.
4 Reduplicatum adiectivum superlativi vim obtinet: Ierem. 24, Ficus bonas bonas, et malas malas valde, id est, optimas et pessimas. Sic Eccles. 7, Profundum profundum quis inveniat? id est, quod profundissimum est. Nonnunquam etiam triplicatur: ut, Sanctus sanctus sanctus. Aliquando in genitivo ponunt alterum ex reduplicatis, ut exprimant superlativum: ut est, Canticum canticorum, Sanctum
omnium sumus: pro, miserrimi. Catullus, Hespere qui luces caelo iucundior ignis: pro, Iucundissimus.
4 Reduplicatum adiectivum superlativi vim obtinet: Ierem. 24, Ficus bonas bonas, et malas malas valde, id est, optimas et pessimas. Sic Eccles. 7, Profundum profundum quis inveniat? id est, quod profundissimum est. Nonnunquam etiam triplicatur: ut, Sanctus sanctus sanctus. Aliquando in genitivo ponunt alterum ex reduplicatis, ut exprimant superlativum: ut est, Canticum canticorum, Sanctum sanctorum, et similes loquutiones. Rex regum, et Dominus dominantium, ferme eundem
efficit.
6 Hebraei cum non habeant commparativum et superlativum gradum in nominibus, positivi voce pro ipsis utuntur, cum particula Min, posita vel subintellecta, additis etiam aliquando intendendi adverbiis, aliquando quoque omissis: Genes. 42, Parvus autem iam cum patre est, id est minimus. Gen. 33. Leam autem et filios eius Acheromin, et Rachel, et Ioseph Acheromin: id est, posteriores et postremos. Bonum erit ei si natus non fuisset, id est, melius. Bonum est tibi intrare claudum, vel mutilum in regnum caelorum, quam duos pedes vel manus habentem, proiici in ignem
positivi voce pro ipsis utuntur, cum particula Min, posita vel subintellecta, additis etiam aliquando intendendi adverbiis, aliquando quoque omissis: Genes. 42, Parvus autem iam cum patre est, id est minimus. Gen. 33. Leam autem et filios eius Acheromin, et Rachel, et Ioseph Acheromin: id est, posteriores et postremos. Bonum erit ei si natus non fuisset, id est, melius. Bonum est tibi intrare claudum, vel mutilum in regnum caelorum, quam duos pedes vel manus habentem, proiici in ignem aeternum. Descendit hic iustus in domum suam, quam ille, Matth. 18. Qui autem scandalizaverit
subintellecta, additis etiam aliquando intendendi adverbiis, aliquando quoque omissis: Genes. 42, Parvus autem iam cum patre est, id est minimus. Gen. 33. Leam autem et filios eius Acheromin, et Rachel, et Ioseph Acheromin: id est, posteriores et postremos. Bonum erit ei si natus non fuisset, id est, melius. Bonum est tibi intrare claudum, vel mutilum in regnum caelorum, quam duos pedes vel manus habentem, proiici in ignem aeternum. Descendit hic iustus in domum suam, quam ille, Matth. 18. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis, proderit ei, ut suspendatur, etc. id
id est, melius. Bonum est tibi intrare claudum, vel mutilum in regnum caelorum, quam duos pedes vel manus habentem, proiici in ignem aeternum. Descendit hic iustus in domum suam, quam ille, Matth. 18. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis, proderit ei, ut suspendatur, etc. id est, satius ei esset. Iud. 2, Et corruperunt prae patribus suis ad eundem post Deos alienos: id est, magis quam maiores sui.
7 Comparativus saepe sine omni vestigio ponitur, praesertim cum comparatio in duabus diversis sententiis aut colis, commatibusve sita est: ut
vel manus habentem, proiici in ignem aeternum. Descendit hic iustus in domum suam, quam ille, Matth. 18. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis, proderit ei, ut suspendatur, etc. id est, satius ei esset. Iud. 2, Et corruperunt prae patribus suis ad eundem post Deos alienos: id est, magis quam maiores sui.
7 Comparativus saepe sine omni vestigio ponitur, praesertim cum comparatio in duabus diversis sententiis aut colis, commatibusve sita est: ut Psal. 93, Flumina elevaverunt vocem suam, fluctus suos, etc. Inclitus est in caelo
7 Comparativus saepe sine omni vestigio ponitur, praesertim cum comparatio in duabus diversis sententiis aut colis, commatibusve sita est: ut Psal. 93, Flumina elevaverunt vocem suam, fluctus suos, etc. Inclitus est in caelo Dominus, Dominus est maior in caelo: id est, quanto magis tumultuantur potentes contra Deum et veritatem, tanto maiorem ac potentiorem sese declarat Deus in suo regno caeli aut Ecclesia. Psal. 76, Ira viri confitebitur tibi amplius irasci, accingeris: pro, Quanto illi magis contra te furere
esurient leones, seu fortissimi ac ditissimi quique. De quo huius linguae idiotismo, integram regulam inservi in Syncategorematibus, de defectu comparativarum particularum, adiectis plurimis exemplis, quae ibi vide. Sic Marc. 9 dicitur, Qui me recipit, non me recipit, sed eum qui misit me: id est, magis patrem mittentem, quam me missum: illius enim gratia me recipit, ut quod servo aut legato bene ab aliquo fit, Domini causa fit. Matth. 24 simpliciter dicit: Caelum et terram transitura, verbum vero Christi non transiturum: at Luc. 16 habet, Facilius est caelum et terram transire,
comparative efferuntur: ut Iohan. 3, Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum, sed homines magis dilexerunt tenebras quam lucem: videtur dicere, quod homines etiam lucem dilexerint, licet minus quam tenebras: cum contra sentiat, eos vere odisse lucem, et tantum tenebras dilexisse. Quare id quod hic in inferiore gradu ponitur, simpliciter negative accipi debet, perinde ac si dixisset: Sed homines dilexerunt tenebras, et lucem odio habuerunt. Sic Luc. 18 dicit Dominus: Descendit publicanus magis iustificatus in domum suam, quam Pharisaeus: cum Pharisaeus neque parum neque multum
sibi contradicens, inquit, magis esse timendum Deum, qui potest simul corpus et animam perdere, cum ea comparatione solum Deum timeri velit, ut in adverbio Magis dixi.
10 Hanc aliqui vocant impropriam comparationem, et afferunt exemplum, 1. Cor. 7, Melius est nubere quam uri: ubi non id vult Paulus, quod etiam uri sit bonum. Sic vulgo dicitur, Melius est aliquid quam nihil. Sic putat Camerarius, 1. Cor. 13, non esse proprie comparationem, Maior horum est charitas. Ad hanc sermonis figuram possis referre etiam, quod Dominus Luc. 7 tribuens peccatrici plenam iustificationem,
solverit, et sic docuerit, minimus vocabitur in regno caelorum, pro, nullus: quod scilicet nullum locum ibi sit habiturus. Comparativus ergo interdum non tam minuit alteri aliquam qualitatem, et alteri auget, quam simpliciter totam ab altero ad alterum transfert. Convenit aliquo modo cum hoc, id quod in Metonymia dixi, interdum maiorem partem significare totum, minorem aut parvam nihil, et vicissim nihil pro parvo poni.
11 De signis universalibus, indefinitis, aut particularibus, dictum est in singularum vocum explicatione, ut hic nihil restet dicendum de eis. Hoc igitur
quod apud Hebraeos adverbium negativum signo universali rei praepositum, vel postpositum, non faciat particularem, sicut apud Latinos: ut Psal. 143, Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Rom. 3, Ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro in conspectu eius, id est, nullus, aut nemo. Observandum igitur est, quod Hebraei, cum careant universali negativo signo, hisce circumlocutionibus utantur, Non unus, non ad unum, Non omnis, omnis non. Nec refert, si aliquae aliae voces inter istas duas interponantur. Exod. 9. Non est mortuum unum. Non est qui
Hebraei in tertia coniugatione transitive utuntur, ideo fit interdum in novo quoque Testamento, ut ad eorum imitationem neutris pro transitivis scriptores abutantur. Matth. 5. Estote filii patris vestri caelestis, qui solem suum exoritur super bonos et malos, et rigat super iustos et iniustos: id est, facit suum solem oriri, et facit suam pluviam rigare super iustos et iniustos. Sic et 2. Cor. 2, Deus semper triumphat nos in Christo: id est, facit nos triumphare, efficit nos victores. Utitur sic Paulus hoc verbo, ac si id in tertiam coniugationem seu Hiphil commutasset. Luc. 11,
scriptores abutantur. Matth. 5. Estote filii patris vestri caelestis, qui solem suum exoritur super bonos et malos, et rigat super iustos et iniustos: id est, facit suum solem oriri, et facit suam pluviam rigare super iustos et iniustos. Sic et 2. Cor. 2, Deus semper triumphat nos in Christo: id est, facit nos triumphare, efficit nos victores. Utitur sic Paulus hoc verbo, ac si id in tertiam coniugationem seu Hiphil commutasset. Luc. 11, Coeperunt Pharisaei vehementer instare et
exoritur super bonos et malos, et rigat super iustos et iniustos: id est, facit suum solem oriri, et facit suam pluviam rigare super iustos et iniustos. Sic et 2. Cor. 2, Deus semper triumphat nos in Christo: id est, facit nos triumphare, efficit nos victores. Utitur sic Paulus hoc verbo, ac si id in tertiam coniugationem seu Hiphil commutasset. Luc. 11, Coeperunt Pharisaei vehementer instare et
id est, facit nos triumphare, efficit nos victores. Utitur sic Paulus hoc verbo, ac si id in tertiam coniugationem seu Hiphil commutasset. Luc. 11, Coeperunt Pharisaei vehementer instare et
verbum fecit veluti in Hiphil: ac si in prima coniugatione significasset, Idoneus fuit: in tertia vero, Idoneum fecit: Gratias agentes patri, qui nos idoneavit ad participandum sortem sanctorum in Iuce. 2. Cor. 3, Qui idoneavit nos ministros novi Testamenti, id est, idoneos fecit. Tale est etiam verbum
fecit: Gratias agentes patri, qui nos idoneavit ad participandum sortem sanctorum in Iuce. 2. Cor. 3, Qui idoneavit nos ministros novi Testamenti, id est, idoneos fecit. Tale est etiam verbum
apud eundem. Eph. 1, Gratiavit nos in dilecto, id est, gratis gratos aut acceptos fecit. Talia verba iuxta naturam Hiphil necesse est vertere pro facere, esse aut fieri. Tale est etiam illud Ephes. 1. Pater Christum suscitavit ex mortuis, et sedit eum ad dextram suam in caelis: id est, fecit sedere. Verbum neutrum habet antecedentem transitionem. Sic Matth. 21, habent quaedam exemplaria, Apostoli sederunt Christum super asinam et pullum: id est, fecerunt sedere, aut collocarunt.
3 Carent Hebraei compositis verbis ac nominibus, eoque saepe simplicibus pro
esse aut fieri. Tale est etiam illud Ephes. 1. Pater Christum suscitavit ex mortuis, et sedit eum ad dextram suam in caelis: id est, fecit sedere. Verbum neutrum habet antecedentem transitionem. Sic Matth. 21, habent quaedam exemplaria, Apostoli sederunt Christum super asinam et pullum: id est, fecerunt sedere, aut collocarunt.
3 Carent Hebraei compositis verbis ac nominibus, eoque saepe simplicibus pro compositis abutuntur. Rom. 10, Moses scribit iustitiam quae ex Lege est: pro, Describit aut circumscribit. In verbo Pono plura exempla ostendi. Sic et Latini,
vocari: Ephraim filius Iacob, Manasse filius Iacob. Nam sic Hebraei solent cognomina filiorum adiectivo patris nomine, sicut et Graeci, formare, ut supra dixi. Sic et Esa. 4, Panem nostrum comedemus, et veste nostra vestiemur, tantummodo invocetur nomen tuum super nos: vertere debuerat, Vocetur, id est, dicamur tuae uxores, cognominemur de tuo nomine, ut solent mulieres a maritis cognominari. At sophistae pontificii, undecunque ficulnea praesidia suo ruenti idolo conquirentes, ex loco Gen. 48, invocationem sanctorum tueri volunt. Debuisset aut eos sensus loci, et similis locutio Esaiae,
et similis locutio Esaiae, ab isto errore, aut etiam furore retrahere. Sic verbum Audio, pro exaudire crebro ponitur. Utuntur quoque primitivis verbis pro derivatis: ut sunt, inchoativa, desiderativa, frequentativa, meditativa, et similia. Psal. 145, Dominus sustentat cadentes, id est, cadescentes. Luc. 11, Prohibuistis intrantes, pro Intranturientes. Sic saepissime verba quartae coniugationis pro frequentativis: Tu es Deus latitans, Isa. 45.
4 Latinis et Graecis paucissima verba sunt quae significent existentiam: pleraque autem vel actionem, vel passionem,
quam in secunda et tertia coniugatione, in alium transferunt.
5 Hinc est, quod crebro verba habitualiter accipiantur, nulla ferme temporis habita ratione: ut cum perditus filius dicit, Peccavi: indicat se pravum, iniustum, ac reum esse. Sic dicitur: Agnus Dei qui tollit peccata mundi, id est, qui semper aufert. Sic Rom. 5, In Adamo omnes peccaverunt. Verum de hoc Hebraismo postea plenius. §. Verba vero activa saepe usurpantur Hebraeis pro habere, et passiva pro esse: ut. Animalia quae dividunt ungulas, id est, habent ungulas fissas, Levit. 11. Sic Matth. 23, Dilatant
iniustum, ac reum esse. Sic dicitur: Agnus Dei qui tollit peccata mundi, id est, qui semper aufert. Sic Rom. 5, In Adamo omnes peccaverunt. Verum de hoc Hebraismo postea plenius. §. Verba vero activa saepe usurpantur Hebraeis pro habere, et passiva pro esse: ut. Animalia quae dividunt ungulas, id est, habent ungulas fissas, Levit. 11. Sic Matth. 23, Dilatant phylacteria sua, et producunt fimbrias vestium suarum, id est, talibus utuntur, aut talia habent. Gen. 3, Multiplicabo aerumnas tuas, hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam
peccaverunt. Verum de hoc Hebraismo postea plenius. §. Verba vero activa saepe usurpantur Hebraeis pro habere, et passiva pro esse: ut. Animalia quae dividunt ungulas, id est, habent ungulas fissas, Levit. 11. Sic Matth. 23, Dilatant phylacteria sua, et producunt fimbrias vestium suarum, id est, talibus utuntur, aut talia habent. Gen. 3, Multiplicabo aerumnas tuas, hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam animam cernendo et audiendo iniqua eorum facta excruciabat, id est, sentiebat aut habebat perpetuos cruciatus. Passivi porro
23, Dilatant phylacteria sua, et producunt fimbrias vestium suarum, id est, talibus utuntur, aut talia habent. Gen. 3, Multiplicabo aerumnas tuas, hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam animam cernendo et audiendo iniqua eorum facta excruciabat, id est, sentiebat aut habebat perpetuos cruciatus. Passivi porro verbi exempla sunt: Psal. 13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis cogitationibus stulti facti sunt, id est, tandem fuerunt. Dilectio perfecta est
hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam animam cernendo et audiendo iniqua eorum facta excruciabat, id est, sentiebat aut habebat perpetuos cruciatus. Passivi porro verbi exempla sunt: Psal. 13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis cogitationibus stulti facti sunt, id est, tandem fuerunt. Dilectio perfecta est
Sodomitas, iustam animam cernendo et audiendo iniqua eorum facta excruciabat, id est, sentiebat aut habebat perpetuos cruciatus. Passivi porro verbi exempla sunt: Psal. 13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis cogitationibus stulti facti sunt, id est, tandem fuerunt. Dilectio perfecta est
perpetuos cruciatus. Passivi porro verbi exempla sunt: Psal. 13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis cogitationibus stulti facti sunt, id est, tandem fuerunt. Dilectio perfecta est
13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis cogitationibus stulti facti sunt, id est, tandem fuerunt. Dilectio perfecta est
de Brevitate.
8 Quod non raro verba in ampliori quadam significatione accipienda sint quam plerunque sonant, perinde ac si eis adverbia intendendi addita essent, dictum est in propria regula.
9 Innumerae Metaphorae verborum passim sunt obviae: ut, Abraham vidit diem meum, id est, fide cognovit, Iohan. 8, Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Sic videre bona, aut gustare mortem, Verum de Metaphoris in proprio capite plenius agetur.
10 Activa verba nonnunquam permissive intelligenda sunt: ut, Ne nos inducas in tentationem, id est, ne permittas.
Abraham vidit diem meum, id est, fide cognovit, Iohan. 8, Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Sic videre bona, aut gustare mortem, Verum de Metaphoris in proprio capite plenius agetur.
10 Activa verba nonnunquam permissive intelligenda sunt: ut, Ne nos inducas in tentationem, id est, ne permittas. Sic: Induravit cor Pharaonis, Exod. 10. Sic dicitur Esa. 63, Quare errare fecisti nos a viis
tuis, et avertis cor nostrum a timore tuo? Sic verbum Dare crebro significat permittere: Non
sunt pluviae. Contrarium exemplum et regula in Glossa Praeordinati, Act. 13, Cl. 2. 187. invenietur.
12 Verba ferme omnia, praesertim activa, circumscribuntur per nomen sui effectus, et verbum Sum, vel expressum vel tantum subintellectum. Christus erit mortis mors, et inferno pestis: id est, perdet ea. Christus est vita, via, veritas, lux, iustitia, sanctificatio, redemptio: id est, vivificat, illuminat, iustificat, sanctificat, redimit. Sensus carnis est mors, sensus spiritus est vita: id est, vivificat, interficit. Iudaeorum casus sunt divitiae gentilium: id est, horum
12 Verba ferme omnia, praesertim activa, circumscribuntur per nomen sui effectus, et verbum Sum, vel expressum vel tantum subintellectum. Christus erit mortis mors, et inferno pestis: id est, perdet ea. Christus est vita, via, veritas, lux, iustitia, sanctificatio, redemptio: id est, vivificat, illuminat, iustificat, sanctificat, redimit. Sensus carnis est mors, sensus spiritus est vita: id est, vivificat, interficit. Iudaeorum casus sunt divitiae gentilium: id est, horum abiectio est reconciliatio Ethnicorum, id est, ditat ac reconciliat eos suo quodam modo, quin eis
Sum, vel expressum vel tantum subintellectum. Christus erit mortis mors, et inferno pestis: id est, perdet ea. Christus est vita, via, veritas, lux, iustitia, sanctificatio, redemptio: id est, vivificat, illuminat, iustificat, sanctificat, redimit. Sensus carnis est mors, sensus spiritus est vita: id est, vivificat, interficit. Iudaeorum casus sunt divitiae gentilium: id est, horum abiectio est reconciliatio Ethnicorum, id est, ditat ac reconciliat eos suo quodam modo, quin eis veluti locum in tabernaculo Domini cedit, ut in locum ipsorum succedere, et populus Dei fieri queant. Sic
et inferno pestis: id est, perdet ea. Christus est vita, via, veritas, lux, iustitia, sanctificatio, redemptio: id est, vivificat, illuminat, iustificat, sanctificat, redimit. Sensus carnis est mors, sensus spiritus est vita: id est, vivificat, interficit. Iudaeorum casus sunt divitiae gentilium: id est, horum abiectio est reconciliatio Ethnicorum, id est, ditat ac reconciliat eos suo quodam modo, quin eis veluti locum in tabernaculo Domini cedit, ut in locum ipsorum succedere, et populus Dei fieri queant. Sic Dialectici resolvunt orationes aut verba Aristotelis, scribit, per, est scribens.
via, veritas, lux, iustitia, sanctificatio, redemptio: id est, vivificat, illuminat, iustificat, sanctificat, redimit. Sensus carnis est mors, sensus spiritus est vita: id est, vivificat, interficit. Iudaeorum casus sunt divitiae gentilium: id est, horum abiectio est reconciliatio Ethnicorum, id est, ditat ac reconciliat eos suo quodam modo, quin eis veluti locum in tabernaculo Domini cedit, ut in locum ipsorum succedere, et populus Dei fieri queant. Sic Dialectici resolvunt orationes aut verba Aristotelis, scribit, per, est scribens. In Metonymia dixi de hac phrasi, poni effectum pro
eos suo quodam modo, quin eis veluti locum in tabernaculo Domini cedit, ut in locum ipsorum succedere, et populus Dei fieri queant. Sic Dialectici resolvunt orationes aut verba Aristotelis, scribit, per, est scribens. In Metonymia dixi de hac phrasi, poni effectum pro causa: ut, Haec est gratia, id est, causa gratiae.
13 Catachresis aut abusus verborum multiplex est in hac lingua. Exod. 20, Populus vidit vocem Dei, pro. audivit. Psal. 39, Audi lachrymas meas: tametsi possis ibi exponere ipsum nomen vocem lugubrem aut lachrymosam. Sic Psal. 145,
vocem lugubrem aut lachrymosam. Sic Psal. 145, Oculi omnium in te sperant Domine.
14 Verba actionum aut passionum, aut etiam alia, non raro tantum declarationem aut noticiam rei a se significatae notant. Psal. 143, Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, agnoscetur aut declarabitur iustus. Psal. 51, Ut sis iustus cum loqueris. Esa. 6, Impingua cor populi huius: id est, testator publice esse impinguatum. Ier. 1, Praefeci te super gentes ad destruendum, evellendum, dissipandum, etc. id est, ut praedices, me
passionum, aut etiam alia, non raro tantum declarationem aut noticiam rei a se significatae notant. Psal. 143, Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, agnoscetur aut declarabitur iustus. Psal. 51, Ut sis iustus cum loqueris. Esa. 6, Impingua cor populi huius: id est, testator publice esse impinguatum. Ier. 1, Praefeci te super gentes ad destruendum, evellendum, dissipandum, etc. id est, ut praedices, me talia in gentibus facturum. Ponitur factum, pro dicto aut noticia. Reperitur sane et contrarius huius tropus. de utroque postea suo loco
coram te omnis vivens: id est, agnoscetur aut declarabitur iustus. Psal. 51, Ut sis iustus cum loqueris. Esa. 6, Impingua cor populi huius: id est, testator publice esse impinguatum. Ier. 1, Praefeci te super gentes ad destruendum, evellendum, dissipandum, etc. id est, ut praedices, me talia in gentibus facturum. Ponitur factum, pro dicto aut noticia. Reperitur sane et contrarius huius tropus. de utroque postea suo loco plenius agetur. Verba primitiva saepe ponuntur pro variis derivativis, ut pro inchoativis, meditativis, frequentativis, ac similibus.
Sic Luc. 11, Intrantes in regnum caelorum prohibuistis, 1. intraturientes.
15 Nonnunquam verba, praesertim futuri et praeteriti temporis, necesse est exponere per Soleo, possum, debeo, aut volo, et infinitivum suum. 1. Reg. 1, Populus est multus, non numerabitur prae multitudine: id est, non poterit numerari. Matth. 23, Super cathedram Mosis sederunt Scribae et Pharisaei: pro, sedere solent. Dicitur de eo postea prolixius. Posset autem ad modum potentialem apud Latinos referri. Quis militat propriis stipendiis, 1. Cor. 9. pro solet militare. An provocamus Dominum, 1.
poterit numerari. Matth. 23, Super cathedram Mosis sederunt Scribae et Pharisaei: pro, sedere solent. Dicitur de eo postea prolixius. Posset autem ad modum potentialem apud Latinos referri. Quis militat propriis stipendiis, 1. Cor. 9. pro solet militare. An provocamus Dominum, 1. Cor. 10. id est, volumus provocare. Sic charitas omnia credit, etc.
16 Unicum Hebraeorum praeteritum ponitur pro tribus: nempe pro imperfecto, perfecto, et plusquamperfecto. Ion. 1. Et timuerunt nautae, et clamaverunt quisquis ad Deum suum, et Ionas descendit ad latera navis: id
id est, volumus provocare. Sic charitas omnia credit, etc.
16 Unicum Hebraeorum praeteritum ponitur pro tribus: nempe pro imperfecto, perfecto, et plusquamperfecto. Ion. 1. Et timuerunt nautae, et clamaverunt quisquis ad Deum suum, et Ionas descendit ad latera navis: id est, illi timebant et clamabant, Ionas autem descenderat et dormiebat. Sic mox: Sciverunt viri illi, quod a facie Domini ipse fugiens, quia indicavit eis: id est, sciebant quia indicaverat.
17 Praesens pro futuro interdum ponitur: Iohan. 6, Quid facimus ut operemur opera Dei? id
perfecto, et plusquamperfecto. Ion. 1. Et timuerunt nautae, et clamaverunt quisquis ad Deum suum, et Ionas descendit ad latera navis: id est, illi timebant et clamabant, Ionas autem descenderat et dormiebat. Sic mox: Sciverunt viri illi, quod a facie Domini ipse fugiens, quia indicavit eis: id est, sciebant quia indicaverat.
17 Praesens pro futuro interdum ponitur: Iohan. 6, Quid facimus ut operemur opera Dei? id est, quid faciemus, aut facere debemus? Sic in Phorm. Terent. Quid ago? dic Hegio, id est, agam, aut agere debeo? Linacer ad Graecismum refert. Sic Luc. 13,
id est, illi timebant et clamabant, Ionas autem descenderat et dormiebat. Sic mox: Sciverunt viri illi, quod a facie Domini ipse fugiens, quia indicavit eis: id est, sciebant quia indicaverat.
17 Praesens pro futuro interdum ponitur: Iohan. 6, Quid facimus ut operemur opera Dei? id est, quid faciemus, aut facere debemus? Sic in Phorm. Terent. Quid ago? dic Hegio, id est, agam, aut agere debeo? Linacer ad Graecismum refert. Sic Luc. 13, Tertia die consummor, pro: consummabor. Modicum sum vobiscum, et abeo, Iohan, 7: pro, abibo. Christus cum venerit, nemo novit unde sit,
Sciverunt viri illi, quod a facie Domini ipse fugiens, quia indicavit eis: id est, sciebant quia indicaverat.
17 Praesens pro futuro interdum ponitur: Iohan. 6, Quid facimus ut operemur opera Dei? id est, quid faciemus, aut facere debemus? Sic in Phorm. Terent. Quid ago? dic Hegio, id est, agam, aut agere debeo? Linacer ad Graecismum refert. Sic Luc. 13, Tertia die consummor, pro: consummabor. Modicum sum vobiscum, et abeo, Iohan, 7: pro, abibo. Christus cum venerit, nemo novit unde sit, ibidem: id est, nemo sciet. Matth. 11, Aut alium expectamus, id est, expectabimus,
faciemus, aut facere debemus? Sic in Phorm. Terent. Quid ago? dic Hegio, id est, agam, aut agere debeo? Linacer ad Graecismum refert. Sic Luc. 13, Tertia die consummor, pro: consummabor. Modicum sum vobiscum, et abeo, Iohan, 7: pro, abibo. Christus cum venerit, nemo novit unde sit, ibidem: id est, nemo sciet. Matth. 11, Aut alium expectamus, id est, expectabimus, vel expectare debemus. Matth. 5: Si dilexeritis eos qui diligunt vos, quam mercedem habetis? pro, habebitis. Lucae 1. Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco, id est, non debeo cognoscere, cum istum dicas fore
Quid ago? dic Hegio, id est, agam, aut agere debeo? Linacer ad Graecismum refert. Sic Luc. 13, Tertia die consummor, pro: consummabor. Modicum sum vobiscum, et abeo, Iohan, 7: pro, abibo. Christus cum venerit, nemo novit unde sit, ibidem: id est, nemo sciet. Matth. 11, Aut alium expectamus, id est, expectabimus, vel expectare debemus. Matth. 5: Si dilexeritis eos qui diligunt vos, quam mercedem habetis? pro, habebitis. Lucae 1. Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco, id est, non debeo cognoscere, cum istum dicas fore Dei, non Iosephi filium. Nunc transeo Macedoniam, 1.
Christus cum venerit, nemo novit unde sit, ibidem: id est, nemo sciet. Matth. 11, Aut alium expectamus, id est, expectabimus, vel expectare debemus. Matth. 5: Si dilexeritis eos qui diligunt vos, quam mercedem habetis? pro, habebitis. Lucae 1. Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco, id est, non debeo cognoscere, cum istum dicas fore Dei, non Iosephi filium. Nunc transeo Macedoniam, 1. Cor. 15. pro transibo.
18 Solet quoque Hebraeis praeteritum aliquando etiam praesens tempus includere: ut Psal. 31, In te Domine speravi, non confundar, sic: Ad
31, In te Domine speravi, non confundar, sic: Ad Dominum clamavi: Ad te levavi animam meam. Psal. 25. Matth. 23, la cathedra Moysis sederunt Scribae et Pharisaei. Eiusdem 3, Hic est filius meus dilectus, in quo acquiesco, ac sedent. Omnino vel maxime de praesenti tempore id intelligit. Sic Psal. 22, Circumdederunt me canes: id est, tum antea, tum et nunc quoque circumdant. Sic Luc. 1, Magnificat anima mea Dominum, et exultavit spiritus meus: pro, exultat, Psal, 14. Dixit insipiens in corde suo, non est: id est, sic dicit et sensit,
Ad te levavi animam meam. Psal. 25. Matth. 23, la cathedra Moysis sederunt Scribae et Pharisaei. Eiusdem 3, Hic est filius meus dilectus, in quo acquiesco, ac sedent. Omnino vel maxime de praesenti tempore id intelligit. Sic Psal. 22, Circumdederunt me canes: id est, tum antea, tum et nunc quoque circumdant. Sic Luc. 1, Magnificat anima mea Dominum, et exultavit spiritus meus: pro, exultat, Psal, 14. Dixit insipiens in corde suo, non est: id est, sic dicit et sensit, dicere ac sentire solet. Luc. 1, Benedictus Deus, quod visitaverit
maxime de praesenti tempore id intelligit. Sic Psal. 22, Circumdederunt me canes: id est, tum antea, tum et nunc quoque circumdant. Sic Luc. 1, Magnificat anima mea Dominum, et exultavit spiritus meus: pro, exultat, Psal, 14. Dixit insipiens in corde suo, non est: id est, sic dicit et sensit, dicere ac sentire solet. Luc. 1, Benedictus Deus, quod visitaverit et redemerit populum suum: id est, visitet et redimat: nunc loquitur enim de re, quae tunc primum inchoabatur et agi incipiebat, nequaquam vero iam peracta erat. Haec vero temporis permutatio facile ex
nunc quoque circumdant. Sic Luc. 1, Magnificat anima mea Dominum, et exultavit spiritus meus: pro, exultat, Psal, 14. Dixit insipiens in corde suo, non est: id est, sic dicit et sensit, dicere ac sentire solet. Luc. 1, Benedictus Deus, quod visitaverit et redemerit populum suum: id est, visitet et redimat: nunc loquitur enim de re, quae tunc primum inchoabatur et agi incipiebat, nequaquam vero iam peracta erat. Haec vero temporis permutatio facile ex contextu animadverti potest. Sic 1. Cor. 5, Scripsi vobis: ponitur bis, quod aliqui non male in praesenti exponunt. Hac
pro praesenti etiam Graeci interdum uti solent.
19 Sic et futurum aliquando praesens tempus includit. Psal. 3, Non timebo a decem millibus populi: quasi dicat, Te fretus neque iam timeo, neque in posterum timebo. Psal. 22, Clamabo de die, et non exaudies: id est, clamo, nec tamen exaudis.
20 Praeteritum pro futuro creberrime in prophetiis ponitur. Esa. 9, Puer natus est nobis, et filius datus est nobis: pro, nascitur et dabitur. Esa. 60, Venit lux tua, et gloria Domini super te orta est: id est, veniet, et orietur. Causam huius moris
22, Clamabo de die, et non exaudies: id est, clamo, nec tamen exaudis.
20 Praeteritum pro futuro creberrime in prophetiis ponitur. Esa. 9, Puer natus est nobis, et filius datus est nobis: pro, nascitur et dabitur. Esa. 60, Venit lux tua, et gloria Domini super te orta est: id est, veniet, et orietur. Causam huius moris loquendi esse dicunt Hebraei Grammatici, quod tam certa ea sint quae praedicuntur, ac si iam facta essent. Annotat hunc Hebraismum Augustinus Epistola 80. Phalereus dicit, vehementiorem esse significationem in praeterito, quam aut in praesenti, aut in
Augustinus Epistola 80. Phalereus dicit, vehementiorem esse significationem in praeterito, quam aut in praesenti, aut in futuro.
21 Et vicissim futurum interdum pro praeterito ponitur. Psal. 21, Magna est gloria eius propter salutem et decorem, pones super eum: id est, quem posuisti, quo eum ornasti. Psal. 23, In pascuis germinantibus faciet me accubare: id est fecit et facit. Exod. 15, Abyssi operient eos: pro, operuerunt. Exod. 33, Et Moses
in praesenti, aut in futuro.
21 Et vicissim futurum interdum pro praeterito ponitur. Psal. 21, Magna est gloria eius propter salutem et decorem, pones super eum: id est, quem posuisti, quo eum ornasti. Psal. 23, In pascuis germinantibus faciet me accubare: id est fecit et facit. Exod. 15, Abyssi operient eos: pro, operuerunt. Exod. 33, Et Moses
accipiet tabernaculum: pro accepit. Iud. 2, Ascendere faciam vos de Aegypto: pro, feci. 2. Sam. 2, Non
praesenti utantur pro indicativo praesenti, postea in participio dicetur.
25 Non raro verba non significantia motum, ob adiunctam praepositionem et contextum, motum nanciscuntur, et quasi duplicant significationem. Esa. 38, Tollant massam ficorum, et contundant eam super ulcus: id est, contundant et ponant. Num. 18, Accipient a te vitulam russam, etc. id est, accipiendo adducent ad te. Omnis domus in seipsam divisa corruit, Matth. 12, id est, non solum divisas habens partes, sed etiam pugnantes. Sed de hoc quoque Hebraismo postea agetur plenius in capite
25 Non raro verba non significantia motum, ob adiunctam praepositionem et contextum, motum nanciscuntur, et quasi duplicant significationem. Esa. 38, Tollant massam ficorum, et contundant eam super ulcus: id est, contundant et ponant. Num. 18, Accipient a te vitulam russam, etc. id est, accipiendo adducent ad te. Omnis domus in seipsam divisa corruit, Matth. 12, id est, non solum divisas habens partes, sed etiam pugnantes. Sed de hoc quoque Hebraismo postea agetur plenius in capite Unum, et plura, et contra.
26 Praeteritum pro infinitivo usurpant Hebraei.
motum nanciscuntur, et quasi duplicant significationem. Esa. 38, Tollant massam ficorum, et contundant eam super ulcus: id est, contundant et ponant. Num. 18, Accipient a te vitulam russam, etc. id est, accipiendo adducent ad te. Omnis domus in seipsam divisa corruit, Matth. 12, id est, non solum divisas habens partes, sed etiam pugnantes. Sed de hoc quoque Hebraismo postea agetur plenius in capite Unum, et plura, et contra.
26 Praeteritum pro infinitivo usurpant Hebraei. Gen. 37, Non potuerunt loquuti sunt: pro, loqui non potuerunt prae odio.
27
Hebraismo postea agetur plenius in capite Unum, et plura, et contra.
26 Praeteritum pro infinitivo usurpant Hebraei. Gen. 37, Non potuerunt loquuti sunt: pro, loqui non potuerunt prae odio.
27 Sic infinitivum pro imperativo. Ier. 2, Eundo clamabis in auribus Ierusalem: id est, eas et clames. Exod. 13, Recordari huius diei, quo exivistis ex Aegypto: id est recordator. Pro puro infinitivo saepe infinitivum cum
Praeteritum pro infinitivo usurpant Hebraei. Gen. 37, Non potuerunt loquuti sunt: pro, loqui non potuerunt prae odio.
27 Sic infinitivum pro imperativo. Ier. 2, Eundo clamabis in auribus Ierusalem: id est, eas et clames. Exod. 13, Recordari huius diei, quo exivistis ex Aegypto: id est recordator. Pro puro infinitivo saepe infinitivum cum
huius diei, quo exivistis ex Aegypto: id est recordator. Pro puro infinitivo saepe infinitivum cum
Pro puro infinitivo saepe infinitivum cum
ל
10675. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] peccare: pro, si irascamini aut irascimini. Num. 24, Pone in petra nidum tuum, tamen eris in depastionem: pro, etiamsi posueris. Destruite templum hoc, et in triduo reaedificabo illud: pro, si destruxeritis, aut etiam omnino destruetis. Tale est illud semiproverbiale, Sponde, noxa praesto est, id est, si spoponderis. 29 Imperativa duo sine copula, ad maiorem accelerationem. Revertimini, comparate frumentum, Gen. 43. 30 Imperativis pro adverbio hortandi. Da, laterificemus lateres, Gen. 11, pro, eia vel agite, faciamus lateres. et cap. 19, Veni,
10676. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] patri, etc. sic Exod. 1, Da, sapientiores simus illo: pro, eia, agite. Et Num. 24, Veni, consulam tibi quid, etc. pro, age, consulam. Sic 1. Sam. 7. 14. 15. 31 Imperativus pro praesenti indicativi. Videte quod malum est coram facie vestra, Exod. 10, id est, videtis vos coargui aut deprehendi in malo conatu. 32 Imperativus pro futuro indicativi. Et orabit pro te, et vive, Gen. 20. Hoc facire, et vivite, Gen. 41: pro, et vivetis. Vos ligamini, pro, ligabimini. Et: Comedite pinguedinem terrae. Gen. 45. Ascende in montem, et
10677. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] terrae. Gen. 45. Ascende in montem, et morere, Deut. 32. Loquimini in corde vestro super cubili vestro, et tacete, Psal. 4, pro, tacebitis. Psal. 36, Et delectare in Domino, pro, delectaberis. Psal. 37, Habita super terram, et pasce fideliter: id est habitabis. Proverb. 3, Et inveni gratiam, pro, invenies. Confringite populi, et conterimini, Esa. 8, pro, confringemini et conteremini. Tolle molas, et mole farina, Esa. 47: pro, servies servitutem, et moles in pistrino. Longe esto ab oppressione, Esa. 54, pro, eris, aut non senties
10678. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] Esa. 2, quasi dicat, Vos indigni estis nulla venia. 37 Futurum et praeteritum Hebraeum non tantum indicativi modi est, ut aliqui putant, sed etiam in omnibus aliis modis usurpatur. 38 Multum utuntur suo futuro pro optativo. Cant. 1, Osculabitur me osculo oris sui, id est, utinam osculetur, vel utinam oscularetur me. Sic et pro modo obsecrandi: Ibo nunc in agrum, Ruth 2, pro, utinam eam, utinam permittas me ire. Ier. 40, Ibo nunc et percutiam, id est, utinam eam. utinam mihi liceat ire. Sic Num. 20 et 21, Transibo per terram tuam: id est, utinam mihi
10679. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] usurpatur. 38 Multum utuntur suo futuro pro optativo. Cant. 1, Osculabitur me osculo oris sui, id est, utinam osculetur, vel utinam oscularetur me. Sic et pro modo obsecrandi: Ibo nunc in agrum, Ruth 2, pro, utinam eam, utinam permittas me ire. Ier. 40, Ibo nunc et percutiam, id est, utinam eam. utinam mihi liceat ire. Sic Num. 20 et 21, Transibo per terram tuam: id est, utinam mihi liceat transire, concede ut transeam. 39 Aliquando utuntur futuro pro infinitivo. Ecclesiast. 8. Ne festines a conspectu eius abibis, id est, ne festines abire.
10680. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] me osculo oris sui, id est, utinam osculetur, vel utinam oscularetur me. Sic et pro modo obsecrandi: Ibo nunc in agrum, Ruth 2, pro, utinam eam, utinam permittas me ire. Ier. 40, Ibo nunc et percutiam, id est, utinam eam. utinam mihi liceat ire. Sic Num. 20 et 21, Transibo per terram tuam: id est, utinam mihi liceat transire, concede ut transeam. 39 Aliquando utuntur futuro pro infinitivo. Ecclesiast. 8. Ne festines a conspectu eius abibis, id est, ne festines abire. 40 Infinitivus sequens aliud verbum tertiae personae: solet in eodem tempore ac modo exponi.
10681. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] ire. Ier. 40, Ibo nunc et percutiam, id est, utinam eam. utinam mihi liceat ire. Sic Num. 20 et 21, Transibo per terram tuam: id est, utinam mihi liceat transire, concede ut transeam. 39 Aliquando utuntur futuro pro infinitivo. Ecclesiast. 8. Ne festines a conspectu eius abibis, id est, ne festines abire. 40 Infinitivus sequens aliud verbum tertiae personae: solet in eodem tempore ac modo exponi. Ier. 7. Filii colligunt ligna, patres accendunt ignem, et mulieres subigere pastam. Sic Ier. 14. Quinetiam cerva genuit et deserere foetum, id est deseruit.
10682. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 907 | Paragraph | SubSect | Section] conspectu eius abibis, id est, ne festines abire. 40 Infinitivus sequens aliud verbum tertiae personae: solet in eodem tempore ac modo exponi. Ier. 7. Filii colligunt ligna, patres accendunt ignem, et mulieres subigere pastam. Sic Ier. 14. Quinetiam cerva genuit et deserere foetum, id est deseruit. 41 Tertia persona tam praeteriti quam futuri, saepe usurpatur impersonaliter. Levit. 13, Contaminatus vocabitur. Deut. 25, Quoniam vocabitur remissio ipsius Domini 2. Sam. 20, Stabitur in promontorio.
10683. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] Abrahamo vero bene fuit propter ipsam. Ios. 21, Quae nominatim sic vocatur. Num. 13, Locus vero ille nominatus est Eschol. Esa. 9, Et vocabitur nomen eius admirabilis. Quae omnia in tertia persona vocis activae videntur esse impersonalia passiva. Gen. 27, An non vere Kara nomen eius, id est, vocatum est. Gen. 35, Isti sunt filii Iacob, qui natum est ei. Gen. 38, Ipsi Thamar, id est, indicatum est Ios. 2, Iomar et significatum est regi Iericho. 2. Sam. 18. 42 Verborum geminatio emphasin indicat: ut, Hauriendo hausit nobis, Exod. 2. pro, magna diligentia, et
10684. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] vero ille nominatus est Eschol. Esa. 9, Et vocabitur nomen eius admirabilis. Quae omnia in tertia persona vocis activae videntur esse impersonalia passiva. Gen. 27, An non vere Kara nomen eius, id est, vocatum est. Gen. 35, Isti sunt filii Iacob, qui natum est ei. Gen. 38, Ipsi Thamar, id est, indicatum est Ios. 2, Iomar et significatum est regi Iericho. 2. Sam. 18. 42 Verborum geminatio emphasin indicat: ut, Hauriendo hausit nobis, Exod. 2. pro, magna diligentia, et multo sudore hausit. Aut vehementiam vel certitudinem, aut celeritatem, aut omnino aliquid
10685. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] Hauriendo hausit nobis, Exod. 2. pro, magna diligentia, et multo sudore hausit. Aut vehementiam vel certitudinem, aut celeritatem, aut omnino aliquid futurum: ut, Videndo vidi. Exod. 3 Quare scripsisti in eo, dicendo, veniendo veni, et rex Babel, Ier. 36. Excidendo non excidam te, Ier. 46. id est, prorsus non excidam. 43 Verba duo coniuncta per copulam usurpantur ab eis, quorum alterum in infinitivo ponitur a Latinis. Et coepit et plantavit, Gen. 9, pro, coepit plantare. Festinavit et effudit, Gen. 24 et 25. pro, festinavit effundere. Et reversus est et fodit, Genes.
10686. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] Praecepit Mose et transire secerunt vocem, Exod. 36. pro, Praecepit proclamari. Velis et benedic, 2. Sam. 7. pro, Velis benedicere. Inumbra eius desideravi et sedi, Cant. 2. pro, desideravi sedere: aut subaudiendum verbum, Desideravi sedere, et sedi. Si volueritis et audieritis, Esa. 1. id est: Si volueritis audire. Vadens eundo, et flens, Ier. 41. pro, inter eundum flens. Et cap. 42, Cadat oratio nostra, et ora: pro, Precamur ut ores. 44 Aliquando coniuncta sine copula per infinitivum etiam vertuntur, aut cum Ut: vel per ablativum participii, Ne
10687. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] duo per coniunctionem copulata, aut sine copula: quorum prius Latinis per adverbium exprimitur. Festinavit et venit. 1. Sam. 4. pro, Festinanter venit, aut festinus venit. Festinaverunt obliti sunt, Psal. 106, pro, continuo obliti sunt. Act. 15, Post haec revertar et aedificabo, id est, iterum aedificabo tabernaclum David collapsum. 46 Crebro verba et participia activa et passiva omni tempore soluta, habitum magis quam actionem aut passionem, certo tempori alligatam, significant. Psal. 51: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo
10688. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] aedificabo, id est, iterum aedificabo tabernaclum David collapsum. 46 Crebro verba et participia activa et passiva omni tempore soluta, habitum magis quam actionem aut passionem, certo tempori alligatam, significant. Psal. 51: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio fui semper, sum et ero peccator et maleficus. Psal. 112: Dispersit et dedit pauperibus: id est, Pius homo semper talis est, qui egentes semper omnibus modis iuvet et sustentet. Psal. 2: Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt et
10689. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] omni tempore soluta, habitum magis quam actionem aut passionem, certo tempori alligatam, significant. Psal. 51: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio fui semper, sum et ero peccator et maleficus. Psal. 112: Dispersit et dedit pauperibus: id est, Pius homo semper talis est, qui egentes semper omnibus modis iuvet et sustentet. Psal. 2: Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt et frement. Ezech. 13: Audientes mendacium. 47 Duo verba coniuncta per copulam: quorum prius Latinis convertitur per
10690. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio fui semper, sum et ero peccator et maleficus. Psal. 112: Dispersit et dedit pauperibus: id est, Pius homo semper talis est, qui egentes semper omnibus modis iuvet et sustentet. Psal. 2: Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt et frement. Ezech. 13: Audientes mendacium. 47 Duo verba coniuncta per copulam: quorum prius Latinis convertitur per praesens participium vel praeteritum. Et vidit, et ecce populus egrediebatur, Iud. 9. pro, Et videns populum egredientem. Et audivit
10691. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] Nunc ergo age, et mittam. 49 Verba duo imperativa sine copula, quorum prius Latini per adverbium efferunt. Revertere, tolle tibi volumen: Ier. 36. pro, Rursum tolle tibi. 50 Verbum plurale nomini singulari iunctum. Et evenerint bellum, Exod. 1. pro bellum et bellum, id est bello. Et dixit principes, Iud. 8. pro, unus ex principibus. Et erit iniquitates eorum super ossa ipsoram, Ezech. 32. pro, Et erunt iniquitates. hoc est, Ossa eorum ferent poenam iniquitatibus ipsorum debitam. Et custoditum fuit praecepta Omri, Mich. 6. pro, singula praecepta Omri
10692. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] Et dixit principes, Iud. 8. pro, unus ex principibus. Et erit iniquitates eorum super ossa ipsoram, Ezech. 32. pro, Et erunt iniquitates. hoc est, Ossa eorum ferent poenam iniquitatibus ipsorum debitam. Et custoditum fuit praecepta Omri, Mich. 6. pro, singula praecepta Omri custodistis, id est imitati estis impietates Omri. 51 Verbum repetendum. Sicut ros Hermon, qui descendit super montem Sion, Psal. 133. pro, Sicut ros qui descendit super Hermon, et qui descendit super montem Sion. 52 Verbum subauditum, Transi Iardem ad terram,
10693. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] ros qui descendit super Hermon, et qui descendit super montem Sion. 52 Verbum subauditum, Transi Iardem ad terram, etc. Ios. 1. pro, ut pergas ad terram, etc. Postulaverunt a nobis verba cantici, Psal. 137. pro, ut cantaremus verba cantici, id est cantica. Matth. 4: Tunc assumit eum Sathan in civitatem sanctam, id est, assumit et transfert. Aliqui ponunt hanc regulam: Quod posito uno verbo, alterum proximae actionis ultro subintelligatur. Luc. 3: Dicebat turbis exeuntibus ut baptizarentur ab ipso, i. exeuntibus a suis civitatibus,
10694. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 908 | Paragraph | SubSect | Section] 52 Verbum subauditum, Transi Iardem ad terram, etc. Ios. 1. pro, ut pergas ad terram, etc. Postulaverunt a nobis verba cantici, Psal. 137. pro, ut cantaremus verba cantici, id est cantica. Matth. 4: Tunc assumit eum Sathan in civitatem sanctam, id est, assumit et transfert. Aliqui ponunt hanc regulam: Quod posito uno verbo, alterum proximae actionis ultro subintelligatur. Luc. 3: Dicebat turbis exeuntibus ut baptizarentur ab ipso, i. exeuntibus a suis civitatibus, et venientibus ad ipsum. Saepe hoc modo in Evangelistis Exire, pro
10695. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] virum, pro, invenimus. Act. 26, Annuncians omnibus poenitentiam agere, pro, Annunciavi. Matth. 23, Colantes culicem, et devorantes camelum, pro, excolatis et devoratis. Ponitur et pro praesenti optativi ac coniunctivi, aliquando etiam pro imperfecto. Gen. 4, Vox sanguinum clamantium ad me, id est, clamat et accusat te. Ion. 1, Sciebant quod a facie Domini fugiens ipse, quia dixerat eis: id est, quod fugeret. Rom. 5, Neque id solum, verum etiam gloriantes in Deo per Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians
10696. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] Colantes culicem, et devorantes camelum, pro, excolatis et devoratis. Ponitur et pro praesenti optativi ac coniunctivi, aliquando etiam pro imperfecto. Gen. 4, Vox sanguinum clamantium ad me, id est, clamat et accusat te. Ion. 1, Sciebant quod a facie Domini fugiens ipse, quia dixerat eis: id est, quod fugeret. Rom. 5, Neque id solum, verum etiam gloriantes in Deo per Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem
10697. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] pro, excolatis et devoratis. Ponitur et pro praesenti optativi ac coniunctivi, aliquando etiam pro imperfecto. Gen. 4, Vox sanguinum clamantium ad me, id est, clamat et accusat te. Ion. 1, Sciebant quod a facie Domini fugiens ipse, quia dixerat eis: id est, quod fugeret. Rom. 5, Neque id solum, verum etiam gloriantes in Deo per Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem altitudinem se elevantem contra cognitionem
10698. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem altitudinem se elevantem contra cognitionem Christi: pro, Ratiocinationem evertimus, et omnem altitudinem quae se elevat. Iac. 5, Comdemnastis et interfecistis iustum, non resistit vobis, id est, qui non resistit vobis. 1. Pet. 4, Spiritus Dei super vos requiescit: quod ad illos quidem attinet, blasphematur: quod ad vos autem, glorificatur: pro, qui quod ad illos. 1. Iohan. 3, Ut diligamus nos invicem, non sicut Cain ex malo erat: pro, qui ex malo erat, etc.
10699. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] Exod. 5, pro, non sum daturus. Vos transeuntes per terminum, Deut. 2. pro, transituri estis. Filius tuus egrediens de lumbis tuis, 1 Reg. 8. qui egredietur. Pro praeterito: Oculi vestri videntes quae fecit Dominus. Vos autem adhaerentes, Deut. 4. pro, Viderunt, et adhaesistis. Ego pluens, id est pluam, Gen. 7.
4 Participium passivum, id est pro activo, et contra invenitur: ut Iud. 8. 11, Per viam,
10700. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] Deut. 2. pro, transituri estis. Filius tuus egrediens de lumbis tuis, 1 Reg. 8. qui egredietur. Pro praeterito: Oculi vestri videntes quae fecit Dominus. Vos autem adhaerentes, Deut. 4. pro, Viderunt, et adhaesistis. Ego pluens, id est pluam, Gen. 7.
4 Participium passivum, id est pro activo, et contra invenitur: ut Iud. 8. 11, Per viam,
10701. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] natui, declinans. Cant. 3. 8, Omnes ipsi tenentes gladios. Ester 3. 15, Cursores egressi sunt festinantes. 1. Reg. 22. 34, Et rex erat
10702. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] mare id trepidus. Isaiae 27. 6, Nunquid secundum plagam
10703. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] Percussi eius, pro, percussit eum.
5 Participia saepe ponuntur pro nominibus, sicut et apud Latinos. Mar. 7, Dixit Herodes, Iohannes baptizans surrexit, id est Baptista. Sic Mar. 4. et 1. Thess. 3, Satan vocatur
10704. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] perficibile. Latini quoque eadem ratione dicunt, invictus pro invincibilis, laudatus pro laudabilis, indomitum vulgus pro indomabile. Et Virgil. Pictis conspectus in armis, pro conspicibilis aut conspicuus: et horrentia arma pro horribilia. Cicer. in Pisonem: Quis te miserior? quis te damnatior? id est damnabilior. Sed in veteri Testamento est usitatius
10705. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] in sacris Literis. Sic et operantes iniquitatem, pro operariis aut patratoribus iniquitatis, valde crebrum est. 6 Participium praesens aliquando pro infinitivo ponitur. Psal, 127, Vanum est vobis surgentibus mane, differentibus vesperi quietem comedentibus panem doloris: id est, surgere mane, differre vesperi somnum, et comedere panem dolorosum. DE ADVERBIIS. 1 Adverbia saepe vim nominum, praesertim adiectivorum, subeunt. Sic crebro dicitur Holocaustum bathamid, semper, pro, iuge. Iom boket dies cras, pro,
10706. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 909 | Paragraph | SubSect | Section] vim nominum, praesertim adiectivorum, subeunt. Sic crebro dicitur Holocaustum bathamid, semper, pro, iuge. Iom boket dies cras, pro, crastinus: quae consuetudo etiam Graecis est usitatissima: ut,
10707. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section]
loquor vobis,
10708. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] reges terrae, et principes convenerunt in unum? Sic Psal. 4. Usquequo gloria mea in ignominiam? Usquequo amatis vanum, et quaeritis mendacium? Psal. 10, Quousque Domine stabis procul, abscondes te in tempore tribulationis? Propter superbiam impii patietur miser: id est, quousque abscondes te, et quousque patietur miser? 4 Negatio nec, non, et aliae voces declinabiles et indeclinabiles semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut, Gene. 19, Et nescivit, cum iaceret ut surgeret, id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret.
10709. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] Propter superbiam impii patietur miser: id est, quousque abscondes te, et quousque patietur miser? 4 Negatio nec, non, et aliae voces declinabiles et indeclinabiles semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut, Gene. 19, Et nescivit, cum iaceret ut surgeret, id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret. Psal. 1, Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in congregatione iustorum: pro, neque peccatores. Psal. 9, Non in seculum erit in oblivionem pauper, patientia pauperum peribit in seculum. Idem non raro et in
10710. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] Latina. 6 Adverbia metas indicantia, sicut et integrae sententiae, alias includunt, alias excludunt illas metas: de quo Hebraismo dixi in adverbio Post prolixius, et dicam etiam in proprio Capite postea. Hic tn etiam quaedam monebimus de adverbio Donec. Multi adnotarunt non excludere id suam finalem metam seu ita usque ad eam durationem aut existentiam alicuius rei significare, ut tamen non indicet postea desivisse, aut contrarium consecutum esse. Gen. 8, Coruus non est reversus, donec siccarentur aquae: negat interea reversum, non autem indicat postea contrarium esse factum,
10711. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] factum, seu eum esse reversum. Psal. 110, Sede a dextris meis, donec ponam: non excludit cessionem posterioris temporis. Matth. 1, Non cognovit donec peperit: non sequitur, postea cognovisse, ut quidam haeretici delirarunt. Matt. 5, Non exibis, donec reddas extremum quadrantem, id est nun quam exibis, ut Marcus habet. Luc. 22, Non bibam illud, donec veniat regnum Dei. In quibus et similibus exemplis, negatio illa cum sua meta idem valet, ac si esset sine meta. Nam Donec idem valet, ac si diceretur, Nunquam. Sic et Usque aliquoties accipitur. Matth. 28, Ego sum
10712. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] habet. Luc. 22, Non bibam illud, donec veniat regnum Dei. In quibus et similibus exemplis, negatio illa cum sua meta idem valet, ac si esset sine meta. Nam Donec idem valet, ac si diceretur, Nunquam. Sic et Usque aliquoties accipitur. Matth. 28, Ego sum vobiscum usque ad consummationem seculi, id est interea et postea. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad mortem. Esai. 46 Usque ad senectam et canos ego portabo, id est interea et postea. Vide Donec, et Usque. 7 Quod utraque collationum aut similitudinum particula, tum ea quae incipit collationem, tum ea quae
10713. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] si esset sine meta. Nam Donec idem valet, ac si diceretur, Nunquam. Sic et Usque aliquoties accipitur. Matth. 28, Ego sum vobiscum usque ad consummationem seculi, id est interea et postea. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad mortem. Esai. 46 Usque ad senectam et canos ego portabo, id est interea et postea. Vide Donec, et Usque. 7 Quod utraque collationum aut similitudinum particula, tum ea quae incipit collationem, tum ea quae applicat, nempe Sicut et Sic interdum desint, ac subintelligendae sint, in tractatione de Similitudinibus dictum est. 8 De
10714. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] tum ea quae applicat, nempe Sicut et Sic interdum desint, ac subintelligendae sint, in tractatione de Similitudinibus dictum est. 8 De adverbiorum geminatione generalis monitio est vera, nempe quod vel emphasin vel distributionem notet. Levit. 6, Struet sacerdos ligna mane mane, id est, quolibet matutino tempore. Quin Christus repetens dicit, Amen amen dico vobis: maiori quadam certitudine ac emphasi affirmat. DE PRAEPOSITIONIBUS. 1 De praepositionibus illud unum in genere moneri posset, quod crebrius eas inter se
10715. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 910 | Paragraph | SubSect | Section] Syncategoremata aut consignificativae particulae, ut sunt praesertim praepositiones, adverbia et coniunctiones, recte suoque loco ac sensu posita, mirificam lucem simul et energiam, adde etiam suavitatem sermoni adferunt: quod in omnibus linguis est notissimum, testaturque id etiam Demetrius Phalereus, ut hoc nec exemplis, nec alia probatione indigeat. Sed in Hebraea lingua saepe admodum non suo loco posita reperiuntur: eoque non tantum non adserunt suum solitum commodum, sed etiam contrarium incommodum obscuritatis pariunt. Quod ut rectius devitari, et
10716. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 911 | Paragraph | SubSect | Section] quod dies ille Domini, ut fur in nocte, ita venturus sit: pro: quod ita ille dies Domini venturus sit, sicut fur. Ita, aut Sic, applicativa diei praeponenda essent, ita illa dies Domini sit ventura. Sic Psal. 90, Quis novit magnitudinem irae tuae, et sicut timor tuus ira tua: id est, quis timet te, (ponitur enim nomen pro verbo) secundum iram tuam? Vocula Sicut cum ira, non cum timore coniungi debebat. 4 Quod, coniunctio non suo loco posita aliquando reperitur: ut Gal. 1, Significo Evangelium meum, quod aut quia non est secundum hominem: pro, significo,
10717. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 911 | Paragraph | SubSect | Section] pro mutato nomine non loquar. Si hebetatum fuerit ferrum, et huius non aciem terserit, Ecclesiast. 10. pro, et aciem huius non terserit.
8
10718. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 911 | Paragraph | SubSect | Section] est. 2 Thes. 2, Mysterium enim iniquitatis iam agitur, tantum qui obstat nunc, donec de medio tollatur, et tunc patefiet iniquus ille. Debebat enim Donec praeponiante
10719. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 911 | Paragraph | SubSect | Section] donec de medio tollatur, et tunc patefiet iniquus ille. Debebat enim Donec praeponiante
10720. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 911 | Paragraph | SubSect | Section] in omnes adolescentes: pro, omnes patres sunt iniqui iudices in adolescentes. Adverbia interrogandi, cur, quare, etc. saepe non immediate iunguntur illi propositioni, de qua interrogant: sed alicui alii, quae illi coniuncta est eamque praecedit, ita ut aliud quiddam quaerere, quam id quod quaerant, videri possint. Dicetur de hoc, exemplisque confirmabitur in capite de interrogatione et responsione. 14 Ponitur aliquando adverbium interrogandi secundo loco, cum primo ponendum esset. Mich. 6, Adhuc an est in domo impii? pro, An adhuc est in domo impii?
10721. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 911 | Paragraph | SubSect | Section] interrogatus, quisnam esset? responderit,
10722. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 911 | Paragraph | SubSect | Section] Quos elegit per Spiritum sanctum, Ioan. 15, Maneo ipsius in dilectione: pro, Maneo in dilectione ipsius. Talis forte est et illa transpositio Rom. 8, Impossibile enim legis, in quo erat imbecilla per carnem. pro, In quo enim impossibile legis aut impotentia legis, erat imbecillum per carnem: id s. Deus sarcivit aut replevit misso filio in carne, etc.
vel
10723. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] altitudo. 1. Thessal. 2, Accepistis non sermonem hominum, sed ut vere est, sermonem Dei: pro, Accepistis non ut sermonem hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari aut mandari, quod conditionaliter intelligendum est. Levitic. 18, Quae faciet homo, et vivet in eis, id est, si faciet. Matth. 18, Quoties peccabit in me frater meus, et remittam ei? pro, Quoties si peccabit, remittere debeo? Tale forte et illud est: Solvite templum
10724. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari aut mandari, quod conditionaliter intelligendum est. Levitic. 18, Quae faciet homo, et vivet in eis, id est, si faciet. Matth. 18, Quoties peccabit in me frater meus, et remittam ei? pro, Quoties si peccabit, remittere debeo? Tale forte et illud est: Solvite templum hoc, et post triduum reaedificabo illud: pro, si solvetis. Psal. 4. Irascimini, et nolite peccare: pro, Si
10725. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] Quoties peccabit in me frater meus, et remittam ei? pro, Quoties si peccabit, remittere debeo? Tale forte et illud est: Solvite templum hoc, et post triduum reaedificabo illud: pro, si solvetis. Psal. 4. Irascimini, et nolite peccare: pro, Si irascimini, sicut in moribus humanis id vitari non potest, saltem cavete, ne ira vestra erumpat in aliquod foedum facinus, eaedem, aut alia. Quod facis, fac cito: pro, Si omnino vis facere, ac me prodere, et stat indurata sententia ac voluntas, frustra me tibi concionante, saltem matura, quando quidem hora mea venit.
10726. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] haereditatem: pro, Si postulaveris. Ioan. 14, Creditis in Deum, et in me credite: pro, Si creditis aut vultis credere in verum Deum, certe sine mei agnitione nihil efficietis, quare a me incipite. Isa. 45, Rorate caeli desuper, et nubes pluant iustitiam, aperiatur terra, et germinet salutem: id est, Iustitia floreat. Ego Iehova credo hoc: pro, Si talia fiunt, aut cum fiunt, certo scitote ea a me fieri. Tale est illud proverbiale apud Ethnicos. Sponde, noxa praesto est: pro, si spoponderis. Sed in Hebraismis singularis vis in illo Et, inesse videme. Aliquando et negativa conditionaliter
10727. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] hoc: pro, Si talia fiunt, aut cum fiunt, certo scitote ea a me fieri. Tale est illud proverbiale apud Ethnicos. Sponde, noxa praesto est: pro, si spoponderis. Sed in Hebraismis singularis vis in illo Et, inesse videme. Aliquando et negativa conditionaliter ponitur: Non videbit me homo, et vivet: id est, si viderit me, non vivet. Si videbis bovem fratris, aut etiam inimici errantem, deduc eum. 21 Sic et illa conditionaliter proponuntur. Matt. 5. Quisquis te percusserit in dextram maxillam, obverte ei et alteram. Quisquis te angariaverit ad miliare unum: pro, Si quis te
10728. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] 25 Quod, non raro deest. Coloss. 2, Gaudens ac videns vestrum ordinem, et soliditatem vestrae in Christum fidei: pro Gaudens quod videam. 26 Finaliter, seu ad aliquem scopum directe, ubi particula Ut deest. Psal. 88, Aut mortui resurgent, celebrabunt te: id est, ut celebrent. Surges, misereberis: id est, Surges ut miserearis. Pharao induravit se admittendum nos: pro, ut non dimitteret nos aliquis posset putare esse contrarium sensum. 27 Coniunctiones causales non semper veram causam, sicut etiam finales particulae aliquando non verum
10729. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] 2, Gaudens ac videns vestrum ordinem, et soliditatem vestrae in Christum fidei: pro Gaudens quod videam. 26 Finaliter, seu ad aliquem scopum directe, ubi particula Ut deest. Psal. 88, Aut mortui resurgent, celebrabunt te: id est, ut celebrent. Surges, misereberis: id est, Surges ut miserearis. Pharao induravit se admittendum nos: pro, ut non dimitteret nos aliquis posset putare esse contrarium sensum. 27 Coniunctiones causales non semper veram causam, sicut etiam finales particulae aliquando non verum finem, sed id quod aliquo modo sequitur,
10730. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 912 | Paragraph | SubSect | Section] celebrent. Surges, misereberis: id est, Surges ut miserearis. Pharao induravit se admittendum nos: pro, ut non dimitteret nos aliquis posset putare esse contrarium sensum. 27 Coniunctiones causales non semper veram causam, sicut etiam finales particulae aliquando non verum finem, sed id quod aliquo modo sequitur, secutumve est, annectunt. Christus passus est, ut filios Dei congreget. Ioan. 11, Imo ille erat passus ut omnes salvaret: sed tamen hoc est secutum ob aliorum incredulitatem. Ioan. 12, dici videtur causa incredulitatis excae catio Dei, et finis impletio Scripturae.
10731. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] alia connectentia multum omittunt Hebraei, eoque oratio ipsorum saepe obscura est: quod propositiones quae vel conditionaliter, vel disiunctive, vel comparative ponendae essent, simpliciter ponuntur, tanquam simpliciter asserantur. Matth. 18, Domine, quoties peccabit frater meus, et remittam ei? id est, si saepius peccaverit, quoties remittere ei debeo? Non enim quaerit, quoties frater sit peccaturus: sed si peccaverit, quoties ei remitten dum sit. Ubi simul interrogandi adverbium non suo loco est positum. Sic Matth. 17. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis in me credentibus,
10732. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] quoties frater sit peccaturus: sed si peccaverit, quoties ei remitten dum sit. Ubi simul interrogandi adverbium non suo loco est positum. Sic Matth. 17. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis in me credentibus, prodest ei, ut suspendatur mola asinaria ex collo eius, etc. id est, satius esset cuique homini alligata mola asinaria in mare praecipitari, quam scandalizare unum ex his minimis. Matth. 24, Caelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt: id est, Potius caelum et terra interibunt, quam mea dicta. Psal. 125, Circum Ierusalem sunt
10733. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] his minimis in me credentibus, prodest ei, ut suspendatur mola asinaria ex collo eius, etc. id est, satius esset cuique homini alligata mola asinaria in mare praecipitari, quam scandalizare unum ex his minimis. Matth. 24, Caelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt: id est, Potius caelum et terra interibunt, quam mea dicta. Psal. 125, Circum Ierusalem sunt montes, et Dominus est in circuitu populi sui: i. non aliter quam urbs munita est undique asperitate montium, ita tuetur circumquaque populum suum Deus. 30 Desunt nonnunquam
10734. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] petenda, aut repetenda, seu subintelligenda sunt: ut ex se quenti regula et exemplis patet. 33 Nam negationes, nec, non, et aliae indeclinabiles, tametsi et declinabiles voces semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut Genes. 19, Et nescivit cum iaceret et surgeret: id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret. Proverb. 25, Comedere multum mellis, non est bonum. Sic et scrutari gloriam gloria, scilicet non est gloriosum. Hic simul deest particula inchoans similitudinem, Sicut. Psal. 1. Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in
10735. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] in aeternum. i. non peribit. 34 Idem non raro et in declinabilibus fit. Proverb. 9, Corripiens derisorem accipit sibi ignominiam, et arguens impium propter maculam eius: subaudi, accipit sibi ignominiam. Et 13, Filius sciens eruditionem patris, et delusor non audivit increpationem: id est, Filius sapiens audivit eruditionem patris, et filius illusor non audivit increpationem. Et 14, Eruit animas testis veritatis, et loquitur mendacia doli, id est, testis doli. Haec sunt diligenter animadvertenda, ne (ut plerisque interpretibus usuvenit) affirmativam pro negativa capiamus.
10736. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] propter maculam eius: subaudi, accipit sibi ignominiam. Et 13, Filius sciens eruditionem patris, et delusor non audivit increpationem: id est, Filius sapiens audivit eruditionem patris, et filius illusor non audivit increpationem. Et 14, Eruit animas testis veritatis, et loquitur mendacia doli, id est, testis doli. Haec sunt diligenter animadvertenda, ne (ut plerisque interpretibus usuvenit) affirmativam pro negativa capiamus. 35 Sic et voculae conditionales, rationales, interrogativae ac exclamativae semel positae, vim suam in sequentia commata aut cola extendunt: ut
10737. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] ut cum similitudinis particulae non similitudinem, sed ipsam rei veritatem notant. quod Iudaei dicunt caf vel sicut veritatis. Quare aut abundant, aut vim adserendi habent, aut (ut ita loquar) identitatem notant: ut Deut. 9, In illis autem recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus, id est, illa ipsa omnia intrant. Iud. 13, Non fecisset nos audire cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tanquam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat. Omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Corint. 4. Sic nos existimet homo, ut
10738. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] quod Iudaei dicunt caf vel sicut veritatis. Quare aut abundant, aut vim adserendi habent, aut (ut ita loquar) identitatem notant: ut Deut. 9, In illis autem recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus, id est, illa ipsa omnia intrant. Iud. 13, Non fecisset nos audire cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tanquam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat. Omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Corint. 4. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et oeconomos. Luc. 22, Erat sudor ipsius tanquam guttae sanguinis: id
10739. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tanquam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat. Omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Corint. 4. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et oeconomos. Luc. 22, Erat sudor ipsius tanquam guttae sanguinis: id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam
10740. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 913 | Paragraph | SubSect | Section] sicut, usurpatur. 2 Corinth. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent
10741. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] accidens vero ei inhaerens quanquam et per adiectiva interdum denotent: ut, Luminaria magna, luminare magnum et parvum: tamen adeo saepe per substantivum, mutato concreto in abstractum, efferunt, ut optimo iure phrasis haec linguae huius idiotismus dici queat: ut Luc. 16, Oeconomus iniustitiae, id est, iniustus. Gal. 6, Spiritus lenitatis, id est lenis. Prov. 11, Vir benignitatis, id est benignus. Vas electionis, misericordiae aut irae, auri, preciositatum, figuli. 5 Communis vero sententia est peritorum sermonis Sacrarum literarum, quod magis Emphatica sit abstracta hoc
10742. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] interdum denotent: ut, Luminaria magna, luminare magnum et parvum: tamen adeo saepe per substantivum, mutato concreto in abstractum, efferunt, ut optimo iure phrasis haec linguae huius idiotismus dici queat: ut Luc. 16, Oeconomus iniustitiae, id est, iniustus. Gal. 6, Spiritus lenitatis, id est lenis. Prov. 11, Vir benignitatis, id est benignus. Vas electionis, misericordiae aut irae, auri, preciositatum, figuli. 5 Communis vero sententia est peritorum sermonis Sacrarum literarum, quod magis Emphatica sit abstracta hoc modo posita, quam concreta: tametsi hoc etiam
10743. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] luminare magnum et parvum: tamen adeo saepe per substantivum, mutato concreto in abstractum, efferunt, ut optimo iure phrasis haec linguae huius idiotismus dici queat: ut Luc. 16, Oeconomus iniustitiae, id est, iniustus. Gal. 6, Spiritus lenitatis, id est lenis. Prov. 11, Vir benignitatis, id est benignus. Vas electionis, misericordiae aut irae, auri, preciositatum, figuli. 5 Communis vero sententia est peritorum sermonis Sacrarum literarum, quod magis Emphatica sit abstracta hoc modo posita, quam concreta: tametsi hoc etiam Latini Grammatici dixerint: ut multo est
10744. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] eo casu, quem aliqua adiuncta vox (ut verbum vel praepositio) postulat. Mammona iniquitatis, Luc. 16, Rex benignitatis, 1. Reg. 20. 7 Ponunt autem in genitivo plerunque, sicut et Latini, nomen quod accidens significat: ut, Dies laetitiae, Scutum Achillis. 1. Sam. 7, Agnus lactis, id est lactens. Marc. 13. Abominatio desolationis, id est, abominatio desolans. Col. 1, Filius dilectionis: id est dilectus. Et 3 cap. Vinculum integritatis, id est, integtitatem conservans. Psal. 76, Montes praedae, pro montibus praedatoriis, id est, imperiis
10745. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] postulat. Mammona iniquitatis, Luc. 16, Rex benignitatis, 1. Reg. 20. 7 Ponunt autem in genitivo plerunque, sicut et Latini, nomen quod accidens significat: ut, Dies laetitiae, Scutum Achillis. 1. Sam. 7, Agnus lactis, id est lactens. Marc. 13. Abominatio desolationis, id est, abominatio desolans. Col. 1, Filius dilectionis: id est dilectus. Et 3 cap. Vinculum integritatis, id est, integtitatem conservans. Psal. 76, Montes praedae, pro montibus praedatoriis, id est, imperiis latrocinantibus. Viscera misericordiae, id est,
10746. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Reg. 20. 7 Ponunt autem in genitivo plerunque, sicut et Latini, nomen quod accidens significat: ut, Dies laetitiae, Scutum Achillis. 1. Sam. 7, Agnus lactis, id est lactens. Marc. 13. Abominatio desolationis, id est, abominatio desolans. Col. 1, Filius dilectionis: id est dilectus. Et 3 cap. Vinculum integritatis, id est, integtitatem conservans. Psal. 76, Montes praedae, pro montibus praedatoriis, id est, imperiis latrocinantibus. Viscera misericordiae, id est, misericordia, cor misericors. Poculum benedictionis, 1. Corin. 10,
10747. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] sicut et Latini, nomen quod accidens significat: ut, Dies laetitiae, Scutum Achillis. 1. Sam. 7, Agnus lactis, id est lactens. Marc. 13. Abominatio desolationis, id est, abominatio desolans. Col. 1, Filius dilectionis: id est dilectus. Et 3 cap. Vinculum integritatis, id est, integtitatem conservans. Psal. 76, Montes praedae, pro montibus praedatoriis, id est, imperiis latrocinantibus. Viscera misericordiae, id est, misericordia, cor misericors. Poculum benedictionis, 1. Corin. 10, id est, poculum benedictum. 8 Aliquando aut contra
10748. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] 7, Agnus lactis, id est lactens. Marc. 13. Abominatio desolationis, id est, abominatio desolans. Col. 1, Filius dilectionis: id est dilectus. Et 3 cap. Vinculum integritatis, id est, integtitatem conservans. Psal. 76, Montes praedae, pro montibus praedatoriis, id est, imperiis latrocinantibus. Viscera misericordiae, id est, misericordia, cor misericors. Poculum benedictionis, 1. Corin. 10, id est, poculum benedictum. 8 Aliquando aut contra ponunt in genitivo nomen significans substantiam: accidens vero in alio quopiam casu, quem forma
10749. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] desolationis, id est, abominatio desolans. Col. 1, Filius dilectionis: id est dilectus. Et 3 cap. Vinculum integritatis, id est, integtitatem conservans. Psal. 76, Montes praedae, pro montibus praedatoriis, id est, imperiis latrocinantibus. Viscera misericordiae, id est, misericordia, cor misericors. Poculum benedictionis, 1. Corin. 10, id est, poculum benedictum. 8 Aliquando aut contra ponunt in genitivo nomen significans substantiam: accidens vero in alio quopiam casu, quem forma orationis postulat: ut Gen. 22, Electio sepulchrorum, id
10750. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] est dilectus. Et 3 cap. Vinculum integritatis, id est, integtitatem conservans. Psal. 76, Montes praedae, pro montibus praedatoriis, id est, imperiis latrocinantibus. Viscera misericordiae, id est, misericordia, cor misericors. Poculum benedictionis, 1. Corin. 10, id est, poculum benedictum. 8 Aliquando aut contra ponunt in genitivo nomen significans substantiam: accidens vero in alio quopiam casu, quem forma orationis postulat: ut Gen. 22, Electio sepulchrorum, id est, electa sepulchra. Iudic. 20, Ecce ascendebat universitas civitatis in
10751. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] id est, misericordia, cor misericors. Poculum benedictionis, 1. Corin. 10, id est, poculum benedictum. 8 Aliquando aut contra ponunt in genitivo nomen significans substantiam: accidens vero in alio quopiam casu, quem forma orationis postulat: ut Gen. 22, Electio sepulchrorum, id est, electa sepulchra. Iudic. 20, Ecce ascendebat universitas civitatis in caelum, id est civitas universa exurebatur. Ier. 33, Revelabo illis multitudinem pacis et veritatis. Ephes. 1, Divitiae gratiae: pro, dives gratia. Et 3. cap. Divitiae gloriae, pro, dives gloria, aut
10752. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] poculum benedictum. 8 Aliquando aut contra ponunt in genitivo nomen significans substantiam: accidens vero in alio quopiam casu, quem forma orationis postulat: ut Gen. 22, Electio sepulchrorum, id est, electa sepulchra. Iudic. 20, Ecce ascendebat universitas civitatis in caelum, id est civitas universa exurebatur. Ier. 33, Revelabo illis multitudinem pacis et veritatis. Ephes. 1, Divitiae gratiae: pro, dives gratia. Et 3. cap. Divitiae gloriae, pro, dives gloria, aut etiam divitiae gloriosae. Ad Ephes. 4, Ad aedificationem usus, id est, ad usum
10753. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] civitatis in caelum, id est civitas universa exurebatur. Ier. 33, Revelabo illis multitudinem pacis et veritatis. Ephes. 1, Divitiae gratiae: pro, dives gratia. Et 3. cap. Divitiae gloriae, pro, dives gloria, aut etiam divitiae gloriosae. Ad Ephes. 4, Ad aedificationem usus, id est, ad usum aedificationis. Gal. 3, Ut promissionem spiritus per fidem acciperemus, id est, promissum spiritum. Sic Rom. 5. Multo magis qui redundantiam gratiae, et donum iustitiae acceperunt: id est, donatam iustitiam, et redundantem gratiam. Luc. 21, Virtutes caelorum, pro, fortes et
10754. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] pacis et veritatis. Ephes. 1, Divitiae gratiae: pro, dives gratia. Et 3. cap. Divitiae gloriae, pro, dives gloria, aut etiam divitiae gloriosae. Ad Ephes. 4, Ad aedificationem usus, id est, ad usum aedificationis. Gal. 3, Ut promissionem spiritus per fidem acciperemus, id est, promissum spiritum. Sic Rom. 5. Multo magis qui redundantiam gratiae, et donum iustitiae acceperunt: id est, donatam iustitiam, et redundantem gratiam. Luc. 21, Virtutes caelorum, pro, fortes et bene consolidati caeli, vel potius ipsi exercitus seu astra caeli concutientur. Ephes. 2,
10755. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] gloriae, pro, dives gloria, aut etiam divitiae gloriosae. Ad Ephes. 4, Ad aedificationem usus, id est, ad usum aedificationis. Gal. 3, Ut promissionem spiritus per fidem acciperemus, id est, promissum spiritum. Sic Rom. 5. Multo magis qui redundantiam gratiae, et donum iustitiae acceperunt: id est, donatam iustitiam, et redundantem gratiam. Luc. 21, Virtutes caelorum, pro, fortes et bene consolidati caeli, vel potius ipsi exercitus seu astra caeli concutientur. Ephes. 2, Interstitium maceriae, id est, interstantem maceriam. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem
10756. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] Sic Rom. 5. Multo magis qui redundantiam gratiae, et donum iustitiae acceperunt: id est, donatam iustitiam, et redundantem gratiam. Luc. 21, Virtutes caelorum, pro, fortes et bene consolidati caeli, vel potius ipsi exercitus seu astra caeli concutientur. Ephes. 2, Interstitium maceriae, id est, interstantem maceriam. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit, id est, iustitiam legis seu legalem. Deut. 12. Electio votorum, pro electis votis. Isaiae 3, Congregabuntur collectione captivi, id est, sicut captivi collecti. Isa. 24, Auferet fulcrum
10757. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] et redundantem gratiam. Luc. 21, Virtutes caelorum, pro, fortes et bene consolidati caeli, vel potius ipsi exercitus seu astra caeli concutientur. Ephes. 2, Interstitium maceriae, id est, interstantem maceriam. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit, id est, iustitiam legis seu legalem. Deut. 12. Electio votorum, pro electis votis. Isaiae 3, Congregabuntur collectione captivi, id est, sicut captivi collecti. Isa. 24, Auferet fulcrum panis, et fulcrum aquae. Psal. 30, Confitemini memoriae sanctitati eius: pro, memorabili
10758. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] caeli concutientur. Ephes. 2, Interstitium maceriae, id est, interstantem maceriam. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit, id est, iustitiam legis seu legalem. Deut. 12. Electio votorum, pro electis votis. Isaiae 3, Congregabuntur collectione captivi, id est, sicut captivi collecti. Isa. 24, Auferet fulcrum panis, et fulcrum aquae. Psal. 30, Confitemini memoriae sanctitati eius: pro, memorabili sanctitati. Rom. 1, Patefit ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super impios et iniustos homines.
10759. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] 3, Congregabuntur collectione captivi, id est, sicut captivi collecti. Isa. 24, Auferet fulcrum panis, et fulcrum aquae. Psal. 30, Confitemini memoriae sanctitati eius: pro, memorabili sanctitati. Rom. 1, Patefit ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super impios et iniustos homines. 1. Cor. 1, Placuit Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes: id est, per stultam praedicationem. Mysterium voluntatis, pro, sacra voluntas. Similitudo imaginis hominis: Commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis
10760. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 30, Confitemini memoriae sanctitati eius: pro, memorabili sanctitati. Rom. 1, Patefit ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super impios et iniustos homines. 1. Cor. 1, Placuit Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes: id est, per stultam praedicationem. Mysterium voluntatis, pro, sacra voluntas. Similitudo imaginis hominis: Commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis hominis, id est, in imaginem similem homini. Rom. 1, Similitudo carnis peccati, Rom. 8, Misit filium suum in
10761. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] super impios et iniustos homines. 1. Cor. 1, Placuit Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes: id est, per stultam praedicationem. Mysterium voluntatis, pro, sacra voluntas. Similitudo imaginis hominis: Commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis hominis, id est, in imaginem similem homini. Rom. 1, Similitudo carnis peccati, Rom. 8, Misit filium suum in similitudine carnis peccati, id est, in carne simili peccatricis aliorum hominum carnis. 2 Cor. 4, Occulta turpitudinis, pro occultas turpitudines. Sic interdum etiam Latini loquuntur, ut in
10762. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] praedicationem. Mysterium voluntatis, pro, sacra voluntas. Similitudo imaginis hominis: Commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis hominis, id est, in imaginem similem homini. Rom. 1, Similitudo carnis peccati, Rom. 8, Misit filium suum in similitudine carnis peccati, id est, in carne simili peccatricis aliorum hominum carnis. 2 Cor. 4, Occulta turpitudinis, pro occultas turpitudines. Sic interdum etiam Latini loquuntur, ut in nomine ostendi, Regula 44. 9 Interdum igitur cum ita duo substantiva coniunguntur, ut alterum sit in genitivo possessoris,
10763. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] turpitudinis, pro occultas turpitudines. Sic interdum etiam Latini loquuntur, ut in nomine ostendi, Regula 44. 9 Interdum igitur cum ita duo substantiva coniunguntur, ut alterum sit in genitivo possessoris, dubitare possis, utrum in adiectivum resolvas: ut Ephes. 3, Divitias gloriae, id est, gloriosas divitias, aut opulentam gloriam. 10 Interdum plures genitivos ordine connectunt. Psal. 43, Deus laeticiae et exultationis: id est, Deus laetificans, et exultare nos faciens. Roman. 1, Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis
10764. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] ut alterum sit in genitivo possessoris, dubitare possis, utrum in adiectivum resolvas: ut Ephes. 3, Divitias gloriae, id est, gloriosas divitias, aut opulentam gloriam. 10 Interdum plures genitivos ordine connectunt. Psal. 43, Deus laeticiae et exultationis: id est, Deus laetificans, et exultare nos faciens. Roman. 1, Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis mortalis hominis, et volatilium. Apocalyp. 18, Fructus desiderii animae tuae abierunt a te: id est, fructus, quos anima tua expetit, quosve tu ex animo expetis.
10765. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 914 | Paragraph | SubSect | Section] ordine connectunt. Psal. 43, Deus laeticiae et exultationis: id est, Deus laetificans, et exultare nos faciens. Roman. 1, Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis mortalis hominis, et volatilium. Apocalyp. 18, Fructus desiderii animae tuae abierunt a te: id est, fructus, quos anima tua expetit, quosve tu ex animo expetis. 11 Aliquando plures tales constructiones connectunt, sicut Latini. Psal. 77, Armatorum iaculantium arcus. Aliquando in
10766. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] 12 Inversae locutiones, ita ut nomen rectum regatur, et regens in genitivo ponatur, aliquande idem valent: ut Moyses dicit, Regnum sacerdotale, Exod. 19. et contra Petrus primae 2, Regale sacerdotium, sanguis Testamenti, et Testamentum in sanguine. Hic est sanguis Testamenti, id est, sanguis sanciens et confirmans hoc Testamentum aut foedus. Porro, Hoc est Testamentum in sanguine, significat, Hoc est foedus aut Testamentum hoc praesenti vobisque distributo sanguine sancitum. Electio sepulchrorum, et sepulchra electionum. Lenticula olei non deficiet, pro, oleum
10767. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] hac dere quandam regulam initio Troporum. 13 Nec tantum in singulari genitivo ponunt nomen significans accidens, sed etiam in Plurali. Testis veritatum, Proverb. 14. Calix salutum, Psal. 116. pro, calix salutis vel salutaris. 1. Sam. 1, Si dederis mihi semen virorum, id est, semen virile seu filium. 2 Sam. 22. A viro iniuriarum liberabis me. Proverb. 5, Cerva amorum, et caprea gratiae uxor tua. i Psal. [126,] Panem dolorum, id est, panem dolorosum seu dolore et labore quaesitum. Item: Uxor et filius iuventutum vel senectutum: pro, qui in
10768. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] Calix salutum, Psal. 116. pro, calix salutis vel salutaris. 1. Sam. 1, Si dederis mihi semen virorum, id est, semen virile seu filium. 2 Sam. 22. A viro iniuriarum liberabis me. Proverb. 5, Cerva amorum, et caprea gratiae uxor tua. i Psal. [126,] Panem dolorum, id est, panem dolorosum seu dolore et labore quaesitum. Item: Uxor et filius iuventutum vel senectutum: pro, qui in iuventute vel senectute contigerunt. Sic igitur locus Psal. 127. vertendus esset: Filii in iuventute nati, et non iuvenes. Esa. 1, Semen malignorum, id est, malignum:
10769. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] Panem dolorum, id est, panem dolorosum seu dolore et labore quaesitum. Item: Uxor et filius iuventutum vel senectutum: pro, qui in iuventute vel senectute contigerunt. Sic igitur locus Psal. 127. vertendus esset: Filii in iuventute nati, et non iuvenes. Esa. 1, Semen malignorum, id est, malignum: tametsi illud sit significantius, indicat enim eos natos esse malos ex malis. 14 Aliquando quoque nomen significans accidens iungunt Hebraei subiecto, seu substantiae per praepositionem Beth, In: ut Psal. 51, Ecce enim dilexisti veritatem in occultis, et
10770. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] indicat enim eos natos esse malos ex malis. 14 Aliquando quoque nomen significans accidens iungunt Hebraei subiecto, seu substantiae per praepositionem Beth, In: ut Psal. 51, Ecce enim dilexisti veritatem in occultis, et in abscondito sapientiam docuisti me: id est, veritatem occultam, et sapientiam absconditam. Ibidem: Ecce in iniquitate formatus sum, et in peccatis concepit me mater mea: id est, Ecce iniquus formatus sum, et peccatorem concepit me mater mea. Ioan. 9, Tu in peccatis totus natus es: id est, Tu natus es penitus sceleratus et peccator,
10771. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] seu substantiae per praepositionem Beth, In: ut Psal. 51, Ecce enim dilexisti veritatem in occultis, et in abscondito sapientiam docuisti me: id est, veritatem occultam, et sapientiam absconditam. Ibidem: Ecce in iniquitate formatus sum, et in peccatis concepit me mater mea: id est, Ecce iniquus formatus sum, et peccatorem concepit me mater mea. Ioan. 9, Tu in peccatis totus natus es: id est, Tu natus es penitus sceleratus et peccator, non tantum prava consuetudine es malus ut alii: ideoque te Deus caecitate notavit, ut omnes pessimam tuam naturam agnoscerent. Exod.
10772. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] occultis, et in abscondito sapientiam docuisti me: id est, veritatem occultam, et sapientiam absconditam. Ibidem: Ecce in iniquitate formatus sum, et in peccatis concepit me mater mea: id est, Ecce iniquus formatus sum, et peccatorem concepit me mater mea. Ioan. 9, Tu in peccatis totus natus es: id est, Tu natus es penitus sceleratus et peccator, non tantum prava consuetudine es malus ut alii: ideoque te Deus caecitate notavit, ut omnes pessimam tuam naturam agnoscerent. Exod. 32, Tu scis populum hunc, quod est in malo ipse, id est, malus. Sic Ioan. 5, Totus mundus in maligno positus
10773. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] me mater mea. Ioan. 9, Tu in peccatis totus natus es: id est, Tu natus es penitus sceleratus et peccator, non tantum prava consuetudine es malus ut alii: ideoque te Deus caecitate notavit, ut omnes pessimam tuam naturam agnoscerent. Exod. 32, Tu scis populum hunc, quod est in malo ipse, id est, malus. Sic Ioan. 5, Totus mundus in maligno positus est. Psal. 33. Quoniam rectum verbum eius, et omne opus eius in veritate vel fide, id est verum, fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac
10774. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] ideoque te Deus caecitate notavit, ut omnes pessimam tuam naturam agnoscerent. Exod. 32, Tu scis populum hunc, quod est in malo ipse, id est, malus. Sic Ioan. 5, Totus mundus in maligno positus est. Psal. 33. Quoniam rectum verbum eius, et omne opus eius in veritate vel fide, id est verum, fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel
10775. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] 32, Tu scis populum hunc, quod est in malo ipse, id est, malus. Sic Ioan. 5, Totus mundus in maligno positus est. Psal. 33. Quoniam rectum verbum eius, et omne opus eius in veritate vel fide, id est verum, fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est
10776. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] 33. Quoniam rectum verbum eius, et omne opus eius in veritate vel fide, id est verum, fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum,
10777. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] eius in veritate vel fide, id est verum, fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom.
10778. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori
10779. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam.
10780. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam
10781. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam mysticam. In onere esse. 1 Thess. 2. pro onerosum. Habere liberos in obedientia, 1 Tim. 3. pro obedientes. Seminatur in corruptione et
10782. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam mysticam. In onere esse. 1 Thess. 2. pro onerosum. Habere liberos in obedientia, 1 Tim. 3. pro obedientes. Seminatur in corruptione et ignominia ac imbecillitate, surget autem in incorruptibilitate, gloria et potentia, pro
10783. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam mysticam. In onere esse. 1 Thess. 2. pro onerosum. Habere liberos in obedientia, 1 Tim. 3. pro obedientes. Seminatur in corruptione et ignominia ac imbecillitate, surget autem in incorruptibilitate, gloria et potentia, pro corruptibile, imbecillum, gloriosum ac potens, 1 Cor.
10784. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] Seminatur in corruptione et ignominia ac imbecillitate, surget autem in incorruptibilitate, gloria et potentia, pro corruptibile, imbecillum, gloriosum ac potens, 1 Cor. 15. 15 Aliquando et alia nomina sic adiunguntur substantivis. Marc. 5, Homo in spiritu immundo occurrit Christo: id est, habens spiritum immundum: Mulier in fluxu sanguinis. 16 Sic et per praepositionem Cum. Psal. 89. Tibi est brachium cum fortitudine, id est forte. 17 Saepe per praepositionem Ex aut De, annectunt accidens suo subiecto: ut Psal. 10, Homo
10785. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] Cor. 15. 15 Aliquando et alia nomina sic adiunguntur substantivis. Marc. 5, Homo in spiritu immundo occurrit Christo: id est, habens spiritum immundum: Mulier in fluxu sanguinis. 16 Sic et per praepositionem Cum. Psal. 89. Tibi est brachium cum fortitudine, id est forte. 17 Saepe per praepositionem Ex aut De, annectunt accidens suo subiecto: ut Psal. 10, Homo de terra, pro terrenus. Psal. 72, Florebunt exurbe, sicuti gramen, id est cives. Item apud Paulum: Qui ex fide, lege, praeputio, circumcisione, qui ex
10786. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] per praepositionem Cum. Psal. 89. Tibi est brachium cum fortitudine, id est forte.
17 Saepe per praepositionem Ex aut De, annectunt accidens suo subiecto: ut Psal. 10, Homo de terra, pro terrenus. Psal. 72, Florebunt exurbe, sicuti gramen, id est cives. Item apud Paulum: Qui ex fide, lege, praeputio, circumcisione, qui ex contentione: id est, fideles, operarii, praeputiati, circumcisi: quanquam aliqui ad Graecismum haec pertinere arbitrentur, ut
10787. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section]
17 Saepe per praepositionem Ex aut De, annectunt accidens suo subiecto: ut Psal. 10, Homo de terra, pro terrenus. Psal. 72, Florebunt exurbe, sicuti gramen, id est cives. Item apud Paulum: Qui ex fide, lege, praeputio, circumcisione, qui ex contentione: id est, fideles, operarii, praeputiati, circumcisi: quanquam aliqui ad Graecismum haec pertinere arbitrentur, ut
10788. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] phrasi utuntur. Die von Andorf / die von Augspurg. 18 Saepe nomen substantivum, quod accidens significat seu nomen abstractum, ponitur et pro accidente simul, et pro eius subiecto: ut Praeputium, pro gente praeputiata: Circumcisio, pro gente circumcisa. Gen. 12, Eris benedictio, id est, homo benedictus. Sic Ios. 6. et saepe alias anathema ponitur, pro re anathemati addicta: Canicies, pro cano homine, Gen. 42. et 1 Regum 2. Si credideris, videbis gloriam Dei, Iohan. 11. id est, gloriosa facta aut opera Dei. Desertio rami, Esa. 17. pro desertis fructibus in extre,
10789. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] pro gente praeputiata: Circumcisio, pro gente circumcisa. Gen. 12, Eris benedictio, id est, homo benedictus. Sic Ios. 6. et saepe alias anathema ponitur, pro re anathemati addicta: Canicies, pro cano homine, Gen. 42. et 1 Regum 2. Si credideris, videbis gloriam Dei, Iohan. 11. id est, gloriosa facta aut opera Dei. Desertio rami, Esa. 17. pro desertis fructibus in extre, mitate ramorum. 1 Sam. 10, Et iverunt cum eo virtus, id est, viri virtute praestantes. Esa. 5, Gloriam eius pro Gloriosi, magnates eius. Ierem. 2, Populus meus commutavit gloriam suam, id est,
10790. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] ponitur, pro re anathemati addicta: Canicies, pro cano homine, Gen. 42. et 1 Regum 2. Si credideris, videbis gloriam Dei, Iohan. 11. id est, gloriosa facta aut opera Dei. Desertio rami, Esa. 17. pro desertis fructibus in extre, mitate ramorum. 1 Sam. 10, Et iverunt cum eo virtus, id est, viri virtute praestantes. Esa. 5, Gloriam eius pro Gloriosi, magnates eius. Ierem. 2, Populus meus commutavit gloriam suam, id est, gloriosum coltum suum. Gen. 31, Et ex bonis nostri patris fecit hanc totam gloriam, id est, has gloriosas opes, gloriosam potentiam. Psal.
10791. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] 11. id est, gloriosa facta aut opera Dei. Desertio rami, Esa. 17. pro desertis fructibus in extre, mitate ramorum. 1 Sam. 10, Et iverunt cum eo virtus, id est, viri virtute praestantes. Esa. 5, Gloriam eius pro Gloriosi, magnates eius. Ierem. 2, Populus meus commutavit gloriam suam, id est, gloriosum coltum suum. Gen. 31, Et ex bonis nostri patris fecit hanc totam gloriam, id est, has gloriosas opes, gloriosam potentiam. Psal. 17, Exaudi Domine iustitiam meam, id est iustam causam, querelam ac preces. Sic abominatio, pro cultibus, et in universum rebus
10792. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] in extre, mitate ramorum. 1 Sam. 10, Et iverunt cum eo virtus, id est, viri virtute praestantes. Esa. 5, Gloriam eius pro Gloriosi, magnates eius. Ierem. 2, Populus meus commutavit gloriam suam, id est, gloriosum coltum suum. Gen. 31, Et ex bonis nostri patris fecit hanc totam gloriam, id est, has gloriosas opes, gloriosam potentiam. Psal. 17, Exaudi Domine iustitiam meam, id est iustam causam, querelam ac preces. Sic abominatio, pro cultibus, et in universum rebus abominabilibus, passim in Sacris literis frequenter legitur, item Veritas, pro vero cultu: Mendacium,
10793. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 915 | Paragraph | SubSect | Section] Esa. 5, Gloriam eius pro Gloriosi, magnates eius. Ierem. 2, Populus meus commutavit gloriam suam, id est, gloriosum coltum suum. Gen. 31, Et ex bonis nostri patris fecit hanc totam gloriam, id est, has gloriosas opes, gloriosam potentiam. Psal. 17, Exaudi Domine iustitiam meam, id est iustam causam, querelam ac preces. Sic abominatio, pro cultibus, et in universum rebus abominabilibus, passim in Sacris literis frequenter legitur, item Veritas, pro vero cultu: Mendacium, pro mendaci et falso cultu: ut Romanor. 1, Veritatem commutaverunt in mendacium. 19 Nec
10794. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] Abominatio desolationis, Dan. 9, 11, 12. Matth. 24. pro idolo, errore, aut seductore abominando, et omnia desolante aut vastante. Ose. 9, Desiderabile argenti tui, pro rebus, instrumentis, aut vasis argenteis, desiderabilibus aut preciosis. Prius abstractum ponitur pro concreto et subiecto, id est, pro re abominabili aut desiderabili: posterius vero, pro alio concreto adiectivo. Sic etiam cum plura adiectiva aut epitheta connectere deberet eadem forma orationis, variat, ut 1. Tim. 3, Habentem liberos in subiectione cum omni honestate, id est, subiecta et honesta. 23
10795. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] abstractum ponitur pro concreto et subiecto, id est, pro re abominabili aut desiderabili: posterius vero, pro alio concreto adiectivo. Sic etiam cum plura adiectiva aut epitheta connectere deberet eadem forma orationis, variat, ut 1. Tim. 3, Habentem liberos in subiectione cum omni honestate, id est, subiecta et honesta. 23 Nonnun quam etiam substantiam et accidens, tanquam res omnino diversas, in eodem casu ponunt, iungendo per coniunctionem Et: vel etiam sine coniunctione: ut, Veritas et iudicium. Ier. 41, id est verum iudicium. Ut dem vobis finem et expectationem. Ier.
10796. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Tim. 3, Habentem liberos in subiectione cum omni honestate, id est, subiecta et honesta. 23 Nonnun quam etiam substantiam et accidens, tanquam res omnino diversas, in eodem casu ponunt, iungendo per coniunctionem Et: vel etiam sine coniunctione: ut, Veritas et iudicium. Ier. 41, id est verum iudicium. Ut dem vobis finem et expectationem. Ier. 29, id est finem expectatum. Quoniam exaudiet Dominus vocem meam, supplicationem meam, Psal. 116. id est, supplicem vocem meam. Misericordia et veritas non deserent te, Proverb. 3. id est vera et constans
10797. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] subiecta et honesta. 23 Nonnun quam etiam substantiam et accidens, tanquam res omnino diversas, in eodem casu ponunt, iungendo per coniunctionem Et: vel etiam sine coniunctione: ut, Veritas et iudicium. Ier. 41, id est verum iudicium. Ut dem vobis finem et expectationem. Ier. 29, id est finem expectatum. Quoniam exaudiet Dominus vocem meam, supplicationem meam, Psal. 116. id est, supplicem vocem meam. Misericordia et veritas non deserent te, Proverb. 3. id est vera et constans misericordia, benignitas, seu beneficentia. Sic Virgilius: Pateram impiger hausit
10798. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] in eodem casu ponunt, iungendo per coniunctionem Et: vel etiam sine coniunctione: ut, Veritas et iudicium. Ier. 41, id est verum iudicium. Ut dem vobis finem et expectationem. Ier. 29, id est finem expectatum. Quoniam exaudiet Dominus vocem meam, supplicationem meam, Psal. 116. id est, supplicem vocem meam. Misericordia et veritas non deserent te, Proverb. 3. id est vera et constans misericordia, benignitas, seu beneficentia. Sic Virgilius: Pateram impiger hausit Plenoque se proluit auro: id est patera aurea, plenaque. Chalibem frenosque, pro frenos chalybeos. Iudicium
10799. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] Veritas et iudicium. Ier. 41, id est verum iudicium. Ut dem vobis finem et expectationem. Ier. 29, id est finem expectatum. Quoniam exaudiet Dominus vocem meam, supplicationem meam, Psal. 116. id est, supplicem vocem meam. Misericordia et veritas non deserent te, Proverb. 3. id est vera et constans misericordia, benignitas, seu beneficentia. Sic Virgilius: Pateram impiger hausit Plenoque se proluit auro: id est patera aurea, plenaque. Chalibem frenosque, pro frenos chalybeos. Iudicium et iustitiam facite, et eripite rapinam de manu iniurii, Ier. 22, id est, facite
10800. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] exaudiet Dominus vocem meam, supplicationem meam, Psal. 116. id est, supplicem vocem meam. Misericordia et veritas non deserent te, Proverb. 3. id est vera et constans misericordia, benignitas, seu beneficentia. Sic Virgilius: Pateram impiger hausit Plenoque se proluit auro: id est patera aurea, plenaque. Chalibem frenosque, pro frenos chalybeos. Iudicium et iustitiam facite, et eripite rapinam de manu iniurii, Ier. 22, id est, facite iustum iudicium, id est iuste iudicate. Tale forsan et illud est, In ieiunio et oratione, id est sobria oratione. Baptizabit Spiritu
10801. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] Proverb. 3. id est vera et constans misericordia, benignitas, seu beneficentia. Sic Virgilius: Pateram impiger hausit Plenoque se proluit auro: id est patera aurea, plenaque. Chalibem frenosque, pro frenos chalybeos. Iudicium et iustitiam facite, et eripite rapinam de manu iniurii, Ier. 22, id est, facite iustum iudicium, id est iuste iudicate. Tale forsan et illud est, In ieiunio et oratione, id est sobria oratione. Baptizabit Spiritu et igne, id est spiritu ignito, inflammante, excoquente et purificante. Ad imaginem et similitudinem nostram: id est, ad imaginem simillimam. Hic
10802. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] constans misericordia, benignitas, seu beneficentia. Sic Virgilius: Pateram impiger hausit Plenoque se proluit auro: id est patera aurea, plenaque. Chalibem frenosque, pro frenos chalybeos. Iudicium et iustitiam facite, et eripite rapinam de manu iniurii, Ier. 22, id est, facite iustum iudicium, id est iuste iudicate. Tale forsan et illud est, In ieiunio et oratione, id est sobria oratione. Baptizabit Spiritu et igne, id est spiritu ignito, inflammante, excoquente et purificante. Ad imaginem et similitudinem nostram: id est, ad imaginem simillimam. Hic separatur substantivum a suo
10803. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] impiger hausit Plenoque se proluit auro: id est patera aurea, plenaque. Chalibem frenosque, pro frenos chalybeos. Iudicium et iustitiam facite, et eripite rapinam de manu iniurii, Ier. 22, id est, facite iustum iudicium, id est iuste iudicate. Tale forsan et illud est, In ieiunio et oratione, id est sobria oratione. Baptizabit Spiritu et igne, id est spiritu ignito, inflammante, excoquente et purificante. Ad imaginem et similitudinem nostram: id est, ad imaginem simillimam. Hic separatur substantivum a suo adiectivo, in abstractum mutato per Hendiaden, et simul tum praepositio
10804. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] aurea, plenaque. Chalibem frenosque, pro frenos chalybeos. Iudicium et iustitiam facite, et eripite rapinam de manu iniurii, Ier. 22, id est, facite iustum iudicium, id est iuste iudicate. Tale forsan et illud est, In ieiunio et oratione, id est sobria oratione. Baptizabit Spiritu et igne, id est spiritu ignito, inflammante, excoquente et purificante. Ad imaginem et similitudinem nostram: id est, ad imaginem simillimam. Hic separatur substantivum a suo adiectivo, in abstractum mutato per Hendiaden, et simul tum praepositio praeposita, tum et pronomen subiunctum aut affixum iteratur:
10805. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] rapinam de manu iniurii, Ier. 22, id est, facite iustum iudicium, id est iuste iudicate. Tale forsan et illud est, In ieiunio et oratione, id est sobria oratione. Baptizabit Spiritu et igne, id est spiritu ignito, inflammante, excoquente et purificante. Ad imaginem et similitudinem nostram: id est, ad imaginem simillimam. Hic separatur substantivum a suo adiectivo, in abstractum mutato per Hendiaden, et simul tum praepositio praeposita, tum et pronomen subiunctum aut affixum iteratur: quorum utrunque Hebraeis usitatum est: ut, ex uteto, exaurora: id est, ex utero aurorae: repetitur
10806. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] Ad imaginem et similitudinem nostram: id est, ad imaginem simillimam. Hic separatur substantivum a suo adiectivo, in abstractum mutato per Hendiaden, et simul tum praepositio praeposita, tum et pronomen subiunctum aut affixum iteratur: quorum utrunque Hebraeis usitatum est: ut, ex uteto, exaurora: id est, ex utero aurorae: repetitur praepositio, Ex. Tibi tibi peccavi: repetitur pronomen Tibi. Ioan 1, Ex Bethsaida, excivitate Andreae: pro, Ex Bethsaida civitate Andreae. Iohan. 2, Erat Ierosolymis in Paschate, in festo: pro, in festo Paschatis. 24 Tali Hendiade aliquando etiam
10807. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] Georg. 3, Nec mihi displiceat maculis insignis, et albo. Aeneid. 1, Molem et montes insuper altos posuit: pro, molem altorum montium, vel molem montanam, aut molem montium instar. 25 Aliquando adiectivum exprimitur per verbum. Rom. 11, Dedit eis oculos non videre, aures non audire: id est non sentientes, insensatos. Tale est: Qui habet aures ad audiendum, audiat: id est, aures audientes, non surdas, is attente audiat, eisve utatur. 26 Substantivum in accusativo vel ablativo cum praepositione ponitur pro adverbio. Iudica iustitiam, Proverb. 31, pro, Iudica iuste.
10808. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] insuper altos posuit: pro, molem altorum montium, vel molem montanam, aut molem montium instar. 25 Aliquando adiectivum exprimitur per verbum. Rom. 11, Dedit eis oculos non videre, aures non audire: id est non sentientes, insensatos. Tale est: Qui habet aures ad audiendum, audiat: id est, aures audientes, non surdas, is attente audiat, eisve utatur. 26 Substantivum in accusativo vel ablativo cum praepositione ponitur pro adverbio. Iudica iustitiam, Proverb. 31, pro, Iudica iuste. Os suum aperit in sapientia, ibidem: pro, sapienter. 27 Substantivum
10809. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] quorum alterum Latinis est genitivi casus: ut Dolores tuos et conceptus tuos, Gen. 3, pro, Dolores conceptuum tuorum. Ex omni vivente, ex omni carne, Gen. 6, pro, Exomnibus viventibus universae carnis. Sic omnino videtur intelligendum esse illud Psal. 110, Ex utero, ex aurora, id est ex utero aurorae, ros iuventutis tuae. Afferte Iehova gloriam et fortitudinem, Psal. 96, pro gloriam fortitudinis. Lux orta est iusto, et rectis corde laeticia, Psal. 97, pro, Lux laeticiae sata est iusto, sive rectis corde. Non possum (subaudi ferre)
10810. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] et rectis corde laeticia, Psal. 97, pro, Lux laeticiae sata est iusto, sive rectis corde. Non possum (subaudi ferre) iniquitatem et coetum, Ies. 1, pro, iniquitatem coetus, vel potius coetum iniquum. Postquam combusserat rex volumen et verba, Ierem. 36, pro, volumen verborum, id est, in quo erant descripta verba. Sic forte est: Ut dem vobis finem et expectationem, Ier. 29. 29 Substantiva eadem repetita: coniunctione interposita: ut, Lapis et lapis, mensura et mensura, Proverb. 20, pro, Diversa pondera, et diversae aut duplices mensurae. 30
10811. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] utuntur Hebraei pro adiectivis, seu pro integra sententia: ut, Gravitas lapidis, et pondus arenae, Proverb. 27, pro, Gravis lapis est, et ponderosa arena. 31 Substantivi eiusdem geminatio, loco pronominis. Per viam vestibuli portae ingredietur, et per viam eius exibit, Ezech. 46. id est per eandem. 32 Substantivi geminatio includens distributivum nomen. Ut, In mane, in mane, Exod. 30, pro singulis matutinis. 33 Substantivum plurale in genitivo, ad exprimendum superlativum. Botri amaritudinum sunt eis, Deut. 32, pro, Botri amarissimi. Substantivum
10812. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] pro mediis in penetralibus. 35 Atque his modis Hebraei non tantum ea nomina construunt, quae quasi possessoris personam exprimunt, sicut Latini faciunt, qui in genitivo possessorem ponunt: sed etiam ea ad quae quis aptus, inclinatus addictusve significatur: ut Exod. 4, Vir verborum, id est aptus ad verba seu sermones, eloquens. Et Gen. 9, Noah coepit esse vir terrae: id est, addictus fuit agriculturae. Exod. 15, Dominus est vir belli. Item Num. 32, Terra pecorum, et locus pecorum, id
10813. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 916 | Paragraph | SubSect | Section] construunt, quae quasi possessoris personam exprimunt, sicut Latini faciunt, qui in genitivo possessorem ponunt: sed etiam ea ad quae quis aptus, inclinatus addictusve significatur: ut Exod. 4, Vir verborum, id est aptus ad verba seu sermones, eloquens. Et Gen. 9, Noah coepit esse vir terrae: id est, addictus fuit agriculturae. Exod. 15, Dominus est vir belli. Item Num. 32, Terra pecorum, et locus pecorum, id est, Locus vel terra apta alendis pecoribus. Iud. 1, Vir contentionis fui ego, et
10814. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] id est aptus ad verba seu sermones, eloquens. Et Gen. 9, Noah coepit esse vir terrae: id est, addictus fuit agriculturae. Exod. 15, Dominus est vir belli. Item Num. 32, Terra pecorum, et locus pecorum, id est, Locus vel terra apta alendis pecoribus. Iud. 1, Vir contentionis fui ego, et populus meus cum Amon valde: id est: magnam contentionem habui. Non habitum contentiosus, sed actionem, nempe litem, significat. Panem impietatis comedent, et vinum iniuriarum exhibent, id est partum iniuste.
10815. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] Exod. 15, Dominus est vir belli. Item Num. 32, Terra pecorum, et locus pecorum, id est, Locus vel terra apta alendis pecoribus. Iud. 1, Vir contentionis fui ego, et populus meus cum Amon valde: id est: magnam contentionem habui. Non habitum contentiosus, sed actionem, nempe litem, significat. Panem impietatis comedent, et vinum iniuriarum exhibent, id est partum iniuste. Act. 7, In flamma rubi, id est, in rubo visa. 36 Ac in universum omnia ea accidentia Hebraei hoc modo per
10816. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] et locus pecorum, id est, Locus vel terra apta alendis pecoribus. Iud. 1, Vir contentionis fui ego, et populus meus cum Amon valde: id est: magnam contentionem habui. Non habitum contentiosus, sed actionem, nempe litem, significat. Panem impietatis comedent, et vinum iniuriarum exhibent, id est partum iniuste. Act. 7, In flamma rubi, id est, in rubo visa. 36 Ac in universum omnia ea accidentia Hebraei hoc modo per substantiva exprimunt, quae quoquo modo ad aliquod subiectum pertinent: ut Deut. 32, Iacob est funiculus, seu possessio haereditatis eius: id est,
10817. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] apta alendis pecoribus. Iud. 1, Vir contentionis fui ego, et populus meus cum Amon valde: id est: magnam contentionem habui. Non habitum contentiosus, sed actionem, nempe litem, significat. Panem impietatis comedent, et vinum iniuriarum exhibent, id est partum iniuste. Act. 7, In flamma rubi, id est, in rubo visa. 36 Ac in universum omnia ea accidentia Hebraei hoc modo per substantiva exprimunt, quae quoquo modo ad aliquod subiectum pertinent: ut Deut. 32, Iacob est funiculus, seu possessio haereditatis eius: id est, possessio haereditaria. Eodem capite: Invenit eum in
10818. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] exhibent, id est partum iniuste. Act. 7, In flamma rubi, id est, in rubo visa. 36 Ac in universum omnia ea accidentia Hebraei hoc modo per substantiva exprimunt, quae quoquo modo ad aliquod subiectum pertinent: ut Deut. 32, Iacob est funiculus, seu possessio haereditatis eius: id est, possessio haereditaria. Eodem capite: Invenit eum in terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id est, per rectam viam ambulantes. Esa. 53. Disciplina pacis, id est dans, merens pacem, seu
10819. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] visa. 36 Ac in universum omnia ea accidentia Hebraei hoc modo per substantiva exprimunt, quae quoquo modo ad aliquod subiectum pertinent: ut Deut. 32, Iacob est funiculus, seu possessio haereditatis eius: id est, possessio haereditaria. Eodem capite: Invenit eum in terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id est, per rectam viam ambulantes. Esa. 53. Disciplina pacis, id est dans, merens pacem, seu acquirens pacem. Ephes. 2, Princeps potestatis aeris spiritus, id est, Princeps
10820. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] Hebraei hoc modo per substantiva exprimunt, quae quoquo modo ad aliquod subiectum pertinent: ut Deut. 32, Iacob est funiculus, seu possessio haereditatis eius: id est, possessio haereditaria. Eodem capite: Invenit eum in terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id est, per rectam viam ambulantes. Esa. 53. Disciplina pacis, id est dans, merens pacem, seu acquirens pacem. Ephes. 2, Princeps potestatis aeris spiritus, id est, Princeps (ut ita dicam) potestans seu compos regionis aereae.
10821. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] aliquod subiectum pertinent: ut Deut. 32, Iacob est funiculus, seu possessio haereditatis eius: id est, possessio haereditaria. Eodem capite: Invenit eum in terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id est, per rectam viam ambulantes. Esa. 53. Disciplina pacis, id est dans, merens pacem, seu acquirens pacem. Ephes. 2, Princeps potestatis aeris spiritus, id est, Princeps (ut ita dicam) potestans seu compos regionis aereae. Ephes. 1, In laudem gloriae Dei, pro, gloriosi Dei. Ibidem. 4,
10822. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] seu possessio haereditatis eius: id est, possessio haereditaria. Eodem capite: Invenit eum in terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id est, per rectam viam ambulantes. Esa. 53. Disciplina pacis, id est dans, merens pacem, seu acquirens pacem. Ephes. 2, Princeps potestatis aeris spiritus, id est, Princeps (ut ita dicam) potestans seu compos regionis aereae. Ephes. 1, In laudem gloriae Dei, pro, gloriosi Dei. Ibidem. 4, Sanctitas veritatis, pro sanctitate vera. Ibidem: Vetus homo
10823. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id est, per rectam viam ambulantes. Esa. 53. Disciplina pacis, id est dans, merens pacem, seu acquirens pacem. Ephes. 2, Princeps potestatis aeris spiritus, id est, Princeps (ut ita dicam) potestans seu compos regionis aereae. Ephes. 1, In laudem gloriae Dei, pro, gloriosi Dei. Ibidem. 4, Sanctitas veritatis, pro sanctitate vera. Ibidem: Vetus homo corrum pitur per cupiditates deceptionis, id est deceptrices. Gal. 3, Ut promissionem spiritus
10824. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] pacem. Ephes. 2, Princeps potestatis aeris spiritus, id est, Princeps (ut ita dicam) potestans seu compos regionis aereae. Ephes. 1, In laudem gloriae Dei, pro, gloriosi Dei. Ibidem. 4, Sanctitas veritatis, pro sanctitate vera. Ibidem: Vetus homo corrum pitur per cupiditates deceptionis, id est deceptrices. Gal. 3, Ut promissionem spiritus accipiamus per fidem, id est, promissum spiritum. Heb. 7, Adiunctio spei melioris, id est, adiuncta spes melior, vel potius ipsa promissio introducens spem meliorem. Alias active, alias passive, alias etiam materialiter tales loquutiones
10825. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] ita dicam) potestans seu compos regionis aereae. Ephes. 1, In laudem gloriae Dei, pro, gloriosi Dei. Ibidem. 4, Sanctitas veritatis, pro sanctitate vera. Ibidem: Vetus homo corrum pitur per cupiditates deceptionis, id est deceptrices. Gal. 3, Ut promissionem spiritus accipiamus per fidem, id est, promissum spiritum. Heb. 7, Adiunctio spei melioris, id est, adiuncta spes melior, vel potius ipsa promissio introducens spem meliorem. Alias active, alias passive, alias etiam materialiter tales loquutiones accipiuntur: ut Rapina alicuius, quam is rapuit, velque ei ablata est, aut de
10826. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] In laudem gloriae Dei, pro, gloriosi Dei. Ibidem. 4, Sanctitas veritatis, pro sanctitate vera. Ibidem: Vetus homo corrum pitur per cupiditates deceptionis, id est deceptrices. Gal. 3, Ut promissionem spiritus accipiamus per fidem, id est, promissum spiritum. Heb. 7, Adiunctio spei melioris, id est, adiuncta spes melior, vel potius ipsa promissio introducens spem meliorem. Alias active, alias passive, alias etiam materialiter tales loquutiones accipiuntur: ut Rapina alicuius, quam is rapuit, velque ei ablata est, aut de eius rebus facta: ut, Praeda pauperis in domibus vestris est,
10827. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] adiuncta spes melior, vel potius ipsa promissio introducens spem meliorem. Alias active, alias passive, alias etiam materialiter tales loquutiones accipiuntur: ut Rapina alicuius, quam is rapuit, velque ei ablata est, aut de eius rebus facta: ut, Praeda pauperis in domibus vestris est, Isa. 3, id est, quibus David divinitus affectus est, dum sunt illi factae tam benignae promissiones misericordiae, ibi sunt misericordes promissiones. Sic eadem loquutio accipitur Isa. 55, Percutiam vobiscum foedus aeternum misericordias Davidis fideles: id est, Certas et ratas promissiones olim Davidi
10828. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] Praeda pauperis in domibus vestris est, Isa. 3, id est, quibus David divinitus affectus est, dum sunt illi factae tam benignae promissiones misericordiae, ibi sunt misericordes promissiones. Sic eadem loquutio accipitur Isa. 55, Percutiam vobiscum foedus aeternum misericordias Davidis fideles: id est, Certas et ratas promissiones olim Davidi datas, vobis instaurabo et servabo: nempe de Meschia filio Davidis eiusque regno, ac felicitate inde vobis proventura. Vas auri aut argenti. Donum iustitiae, id est, iustitiam donatam, Rom. 5. 37 Ex tali ambiguitate ortum est etiam
10829. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] accipitur Isa. 55, Percutiam vobiscum foedus aeternum misericordias Davidis fideles: id est, Certas et ratas promissiones olim Davidi datas, vobis instaurabo et servabo: nempe de Meschia filio Davidis eiusque regno, ac felicitate inde vobis proventura. Vas auri aut argenti. Donum iustitiae, id est, iustitiam donatam, Rom. 5. 37 Ex tali ambiguitate ortum est etiam certamen Osiandri, qui iustitiam Dei, qua iustificemur, passive intellexit de illa substantiali iustitia, qua Deus ipse iustus est: contra nostrae Ecclesiae intellexerunt active, iustitiam Dei esse meritum
10830. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] quia sicut Paulus huc respiciens inquit Rom. 10, Dum propriam iustitiam statuere volunt, iustitiae Dei subiecti non sunt. 5 Et denique quia est instauratio, vel instaurat imaginem iustitiae divinae, nobis initio inditae. 38 Quod autem talis locutio Scripturae usitata sit, ut id alicuius dicatur, quod ille probat, ac pro tali habet, patet ex hisce exemplis: Iac. 1, Ira viri iustitiam Dei non operatur: id est, Irati non solent ea opera praestare, quae Deus pro iustis habeat, eique grata sint. Ioan. 6, Quid faciemus, ut operemur opus Dei? Hoc est opus Dei, ut
10831. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] 5 Et denique quia est instauratio, vel instaurat imaginem iustitiae divinae, nobis initio inditae. 38 Quod autem talis locutio Scripturae usitata sit, ut id alicuius dicatur, quod ille probat, ac pro tali habet, patet ex hisce exemplis: Iac. 1, Ira viri iustitiam Dei non operatur: id est, Irati non solent ea opera praestare, quae Deus pro iustis habeat, eique grata sint. Ioan. 6, Quid faciemus, ut operemur opus Dei? Hoc est opus Dei, ut credatis, etc. Opus Dei ibi significat opus a Deo mandatum, eique placens ac probatum. 1 Pet. 2, Hoc est gratia, si quis
10832. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] eorum, quae dicuntur fuisse oculorum ipsorum, quia toti ex eis pendebant, in ea perpetuo respicientes: at Deo erant abominationes. 39 Aliquando hoc modo construuntur etiam ea nomina, quae eandem rem significant: ut Psal. 4. Lutum coeni, terra pulveris: spiritus Pythonis, id est, ille malus genius, qui vocatur Python, Act. 16. Sic sunt, similitudo imaginis: et vulgaria illa, Maiestas regis, vis Herculis, spiritus daemonii impuri, Luc. 4. pro, Habebat daemonium impurum. 40 Quod si praeter illud accidens pronomen quoque possessivum subiecto seu
10833. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] 40 Quod si praeter illud accidens pronomen quoque possessivum subiecto seu substantiae, quod Hebraei vocant affixum, addendum sit, affigunt illud plerunque nomini significanti accidens, cum proprie ad substantiam pertineat, ut Deut. primo, Vos estis accincti armis belli vestris, id est, armis vestris bellicis. Esai. 2, In illa die proiiciet homo idola argenti sui, et idola auri sui: id est, idola, sua argentea, et idola sua aurea. Iud. 8, Det mihi unusquisque vestrum inaurem praedae suae: pro, inaurem suam praedatam, seu praeda acquisitam. Psal. 41, et
10834. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] Hebraei vocant affixum, addendum sit, affigunt illud plerunque nomini significanti accidens, cum proprie ad substantiam pertineat, ut Deut. primo, Vos estis accincti armis belli vestris, id est, armis vestris bellicis. Esai. 2, In illa die proiiciet homo idola argenti sui, et idola auri sui: id est, idola, sua argentea, et idola sua aurea. Iud. 8, Det mihi unusquisque vestrum inaurem praedae suae: pro, inaurem suam praedatam, seu praeda acquisitam. Psal. 41, et Ier. 20, Vir pacis meae, id est, vir mihi pacatus et amicus. Vir litis meae, id est, vir mecum litigans.
10835. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] Esai. 2, In illa die proiiciet homo idola argenti sui, et idola auri sui: id est, idola, sua argentea, et idola sua aurea. Iud. 8, Det mihi unusquisque vestrum inaurem praedae suae: pro, inaurem suam praedatam, seu praeda acquisitam. Psal. 41, et Ier. 20, Vir pacis meae, id est, vir mihi pacatus et amicus. Vir litis meae, id est, vir mecum litigans. Filius dilectionis suae, id est, filius suus dilectus. Col. 1, Uniusquisque habebat vas perditionis suae in manu sua: pro, instrumentum suum, quo alios perderet. Dabo gentes haereditatem tuam: pro, Dabo tibi gentes in
10836. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] sui, et idola auri sui: id est, idola, sua argentea, et idola sua aurea. Iud. 8, Det mihi unusquisque vestrum inaurem praedae suae: pro, inaurem suam praedatam, seu praeda acquisitam. Psal. 41, et Ier. 20, Vir pacis meae, id est, vir mihi pacatus et amicus. Vir litis meae, id est, vir mecum litigans. Filius dilectionis suae, id est, filius suus dilectus. Col. 1, Uniusquisque habebat vas perditionis suae in manu sua: pro, instrumentum suum, quo alios perderet. Dabo gentes haereditatem tuam: pro, Dabo tibi gentes in haereditatem. 41 Duo adiectiva aut
10837. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] et idola sua aurea. Iud. 8, Det mihi unusquisque vestrum inaurem praedae suae: pro, inaurem suam praedatam, seu praeda acquisitam. Psal. 41, et Ier. 20, Vir pacis meae, id est, vir mihi pacatus et amicus. Vir litis meae, id est, vir mecum litigans. Filius dilectionis suae, id est, filius suus dilectus. Col. 1, Uniusquisque habebat vas perditionis suae in manu sua: pro, instrumentum suum, quo alios perderet. Dabo gentes haereditatem tuam: pro, Dabo tibi gentes in haereditatem. 41 Duo adiectiva aut epitheta, in duo abstracta commutata, per regimen
10838. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] nomina illa accidentia exprimuntur: nisi quod constructio, seu cohaerentia illarum vocum, est diversa. Psal. 115, Idola eorum sunt argentum et aurum: pro, argentea et aurea. Cant. 1, Trabes domorum vestrarum sunt cedri, pro, cedrinae. et Cant. 5, Palatum eius dulcedines, id est, sermo est suavissimus. Psal. 119, Omnes viae tuae veritas, id est verae. 1, Corinth. 1, Christus factus est nobis iustitia, sapientia, sanctificatio: id est, noster iustificator, doctor et sanctificator. Christus est scandalum, aut stulticia. Qui Hebraismus habet maiorem
10839. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] illarum vocum, est diversa. Psal. 115, Idola eorum sunt argentum et aurum: pro, argentea et aurea. Cant. 1, Trabes domorum vestrarum sunt cedri, pro, cedrinae. et Cant. 5, Palatum eius dulcedines, id est, sermo est suavissimus. Psal. 119, Omnes viae tuae veritas, id est verae. 1, Corinth. 1, Christus factus est nobis iustitia, sapientia, sanctificatio: id est, noster iustificator, doctor et sanctificator. Christus est scandalum, aut stulticia. Qui Hebraismus habet maiorem emphasin, ut Ter. Tu es mera sapientia. 43 Huc quoque referri potest et
10840. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] argentea et aurea. Cant. 1, Trabes domorum vestrarum sunt cedri, pro, cedrinae. et Cant. 5, Palatum eius dulcedines, id est, sermo est suavissimus. Psal. 119, Omnes viae tuae veritas, id est verae. 1, Corinth. 1, Christus factus est nobis iustitia, sapientia, sanctificatio: id est, noster iustificator, doctor et sanctificator. Christus est scandalum, aut stulticia. Qui Hebraismus habet maiorem emphasin, ut Ter. Tu es mera sapientia. 43 Huc quoque referri potest et illa constructio, cum substantivum est in subiecto: accidens vero in praedicato ponitur cum
10841. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] Tu es mera sapientia.
43 Huc quoque referri potest et illa constructio, cum substantivum est in subiecto: accidens vero in praedicato ponitur cum litera
10842. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 917 | Paragraph | SubSect | Section] ל Lamed significante In: ut Ies. 4, Die illa germen Domini erit in magnificentiam et gloriam, id est magnificum et gloriosum. Verum Hebraismus plus dicit. Indicat enim eum non tantum sore gloriosum, sed et aliis gloriam allaturum. Gen. 17, Eris in patrem gentium, id est pater gentium. Aliquando contra, adiectivum pro substantivo, seu concretum pro abstracto ponitur. 2, Pet. 2, Habentes oculos plenos adulterae, pro, adulterii, aut adulterandi studii, seu libidinis.
10843. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 918 | Paragraph | SubSect | Section]
contra, adiectivum pro substantivo, seu concretum pro abstracto ponitur. 2, Pet. 2, Habentes oculos plenos adulterae, pro, adulterii, aut adulterandi studii, seu libidinis. Daniel. 9, Ad obsignandam visionem et prophetam, id est prophetiam.
44 Nominativus interdum usurpatur pro vocativo: de qua re vide in voce Abba, et Pater, in prima parte. Et Mar. 14. Rom. 8. Gal. 4. Vide Glossam Matth. 1. 20. Haec Antiptosis poetis usitata est. Iliad. 1,
eius. Luc. 22, Qui non habet, vendat vestem, et emat gladium.
2 Saepe relativum per ecclipsin omnino deest: ut Deuteronom. trigesimosecundo, Petrae genuit te, oblitus es: pro, quae genuit te. Et Iesa. 26, Intrabit gens iusta servans fidem, cogitatio certa, quod servabis pacem: id est, quae est cogitatio firma, etc. Psalm. 9, Immersae sunt gentes in foveam fecerunt: pro, quam fecerunt. Posterioris ad Corinthios cap. 10, Arma valida ad subversionem munitionum, ratiocinationes destruentes et omnem altitudinem, se elevantem Dei: pro, quibus
peccati, ne amplius serviamus peccato. Ubi illa tria, Vetus homo; Corpus peccati et peccatum, idem esse opinor: sed tamen non sine sua emphasi illae voces inculcantur. Nam ratione Adamicae originis regenerationi opposite dicitur vetus homo. Porro quia hoc corpus externum computrescet; ideo ad id secunda appellatione alluditur. Postremo peccatum tanquam rex quidam imperare nobis dicitur: ideo ait, Ne serviamus peccato. clarius fuisset: Vetus ille noster homo crucifixus est, ut tandem plane aboleatur, ne illi porro servire cogamur. Sed hoc magis emphaticum est. Sic Rom. 1, Video aliam
putemus propter propinquitatem, quae non sunt vere antecedentia. Exod. 34, Et fuit ut descenderet Moyses de Monte Sina, et duae tabulae lapideae in manu Mosis, cum descenderet de monte: et Moses nesciebat, quod cutis faciei ipsius fulgorem, instar cornu, emitteret, propter loqui eum cum ipso, id est Deo: quod antecedens longius ab est. Eodem capite in fine: Et reposuit Moses velamen super faciem suam, donec rediret, ut loqueretur cum ipso, scilicet Deo vestro. Et Deut. 20, Non facietis sic Domino Deo vestro. Sic refert quaedam longius distantia. Iud. 6, Et fuit nomen ei, scilicet
51, Tibi, solum tibi peccator sum.
17 Per Enallagen aliquando alia relativa pro aliis ponuntur: ut pro relativo Qui, ponitur Is: posses dicere demonstrativum poni pro relativo. Iud. 1, Septuaginta reges pollices manuum eorum abscissi fuerunt colligentes sub mensa mea: id est. 70 reges quorum pollices manuum et pedum erant abscissi, colligebant sub mensa. Psal. 72, Liberabit pauperem vociferantem, et inopem, et non adiutor ei: id est, cui non estadiutor. Sic Luc. 2, Erat Anna prophetissa filia Phanuel, de tribu Aser, haec processerat in multam
poni pro relativo. Iud. 1, Septuaginta reges pollices manuum eorum abscissi fuerunt colligentes sub mensa mea: id est. 70 reges quorum pollices manuum et pedum erant abscissi, colligebant sub mensa. Psal. 72, Liberabit pauperem vociferantem, et inopem, et non adiutor ei: id est, cui non estadiutor. Sic Luc. 2, Erat Anna prophetissa filia Phanuel, de tribu Aser, haec processerat in multam aetatem, pro, quae processerat. Sic Act. 10, Annuncians pacem per Iesum Christum, hic est omnium Dominus: pro, qui est omnium Dominus.
18 Pronomina aliquando non
tibi soli. Aliquando secundo loco seu bis ponuntur superflue, ut plane negligi queant. Vide Solus. Psal. 51. Tibi solum tibi peccavi.
20 Ponitur etiam aliquando Ascher simul pro duobus relativis, seu pro antecedente et relativo: ut Gen. 44, Et dixit Laascher, id est ei, qui. Item: Et iussit eth Ascher super domum, id est, eum, qui erat super domum.
21 Relativum cum antecedente construi debet in genere, numero, in casu non item. Crebro tamen fit, ut etiam in casu construatur: sive quia antecedens se accommodat ad casum et constructionem
superflue, ut plane negligi queant. Vide Solus. Psal. 51. Tibi solum tibi peccavi.
20 Ponitur etiam aliquando Ascher simul pro duobus relativis, seu pro antecedente et relativo: ut Gen. 44, Et dixit Laascher, id est ei, qui. Item: Et iussit eth Ascher super domum, id est, eum, qui erat super domum.
21 Relativum cum antecedente construi debet in genere, numero, in casu non item. Crebro tamen fit, ut etiam in casu construatur: sive quia antecedens se accommodat ad casum et constructionem relativi, seu contra antecedens se accommodat ad casum
vitae in Christo Iesu: subintellige, Qui Spiritus est in Christo Iesu. Iacob. 2, Fides sine operibus mortua est: pro, quae fides est sine operibus.
28 Ponunt nonnun quam Et coniunctionem, pro relativo Qui, quae, quod. Psal. 118, Deus est Dominus, et illuxit nobis: id est, qui suo praesenti auxilio affulsit nobis. 1 Sam. 20, Non faciet pater meus rem parvam vel magnam, et non indicabit mihi: pro, quam non indicabit mihi. Esa 39, Ecce dies veniunt, et auferetur quic quid est in domo tua: pro, in quibus diebus.
29 Zeh, pronomen substantiam
faciet pater meus rem parvam vel magnam, et non indicabit mihi: pro, quam non indicabit mihi. Esa 39, Ecce dies veniunt, et auferetur quic quid est in domo tua: pro, in quibus diebus.
29 Zeh, pronomen substantiam indicans, aliquoties et qualitatem denotat. Deut. 5, Cor eorum Zeh, id est tales eis. Hoc et alia demonstrativa pro provocabulo, Qui, quae, quod, Psal. 9.
30 Nonnunquam, non est demonstrativum, sed in definitum, aut etiam solummodo expletiva particula indicat tamen simul veluti indignationem quandam. Ierem. 20, Quid Zeh hoc? vel quare
hoc, de ventre exivi, ut viderem dolorem et laborem? Genes. 35, Si sic, quid Zeh hoc ego? scilicet petii? Ibid em in fine iterum. Hic ponitur pro indefinito cuiusdam. 1 Sam 17, David autem erat filius Ephratitae Hazeh, cuiusdam de Bethlehem. Eodem, paulo post: Et abstulit hic, id est aliquid.
31 Depronomine demonstrativo, quod interdum idem valeat in sacris Literis quod adverbium demonstrantis, Ecce, disserui nuper in quodam libello, titulo Triginta demonstrationes. Nunc igitur hic suo loco pauca de hac vi pronominis adiiciam. Hebr. 9 capite manifestum est
sibi ad adorandum. Mich. 2, Ego adduco malum super generationem hanc, et non amovebitis inde cervices vestras. Matth. 1, Iesus servabit populum suum a peccatis eorum. Sic Elizabeth dicit Mariae: Beata quae credidit, quoniam erit perfectio eorum, quae dicta sunt ei a Domino, id est, perficietur. Antea in secunda persona cum ea erat locuta. 1 Timoth. 2, Mulier seducta est, servabitur autem, si permanserint in fide. Ubi Mulier cum Permanserint, in plurali construitur. Possis tamen hoc referre ad Synthesin, etiam aliis linguis usitatam, quando nomina specierum, aut
3, primum loquitur in praesenti, Colligimus fide iustificari hominem: mox in futuro, Deus iustificabit circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem: tametsi hoc possis referre ad illum Hebraismum, quod futurum indicativo interdum exprimere oporteat per Soleo: et suum infinitivum: Iustificabit, id est, solet iustificare.
7 Modus quoque subito mutatur: ut 1 Corinth. 10, At non esse nos, etc. Neque estote idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum
Quare et haec proprietas sacri sermonis observanda est.
8 Hic igitur mos sacri sermonis observandus est, ne ignari eius turbemur, ac etiam a sensu ipso aberremus.
9 Nomen pluralis numeri raro cum singulari verbo construitur. Gen. 26, Et fuerunt exacerbans spiritum, id est, unaquaeque earum fuit exacerbans. Et 27, Maledicentes tibi maledictus, et benedicentes tibi benedictus: id est, unusquisque e maledicentibus, et unusquisque ex benedicentibus. Exod. 17, Fuit manus eius, id est, utraque manus. Gen. 49, Filiae incedebat, id est, unaquaeque a filiabus.
est, ne ignari eius turbemur, ac etiam a sensu ipso aberremus.
9 Nomen pluralis numeri raro cum singulari verbo construitur. Gen. 26, Et fuerunt exacerbans spiritum, id est, unaquaeque earum fuit exacerbans. Et 27, Maledicentes tibi maledictus, et benedicentes tibi benedictus: id est, unusquisque e maledicentibus, et unusquisque ex benedicentibus. Exod. 17, Fuit manus eius, id est, utraque manus. Gen. 49, Filiae incedebat, id est, unaquaeque a filiabus. 1. Sam. 4, Et oculi eius caligavit, id est, uterque oculus. Psal. 119, Rectum iudicia tua, id est,
raro cum singulari verbo construitur. Gen. 26, Et fuerunt exacerbans spiritum, id est, unaquaeque earum fuit exacerbans. Et 27, Maledicentes tibi maledictus, et benedicentes tibi benedictus: id est, unusquisque e maledicentibus, et unusquisque ex benedicentibus. Exod. 17, Fuit manus eius, id est, utraque manus. Gen. 49, Filiae incedebat, id est, unaquaeque a filiabus. 1. Sam. 4, Et oculi eius caligavit, id est, uterque oculus. Psal. 119, Rectum iudicia tua, id est, unumquodque ex iudiciis tuis. Proverb. 1, Sapientiae foris praedicabit: id est, unaquaeque e
Et fuerunt exacerbans spiritum, id est, unaquaeque earum fuit exacerbans. Et 27, Maledicentes tibi maledictus, et benedicentes tibi benedictus: id est, unusquisque e maledicentibus, et unusquisque ex benedicentibus. Exod. 17, Fuit manus eius, id est, utraque manus. Gen. 49, Filiae incedebat, id est, unaquaeque a filiabus. 1. Sam. 4, Et oculi eius caligavit, id est, uterque oculus. Psal. 119, Rectum iudicia tua, id est, unumquodque ex iudiciis tuis. Proverb. 1, Sapientiae foris praedicabit: id est, unaquaeque e sapientiis. Et 9, Sapientiae aedificavit domum suam, Et
Et 27, Maledicentes tibi maledictus, et benedicentes tibi benedictus: id est, unusquisque e maledicentibus, et unusquisque ex benedicentibus. Exod. 17, Fuit manus eius, id est, utraque manus. Gen. 49, Filiae incedebat, id est, unaquaeque a filiabus. 1. Sam. 4, Et oculi eius caligavit, id est, uterque oculus. Psal. 119, Rectum iudicia tua, id est, unumquodque ex iudiciis tuis. Proverb. 1, Sapientiae foris praedicabit: id est, unaquaeque e sapientiis. Et 9, Sapientiae aedificavit domum suam, Et 3, Et fulcientes eam beatus: id est, unusquisque e fulcientibus.
id est, unusquisque e maledicentibus, et unusquisque ex benedicentibus. Exod. 17, Fuit manus eius, id est, utraque manus. Gen. 49, Filiae incedebat, id est, unaquaeque a filiabus. 1. Sam. 4, Et oculi eius caligavit, id est, uterque oculus. Psal. 119, Rectum iudicia tua, id est, unumquodque ex iudiciis tuis. Proverb. 1, Sapientiae foris praedicabit: id est, unaquaeque e sapientiis. Et 9, Sapientiae aedificavit domum suam, Et 3, Et fulcientes eam beatus: id est, unusquisque e fulcientibus. Eodem capite: Et stulti exaltat ignominiam: id est, unusquisque e
17, Fuit manus eius, id est, utraque manus. Gen. 49, Filiae incedebat, id est, unaquaeque a filiabus. 1. Sam. 4, Et oculi eius caligavit, id est, uterque oculus. Psal. 119, Rectum iudicia tua, id est, unumquodque ex iudiciis tuis. Proverb. 1, Sapientiae foris praedicabit: id est, unaquaeque e sapientiis. Et 9, Sapientiae aedificavit domum suam, Et 3, Et fulcientes eam beatus: id est, unusquisque e fulcientibus. Eodem capite: Et stulti exaltat ignominiam: id est, unusquisque e stultis. Et 14, Sapientes mulieres aedificavit domum suam: id est, unaquaeque e
1. Sam. 4, Et oculi eius caligavit, id est, uterque oculus. Psal. 119, Rectum iudicia tua, id est, unumquodque ex iudiciis tuis. Proverb. 1, Sapientiae foris praedicabit: id est, unaquaeque e sapientiis. Et 9, Sapientiae aedificavit domum suam, Et 3, Et fulcientes eam beatus: id est, unusquisque e fulcientibus. Eodem capite: Et stulti exaltat ignominiam: id est, unusquisque e stultis. Et 14, Sapientes mulieres aedificavit domum suam: id est, unaquaeque e sapientibus.
10 Tertia persona pro prima et secunda multum utuntur, more Germanorum, contra Graecam et
119, Rectum iudicia tua, id est, unumquodque ex iudiciis tuis. Proverb. 1, Sapientiae foris praedicabit: id est, unaquaeque e sapientiis. Et 9, Sapientiae aedificavit domum suam, Et 3, Et fulcientes eam beatus: id est, unusquisque e fulcientibus. Eodem capite: Et stulti exaltat ignominiam: id est, unusquisque e stultis. Et 14, Sapientes mulieres aedificavit domum suam: id est, unaquaeque e sapientibus.
10 Tertia persona pro prima et secunda multum utuntur, more Germanorum, contra Graecam et Latinam consuetudinem. Gen. 44, Loquatur quaeso servus tuus: id est, Concede
foris praedicabit: id est, unaquaeque e sapientiis. Et 9, Sapientiae aedificavit domum suam, Et 3, Et fulcientes eam beatus: id est, unusquisque e fulcientibus. Eodem capite: Et stulti exaltat ignominiam: id est, unusquisque e stultis. Et 14, Sapientes mulieres aedificavit domum suam: id est, unaquaeque e sapientibus.
10 Tertia persona pro prima et secunda multum utuntur, more Germanorum, contra Graecam et Latinam consuetudinem. Gen. 44, Loquatur quaeso servus tuus: id est, Concede quaeso, ut ego servus tuus loquar. Ibidem: Dommus meus interrogavit servum suum: id
ignominiam: id est, unusquisque e stultis. Et 14, Sapientes mulieres aedificavit domum suam: id est, unaquaeque e sapientibus.
10 Tertia persona pro prima et secunda multum utuntur, more Germanorum, contra Graecam et Latinam consuetudinem. Gen. 44, Loquatur quaeso servus tuus: id est, Concede quaeso, ut ego servus tuus loquar. Ibidem: Dommus meus interrogavit servum suum: id est, Tu Domine me interrogasti. Matth. 8, Filius hominis non habet, ubi caput reclinet: id est, Ego qui sum filius hominis, non habeo, etc. Sic Psal. 50, Immola Deo
id est, unaquaeque e sapientibus.
10 Tertia persona pro prima et secunda multum utuntur, more Germanorum, contra Graecam et Latinam consuetudinem. Gen. 44, Loquatur quaeso servus tuus: id est, Concede quaeso, ut ego servus tuus loquar. Ibidem: Dommus meus interrogavit servum suum: id est, Tu Domine me interrogasti. Matth. 8, Filius hominis non habet, ubi caput reclinet: id est, Ego qui sum filius hominis, non habeo, etc. Sic Psal. 50, Immola Deo sacrificium laudis, inquit Deus ipse: pro, Immola mihi sacrificium, etc.
11
utuntur, more Germanorum, contra Graecam et Latinam consuetudinem. Gen. 44, Loquatur quaeso servus tuus: id est, Concede quaeso, ut ego servus tuus loquar. Ibidem: Dommus meus interrogavit servum suum: id est, Tu Domine me interrogasti. Matth. 8, Filius hominis non habet, ubi caput reclinet: id est, Ego qui sum filius hominis, non habeo, etc. Sic Psal. 50, Immola Deo sacrificium laudis, inquit Deus ipse: pro, Immola mihi sacrificium, etc.
11 Persona secunda pro prima: Quid proderit tibi quid accipiam utilitatis de expiatione mea?
laudis, inquit Deus ipse: pro, Immola mihi sacrificium, etc.
11 Persona secunda pro prima: Quid proderit tibi quid accipiam utilitatis de expiatione mea? Iob 35, pro, mihi.
12 Prima persona interdum ponitur pro tertia. Rom. 10, Sed dico, an non audierunt? id est, dicat aliquis. Hic Hebraismus plurimum facit ad expositionem Ecclesiastis: ubi saepe in prima persona dicuntur aliquae absurdae sententiae. Ut cum dicit, se censuisse optimum esse laetari ac epulari, et esse eandem sortem hominum ac iumentorum, piorum et impiorum. Dicuntur igitur illa et
te contrivi exercitum, et in Deo meo transiliam murum. Et vincula tua dirumpam, et non redigent illum ultra in servitutem alieni, Ierem. 30, pro te. Quis Deus similis tui, et non retinet in aeternum iram suam, Mich. 7, pro, non retines. Lapis quem dedi coram Iehova, Zach. 3, pro, coram te: id est, cuius adventum revelavi tibi. Et in uxorem adolescentiae tuae non praevaricetur, Malach. 2, pro praevariceris.
17 Omnibus linguis, non tantum Hebraeae usitatum est, ut verba dativos praeter suos consuetos casus admittant, quibus significetur, aliquid in alicuius commodum,
filium Zohar. Exod. 18, Et abiit sibi ad terram suam. 2. Sam. 20, Ne forte inveniat sibi civitates munitas. 2 Par. 28, Si quaesieris eum, invenietur tibi. Ier. 29, Et inveniar vobis. Zach. 9, Rex tuus veniet tibi iustus. Matt. 23, Testamini vobis, quod sitis filii propheticidarum, id est, contra vos, in vestrum exitium.
18 Non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium connectuntur, efficiuntque et durum et obscurum sermonem. Hinc enim fit, ut verba et aliae voces, contra suam naturam cum aliis construantur, aut coniungantur. Quare ut sententia quasi
aut coniungantur. Quare ut sententia quasi expleatur, magisque perspicua reddatur, mediis aliquibus vocibus aut sensibus supplenda, et veluti sarcienda est: ut Proverb. 10, Labia norunt scientiam, pro, secundum perceptam scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 1 Thess 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1 et 2 et Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis comedunt: pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3,
supplenda, et veluti sarcienda est: ut Proverb. 10, Labia norunt scientiam, pro, secundum perceptam scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 1 Thess 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1 et 2 et Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis comedunt: pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3, In sudore vultus tui comedes. Sic dicitur: Oculi omnium in te sperant. Auribus percipe lachrymas meas, Videre
terrae vestrae fruuntur. Gen. 3, In sudore vultus tui comedes. Sic dicitur: Oculi omnium in te sperant. Auribus percipe lachrymas meas, Videre lachrymas. Timidas recondere plantas, Metamorph. in Arachne.
19 Quomodo etiam Homerus inquit: Luant Danai meas lachrymas tuis telis: id est, puniantur ob sua scelera, quibus me adflixerunt, ut nunc dolere et lachrymare cogar. Tales sunt et illae locutiones passim in sacris Literis: Excidere mustum ex ore, Debilitatum esse oleum, Ioel. 1. Populus vidit vocem Dei, Exod. 20. Hac ratione ridet Scaliger Erasmum, qui dixerit
qui dixerit calculum recantare. Verum de hac re in Metapho. capite prolixius.
Studio brevitatis aliquando duo membra aut sententias in unum constringunt: quae regula vicina est praecedenti. 1 Cor. 5, Et vos inflati estis, et non potius luxistis, ut tolleretur de medio vestrum talis: id est, cur non luctu ac zelo id serio egistis, ut tolleretur talis de medio vestrum. Sic Virg. Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, datur ut sit coniunx. Eccl. 4, Disce parve puer risu cognoscere matrem: id est, arridendo matri testari te eam agnoscere: quod infantes erga ignotas non
Verum de hac re in Metapho. capite prolixius.
Studio brevitatis aliquando duo membra aut sententias in unum constringunt: quae regula vicina est praecedenti. 1 Cor. 5, Et vos inflati estis, et non potius luxistis, ut tolleretur de medio vestrum talis: id est, cur non luctu ac zelo id serio egistis, ut tolleretur talis de medio vestrum. Sic Virg. Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, datur ut sit coniunx. Eccl. 4, Disce parve puer risu cognoscere matrem: id est, arridendo matri testari te eam agnoscere: quod infantes erga ignotas non faciunt, sed potius horrent
in unum constringunt: quae regula vicina est praecedenti. 1 Cor. 5, Et vos inflati estis, et non potius luxistis, ut tolleretur de medio vestrum talis: id est, cur non luctu ac zelo id serio egistis, ut tolleretur talis de medio vestrum. Sic Virg. Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, datur ut sit coniunx. Eccl. 4, Disce parve puer risu cognoscere matrem: id est, arridendo matri testari te eam agnoscere: quod infantes erga ignotas non faciunt, sed potius horrent eas. mulierculae alio qui omnibus infantibus arrident, ut de earum risu id intelligi nequeat.
inflati estis, et non potius luxistis, ut tolleretur de medio vestrum talis: id est, cur non luctu ac zelo id serio egistis, ut tolleretur talis de medio vestrum. Sic Virg. Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, datur ut sit coniunx. Eccl. 4, Disce parve puer risu cognoscere matrem: id est, arridendo matri testari te eam agnoscere: quod infantes erga ignotas non faciunt, sed potius horrent eas. mulierculae alio qui omnibus infantibus arrident, ut de earum risu id intelligi nequeat.
Sic Dominus in verbis sacrae coenae: Hoc est corpus meum: et, Hic est sanguis meus,
ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, datur ut sit coniunx. Eccl. 4, Disce parve puer risu cognoscere matrem: id est, arridendo matri testari te eam agnoscere: quod infantes erga ignotas non faciunt, sed potius horrent eas. mulierculae alio qui omnibus infantibus arrident, ut de earum risu id intelligi nequeat.
Sic Dominus in verbis sacrae coenae: Hoc est corpus meum: et, Hic est sanguis meus, novi Testamenti: summa brevitate duas sententias in utraque parte complectitur. Quarum priore docet, quid nam det in cibum ac potum: posteriore, quid agat illa distributione
constructio magis ad sensum, quam ad verba respicit. Cuiusmodi Hebraismorum aliquos tantum hic notabo.
23 Saepe igitur verbis figuratis talem constructionem, sensum ac sententias adiungunt, ac si esset ibi ipsa propria. Zach. 9, Castrametabor circa domum meam ab exercitu transeunte: id est, Tuebor aut defendam domum meam ab omni hoste ei insidiante. Verbum Castrametari, non recipit eam constructionem aut sensum ab aliquo, sed verbum Tueri aut Defendere, pro quo hic Castrametari ponitur. Mar. 9, Hoc genus daemoniorum in nullo potest exire: id est, eiici aut cogi ut exeat. Sic
domum meam ab exercitu transeunte: id est, Tuebor aut defendam domum meam ab omni hoste ei insidiante. Verbum Castrametari, non recipit eam constructionem aut sensum ab aliquo, sed verbum Tueri aut Defendere, pro quo hic Castrametari ponitur. Mar. 9, Hoc genus daemoniorum in nullo potest exire: id est, eiici aut cogi ut exeat. Sic et relativum interdum refert non ipsam vocem antecedentis, sed eius sensum, ut in relativo dixi.
24 In similitudinibus aut alias, vox non raro alio respicit constructione, plerunque autem ad proxima, alio
Hoc ultimum tantum ratione Evangelistae dicitur. Nam Iosephus deprehenderat quidem eam habere in utero, sed nondum sciebat esse ex Spiritu sancto. Videndum igitur est, quid cum quo cohaereat.
27 Vicini vocabuli aut rei voces vicinis ad duntur. Ioel. 1, Gaudium aruit a filiis hominum: id est, periit arescentibus frugibus. Posses dicere, esse duas orationes aut sensus in unum contractos, nempe arescent fruges, eoque peribit gaudium, seu lugebunt homines. Verbum conveniens causae, nempe frugibus, tribuitur effectui, nempe gaudio: cum talis metaphora ei non conveniat.
perinde construitur cum exire ex corde, ut si esset propria vox, nempe invidia, Marc. 7. Si plaga steterit in oculis eius, Levit. 13. Plaga stare aut conquiescere perinde construitur cum oculis, ac si esset proprium, Iudicio eius. Vae qui dicit patri, quid gignis, et matri, quid parturis? id est, Vae illi, qui cum Deo suo creatore litigat. Nam haec ad verbum nemo dicit. Isa. 54. Similitudo ponitur proipsare, aut inusitatum pro usitato aliquo modo conveniente: et illud Vae, ita cum sequentibus figurate dictis connectitur, ac si diceretur proprie, Vae contemnenti Deum et parentes.
sed tamen coniunctis, subiectis tribuuntur interdum diversa praedicata, quae tamen utrique aeque conveniunt, aut etiam plane idem sunt: ut Rom. 3, Unus Deus iustificabit circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem. Isa. 5, Viri eius gloriosi homunciones famis, et multitudo eius aruit siti. id est, utrique summi et infimi esurient et sitient.
29 Saepe oratio multis qualitatibus aut circumstantiis, seu quasi quibusdam descriptionibus per adverbia, epitheta et participia oneratur, non uniformibus phrasibus aut sermone expressis, ut solet in summo brevitatis studio fieri, ne
impedire, quo minus unica oratio sensusque sit.
32 Additur aliquando verbum aliquod improprium nominativo, non tam ratione ipsius, quam respectu adiunctae, aut etiam subintellectae alicuius vocis. Rom. 15, Charitas Dei effusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum datum nobis: id est, Spiritus sanctus est effusus in corda nostra, qui et testatur de charitate Dei erga nos, et ob eam est nobis datus.
33 Hebraei verba et participia verbis ita iungunt, sicut adverbia iungi solent, vel potius verba pro adverbiis ponunt. Gen. 8. Et addidit mittere columbam, i.
terrae, non addam percutere terram. Gen. 31. Abscondisti te ad fugiendum, pro, Clam aufugisti. Iob. 10, Et revertaris, et mirabiliter affligas me, i. Iterum affligas. Gen. 26, Et reversus est Isaac, et fodit puteos. i. iterum fodit. Sic Psal. 103, Altificat ad sedendum, id est, Gloriose seu magnifice regnat: Et humiliat ad videndum. i. Demisso mansuetoque animo etiam infimas res curat. Gen. 25, Et addidit Abraham, et accepit uxorem. Ioel. 2, Magnifecit ad agendum. i. Nimium seu superbe fecit. Ioel. 2, Et laudabitis nomen Domini, qui fecit vobiscum ad agendum
mansuetoque animo etiam infimas res curat. Gen. 25, Et addidit Abraham, et accepit uxorem. Ioel. 2, Magnifecit ad agendum. i. Nimium seu superbe fecit. Ioel. 2, Et laudabitis nomen Domini, qui fecit vobiscum ad agendum mirabiliter. i. mirifice egit. Gen. 30, Revertar, et pascam oves tuas: id est, Denuo pascam. Psal. 33, Benefacite psallendo, probene psallite. Psal. 106, Festinaverunt, obliti sunt operum eius. i. Cito, festinanter obliti sunt. Ose. 9. Profundaverunt, corruperunt: id est, Profunde seu vehementer corrumpunt vitam. Gen. 37, Non
mirabiliter. i. mirifice egit. Gen. 30, Revertar, et pascam oves tuas: id est, Denuo pascam. Psal. 33, Benefacite psallendo, probene psallite. Psal. 106, Festinaverunt, obliti sunt operum eius. i. Cito, festinanter obliti sunt. Ose. 9. Profundaverunt, corruperunt: id est, Profunde seu vehementer corrumpunt vitam. Gen. 37, Non potuerunt, locuti sunt ad pacem: id est, Non potuerunt loqui pacifice. Iosu. 4, Et festinaverunt populus, et transierunt. Psal. 102, Festina, exaudi me, pro, Festinanter exaudi. Multum autem hoc verbum, Festino, in
33, Benefacite psallendo, probene psallite. Psal. 106, Festinaverunt, obliti sunt operum eius. i. Cito, festinanter obliti sunt. Ose. 9. Profundaverunt, corruperunt: id est, Profunde seu vehementer corrumpunt vitam. Gen. 37, Non potuerunt, locuti sunt ad pacem: id est, Non potuerunt loqui pacifice. Iosu. 4, Et festinaverunt populus, et transierunt. Psal. 102, Festina, exaudi me, pro, Festinanter exaudi. Multum autem hoc verbum, Festino, in tali constructione reperitur. 1. Sam. 1, Et factum est, cum multiplicavit ad orandum: quod verbum
et transierunt. Psal. 102, Festina, exaudi me, pro, Festinanter exaudi. Multum autem hoc verbum, Festino, in tali constructione reperitur. 1. Sam. 1, Et factum est, cum multiplicavit ad orandum: quod verbum valde crebro sic adverbialiter usurpatur. Rom. 10, Audet et dicit: id est, Audacter dicit. Dan. 9, Redibit, reaedificabitur platea: id est, Rursus aedificabitur. Nec multum differunt haec verborum exempla ab illis nominum phrasibus: Veritas et iudicium: i. Verum iudicium: Veritas et misericordia: id est, constans. Item Psal. 16, Vocem meam,
pro, Festinanter exaudi. Multum autem hoc verbum, Festino, in tali constructione reperitur. 1. Sam. 1, Et factum est, cum multiplicavit ad orandum: quod verbum valde crebro sic adverbialiter usurpatur. Rom. 10, Audet et dicit: id est, Audacter dicit. Dan. 9, Redibit, reaedificabitur platea: id est, Rursus aedificabitur. Nec multum differunt haec verborum exempla ab illis nominum phrasibus: Veritas et iudicium: i. Verum iudicium: Veritas et misericordia: id est, constans. Item Psal. 16, Vocem meam, supplicationem meam. De quibus locutionibus in constructione Nominis
crebro sic adverbialiter usurpatur. Rom. 10, Audet et dicit: id est, Audacter dicit. Dan. 9, Redibit, reaedificabitur platea: id est, Rursus aedificabitur. Nec multum differunt haec verborum exempla ab illis nominum phrasibus: Veritas et iudicium: i. Verum iudicium: Veritas et misericordia: id est, constans. Item Psal. 16, Vocem meam, supplicationem meam. De quibus locutionibus in constructione Nominis diximus.
34 Varia verba deficiunt, ut in capite de Eclipsi dicetur: sed
Graecismum vel Hebraismum vocare possis.
35 Saepissime per verbum Sum et participium, aut etiam nomen conveniens circumscribunt alia verba quaecunque. Matth. 19, Iuvenis ille erat, habens possessiones multas, pro, habebat aut possidebat. 2 Corinth. 5, Deus erat reconcilians mundum, id est, reconciliavit. Marc. 5, Erat Ioannes baptizans in deserto, pro, baptizabat. Est nihilominus haec periphrasis et Graecis ac Latinis usitata. Eruditi dicunt esse Articismum. Plautus in Curculione: Sunt bibentes, pro, bibunt. Ero mors tua, 1. Corinth. 15, id est, perdam te. Tu es spes mea,
Deus erat reconcilians mundum, id est, reconciliavit. Marc. 5, Erat Ioannes baptizans in deserto, pro, baptizabat. Est nihilominus haec periphrasis et Graecis ac Latinis usitata. Eruditi dicunt esse Articismum. Plautus in Curculione: Sunt bibentes, pro, bibunt. Ero mors tua, 1. Corinth. 15, id est, perdam te. Tu es spes mea, id est, facis me sperare, aut das rem speratam. Ruina Iudaeorum est, reconciliatio Ethnicorum, id est, reconciliat, aut dat occasionem. Vide infra in Tropis. Idem verbum etiam alias obscuras constructiones, sicut et in omnibus linguis. Esse in spiritu immundo,
est, reconciliavit. Marc. 5, Erat Ioannes baptizans in deserto, pro, baptizabat. Est nihilominus haec periphrasis et Graecis ac Latinis usitata. Eruditi dicunt esse Articismum. Plautus in Curculione: Sunt bibentes, pro, bibunt. Ero mors tua, 1. Corinth. 15, id est, perdam te. Tu es spes mea, id est, facis me sperare, aut das rem speratam. Ruina Iudaeorum est, reconciliatio Ethnicorum, id est, reconciliat, aut dat occasionem. Vide infra in Tropis. Idem verbum etiam alias obscuras constructiones, sicut et in omnibus linguis. Esse in spiritu immundo, Marc. 1 et 5. Item esse in fluxu,
haec periphrasis et Graecis ac Latinis usitata. Eruditi dicunt esse Articismum. Plautus in Curculione: Sunt bibentes, pro, bibunt. Ero mors tua, 1. Corinth. 15, id est, perdam te. Tu es spes mea, id est, facis me sperare, aut das rem speratam. Ruina Iudaeorum est, reconciliatio Ethnicorum, id est, reconciliat, aut dat occasionem. Vide infra in Tropis. Idem verbum etiam alias obscuras constructiones, sicut et in omnibus linguis. Esse in spiritu immundo, Marc. 1 et 5. Item esse in fluxu, pro habere aut pati fluxum, et spiritum immundum.
36 Participium solet
unica voce pro pluribus rebus uti, abutive plane sit necesse.
Alias commoditate quadam loquendi allecti: dum vel ipsum vocabulum sic detortum arridet, vel eius constructio cum aliis facilior est, vel auditoribus aut delectandis, aut movendis, aut docendis, aut etiam decipiendis id datur.
Alias res ipsae ita nos vel manuducunt, vel etiam trahunt, ut eis quasi cogamur aliquam vicinam vocem imponere.
In considerandis autem significationibus vocabulorum, diligenter ipsarum rerum natura, quibus illa vocabula tribuuntur, consideranda est. Nam ipsae rerum
est, ne decipiamur. Non loquor autem nunc de polysimia aut aequivocatione proprie acceptarum notionum aut vocum, sed de hac quasi tropica catachresi earum.
1. Alias enim proprie de ipsa rei essentia aliquid affirmative aut negative pronunciant: ut, Baptista non est Elias, ipsomet id negante.
2. Alias de rei accidente pronunciant, ita tamen, ut de substantia loquentes: sic Malachias affirmat Iohannem esse Eliam. Concordat eos Christus, dicens: Baptista non est ipsa individua substantia Eliae, sed accidente est ipse: ipse enim zelus ac fervens spiritus est.
Eliae, sed accidente est ipse: ipse enim zelus ac fervens spiritus est. Similis etiam aliquo modo repurgatio Ecclesiae, habitatio in solitudine, atque adeo qua dantenus etiam ipse vestitus. Ponitur igitur res pro suo simili. Sic, Mors iustorum, pro, similis illi. Num. 23, Moriar morte iustorum, id est, Utinam mihi talis finis contingat, qualis est iustorum, ut in Domino moriar.
3. Alias de aliqua rei circumstantia agunt, loquentes tamen ut de ipsa rei essentia: ut, Spiritus nondum erat, Ioan. 7. Samuel non norat Dominum. Fur non venit, id est, non alio fine venit, nisi ut
Num. 23, Moriar morte iustorum, id est, Utinam mihi talis finis contingat, qualis est iustorum, ut in Domino moriar.
3. Alias de aliqua rei circumstantia agunt, loquentes tamen ut de ipsa rei essentia: ut, Spiritus nondum erat, Ioan. 7. Samuel non norat Dominum. Fur non venit, id est, non alio fine venit, nisi ut furetur. Non negat adventum, sed circumstantiam alicuius. Spiritus nondum erat, scilicet tali quasi conspicua ratione, et externis operibus communicatus.
4. Alias aliquid per se ac proprie: sic, Christus est princeps pacis, confundit gladios in
mortuam, sed dormire. Sic vinum, ferrum, et aurum malum est. Alioqui per se suaque natura lethiferum fuisse Lazari morbum, ostendit ipsa experientia. Ita piis per accidens omnia cooperantur in bonum, etiam peccatum, satan et mors. Sic Paulus inquit 2. Cor. 12, Cum infirmus sum, tum potens sum: id est, Cum per me, aut ex meipso sum imbecillus, tum ex Dei ope ac favore veluti per accidens, sum potens, felicesque
successus habeo Sic Deus dicit se dedisse populo leges non bonas, Ezech. 20. Et legem
Pontificiae decretales, lib. 3. hisce verbis: Multa verba secundum communem usum loquendi non ad actum, sed ad aptitudinem referuntur. De qua re alibi prolixius actum est.
6 Alias secundum rei veritatem, idque exactam. Ioan. 8, Si ego de meipso testificor, testimonium meum est verum, id est fide dignum. Talia sunt pleraque Scripturae dicta ac sententiae.
7 Alias secundum communem quandam opinionem, apparentiam aut existentiam. Ioan. 5, Si ego de meipso testor, testimonium meum non est verum: id est, Sic omnium hominum more ac opinione receptum est, ut cum omnes
Ioan. 8, Si ego de meipso testificor, testimonium meum est verum, id est fide dignum. Talia sunt pleraque Scripturae dicta ac sententiae.
7 Alias secundum communem quandam opinionem, apparentiam aut existentiam. Ioan. 5, Si ego de meipso testor, testimonium meum non est verum: id est, Sic omnium hominum more ac opinione receptum est, ut cum omnes sint mendaces, et sui nimium amantes, nulli de seipso gloriose, ac in suum commodum testanti credatur. Huc possis referre, quod Christus dicit Ioan. 15, Si non venissem et locutus essem eis, peccatum non haberent. Nunc autem
receptum est, ut cum omnes sint mendaces, et sui nimium amantes, nulli de seipso gloriose, ac in suum commodum testanti credatur. Huc possis referre, quod Christus dicit Ioan. 15, Si non venissem et locutus essem eis, peccatum non haberent. Nunc autem non habent, quod praetexant peccato suo: id est, Possent aliquam speciem insontium sua excusatione sibi accersere, ut ibidem ex posteriore parte Hemistichii apparet.
8 Alias secundum hominum opinionem, eamque usitatam quidem, sed plerumque falsam. Sic Christus dicitur filius Iosephi, et ille ipsius pater: ita testimonium
pater: ita testimonium Christi de seipso falsum est, Christus est scandalum, est stulticia, et quod stultum est Dei, scilicet, ut ab hominibus habetur ac vocatur. Ioan. 7, Vos nostis quis sim, et unde sim: scilicet, ut vos falso opinamini et iactatis. Si caeci essetis, peccatum non haberetis: id est, Vos nostra opinione minime caeci estis, sed tunc liberum arbitrium habetis, tum estis docti in sacris, ideo securi peribitis. Iohann. 9. Non veni propter iustos, id est, qui se esse iustos somniant. Sic secundum alienam opinionem aut dubitationem quaerit Baptista per Apostolos ex Iesu, An
7, Vos nostis quis sim, et unde sim: scilicet, ut vos falso opinamini et iactatis. Si caeci essetis, peccatum non haberetis: id est, Vos nostra opinione minime caeci estis, sed tunc liberum arbitrium habetis, tum estis docti in sacris, ideo securi peribitis. Iohann. 9. Non veni propter iustos, id est, qui se esse iustos somniant. Sic secundum alienam opinionem aut dubitationem quaerit Baptista per Apostolos ex Iesu, An ipse esset verus Meschias, aut alius sit expectandus, cum ei antea luculentissimum testimonium dedisset, quod ipse sit verus Dei agnus, et nullus alius. Sic Paulus dicit
aut dubitationem quaerit Baptista per Apostolos ex Iesu, An ipse esset verus Meschias, aut alius sit expectandus, cum ei antea luculentissimum testimonium dedisset, quod ipse sit verus Dei agnus, et nullus alius. Sic Paulus dicit Gal. 2, se cum Petro contulisse, ne quo modo frustra cucurrisset, id est, ut aliis eximeret illam pravam dubitationem de sua doctrina, ut eam illa noxia suspicione liberaret.
9 Alias secundum solam quandam externam speciem. Sic, Accedit regio, Act. 27. Ut, Provehimur portu, terraeque urbesque recedunt: sic, Finis et columnae terrae, lingent pulverem
eximeret illam pravam dubitationem de sua doctrina, ut eam illa noxia suspicione liberaret.
9 Alias secundum solam quandam externam speciem. Sic, Accedit regio, Act. 27. Ut, Provehimur portu, terraeque urbesque recedunt: sic, Finis et columnae terrae, lingent pulverem pedum tuorum: id est, se incurvabunt coram te, ut videantur lingere. Sic forte Gen. 3, Comedes terram: Linguis micatore trisulcis. Sic descriptiones caeli tristis aut laeti in sacris et tragoediis fiunt: quia tale miseris tristi tempore videtur, et laetum laetis. Sic exponunt, quod montes concurrerint
iam ditati estis, absque nobis regnastis, 1. Corint. 4. Respicit Corinthiorum stultas persuasiones de seipsis, et simul est ironia.
10 Vicinum huic est, quod saepe eadem vocabula tum veris, tum et simulatis rebus tribuuntur. Esa. 58, Per totas dies quaerunt et scire volunt me: id est, Sic simulant, talem speciem praeseferunt.
11 Alias sola nominis communicatione: ut cum idola vocantur Dii, seductores vocantur Prophetae, Apostoli et aedificantes, et seductores aut lupi nominantur pastores.
12 Alias per Mimesin: Ne attigeris, ne contrectaveris.
nominis communicatione: ut cum idola vocantur Dii, seductores vocantur Prophetae, Apostoli et aedificantes, et seductores aut lupi nominantur pastores.
12 Alias per Mimesin: Ne attigeris, ne contrectaveris. Ioan. 7, Novimus unde hic sit. Et ibidem: Nostris me, et unde sim nostis. id est, iactatis vos nosse. quod etiam ad concessionem referri posset. Sic illud Terentii: Non est quod dicas, alium quaerebam, iter hac habui, peristi. Sic Ieremias alludens ad Chaldaicam vocem exactorum dicit, Ubi est madheva: veluti imitando exactorum crudeles exactiones et minacia dicta.
estis, iam ditati estis, sine nobis regnastis.
14 Alias per concessionem quandam. 1. Cor. 4, Nos stulti ob Christum, vos aut sapientes in Christo: nos infirmi, vos autem validi: vos gloriosi, nos ignominiosi. Quod si etiam sermone imperitus sum, et non cognitione: 2 Cor. 11, id est, Fac sane me imperitum esse eloquentiae, ac non solidae sinceraeque Theologiae.
15 Alias per allusionem ad aliena verba: Ioan. 6, Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit. Fidem vocat opus, alludendo ad eorum verba: Quid faciemus, ut operemur opus Dei? Tale est
mox futurum. Sic vocatur miserrima Dido ob futuram calamitatem, et Pamphila in Adelphis virgo, quia paulo ante fuit. Quod ergo paulo ante fuit, aut mox erit, iam adesse videtur.
21 Alias aliquo respectu. Mundanis controversiis infimos vestrum praeficite, 1 Corinth. 5. Mox exponit, se id non simpliciter praecipere, sed ut eos confundat, ac indicet eos tam parvi facere debere res terrenas, et tam alienos esse a litibus, praesertim coram gentilibus, ut vel imperitissimorum fratrum ineptissimis iudiciis potius acquiescere deberent.
22 Omnino diversi sunt respectus aut
ענו עני
10914. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 927 | Paragraph | SubSect | Section] Proverbia, Similitudines petuntur. 24 Vicina sese invicem indicant: ut, Afflixerunt pedes eius compedibus: Ferrum venit in animam eius, id est, captivus fuit. Alioqui si prorsus fuisset vinctus catenis, quomodo potuisset in carcere ministrare? Psalm. 105, Iael dedit Siserae butyrum, id est, lac. David iuravit se non ascensurum lectum aut dormiturum, donec reperiat locum arcae aut templo, id est non conquieturum: species pro genere. Sic Germani: ich will mein haupt nicht sanft legen. Cicero dicit pro P. Sylla, se confodisse quinque cives, Filii venerunt ad partum, nec vis est
10915. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 927 | Paragraph | SubSect | Section] compedibus: Ferrum venit in animam eius, id est, captivus fuit. Alioqui si prorsus fuisset vinctus catenis, quomodo potuisset in carcere ministrare? Psalm. 105, Iael dedit Siserae butyrum, id est, lac. David iuravit se non ascensurum lectum aut dormiturum, donec reperiat locum arcae aut templo, id est non conquieturum: species pro genere. Sic Germani: ich will mein haupt nicht sanft legen. Cicero dicit pro P. Sylla, se confodisse quinque cives, Filii venerunt ad partum, nec vis est pariendi. Ob similitudinem indicat summum discrimen. Canis non mutivit apud Israel, per aliud indicatur.
10916. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 927 | Paragraph | SubSect | Section] non est mea, ut authoris, aut quasi meum quoddam inventum aut commentum. Mea igitur est in inferiori gradu, sed in summo gradu solius Dei est. Sic Evangelium Pauli, non erat Pauli: scilicet in summo gradu non erat Pauli, sed in infimo, ut legati. Iohan. 5, Non quaero voluntatem meam, sed patris: id est, non meam ut mittentis tanquam ipse excogitaverim, sed meam ut missi aut obedientis. Ibidem: Pater non iudicat, scilicet ut minister, et quasi executor, sed ut mandator. Non filius iudicat, sed Moses. In summo gradu Deum nemo vidit unquam, nisi solus filius: at in medio gradu, Moyses: in
10917. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 927 | Paragraph | SubSect | Section] Deum nemo vidit unquam, nisi solus filius: at in medio gradu, Moyses: in inferiori, multi. 26 Aliquando de inferiore, ut de summo, pronunciatur. Qui diligit alium, legem implevit. Consummatio legis est Charitas. Secundum est primo simile. Matth. 22: Bonum est mulierem non attingere, id est commodum: mox dicit, bonum esse uxorem habere. Sanctificatur per mulierem, et mulier infidelis per virum. Et: Liberi vestri sunt sancti: nempe suo gradu sanctitatis. Sic in Psalmis modo hic, modo ille, ob haec aut alia bona beatus esse praedicatur: ut Psal. 32 is dicitur
10918. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] res, ut sunt causae et effectus, cognata, similia, vicina, coniuncta, etc. saepe sibi invicem vel communicant voces, vel etiam commutant. 31 De uno quopiam individuo alias fit sermo, ut de specie, alias ut de individuo: ut Christus dicit ad impios Iudaeos, Quaeretis me, id est, in vestro exitio optabitis et flagitabitis praesentiam Meschiae. Non igitur ipsum individuum Iesum, sed in genere opitulatorem ac Meschiam cupietis. Iob 1, Revertar eo, scilicet in matrem terram. 32 Ubi res ipsae sunt aut cognatae aut coniunctae, vocabula quoque earum facile
10919. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] 33 Aliquando tum nomina, tum verba rerum actionumve tantum initiis earum, aut etiam ipsum initium alicuius operis, actionumve praecedentibus, ut est ius seu convenientia, voluntas et potestas ipsarum, tribuuntur, veluti per quandam anticipationem: ut, initio creavit Deus caelum et terram, id est, rudes eorum massas aut principia, quae exculta et absoluta postea hisce nominibus merito sunt dicta. Alias soli iuri: ut 1 Samuel. 20. Cras sedendo sedebo cum rege ad comedendum: id est, omnino debebo cum eo convivari. Alias voluntati: 1 Samuel. 21. Si accipias tibi gladium Goliad,
10920. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] et potestas ipsarum, tribuuntur, veluti per quandam anticipationem: ut, initio creavit Deus caelum et terram, id est, rudes eorum massas aut principia, quae exculta et absoluta postea hisce nominibus merito sunt dicta. Alias soli iuri: ut 1 Samuel. 20. Cras sedendo sedebo cum rege ad comedendum: id est, omnino debebo cum eo convivari. Alias voluntati: 1 Samuel. 21. Si accipias tibi gladium Goliad, accipe: id est, si omnino vis eum accipere. 34 Alias etiam soli conatui rei: ut Act. 7, Moses redegit eos in concordiam: id est, conatus est redigere, sed frustra. 1 Ioan. 1 et
10921. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] rudes eorum massas aut principia, quae exculta et absoluta postea hisce nominibus merito sunt dicta. Alias soli iuri: ut 1 Samuel. 20. Cras sedendo sedebo cum rege ad comedendum: id est, omnino debebo cum eo convivari. Alias voluntati: 1 Samuel. 21. Si accipias tibi gladium Goliad, accipe: id est, si omnino vis eum accipere. 34 Alias etiam soli conatui rei: ut Act. 7, Moses redegit eos in concordiam: id est, conatus est redigere, sed frustra. 1 Ioan. 1 et 5 dicitur, Quod si quis negat se esse peccatorem, aut non credat in Christum, is Deum ipsum mendacem faciat: id
10922. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] Samuel. 20. Cras sedendo sedebo cum rege ad comedendum: id est, omnino debebo cum eo convivari. Alias voluntati: 1 Samuel. 21. Si accipias tibi gladium Goliad, accipe: id est, si omnino vis eum accipere. 34 Alias etiam soli conatui rei: ut Act. 7, Moses redegit eos in concordiam: id est, conatus est redigere, sed frustra. 1 Ioan. 1 et 5 dicitur, Quod si quis negat se esse peccatorem, aut non credat in Christum, is Deum ipsum mendacem faciat: id est, insimulet, aut conetur eum mendacii arguere. Ezech. 24, Quia mundavi te, et non es mundata ab immunditie tua, ideo non
10923. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] id est, si omnino vis eum accipere. 34 Alias etiam soli conatui rei: ut Act. 7, Moses redegit eos in concordiam: id est, conatus est redigere, sed frustra. 1 Ioan. 1 et 5 dicitur, Quod si quis negat se esse peccatorem, aut non credat in Christum, is Deum ipsum mendacem faciat: id est, insimulet, aut conetur eum mendacii arguere. Ezech. 24, Quia mundavi te, et non es mundata ab immunditie tua, ideo non mundaberis amplius, donec posuero supra te iram meam. Ubi primum mundavi te, significat conatus sum te mundare: vocando te verbo, et offerendo tibi lotionem sanguinis
10924. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] primum mundavi te, significat conatus sum te mundare: vocando te verbo, et offerendo tibi lotionem sanguinis filii mei. Secundum, non es mundata, significat noluisti recipere mundationem aut remissionem peccatorum credendo. Tertio, non mundabo te, significat non expiabo aut condonabo, sed puniam: id est, primum est conatus actionis, secundum actio, tertium plenitudo actionis cum suo fructu, nempe placatio Dei, et ambitio poenarum. 35 Postremo nonnunquam voces tantum notitiam, aut opinionem hominum de iis rebus, quarum sunt vocabula, significant. Sic iustum esse, pro agnosci aut
10925. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] voces tantum notitiam, aut opinionem hominum de iis rebus, quarum sunt vocabula, significant. Sic iustum esse, pro agnosci aut haberi pro tali, valde crebro ponitur. Psal. 143. Non erit in conspectu tuo iustus ullus vivens. Sic Isa. 43 dicit Deus: Loquere tu, ut sis iustus: id est, ut agnoscaris iustus, aut habearis pro iusto. Levit. 5, Et nescivit, deliqueritque, portabit iniquitatem suam: id est, si animadverterit se deliquisse. Sic Hos. 6. In hanc sententiam Cratylus apud Platonem disputat, res tales esse, quales hominibus videantur. Et Thomas super Iacobum
10926. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] agnosci aut haberi pro tali, valde crebro ponitur. Psal. 143. Non erit in conspectu tuo iustus ullus vivens. Sic Isa. 43 dicit Deus: Loquere tu, ut sis iustus: id est, ut agnoscaris iustus, aut habearis pro iusto. Levit. 5, Et nescivit, deliqueritque, portabit iniquitatem suam: id est, si animadverterit se deliquisse. Sic Hos. 6. In hanc sententiam Cratylus apud Platonem disputat, res tales esse, quales hominibus videantur. Et Thomas super Iacobum praeclarissimam Regulam ponit, quod multa nunc fieri dicuntur, cum agnoscuntur: secundum quam ille exponit sententiam Iacobi
10927. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 928 | Paragraph | SubSect | Section] Sic Hos. 6. In hanc sententiam Cratylus apud Platonem disputat, res tales esse, quales hominibus videantur. Et Thomas super Iacobum praeclarissimam Regulam ponit, quod multa nunc fieri dicuntur, cum agnoscuntur: secundum quam ille exponit sententiam Iacobi dicentis, non ex operibus iustificari, id est, iustos agnosci. Sic et Virgilius dicit, Nox rebus abstulit atra colorem: cum nox non auferat colorem, sed tantum apparentiam seu cognitionem aut visionem, ne cernantur colores. Tale est quod Hebraeis
10928. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] posito effectu pro causa, externo pro interno, effectu pro affectu. Funes ceciderunt mihi in praeclaris: funes per Metonymiam pro potione soli aut alterius boni: Cadere pro Contingere ponitur. Metaphora autem spiritualia bona delineat. Fac me audire misericordiam tuam, Psal. 143. id est, praesta beneficium: misericordia pro suo effectu Metonymice ponitur, id est, pro beneficiis, et Facere audire pro donare, per Metalepsin et Metaphoram. QUOMODO COGNOSCENDA SIT TROPICA LOCUTIO. Augustinus libro De doctrina Christiana
10929. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] ceciderunt mihi in praeclaris: funes per Metonymiam pro potione soli aut alterius boni: Cadere pro Contingere ponitur. Metaphora autem spiritualia bona delineat. Fac me audire misericordiam tuam, Psal. 143. id est, praesta beneficium: misericordia pro suo effectu Metonymice ponitur, id est, pro beneficiis, et Facere audire pro donare, per Metalepsin et Metaphoram. QUOMODO COGNOSCENDA SIT TROPICA LOCUTIO. Augustinus libro De doctrina Christiana 3 cap. 10 et 15 docet, vocem orationemve cognosci, an proprie
10930. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] pro donare, per Metalepsin et Metaphoram. QUOMODO COGNOSCENDA SIT TROPICA LOCUTIO. Augustinus libro De doctrina Christiana 3 cap. 10 et 15 docet, vocem orationemve cognosci, an proprie aut figurate accipiatur, hoc indicio, si id dictum proprie acceptum nec ad fidem, nec ad dilectionem, aut ad ullam omnino aedificationem accommodari potest. Sane verum est omnia Scripturae dicta necessario ad aliquam aedificationem referri posse ac debere: sed interdum id alicui videri potest aedificare aut non aedificare, verumque aut
10931. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] cognosci, an proprie aut figurate accipiatur, hoc indicio, si id dictum proprie acceptum nec ad fidem, nec ad dilectionem, aut ad ullam omnino aedificationem accommodari potest. Sane verum est omnia Scripturae dicta necessario ad aliquam aedificationem referri posse ac debere: sed interdum id alicui videri potest aedificare aut non aedificare, verumque aut falsum esse, quod revera aliter se habet. Sicut in controversia de corpore Christi videtur Papistis id cum primis ad aedificationem facere, si panis ille transsubstantietur, adoretur, invocetur, et veluti praesentissimus quidam
10932. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] potest. Sane verum est omnia Scripturae dicta necessario ad aliquam aedificationem referri posse ac debere: sed interdum id alicui videri potest aedificare aut non aedificare, verumque aut falsum esse, quod revera aliter se habet. Sicut in controversia de corpore Christi videtur Papistis id cum primis ad aedificationem facere, si panis ille transsubstantietur, adoretur, invocetur, et veluti praesentissimus quidam Deus nobiscum adservetur, et apud nos habitet. Contra, aliis videtur omnis externa praesentia aut exhibitio in coena Domini esse inutilis: aliis denique videtur, id ad
10933. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] Papistis id cum primis ad aedificationem facere, si panis ille transsubstantietur, adoretur, invocetur, et veluti praesentissimus quidam Deus nobiscum adservetur, et apud nos habitet. Contra, aliis videtur omnis externa praesentia aut exhibitio in coena Domini esse inutilis: aliis denique videtur, id ad illud foedus necessario requiri, quia ea exhibitione et participatione sanguinis ac corporis sanciatur, sitque id certissimum pignus spiritualium Christi beneficiorum. Quare illa verior regula est, Verba sacrarum Literarum proprie accipienda esse, nisi loci sensus in aliquem
10934. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] quidam Deus nobiscum adservetur, et apud nos habitet. Contra, aliis videtur omnis externa praesentia aut exhibitio in coena Domini esse inutilis: aliis denique videtur, id ad illud foedus necessario requiri, quia ea exhibitione et participatione sanguinis ac corporis sanciatur, sitque id certissimum pignus spiritualium Christi beneficiorum. Quare illa verior regula est, Verba sacrarum Literarum proprie accipienda esse, nisi loci sensus in aliquem articulum fidei aut charitatis praeceptum propalam incurrat, et simul alio multo evidentiore, illustrioreque oraculo
10935. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] esse, nisi loci sensus in aliquem articulum fidei aut charitatis praeceptum propalam incurrat, et simul alio multo evidentiore, illustrioreque oraculo eiusdem figuratus sermo detegatur probeturque. Sic hoc tempore flagitatur ab iis, qui asserunt verba Testamenti Domini tropice accipienda esse, ut id alio multo evidentiore loco Scripturae demonstrent. Solet et illa Regula adferri ad diiudicationem huius dubii, quod Spiritus sanctus plerunque ea, quae semel figurate dixit, mox vel ibi, vel alibi soleat proprio sermone illustrare: contra vero, cum id non faciat, sed in eandem
10936. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] tropice accipienda esse, ut id alio multo evidentiore loco Scripturae demonstrent.
Solet et illa Regula adferri ad diiudicationem huius dubii, quod Spiritus sanctus plerunque ea, quae semel figurate dixit, mox vel ibi, vel alibi soleat proprio sermone illustrare: contra vero, cum id non faciat, sed in eandem formam loquendi pluribus in locis perseveret, omnino esse certissimum
10937. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 929 | Paragraph | SubSect | Section] huius generis dicta sint, quae hisce studiosus lector utiliter adiunget. Prima igitur Regula haec sit: Praeclare dicit Hilarius lib. de Trin. 1. Optimus enim lector est, qui dictorum intelligentiam expectat ex dictis potius, quam imponat, et retulerit magis quam attulerit, neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit intelligendum. Cum itaque de reb. Dei erit sermo, concedamus cognitionem sui Deo, dictisque eius pia veneratione famulemur. Videndum igitur iterum atque iterum est, ut ex Scriptura discamus, quid nobis sentiendum aut docendum sit, non
10938. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 930 | Paragraph | SubSect | Section] esse. Sexto: Oportet etiam, ut idem pro tropica illa voce aliam propriam, adhibita solida demonstratione verbi Dei, substituat. Nam qui nostram falsam opinionem de aliqua re vult tollere, debet suam veram pro ea substituere, veramque ac certam esse demonstrare. Non enim profecto id agendum est, ut Scripturae dicta ac sensus incerti aut nulli sint: sed ut pro male intellectis recte accepti substituantur. Sicut qui malam alicuius loci nocisque versionem vituperat, debet veram idoneamque vocem pro ea, non sine probatione, substituere. Boni et enim medici est, non tantum urere
10939. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 930 | Paragraph | SubSect | Section] facileque inde apparet, istum correctorem aut novum artificem, non veram idoneamque vocem pro exempta substituisse. Octavo: Recte videntur quidam monere, quod donec pro tropica voce alia vera proprieque accepta non sit subiecta, vel saltem sensu ac cogitatione subintellecta, id dictum ad aliquam solidamque magnae rei demonstrationem inutile sit: incerta enim eius vera sententia fluctuat. Quare, si quis magni momenti usus sententiaque haberi debet, oportet vel saltem cogitatione aliquam aliam propriam, liquidoque verum sensum exprimentem subiicere, idque rectissime a se
10940. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 930 | Paragraph | SubSect | Section] subiicere, idque rectissime a se factum esse evidentissime demonstrare. Nono: Scriptura articulos fidei, et alia quasi singularia dogmata solet propriis verbis perspicueque, praesertim in suis primariis sedibus, proponere, nec ea obscuritate sermonis involvere. praesertim autem id Dominus ac praeceptor noster erga suos Apostolos factitavit, quibus omnia solitus est explicatius exponere, aut certe postea explicare, etiam si quid prius obscurius proposuerat. Decimo: Illa quoque ineffabilis bonitas providentiaque Dei merito celebratur, quod etiam si alicubi
10941. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 930 | Paragraph | SubSect | Section] erga suos Apostolos factitavit, quibus omnia solitus est explicatius exponere, aut certe postea explicare, etiam si quid prius obscurius proposuerat. Decimo: Illa quoque ineffabilis bonitas providentiaque Dei merito celebratur, quod etiam si alicubi aliquid figurate aut obscure dixit, id tamen mox vel ibidem, vel alibi clarius ac luculentius propriisque verbis exposuit, ne ulli occasio errandi daretur. Quare loca obscuriora per multo evidentiora, de eadem tamen re agentia, exponenda esse docet August. aliique Patres. Undecimo: Harum pleraeque regulae sunt hactenus
10942. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 931 | Paragraph | SubSect | Section] qui inimicum quid indicamus: ut cum Elias iubet Baalitas maiore voce clamare aut invocare. quia forte eorum Baal dormiat, ut eum excitent. Matth. 11. Iustificata est sapientia a filiis hominum. Matth. 26, Dormiteiam, et requiescite. Ierem. 46, Quia sacrificium erit Domino iuxta Euphratem, id est ingens laniena aut caedes Aegyptii exercitus. Gen. 3, Ecce Adam est quasi unus ex nobis. Sic 1. Cor. 4, Iam ditati estis, iam saturati estis iam regnavistis sine nobis et mox 8, Nam omnes scientiam habemus. Quorum aliqua forte etiam per concessionem quandam, et secundum illorum
10943. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 931 | Paragraph | SubSect | Section] manu mea. Vicinus est huic tropo Mycterismus, subsannatioque et scomma. Exod. 24, Forsitan quia non erant sepulchra in Aegypto. Isa. 10, Visitabo super fructum magnificentiae cordis regis Assur. Sic Ieremias dicit ad filium summi sacerdotis, Non vocaberis amplius Pascut, sed Magor, id est: non clarus, sed pavor. Aliquid habet cum hisce tropis commune figura, qua sub forma ioci, alicui atrocia proponimus, aut minamur. Sic Phalereus dicit, Homerum aliquando in iocis magis terribilem esse quam in seriis: ut cum Polyphemum facit pollicentem Ulyssi id beneficium pro
10944. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 931 | Paragraph | SubSect | Section] Pascut, sed Magor, id est: non clarus, sed pavor. Aliquid habet cum hisce tropis commune figura, qua sub forma ioci, alicui atrocia proponimus, aut minamur. Sic Phalereus dicit, Homerum aliquando in iocis magis terribilem esse quam in seriis: ut cum Polyphemum facit pollicentem Ulyssi id beneficium pro munere vini, ut postremum devoret. Sic sapientia dicit apud Solomonem ad inobedientes: Ego quoque in vestro exitio ridebo. Sic Deus per atrocem iocum minatur mulierculis Ierosolymitanis horribilia ornamenta calamitatum, pro illis suis nimiis ac superbis ornamentis. Sic Ier. 34,
10945. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 932 | Paragraph | SubSect | Section] liberatus, Ibidem ferme est Epitasis, intensio, cum verbi vi res intenditur. Gen. 29, Videns aut Deus, quod Iacob despiceret Leam. Sic Malach. 1, Iacob dilexi Esau odio habui: non quod eum ex animo odisset, sed tantum in aliquibus bonis aut commodis neglexisset. Qui parcit virgae, odit filium, id est, negligit. Sic in Evangelio odisse patrem, matrem, et animam propriam, pro negligere ponitur. De quo verbo in Metonymia prolire dictum est. Dictum etiam alibi est, quod interdum iusto significantiora pro lenioribus rebus ponantur, et contra: ut
10946. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 932 | Paragraph | SubSect | Section] eiicere, pro de pro mere: ut Matth. 12, Bonus homo de bono corde depromit, etc. et 13. Paterfamilias profert ex thesauro suo nova et vetera. Sic Matthaei vigesimoquinto, iacere pecuniam meam mensariis. Sic proiicere aegrotos ad pedes Christi, Matth. 15: id est ponere. Tale est, Gustare mortem, videre bona Ierusalem, videre pacem. Contrarius huic tropus est, cum iusto leniora vehementioribus rebus dantur, quem tropum vocant Miosin, Liptoten, et Tapinosin: ut cum Isaias duos potentissimos reges, Syriacum et Israeliticum, contra
10947. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 932 | Paragraph | SubSect | Section] quia ante omnem creationem est genitus. Possis vero dicere etiam esse Metaphoram: quod sicut primogenitus omnibus fratribus imperet, ita et filius Dei dicatur toti rerum naturae praeesse: ut statim haec ipsa sententia declarari videtur. Sic etiam paulo post vocatur primogenitus ex mortuis, id est, resuscitatus ante omnes alios mortuos, itidem non propriissime accepta hac voce. Non semper ergo exactissime vocabularibus congruunt, quod etiam in aliis linguis non raro usuvenit. Refetantur sane haec sequentia ad Catachresin: neque enim nunc occurrit, quo rectius referri
10948. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] seu plurium significationum voces reddituri aut expressuri, vel necessitate coacti, vel aliqua commoditate allecti, vel etiam consuetudine Hebraeae linguae occupati, earum maxime obvia significatione pro aliis utuntur. Matth. 5, Beati pauperes Spiritu, id est afflicti, moesti. nam
10949. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] allecti, vel etiam consuetudine Hebraeae linguae occupati, earum maxime obvia significatione pro aliis utuntur. Matth. 5, Beati pauperes Spiritu, id est afflicti, moesti. nam
10950. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] exprimit: de quibus alibi. Sic Act. 13, Dabo sancta David fidelia: vocem Chasde verterunt Septuaginta Isaiae 55,
10951. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] Lucae vero includit. vide in Post. Exclusivae particulae, aut etiam sententiae, aliquando inclusive intelligendae sunt, sive sit adfirmativa, sive negativa sententia: ita, ut quod affirmatur aut negatur de tempore ante metam, sit verum, dicaturque etiam de spacio Post vel ultra metam. Id de vocula Donec plures monent. Gen. 8, Corvus non rediit, donec, etc. Matth. 1, Non cognovit Mariam, donec, etc. Matth. 5, Non exibis inde, donec solvas ultimum quadrantem. Non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei veniens in virtute. Non bibam de generatione
10952. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] donec solvas ultimum quadrantem. Non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei veniens in virtute. Non bibam de generatione vitis, donec regnum Dei veniat: pro, Nec interea temporis, nec postea. Sic Psal. 110, Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum: id est, eousque, et etiam ultra, in perpetuum. Id locutionis autem forte inde venit, quod scriptor tantum de suo illo aut sibi proposito tempore vult aliquid determinare, nihil plane de ulteriore solicitus. Eandem naturam aliquando induunt etiam excludentes sententiae. 1. Sam. 15,
10953. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] mortem, donec videant regnum Dei veniens in virtute. Non bibam de generatione vitis, donec regnum Dei veniat: pro, Nec interea temporis, nec postea. Sic Psal. 110, Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum: id est, eousque, et etiam ultra, in perpetuum. Id locutionis autem forte inde venit, quod scriptor tantum de suo illo aut sibi proposito tempore vult aliquid determinare, nihil plane de ulteriore solicitus. Eandem naturam aliquando induunt etiam excludentes sententiae. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad diem mortis. id
10954. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] Id locutionis autem forte inde venit, quod scriptor tantum de suo illo aut sibi proposito tempore vult aliquid determinare, nihil plane de ulteriore solicitus. Eandem naturam aliquando induunt etiam excludentes sententiae. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad diem mortis. id est, neque ante, neque post. Isa. 46, Usque ad senectam ego ipse, et usque canos portabo, id est eousque, et etiam postea semper. Matth. 26, Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, etc. id est, nunquam amplius vinum bibam. Matth 28, Ego vobiscum sum usque
10955. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] vult aliquid determinare, nihil plane de ulteriore solicitus. Eandem naturam aliquando induunt etiam excludentes sententiae. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad diem mortis. id est, neque ante, neque post. Isa. 46, Usque ad senectam ego ipse, et usque canos portabo, id est eousque, et etiam postea semper. Matth. 26, Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, etc. id est, nunquam amplius vinum bibam. Matth 28, Ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi: non excludit sequens tempus, quin itidem sit praesens futurus. Rom.
10956. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 933 | Paragraph | SubSect | Section] sententiae. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad diem mortis. id est, neque ante, neque post. Isa. 46, Usque ad senectam ego ipse, et usque canos portabo, id est eousque, et etiam postea semper. Matth. 26, Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, etc. id est, nunquam amplius vinum bibam. Matth 28, Ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi: non excludit sequens tempus, quin itidem sit praesens futurus. Rom. 5, Peccatum usque ad legem erat in mundo. Peccatum regnavit inde ab Adam usque ad Mosen. Voces igitur metas initiales
10957. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 934 | Paragraph | SubSect | Section] demereri ac obligare sibi: Christus contra iubet eos gratuita Dei beneficia aut panem caelestem per fidem precario mendicare. Sic allusione quadam ad praesentem actionem et verba dicit Christus Matth: 26, Non bibam amplius de fructu vitis, donec illum bibam novum in regno caelorum, id est, donec fruar caelesti gloria: id est simpliciter, Non bibam amplius corporalem potum, sed fruar spirituali caelestique felicitate: id est, sicut Lutherus exponit, Hic potus erit ultimum valete huius temporariae vitae. Sic allusione quadam ad illam ultimam coenam dicit ibi Dominus Apostolis,
10958. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 934 | Paragraph | SubSect | Section] contra iubet eos gratuita Dei beneficia aut panem caelestem per fidem precario mendicare. Sic allusione quadam ad praesentem actionem et verba dicit Christus Matth: 26, Non bibam amplius de fructu vitis, donec illum bibam novum in regno caelorum, id est, donec fruar caelesti gloria: id est simpliciter, Non bibam amplius corporalem potum, sed fruar spirituali caelestique felicitate: id est, sicut Lutherus exponit, Hic potus erit ultimum valete huius temporariae vitae. Sic allusione quadam ad illam ultimam coenam dicit ibi Dominus Apostolis, Dispono vobis, ut bibatis et edatis
10959. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 934 | Paragraph | SubSect | Section] Sic allusione quadam ad praesentem actionem et verba dicit Christus Matth: 26, Non bibam amplius de fructu vitis, donec illum bibam novum in regno caelorum, id est, donec fruar caelesti gloria: id est simpliciter, Non bibam amplius corporalem potum, sed fruar spirituali caelestique felicitate: id est, sicut Lutherus exponit, Hic potus erit ultimum valete huius temporariae vitae. Sic allusione quadam ad illam ultimam coenam dicit ibi Dominus Apostolis, Dispono vobis, ut bibatis et edatis in regno patris mei. Sic forte alludit Christus ad verba et cogitationes Pharisaeorum,
10960. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 934 | Paragraph | SubSect | Section] morbum sanet. Sic Paul. 1. Cor. 11, alludendo ad praesentem panis fractionem dicit: Hoc est corpus meum, quod pro vobis frangitur. Sic Matth. 6, Christus alludendo ad Pharisaeorum hypocriticas deformationes faciei in ieiunio, iubet contra lavare et ungere faciem suam, non plane id ad verbum urgens. Qualia exempla sunt plane innumera in Scriptura. Qui mos eius est diligenter observandus, ut sciamus in talibus locis dicta non esse prorsus ad verbum accipienda, sed tantum ad sensum. Sic forte Matth. 23 dicit Christus: Vae vobis Scribae et Pharisaei hypocritae,
10961. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 934 | Paragraph | SubSect | Section] locis dicta non esse prorsus ad verbum accipienda, sed tantum ad sensum. Sic forte Matth. 23 dicit Christus: Vae vobis Scribae et Pharisaei hypocritae, quia purgatis exteriorem poculi ac patinae partem, intus autem plena sunt rapina ac intemperantia. Pharisaee caece, purga prius id quod est intra poculum et patinam, ut etiam id quod extra est, purum fiat. Ubi videtur loqui de eo. quod est intra poculum, cum proprie loquatur de eo quod est intra cor aut pectus eorum (quasi ipsos iam poculum abusive vocando) quod etiam vocabulo intemperantiae indicat, et quod mox eandem
10962. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 934 | Paragraph | SubSect | Section] sed tantum ad sensum. Sic forte Matth. 23 dicit Christus: Vae vobis Scribae et Pharisaei hypocritae, quia purgatis exteriorem poculi ac patinae partem, intus autem plena sunt rapina ac intemperantia. Pharisaee caece, purga prius id quod est intra poculum et patinam, ut etiam id quod extra est, purum fiat. Ubi videtur loqui de eo. quod est intra poculum, cum proprie loquatur de eo quod est intra cor aut pectus eorum (quasi ipsos iam poculum abusive vocando) quod etiam vocabulo intemperantiae indicat, et quod mox eandem similitudinem aut Metaphoram clarius proponit,
10963. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 934 | Paragraph | SubSect | Section] poculum, cum proprie loquatur de eo quod est intra cor aut pectus eorum (quasi ipsos iam poculum abusive vocando) quod etiam vocabulo intemperantiae indicat, et quod mox eandem similitudinem aut Metaphoram clarius proponit, conferendo eos cum sepulchris dealbatis: sed vocabula alludunt tantum ad id, unde sumpta est occasio dicendi, nempe ad externam lotionem poculorum: ut Lucas videtur clarius haec verba exponere cap. 11. Sic Matth. 5, occasione interpretatiuncularum Pharisaicarum, Qui occiderit hominem, erit reus iudicio: abutitur, illis vocabulis, dicendo: Peccans sic,
10964. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 935 | Paragraph | SubSect | Section] est in constructione Nominum et Pronominum. Iud. 4, Et ipsa quidem habitabat sub palma Debora, inter Rama et Bethel, in monte Ephraim. Hic et relativum et verbum vero nominativo praeponitur. Ad anticipationem aliqui referunt, quod praeteritum pro futuro, praesertim prophetae usurpant, cum dicunt id iam factum esse, cum primum postea fieri debet: ut Psal. 22, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. ZEUGMA dicunt esse, quando plurimis nominativis unum verbum, aut pluribus membris unum membrum respondet. Exemplum prioris. Eph. 4,
10965. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 939 | Paragraph | SubSect | Section] Hyperbole est, Caput inter nubila condit: aut, Vertice feriam sydera. Tale propemodum quid est totum 13 caput ad Corinthios: ubi Charitas prae omnibus aliis virtutibus amplificatur. Quare veluti ad hunc modum loquendi respiciens Apostolus, dicit, se illis monstraturum viam: per hyperbolen, id est, sermone extremo usum utilitatemque Charitatis in aedificatione Ecclesiae exaggerante. Omnino vicinum quid habet haec figura tropo Hyperboles. Ethopoeia, Latine Notatio, est figura, cum externo aliquo indicio interni vel mores vel affectus indicantur: ut cum per demissum vultum,
10966. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 939 | Paragraph | SubSect | Section] matutinum tempus: et, Sicut ablactatus ad matrem suam: item, Defecerunt oculi mei ob expectationem. Metastasin aliqui dicunt esse translationem causae, cum causa, aut etiam culpa ab alia re in aliud transfertur: ut cum Paulus Rom. 7 dixisset, legem augere peccatum: postea ostendit, id vitio nostrae corruptae naturae fieri. Sic Rom. 8. cum dicit eam non posse iustificare. Sic 2. Corinth. 9. dicit culpam erubescentiae, et ipsam quoque ignominiam, si Corinthii imparati fuerint, non tam in se recisuram, quam in ipsos. Commutatio est lepida quaedam rerum in sermone
10967. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 940 | Paragraph | SubSect | Section] et (ut ita loquar) pedissequantur aliae sententiae aliis in Sacris literis, de qua sententiarum connexione alibi dixi. AETIOLOGIAM dicunt esse causae redditionem, cum ratio ac causa indicantur dicti aut facti alicuius. Rom. 1, Volui venire docere vos Romanos, quia omnibus id officii debeo, Graecis et Barbaris. Paratus sum vobis evangelizare: non enim pudet me Evangelii. Nam est potentia Dei ad salutem omni credenti. Rom. 3, Ex operibus legis nemo iustificabitur. Per legem enim cognitio peccati. Rom. 4, Si ex lege est haereditas, inanis facta est promissio. Nam
10968. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 940 | Paragraph | SubSect | Section] PARADOXUM, absurdum, vocatur proprie sententia aut dogma, a communi hominum opinione alienum: ut sunt dogmata Stoicorum, quae Cicero propriis declamatiunculis tuetur. Vocant tamen Paradoxon etiam figuram, cum aliquis fingit sibi aliquid prorsus praeter opinionem accidere. Aliquando et id dicunt Paradoxon, cum loquens aut scribens aliquid prorsus inexpectatum auditori proponit. Prioris exemplum sit, quod Isa. 5 dicit Deus, sibi plane praeter opinionem accidisse impietatem Iudaeorum. Se enim ab eis expectasse uvas bonas, et eos produxisse acerbas: se expectasse ab eis iustitiam,
10969. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 941 | Paragraph | SubSect | Section] laudat circumcisionem Paulus, quam iam abrogabat: sed hoc nunc disserendi causa concedit Iudaeis, ut progredi possit, ne sit eum necesse etiam de minutioribus litigare. Dixi etiam alibi de hac natura concessionum. Sic solent disputantes Sophistae dicere, Posito et non concesso, quod verum sit id quod dicis, etc. Tamen, etc. Tertia concessionis species est, cum ea concedimus, quae vera esse videmus, nec oppugnare audemus. Sic Ieremias cap. 12, et Abacuc 1, primum concedit Deum esse iustum, postea tamen expostulat cum eo, cur permittat bonos a
10970. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 941 | Paragraph | SubSect | Section] si contendero tecum: attamen loquar tecum iudicia. Quare via impiorum prosperatur, et felices sunt praevaricantes praevaricationem? Quartum genus permissionis est, cum aliquid iniusti concedimus alicui, non quidem ex nostro iudicio aut voluntate, sed eius obstinatae malitiae et quasi furori id dantes: ut, Qui iniuste agit, iniuste agat adhuc: qui sordet, sordescat adhuc, etc. Apoc. 22, non est quidem vera permissio, sed est quasi quidam modus loquendi. Sicut solent irati patres perditis filiis dicere: Video te tuis sceleribus perire, aut omnia tua perdere velle: age,
10971. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 942 | Paragraph | SubSect | Section] irritant animos demissa per aures, quam quae oculis sunt subiecta fidelibus, et quae ipse sibi tradit spectator. At sacrae Literae adhibent istas picturas, non tantum ut moveant tanto magis lapideum cor hominis ad metum minarum et desiderium promissionum: sed etiam, ut tanto certius confirment id omnino fore ita, ut praedicitur. Huc pertinent etiam Sacramenta et variae picturae vel visae, vel alioqui expressae Prophetarum: ut sunt etiam in Apocalypsi. PROSOPOGRAPHIA, est personae descriptio, vel a moribus ac animo, vel ab externa specie. A moribus: ut cum Moyses
10972. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 943 | Paragraph | SubSect | Section] ne gustaveris, ne contrectaveris: ubi Paulus pseudoapostolorum praeceptiunculas aut traditiunculas compendiaria Mimesi exprimit, ac deridet. Hos. 13, Qui sacrificant hominem, vitulum osculabuntur. Sic Ps. 75, Ne loquamini in collo superbo, Quod neque ab ortu, neque ab occasu, neque e deserto: id est, nihil est nobis ex ullo loco periculi. Sunt vero aliquando obscurae quaedam Mimeses, aut etiam tantum allusiones ad aliena dicta, quas animadvertere plurimum facit ad intelligendum verum Scripturae sensum: ut cum Iudaei Ioan. 7 dicunt, Novimus unde hic sit. Christus respondens
10973. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 944 | Paragraph | SubSect | Section] accedere. Sic duplici primum gravi plenaque maiestatis specie, postea contra tristi ac veluti supplici se proponit Philemoni, cum ait: Qua propter quamvis multam in Christo libertatem imperandi habeam tibi id quod tui muneris est: tamen propter charitatem potius precor, cum talis sim, nempe Paulus senex, nunc etiam vinctus Iesu Christi. Precor autem pro filio meo Onesimo, quem genui in vinculis meis. Sic pulchra et quasi conspicua Hypotyposis est. Psal. 7, Nisi conversus fuerit
10974. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 944 | Paragraph | SubSect | Section] in seculum misericordia eius. et Psal. 115 aliquoties repetitur, Adiutor totum, et protector eorum est. Sic in aliis quibusdam Psalmis sunt intercalares versus. EPEXERGASIA, est quaedam expolitio et declaratio, de qua dicam in ordine sententiarum Pauli. Sed posset etiam id dici expolitio, cum idem diversis verbis et sensibus repetimus, urgemus et illustramus. Psal. 18, Dominus fortitudo mea, petra mea, et munitio mea, liberator meus, Deus meus, et robur meum, in quo sperabo: clypeus meus, et cornu salutis meae, atque refugium meum. Erasmus putat in
10975. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 944 | Paragraph | SubSect | Section] assumis Testamentum meum super os tuum? METONYMIA. Tropus Grammaticus, cum in omnibus aliis linguis, tum potissimum in Hebraea et sacris Literis usitatissimus est: praesertim vero cum causa pro effectu, aut contra effectus pro causa ponitur: tametsi quidam id etiam Metalepsi, alii Synecdochae tribuant. Huius igitur primum aliquot generales Regulas et exempla proponam: postea etiam speciatim in aliquibus valde usitatis vocibus magnum eius usum ostendam: postremo et
10976. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 945 | Paragraph | SubSect | Section] saepe inchoative intelligenda, seu factum ipsum, res aut opus iam plenum et absolutum pro solo eius initio aut conatu accipitur, posito pro solo principio: quando quidem bonum principium dimidium facti, aut etiam plus eo est, ut vetus proverbium habet. Sic Gen. 7, Et fuit diluvium diebus 40: id est, inchoatum, conflatum, aut confluxit primum in illo temporis initio: alioqui duravit integro anno. Sic 8 capite: Et defecerunt a quae post dies 150. pro, deficere coeperunt. Tales sunt locutiones, cum saepissime Psal. 118 iactat David, se custodire vias et legem Domini:
10977. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 945 | Paragraph | SubSect | Section] Deus mundavit, tune prophanes? pro, ne dixeris esse prophana, sicut ipsemet Petrus exponit. Verum hoc exemplum pertinet ad Regulam, Factum pro dicto, de qua postea. Sic non nulli illud Christi Matth. 24 exponunt: Amen dico vobis, non transibit generatio haec, donec omnia ista fiant. id est, donec fieri incipiant. Mihi autem potius in Generationis voce nodus ac dubium inesse videtur, magisque probatur: ut, sicut in vocabulo Generatio prolixius exposui, intelligatur ibi vox Generationis, non pro una aliqua aetate aut seculo, sed pro gente Iudaica: quodque dicat Dominus, gentem
10978. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 945 | Paragraph | SubSect | Section] sane, Omnia fiant, videtur prorsus completum quid absolutumque significare.
Completae significationis pro inchoata et illud exemplum est, quod Christus Marc. 10 dicit, Confestim ablegabunt asellum: pro, consentient solum ut abducatur. Act. 7, Moses redigit litigantes in concordiam: id est, conatus est eos redigere.
Contra etiam crebro inchoativa vocabula et dicta pro completivis, seu conatus pro facto, causa pro suo effectu ponitur. Quomodo saepe dicitur eos curare,
10979. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] iudicia. Ierem. 26 clamant Iudaei de Ieremia: Iudicium mortis est viro huic. Ubi iudicium illis capitale crimen, reatum culpamve significat. Ioan. 3 significat quiddam praecedens, cum Dominus dicit: Hoc est iudicium, pro causa iudicii aut reatus. Haec est vita aeterna, ut te agnoscant: id est, causa aut medium vitae consequendae. Sic Petrus dicit: Haec est gratia, pro causa gratiae, qua consequeris gratiam: aut ponitur gratia prore Deo grata, nempe, pati insontem ob veritatem, et secundum Christi dictum dare mutuo etiam unde nihil speres. Sic Isa. cap. 28 ait: Haec
10980. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] aut medium vitae consequendae. Sic Petrus dicit: Haec est gratia, pro causa gratiae, qua consequeris gratiam: aut ponitur gratia prore Deo grata, nempe, pati insontem ob veritatem, et secundum Christi dictum dare mutuo etiam unde nihil speres. Sic Isa. cap. 28 ait: Haec est requies, id est, causa requiei, aut liberationis a praesentibus malis ac poenis. De quibus vocibus alibi dixi. Hoc eodem tropo ponitur materia pro materiato, locus pro locato, continens pro contento. Sic portae pro pincipibus, qui in illis regionibus crebro solent ob refrigerium aurae in angusto
10981. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] Aurum et argentum, lignum, lapis et aes tum pro idolis, tum pro vasis aureis, argenteis, ligneis aut similibus. Pars pro toto. Sic multoties etiam anima pro toto homine. Gen. 45, Descendit Iacob cum 70 animabus in Aegyptum. Psal. 25, Anima eius in bono commorabitur, id est ipse. Sic caput pro toto homine. 2 Sam. 19, Confudisti hodie vultus servorum tuorum, pro servos tuos. Scrutari corda et renes, id est totum hominem. Psal. 7, Dies pro tempore, Hodie pro praesenti, Cras pro futuro, Heri pro praeterito, valde usitata sunt.
10982. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] etiam anima pro toto homine. Gen. 45, Descendit Iacob cum 70 animabus in Aegyptum. Psal. 25, Anima eius in bono commorabitur, id est ipse. Sic caput pro toto homine. 2 Sam. 19, Confudisti hodie vultus servorum tuorum, pro servos tuos. Scrutari corda et renes, id est totum hominem. Psal. 7, Dies pro tempore, Hodie pro praesenti, Cras pro futuro, Heri pro praeterito, valde usitata sunt. Illustris pars saepe sibi sumit totius locum, dignitatem aut nomen. Sic Sion pro tota Hierosolyma, Hierosolyma pro tota Iuda, Iuda pro toto
10983. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] Vicinum huic est quod interdum omnis pro multis ponitur, ut in vocabulo Omnis, et signis, ac sententiis universalibus annotavi: sicut et contra multi pro omnibus ponuntur, ut in voce Multi dixi. Sic ponitur conspicua aliqua species pro toto genere: ut non cadit passer, non cadit folium, id est, Deus omnium rerum curam gerit. Si quis vos percusserit in unam maxillam, id est, quamcunque iniuriam intulerit. Sic etiam illustris instauratio alicuius rei, quasi pro eius primaria institutione habetur. Genes. 4 dicitur, nato Enoch esse coeptum invocari, aut etiam praedicari
10984. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] Omnis, et signis, ac sententiis universalibus annotavi: sicut et contra multi pro omnibus ponuntur, ut in voce Multi dixi. Sic ponitur conspicua aliqua species pro toto genere: ut non cadit passer, non cadit folium, id est, Deus omnium rerum curam gerit. Si quis vos percusserit in unam maxillam, id est, quamcunque iniuriam intulerit. Sic etiam illustris instauratio alicuius rei, quasi pro eius primaria institutione habetur. Genes. 4 dicitur, nato Enoch esse coeptum invocari, aut etiam praedicari nomen Domini: cum proprie tantum sit facta insignis quaedam instauratio
10985. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] magis celebris in regimine fuisse visus est, aut etiam diverso respectu. Quod huius monitionis imperitis in computationibus annorum et lectione Sacrae historiae non infrequenter multa dubia parit. Tali Hebraismo Iohan, 11. dicuntur Iudaei ab ea die iniisse consilium de interficiendo Iesu, cum id etiam antea decrevissent, sed tunc magis ac vehementius, quam unquam antea, coeperunt incumbere in eius exitium. Contra etiam pars parva aut obscurum initium haud raro pro nihilo habetur: ut quod Mar. 5 dicitur, neminem potuisse ligare catenis illum obsessum: cum quidem eum saepe
10986. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 946 | Paragraph | SubSect | Section] et oraturi. Item non luxisse antea, utpote praesente sponso, Ioan. 16, cum antea frigidius oraverint, minus luxerint et intellexerint, et postea pauciora ignoraverint. Sic dicitur is nihil habere, qui parum habet, aut non satis firmiter habet, sed ociosum detinet, eoque illi auferendum esse id quod videtur habere. Sic ergo parva pars pro nulla, et magna pro toto aut integro habetur in hoc sermone. Sicut porro parva initia aut partes saepe pro nihilo habentur, et per voces (ut ita dicam) nullitatis aut negantes exprimuntur: ita contra res prorsus nullae per vocabula
10987. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] meretricis nomine aut persona, de tota illa Babylone aut abominationum confusionis desolatione disserit. Quod nunc quidem clarum est: utpote Dei beneficio revelatum, at olim ignotum. Verba quoque generalia aliquoties pro specialioribus ponuntur: ut Levit. 24, Locutus est Dominus, id est, praecepit. Sic in novo Testamento saepe dicere, pro praecipere accipitur: ut Matth. 4, Dic ut lapides isti panes fiant: Domine dic sorori meae, ut me adiuvet. Rom. 12, Dico enim per gratiam, quae data est mihi, id est praecipio. Genes. 18, Et festinavit ad faciendum vitulum. Ibidem,
10988. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] pro specialioribus ponuntur: ut Levit. 24, Locutus est Dominus, id est, praecepit. Sic in novo Testamento saepe dicere, pro praecipere accipitur: ut Matth. 4, Dic ut lapides isti panes fiant: Domine dic sorori meae, ut me adiuvet. Rom. 12, Dico enim per gratiam, quae data est mihi, id est praecipio. Genes. 18, Et festinavit ad faciendum vitulum. Ibidem, Vitulum quem fecerat, id est, praeparaverat vel coxerat. Sic praedicare Evangelium omni creaturae, pro, omni homini: vocabulum nempe generalius pro specialiore ponitur. Econtra quoque saepe specialiora pro generalioribus
10989. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] in novo Testamento saepe dicere, pro praecipere accipitur: ut Matth. 4, Dic ut lapides isti panes fiant: Domine dic sorori meae, ut me adiuvet. Rom. 12, Dico enim per gratiam, quae data est mihi, id est praecipio. Genes. 18, Et festinavit ad faciendum vitulum. Ibidem, Vitulum quem fecerat, id est, praeparaverat vel coxerat. Sic praedicare Evangelium omni creaturae, pro, omni homini: vocabulum nempe generalius pro specialiore ponitur. Econtra quoque saepe specialiora pro generalioribus ponuntur: quem tropum dicunt Grammatici esse tum duriorem, tum obscuriorem priore: ut Dies, pro
10990. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] nempe generalius pro specialiore ponitur. Econtra quoque saepe specialiora pro generalioribus ponuntur: quem tropum dicunt Grammatici esse tum duriorem, tum obscuriorem priore: ut Dies, pro mense, anno, et simpliciter pro tempore. Luc. 23, Porro dies erat parasceves, et sabbatum illucescebat: id est, accedebat, imminebat, mox subsequi debebat. Matth. 24, Ab arbore fici discite parabolam, id est accipite. Lucae 10, Nihil vos iniuria afficiet, id est, laedet iniuria, species laesionis est. Pax ponitur pro bonis omnibus. Genes. 6, Delebo omnem hominem, quem creavi: per hominem
10991. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] quem tropum dicunt Grammatici esse tum duriorem, tum obscuriorem priore: ut Dies, pro mense, anno, et simpliciter pro tempore. Luc. 23, Porro dies erat parasceves, et sabbatum illucescebat: id est, accedebat, imminebat, mox subsequi debebat. Matth. 24, Ab arbore fici discite parabolam, id est accipite. Lucae 10, Nihil vos iniuria afficiet, id est, laedet iniuria, species laesionis est. Pax ponitur pro bonis omnibus. Genes. 6, Delebo omnem hominem, quem creavi: per hominem intelligit et alia viventia, ut mox sequitur, Ab Homine usque ad animantia. Sic vir saepe utrunque sexum
10992. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] tum obscuriorem priore: ut Dies, pro mense, anno, et simpliciter pro tempore. Luc. 23, Porro dies erat parasceves, et sabbatum illucescebat: id est, accedebat, imminebat, mox subsequi debebat. Matth. 24, Ab arbore fici discite parabolam, id est accipite. Lucae 10, Nihil vos iniuria afficiet, id est, laedet iniuria, species laesionis est. Pax ponitur pro bonis omnibus. Genes. 6, Delebo omnem hominem, quem creavi: per hominem intelligit et alia viventia, ut mox sequitur, Ab Homine usque ad animantia. Sic vir saepe utrunque sexum significat: ut, Beatus vit qui timet. Sic peregrinari pro
10993. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] Pax ponitur pro bonis omnibus. Genes. 6, Delebo omnem hominem, quem creavi: per hominem intelligit et alia viventia, ut mox sequitur, Ab Homine usque ad animantia. Sic vir saepe utrunque sexum significat: ut, Beatus vit qui timet. Sic peregrinari pro habitare. Esa. 28. Prae sicera stupent, id est luxu. Sic voces temporis Heri, nudius tertius, pro praeterito tempore: hodie, pro praesenti. Deut. 8, Hodie transis Iordanem. Psalm. 118, Haec est dies quam fecit Dominus. Cras, pro futuro tempore, Deut. 8, Cum interrogaverit te cras filius tuus. Gen. 30, Respondebit mihi cras
10994. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] transis Iordanem. Psalm. 118, Haec est dies quam fecit Dominus. Cras, pro futuro tempore, Deut. 8, Cum interrogaverit te cras filius tuus. Gen. 30, Respondebit mihi cras iustitia mea. Ios. 22, Ne cras negetis ad nos pertinere cultum Dei. Sic Abacuc dicit: Transfixisti caput de domo impii. id est interfecisti Pharaonem. Sic Cicero dicit in quadam oratione se confodisse quinque cives, pro, curasse interfici seditiosos ac coniuratos Catilinae. Pervsitatum est Hebraeis, causam pro effectu, et effectum pro causa ponere, qui sermonis tropus ad Metonymiam referri solet. Huius
10995. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] Nomina ac verba cognitionis aut notitiae persaepe Hebraeis non solum otiosam noticiam significant, sed etiam effectus cognitionem sequentes, alias plures, alias pauciores, ut sunt etiam affectus ac motus animi, complectuntur. Psal. 1, Novit Dominus viam iustorum, id est, amat, tuetur. 2 Tim. 2, Novit Dominus suos. Proverbiorum 12, Novit iustus animas iumentorum suorum. Proverb. 29, Novit iustus causas tenuium. Rom. 11, Non repulit Deus populum, quem antea cognoverat, id est, complexus erat. 1 Cor. 8, Si quis diligit Deum, is cognitus est ab eo.
10996. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] motus animi, complectuntur. Psal. 1, Novit Dominus viam iustorum, id est, amat, tuetur. 2 Tim. 2, Novit Dominus suos. Proverbiorum 12, Novit iustus animas iumentorum suorum. Proverb. 29, Novit iustus causas tenuium. Rom. 11, Non repulit Deus populum, quem antea cognoverat, id est, complexus erat. 1 Cor. 8, Si quis diligit Deum, is cognitus est ab eo. Ier. 1, In utero novi te. Amos 3, Audite Israelitae, tantum vos novi ex omnibus gentibus terrae. Psal. 31, Exultabo et laetabor in benignitate tua, quoniam vidisti afflictionem meam, cognovisti in
10997. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] Israel me non cognovit. Ioan. 7, Verus est qui misit me, quem vos nescitis. Ego scio eum, etc. Sic, Nesciam orbitatem, pro, non experiar, non patiar. 1 Thess. 5, Rogamus vos fratres, ut agnoscatis eos, qui laborant in vobis. Sic Christus dicitur non novisse peccatum, 2 Cor, 5, id est non probasse, non admisisse. Amos 3, Non sciverunt facere rectitudinem. Psal. 35, Surrexerunt contra me testes mendaces, quae non cognovi interrogaverunt me: id est, quae non perpetraram, de iis me accusabant et examinabant. Sic Psal. 7, Ignorantia, pro
10998. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] vos fratres, ut agnoscatis eos, qui laborant in vobis. Sic Christus dicitur non novisse peccatum, 2 Cor, 5, id est non probasse, non admisisse. Amos 3, Non sciverunt facere rectitudinem. Psal. 35, Surrexerunt contra me testes mendaces, quae non cognovi interrogaverunt me: id est, quae non perpetraram, de iis me accusabant et examinabant. Sic Psal. 7, Ignorantia, pro innocentia aut negatione ponitur. Sic Germani quoque dicunt, Er will nichts darvon wissen: i. fingit se esse innocentem. Tale est et illud Esa. 53, Noticia sui iustificabit multos, id
10999. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] id est, quae non perpetraram, de iis me accusabant et examinabant. Sic Psal. 7, Ignorantia, pro innocentia aut negatione ponitur. Sic Germani quoque dicunt, Er will nichts darvon wissen: i. fingit se esse innocentem. Tale est et illud Esa. 53, Noticia sui iustificabit multos, id est, noticia fidente, et simul suo merito. Ier. 2, Tenentes legem non noverunt me. Ioan. 16, Haec facient vobis, quia non noverunt patrem neque me: ubi non de noticia, qualem diaboli et impii habent, loquitur: sed de viva ac salutari, nempe quae simulamat Deum, eumque timet, nec multum
11000. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] Ier. 2, Tenentes legem non noverunt me. Ioan. 16, Haec facient vobis, quia non noverunt patrem neque me: ubi non de noticia, qualem diaboli et impii habent, loquitur: sed de viva ac salutari, nempe quae simulamat Deum, eumque timet, nec multum diversa est locutio Pauli 2 Cor. 5, Neminem novi, id est, ex nullo pendeo, nulli confido. Verbum Heemin, credere, hac eadem figura saepe non tantum noticiam historiae significat, qualis etiam in impiis esse potest: sed etiam affectus consequentes, quos pii doctores hoc tempore uno fiduciae nomine complectuntur, quos nos libro de voce
11001. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 947 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 106, Ut possim videre bona electorum tuorum, et laetari in laeticia gentis tuae. Psal. 22, Potuissem numerare omnia ossa mea. ipsi inspexerunt et intuiti sunt me: Haben ihre lust an mir gesehen. Psal 59, Deus faciet me videre in hostibus meis: id est, optatum eventum faciet me spectare cum maximo gaudio. Psal. 112, Confirmatum est cor eius, non timebit, donec videat in hostibus suis. Significat quoque Videre, experiri, accipere bona et mala, frui bonis, perpeti mala: quanquam haec significatio non ita diversa
11002. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Psal. 89: Quis est homo, qui non videbit morte. Sic Luc. 2 dicitur, Simeonem non visurum mortem. Sic Christus dicit, Abrahamum vidisse diem suum, id est, sua beneficia maximo Spiritus gaudio precepisse, eisque fruitum esse. Significat etiam Videre, curare, in bonam et malam partem: quomodo et Germani dicunt. Darein setzen ein auch darauf haben / zusehen / etc. Psalm. 9, miserere mei, et vide afflictionem meam de
11003. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] meam de hostibus meis. Psal. 10. Vidisti, quoniam laborem et dolorem tu inspicies, ut reponas in manum tuam. Psal. 119, Vide afflictionem meam, et eripe me. Iere. 1, Vide Domine afflictionem meam, quoniam superbivit hostis. Rom. 10, Qui stat, videat ne cadat, id est, caveat. quod etiam Latini dicent, videre ne aliquid fiat, aut ut fiat. Phil. 3. Videte canes, videte malos, id est, cavete. Gen. 4, Respexit Dominus ad sacrificium Abel, et ad sacrificium Cain non respexit. Col. 2, Dicite Archippo, vide ministerium tuum. Isa. 58, Quare ieiunavimus,
11004. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] tuam. Psal. 119, Vide afflictionem meam, et eripe me. Iere. 1, Vide Domine afflictionem meam, quoniam superbivit hostis. Rom. 10, Qui stat, videat ne cadat, id est, caveat. quod etiam Latini dicent, videre ne aliquid fiat, aut ut fiat. Phil. 3. Videte canes, videte malos, id est, cavete. Gen. 4, Respexit Dominus ad sacrificium Abel, et ad sacrificium Cain non respexit. Col. 2, Dicite Archippo, vide ministerium tuum. Isa. 58, Quare ieiunavimus, et non aspexisti? 1 Samuel. 18, Non rectis oculis Saul aspiciebat David. Sic Oculi, vultus aut facies
11005. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] Saul aspiciebat David. Sic Oculi, vultus aut facies alicuius super aliquem, significat alias benefacere, alias malefacere alicui. Amos 9. Ponam oculos meos in malum, et non in bonum. Psal. 34, Vultus Domini in facientes malum. Item, Illuminare faciem super aliquem, id est, diligere eum et fovere. Sed nihil necesse est citare plura exempla, cum ubique sint obvia. Audire quoque significat non tantum auribus sonum percipere, sed etiam id quod sequitur, nempe intelligere, probare et amplecti. Intelligere significat in sequentibus exemplis. Isa. 36,
11006. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] et non in bonum. Psal. 34, Vultus Domini in facientes malum. Item, Illuminare faciem super aliquem, id est, diligere eum et fovere. Sed nihil necesse est citare plura exempla, cum ubique sint obvia. Audire quoque significat non tantum auribus sonum percipere, sed etiam id quod sequitur, nempe intelligere, probare et amplecti. Intelligere significat in sequentibus exemplis. Isa. 36, Loquere quaeso ad servos tuos Syriace: nam nos audimus. Ierem. 5, Cuius linguam ignorabis, et non audies quid loquatur. Ut non audiat vir labium proximi sui, id est, non
11007. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] percipere, sed etiam id quod sequitur, nempe intelligere, probare et amplecti. Intelligere significat in sequentibus exemplis. Isa. 36, Loquere quaeso ad servos tuos Syriace: nam nos audimus. Ierem. 5, Cuius linguam ignorabis, et non audies quid loquatur. Ut non audiat vir labium proximi sui, id est, non intelligat. Probare, amplecti et obedire significat in hisce exemplis. Ios. 1, Per omnia sicut audivimus Mosen, ita auscultabimus tibi. Iud. 2, Et voluistis audire vocem meam. Ibidem. Sed nec iudices audire voluerunt. Ibidem, Et vocem meam audire contempsit. Matth. 17, Ipsum
11008. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] est, non intelligat. Probare, amplecti et obedire significat in hisce exemplis. Ios. 1, Per omnia sicut audivimus Mosen, ita auscultabimus tibi. Iud. 2, Et voluistis audire vocem meam. Ibidem. Sed nec iudices audire voluerunt. Ibidem, Et vocem meam audire contempsit. Matth. 17, Ipsum audite, id est, amplectimini eius doctrinam, et obedite ei. Luc. 2, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud: id est, intellectam doctrinam accipiunt, amplectuntur, et ab ea postea non deficiunt. Sic crebro dicitur Deus audire, et auribus percipere nostram precationem, inclinare aures ad nostram
11009. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] Mosen, ita auscultabimus tibi. Iud. 2, Et voluistis audire vocem meam. Ibidem. Sed nec iudices audire voluerunt. Ibidem, Et vocem meam audire contempsit. Matth. 17, Ipsum audite, id est, amplectimini eius doctrinam, et obedite ei. Luc. 2, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud: id est, intellectam doctrinam accipiunt, amplectuntur, et ab ea postea non deficiunt. Sic crebro dicitur Deus audire, et auribus percipere nostram precationem, inclinare aures ad nostram precationem: nam exaudire, est percipere et probare petitionem. Simili Hebraismo videtur et dictum,
11010. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] Schaffet / non solum causam cognoscere, sed etiam condemnare aut absolvere, item exequi sententiam, nempe castigare, aut liberare et vindicare significat. Matth. 7, Nolite iudicare, ut non iudicemini: ubi condemnare significat. Sic et Rom. 14, Si quis non manducat, manducantem non iudicet, id est, non condemnet. Ioan. 3, Qui credit in eum, non indicabitur: qui vero non credit, iam iudicatus est, id est, condemnatus. Ibidem: Hoc est iudicium. In quo loco duplex Synecdoche est in voce Iudicii: primum enim ponitur causa pro effectu, id est, iudicium pro condemnatione: deinde contra
11011. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] castigare, aut liberare et vindicare significat. Matth. 7, Nolite iudicare, ut non iudicemini: ubi condemnare significat. Sic et Rom. 14, Si quis non manducat, manducantem non iudicet, id est, non condemnet. Ioan. 3, Qui credit in eum, non indicabitur: qui vero non credit, iam iudicatus est, id est, condemnatus. Ibidem: Hoc est iudicium. In quo loco duplex Synecdoche est in voce Iudicii: primum enim ponitur causa pro effectu, id est, iudicium pro condemnatione: deinde contra effectus pro causa, id est, condemnatio pro culpa. sensus enim est, Haec est causa damnationis. Pro
11012. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] 14, Si quis non manducat, manducantem non iudicet, id est, non condemnet. Ioan. 3, Qui credit in eum, non indicabitur: qui vero non credit, iam iudicatus est, id est, condemnatus. Ibidem: Hoc est iudicium. In quo loco duplex Synecdoche est in voce Iudicii: primum enim ponitur causa pro effectu, id est, iudicium pro condemnatione: deinde contra effectus pro causa, id est, condemnatio pro culpa. sensus enim est, Haec est causa damnationis. Pro liberare in his exemplis sumitur. 1 Sam. 18, bis dicitur, Iudicavit Dominus Davidem ab hostibus suis. Psalm. 72, Iudicabit afflictos
11013. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] Ioan. 3, Qui credit in eum, non indicabitur: qui vero non credit, iam iudicatus est, id est, condemnatus. Ibidem: Hoc est iudicium. In quo loco duplex Synecdoche est in voce Iudicii: primum enim ponitur causa pro effectu, id est, iudicium pro condemnatione: deinde contra effectus pro causa, id est, condemnatio pro culpa. sensus enim est, Haec est causa damnationis. Pro liberare in his exemplis sumitur. 1 Sam. 18, bis dicitur, Iudicavit Dominus Davidem ab hostibus suis. Psalm. 72, Iudicabit afflictos populi, et liberabit filios pauperum. Isa. 42, Iudicium gentibus
11014. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] condemnatio pro culpa. sensus enim est, Haec est causa damnationis. Pro liberare in his exemplis sumitur. 1 Sam. 18, bis dicitur, Iudicavit Dominus Davidem ab hostibus suis. Psalm. 72, Iudicabit afflictos populi, et liberabit filios pauperum. Isa. 42, Iudicium gentibus proferet, id est, liberationem spiritualem, sicut statim in sequentibus textus explicat. Psal. 35, Iudica me domine secundum iustitiam tuam, id est, vindica. Rom. 6, Qui mortuus est iustificatus est a peccato, id est, liberatus, non amplius cogitur peccare. Poenas et
11015. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] Dominus Davidem ab hostibus suis. Psalm. 72, Iudicabit afflictos populi, et liberabit filios pauperum. Isa. 42, Iudicium gentibus proferet, id est, liberationem spiritualem, sicut statim in sequentibus textus explicat. Psal. 35, Iudica me domine secundum iustitiam tuam, id est, vindica. Rom. 6, Qui mortuus est iustificatus est a peccato, id est, liberatus, non amplius cogitur peccare. Poenas et castigationem sontium in sequentibus exemplis significat. Gen. 15, Veruntamen gentem, quae eos servitute premet, ego iudicabo, id est, castigabo.
11016. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] populi, et liberabit filios pauperum. Isa. 42, Iudicium gentibus proferet, id est, liberationem spiritualem, sicut statim in sequentibus textus explicat. Psal. 35, Iudica me domine secundum iustitiam tuam, id est, vindica. Rom. 6, Qui mortuus est iustificatus est a peccato, id est, liberatus, non amplius cogitur peccare. Poenas et castigationem sontium in sequentibus exemplis significat. Gen. 15, Veruntamen gentem, quae eos servitute premet, ego iudicabo, id est, castigabo. Psal. 35, Iudica cum litigatoribus meis, pugna cum oppugnantibus
11017. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] secundum iustitiam tuam, id est, vindica. Rom. 6, Qui mortuus est iustificatus est a peccato, id est, liberatus, non amplius cogitur peccare.
Poenas et castigationem sontium in sequentibus exemplis significat. Gen. 15, Veruntamen gentem, quae eos servitute premet, ego iudicabo, id est, castigabo. Psal. 35, Iudica cum litigatoribus meis, pugna cum oppugnantibus me. Psal. 5,
11018. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] premet, ego iudicabo, id est, castigabo. Psal. 35, Iudica cum litigatoribus meis, pugna cum oppugnantibus me. Psal. 5,
11019. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] me. Psal. 5,
11020. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] condemnavit peccatum, id est, perdidit, abolevit: sicut et Petrus dicit, Christum nostra peccata in suo corpore in crucem sustulisse, perinde nimirum, ac si carnifex furem in suos humeros sublatum in patibulum portasset, ut ibi eum suspenderet. Proverb. 19, Parata sunt derisoribus iudicia, id est, castigationes. Ezech. 30, Faciam iudicia in Aegypto, et scient, quoniam ego Dominus sum. Ierem. 26, Iudicium mortis est viro huic, id est, poena capitali puniendus est, vel potius crimine capitali aut reatu oneratus est. Rom. 2, Existimas quod tu effugies iudicium, id est,
11021. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] nimirum, ac si carnifex furem in suos humeros sublatum in patibulum portasset, ut ibi eum suspenderet. Proverb. 19, Parata sunt derisoribus iudicia, id est, castigationes. Ezech. 30, Faciam iudicia in Aegypto, et scient, quoniam ego Dominus sum. Ierem. 26, Iudicium mortis est viro huic, id est, poena capitali puniendus est, vel potius crimine capitali aut reatu oneratus est. Rom. 2, Existimas quod tu effugies iudicium, id est, castigationem Dei. 1 Corinth. 11, Iudicium sibi manducat et bibit, id est, castigationem, damnationem. Heb. 13, Peccatores et adulteros iudicabit
11022. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] iudicia, id est, castigationes. Ezech. 30, Faciam iudicia in Aegypto, et scient, quoniam ego Dominus sum. Ierem. 26, Iudicium mortis est viro huic, id est, poena capitali puniendus est, vel potius crimine capitali aut reatu oneratus est. Rom. 2, Existimas quod tu effugies iudicium, id est, castigationem Dei. 1 Corinth. 11, Iudicium sibi manducat et bibit, id est, castigationem, damnationem. Heb. 13, Peccatores et adulteros iudicabit Deus, id est, puniet. Iudicare quoque significat certo constituere, seu pronunciare. 1. Cor. 5, Iam iudicavi eum, qui tale crimen patravit,
11023. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] et scient, quoniam ego Dominus sum. Ierem. 26, Iudicium mortis est viro huic, id est, poena capitali puniendus est, vel potius crimine capitali aut reatu oneratus est. Rom. 2, Existimas quod tu effugies iudicium, id est, castigationem Dei. 1 Corinth. 11, Iudicium sibi manducat et bibit, id est, castigationem, damnationem. Heb. 13, Peccatores et adulteros iudicabit Deus, id est, puniet. Iudicare quoque significat certo constituere, seu pronunciare. 1. Cor. 5, Iam iudicavi eum, qui tale crimen patravit, etc. Eadem quoque sermonis figura ponitur affectus
11024. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] est, poena capitali puniendus est, vel potius crimine capitali aut reatu oneratus est. Rom. 2, Existimas quod tu effugies iudicium, id est, castigationem Dei. 1 Corinth. 11, Iudicium sibi manducat et bibit, id est, castigationem, damnationem. Heb. 13, Peccatores et adulteros iudicabit Deus, id est, puniet. Iudicare quoque significat certo constituere, seu pronunciare. 1. Cor. 5, Iam iudicavi eum, qui tale crimen patravit, etc. Eadem quoque sermonis figura ponitur affectus irae pro suo effectu, aut opere inde proveniente, nempe pro poena et castigatione.
11025. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] constituere, seu pronunciare. 1. Cor. 5, Iam iudicavi eum, qui tale crimen patravit, etc. Eadem quoque sermonis figura ponitur affectus irae pro suo effectu, aut opere inde proveniente, nempe pro poena et castigatione. Mich. 7, Iram Domini portabo, quia peccavi ei, id est, poenas. Ezech. 15, Faciam cessare indignationem meam. Rom. 2, Cumulas tibi iram in die irae, id est, castigationem, poenam in tempore poenae. Rom. 3, Nunquid iniustus Deus, qui rependit iram, id est, poenam. Sic opinor etiam intelligendum esse illud Rom. 4, Lex iram operatur, id
11026. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] Eadem quoque sermonis figura ponitur affectus irae pro suo effectu, aut opere inde proveniente, nempe pro poena et castigatione. Mich. 7, Iram Domini portabo, quia peccavi ei, id est, poenas. Ezech. 15, Faciam cessare indignationem meam. Rom. 2, Cumulas tibi iram in die irae, id est, castigationem, poenam in tempore poenae. Rom. 3, Nunquid iniustus Deus, qui rependit iram, id est, poenam. Sic opinor etiam intelligendum esse illud Rom. 4, Lex iram operatur, id est, castigationem minatur, et infert poenas. Roman. 13, Necesse est subditum esse non solum propter iram,
11027. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] nempe pro poena et castigatione. Mich. 7, Iram Domini portabo, quia peccavi ei, id est, poenas. Ezech. 15, Faciam cessare indignationem meam. Rom. 2, Cumulas tibi iram in die irae, id est, castigationem, poenam in tempore poenae. Rom. 3, Nunquid iniustus Deus, qui rependit iram, id est, poenam. Sic opinor etiam intelligendum esse illud Rom. 4, Lex iram operatur, id est, castigationem minatur, et infert poenas. Roman. 13, Necesse est subditum esse non solum propter iram, id est, poenam, sed etiam propter conscientiam. Ephes. 6, et Coloss. 1, Venit ira Dei super
11028. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] ei, id est, poenas. Ezech. 15, Faciam cessare indignationem meam. Rom. 2, Cumulas tibi iram in die irae, id est, castigationem, poenam in tempore poenae. Rom. 3, Nunquid iniustus Deus, qui rependit iram, id est, poenam. Sic opinor etiam intelligendum esse illud Rom. 4, Lex iram operatur, id est, castigationem minatur, et infert poenas. Roman. 13, Necesse est subditum esse non solum propter iram, id est, poenam, sed etiam propter conscientiam. Ephes. 6, et Coloss. 1, Venit ira Dei super filios inobedientiae. Lucae 3, Quis vobis monstravit fugere a ventura ira?
11029. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 948 | Paragraph | SubSect | Section] est, castigationem, poenam in tempore poenae. Rom. 3, Nunquid iniustus Deus, qui rependit iram, id est, poenam. Sic opinor etiam intelligendum esse illud Rom. 4, Lex iram operatur, id est, castigationem minatur, et infert poenas. Roman. 13, Necesse est subditum esse non solum propter iram, id est, poenam, sed etiam propter conscientiam. Ephes. 6, et Coloss. 1, Venit ira Dei super filios inobedientiae. Lucae 3, Quis vobis monstravit fugere a ventura ira? Psal. [78,] Effunde iram tuam super gentes, quae te non noverunt. Zoph. 2, Antequam veniat super vos ira.
11030. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] alterum odio habebit, et alterum diliget. Videtur per (Odio habebit) significari negliget, ut ex sensu et sequentibus verbis inversae sententiae intelligi potest. Affectus enim dilectionis etiam in plures extendi posset, sed opera assidua non potest. Proverb. 13, Qui parcit virgae, odit filium: id est, negligit, degenerare et corrumpi, improbumque fieri patitur, cum tales plerunque nimium teneriter diligant liberos. Ponitur ergo Odium pro neglectione aut effectu odii, cum contrarius affectus sit. At diligens eum, mature castigat ipsum, id est, qui recte curam agit filii. Hic dilectio pro
11031. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] Proverb. 13, Qui parcit virgae, odit filium: id est, negligit, degenerare et corrumpi, improbumque fieri patitur, cum tales plerunque nimium teneriter diligant liberos. Ponitur ergo Odium pro neglectione aut effectu odii, cum contrarius affectus sit. At diligens eum, mature castigat ipsum, id est, qui recte curam agit filii. Hic dilectio pro suo effectu, nempe pro recta cura aut educatione liberorum ponitur. Et Proverb. 8, Qui odit sapientiam, amat mortem: id est, accersit sibi malum et mortem, etiamsi oderit illud. Ponitur nomen affectus pro suo effectu. Ioan. 12, Qui amat
11032. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] Ponitur ergo Odium pro neglectione aut effectu odii, cum contrarius affectus sit. At diligens eum, mature castigat ipsum, id est, qui recte curam agit filii. Hic dilectio pro suo effectu, nempe pro recta cura aut educatione liberorum ponitur. Et Proverb. 8, Qui odit sapientiam, amat mortem: id est, accersit sibi malum et mortem, etiamsi oderit illud. Ponitur nomen affectus pro suo effectu. Ioan. 12, Qui amat animam suam, perdet eam: et qui odit animam suam in hoc mundo, in vita aeterna custodiet eam. Matth. 16, pro Amat, ponitur velle servare, Qui voluerit animam suam servare.
11033. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] et qui odit animam suam in hoc mundo, in vita aeterna custodiet eam. Matth. 16, pro Amat, ponitur velle servare, Qui voluerit animam suam servare. Significat igitur et in Christi dicto, Amare idem quod curare, Odisse idem quod negligere. Luc. 14. Si quis venit ad me, et non odit patrem suum, id est, non postponit patrem mihi, non ob me, cum res postulet, negligit. Tales Christicolae vere amant parentes semper, nec requirit Christus, ut eos oderint: sed postulat, ut sibi eos postponant, illisque impia mandantibus non obediant. Amare, notat velle aut conari servare animam: contra Odisse,
11034. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] ut Homerus dicit Odyss. 10, oportere hospitem quidem praesentem
11035. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] Hebraea, sed et Graeca consuetudine: ut, Invenire gratiam, pro consequi. Num. 31, Quare non invenio gratiam coram te? Ibidem, Ut inveniam gratiam in oculis tuis. Sic manum alicuius invenire, pro, consequi, aut posse aliquid praestare. Psal. 116, Dolores inferni invenerunt me, id est, apprehenderunt, potiti sunt me, praevalverunt mihi. Sic malum invenit aliquem. Genes. 44. Securis invenit aliquem, Deut. 19. Peccata inveniunt aliquem, Num. 32. Sic Rom. 4, Quid invenit pater noster Abraham? id est, quid consecutus est? Levit. 14, Quod si pauper ille fuerit, et
11036. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] praestare. Psal. 116, Dolores inferni invenerunt me, id est, apprehenderunt, potiti sunt me, praevalverunt mihi. Sic malum invenit aliquem. Genes. 44. Securis invenit aliquem, Deut. 19. Peccata inveniunt aliquem, Num. 32. Sic Rom. 4, Quid invenit pater noster Abraham? id est, quid consecutus est? Levit. 14, Quod si pauper ille fuerit, et manus eius non poterit invenire: id est, praestare tantum, sumat agnum unum pro hostia delicti. Nec multum ab hac significatione differt, cum sufficere significat, ut Num. 11, Num oves et boves mactabuntur eis,
11037. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] sunt me, praevalverunt mihi. Sic malum invenit aliquem. Genes. 44. Securis invenit aliquem, Deut. 19. Peccata inveniunt aliquem, Num. 32. Sic Rom. 4, Quid invenit pater noster Abraham? id est, quid consecutus est? Levit. 14, Quod si pauper ille fuerit, et manus eius non poterit invenire: id est, praestare tantum, sumat agnum unum pro hostia delicti. Nec multum ab hac significatione differt, cum sufficere significat, ut Num. 11, Num oves et boves mactabuntur eis, ut inveniatur eis? aut omnes pisces maris congregabuntur, ut inveniatur eis, id est, sufficiat. Item cum
11038. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] eius non poterit invenire: id est, praestare tantum, sumat agnum unum pro hostia delicti. Nec multum ab hac significatione differt, cum sufficere significat, ut Num. 11, Num oves et boves mactabuntur eis, ut inveniatur eis? aut omnes pisces maris congregabuntur, ut inveniatur eis, id est, sufficiat. Item cum accidere significat. Ios. 2, Narraverunt omnia, quae invenerunt eos, id est, quae acciderunt eis. Hac quoque figura nomina culpae crebro pro poena, et nomina meriti aut virtutis pro praemio ponuntur. Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super
11039. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] Nec multum ab hac significatione differt, cum sufficere significat, ut Num. 11, Num oves et boves mactabuntur eis, ut inveniatur eis? aut omnes pisces maris congregabuntur, ut inveniatur eis, id est, sufficiat. Item cum accidere significat. Ios. 2, Narraverunt omnia, quae invenerunt eos, id est, quae acciderunt eis. Hac quoque figura nomina culpae crebro pro poena, et nomina meriti aut virtutis pro praemio ponuntur. Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech, id est, poena violentiae. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum sive malum: id
11040. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] sufficiat. Item cum accidere significat. Ios. 2, Narraverunt omnia, quae invenerunt eos, id est, quae acciderunt eis. Hac quoque figura nomina culpae crebro pro poena, et nomina meriti aut virtutis pro praemio ponuntur. Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech, id est, poena violentiae. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum sive malum: id est, praemium suorum operum aut vitae, opera illorum sequentur illos, id est, praemia et poenae operum. Econtra effectus pro causa creberrime ponitur, ut cum dicitur, Deus robur nostrum, salus
11041. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] id est, quae acciderunt eis. Hac quoque figura nomina culpae crebro pro poena, et nomina meriti aut virtutis pro praemio ponuntur. Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech, id est, poena violentiae. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum sive malum: id est, praemium suorum operum aut vitae, opera illorum sequentur illos, id est, praemia et poenae operum. Econtra effectus pro causa creberrime ponitur, ut cum dicitur, Deus robur nostrum, salus nostra, fortitudo nostra, Ier. 16, Dominus fortitudo mea, et robur meum, pro, dans robur
11042. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] crebro pro poena, et nomina meriti aut virtutis pro praemio ponuntur. Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech, id est, poena violentiae. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum sive malum: id est, praemium suorum operum aut vitae, opera illorum sequentur illos, id est, praemia et poenae operum. Econtra effectus pro causa creberrime ponitur, ut cum dicitur, Deus robur nostrum, salus nostra, fortitudo nostra, Ier. 16, Dominus fortitudo mea, et robur meum, pro, dans robur et fortitudinem, et similia. Psalmo centesimo decimooctavo, Dominus
11043. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 949 | Paragraph | SubSect | Section] pro, dans robur et fortitudinem, et similia. Psalmo centesimo decimooctavo, Dominus fortitudo et cantio nostra, pro faciens nos canere, dum dat occasiones gratiarum actioni per suas liberationes. Sic prior. Corinth. 1, Christus factus est nobis sapientia, iustitia, sanctificatio, redemptio, id est, dans nobis haec omnia. Sic Psal. 14 et 60, dicitur Dominus esse spes nostra, id est, dans ea quae ab eo speramus, seu dans simul et spem et rem speratam. 1 Corinth. 14, Loqui
11044. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 950 | Paragraph | SubSect | Section] Sic prior. Corinth. 1, Christus factus est nobis sapientia, iustitia, sanctificatio, redemptio, id est, dans nobis haec omnia. Sic Psal. 14 et 60, dicitur Dominus esse spes nostra, id est, dans ea quae ab eo speramus, seu dans simul et spem et rem speratam. 1 Corinth. 14, Loqui aedificationem, id est, sermonem aedificantem. Tale est etiam illud, Voluptatem narras, pro, rem voluptatem afferentem. Prudefieri, erubescere, confundi, pro incidere in calamitates et
11045. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 950 | Paragraph | SubSect | Section] dans nobis haec omnia. Sic Psal. 14 et 60, dicitur
Dominus esse spes nostra, id est, dans ea quae ab eo speramus, seu dans simul et spem et rem speratam. 1 Corinth. 14, Loqui aedificationem, id est, sermonem aedificantem. Tale est etiam illud, Voluptatem narras, pro, rem voluptatem afferentem.
Prudefieri, erubescere, confundi, pro incidere in calamitates et magna damna: quoddamna plerunque ignominia consequatur, iuxta Germanicum proverbium:
Hilaritas igitur vultus tum praecedentia, nempe amorem, tum sequentia, nempe beneficentiam ex amore provenientem denotat: quomodo et contra, Cadere facies, pro ira aut dolore ponitur.
Ponitur et in his exemplis effectus pro causa. Ioan. 17, Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, id est, haec est vitae causa. Ioan. 3, Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum: id est, haec est causa iudicii seu condemnationis. Esaiae 28, Haec est requies, reficite lassum: id est, haec est causa requiei. 1 Cor. 9, Quae igitur est mihi merces, id est, quae est causa mercedis, quod
ex amore provenientem denotat: quomodo et contra, Cadere facies, pro ira aut dolore ponitur.
Ponitur et in his exemplis effectus pro causa. Ioan. 17, Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, id est, haec est vitae causa. Ioan. 3, Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum: id est, haec est causa iudicii seu condemnationis. Esaiae 28, Haec est requies, reficite lassum: id est, haec est causa requiei. 1 Cor. 9, Quae igitur est mihi merces, id est, quae est causa mercedis, quod potest hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa
Ponitur et in his exemplis effectus pro causa. Ioan. 17, Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, id est, haec est vitae causa. Ioan. 3, Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum: id est, haec est causa iudicii seu condemnationis. Esaiae 28, Haec est requies, reficite lassum: id est, haec est causa requiei. 1 Cor. 9, Quae igitur est mihi merces, id est, quae est causa mercedis, quod potest hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa gratiae, aut certe res grata Deo. Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum
Haec est vita aeterna, ut cognoscant te, id est, haec est vitae causa. Ioan. 3, Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum: id est, haec est causa iudicii seu condemnationis. Esaiae 28, Haec est requies, reficite lassum: id est, haec est causa requiei. 1 Cor. 9, Quae igitur est mihi merces, id est, quae est causa mercedis, quod potest hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa gratiae, aut certe res grata Deo. Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum habetis, si ea tantum facitis, quae etiam mali faciunt. Ioan. 5, Haec est
venit in mundum: id est, haec est causa iudicii seu condemnationis. Esaiae 28, Haec est requies, reficite lassum: id est, haec est causa requiei. 1 Cor. 9, Quae igitur est mihi merces, id est, quae est causa mercedis, quod potest hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa gratiae, aut certe res grata Deo. Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum habetis, si ea tantum facitis, quae etiam mali faciunt. Ioan. 5, Haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra: id est, causa aut instrumentum victoriae. Rom. 13, Magistratus
Haec est requies, reficite lassum: id est, haec est causa requiei. 1 Cor. 9, Quae igitur est mihi merces, id est, quae est causa mercedis, quod potest hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa gratiae, aut certe res grata Deo. Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum habetis, si ea tantum facitis, quae etiam mali faciunt. Ioan. 5, Haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra: id est, causa aut instrumentum victoriae. Rom. 13, Magistratus non sunt timor bonorum operum, sed malorum, id est, causa timoris.
hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa gratiae, aut certe res grata Deo. Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum habetis, si ea tantum facitis, quae etiam mali faciunt. Ioan. 5, Haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra: id est, causa aut instrumentum victoriae. Rom. 13, Magistratus non sunt timor bonorum operum, sed malorum, id est, causa timoris.
Contra causa pro effectu. 1 Corinth. 14, Quandoquidem sectatores estis spirituum, id est, donorum spiritus. Amos 3, Quis thesaurisabit iniuriam et
Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum habetis, si ea tantum facitis, quae etiam mali faciunt. Ioan. 5, Haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra: id est, causa aut instrumentum victoriae. Rom. 13, Magistratus non sunt timor bonorum operum, sed malorum, id est, causa timoris.
Contra causa pro effectu. 1 Corinth. 14, Quandoquidem sectatores estis spirituum, id est, donorum spiritus. Amos 3, Quis thesaurisabit iniuriam et violentiam in palatiis suis, id est, opes per iniuriam et volentiam partas. Roman. 11, Opus non esset opus, id
Ioan. 5, Haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra: id est, causa aut instrumentum victoriae. Rom. 13, Magistratus non sunt timor bonorum operum, sed malorum, id est, causa timoris.
Contra causa pro effectu. 1 Corinth. 14, Quandoquidem sectatores estis spirituum, id est, donorum spiritus. Amos 3, Quis thesaurisabit iniuriam et violentiam in palatiis suis, id est, opes per iniuriam et volentiam partas. Roman. 11, Opus non esset opus, id est, meritum seu debitum: ponitur opus pro merito operis seu debito. Sensus enim est loci, si servantur homines ex
victoriae. Rom. 13, Magistratus non sunt timor bonorum operum, sed malorum, id est, causa timoris.
Contra causa pro effectu. 1 Corinth. 14, Quandoquidem sectatores estis spirituum, id est, donorum spiritus. Amos 3, Quis thesaurisabit iniuriam et violentiam in palatiis suis, id est, opes per iniuriam et volentiam partas. Roman. 11, Opus non esset opus, id est, meritum seu debitum: ponitur opus pro merito operis seu debito. Sensus enim est loci, si servantur homines ex gratuito Dei favore, ergo non ex merito eorum. Meritum enim seu debitum, et gratuitum inter se
id est, causa timoris.
Contra causa pro effectu. 1 Corinth. 14, Quandoquidem sectatores estis spirituum, id est, donorum spiritus. Amos 3, Quis thesaurisabit iniuriam et violentiam in palatiis suis, id est, opes per iniuriam et volentiam partas. Roman. 11, Opus non esset opus, id est, meritum seu debitum: ponitur opus pro merito operis seu debito. Sensus enim est loci, si servantur homines ex gratuito Dei favore, ergo non ex merito eorum. Meritum enim seu debitum, et gratuitum inter se pugnant. Aut si omnino contendit aliquis servari homines proprio merito, ergo non
qui peccat, non ex Deo sit, sed ex diabolo. Ubi non tantum qualecunque peccare hoc verbo significatur, sed quaedam quasi promptitudo, alacritas et assiduitas in peccando, aut etiam quaedam quasi naturalis inclinatio ac luxus male agendi indicatur. Sic et in adiuncto dicto, Qui iustitiam facit, id est, qui sponte et libenter, ac serio conatur facere. Sic qui ex Deo est, verbum Dei audit, sponte, libenter, cupide, et quasi quodam naturali instinctu: sicut ipse Ioannes dicit. Semem Dei manet in eo. Tale quid est, quod alibi monuimus, verbis Hebraeis nonnunquam addenda aut subintelligenda
pertinentium.
Idem et de nominibus dici posset, ut laudatus pro laude dignissimus: ponitur effectus pro causa, praemium pro merito suo. Psal. 18, Laudatum Dominum invocavi: quomodo et Latini loquuntur. Sic Reprehensus, pro reprehensibilis. Gal. 2, Quia reprehensus, id est, dignus reprehensione erat,
qua ea est onerata. Proverb. 11, Monile aureum in naribus porci, est mulier formosa carens intelligentia: pro, formositas aut pulchritudo in muliere carente intellectu, est monile in naribus porci. Mulier pro sua formositate ponitur. Matth. 24, Dividet eum, et partem eius ponet cum hypocritis: id est, sortem aut conditionem eius ita ab aliis dividet, ut eam ponat cum hypocritarum conditione: seu aequabit eis, aut similiter eum tractabit. 2 Corinth. 11, Si is qui venit, alium Christum praedicat, sustinere ut merito, id est, aliam meliorem doctrinam de Christo: nam alium Christum
Matth. 24, Dividet eum, et partem eius ponet cum hypocritis: id est, sortem aut conditionem eius ita ab aliis dividet, ut eam ponat cum hypocritarum conditione: seu aequabit eis, aut similiter eum tractabit. 2 Corinth. 11, Si is qui venit, alium Christum praedicat, sustinere ut merito, id est, aliam meliorem doctrinam de Christo: nam alium Christum praedicare non vult ullo modo. Quotquot baptizati estis, Christum induistis: id est, eius beneficia vobis fide applicuistis. Virgo et nupta divisa est, id est, earum conditio aut sors. Sic Io. 7, Nondum erat spiritus, sed propalam
cum hypocritarum conditione: seu aequabit eis, aut similiter eum tractabit. 2 Corinth. 11, Si is qui venit, alium Christum praedicat, sustinere ut merito, id est, aliam meliorem doctrinam de Christo: nam alium Christum praedicare non vult ullo modo. Quotquot baptizati estis, Christum induistis: id est, eius beneficia vobis fide applicuistis. Virgo et nupta divisa est, id est, earum conditio aut sors. Sic Io. 7, Nondum erat spiritus, sed propalam datus, videtur negari substantia, cum tantum accidens negetur. Sic, Pater maior me est: non substantia, sed accidente, officio
2 Corinth. 11, Si is qui venit, alium Christum praedicat, sustinere ut merito, id est, aliam meliorem doctrinam de Christo: nam alium Christum praedicare non vult ullo modo. Quotquot baptizati estis, Christum induistis: id est, eius beneficia vobis fide applicuistis. Virgo et nupta divisa est, id est, earum conditio aut sors. Sic Io. 7, Nondum erat spiritus, sed propalam datus, videtur negari substantia, cum tantum accidens negetur. Sic, Pater maior me est: non substantia, sed accidente, officio
Christi et Ecclesiae, ut Ecclesia sit quasi alterum corpus Christi, aut sit caro et os Christi, sicut in coniugio. Matth. 13 habetur, Seminatus in via, in persona, spineto, aut solo bono, pro, cuius verbum, fides ac pietas in talis cordis solo cecidit. Ioan. 7, Quaeretis me, et non invenietis: id est, hanc gratiam et verum Meschiam desiderabitis et optabitis, praesertim accedente tristi calamitate. 2 Cor. 11, Sustinetis si quis vox exedit: id est, res vestras absumit. Sic et Latini loquuntur posito possessore pro re familiari: sicut illa sunt, Hunc tibi comedendum propino, id est, opes
in persona, spineto, aut solo bono, pro, cuius verbum, fides ac pietas in talis cordis solo cecidit. Ioan. 7, Quaeretis me, et non invenietis: id est, hanc gratiam et verum Meschiam desiderabitis et optabitis, praesertim accedente tristi calamitate. 2 Cor. 11, Sustinetis si quis vox exedit: id est, res vestras absumit. Sic et Latini loquuntur posito possessore pro re familiari: sicut illa sunt, Hunc tibi comedendum propino, id est, opes eius. Horat. De sene gustarit: id est, de pecunia senis. Sic inquit Ovid. Viscera nostra tuae dilacerantur opes.
Sic etiam in
invenietis: id est, hanc gratiam et verum Meschiam desiderabitis et optabitis, praesertim accedente tristi calamitate. 2 Cor. 11, Sustinetis si quis vox exedit: id est, res vestras absumit. Sic et Latini loquuntur posito possessore pro re familiari: sicut illa sunt, Hunc tibi comedendum propino, id est, opes eius. Horat. De sene gustarit: id est, de pecunia senis. Sic inquit Ovid. Viscera nostra tuae dilacerantur opes.
Sic etiam in constructione aliquando aliae voces copulantur cum substantia, cum deberent copulari cum accidente: de qua re etiam in capite De perturbatione
desiderabitis et optabitis, praesertim accedente tristi calamitate. 2 Cor. 11, Sustinetis si quis vox exedit: id est, res vestras absumit. Sic et Latini loquuntur posito possessore pro re familiari: sicut illa sunt, Hunc tibi comedendum propino, id est, opes eius. Horat. De sene gustarit: id est, de pecunia senis. Sic inquit Ovid. Viscera nostra tuae dilacerantur opes.
Sic etiam in constructione aliquando aliae voces copulantur cum substantia, cum deberent copulari cum accidente: de qua re etiam in capite De perturbatione verborum aliquid dictum est. Ioan. 5, Novi vos,
Ovid. Viscera nostra tuae dilacerantur opes.
Sic etiam in constructione aliquando aliae voces copulantur cum substantia, cum deberent copulari cum accidente: de qua re etiam in capite De perturbatione verborum aliquid dictum est. Ioan. 5, Novi vos, quod charitatem non habeatis: id est, novi, quod vos charitatem non habeatis: coniungit (nosse) cum substantia (uos) cum pertineat ad accidens, nempe habere aut non habere charitatem. Sic Terentius in Andria, Observes filium quid agat, id est, observa eius actiones, 2 Reg. 17, Induraverunt cervicem suam, iuxta cervicem patrum
verborum aliquid dictum est. Ioan. 5, Novi vos, quod charitatem non habeatis: id est, novi, quod vos charitatem non habeatis: coniungit (nosse) cum substantia (uos) cum pertineat ad accidens, nempe habere aut non habere charitatem. Sic Terentius in Andria, Observes filium quid agat, id est, observa eius actiones, 2 Reg. 17, Induraverunt cervicem suam, iuxta cervicem patrum suorum, pro, iuxta indurationem cervicis illorum, vel sicut illi indurarunt. Propter David servum tuum ne avertas faciem Meschiae tui: mox exponit de promissione facta Davidi: non enim certe propter merita
vultus iubentur comedere panem, et operari manibus suis, etc. Sed non sic curant, ut ibi prohibetur, nempe cum quadam desperatione et anxietate, diffidentia Dei, nimiaque aviditate et spiritualium neglectione. Sic exponere possis, quod Psalm. 1 dicitur, Impii erunt sicut pulvis: id est, exitus aut interitus eorum erit similis interitui pulveris, Talis Hebraismus est valde creber in Similitudinibus. Sic Christus Ioan. 6 dicitur verus panis, non ratione essentiae, quia ipsa eius substantia sit vera panis substantia: sed ratione effectus, quia ipse demum vere vivificet, non
comedat, denuo esuriet, et tandem etiam morietur. Sic ratione effectus est vera vitis: effectus horum, non substantiae conferuntur, et tamen sermo videtur de substantia sonare. Talia exempla sunt et illa Pauli 1 Cor. 12, Sicut multa sunt membra in uno homine, sed unicum corpus: sic et Christus: id est, sic et Ecclesia, quae Christi corpus est. Item 1 Cor. 15, Sic erit et resurrectio, id est, homines in resurrectione ita diversa gloria resurgent. Ad hoc genus tropi aut locutionis referri posset et illud Paulinum 1 Cor. 10, Panis quem frangimus, nonne participatio corporis Christi est,
horum, non substantiae conferuntur, et tamen sermo videtur de substantia sonare. Talia exempla sunt et illa Pauli 1 Cor. 12, Sicut multa sunt membra in uno homine, sed unicum corpus: sic et Christus: id est, sic et Ecclesia, quae Christi corpus est. Item 1 Cor. 15, Sic erit et resurrectio, id est, homines in resurrectione ita diversa gloria resurgent. Ad hoc genus tropi aut locutionis referri posset et illud Paulinum 1 Cor. 10, Panis quem frangimus, nonne participatio corporis Christi est, et poculum quod benedicimus: id est. fractio aut comestio panis, est participatio corporis,
Christi corpus est. Item 1 Cor. 15, Sic erit et resurrectio, id est, homines in resurrectione ita diversa gloria resurgent. Ad hoc genus tropi aut locutionis referri posset et illud Paulinum 1 Cor. 10, Panis quem frangimus, nonne participatio corporis Christi est, et poculum quod benedicimus: id est. fractio aut comestio panis, est participatio corporis, et benedicti potus haustio aut sumptio, participatio sanguinis est. Panis igitur ibi et poculum aut potus non ratione substantiae, sed ratione illius accidentis aut circumstantiae, nempe ratione sumptionis consideratur. Quod est
comestio vera corporis Christi participatio est, ut et Calv. in Institutionibus exponit lib. 4, ca. 17, 19.
Contra etiam non raro accidentia aut adiuncta pro subiecto ponuntur. Aeneas socios moestique metum solatur Iuli. i, Iulum moerentem et metuentem. Medium in penetralibus hostem, id est, in mediis penetralibus. Ut Isa. 1, Si peccata vestra erunt sicut coccinum, sicut nix albescent: id est, si vos ob peccata rubebitis, aut maculati eritis, lavabimini et dealbabimini a me sanguine Meschiae supra nivem. Tribuitur id accidenti, quod convenit subiecto seu substantiae: homo
19.
Contra etiam non raro accidentia aut adiuncta pro subiecto ponuntur. Aeneas socios moestique metum solatur Iuli. i, Iulum moerentem et metuentem. Medium in penetralibus hostem, id est, in mediis penetralibus. Ut Isa. 1, Si peccata vestra erunt sicut coccinum, sicut nix albescent: id est, si vos ob peccata rubebitis, aut maculati eritis, lavabimini et dealbabimini a me sanguine Meschiae supra nivem. Tribuitur id accidenti, quod convenit subiecto seu substantiae: homo enim rubet aut maculatur peccatis, et vicissim ab eis abluitur: non ipsa peccata rubent et dealbantur aut
Iulum moerentem et metuentem. Medium in penetralibus hostem, id est, in mediis penetralibus. Ut Isa. 1, Si peccata vestra erunt sicut coccinum, sicut nix albescent: id est, si vos ob peccata rubebitis, aut maculati eritis, lavabimini et dealbabimini a me sanguine Meschiae supra nivem. Tribuitur id accidenti, quod convenit subiecto seu substantiae: homo enim rubet aut maculatur peccatis, et vicissim ab eis abluitur: non ipsa peccata rubent et dealbantur aut lavantur. Sic saepe Deus dicitur fieri propitius alicuius peccatis aut iniquitatibus, cum peccatori fiat propitius. 1 Sam. 2, Arcus
aut iniquitatibus, cum peccatori fiat propitius. 1 Sam. 2, Arcus fortium fractorum, pro, arcus fortium est fractus, Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum: pro pelles arietum rubricatas, aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super ipsos homines impios et iniustos: non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti. Sic Rom. 13, Magistratus est honori aut terrori bono aut malo operi, id est, ipsis hominibus operantibus talia. Sic Iob. 32, Dies loquentur, et
Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum: pro pelles arietum rubricatas, aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super ipsos homines impios et iniustos: non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti. Sic Rom. 13, Magistratus est honori aut terrori bono aut malo operi, id est, ipsis hominibus operantibus talia. Sic Iob. 32, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Rom. 8, Solicita expectatio
1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super ipsos homines impios et iniustos: non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti. Sic Rom. 13, Magistratus est honori aut terrori bono aut malo operi, id est, ipsis hominibus operantibus talia. Sic Iob. 32, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Rom. 8, Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei: pro, ipsa creatura solicite sperat ac expectat. 2 Pet.
non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti. Sic Rom. 13, Magistratus est honori aut terrori bono aut malo operi, id est, ipsis hominibus operantibus talia. Sic Iob. 32, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Rom. 8, Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei: pro, ipsa creatura solicite sperat ac expectat. 2 Pet. [3,] Evangelium praedicatum est mortuis, id est hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Iudicabit vivos et
Sic Iob. 32, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Rom. 8, Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei: pro, ipsa creatura solicite sperat ac expectat. 2 Pet. [3,] Evangelium praedicatum est mortuis, id est hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Iudicabit vivos et mortuos: id est, qui fuerant mortui, sed tunc resuscitati astabunt. Tribuitur igitur id accidenti, quod est substantiae. Sic et Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra, quomodo et
est, homines habentes multos dies ac annos. Rom. 8, Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei: pro, ipsa creatura solicite sperat ac expectat. 2 Pet. [3,] Evangelium praedicatum est mortuis, id est hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Iudicabit vivos et mortuos: id est, qui fuerant mortui, sed tunc resuscitati astabunt. Tribuitur igitur id accidenti, quod est substantiae. Sic et Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra, quomodo et sanguines aut peccata mundari dicuntur, de quo in praecedentibus dictum est.
expectat revelationem filiorum Dei: pro, ipsa creatura solicite sperat ac expectat. 2 Pet. [3,] Evangelium praedicatum est mortuis, id est hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Iudicabit vivos et mortuos: id est, qui fuerant mortui, sed tunc resuscitati astabunt. Tribuitur igitur id accidenti, quod est substantiae. Sic et Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra, quomodo et sanguines aut peccata mundari dicuntur, de quo in praecedentibus dictum est. Matthaei 12, Beati oculi et aures vestrae, quod vident et audiunt haec. id est,
2 Pet. [3,] Evangelium praedicatum est mortuis, id est hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Iudicabit vivos et mortuos: id est, qui fuerant mortui, sed tunc resuscitati astabunt. Tribuitur igitur id accidenti, quod est substantiae. Sic et Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra, quomodo et sanguines aut peccata mundari dicuntur, de quo in praecedentibus dictum est. Matthaei 12, Beati oculi et aures vestrae, quod vident et audiunt haec. id est, vos beati. Matth. 23. Ecce relinquitur vobis domus deserta, id est, vos male peribitis:
igitur id accidenti, quod est substantiae. Sic et Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra, quomodo et sanguines aut peccata mundari dicuntur, de quo in praecedentibus dictum est. Matthaei 12, Beati oculi et aures vestrae, quod vident et audiunt haec. id est, vos beati. Matth. 23. Ecce relinquitur vobis domus deserta, id est, vos male peribitis: tametsi hoc ad correlativum referri possit. Sic pronomina affixa adduntur accidenti, quae subiecto debentur. Idola argenti sui, pro, idola sua argentea. Suus ad hominem possessorem, non ad argentum
fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra, quomodo et sanguines aut peccata mundari dicuntur, de quo in praecedentibus dictum est. Matthaei 12, Beati oculi et aures vestrae, quod vident et audiunt haec. id est, vos beati. Matth. 23. Ecce relinquitur vobis domus deserta, id est, vos male peribitis: tametsi hoc ad correlativum referri possit. Sic pronomina affixa adduntur accidenti, quae subiecto debentur. Idola argenti sui, pro, idola sua argentea. Suus ad hominem possessorem, non ad argentum referri debet.
CONIUNCTA PRO SE INVICEM.
Quasi dicat, periculum et calamitas erit ingens ac subita, ut et cito, expedite ac procul fugere sit necesse. Idem per praegnantes et lactantes ibidem indicatur: quia nec illae bene fugere queunt: et timent sibique onerique. Exod. 2, Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum: id est, omnia fuerunt tanquillissima: alioqui et homines locutos esse, et canes latrasse quis dubitat? 1. Sam. 25, Non relinquam mingentem ad parietem, id est, omnes trucidabo. Esa. 2, Ingredietur in cavernas petrarum: id est, erit magna calamitas, periculum ac timor. Esa. 3, Apprehendet vir
indicatur: quia nec illae bene fugere queunt: et timent sibique onerique. Exod. 2, Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum: id est, omnia fuerunt tanquillissima: alioqui et homines locutos esse, et canes latrasse quis dubitat? 1. Sam. 25, Non relinquam mingentem ad parietem, id est, omnes trucidabo. Esa. 2, Ingredietur in cavernas petrarum: id est, erit magna calamitas, periculum ac timor. Esa. 3, Apprehendet vir fratrem suum de domo patris sui, et dicet: Vestis est tibi, sis nobis princeps. Esa. 4, Apprehendent septem mulieres unum virum: id est, ob clades
Exod. 2, Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum: id est, omnia fuerunt tanquillissima: alioqui et homines locutos esse, et canes latrasse quis dubitat? 1. Sam. 25, Non relinquam mingentem ad parietem, id est, omnes trucidabo. Esa. 2, Ingredietur in cavernas petrarum: id est, erit magna calamitas, periculum ac timor. Esa. 3, Apprehendet vir fratrem suum de domo patris sui, et dicet: Vestis est tibi, sis nobis princeps. Esa. 4, Apprehendent septem mulieres unum virum: id est, ob clades bellorum erit ingens paucitas virorum, et multitudo viduarum, ut bene
mingentem ad parietem, id est, omnes trucidabo. Esa. 2, Ingredietur in cavernas petrarum: id est, erit magna calamitas, periculum ac timor. Esa. 3, Apprehendet vir fratrem suum de domo patris sui, et dicet: Vestis est tibi, sis nobis princeps. Esa. 4, Apprehendent septem mulieres unum virum: id est, ob clades bellorum erit ingens paucitas virorum, et multitudo viduarum, ut bene accidere possit, ut plures rixentur de uno sponso. Decem mulieres coquent in uno clibano: id est, talia erunt tempora, ut haec bene accidere possint. Esa. 49, Dicent, cede, ut habitare possim, locutus est mihi
de domo patris sui, et dicet: Vestis est tibi, sis nobis princeps. Esa. 4, Apprehendent septem mulieres unum virum: id est, ob clades bellorum erit ingens paucitas virorum, et multitudo viduarum, ut bene accidere possit, ut plures rixentur de uno sponso. Decem mulieres coquent in uno clibano: id est, talia erunt tempora, ut haec bene accidere possint. Esa. 49, Dicent, cede, ut habitare possim, locutus est mihi angustus. Talis est locutio, Concident gladios in vomeres, et lanceas in falces: id est, imperium Christi non regetur armis, nec indigebit his instrumentis bellicis: sed
bene accidere possit, ut plures rixentur de uno sponso. Decem mulieres coquent in uno clibano: id est, talia erunt tempora, ut haec bene accidere possint. Esa. 49, Dicent, cede, ut habitare possim, locutus est mihi angustus. Talis est locutio, Concident gladios in vomeres, et lanceas in falces: id est, imperium Christi non regetur armis, nec indigebit his instrumentis bellicis: sed Christus parabit suis veram pacem cordis: per politicam enim pacem notat spiritualem. Sic obvertere maxillam alteram percutienti, ponitur pro patientia in omnibus iniuriis. Matth. 10, Capilli vestri numerati
imperium Christi non regetur armis, nec indigebit his instrumentis bellicis: sed Christus parabit suis veram pacem cordis: per politicam enim pacem notat spiritualem. Sic obvertere maxillam alteram percutienti, ponitur pro patientia in omnibus iniuriis. Matth. 10, Capilli vestri numerati sunt: id est, Deus eorum et vestri curam gerit. Matth. 5, Nolite invitare eos, qui vos, etc. id est, gratis miseris benefacite, non tantum potentibus, inescando eos et captando remunerationem. Matth. 10, Ne sumatis peram, aut baculum, aut pecuniam in via: id est, nolite vos onerare cura
veram pacem cordis: per politicam enim pacem notat spiritualem. Sic obvertere maxillam alteram percutienti, ponitur pro patientia in omnibus iniuriis. Matth. 10, Capilli vestri numerati sunt: id est, Deus eorum et vestri curam gerit. Matth. 5, Nolite invitare eos, qui vos, etc. id est, gratis miseris benefacite, non tantum potentibus, inescando eos et captando remunerationem. Matth. 10, Ne sumatis peram, aut baculum, aut pecuniam in via: id est, nolite vos onerare cura et solicitudine ac copiis rerum necessariarum. Contrarium, si verba spectes, mandatur Luc. 22. per
Capilli vestri numerati sunt: id est, Deus eorum et vestri curam gerit. Matth. 5, Nolite invitare eos, qui vos, etc. id est, gratis miseris benefacite, non tantum potentibus, inescando eos et captando remunerationem. Matth. 10, Ne sumatis peram, aut baculum, aut pecuniam in via: id est, nolite vos onerare cura et solicitudine ac copiis rerum necessariarum. Contrarium, si verba spectes, mandatur Luc. 22. per quod ibi indicatur imminens periculum, et mox longior peregrinatio et varia necessitas periculaque. Copia enim subsidiorum, indicat magnitudinem difficultatum. Sic
rerum necessariarum. Contrarium, si verba spectes, mandatur Luc. 22. per quod ibi indicatur imminens periculum, et mox longior peregrinatio et varia necessitas periculaque. Copia enim subsidiorum, indicat magnitudinem difficultatum. Sic Matth. 7, Multi mihi dicent in illa die, Domine Domine: id est, blandientur mihi, et suam pristinam hypocrisin prodent.
Sic ratio absolutionis et damnationis per colloquium exponenda esse, in extrema die dicitur, Matthaei 25. Quae est tantum quasi quaedem hypotyposis maioris energiae causa a Christo adhibita, alioqui omnes scient in illo
ad patrem et glorificationem, ipsis tandem perniciosam futuram, indicat. Ponitur ergo eorum confessio maiestatis Christi, pro potenti Christi exhibitione: agnitio et confessio rei, pro re ipsa eiusve patefactione. Vicinum huic est illud: Amodo videbitis filium hominis sedentem ad dextram patris: id est, sedebo et glorificabor, idque cum vestra pernicie.
Nec tantum usitata, sed etiam inusitata pro iis ponuntur, quibus videri possunt coniungi, ut paulo ante dixi de loco Exod. 2, Canis non mutivit aut latravit. Sic, Pascetur agnus cum lupo, et vitulus cum catulo leonis, et
stagna, pinus et abietes, omnes vias planas, etc.
Latini et Graeci plerunque ex consequente antecedens intelligi volunt. At Hebraei contra ex antecedente consequens intelligunt, ut per exire, abire, proficisci indicatur perveniri aliquo. Mar. 1, In hoc exivi, ut doceam: id est, ab hoc in mundum veni. Et 8, Exierunt Pharisaei, et coeperunt altercari cum Christo: id est, exeuntes domo ad eum pervenerunt, ac cum eo disputarunt. Mar. 3, Audientes propinqui eius exierunt, ut eum caperent: dicebant enim, quod apud se non esset: id est, venerunt. Sic forte eiusdem
ex consequente antecedens intelligi volunt. At Hebraei contra ex antecedente consequens intelligunt, ut per exire, abire, proficisci indicatur perveniri aliquo. Mar. 1, In hoc exivi, ut doceam: id est, ab hoc in mundum veni. Et 8, Exierunt Pharisaei, et coeperunt altercari cum Christo: id est, exeuntes domo ad eum pervenerunt, ac cum eo disputarunt. Mar. 3, Audientes propinqui eius exierunt, ut eum caperent: dicebant enim, quod apud se non esset: id est, venerunt. Sic forte eiusdem 11, Cum vespera iam hora esset, venit in Bethaniam cum duodecim. Luc. 3 dicebat Baptista
Mar. 1, In hoc exivi, ut doceam: id est, ab hoc in mundum veni. Et 8, Exierunt Pharisaei, et coeperunt altercari cum Christo: id est, exeuntes domo ad eum pervenerunt, ac cum eo disputarunt. Mar. 3, Audientes propinqui eius exierunt, ut eum caperent: dicebant enim, quod apud se non esset: id est, venerunt. Sic forte eiusdem 11, Cum vespera iam hora esset, venit in Bethaniam cum duodecim. Luc. 3 dicebat Baptista exeuntibus turbis, ut ab eo baptizarentur: Genimina viperarum, quis vobis monstravit ut fugeretis a ventura ira? pro, quae egressae ex suis oppidis, ad eum pervenerunt.
Est nihilominus verum, quod et apud Hebraeos antecedentia pro sequentibus, et contra creberrime ponantur. Exempla prioris: Testimonium Christi dicitur verum aut non verum, Iohan. 5 et 8. pro credibile aut fide dignum: et contra, Si ego de me testor, testimonium non est verum: id est, non est credibile aut fide dignum. Solent enim propria testimonia suspecta esse. Contra, Si ego de me testor, testimonium meum est verum: id est, optimo iure pro fide digno haberi debere, quia non sum mendax homuncio, sed tum verax Deus, tum et homo sine omni peccato. Unus testis non
Christi dicitur verum aut non verum, Iohan. 5 et 8. pro credibile aut fide dignum: et contra, Si ego de me testor, testimonium non est verum: id est, non est credibile aut fide dignum. Solent enim propria testimonia suspecta esse. Contra, Si ego de me testor, testimonium meum est verum: id est, optimo iure pro fide digno haberi debere, quia non sum mendax homuncio, sed tum verax Deus, tum et homo sine omni peccato. Unus testis non loquatur, id est, non credatur ei, non habeatur pro fide digno. Ruth 3, Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus: id est, si iure
non est credibile aut fide dignum. Solent enim propria testimonia suspecta esse. Contra, Si ego de me testor, testimonium meum est verum: id est, optimo iure pro fide digno haberi debere, quia non sum mendax homuncio, sed tum verax Deus, tum et homo sine omni peccato. Unus testis non loquatur, id est, non credatur ei, non habeatur pro fide digno. Ruth 3, Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus: id est, si iure propinquitatis uti, vel ea facere ac praestare voluerit, quae propinquum decent. Sic et accipiatur illud Christi Luc. 10, Quis horum trium videtur tibi proximus
meum est verum: id est, optimo iure pro fide digno haberi debere, quia non sum mendax homuncio, sed tum verax Deus, tum et homo sine omni peccato. Unus testis non loquatur, id est, non credatur ei, non habeatur pro fide digno. Ruth 3, Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus: id est, si iure propinquitatis uti, vel ea facere ac praestare voluerit, quae propinquum decent. Sic et accipiatur illud Christi Luc. 10, Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi, qui incidit in latrones, id est, proximi officia praestitisse? Omnes quidem tres erant iure, sed unicus
pro fide digno. Ruth 3, Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus: id est, si iure propinquitatis uti, vel ea facere ac praestare voluerit, quae propinquum decent. Sic et accipiatur illud Christi Luc. 10, Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi, qui incidit in latrones, id est, proximi officia praestitisse? Omnes quidem tres erant iure, sed unicus facto aut officio, qui proximi officio perfunctus est.
Contra sequentia ponuntur pro praecedentibus. Servus nescit quae faciat herus: id est, domini non solent communicare servis sua secreta, sicut ipsemet
horum trium videtur tibi proximus fuisse illi, qui incidit in latrones, id est, proximi officia praestitisse? Omnes quidem tres erant iure, sed unicus facto aut officio, qui proximi officio perfunctus est.
Contra sequentia ponuntur pro praecedentibus. Servus nescit quae faciat herus: id est, domini non solent communicare servis sua secreta, sicut ipsemet Christus ibi exponit, inquiens: Vos dico amicos, quia omnia quae audivi a patre, nota feci vobis. Alioqui ex coniecturis saepe sciunt, quid dominus agat aut moliatur: sicut Davus in Andria gloriatur se dudum olfecisse herum
Christus ibi exponit, inquiens: Vos dico amicos, quia omnia quae audivi a patre, nota feci vobis. Alioqui ex coniecturis saepe sciunt, quid dominus agat aut moliatur: sicut Davus in Andria gloriatur se dudum olfecisse herum fingere nuptias. Prudentia intelligentium eius abscondetur, Isa. 29: id est, peribit cum res intereunt, absconduntur. Tali tropo Latini
dicunt desideratos esse tot milites, pro, interiisse. Sic Christus Mar. 6 inquit, Ne induamini duabus tunicis, id est, non circumferte eas.
eius abscondetur, Isa. 29: id est, peribit cum res intereunt, absconduntur. Tali tropo Latini
dicunt desideratos esse tot milites, pro, interiisse. Sic Christus Mar. 6 inquit, Ne induamini duabus tunicis, id est, non circumferte eas.
Correlativa interdum pro se invicem ponuntur, Hebr. 11, Sara accepit vim iaciendi seminis, id est, concipiendi: correspondent enim sibi invicem, viri iacere semem, et mulieres concipere. Ibidem: Fide ceciderunt moenia Iericho, id est, deiecta sunt. Matth.
dicunt desideratos esse tot milites, pro, interiisse. Sic Christus Mar. 6 inquit, Ne induamini duabus tunicis, id est, non circumferte eas.
Correlativa interdum pro se invicem ponuntur, Hebr. 11, Sara accepit vim iaciendi seminis, id est, concipiendi: correspondent enim sibi invicem, viri iacere semem, et mulieres concipere. Ibidem: Fide ceciderunt moenia Iericho, id est, deiecta sunt. Matth. 11, Regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud, id est, omnium rapinae patet expositumque est, etiam indigni eo
Ne induamini duabus tunicis, id est, non circumferte eas.
Correlativa interdum pro se invicem ponuntur, Hebr. 11, Sara accepit vim iaciendi seminis, id est, concipiendi: correspondent enim sibi invicem, viri iacere semem, et mulieres concipere. Ibidem: Fide ceciderunt moenia Iericho, id est, deiecta sunt. Matth. 11, Regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud, id est, omnium rapinae patet expositumque est, etiam indigni eo potiuntur. Hoc genus daemoniorum non potest exire, nisi ieiunio, id est, eiici. Sic Thren. 3, Recessit anima mea a pace, oblitus sum boni: id
pro se invicem ponuntur, Hebr. 11, Sara accepit vim iaciendi seminis, id est, concipiendi: correspondent enim sibi invicem, viri iacere semem, et mulieres concipere. Ibidem: Fide ceciderunt moenia Iericho, id est, deiecta sunt. Matth. 11, Regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud, id est, omnium rapinae patet expositumque est, etiam indigni eo potiuntur. Hoc genus daemoniorum non potest exire, nisi ieiunio, id est, eiici. Sic Thren. 3, Recessit anima mea a pace, oblitus sum boni: id est, pax recessit a me. Mar. 6, vicinum hoc est, Non potuit IESUS in sua patria multa
iacere semem, et mulieres concipere. Ibidem: Fide ceciderunt moenia Iericho, id est, deiecta sunt. Matth. 11, Regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud, id est, omnium rapinae patet expositumque est, etiam indigni eo potiuntur. Hoc genus daemoniorum non potest exire, nisi ieiunio, id est, eiici. Sic Thren. 3, Recessit anima mea a pace, oblitus sum boni: id est, pax recessit a me. Mar. 6, vicinum hoc est, Non potuit IESUS in sua patria multa miracula facere: id est, illi non fuerunt capaces eorum ob incredulitatem. Dic ut lapides isti panes fiant, id est, comede eos.
id est, deiecta sunt. Matth. 11, Regnum caelorum vim patitur, et violenti rapiunt illud, id est, omnium rapinae patet expositumque est, etiam indigni eo potiuntur. Hoc genus daemoniorum non potest exire, nisi ieiunio, id est, eiici. Sic Thren. 3, Recessit anima mea a pace, oblitus sum boni: id est, pax recessit a me. Mar. 6, vicinum hoc est, Non potuit IESUS in sua patria multa miracula facere: id est, illi non fuerunt capaces eorum ob incredulitatem. Dic ut lapides isti panes fiant, id est, comede eos. panes et edere correlativa sunt. Sic iridem sibi Deus in memoriale proponere
rapinae patet expositumque est, etiam indigni eo potiuntur. Hoc genus daemoniorum non potest exire, nisi ieiunio, id est, eiici. Sic Thren. 3, Recessit anima mea a pace, oblitus sum boni: id est, pax recessit a me. Mar. 6, vicinum hoc est, Non potuit IESUS in sua patria multa miracula facere: id est, illi non fuerunt capaces eorum ob incredulitatem. Dic ut lapides isti panes fiant, id est, comede eos. panes et edere correlativa sunt. Sic iridem sibi Deus in memoriale proponere dicit, cum eam homini proponat.
Correlatio quaedam rerum ac personarum est: unde fit, ut saepe ea
exire, nisi ieiunio, id est, eiici. Sic Thren. 3, Recessit anima mea a pace, oblitus sum boni: id est, pax recessit a me. Mar. 6, vicinum hoc est, Non potuit IESUS in sua patria multa miracula facere: id est, illi non fuerunt capaces eorum ob incredulitatem. Dic ut lapides isti panes fiant, id est, comede eos. panes et edere correlativa sunt. Sic iridem sibi Deus in memoriale proponere dicit, cum eam homini proponat.
Correlatio quaedam rerum ac personarum est: unde fit, ut saepe ea tribuantur rebus, quae proprie personarum sunt, et contra: ut Stephano caeli aperti sunt: id
id est, comede eos. panes et edere correlativa sunt. Sic iridem sibi Deus in memoriale proponere dicit, cum eam homini proponat.
Correlatio quaedam rerum ac personarum est: unde fit, ut saepe ea tribuantur rebus, quae proprie personarum sunt, et contra: ut Stephano caeli aperti sunt: id est oculis eius, seu spirituale quoddam lumen est ei inditum. Posthac videbitis caelos apertos, Iohan. 1, id est, oculi vestri illuminabuntur, ut mysteria caelestia cognoscatis, et Deum per filium vobis faventem agnoscatis. Luc. 24, Christus aperuit Apostolis Scripturam: id est, illuminavit
homini proponat.
Correlatio quaedam rerum ac personarum est: unde fit, ut saepe ea tribuantur rebus, quae proprie personarum sunt, et contra: ut Stephano caeli aperti sunt: id est oculis eius, seu spirituale quoddam lumen est ei inditum. Posthac videbitis caelos apertos, Iohan. 1, id est, oculi vestri illuminabuntur, ut mysteria caelestia cognoscatis, et Deum per filium vobis faventem agnoscatis. Luc. 24, Christus aperuit Apostolis Scripturam: id est, illuminavit oculos cordis: tametsi simul etiam ipsam Scripturam declaraverit. Iohan. 16, Haec in proverbiis locutus sum
caeli aperti sunt: id est oculis eius, seu spirituale quoddam lumen est ei inditum. Posthac videbitis caelos apertos, Iohan. 1, id est, oculi vestri illuminabuntur, ut mysteria caelestia cognoscatis, et Deum per filium vobis faventem agnoscatis. Luc. 24, Christus aperuit Apostolis Scripturam: id est, illuminavit oculos cordis: tametsi simul etiam ipsam Scripturam declaraverit. Iohan. 16, Haec in proverbiis locutus sum vobis, posthac non loquar in proverbiis: id est, haec nunc vobis pro vestra ruditate videntur esse mera proverbia, sed postea, cum illuminavero vos, erunt perspicua,
mysteria caelestia cognoscatis, et Deum per filium vobis faventem agnoscatis. Luc. 24, Christus aperuit Apostolis Scripturam: id est, illuminavit oculos cordis: tametsi simul etiam ipsam Scripturam declaraverit. Iohan. 16, Haec in proverbiis locutus sum vobis, posthac non loquar in proverbiis: id est, haec nunc vobis pro vestra ruditate videntur esse mera proverbia, sed postea, cum illuminavero vos, erunt perspicua, suum loqui pro eorum intelligere ponit. Talem ferme tropum videtur ipsemet Christus Matth. 13 subindicare, inquiens, Propterea per parabolas loquor eis, quia videntes non
quia videntes non vident, nec audientes audiunt, nec intelligunt. Videtur enim indicare, sui sermonis (ut ita dicam) parabolitatem aut obscuritatem, non tam in suo sermone, quam in ipsorum ruditate aut caecitate sitam esse. Gen. 3, Et aperti sunt oculi utriusque, et viderunt quod nudi essent: id est, tum demum turpitudo nuditati accessit, eaque ab eis conspecta est. tribuitur id ipsorum oculis, quod proprie obiecti est. Nam oculi eorum fuerunt magis aperti antea quam postea. Sic illud, Scietis bonum et malum, id est, ad erit malum, Experiemini reipsa utrumque. Sic quasi per quandam
sui sermonis (ut ita dicam) parabolitatem aut obscuritatem, non tam in suo sermone, quam in ipsorum ruditate aut caecitate sitam esse. Gen. 3, Et aperti sunt oculi utriusque, et viderunt quod nudi essent: id est, tum demum turpitudo nuditati accessit, eaque ab eis conspecta est. tribuitur id ipsorum oculis, quod proprie obiecti est. Nam oculi eorum fuerunt magis aperti antea quam postea. Sic illud, Scietis bonum et malum, id est, ad erit malum, Experiemini reipsa utrumque. Sic quasi per quandam correlationem exponi potest quod Iobi 4 legitur: Posuit Deus in angelis suis
esse. Gen. 3, Et aperti sunt oculi utriusque, et viderunt quod nudi essent: id est, tum demum turpitudo nuditati accessit, eaque ab eis conspecta est. tribuitur id ipsorum oculis, quod proprie obiecti est. Nam oculi eorum fuerunt magis aperti antea quam postea. Sic illud, Scietis bonum et malum, id est, ad erit malum, Experiemini reipsa utrumque. Sic quasi per quandam correlationem exponi potest quod Iobi 4 legitur: Posuit Deus in angelis suis stulticiam: id est, reperit, ut Vulgata vertit.
Contra personis tribuuntur, quae sunt rerum: ut Rom. 1, tribuitur hominibus cognitio
ipsorum oculis, quod proprie obiecti est. Nam oculi eorum fuerunt magis aperti antea quam postea. Sic illud, Scietis bonum et malum, id est, ad erit malum, Experiemini reipsa utrumque. Sic quasi per quandam correlationem exponi potest quod Iobi 4 legitur: Posuit Deus in angelis suis stulticiam: id est, reperit, ut Vulgata vertit.
Contra personis tribuuntur, quae sunt rerum: ut Rom. 1, tribuitur hominibus cognitio Dei ex secundis causis, cum illa magis intelligenda sint de ipsarum rerum perspicuitate, nempe de ipso Deo ubique obvio ac palpabili, sicut Act. 14 et 17
externam eius speciem, quae tales animi motus praese fert, quam veritatem internarum motionum. quod etiam supra in Metonymia docui. Mar. 6, Apostolis in mari noctu periclitantibus venit IESUS ambulans, ac volebat eos pertransire: sed ipsi postquam eum agnoverunt, receperunt eum in navem: id est, talis fuit eius species et motus corporis, ac si ipsos insalutatos praeterire vellet. Sic ibidem praedicatur animus Herodis erga Baptistam, quomodo eum libenter audierit et magnifecerit, et postea doluerit, quod ob iuramentum cogeretur eum interficere: cum appareat omnia ea ab illa
ac monstrent menti obiectum concupiscendum, miserandum, aut cui merito parcendum sit: atque ita praebeant solum occasionem aut causam illis animi affectibus aut motibus. Huc declarationis gratia referri posset, quod Caesar, strata in Philippis Pompeii aut optimatum acie, exclamavit: Sic voluerunt: id est, suis iniustis contra me consiliis et actionibus huic malo causam praebuerunt. Tale forte est illud Act. 13, indignos vos iudicatis vita: id est, perperam iudicando de Meschia et vera eius religione vosmet excluditis ex vita. Verbum igitur vicinius aut vicinior causa, pro remota ponitur.
aut motibus. Huc declarationis gratia referri posset, quod Caesar, strata in Philippis Pompeii aut optimatum acie, exclamavit: Sic voluerunt: id est, suis iniustis contra me consiliis et actionibus huic malo causam praebuerunt. Tale forte est illud Act. 13, indignos vos iudicatis vita: id est, perperam iudicando de Meschia et vera eius religione vosmet excluditis ex vita. Verbum igitur vicinius aut vicinior causa, pro remota ponitur. Fundamentum sanem huius Regulae sit illa Demosthenis sententia: Qui semen malum attulit, malorum fructuum causa iudicandus est. Proximum exemplum ex
tota opera non item. Sic praecedens exemplum, Iudicastis vos indignos vita, ponitur pro effecistis, animi actio pro externo opere. Sic et verbum
vita, ponitur pro effecistis, animi actio pro externo opere. Sic et verbum
pro osculari, et alioqui amice tractare apud Graecos. Sic Iohan. 6, Voluerunt eum excipere in navem, id est, cupide receperunt. Non probaverunt habere Deum in cognitione: id est ipso opere, non vere eum coluerunt. Proverb. 17, Qui exaltat ostium suum, quaerit ruinam: id est, occasionem proprii interitus operatur inscius. Tale est illud Iulii Caesaris modo indicatum. Sic voluerunt, id est, causam praebuerunt huic eventui.
Porro haec sequentia licet opus aliquod proprie notent: tamen naturaliter simul voluntatem proprie includunt: et nihilominus ali
in navem, id est, cupide receperunt. Non probaverunt habere Deum in cognitione: id est ipso opere, non vere eum coluerunt. Proverb. 17, Qui exaltat ostium suum, quaerit ruinam: id est, occasionem proprii interitus operatur inscius. Tale est illud Iulii Caesaris modo indicatum. Sic voluerunt, id est, causam praebuerunt huic eventui.
Porro haec sequentia licet opus aliquod proprie notent: tamen naturaliter simul voluntatem proprie includunt: et nihilominus ali quando solum eventum aut opus designant. Diabolus iubetur custodire animam Iobi, id est, non laedere opere externo:
modo indicatum. Sic voluerunt, id est, causam praebuerunt huic eventui.
Porro haec sequentia licet opus aliquod proprie notent: tamen naturaliter simul voluntatem proprie includunt: et nihilominus ali quando solum eventum aut opus designant. Diabolus iubetur custodire animam Iobi, id est, non laedere opere externo: nam mala voluntas non aberat, nec bona aderat, aut adesse iubetur in eo. Sic Act. 4, Pilatus, Herodes et Iudaei convenerunt, ut facerent voluntatem Dei de Christo: id est, ipsum tantum externum opus crucifixionis, non autem bono animo obsecundandi voluntati
nihilominus ali quando solum eventum aut opus designant. Diabolus iubetur custodire animam Iobi, id est, non laedere opere externo: nam mala voluntas non aberat, nec bona aderat, aut adesse iubetur in eo. Sic Act. 4, Pilatus, Herodes et Iudaei convenerunt, ut facerent voluntatem Dei de Christo: id est, ipsum tantum externum opus crucifixionis, non autem bono animo obsecundandi voluntati divinae.
CONIUNCTA UNO VOCABULO AUT ETIAM PHRASI DENOTATA.
Concurrunt saepe in una re aut actione plura: ut sunt causa et occasio aliquid agendi, ius, debitum,
referre: videtur enim etiam hic causa pro effectu, aut contra usurpari. nunc igitur prioris exempla subiiciemus.
Exempla causae et occasionis. 2. Cor. 10, Hoc autem oro, ne cum praesens adero, sim audax fiducia, qua cogito vel videor in quosdam audax esse, etc. id est, oro ne causam praebeatis, necessitatemque mihi afferatis severius cum quibusdam agendi, sicut vereor ne volens nolens contra quosdam facere cogar. Act. 5, Quare satan implevit cor vestrum ut mentiretis? id est, cur tu praebuisti occasionem satanae, ut permoveret cor tuum ad hoc mendacium?
sim audax fiducia, qua cogito vel videor in quosdam audax esse, etc. id est, oro ne causam praebeatis, necessitatemque mihi afferatis severius cum quibusdam agendi, sicut vereor ne volens nolens contra quosdam facere cogar. Act. 5, Quare satan implevit cor vestrum ut mentiretis? id est, cur tu praebuisti occasionem satanae, ut permoveret cor tuum ad hoc mendacium? Expostulat enim cum ipso Anania, non cum satana.
Talia sunt innumera exempla in interrogationibus. Cum interrogatio non proprie de actione aut passione quaerit, ut sonat, sed de eius causa et
Cum interrogatio non proprie de actione aut passione quaerit, ut sonat, sed de eius causa et occasione. De quo Hebraismo in Interrogationibus dictum est. Tale et illud est, 2. Corinth. 13, Propterea haec absens scribo, ne praesens aspere utar potestate; quam mihi Dominus dedit: id est, ne vos peccando mihi necessariam causam praebeatis severius agendi vobiscum.
Exempla iuris. Genes. 3, De omni arbore comedendo come demus: id est, liberum plerunque ius edendi habemus. Lucae 3, dicunt milites poenitentes ad Baptistam: Et nos quid faciemus? id est, quid
est. Tale et illud est, 2. Corinth. 13, Propterea haec absens scribo, ne praesens aspere utar potestate; quam mihi Dominus dedit: id est, ne vos peccando mihi necessariam causam praebeatis severius agendi vobiscum.
Exempla iuris. Genes. 3, De omni arbore comedendo come demus: id est, liberum plerunque ius edendi habemus. Lucae 3, dicunt milites poenitentes ad Baptistam: Et nos quid faciemus? id est, quid facere iure debemus aut tenemur? 1. Corinth. 3, Fundamentum nemo potest ponere aliud, praeter id quod positum est, quod est IESUS Christus: loquitur de vero et
Dominus dedit: id est, ne vos peccando mihi necessariam causam praebeatis severius agendi vobiscum.
Exempla iuris. Genes. 3, De omni arbore comedendo come demus: id est, liberum plerunque ius edendi habemus. Lucae 3, dicunt milites poenitentes ad Baptistam: Et nos quid faciemus? id est, quid facere iure debemus aut tenemur? 1. Corinth. 3, Fundamentum nemo potest ponere aliud, praeter id quod positum est, quod est IESUS Christus: loquitur de vero et salutari fundamento structurae aut aedificii: alioqui de facto Pharisaei et sacrifici ponunt sua opera et sacrificia pro
Exempla iuris. Genes. 3, De omni arbore comedendo come demus: id est, liberum plerunque ius edendi habemus. Lucae 3, dicunt milites poenitentes ad Baptistam: Et nos quid faciemus? id est, quid facere iure debemus aut tenemur? 1. Corinth. 3, Fundamentum nemo potest ponere aliud, praeter id quod positum est, quod est IESUS Christus: loquitur de vero et salutari fundamento structurae aut aedificii: alioqui de facto Pharisaei et sacrifici ponunt sua opera et sacrificia pro fundamento salutis. Sic Terent, in Phorm. Quid ago? id est, quid iure agere possum aut debeo? Matth. 11, Tune
Corinth. 3, Fundamentum nemo potest ponere aliud, praeter id quod positum est, quod est IESUS Christus: loquitur de vero et salutari fundamento structurae aut aedificii: alioqui de facto Pharisaei et sacrifici ponunt sua opera et sacrificia pro fundamento salutis. Sic Terent, in Phorm. Quid ago? id est, quid iure agere possum aut debeo? Matth. 11, Tune es ille veniens, aut alium expectamus? id est, qui debet venire, quem expectare debemus. 1. Corinth. 10, Non potestis simul de mensa Domini, et mensa daemoniorum participare. Ubi non defacto, quod illi ipsa re nimium praestabant, sed
loquitur de vero et salutari fundamento structurae aut aedificii: alioqui de facto Pharisaei et sacrifici ponunt sua opera et sacrificia pro fundamento salutis. Sic Terent, in Phorm. Quid ago? id est, quid iure agere possum aut debeo? Matth. 11, Tune es ille veniens, aut alium expectamus? id est, qui debet venire, quem expectare debemus. 1. Corinth. 10, Non potestis simul de mensa Domini, et mensa daemoniorum participare. Ubi non defacto, quod illi ipsa re nimium praestabant, sed solummodo de iure loquitur Apostolus. Matth. 2, Percontatus est, ubi IESUS nascatur, id est, ubi
expectamus? id est, qui debet venire, quem expectare debemus. 1. Corinth. 10, Non potestis simul de mensa Domini, et mensa daemoniorum participare. Ubi non defacto, quod illi ipsa re nimium praestabant, sed solummodo de iure loquitur Apostolus. Matth. 2, Percontatus est, ubi IESUS nascatur, id est, ubi debeat nasci secundum promissa prophetarum. Sic Terent. dicit, Uterque accusandi, id est, accusatione digni estis, iure accusari potestis. Sic et Cicero in quadam epistola inquit: Et si ipse consolandus sim, qui te consolor: id est, iure ac merito consolatione indigeo, merito mihi
simul de mensa Domini, et mensa daemoniorum participare. Ubi non defacto, quod illi ipsa re nimium praestabant, sed solummodo de iure loquitur Apostolus. Matth. 2, Percontatus est, ubi IESUS nascatur, id est, ubi debeat nasci secundum promissa prophetarum. Sic Terent. dicit, Uterque accusandi, id est, accusatione digni estis, iure accusari potestis. Sic et Cicero in quadam epistola inquit: Et si ipse consolandus sim, qui te consolor: id est, iure ac merito consolatione indigeo, merito mihi consolatio adhibenda esset. De iure, non de facto loquitur, non praedicit futurum, ut quis se
Apostolus. Matth. 2, Percontatus est, ubi IESUS nascatur, id est, ubi debeat nasci secundum promissa prophetarum. Sic Terent. dicit, Uterque accusandi, id est, accusatione digni estis, iure accusari potestis. Sic et Cicero in quadam epistola inquit: Et si ipse consolandus sim, qui te consolor: id est, iure ac merito consolatione indigeo, merito mihi consolatio adhibenda esset. De iure, non de facto loquitur, non praedicit futurum, ut quis se consoletur.
1. Cor. 11, Oportet haereses esse: de facto loquitur. Alioqui verbum hoc plerunque ius ipsum notat: sicut Dominus ipse de
Exemplum permissionis. 1. Timoth. 4. et Tit. 2, Nemo te contemnat: pro, ne permiseris, ne patiare; ne quasi quoddam ius concedas aliis te contemnendi, vel etiam ne des occasionem te contemnendi. Cur non potius iniuria afficimini, 1. Cor. 6. id est, non permittitis vos ignominia affici. Ibidem: Sub nullius potestatem redigar: id est, patiar me redigi. Sic ferme Virgilius: Nemo mihi tunc suaserit navigare: id est, non patiar mihi tunc persuaderi. Sic illa quoque recte exponi possunt, Ne inducas nos in tentationem, Deus induravit cor
4. et Tit. 2, Nemo te contemnat: pro, ne permiseris, ne patiare; ne quasi quoddam ius concedas aliis te contemnendi, vel etiam ne des occasionem te contemnendi. Cur non potius iniuria afficimini, 1. Cor. 6. id est, non permittitis vos ignominia affici. Ibidem: Sub nullius potestatem redigar: id est, patiar me redigi. Sic ferme Virgilius: Nemo mihi tunc suaserit navigare: id est, non patiar mihi tunc persuaderi. Sic illa quoque recte exponi possunt, Ne inducas nos in tentationem, Deus induravit cor Pharaonis, Cur fecisti nos aberrare a mandatis tuis: id est, cur permisisti. Sic Ezech.
ius concedas aliis te contemnendi, vel etiam ne des occasionem te contemnendi. Cur non potius iniuria afficimini, 1. Cor. 6. id est, non permittitis vos ignominia affici. Ibidem: Sub nullius potestatem redigar: id est, patiar me redigi. Sic ferme Virgilius: Nemo mihi tunc suaserit navigare: id est, non patiar mihi tunc persuaderi. Sic illa quoque recte exponi possunt, Ne inducas nos in tentationem, Deus induravit cor Pharaonis, Cur fecisti nos aberrare a mandatis tuis: id est, cur permisisti. Sic Ezech. 20, Ego pollui eos in muneribus suis, cum traducerent liberos per ignem. Ne
Sub nullius potestatem redigar: id est, patiar me redigi. Sic ferme Virgilius: Nemo mihi tunc suaserit navigare: id est, non patiar mihi tunc persuaderi. Sic illa quoque recte exponi possunt, Ne inducas nos in tentationem, Deus induravit cor Pharaonis, Cur fecisti nos aberrare a mandatis tuis: id est, cur permisisti. Sic Ezech. 20, Ego pollui eos in muneribus suis, cum traducerent liberos per ignem. Ne blasphemetur bonum vestrum, Rom. 14. id est, ne vos huius mali causam praebueritis, imo nec permiseritis quidem id fieri, quantum in vobis. Sic in Act. 5, Cur implevit satan cor
Sic illa quoque recte exponi possunt, Ne inducas nos in tentationem, Deus induravit cor Pharaonis, Cur fecisti nos aberrare a mandatis tuis: id est, cur permisisti. Sic Ezech. 20, Ego pollui eos in muneribus suis, cum traducerent liberos per ignem. Ne blasphemetur bonum vestrum, Rom. 14. id est, ne vos huius mali causam praebueritis, imo nec permiseritis quidem id fieri, quantum in vobis. Sic in Act. 5, Cur implevit satan cor vestrum, id est, cur permisistis vos? Sic petunt permissionem alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2,
Deus induravit cor Pharaonis, Cur fecisti nos aberrare a mandatis tuis: id est, cur permisisti. Sic Ezech. 20, Ego pollui eos in muneribus suis, cum traducerent liberos per ignem. Ne blasphemetur bonum vestrum, Rom. 14. id est, ne vos huius mali causam praebueritis, imo nec permiseritis quidem id fieri, quantum in vobis. Sic in Act. 5, Cur implevit satan cor vestrum, id est, cur permisistis vos? Sic petunt permissionem alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc.
cur permisisti. Sic Ezech. 20, Ego pollui eos in muneribus suis, cum traducerent liberos per ignem. Ne blasphemetur bonum vestrum, Rom. 14. id est, ne vos huius mali causam praebueritis, imo nec permiseritis quidem id fieri, quantum in vobis. Sic in Act. 5, Cur implevit satan cor vestrum, id est, cur permisistis vos? Sic petunt permissionem alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere
Sic in Act. 5, Cur implevit satan cor vestrum, id est, cur permisistis vos? Sic petunt permissionem alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere nos transire per sua, id est, permittere. Ruth 2, Vadam et colligam spicas, post quemcunque in cuius oculis gratiam invenero: id est, obsecro, permitte, ut vadam et colligam. 2. Sam. 16, Transibo quaeso et auferam caput eius. Vicinum huic
vos? Sic petunt permissionem alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere nos transire per sua, id est, permittere. Ruth 2, Vadam et colligam spicas, post quemcunque in cuius oculis gratiam invenero: id est, obsecro, permitte, ut vadam et colligam. 2. Sam. 16, Transibo quaeso et auferam caput eius. Vicinum huic est, quod Latini per futurum permittunt atque adeo imperant alicui, ut aliquid
est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere nos transire per sua, id est, permittere. Ruth 2, Vadam et colligam spicas, post quemcunque in cuius oculis gratiam invenero: id est, obsecro, permitte, ut vadam et colligam. 2. Sam. 16, Transibo quaeso et auferam caput eius. Vicinum huic est, quod Latini per futurum permittunt atque adeo imperant alicui, ut aliquid faciat.
Exempla potentiae multa sunt et in communi sermone: ut cum alius ex alio quaerit, an
vadam et colligam. 2. Sam. 16, Transibo quaeso et auferam caput eius. Vicinum huic est, quod Latini per futurum permittunt atque adeo imperant alicui, ut aliquid faciat.
Exempla potentiae multa sunt et in communi sermone: ut cum alius ex alio quaerit, an bibis vinum, an edis caseum: id est, perfertne id tua natura et mos, potes ne bibere aut comedere talia? Hoc praeceptum etiam ipso iure Canonico habetur, 1. cap. maiores mensa. caeterum de Bapt. quod scilicet verba saepe intelligenda sunt secundum potentiam, non secundum actum. Sic accipiendum est illud Iohan. 1,
2. Sam. 16, Transibo quaeso et auferam caput eius. Vicinum huic est, quod Latini per futurum permittunt atque adeo imperant alicui, ut aliquid faciat.
Exempla potentiae multa sunt et in communi sermone: ut cum alius ex alio quaerit, an bibis vinum, an edis caseum: id est, perfertne id tua natura et mos, potes ne bibere aut comedere talia? Hoc praeceptum etiam ipso iure Canonico habetur, 1. cap. maiores mensa. caeterum de Bapt. quod scilicet verba saepe intelligenda sunt secundum potentiam, non secundum actum. Sic accipiendum est illud Iohan. 1, Illuminat omnem
aut comedere talia? Hoc praeceptum etiam ipso iure Canonico habetur, 1. cap. maiores mensa. caeterum de Bapt. quod scilicet verba saepe intelligenda sunt secundum potentiam, non secundum actum. Sic accipiendum est illud Iohan. 1, Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum: id est, potest omnes illuminare, omnibus illuminationem acquisivit: non quod reipsa aut actu omnes illuminet.
Huc aut superius ad ius potest referri, quod toties Christus omnes redemisse, omniumque peccata expiasse, patremque omnibus conciliasse, et totius mundi peccata abstulisse
quod toties Christus omnes redemisse, omniumque peccata expiasse, patremque omnibus conciliasse, et totius mundi peccata abstulisse dicitur. Intelligenda enim sunt talia dicta de iure aut potentia: omnes enim homines potest passio Christi salvare, omniumque peccata abolere: sed non reipsa et actu id beneficii praestat. Ut enim omnes eum (omnibus quidem hominibus ius aeternae salutis seu huius preciosissimi thesauri acquisitum est) at non omnes fide accipiunt. Huius Hebraismi et discriminis ignorantia imposuit Osiandro, qui talibus dictis deceptus, dicebat, nobis esse remissa peccata ante
distributionem aut applicationem huius iam olim acquisiti thesauri aut salutis ferme penitus oblivione sepeliant, ac Christi perpetuum mediationem sacerdotiumque negligant.
Exempla voluntatis autuoti. Proverb. 17, Occurrat tibi ursus orbatus catulis, et non stultus in stultitia sua: id est, illud potius optes fieri quam hoc. Laudet te alius, et non os tuum: id est, illud potius cupias ac velis fieri. Sic Latini dicunt, Vale: id est, cupio te valere, et vivat Arturius, Vivite felices. Ubi illa verba votum notant.
Exempla facultatis, quae aliquantulum a
ferme penitus oblivione sepeliant, ac Christi perpetuum mediationem sacerdotiumque negligant.
Exempla voluntatis autuoti. Proverb. 17, Occurrat tibi ursus orbatus catulis, et non stultus in stultitia sua: id est, illud potius optes fieri quam hoc. Laudet te alius, et non os tuum: id est, illud potius cupias ac velis fieri. Sic Latini dicunt, Vale: id est, cupio te valere, et vivat Arturius, Vivite felices. Ubi illa verba votum notant.
Exempla facultatis, quae aliquantulum a praecedentibus differunt. Nam ibi potentiam ferme, ut physici, accipio. 1. Corinth. 2,
sacerdotiumque negligant.
Exempla voluntatis autuoti. Proverb. 17, Occurrat tibi ursus orbatus catulis, et non stultus in stultitia sua: id est, illud potius optes fieri quam hoc. Laudet te alius, et non os tuum: id est, illud potius cupias ac velis fieri. Sic Latini dicunt, Vale: id est, cupio te valere, et vivat Arturius, Vivite felices. Ubi illa verba votum notant.
Exempla facultatis, quae aliquantulum a praecedentibus differunt. Nam ibi potentiam ferme, ut physici, accipio. 1. Corinth. 2, Spiritualis diiudicat omnia, id est, potest diiudicare omnia
velis fieri. Sic Latini dicunt, Vale: id est, cupio te valere, et vivat Arturius, Vivite felices. Ubi illa verba votum notant.
Exempla facultatis, quae aliquantulum a praecedentibus differunt. Nam ibi potentiam ferme, ut physici, accipio. 1. Corinth. 2, Spiritualis diiudicat omnia, id est, potest diiudicare omnia feliciter, valet iudicio, ac diiudicat. hic vires aut facultatem denotat. Isa. 49. Nunquid obliviscetut mulier infantis sui? et Ierem. 2. Nunquid obliviscitur virgo ornamentorum suorum? id est, num poterit oblivisci? Num colligunt de spinis uvas, aut de tribulis
ferme, ut physici, accipio. 1. Corinth. 2, Spiritualis diiudicat omnia, id est, potest diiudicare omnia feliciter, valet iudicio, ac diiudicat. hic vires aut facultatem denotat. Isa. 49. Nunquid obliviscetut mulier infantis sui? et Ierem. 2. Nunquid obliviscitur virgo ornamentorum suorum? id est, num poterit oblivisci? Num colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Simile huic Hebraismo est, quod Latini habent modum potentialem.
Exemplum conatus. Ezech. 24, Mundavi te, et non es mundata ab abominatione tua, nec mundaberis, donec, etc. Prius Mundavi
Simile huic Hebraismo est, quod Latini habent modum potentialem.
Exemplum conatus. Ezech. 24, Mundavi te, et non es mundata ab abominatione tua, nec mundaberis, donec, etc. Prius Mundavi notat conatum, posterius effectum aut ipsum opus. Ego omnibus per omnia placeo, id est, conor placere. de quo loco mox dicetur. 1. Cor. 14, Qui ignorat, ignoret: id est, qui vult aut conatur ignorare, ille sane ignoret veritatem. Prius verbum significat conatum ignorantiae, posterius permissionem: quasi dicat, ignoret sane, et pereat in sua ignorantia. Sic, Qui sordet,
conatus. Ezech. 24, Mundavi te, et non es mundata ab abominatione tua, nec mundaberis, donec, etc. Prius Mundavi notat conatum, posterius effectum aut ipsum opus. Ego omnibus per omnia placeo, id est, conor placere. de quo loco mox dicetur. 1. Cor. 14, Qui ignorat, ignoret: id est, qui vult aut conatur ignorare, ille sane ignoret veritatem. Prius verbum significat conatum ignorantiae, posterius permissionem: quasi dicat, ignoret sane, et pereat in sua ignorantia. Sic, Qui sordet, sordescat adhuc: permissionem notat. Sic Christus, Quod facis fac cito, id est quando
ignoret: id est, qui vult aut conatur ignorare, ille sane ignoret veritatem. Prius verbum significat conatum ignorantiae, posterius permissionem: quasi dicat, ignoret sane, et pereat in sua ignorantia. Sic, Qui sordet, sordescat adhuc: permissionem notat. Sic Christus, Quod facis fac cito, id est quando quidem ita omnino vis, etc.
Exempla conatus. Act. 10, Quae Deus purificavit, tu ne feceris commuia, seu ne polluas: id est, ne coneris contaminare, aut ne iudices aut dicas esse communia. Gal. 5, Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini, id est,
dicat, ignoret sane, et pereat in sua ignorantia. Sic, Qui sordet, sordescat adhuc: permissionem notat. Sic Christus, Quod facis fac cito, id est quando quidem ita omnino vis, etc.
Exempla conatus. Act. 10, Quae Deus purificavit, tu ne feceris commuia, seu ne polluas: id est, ne coneris contaminare, aut ne iudices aut dicas esse communia. Gal. 5, Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini, id est, conamini iustificari. De conatu intellige aut voluntate, non de effectu, qui nulli contingit. Sic illud, Quos Deus cnniunxit, homo non separet: id est, ne
cito, id est quando quidem ita omnino vis, etc.
Exempla conatus. Act. 10, Quae Deus purificavit, tu ne feceris commuia, seu ne polluas: id est, ne coneris contaminare, aut ne iudices aut dicas esse communia. Gal. 5, Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini, id est, conamini iustificari. De conatu intellige aut voluntate, non de effectu, qui nulli contingit. Sic illud, Quos Deus cnniunxit, homo non separet: id est, ne conetur separare. nam revera in re nunquam id effectum dabit. Deut. 26, Syrus perdidit patrem meum, et descendit in Aegyptum: pro,
ne polluas: id est, ne coneris contaminare, aut ne iudices aut dicas esse communia. Gal. 5, Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini, id est, conamini iustificari. De conatu intellige aut voluntate, non de effectu, qui nulli contingit. Sic illud, Quos Deus cnniunxit, homo non separet: id est, ne conetur separare. nam revera in re nunquam id effectum dabit. Deut. 26, Syrus perdidit patrem meum, et descendit in Aegyptum: pro, conatus est perdere Iacobum Laban. Sic et Chaldaeus vertit, Laban Syrus quaesivit perdere, etc. Psal. 62, Quousque insidiamini
aut dicas esse communia. Gal. 5, Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini, id est, conamini iustificari. De conatu intellige aut voluntate, non de effectu, qui nulli contingit. Sic illud, Quos Deus cnniunxit, homo non separet: id est, ne conetur separare. nam revera in re nunquam id effectum dabit. Deut. 26, Syrus perdidit patrem meum, et descendit in Aegyptum: pro, conatus est perdere Iacobum Laban. Sic et Chaldaeus vertit, Laban Syrus quaesivit perdere, etc. Psal. 62, Quousque insidiamini viro, occidetis vos omnes, sicut paries inclinatus:
illud quoque intelligendum est de ultimo eventu, non de mala Iudaeorum voluntate aut conatu. An me illi irritant, dicit
Dominus, aut potius seipsos in confusione faciei suae. Dominus scrutatur corda, Rom. 8. id est, perspicit. Sic Terent. Quam vellem Menedemum invitatum, pro, ad conivium plane attractum: nam invitatus quidem fuerat, sed recusaveratuenire. Ponitur ergo verbum causae pro eventu.
Cum hac regula et exemplis posses etiam Latinas quasdam proprietates conferre, de quibus Linacer
actionis ponuntur pro solo eius initio aut inchoatione, quam plenius in capite de Synecdoche exposui. Sunt quoque varii gradus aut respectus praedictorum concurrentium, ita quod in unico gradu aut respectu verum est, in alio falsum. Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem: id est, Si primum praecipue primo loco aut in summo gradu hominibus placere conarer. 1. Corinth. 10, Ego omnia omnibus placeo, id est, conor placere, sed tamen post Deum et secundum eius voluntatem, seu in secundo gradu. Rom. 4, Unusquisque proximo placeat in bonum ad aedificationem. Christus
aut respectus praedictorum concurrentium, ita quod in unico gradu aut respectu verum est, in alio falsum. Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem: id est, Si primum praecipue primo loco aut in summo gradu hominibus placere conarer. 1. Corinth. 10, Ego omnia omnibus placeo, id est, conor placere, sed tamen post Deum et secundum eius voluntatem, seu in secundo gradu. Rom. 4, Unusquisque proximo placeat in bonum ad aedificationem. Christus ipse sibi non placuit, id est, non praecipue sibi placere aut servire conatus est, sed Deo ante omnia, postea ac veluti secundo
primo loco aut in summo gradu hominibus placere conarer. 1. Corinth. 10, Ego omnia omnibus placeo, id est, conor placere, sed tamen post Deum et secundum eius voluntatem, seu in secundo gradu. Rom. 4, Unusquisque proximo placeat in bonum ad aedificationem. Christus ipse sibi non placuit, id est, non praecipue sibi placere aut servire conatus est, sed Deo ante omnia, postea ac veluti secundo loco Ecclesiae et sibi, parando illi salutem, sibi nomen supra omne nomen. Gal. 1, Num homines
temporis, sint exponenda per volo, possum, permitto, soleo, debeo, ac proprium infinitivum, ut propemodum cum potentiali modo convenire videantur.
Exempla, ubi per soleo et infinitivum fit interpretatio. Gen. 29, Non fiet sic in locis nostris, ut iunior prius elocetur, quam senior: id est, non solet fieri, Genes. 6, Accipe tibi de omni cibo, qui comedetur, id est, come di solet. Levit. 5, Saepius de omnibus, quae facit homo, id est, solet facere. Deut. 1, Et persecuti nos sunt, sicut facient apes, id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17,
infinitivum, ut propemodum cum potentiali modo convenire videantur.
Exempla, ubi per soleo et infinitivum fit interpretatio. Gen. 29, Non fiet sic in locis nostris, ut iunior prius elocetur, quam senior: id est, non solet fieri, Genes. 6, Accipe tibi de omni cibo, qui comedetur, id est, come di solet. Levit. 5, Saepius de omnibus, quae facit homo, id est, solet facere. Deut. 1, Et persecuti nos sunt, sicut facient apes, id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17, Quisque quod bonum est in oculis eius faciet, id est, facere solebat. 1. Sam. 2,
Exempla, ubi per soleo et infinitivum fit interpretatio. Gen. 29, Non fiet sic in locis nostris, ut iunior prius elocetur, quam senior: id est, non solet fieri, Genes. 6, Accipe tibi de omni cibo, qui comedetur, id est, come di solet. Levit. 5, Saepius de omnibus, quae facit homo, id est, solet facere. Deut. 1, Et persecuti nos sunt, sicut facient apes, id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17, Quisque quod bonum est in oculis eius faciet, id est, facere solebat. 1. Sam. 2, Sic facient omni Israeli, id est, sic facere solebant. 1. Samuel. 20,
Non fiet sic in locis nostris, ut iunior prius elocetur, quam senior: id est, non solet fieri, Genes. 6, Accipe tibi de omni cibo, qui comedetur, id est, come di solet. Levit. 5, Saepius de omnibus, quae facit homo, id est, solet facere. Deut. 1, Et persecuti nos sunt, sicut facient apes, id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17, Quisque quod bonum est in oculis eius faciet, id est, facere solebat. 1. Sam. 2, Sic facient omni Israeli, id est, sic facere solebant. 1. Samuel. 20, Ecce non faciet pater meus rem parvam, vel magnam, ut non indicet mihi: id
tibi de omni cibo, qui comedetur, id est, come di solet. Levit. 5, Saepius de omnibus, quae facit homo, id est, solet facere. Deut. 1, Et persecuti nos sunt, sicut facient apes, id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17, Quisque quod bonum est in oculis eius faciet, id est, facere solebat. 1. Sam. 2, Sic facient omni Israeli, id est, sic facere solebant. 1. Samuel. 20, Ecce non faciet pater meus rem parvam, vel magnam, ut non indicet mihi: id est, ecce non solet facere.
Licet autem valde istis similia exempla etiam tali quadam Regula complecti.
5, Saepius de omnibus, quae facit homo, id est, solet facere. Deut. 1, Et persecuti nos sunt, sicut facient apes, id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17, Quisque quod bonum est in oculis eius faciet, id est, facere solebat. 1. Sam. 2, Sic facient omni Israeli, id est, sic facere solebant. 1. Samuel. 20, Ecce non faciet pater meus rem parvam, vel magnam, ut non indicet mihi: id est, ecce non solet facere.
Licet autem valde istis similia exempla etiam tali quadam Regula complecti. Futurum tempus in verbis actionem significantibus, admodum
id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17, Quisque quod bonum est in oculis eius faciet, id est, facere solebat. 1. Sam. 2, Sic facient omni Israeli, id est, sic facere solebant. 1. Samuel. 20, Ecce non faciet pater meus rem parvam, vel magnam, ut non indicet mihi: id est, ecce non solet facere.
Licet autem valde istis similia exempla etiam tali quadam Regula complecti. Futurum tempus in verbis actionem significantibus, admodum crebro habitualiter accipitur, et exponendum per soleo et infinitivum eiusdem verbi. Isaiae 1, Iustitia morabitur in
Iustitia morabitur in ea, pro, solebat morari. Ibidem, Pupillos non iudicabunt, et causa non intrabit ad eos: pro, non solent iudicare, non solent intrare. Sic etiam Virgilius inquit:
longis carpent armenta diebus,
vicissim noctu crescere.
Exempla, ubi sensus perpossum et per infinitivum reddendus est. Ego interficiam et vivificabo, Deut. 28. id est. Ego solus possum de iure simul et facto interficere simul aut punire, et etiam vitae restituere. Psal. 22, Numerabo omnia ossa mea: id est, possum dinumerare, ita in cruce extensus sum. Gen. 13, Terra non tulit eos, id est, ferre non potuit. Item Gen. 16, Et non numerabitur prae multitudine, id est non numerari poterit. Num. 35, In quo morietur, id est, mori poterit seu interfici. Psal. 115, Non loquentur,
reddendus est. Ego interficiam et vivificabo, Deut. 28. id est. Ego solus possum de iure simul et facto interficere simul aut punire, et etiam vitae restituere. Psal. 22, Numerabo omnia ossa mea: id est, possum dinumerare, ita in cruce extensus sum. Gen. 13, Terra non tulit eos, id est, ferre non potuit. Item Gen. 16, Et non numerabitur prae multitudine, id est non numerari poterit. Num. 35, In quo morietur, id est, mori poterit seu interfici. Psal. 115, Non loquentur, non videbunt, non audient, non olfacient, non palpabunt, non mussabunt. Deut. 4, Qui
de iure simul et facto interficere simul aut punire, et etiam vitae restituere. Psal. 22, Numerabo omnia ossa mea: id est, possum dinumerare, ita in cruce extensus sum. Gen. 13, Terra non tulit eos, id est, ferre non potuit. Item Gen. 16, Et non numerabitur prae multitudine, id est non numerari poterit. Num. 35, In quo morietur, id est, mori poterit seu interfici. Psal. 115, Non loquentur, non videbunt, non audient, non olfacient, non palpabunt, non mussabunt. Deut. 4, Qui non videbunt, et non audient, et non comedent, et non olfacient. Deut. 28,
et etiam vitae restituere. Psal. 22, Numerabo omnia ossa mea: id est, possum dinumerare, ita in cruce extensus sum. Gen. 13, Terra non tulit eos, id est, ferre non potuit. Item Gen. 16, Et non numerabitur prae multitudine, id est non numerari poterit. Num. 35, In quo morietur, id est, mori poterit seu interfici. Psal. 115, Non loquentur, non videbunt, non audient, non olfacient, non palpabunt, non mussabunt. Deut. 4, Qui non videbunt, et non audient, et non comedent, et non olfacient. Deut. 28, Cuius linguam non audies, id est, non poteris audire,
Num. 35, In quo morietur, id est, mori poterit seu interfici. Psal. 115, Non loquentur, non videbunt, non audient, non olfacient, non palpabunt, non mussabunt. Deut. 4, Qui non videbunt, et non audient, et non comedent, et non olfacient. Deut. 28, Cuius linguam non audies, id est, non poteris audire, intelligere. Ierem. 13, Non proderit: quod bis ibidem repetitur, et significat, non poterit prodesse. 1. Reg. 13, Populus est multus, non numerabitur prae multitudine: id est, non numerari poterit. Prover. 20, Quis dicet, mundus sum? pro, quis vere hoc dicere
videbunt, et non audient, et non comedent, et non olfacient. Deut. 28, Cuius linguam non audies, id est, non poteris audire, intelligere. Ierem. 13, Non proderit: quod bis ibidem repetitur, et significat, non poterit prodesse. 1. Reg. 13, Populus est multus, non numerabitur prae multitudine: id est, non numerari poterit. Prover. 20, Quis dicet, mundus sum? pro, quis vere hoc dicere poterit? Quis abscondet ignem in sinu, Proverb. Sic 25, Quomodo iustus erit homo cum Deo? Psal. 104, Respicit terram et tremit, tanget montes et fumigant, Psal. 144, est in
20, Quis dicet, mundus sum? pro, quis vere hoc dicere poterit? Quis abscondet ignem in sinu, Proverb. Sic 25, Quomodo iustus erit homo cum Deo? Psal. 104, Respicit terram et tremit, tanget montes et fumigant, Psal. 144, est in imperativo, Tange montes, et fumigabunt: id est, qui ita tangere montes queat, ut protinus accendantur et fumigent. Aliqui dicunt poni in talibus locutionibus Dei actionem, pro eius potentia. Rom. 9, Potestati eius quis restitit: id est, quis tesistere queat? Sic et in iure Candicitur, quod verba saepe intelligi debent secundum
tanget montes et fumigant, Psal. 144, est in imperativo, Tange montes, et fumigabunt: id est, qui ita tangere montes queat, ut protinus accendantur et fumigent. Aliqui dicunt poni in talibus locutionibus Dei actionem, pro eius potentia. Rom. 9, Potestati eius quis restitit: id est, quis tesistere queat? Sic et in iure Candicitur, quod verba saepe intelligi debent secundum potentiam, non secundum actum, De hoc Hebraismo dicitur aliquid etiam in verbo Possum.
Exempla, ubi sensus per debeo et verbi infinitivum reddendus est. Levit. 4, saepius repetitur
saepe intelligi debent secundum potentiam, non secundum actum, De hoc Hebraismo dicitur aliquid etiam in verbo Possum.
Exempla, ubi sensus per debeo et verbi infinitivum reddendus est. Levit. 4, saepius repetitur Thease, non debet fieri. Si feceris aliquid ex omnibus, quae non fient, id est, fieri non debent, non iuste fiunt. Num. 35, Nam in civitate refugii sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat. 1. Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est,
etiam in verbo Possum.
Exempla, ubi sensus per debeo et verbi infinitivum reddendus est. Levit. 4, saepius repetitur Thease, non debet fieri. Si feceris aliquid ex omnibus, quae non fient, id est, fieri non debent, non iuste fiunt. Num. 35, Nam in civitate refugii sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat. 1. Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est, omnino sedere debebo cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id
4, saepius repetitur Thease, non debet fieri. Si feceris aliquid ex omnibus, quae non fient, id est, fieri non debent, non iuste fiunt. Num. 35, Nam in civitate refugii sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat. 1. Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est, omnino sedere debebo cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id
est, ne quaquam fieri deberent) fecisti
fient, id est, fieri non debent, non iuste fiunt. Num. 35, Nam in civitate refugii sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat. 1. Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est, omnino sedere debebo cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id
est, ne quaquam fieri deberent) fecisti meum. 1. Reg. 3, Pete a me quod dabo, id est, debeo dare. Psal, 32.
sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat. 1. Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est, omnino sedere debebo cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id
est, ne quaquam fieri deberent) fecisti meum. 1. Reg. 3, Pete a me quod dabo, id est, debeo dare. Psal, 32. Docebo te viam, quam ibis, id est, ire debes.
Exempla, in quibus per
Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est, omnino sedere debebo cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id
est, ne quaquam fieri deberent) fecisti meum. 1. Reg. 3, Pete a me quod dabo, id est, debeo dare. Psal, 32. Docebo te viam, quam ibis, id est, ire debes.
Exempla, in quibus per volo et verbi infinitivum reddi sensum oportet. Gen. 24, Nunquid ibis cum hoc homine? Ibo, pro vis ire, volo. Exod. 16, Cras est quies sabbati. Quod pinsetis, quod
cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id
est, ne quaquam fieri deberent) fecisti meum. 1. Reg. 3, Pete a me quod dabo, id est, debeo dare. Psal, 32. Docebo te viam, quam ibis, id est, ire debes.
Exempla, in quibus per volo et verbi infinitivum reddi sensum oportet. Gen. 24, Nunquid ibis cum hoc homine? Ibo, pro vis ire, volo. Exod. 16, Cras est quies sabbati. Quod pinsetis, quod coquetis, coquite: id est, quod vultis coquere aut pinsere. Oseae 7,
dare. Psal, 32. Docebo te viam, quam ibis, id est, ire debes.
Exempla, in quibus per volo et verbi infinitivum reddi sensum oportet. Gen. 24, Nunquid ibis cum hoc homine? Ibo, pro vis ire, volo. Exod. 16, Cras est quies sabbati. Quod pinsetis, quod coquetis, coquite: id est, quod vultis coquere aut pinsere. Oseae 7, Peregrini exederunt substantiam eius, et non novit: id est, voluit nosse. Psal. 62, Interficietis nos omnes, id est, interficere conabimini. 1. Sam. 21, Si eum accipies tibi (id est, si vis eum tibi accipere) accipe. Esa. 3, Non
per volo et verbi infinitivum reddi sensum oportet. Gen. 24, Nunquid ibis cum hoc homine? Ibo, pro vis ire, volo. Exod. 16, Cras est quies sabbati. Quod pinsetis, quod coquetis, coquite: id est, quod vultis coquere aut pinsere. Oseae 7, Peregrini exederunt substantiam eius, et non novit: id est, voluit nosse. Psal. 62, Interficietis nos omnes, id est, interficere conabimini. 1. Sam. 21, Si eum accipies tibi (id est, si vis eum tibi accipere) accipe. Esa. 3, Non ero curator. 1. Cor. 6, Quare non potius
ibis cum hoc homine? Ibo, pro vis ire, volo. Exod. 16, Cras est quies sabbati. Quod pinsetis, quod coquetis, coquite: id est, quod vultis coquere aut pinsere. Oseae 7, Peregrini exederunt substantiam eius, et non novit: id est, voluit nosse. Psal. 62, Interficietis nos omnes, id est, interficere conabimini. 1. Sam. 21, Si eum accipies tibi (id est, si vis eum tibi accipere) accipe. Esa. 3, Non ero curator. 1. Cor. 6, Quare non potius
quies sabbati. Quod pinsetis, quod coquetis, coquite: id est, quod vultis coquere aut pinsere. Oseae 7, Peregrini exederunt substantiam eius, et non novit: id est, voluit nosse. Psal. 62, Interficietis nos omnes, id est, interficere conabimini. 1. Sam. 21, Si eum accipies tibi (id est, si vis eum tibi accipere) accipe. Esa. 3, Non ero curator. 1. Cor. 6, Quare non potius
omnes, id est, interficere conabimini. 1. Sam. 21, Si eum accipies tibi (id est, si vis eum tibi accipere) accipe. Esa. 3, Non ero curator. 1. Cor. 6, Quare non potius
3, Non ero curator. 1. Cor. 6, Quare non potius
iniuria afficimini et spoliamini: id est, quare non potius pati vultis iniurias et rapinas vestrarum rerum? Ibidem: Sed ego sub nullius potestatem redigar, id est, redigi volo. 1. Cor. 6, Tollens ergo membra Christi, scorti membra faciam? de voluntate. non de eventu loquitur, id est, facere velim? Absit a me tam prava voluntas. Matth. 10, Qui invenerit animam suam, perdet eam: id est, qui volet eam invenire vel servare, ut eiusdem Evangelistae cap. 16 habetur. Sic ibidem legitur, Qui perdiderit animam suam: id est, volet, vel paratus erit perdere pro
vestrarum rerum? Ibidem: Sed ego sub nullius potestatem redigar, id est, redigi volo. 1. Cor. 6, Tollens ergo membra Christi, scorti membra faciam? de voluntate. non de eventu loquitur, id est, facere velim? Absit a me tam prava voluntas. Matth. 10, Qui invenerit animam suam, perdet eam: id est, qui volet eam invenire vel servare, ut eiusdem Evangelistae cap. 16 habetur. Sic ibidem legitur, Qui perdiderit animam suam: id est, volet, vel paratus erit perdere pro gloria Dei. Luc. 8. Matth. 13, Videntes non vident, et audientes non audiunt, id est, nolunt audire.
faciam? de voluntate. non de eventu loquitur, id est, facere velim? Absit a me tam prava voluntas. Matth. 10, Qui invenerit animam suam, perdet eam: id est, qui volet eam invenire vel servare, ut eiusdem Evangelistae cap. 16 habetur. Sic ibidem legitur, Qui perdiderit animam suam: id est, volet, vel paratus erit perdere pro gloria Dei. Luc. 8. Matth. 13, Videntes non vident, et audientes non audiunt, id est, nolunt audire. Iohan. 10, Oves meae alienum non sequentur: id est, non volent et solent sequi. Act. 7, Coegit eos in concordiam, id est, voluit, conatus est eos
animam suam, perdet eam: id est, qui volet eam invenire vel servare, ut eiusdem Evangelistae cap. 16 habetur. Sic ibidem legitur, Qui perdiderit animam suam: id est, volet, vel paratus erit perdere pro gloria Dei. Luc. 8. Matth. 13, Videntes non vident, et audientes non audiunt, id est, nolunt audire. Iohan. 10, Oves meae alienum non sequentur: id est, non volent et solent sequi. Act. 7, Coegit eos in concordiam, id est, voluit, conatus est eos cogere. Rom. 15, Christus sibi ipse non placuit: id est, non hoc praecipue egit, non in hoc incubuit, ut sibi tantum morem
ut eiusdem Evangelistae cap. 16 habetur. Sic ibidem legitur, Qui perdiderit animam suam: id est, volet, vel paratus erit perdere pro gloria Dei. Luc. 8. Matth. 13, Videntes non vident, et audientes non audiunt, id est, nolunt audire. Iohan. 10, Oves meae alienum non sequentur: id est, non volent et solent sequi. Act. 7, Coegit eos in concordiam, id est, voluit, conatus est eos cogere. Rom. 15, Christus sibi ipse non placuit: id est, non hoc praecipue egit, non in hoc incubuit, ut sibi tantum morem gereret: sed ut patri satisfaceret, seipsum neglexit. Ibidem: Et non
Qui perdiderit animam suam: id est, volet, vel paratus erit perdere pro gloria Dei. Luc. 8. Matth. 13, Videntes non vident, et audientes non audiunt, id est, nolunt audire. Iohan. 10, Oves meae alienum non sequentur: id est, non volent et solent sequi. Act. 7, Coegit eos in concordiam, id est, voluit, conatus est eos cogere. Rom. 15, Christus sibi ipse non placuit: id est, non hoc praecipue egit, non in hoc incubuit, ut sibi tantum morem gereret: sed ut patri satisfaceret, seipsum neglexit. Ibidem: Et non sibiipsis placere. Item: Unusquisque proximo placeat, id est, studeat
Dei. Luc. 8. Matth. 13, Videntes non vident, et audientes non audiunt, id est, nolunt audire. Iohan. 10, Oves meae alienum non sequentur: id est, non volent et solent sequi. Act. 7, Coegit eos in concordiam, id est, voluit, conatus est eos cogere. Rom. 15, Christus sibi ipse non placuit: id est, non hoc praecipue egit, non in hoc incubuit, ut sibi tantum morem gereret: sed ut patri satisfaceret, seipsum neglexit. Ibidem: Et non sibiipsis placere. Item: Unusquisque proximo placeat, id est, studeat placere et prodesse. Item Gal. 5, Qui in lege iustificamini, gratia excidistis: id
eos in concordiam, id est, voluit, conatus est eos cogere. Rom. 15, Christus sibi ipse non placuit: id est, non hoc praecipue egit, non in hoc incubuit, ut sibi tantum morem gereret: sed ut patri satisfaceret, seipsum neglexit. Ibidem: Et non sibiipsis placere. Item: Unusquisque proximo placeat, id est, studeat placere et prodesse. Item Gal. 5, Qui in lege iustificamini, gratia excidistis: id est, qui per legem vultis iustificari. Et Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem: id est, si studerem inprimis hominibus placere, non possum simul et Christo servire. Nam nemo
id est, non hoc praecipue egit, non in hoc incubuit, ut sibi tantum morem gereret: sed ut patri satisfaceret, seipsum neglexit. Ibidem: Et non sibiipsis placere. Item: Unusquisque proximo placeat, id est, studeat placere et prodesse. Item Gal. 5, Qui in lege iustificamini, gratia excidistis: id est, qui per legem vultis iustificari. Et Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem: id est, si studerem inprimis hominibus placere, non possum simul et Christo servire. Nam nemo potest duobus dominis servire. 1. Cor. 10, Sicut ego per omnia omnibus placeo, id est, placere
seipsum neglexit. Ibidem: Et non sibiipsis placere. Item: Unusquisque proximo placeat, id est, studeat placere et prodesse. Item Gal. 5, Qui in lege iustificamini, gratia excidistis: id est, qui per legem vultis iustificari. Et Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem: id est, si studerem inprimis hominibus placere, non possum simul et Christo servire. Nam nemo potest duobus dominis servire. 1. Cor. 10, Sicut ego per omnia omnibus placeo, id est, placere studeo.
Citavimus in hac parte Regulae duo Pauli dicta, quae, quod ad verba attinet, pugnare
gratia excidistis: id est, qui per legem vultis iustificari. Et Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem: id est, si studerem inprimis hominibus placere, non possum simul et Christo servire. Nam nemo potest duobus dominis servire. 1. Cor. 10, Sicut ego per omnia omnibus placeo, id est, placere studeo.
Citavimus in hac parte Regulae duo Pauli dicta, quae, quod ad verba attinet, pugnare interse videntur: quorum alterum est 1. Cor. 10, Quemadmodum ego per omnia omnibus placeo: alterum vero Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem. Est autem
Citavimus in hac parte Regulae duo Pauli dicta, quae, quod ad verba attinet, pugnare interse videntur: quorum alterum est 1. Cor. 10, Quemadmodum ego per omnia omnibus placeo: alterum vero Gal. 1, Si hominibus placerem, servus Christi non essem. Est autem sensus posterioris dicti: Si placerem, id est, si inprimis et praecipue hominibus placere studerem, non habita ratione doctrinae Christi. Prioris vero dicti: Per omnia omnibus placeo, hic sensus est, placere studeo omnibus, ita tamen, ut praecipue Deo placere coner: quin et ob hoc ipsum favorem hominum ambio, ut divinae voluntati, quam
de captando favore hominum, neglecto penitus Deo.
Exempla, ubi per infinitivum et permittere sensus verbi reddendus est. Psal. 119, Ne facies me aberrare a mandatis tuis. Esa. 63, Quare facies errare nos Domine a viis tuis, indurabis cor nostrum, ne timeamus te? id est, quare permisisti. Sic, Ne nos inducas in tentationem: id est, ne permittas nos induci in tentationem. Sic opinor et loca de Pharaone intelligenda esse, Induravit, etc. Item locum Pauli Rom. 9, Quem vult indurat, et similes. Quod ex eodem nono ad Romanos capite probari potest.
Exempla, ubi per infinitivum et permittere sensus verbi reddendus est. Psal. 119, Ne facies me aberrare a mandatis tuis. Esa. 63, Quare facies errare nos Domine a viis tuis, indurabis cor nostrum, ne timeamus te? id est, quare permisisti. Sic, Ne nos inducas in tentationem: id est, ne permittas nos induci in tentationem. Sic opinor et loca de Pharaone intelligenda esse, Induravit, etc. Item locum Pauli Rom. 9, Quem vult indurat, et similes. Quod ex eodem nono ad Romanos capite probari potest. Exponit enim tales locutiones per illud sequens: Quod si Deus
ipse eos ultro ad insaniam impulit. Ezech. 14, Ego Dominus pitithi errare feci prophetam illum. Sic et verbum Dare, aliquando permissionem significat: ut Rom. 1, Dare in reprobum sensum. Gen. 20, Propterea non dedi te attingere eum. 1. Sam. 18, Non dedit eum reverti in domum patris sui: id est, non permisit. 3. Reg. 2, Non deduces canitiem eius in pace, in sepulchrum: id est, non permittes eum pacifice mori. ¶ Vicinum huic est, quod verba eius fere non tantum usitatam significationem, sed etiam quandam eius quasi qualitatem aut conditionem simul indicant: ut 1. Pet. 4,
illum. Sic et verbum Dare, aliquando permissionem significat: ut Rom. 1, Dare in reprobum sensum. Gen. 20, Propterea non dedi te attingere eum. 1. Sam. 18, Non dedit eum reverti in domum patris sui: id est, non permisit. 3. Reg. 2, Non deduces canitiem eius in pace, in sepulchrum: id est, non permittes eum pacifice mori. ¶ Vicinum huic est, quod verba eius fere non tantum usitatam significationem, sed etiam quandam eius quasi qualitatem aut conditionem simul indicant: ut 1. Pet. 4, Reddent rationem iusto iudici: id est, volentes nolentes cogentur difficilem et tristem
Reg. 2, Non deduces canitiem eius in pace, in sepulchrum: id est, non permittes eum pacifice mori. ¶ Vicinum huic est, quod verba eius fere non tantum usitatam significationem, sed etiam quandam eius quasi qualitatem aut conditionem simul indicant: ut 1. Pet. 4, Reddent rationem iusto iudici: id est, volentes nolentes cogentur difficilem et tristem sibi rationem iniuste factorum reddere. Oseae 14, Iusti ambulabunt per eas, pro, commode, expedite, ac citra offensam.
Crebro verba et participia activa ac passiva omni tempore soluta habitum magis quam actionem aut passionem
citra offensam.
Crebro verba et participia activa ac passiva omni tempore soluta habitum magis quam actionem aut passionem certo tempori alligatum significant. Atque haec Regula cum praecedenti aliquatenus convenit: ut Psal. 51, Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio semper fui, sum et ero peccator et maleficus, Psal. 112, Dispersit et dedit pauperibus: id est, pius homo semper est talis, qui egentes omnibus modis iuvat et sustentat. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt, et frement,
passionem certo tempori alligatum significant. Atque haec Regula cum praecedenti aliquatenus convenit: ut Psal. 51, Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio semper fui, sum et ero peccator et maleficus, Psal. 112, Dispersit et dedit pauperibus: id est, pius homo semper est talis, qui egentes omnibus modis iuvat et sustentat. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt, et frement, audientes mendacia.
Ea quoque Synecdoches species, qua continens pro contento ponitur, usitata est in sacris
Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio semper fui, sum et ero peccator et maleficus, Psal. 112, Dispersit et dedit pauperibus: id est, pius homo semper est talis, qui egentes omnibus modis iuvat et sustentat. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt, et frement, audientes mendacia.
Ea quoque Synecdoches species, qua continens pro contento ponitur, usitata est in sacris Literis. Sic Terra saepe pro hominibus in terra habitantibus: sic Iudaea, Ierosolyma, Samaria, Philistaea, Aegyptus, et similes voces
et similes voces saepe pro incolis ponuntur. Sic Achaia et Macedonia apud Paulum pro Achaeis. Rom. 15. Consentit Macedonia et Achaia collationem quandam facere in sanctos Ierosolymitanos. Sic Calix in sacra coena pro vino ponitur. Deus dicitur iudicaturus mundum, Rom. 3, et saepe alias, id est, homines mundi. Sic Infernus saepe pro inferis aut diabolis, caelum pro caelitibus ponitur, nidus pro pullis. Deut. 32, Aquila excitat nidum suum, id est, provocat pullos suos ad volandum. 1. Reg. 17, Hidria farinae et lenticula olei non deficiet. Sic domus saepissime pro familia ponitur
facere in sanctos Ierosolymitanos. Sic Calix in sacra coena pro vino ponitur. Deus dicitur iudicaturus mundum, Rom. 3, et saepe alias, id est, homines mundi. Sic Infernus saepe pro inferis aut diabolis, caelum pro caelitibus ponitur, nidus pro pullis. Deut. 32, Aquila excitat nidum suum, id est, provocat pullos suos ad volandum. 1. Reg. 17, Hidria farinae et lenticula olei non deficiet. Sic domus saepissime pro familia ponitur in veteri et novo Testamento. Sic Lu cae 8 dicitur de tempestate et periculo navigantium, Implebantur et periclitabantur. Apostolis tribuitur,
vellaudatur alicuius cor, vel etiam exigitur rectum cor, vel ut aliquid ex corde fiat. Nam Scriptura animam rationalem in corde collocat.
Aliquando contra contentum pro continente ponitur, ut Marci 5 est, quod venerit nuncius ab Archisynagogo, et dixerit, Filia tua est mortua: id est, venit ex domo ipsius ad eum apud Christum existentem.
Ad hoc genus Synechdoches posses etiam illa exempla referre, cum tempus ponitur pro rebus quae tempore existunt aut fiunt. Sic dies dicuntur
illa exempla referre, cum tempus ponitur pro rebus quae tempore existunt aut fiunt. Sic dies dicuntur mali et boni, tum in sacris tum in prophanis. Dies Nohe pro statu rerum ac hominum proxime ante diluvium ponuntur. Seculum, pro moribus aut hominibus seculi. Dare annos suos crudeli, Proverb. 5, id est, vitam. Sic anni loquentur, id est, senes ac in diuturna vita multa experti. Et Christus clamat, Pater serva me ex hac hora, id est, ex hoc periculo.
Ad Synecdochen referri possunt et hi Hebraismi, quod saepe ponitur illustris species pro genere toto. ut, Ne ponas ante caecum
pro rebus quae tempore existunt aut fiunt. Sic dies dicuntur mali et boni, tum in sacris tum in prophanis. Dies Nohe pro statu rerum ac hominum proxime ante diluvium ponuntur. Seculum, pro moribus aut hominibus seculi. Dare annos suos crudeli, Proverb. 5, id est, vitam. Sic anni loquentur, id est, senes ac in diuturna vita multa experti. Et Christus clamat, Pater serva me ex hac hora, id est, ex hoc periculo.
Ad Synecdochen referri possunt et hi Hebraismi, quod saepe ponitur illustris species pro genere toto. ut, Ne ponas ante caecum scandalum, id est, ne sis molestus
in prophanis. Dies Nohe pro statu rerum ac hominum proxime ante diluvium ponuntur. Seculum, pro moribus aut hominibus seculi. Dare annos suos crudeli, Proverb. 5, id est, vitam. Sic anni loquentur, id est, senes ac in diuturna vita multa experti. Et Christus clamat, Pater serva me ex hac hora, id est, ex hoc periculo.
Ad Synecdochen referri possunt et hi Hebraismi, quod saepe ponitur illustris species pro genere toto. ut, Ne ponas ante caecum scandalum, id est, ne sis molestus imbecillibus. Sic Exod. 22, Omnem viduam et pupillum non affligetis. Saepe omnino vidua ac
vitam. Sic anni loquentur, id est, senes ac in diuturna vita multa experti. Et Christus clamat, Pater serva me ex hac hora, id est, ex hoc periculo.
Ad Synecdochen referri possunt et hi Hebraismi, quod saepe ponitur illustris species pro genere toto. ut, Ne ponas ante caecum scandalum, id est, ne sis molestus imbecillibus. Sic Exod. 22, Omnem viduam et pupillum non affligetis. Saepe omnino vidua ac pupillus pro omnibus invalidis ponitur. Sic Levit. 19, Epha iustum et Hin iustum erit. Prover. 20, Lapis et lapis, Epha et Epha, abominatio est coram Domino. Ubi hae species
pietatem sitam esse: hoc demum est verum opus Dei, quod Deus probat, et a vobis unice exigit, ut videlicet credatis in filium eius. Iugum computruit, inquit Esaias: sicut Augustus in spongiam incubuit mea Tragoedia Aiax. Qui abnegaverit me coram hominibus, abnegabo et ego eum coram patre caelesti, id est, destituam, non iuvabo, non intercedam: tantum alludit ad praecedens Nego. Sic, Facite vobis amicos de iniquo mammona: allusio est ad verba Parabolae. Huc pertinent quae per allusionem,
aliquando sequentes voces trahuntur ad praecedentia, ut constructio Graeca.
Verba ac voces aliquae ob praecedentia aut allusiones quasi violentius adhibentur, certe nativa earum significatio non observatur. Roman. decimoquarto, Alius iudicat diem praedie, alius iudicat omnem diem, id est, perinde censet aut habet. Posterius non proprie accipitur. Ibidem, Id iudicate potius, ne scandalum ponatis, pro id agite: quasi dicat, multum iudicare vultis alios fratres: at vos potius id iudicate vel agite. Huc referre possis illud Horatianum praeceptum: Dixeris egregie, si callida
Verba ac voces aliquae ob praecedentia aut allusiones quasi violentius adhibentur, certe nativa earum significatio non observatur. Roman. decimoquarto, Alius iudicat diem praedie, alius iudicat omnem diem, id est, perinde censet aut habet. Posterius non proprie accipitur. Ibidem, Id iudicate potius, ne scandalum ponatis, pro id agite: quasi dicat, multum iudicare vultis alios fratres: at vos potius id iudicate vel agite. Huc referre possis illud Horatianum praeceptum: Dixeris egregie, si callida verbum fecerit iunctura novum. Sicut Terent. in Eunucho: Cur ego te conspicor
aut allusiones quasi violentius adhibentur, certe nativa earum significatio non observatur. Roman. decimoquarto, Alius iudicat diem praedie, alius iudicat omnem diem, id est, perinde censet aut habet. Posterius non proprie accipitur. Ibidem, Id iudicate potius, ne scandalum ponatis, pro id agite: quasi dicat, multum iudicare vultis alios fratres: at vos potius id iudicate vel agite. Huc referre possis illud Horatianum praeceptum: Dixeris egregie, si callida verbum fecerit iunctura novum. Sicut Terent. in Eunucho: Cur ego te conspicor in hisce regionibus? Vobis fretus. Scis quam
non observatur. Roman. decimoquarto, Alius iudicat diem praedie, alius iudicat omnem diem, id est, perinde censet aut habet. Posterius non proprie accipitur. Ibidem, Id iudicate potius, ne scandalum ponatis, pro id agite: quasi dicat, multum iudicare vultis alios fratres: at vos potius id iudicate vel agite. Huc referre possis illud Horatianum praeceptum: Dixeris egregie, si callida verbum fecerit iunctura novum. Sicut Terent. in Eunucho: Cur ego te conspicor in hisce regionibus? Vobis fretus. Scis quam fretus. Ubi posterius Fretus plane innovatum est. Sic Christus et Paulus
regionibus? Vobis fretus. Scis quam fretus. Ubi posterius Fretus plane innovatum est. Sic Christus et Paulus novant significationes vocis
nae et non, dicentes: Sit sermo vester nae nae, et non non, Matth. 5: id est, simpliciter affirmate aut negate aliquid sine iuramento. Paul. 2. Corin. 1, accipit nae nae et non, pro constantia et veracitate ac inconstantia. Sic dicit omnes promissiones de Christo esse nae, id est, certas et ratas: et sermonem consiliaque sua non fuisse nae, et non, id est, incerta mutabiliaque, modo aientia, modo rursus negantia, sed fuisse nae nae, et non, id est, certa, rata ac firma. Sic mox 3. epistolae significationem novat, cum dicit, ipsos Corinthios esse suam epistolam. In
Matth. 5: id est, simpliciter affirmate aut negate aliquid sine iuramento. Paul. 2. Corin. 1, accipit nae nae et non, pro constantia et veracitate ac inconstantia. Sic dicit omnes promissiones de Christo esse nae, id est, certas et ratas: et sermonem consiliaque sua non fuisse nae, et non, id est, incerta mutabiliaque, modo aientia, modo rursus negantia, sed fuisse nae nae, et non, id est, certa, rata ac firma. Sic mox 3. epistolae significationem novat, cum dicit, ipsos Corinthios esse suam epistolam. In Metaphoris omnino plurimum novantur vocabula, dum subinde eas a priore usu ad
1, accipit nae nae et non, pro constantia et veracitate ac inconstantia. Sic dicit omnes promissiones de Christo esse nae, id est, certas et ratas: et sermonem consiliaque sua non fuisse nae, et non, id est, incerta mutabiliaque, modo aientia, modo rursus negantia, sed fuisse nae nae, et non, id est, certa, rata ac firma. Sic mox 3. epistolae significationem novat, cum dicit, ipsos Corinthios esse suam epistolam. In Metaphoris omnino plurimum novantur vocabula, dum subinde eas a priore usu ad novum protrahimus aliter, quam alii communiter antea usi sunt.
Quaedam dicta
qui proverbialiter dicta, quae non oportet ad verbum intelligi: qualia sunt innumera in proverbiis Ethnicis: ut, Fabam non comederis, De melanuris non ederis: Ignem gladio ne fodias. Sic videntur et illa sacrarum Literarum esse accipienda: Non relinquam vivum ad parietem mingentem, 1. Sam. 25, id est, omnes homines interficiam. Canis non mutiit. Sic Latini, Ne musca quidem: Non coques hoedum in lacte matris: Ne obtures os bovi trituranti: Neminem in via salutaveris: Peram et marsupium non habeas: Si te quis percusserit in sinistram maxillam, obverte et alteram: Si habueris duas vestes,
hoedum in lacte matris: Ne obtures os bovi trituranti: Neminem in via salutaveris: Peram et marsupium non habeas: Si te quis percusserit in sinistram maxillam, obverte et alteram: Si habueris duas vestes, alteram dato egenti: Capillus non cadet de capite eius: Ne loquaris cum eo a bono ad malum, id est, nihil mali, Gen. 24. et 31. et alia innumera: quorum non tam verba, quam sensus spectandus est. Huiusmodi igitur proverbialia dicta non debent ad verbum intelligi, sed ad sensum. Talia sunt et illa: Septem mulieres apprehendent virum unum: Septem mulieres coquent in furno uno:
redemptionem generis humani: vagatio per desertum, vitam Christianam in hoc mundo.
8 Exemplum est plerunque, cum alienum aliquod factum aut dictum casusve nostro simile aut dissimile proponitur, aut alioqui aliquid alicui nostrae Regulae descriptioni aut ideae correspondens, quo id illustratur. Sic Christus producit pro exemplo inconstantiae in vera pietare uxorem Loth, Lucae 17. et Iacobus Heliam, ut declaret efficaciam precum.
9 Similitudo est, ubi cum proposita re aut sententia aliquod simile aut etiam plane dissimile, peradverbia similitudinis confertur:
Bibere, pro participare. Calix, pro suo dimenso aut parte crucis ac miseriarum, aliquando etiam bonorum. Calix autem salutis dicitur, quia afflictiones saepe sunt salutares, praesertim piis. Sic Dominus dicitur nostrum praesidium, petra, arx.
2 In Metaphoricis significationibus omnino id videndum est, ut non solum ex aliis scriptoribus aut etiam locis metaphoricas vocum notiones addiscamus, sed etiam ipsarum rerum naturam, tum a quibus fit translatio, tum et ad quas fit, diligentissime pernoscamus, et quam similitudinem ac convenientiam earum rerum, et quatenus vox sit ab alia
libertate liceat.
5 Porro etsi hoc in omnibus linguis observandum est: tamen multo magis in Hebraea lingua quam alibi, ubi et longius et violentius ac quasi liberius Metaphorae petuntur ac usurpantur, quam in ullo alio sermone. Durarum Metaphorarum exempla sunt haec: Rex veritatis, id est, autor et promotor veritatis. Talem se Christus coram Pilato profitetur. Dux vitae. Act. tertio, id est, autor et dator. Princeps pacis, id est, causa et dator. Isa. 9. Rex gloriae, id est, instaurator gloriae, qua Deus glorificatur, et qua destituntur homines ob lapsum, Roman, tertio,
in Hebraea lingua quam alibi, ubi et longius et violentius ac quasi liberius Metaphorae petuntur ac usurpantur, quam in ullo alio sermone. Durarum Metaphorarum exempla sunt haec: Rex veritatis, id est, autor et promotor veritatis. Talem se Christus coram Pilato profitetur. Dux vitae. Act. tertio, id est, autor et dator. Princeps pacis, id est, causa et dator. Isa. 9. Rex gloriae, id est, instaurator gloriae, qua Deus glorificatur, et qua destituntur homines ob lapsum, Roman, tertio, nempe verae iustitiae ac vitae. Dux enim, princeps ac rex proprie respiciunt ad subditos, et non ad bona
et violentius ac quasi liberius Metaphorae petuntur ac usurpantur, quam in ullo alio sermone. Durarum Metaphorarum exempla sunt haec: Rex veritatis, id est, autor et promotor veritatis. Talem se Christus coram Pilato profitetur. Dux vitae. Act. tertio, id est, autor et dator. Princeps pacis, id est, causa et dator. Isa. 9. Rex gloriae, id est, instaurator gloriae, qua Deus glorificatur, et qua destituntur homines ob lapsum, Roman, tertio, nempe verae iustitiae ac vitae. Dux enim, princeps ac rex proprie respiciunt ad subditos, et non ad bona aut opera, quae parant aut peragunt:
petuntur ac usurpantur, quam in ullo alio sermone. Durarum Metaphorarum exempla sunt haec: Rex veritatis, id est, autor et promotor veritatis. Talem se Christus coram Pilato profitetur. Dux vitae. Act. tertio, id est, autor et dator. Princeps pacis, id est, causa et dator. Isa. 9. Rex gloriae, id est, instaurator gloriae, qua Deus glorificatur, et qua destituntur homines ob lapsum, Roman, tertio, nempe verae iustitiae ac vitae. Dux enim, princeps ac rex proprie respiciunt ad subditos, et non ad bona aut opera, quae parant aut peragunt: proinde mollius diceretur Christus rex aut dux
significat: alia ratione fermentum consideratur, Matthaei 16, Cavete vobis a fermento Pharisaeorum: et 1. Cor. 5, quam Lucae 13, Simile est regnum caelorum fermento. tametsi in utroque loco respiciatur ad illam unam eius proprietatem, quod modica eius particula magnam massam inficiat. Id enim et vera et falsa doctrina et mali mores ac sermones efficiunt. Scriptura aliquoties Iudaeos et praesertim Pharisaeos vocat genimina viperarum, Matth. 3, 12, 23, et Luc. 3. quod non ob eam proprietatem fit, quod sicut vipera marem in coitu interficit, et foetus matris uterum perrodens
est Dominus.
15 Saepe etiam fit, ut Metaphorae non possint satis perspicue exponi, nisi resolvantur in integram similitudinem: ut est illud Psalmi quinti, Guttur eorum est sepulchrum apertum: Pharisaei sunt sepulchrum dealbatum: Pontifex est paries dealbatus, Actorum vigesimotertio: id est, Sicut ex sepulchro aperto teterrimi et pestilentissimi foetores sine intermissione exhalant: ita impii ex suo corde per guntur evomunt perpetuo impios et noxios sermones.
16 Videndum vero est summa diligentia, ne temere maxime obviam aut plausibilem significationem Metaphorae
eius. Psalmo trigesimo quarto, Oculi Domini ad iustos.
6 Aures tribuuntur Deo, quoniam omnia audit, nihilque ipsum latet, significantque modo clementiam, qua exaudit invocantes: modo aequitatem, qua peccatores non audit. Psal. 55, Auribus percipe Deus orationem meam, id est, clementer annue votis.
7 Os tribuitur, quod ipsius sit praescribere, iubere, vetare, atque voluntatem Dei, autoritatem, verbum, vimque movendi animos adumbrat. Isa. 30, Os meum non interrogaverunt. Item 40, Videbit omnis caro, quod os Domini locutum est.
8
Dominus cum voce tubae.
10 Sedere dicitur, quando depingenda est regia eius dignitas, vel amplissimum iudicandi munus, Psal. 47, Regnat Deus super gentes, Deus sedit super solium sanctitatis suae. Psal. 110. Dixit Dominus Domino meo, sede ad dextram meam: id est, par sit nobis potentia ac dignitas.
11 Abscondit Deus se seu faciem suam, quando aliquibus propter peccata negat misericordiam, vel adimit sui cognitionem, ac studium pietatis, nec non mala immittit. Isa. 64, Abscondisti faciem tuam a nobis, et tabescere nos fecisti in manu
simplex sermo similitudinem significat. Nam Similitudinis particulae saepe non similitudinem rei, sed rem ipsam significant: sicut Hebraei de suo caf veritatis disserunt. quare aut abundant, aut vim asserendi habent: ut Deut. 9, In illis autem Recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus: id est, illa ipsa omnia inerant. Iud. 13. Non fecisset nos audire Cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tan quam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat: omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Cor. 4, Sic nos existimet homo, ut
rei, sed rem ipsam significant: sicut Hebraei de suo caf veritatis disserunt. quare aut abundant, aut vim asserendi habent: ut Deut. 9, In illis autem Recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus: id est, illa ipsa omnia inerant. Iud. 13. Non fecisset nos audire Cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tan quam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat: omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Cor. 4, Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et oeconomos. Lucae 22, Et erat sudor ipsius tan quam guttae sanguinis,
id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tan quam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat: omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Cor. 4, Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et oeconomos. Lucae 22, Et erat sudor ipsius tan quam guttae sanguinis, id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam
usurpatur. 2 Cor. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent
Corin. 3. Transformantur in eandem imaginem, tanquam a spiritu Domini.
3 Et contra non raro ea quae in speciem essentialiter dicta videntur, ita accipienda sunt, tanquam si particulam Similitudinis habeant praepositam: ut Psal 39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos: id est, veluti palmae spacium. Item Exod. 19. Super alas aquilarum gestavi te, id est, veluti super alas. Ioel. 1, Dentes eorum, dentes leonum: id est, sicut dentes leonum. Vicinum huic est, quod particulae Similitudinis interdum omittantur.
4 Similitudinibus Hebraei saepe utuntur
3 Et contra non raro ea quae in speciem essentialiter dicta videntur, ita accipienda sunt, tanquam si particulam Similitudinis habeant praepositam: ut Psal 39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos: id est, veluti palmae spacium. Item Exod. 19. Super alas aquilarum gestavi te, id est, veluti super alas. Ioel. 1, Dentes eorum, dentes leonum: id est, sicut dentes leonum. Vicinum huic est, quod particulae Similitudinis interdum omittantur.
4 Similitudinibus Hebraei saepe utuntur ita, ut eas a rebus quae tractantur, non separent, sicut plerunque Graeci et
ita accipienda sunt, tanquam si particulam Similitudinis habeant praepositam: ut Psal 39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos: id est, veluti palmae spacium. Item Exod. 19. Super alas aquilarum gestavi te, id est, veluti super alas. Ioel. 1, Dentes eorum, dentes leonum: id est, sicut dentes leonum. Vicinum huic est, quod particulae Similitudinis interdum omittantur.
4 Similitudinibus Hebraei saepe utuntur ita, ut eas a rebus quae tractantur, non separent, sicut plerunque Graeci et Latini: sed vel ita recto ordine recitant, non adhibentes applicationem,
miscentur. Talis est vitis, Ioan. 15. et Matth. 6, Lucerna corporis est ocuius. Si igitur oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit: Quod si oculus tuus malus fuerit, totum corpus tuum erit tenebrosum. Ergo si lumen quod est in te, tenebrae fuerint, ipsae tenebrae quantae? id est, Sicut in corpore oculus sanus bene praelucet corpori, vitiatus autem male: sic mens recta ac illuminata, ac ad studium rerum caelestium inflammata, omnes hominis actiones, totamque vitam pie regit. Neque enim proprie corporis oculus simplex aut malus dicitur, sed animi. Sed haec sic inter
ut in cap. 23 Matthaei, ubi sic dicit: Vae vobis scribae et Pharisaei simulatores, qui poculi scutellaeque partem exteriorem purgatis, cum ea intus rapina intemperantiaque referta sint. Quasi hoc dicat: Vos iustitiam prae vobis fertis, cum interim animos rapinae plenos habeatis: id quod non minus absurdum est, quam si quis poculi exteriora mundet, interiora non item. Miscentur igitur res similitudinis et ipsius materiae, immundicies externa et interna poculi cum cordis immundicie. Tale est illud, Vos estis sal terrae. Quod si sal infatuatum fuerit, in quo salietur? Ad
aberremus: vel contra aliqua non applicanda male conferendo ac urgendo in noxium errorem incidamus: ut a semine naturali mulieris, Gen. 3. non est urgendum semen aut posteritas carnalis aut naturalis serpentis: confertur enim, ut ita dicam, physica mulieris posteritas cum spirituali serpentis, id est, cum impiis.
10 Res malae cum bonis in aliquo collatae non mox per omnia laudantur: ut, Villicus iniquitatis, filius prodigus, iudex iniustus, dives dans sortem, et iubens dare ad foenus, cum patre caelesti confertur. Sic leo cum Christo et diabolo, fermentum cum vera et falsa
quamprimum spicescit. Alias contra ipsa res nimium ad similitudinem attemperatur, ut mox hac sequenti Regula exponam.
12 In Parabolis multa dicuntur non ob rei primariae seu illustrandae veritatem, sed ob personarum aut rerum parabolicarum naturam, aut etiam decorum ac verisimile. Id enim ratio styli in omnibus linguis flagitat, sicut Plato dicit in fabulis et figmentis verisimiliter fingendum esse. Quare eorum, quae ita ratione Similis dicuntur, in expositione aut intellectu locorum ratio habenda non est: ut, Patientiam habe in me, reddam tibi omnia. Sic verisimile est
Papistae ad purgatorium rapiunt. In viatore saucio non licet fingere eum fuisse plane occisum. Talem enim nemo sanabit. Quare illa reliqua adhuc vita et vires naturae, quae in saucio remanserant, non sunt trahendae ad doctrinam de libero arbitrio, ubi homo non tantum est interfectus aut mortuus, id est, privatus omnibus bonis viribus erga Deum seu imagine Dei: sed etiam ad contrariam vitam traductus, i. imagine diaboli et pessimis viribus instructus. Verum id rerum humanarum natura et Parabolae ratio postulat.
13 Observandum igitur et expendendum solerter est in Similitudine et
quae in saucio remanserant, non sunt trahendae ad doctrinam de libero arbitrio, ubi homo non tantum est interfectus aut mortuus, id est, privatus omnibus bonis viribus erga Deum seu imagine Dei: sed etiam ad contrariam vitam traductus, i. imagine diaboli et pessimis viribus instructus. Verum id rerum humanarum natura et Parabolae ratio postulat.
13 Observandum igitur et expendendum solerter est in Similitudine et Parabola, quid ob spiritualium rerum veritatem, quid ob sermonem, communem sensum aut res, unde sermo, metaphorae, allusiones et similia ducuntur, seu propter
ut in primitiva Ecclesia et etia Ethnicismo grassatus est error, quod nostra anima sit scintilla quaedam de essentia divina.
14 In parabolis aut Similitudinibus interdum res aut subiectum videtur poni pro suo epitheto aut accidente. Isa. 1, Si fuerint peccata vestra sicut coccinum, id est, valde immunda, sicut lana erunt: id est, si fuerint rubra, fient alba. Lana pro albedine, coccinum pro macula rufa aut purpurea ponitur. Ibidem, Idolum erit in stuppam, faber eius erit in scintillam, et ardebunt ambo simul, fient apta incendio aut exitio subitaneo, sicque subito peribunt,
grassatus est error, quod nostra anima sit scintilla quaedam de essentia divina.
14 In parabolis aut Similitudinibus interdum res aut subiectum videtur poni pro suo epitheto aut accidente. Isa. 1, Si fuerint peccata vestra sicut coccinum, id est, valde immunda, sicut lana erunt: id est, si fuerint rubra, fient alba. Lana pro albedine, coccinum pro macula rufa aut purpurea ponitur. Ibidem, Idolum erit in stuppam, faber eius erit in scintillam, et ardebunt ambo simul, fient apta incendio aut exitio subitaneo, sicque subito peribunt, sicut talia solent.
15 In hoc
fidei docet, posterius ac minus principale applicat, alterum non. Sin minus principale applicat in lotione pedum, nempe modestiam et mutua officis
pios sibi invicem praestare debere, magis autem principale, id est perpetuam remissionem aut locutionem quotidianae vitae reticet.
17 Similitudo rem, et contra notat signum filii hominis. Similis factus est vanitati, Psal. 144. Sic tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me, Dan. 10.
18 Similitudo aliquando pro re,
Psal. 144. Sic tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me, Dan. 10.
18 Similitudo aliquando pro re, aut tanquam pars propriis verbis dictae sententiae ponitur: ut Luc. 9. Nemo qui mittit manum suam ad aratrum, et retro respicit, idoneus est ad regnum caelorum: id est, nemo qui amplectitur quidem Christum, sed tamen simul ad terrena aut etiam peccata respicit, quibus omnibus prorsus valedixisse et abrenunciasse statim initio debebat, satis est idoneus ad regnum caelorum: quia nemo potest duobus dominis servire, et cura illarum terrenarum rerum aut
ita etiam siquis vult esse idoneus ad regnum caelorum, debet se sic gerere, etc.
19 In Similitudinibus saepe res non cum vero Simili, sed cum eius vicino confertur. Psal. 141. Ossa nostra dispersa sunt iuxta sepulchrum, sicut qui frangit et dissecat ligna: id est, si cut ligna discissa ac fissa a se invicem separata temere disiiciuntur, non amplius cohaerentia ut prius. Conferuntur nostra ossa eorumve dissipatio cum scissore lignorum, quae cum ipsis concisis lignis eorumque dissipatione conferenda erant. Fui sicut collectiones fructus aestatis,
eorumque dissipatione conferenda erant. Fui sicut collectiones fructus aestatis, Mich. 1. pro, tanquam qui aestivos fructus colligit, et perpaucos reperit. Sic namque ego paucos pios reperio, et paucos Meschiae lucrifacio. Mulier formosa sine intellectu, est annulus aureus in naribus porci: id est, est sicut sus ornata annulo aureo circa rostrum. Sic Matth. 11, comparantur Iudaei nolentes audire Baptistam et Iesum cum pueris in foro clamantibus ad oppositum coetum sodalium: Tibia vobis cecinimus, et non saltastis, etc. cum fuissent comparandi cum illo coetu qui noluit
Tibia vobis cecinimus, et non saltastis, etc. cum fuissent comparandi cum illo coetu qui noluit saltare aut lamentari: nam coetui frustra canenti rectius Christus et Baptista comparantur.
20 Simile aliquando obscurius applicatur ita, ut non proprie indicetur urgeaturque id, in quo illud cum re proposita confertur. Psal. 78, Et evigilavit, ac si dormivisset Dominus, tanquam fortis, qui vociferatur post vinum. Et percussit hostes suos tergum: in opprobrium perpetuum tradidit eos. Hic praecipua vis Similis in eo sita est, quod sicut fortis aut gigas
aut etiam interficit: sic Deus quoque, cum antea dormire et quasi mortuus esse videretur, insultantibus ei et Ecclesiae eius impiis, nunc subito horribiliter eos perdit ac punit. Sic Christus Matth. 13 dicit, simile esse regnum caelorum homini seminanti bonum semen in agro suo, etc. id est, ipse rex huius regni similis est homini seminanti bonum semen in agro. Matth. 24, Sicut dies Nohe erit adventus filii hominis: id est, qualis status fuit imminente diluvio, aut qualis ratio, talis erit etiam in adventu Christi. Cum igitur non semper sint clarae applicationes, et
subito horribiliter eos perdit ac punit. Sic Christus Matth. 13 dicit, simile esse regnum caelorum homini seminanti bonum semen in agro suo, etc. id est, ipse rex huius regni similis est homini seminanti bonum semen in agro. Matth. 24, Sicut dies Nohe erit adventus filii hominis: id est, qualis status fuit imminente diluvio, aut qualis ratio, talis erit etiam in adventu Christi. Cum igitur non semper sint clarae applicationes, et praecipuorum momentorum, in quibus collationis vis sita est, indicationes: necesse est Lectorem cogitatione supplere quod deest, et quasi aptius
sint clarae applicationes, et praecipuorum momentorum, in quibus collationis vis sita est, indicationes: necesse est Lectorem cogitatione supplere quod deest, et quasi aptius conferruminare simile cum re illustranda.
21 Particulae Similitudinis crebro desunt, alias prior aut conferens, id est Sicut, alias posterior aut applicans, alias utraque, ut in capite de Syncategorematibus dixi. Exemplum prioris, Exod. 19, Portavi vos super alas aquilarum, pro, sicut aquilae suos super alas, etc. Ioel. 1, Dentes eius, dentes leonis. Gal. 4. Dico autem quanto tempore
Sic Cyrillus exponit illud Ioan. 5, Pater omne iudicium dedit filio, ut omnes honorent filium, sicut honorant patrem. Ubi honoris aut cultus filio debiti aequalitas cum patris gloria indicatur.
26 Cum, praepositio, aliquando similitudinem denotat. Dies mei praeterierunt cum navibus: id est, instar navium. Sic Psal. 72, Cum luna et sole timebunt: id est, sicut sol perpetuo in caelo gloriose stat, sic tu perpetuo tuis imperitabis, et ab eis coleris, et mox sequente: Tecum neminem volui in terra: id est, nihil petinde dilexi ut te. Sic Christus inquit: Ponet partem
honorent filium, sicut honorant patrem. Ubi honoris aut cultus filio debiti aequalitas cum patris gloria indicatur.
26 Cum, praepositio, aliquando similitudinem denotat. Dies mei praeterierunt cum navibus: id est, instar navium. Sic Psal. 72, Cum luna et sole timebunt: id est, sicut sol perpetuo in caelo gloriose stat, sic tu perpetuo tuis imperitabis, et ab eis coleris, et mox sequente: Tecum neminem volui in terra: id est, nihil petinde dilexi ut te. Sic Christus inquit: Ponet partem eius cum hypocritis: id est, perinde eum tractabit ut hypocritas.
aliquando similitudinem denotat. Dies mei praeterierunt cum navibus: id est, instar navium. Sic Psal. 72, Cum luna et sole timebunt: id est, sicut sol perpetuo in caelo gloriose stat, sic tu perpetuo tuis imperitabis, et ab eis coleris, et mox sequente: Tecum neminem volui in terra: id est, nihil petinde dilexi ut te. Sic Christus inquit: Ponet partem eius cum hypocritis: id est, perinde eum tractabit ut hypocritas.
27 Aliquando continenter plures similitudines obiter, paucisque vocibus attinguntur, aut etiam veluti
Sic Psal. 72, Cum luna et sole timebunt: id est, sicut sol perpetuo in caelo gloriose stat, sic tu perpetuo tuis imperitabis, et ab eis coleris, et mox sequente: Tecum neminem volui in terra: id est, nihil petinde dilexi ut te. Sic Christus inquit: Ponet partem eius cum hypocritis: id est, perinde eum tractabit ut hypocritas.
27 Aliquando continenter plures similitudines obiter, paucisque vocibus attinguntur, aut etiam veluti
Metaphorae usurpantur. Vicinum hoc est ei, quod
vel mutatur in ipsum pium cor auditoris, efficit aut fert ipsummet pium auditorem. Non manet ita huius seminis fructus separatus ab homine, sicut proventus seminis est separatus ab agro. Non ergo vel negligentia, vel Hebraismo aliquo ita immutatur parabola, sed ipsius rei explicandae natura id flagitante.
29 Aliquando unius Parabolae aut similitudinis diversae res aut voces eandem rem significant: ut Io. 10, in similitudine boni pastoris, ovilis, ostii et ovium, Christus est tum pastor, tum ostium, ut ipsemet explicat. Significatur igitur per duas diversas res aut voces
diligenter magnoque studio investigandae et venandae sunt, tum res collatae, tum et earum conditiones in utroque membro: ut quod in altero deest, suppleri sarcirive queat. Rom. 5, Sed non ut per unum peccantem, donum. Deest in priori parte aliquid quod opponatur dono, seu donatae iustitiae: id ex hoc posteriore, et ex mox sequentibus intelligi supplerique debet, hoc modo: Sed non ut iniustitia, aut reatus per unum peccantem venit, ita et iustitia donata. Ibidem mox: Nam reatus ex uno quidem ad damnationem, donum vero ex multis delictis ad iustificationem. Hic iterum deest aliquid in
supplerique debet, hoc modo: Sed non ut iniustitia, aut reatus per unum peccantem venit, ita et iustitia donata. Ibidem mox: Nam reatus ex uno quidem ad damnationem, donum vero ex multis delictis ad iustificationem. Hic iterum deest aliquid in illis Ex uno, quod indicet, quod illud unum sit. Id vero ex sequente ac opposito (Ex multis delictis) agnosci et suppleri potest. Ibidem mox: Nempe igitur, sicut per unam offensam in omnes homines ad condemnationem, ita etiam per unum iuste factum aut meritum in omnes homines ad iustificationem. Hic in utroque membro deest nominativus, seu id
sit. Id vero ex sequente ac opposito (Ex multis delictis) agnosci et suppleri potest. Ibidem mox: Nempe igitur, sicut per unam offensam in omnes homines ad condemnationem, ita etiam per unum iuste factum aut meritum in omnes homines ad iustificationem. Hic in utroque membro deest nominativus, seu id quod confertur, quod tamen ex praecedentibus et sequentibus suppleri potest, nempe iniustitia aut reatus, et contra meritum aut iustitia.
Sic eodem capite in illis quinque versibus est antithesis et collatio, quae si plene intelligenda esset, prolixe evolvi posset suppletis ex
nobis per fidei obedientiam gratis contingit iustitia, sicut et vita, et non per nostram iustitiam praemium vitae aeternae. Recte ergo ex peccato mors, et ex obedientia fidei gratuita iustitia cum sua vita sequitur. Psal. 1, Novit Dominus viam iustorum, et iter impiorum peribit: id est, illos regit ac fovet, hosce autem perdet.
Parabolarum porro ea vis est, ut plerunque rem illustrent, si bene intelligantur, excitent attentionem, delectent, et etiam altius memoriae infigant: sed tamen si non applicentur aut explicentur, interdum rudioribus sensum obscurant, et
delectent, et etiam altius memoriae infigant: sed tamen si non applicentur aut explicentur, interdum rudioribus sensum obscurant, et dubitandi variosque sensus excogitandi occasionem praebent. Quare Christus interrogatus ab Apostolis Matthaei 13, cur per parabolas ad vulgus loqueretur, dicit, se id ideo facere, ne illi intelligant quibus non erat datum, aut certe nondum erat datum nosse mysteria Dei: Apostolis vero eas separatim explicabat.
REGULAE, DE
aut ex vobis genitus. Palea non datur servis tuis, et lateres dicunt nobis facite, Exod. 5, pro, et dicunt nobis, Facite lateres. Loco ad habitandum te praeparasti, Exod. 15, pro, loco, quem praeparasti ad habitandum te. Manus super thronum Iah, Exod. 17, pro, manus Iah super thronum suum: id est, iuravit Iah Dominus super thronum suum. Qui immolaverit diis, occidetur, praeterquam Domino soli, Exod. 22, pro immolans diis, praeterquam Domino soli, occidatur. Quia est operim entum eius ipsum solum, Exod. 22, pro, quia ipsum solum est operimentum eius. Et latitudo quatuor cubitorum
eius ad malleum laborantium, Iud. 5, pro, manus eius ad clavum et dextra eius ad malleum laborantium miserunt sese, pro, arripuerunt. Ad Chitin surge transeas, Iesa. 23, pro, surge et
transeas in Chitin, id est, in Graeciam vel Italiam. Quod fuit verbum Iehova ad Ieremiam, Ier. 46. Et octo gradus, gradus eius, Ezech. 40, pro, et gradus eius octo gradus erant.
Inter duo substantiva ita coniungenda, ut alterum poni debeat in genitivo, quod quasi accidentis aut possessoris locum
Quod fuit verbum Iehova ad Ieremiam, Ier. 46. Et octo gradus, gradus eius, Ezech. 40, pro, et gradus eius octo gradus erant.
Inter duo substantiva ita coniungenda, ut alterum poni debeat in genitivo, quod quasi accidentis aut possessoris locum obtinet, fit saepe commutatio, ut id quod rem possessam aut quasi quandam substantiam notat, ponatur in genitivo. Qua de re plenius in constructione Nominum dictum est. ut, Non deficiet hydria farinae, 1 Reg. 17. pro, farina hydriae, aut quae continetur in hydria. Nam hydria non potest deficere, ut maxime evacuetur. Israel
praesertim autem quae subiecto conveniunt, nonnunquam ad accidens transferuntur. Utor autem hic voce Accidentis improprie de omni eo quod quoquomodo alicui subiecto adiungitur, ut supra in constructione Nominum exposui. ut Isaiae 1, Si peccata vestra erunt sicut coccinum, sicut nix albescent: id est, si vos ipsi ob peccata rubebitis, aut maculati eritis, lavabimini et dealbabimini aspersione sanguinis agni Dei. Tribuitur id peccatis seu accidenti, quod convenit subiecto seu substantiae. Homo enim rubet aut maculatur peccatis, et vicissim liberatur aut abluitur a peccatis, ut sit
eo quod quoquomodo alicui subiecto adiungitur, ut supra in constructione Nominum exposui. ut Isaiae 1, Si peccata vestra erunt sicut coccinum, sicut nix albescent: id est, si vos ipsi ob peccata rubebitis, aut maculati eritis, lavabimini et dealbabimini aspersione sanguinis agni Dei. Tribuitur id peccatis seu accidenti, quod convenit subiecto seu substantiae. Homo enim rubet aut maculatur peccatis, et vicissim liberatur aut abluitur a peccatis, ut sit candidus. Non autem ipsa peccata rubent aut albent. Sic saepe propitium esse peccatis alicuius, id est, alicui homini. Deus enim non
aspersione sanguinis agni Dei. Tribuitur id peccatis seu accidenti, quod convenit subiecto seu substantiae. Homo enim rubet aut maculatur peccatis, et vicissim liberatur aut abluitur a peccatis, ut sit candidus. Non autem ipsa peccata rubent aut albent. Sic saepe propitium esse peccatis alicuius, id est, alicui homini. Deus enim non peccatis, sed peccatori fit propitius. 1 Sam. 2, Arcus fortium fractorum, pro, arcus fortium est fractus. Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum, pro, pelles arietum rubricatas aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et
est fractus. Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum, pro, pelles arietum rubricatas aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum, pro, super ipsos homines iniustos. Non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti, ut supra docui. Sic Rom. 13, Magistratus est terrori bono aut malo operi: id est, ipsis bonis aut malis hominibus seu operantibus. Non enim furta, sed fures suspendit magistratus. Sic Ovid.
In nova fert animus mutatas dicere formas Corpora: pro, in
Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum, pro, super ipsos homines iniustos. Non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti, ut supra docui. Sic Rom. 13, Magistratus est terrori bono aut malo operi: id est, ipsis bonis aut malis hominibus seu operantibus. Non enim furta, sed fures suspendit magistratus. Sic Ovid.
In nova fert animus mutatas dicere formas Corpora: pro, in novas fert animus mutata dicere formas corpora. Sic Iob. 15, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit
bonis aut malis hominibus seu operantibus. Non enim furta, sed fures suspendit magistratus. Sic Ovid.
In nova fert animus mutatas dicere formas Corpora: pro, in novas fert animus mutata dicere formas corpora. Sic Iob. 15, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Evangelium praedicatum est mortuis, 1. Pet. 4. id est, hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Tribuitur ergo id accidenti, quod substantiae est. Sic Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra. Sicut in
Ovid.
In nova fert animus mutatas dicere formas Corpora: pro, in novas fert animus mutata dicere formas corpora. Sic Iob. 15, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Evangelium praedicatum est mortuis, 1. Pet. 4. id est, hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Tribuitur ergo id accidenti, quod substantiae est. Sic Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra. Sicut in praecedenti de hominis mundatione dicitur: sic saepe mundari sanguines aut peccata reperitur. Et
pro, in novas fert animus mutata dicere formas corpora. Sic Iob. 15, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Evangelium praedicatum est mortuis, 1. Pet. 4. id est, hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Tribuitur ergo id accidenti, quod substantiae est. Sic Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra. Sicut in praecedenti de hominis mundatione dicitur: sic saepe mundari sanguines aut peccata reperitur. Et Deus dicitur irasci aut propitius fieri alicuius peccatis, cum
et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Evangelium praedicatum est mortuis, 1. Pet. 4. id est, hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Tribuitur ergo id accidenti, quod substantiae est. Sic Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius: id est, ipse fuit mundatus a lepra. Sicut in praecedenti de hominis mundatione dicitur: sic saepe mundari sanguines aut peccata reperitur. Et Deus dicitur irasci aut propitius fieri alicuius peccatis, cum ipsis hominibus peccantibus fiat iratus propter peccata, et propitius condonatis peccatis.
sui, quae erant addenda subiecto, nempe homini, cuius sunt idola: dicendum enim fuisset, Abiiciet homo idola sua argentea.
Contra etiam nonnunquam praedicata debita accidenti, tribuuntur subiecto. Geneseos 5, Hic consolabitur nos, aut quietem nobis pariet a terra quam maledixit Deus: id est, a maledictione terrae. Quam speciosi pedes Evangelizantium pacem, Isaiae 52, Roman. 10. De tali homine gloriabor, de me non gloriabor: id est, de tali Dei beneficio ac aliis mihi praestitis, 2. Corinth. 12. homo ponitur pro beneficiis homini praestitis. Sic dicitur, Israel recordatus
nonnunquam praedicata debita accidenti, tribuuntur subiecto. Geneseos 5, Hic consolabitur nos, aut quietem nobis pariet a terra quam maledixit Deus: id est, a maledictione terrae. Quam speciosi pedes Evangelizantium pacem, Isaiae 52, Roman. 10. De tali homine gloriabor, de me non gloriabor: id est, de tali Dei beneficio ac aliis mihi praestitis, 2. Corinth. 12. homo ponitur pro beneficiis homini praestitis. Sic dicitur, Israel recordatus est Mosis et dierum antiquorum: id est, Dei et eius mirabilium operum ac beneficiorum Mosi et populo veteri praestitorum. Sic saepe legitur,
Quam speciosi pedes Evangelizantium pacem, Isaiae 52, Roman. 10. De tali homine gloriabor, de me non gloriabor: id est, de tali Dei beneficio ac aliis mihi praestitis, 2. Corinth. 12. homo ponitur pro beneficiis homini praestitis. Sic dicitur, Israel recordatus est Mosis et dierum antiquorum: id est, Dei et eius mirabilium operum ac beneficiorum Mosi et populo veteri praestitorum. Sic saepe legitur, Propter David et propter Abraham, cum intelligantur promissiones illis datae. Monile aureum in naribus porci, est mulier formosa carens intelligentia: id est, pulchritudo in muliere stulta.
est Mosis et dierum antiquorum: id est, Dei et eius mirabilium operum ac beneficiorum Mosi et populo veteri praestitorum. Sic saepe legitur, Propter David et propter Abraham, cum intelligantur promissiones illis datae. Monile aureum in naribus porci, est mulier formosa carens intelligentia: id est, pulchritudo in muliere stulta. Tribuitur id mulieri aut subiecto, quod eius accidenti, id est, formositati, tribuendum est.
Sic et in vicinis correlativis aut quoquomodo coniunctis personis aut rebus persaepe ea ad alteram transferuntur, ut alteri tribuuntur, quae proprie
et eius mirabilium operum ac beneficiorum Mosi et populo veteri praestitorum. Sic saepe legitur, Propter David et propter Abraham, cum intelligantur promissiones illis datae. Monile aureum in naribus porci, est mulier formosa carens intelligentia: id est, pulchritudo in muliere stulta. Tribuitur id mulieri aut subiecto, quod eius accidenti, id est, formositati, tribuendum est.
Sic et in vicinis correlativis aut quoquomodo coniunctis personis aut rebus persaepe ea ad alteram transferuntur, ut alteri tribuuntur, quae proprie alterius sunt, ut alibi quoque annotavi. Marci 9. Hoc
et populo veteri praestitorum. Sic saepe legitur, Propter David et propter Abraham, cum intelligantur promissiones illis datae. Monile aureum in naribus porci, est mulier formosa carens intelligentia: id est, pulchritudo in muliere stulta. Tribuitur id mulieri aut subiecto, quod eius accidenti, id est, formositati, tribuendum est.
Sic et in vicinis correlativis aut quoquomodo coniunctis personis aut rebus persaepe ea ad alteram transferuntur, ut alteri tribuuntur, quae proprie alterius sunt, ut alibi quoque annotavi. Marci 9. Hoc genus daemoniorum non potest exire, nisi
genus daemoniorum non potest exire, nisi tantum in ieiunio et precatione: pro, homines non possunt tales daemones eiicere aliter, quam per preces et ieiunium. Anima mea discessit e pace, oblitus sum boni, Thren. 3, pro, divinitus privata est pace ac bono. Sic Christus non potuit facere miracula: id est, homines non fuerunt capaces eorum ob suam incredulitatem. Sic parcere virgae dicitur, qui parcit natibus puerorum. Aperti sunt oculi amborum, Gen. 3. de quo prius.
Convenit aliquo modo haec Regula cum illa de Deo correlativo. Huius generis exempla plura sunt in hoc capite de
parcit natibus puerorum. Aperti sunt oculi amborum, Gen. 3. de quo prius.
Convenit aliquo modo haec Regula cum illa de Deo correlativo. Huius generis exempla plura sunt in hoc capite de vocum transpositione. Sic est illud Virgilianum: Non possis summum aera arboris vincere sagitta: id est, summum cacumen arboris.
Aliquando transponuntur praedicatum in subiectum, et contra: ut, Oves meae vocem meam audiunt, pro, audientes meam vocem, sunt oves meae. Tametsi et ille alter sensus sit verissimus et utilissimus. Cum enim omnes velint esse oves Dei, Christus discernit
suam, callidus est: pro, callidus, vel qui callidus est, dissimulat iniuriam. Vult enim indicare naturam fatui et astuti, seu utrunque definire.
Talia sunt et illa exempla Amos 9, Pertinget arans ad messorem, et calcans botros ad trahentem semen, pro, messor pertingit ad arantem: id est, tanta erit copia frumenti, ut eius collectio sit se extensura usque in autumnum, cum iam ad alterius anni proventus arandum et serendum esset. neque enim copiam laboris seu arationis promittit, quae facile haberi potest, sed copiam messis, quae diu occupabit agricolas. Ezech. 14, Sicut
quod non minus erunt rei, quam ipsemet seductor. Amos 9, Vocate agricolam ad luctum et planctum, ad scientes lamentum: pro, Vocate peritos lamentandi aut praeficas ad luctum. Tametsi hoc videatur esse Hypallage. Sicut et illud Rom. 15, Ab Ierosolymis usque in Illyricum impleni Evangelium: id est, omnia implevi Evangelio.
De huiusmodi transpositionibus vocum dicit Aristoteles in libro de Interpretatione, et utrunque ius Caesareum ac Pontificium, nomina et verba transposita idem significant. Cuius tamen rei est modus aliquis. Nam transpositio vocum non raro valde mutat
interdum invertitur, sed et sensuum ac rerum ipsarum ordo nonnunquam per Hysteron proteron, vel Hysterologian pervertitur: ut Psal. 7, Ecce parturit iniquitatem, et concepit dolorem, et peperit mendacium: prius ponit parturitionem quam conceptionem. Sensus aut est, Impios concipere, id est, cogitare, et parturire: id est, conari iniusta et noxia: et denique irritum fieri ipsorum conatum.
Crebro sane ista figura Hysteron proteron in narrationibus praesertim admittitur. Est aut haec figura talis, cum ea, quae vel natura, vel etiam ratione temporis, quo acciderunt,
ac rerum ipsarum ordo nonnunquam per Hysteron proteron, vel Hysterologian pervertitur: ut Psal. 7, Ecce parturit iniquitatem, et concepit dolorem, et peperit mendacium: prius ponit parturitionem quam conceptionem. Sensus aut est, Impios concipere, id est, cogitare, et parturire: id est, conari iniusta et noxia: et denique irritum fieri ipsorum conatum.
Crebro sane ista figura Hysteron proteron in narrationibus praesertim admittitur. Est aut haec figura talis, cum ea, quae vel natura, vel etiam ratione temporis, quo acciderunt, aut denique ob intellectum
rationales aut causales particulae non suis colis aut membris
apponuntur: ut Ioan. 12, Ideo non potuerunt credere, quia rursus dixit Esaias, Excaecavit oculos eorum, induravit cor eorum: id est, quia excaecati fuerunt tum originali peccato, tum etiam nova induratione, ac reprobo sensu divinitus ob eorum peccata permisso. Ideo non potuerunt credere, et ideo etiam Isaias praedixit talia de eis, scilicet esse et fore eos caecos ac incredulos. Non prophetia Isaiae in causa est, sed res
eum cum illis reperiunt: cumque cernunt nullam ibi esse aliam navem praeter suas, nisi eam, in qua soli Apostoli sine Domino traiecerunt, mox coniiciunt eum miraculose stagnum pertransisse, ideoque ex Domino una cum aliis, qui undiquaque confluxerant, quaerunt, quomodo eo venerit, cupientes sibi id miraculum exponi. Primum vident Iudaei Apostolos traiecisse sine Christo: deinde quaerunt eum in loco facti miraculi: postea traiiciunt stagnum, quaesitum eum apud Apostolos: quarto reperiunt eum ibi, et videntes unicam naviculam ibi esse, in qua soli Apostoli traiecerant, ratiocinantur eum
Iudaei Apostolos traiecisse sine Christo: deinde quaerunt eum in loco facti miraculi: postea traiiciunt stagnum, quaesitum eum apud Apostolos: quarto reperiunt eum ibi, et videntes unicam naviculam ibi esse, in qua soli Apostoli traiecerant, ratiocinantur eum miraculose transiisse: quinto mirantur id factum, et quaerunt ex Christo, quomodo traiecerit.
Talis rerum inversio est et in hisce exemplis narrationum. 1 Sam. 6. Conciderunt ligna plaustri, vaccasque imposuerunt super ea, holocaustum Domino: Levitae aut deposuerunt arcam Domini. Primum oportuit arcam deponi de curru,
Sennacherib, cum breviter adiicere posset, quid illi acciderit, quam ad Ierosolymitanos et Ezechiam transiret. Tale est illud Isaiae 30, Tulerunt iumenta per viam Australem: cum propheta antea dixisset, se scire, quomodo usque Zoanam et Hanasam penetraverint, iam redit ad itineris descriptionem, id quod Hebraeis familiare est. et Psal. 23, Hic accipiet benedictionem a Domino, et misericordiam a Deo salutari suo: prius enim Dominus miserando iustificat impium, postea benedicendo coronat iustum. Exod. 14, Iunxit ergo currum suum, et omnem populum suum sumpsit secum: id est,
id quod Hebraeis familiare est. et Psal. 23, Hic accipiet benedictionem a Domino, et misericordiam a Deo salutari suo: prius enim Dominus miserando iustificat impium, postea benedicendo coronat iustum. Exod. 14, Iunxit ergo currum suum, et omnem populum suum sumpsit secum: id est, assumpto toto exercitu conscendit currum.
Inter turbatas locutiones aut sententias numeretur sane et Hypallage, quae non est rara in sacris Literis. Prov. 7, Vadit post meretricem, sicut bos ad mactationem, et compedes ad castigationem stulti: id est, sicut stulti ad
populum suum sumpsit secum: id est, assumpto toto exercitu conscendit currum.
Inter turbatas locutiones aut sententias numeretur sane et Hypallage, quae non est rara in sacris Literis. Prov. 7, Vadit post meretricem, sicut bos ad mactationem, et compedes ad castigationem stulti: id est, sicut stulti ad castigationem compedum. Iud. 1, Civitatem miserunt in ignem. pro, ignem in civitatem. Simile exemplum est 2. Reg. 8. et Psalm. 74. 2 Reg. 5, Ecce misi ad te Naaman servum meum, ut colligas eum a lepra sua. pro, lepram a Naaman colligas aut auferas. Iob 7, Non
in nomine meo mendaciter, et pollues nomen Dei tui, Levit. 19, pro, nec pollues. Non enim sepulchrum confitebitur tibi, mors laudabit te. pro, neque mors laudabit te.
Negatio geminata non affirmat, aut semet destruit, ut apud Latinos. Ex. 14, An quod non non essent sepulchra. Id multo magis fit in novo Testamento ob Graecam consuetudinem, quibus duae negativae intendunt negationem: tametsi et Latinis id aliquando usuvenit, ut monet Erasmus in primo de Copia.
Quod negatio, sicut et alia indeclinabilia interdum per traiectionem non suo loco posita sint, dixi
mors laudabit te. pro, neque mors laudabit te.
Negatio geminata non affirmat, aut semet destruit, ut apud Latinos. Ex. 14, An quod non non essent sepulchra. Id multo magis fit in novo Testamento ob Graecam consuetudinem, quibus duae negativae intendunt negationem: tametsi et Latinis id aliquando usuvenit, ut monet Erasmus in primo de Copia.
Quod negatio, sicut et alia indeclinabilia interdum per traiectionem non suo loco posita sint, dixi in capite de Syncategorematibus. Non videbit me homo et vivet. pro, videns me non vivet. Non videbitis bovem et agnum proximi
non cum mortuus fuerit, accipiet quicquam, Psal. 49, pro, cum morietur, nihil accipiet secum. Non honorabiles sunt sapientes, Iob 35. pro, honorabiles non mox sunt sapientes, non propterea caeteris sunt sapientiores, quia sunt honoratiores. Rom. 1, Non ut Deum honoraverunt: id est, ut Deum non honoraverunt. Nemo est qui fecerit virtutem in nomine meo, et porerit cito maledicere. Ioan. 6, Non Moses dedit vobis illum panem caelestem, sed pater. Illud non, referendum est ad panem, quod videlicet manna Mosis non vere fuerit panis caelestis, sed ille quem pater dedit,
sed ille quem pater dedit, nempe filius ipse.
Negatio contrariae sententiae aliquando vehementior est, quam simplex alterius affirmatio, sicut et apud Latinos, uti Erasmus in Colloquiis testatur, affirmans, quod sensum amplificet. Psalm. 18, Non sunt infirmata vestigia mea: id est, validissime sunt firmata. Psalm. 78, Non pepercit a morte animae eorum: id est, certo eam ac severiter in exitium dedit. Sic, Non confundetur, Non pudefacit, Nec ego te damno, etc. Vide Hyperbolen et Miosin.
In hunc sensum Theologi solent docere, negativa Dei
sententiae aliquando vehementior est, quam simplex alterius affirmatio, sicut et apud Latinos, uti Erasmus in Colloquiis testatur, affirmans, quod sensum amplificet. Psalm. 18, Non sunt infirmata vestigia mea: id est, validissime sunt firmata. Psalm. 78, Non pepercit a morte animae eorum: id est, certo eam ac severiter in exitium dedit. Sic, Non confundetur, Non pudefacit, Nec ego te damno, etc. Vide Hyperbolen et Miosin.
In hunc sensum Theologi solent docere, negativa Dei praecepta vehementiora esse, pluraque complecti affirmativis. Et Dialectici dicunt,
monent.
Affirmatio simplex, sicut et negatio, aliquando diversa, sed tamen vicina excludit negatque. Eo ipso sane, quod aliquis se ac liberos in domo, aut oves in caula concludit, fures, hostes ac lupos excludit. Unius definitio, est aliorum exclusio. In baculo hoc transivi Iordanem: id est, nihil aliud opum aut comitatus habens. In corpore suo venit, in corpore suo exeat: id est, nihil plane aliud secum in sua liberatione exporter, non liberos, non uxorem, aut quicquam aliud. Haec omma gentes quaerunt, subintellige, et non pii homines. Eos qui foris sunt, iudicabit Dominus:
excludit negatque. Eo ipso sane, quod aliquis se ac liberos in domo, aut oves in caula concludit, fures, hostes ac lupos excludit. Unius definitio, est aliorum exclusio. In baculo hoc transivi Iordanem: id est, nihil aliud opum aut comitatus habens. In corpore suo venit, in corpore suo exeat: id est, nihil plane aliud secum in sua liberatione exporter, non liberos, non uxorem, aut quicquam aliud. Haec omma gentes quaerunt, subintellige, et non pii homines. Eos qui foris sunt, iudicabit Dominus: igitur non vestrum fuerit in eos inquirere scrupulosius, eosque reformare velle, sed
ab aliis, utpote a magistratu sint puniendi: sicut quidam Papistici scortationis patroni hinc argumentati sunt. Sic cum Paulus 1. Corinthiorum septimo dicit, bonum esse mulierem non attingere: non dicit ideo malum esse mulierem attingere, ut Papistae hinc ratiocinantur. Utrunque enim bonum est, id est licitum ac commodum, coniugium et caelibatus: utrunque habet sua commoda: aliud tamen alii est convenientius. Quare paulo post dicit, esse bonum. Item, Si quis elocat suam virginem, bene facit, etc. Sic igitur bonum praedicatur de coniugio et casto caelibatu: utrunque bonum est
ac commodum, coniugium et caelibatus: utrunque habet sua commoda: aliud tamen alii est convenientius. Quare paulo post dicit, esse bonum. Item, Si quis elocat suam virginem, bene facit, etc. Sic igitur bonum praedicatur de coniugio et casto caelibatu: utrunque bonum est in suo gradu: id est, licitum, et habens sua commoda.
Nazianzenus in concione de filio, annotat, quod in certis quibusdam generibus negationum, ubi quid de una quadam re negatur, non mox diversum quid affirmetur, etiamsi talem quandam speciem praese ferre videantur, non, inquam, in eis quicquam poni,
Paulus Tit. 3, nos non esse servatos ex operibus iustis, quae nos fecerimus, sed ex Dei misericordia: non ponit ulla in nobis iusta opera, quibus nostra salus tanquam causa nitatur. Quod exemplum citat ipsemet Nazianzenus eo loco. Sic igitur negat Christus, se venisse ut voluntatem sua faceret: id est, propriam quandam voluntatem a patris voluntate separatam, quam certe nullam habuit. Nam quaecunque in ipso fuit voluntas, sive divina sive humana, distincta quidem fuit in sese a patris voluntate, at non separata, sicut Iudaei imaginabantur: ut qui Christum non intelligerent esse ex Spiritu
futuro seculo remitti, cum simpliciter neget, et nihil ponat: sitque sensus, nunquam remittetur, ut ante praecessit, et Marcus exposuit, non remittetur in aeternum.
Aliqua in genere affirmantur, et in specie aut individuo negantur, et contra. Ioan. 7, Queretis me, et non invenietis: id est, in vestris ingentibus calamitatibus desiderabitis et a Deo petetis Meschiam, ut vobis succurrat: sed quia non verum individuum Meschiae quaeretis, ideo vestris votis frustrabimini, frustra a Deo Meschiam opitulatorem flagitantes.
Negatio, teste Erasmo super Marc. 9, saepe non
flagitantes.
Negatio, teste Erasmo super Marc. 9, saepe non plane removet, sed tantum corrigit: seu dic aptius, cum videatur negare ipsam quasi rei essentiam, negat tantum aliquam eius circumstantiam aut respectum. Marci nono, Qui me recipit, non me recipit, sed eum qui misit me: id est, non tam me quam mittentem, seu non primario me, sed eum, cuius sum minister aut legatus, cuiusque causa potissimum agitur. Omnis enim excipiens regium ministrum, cogitat se in eo ipsum regem aut principem honorare velle. Correctio ergo haec aut negatio respicit proprie gradus, sicut alibi
excusare potestis. Praecipue ergo accusabit Moyses, quia illius causa speciosior est, is vos potentius redarguet, contra eum vos minus excusare poteritis, quod fuerit vobis suspectus, et nescieritis, unde fuerit. Ioan. 6, Descendi de caelo, ut facia non voluntatem meam, sed eius qui misit me: id est, non primario meam, utpote qui nunc alienus minister sim. Sic Ioan. 12, Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me.
Negativae sententiae nonnuquam non simpliciter negant, sed tantum secundum quid; ac nonnunquam secundum eorum hypothesin vel cogitationem, ad
me.
Negativae sententiae nonnuquam non simpliciter negant, sed tantum secundum quid; ac nonnunquam secundum eorum hypothesin vel cogitationem, ad quos dirigitur sermo: ut Ioan. 16, Non dico vobis, quod ego oraturus sim patrem pro vobis. Ipse enim pater amatuos, etc. id est, Vos partim ignavia quadam, partim etiam diffidentia non ita crebro ac ardenter oratis ut deberetis, sed cogitatis me abunde pro vobis oraturum. Ego vero vos nihil tale doceo, sed potius iubeo, ut vosmet thronum gratiae accedatis, certo scientes patrem vos benignissime excepturum,
et parentes eius peccatores essent, quia homines erant, ut explicatur Rom. 5, et priori Ioan. 1.
Antitheses adhibent vehementius aliquid stabilituri aut etiam declaraturi, ut quod prius affirmarunt, id mox negato eius contrario stabiliant, et contra. Philip. 2, Non arbitratus est rapinam, sed exinanivit semetipsum. Quin et tertio aliquando idem inculcant. Ioan. 1, Confessus est, et non negavit, et confessus est. Ioan. 5, Qui credit, habet vitam aeternam, et in condemnationem non venit,
sit negativa, altera affirmativa, non semper simpliciter altera pro negativa accipienda est: sicut nec altera pro affirmatitia simpliciter, sed utraque
in profundum. Dicit simpliciter bonum esse hominem submergi, cum bonum non sit, sed respectu tantum aliquo, habita comparatione ad maius malum, nempe ad scandalum et eius poenam: iuxta illam Aristo telicam regulam, quod minus respectu maioris sit bonum. 1 Tim. 2, Mulier est decepta, non vir: id est, prius ac magis. Simpliciter dicitur, quod secundum quid intelligendum est, nempe de initio temporis.
DE INTERROGATIONE ET RESPONSIONE.
Adverbia interrogandi, Cur, Quare, etc. saepe non immediate iunguntur illi propositioni
DE INTERROGATIONE ET RESPONSIONE.
Adverbia interrogandi, Cur, Quare, etc. saepe non immediate iunguntur illi propositioni de qua interrogant, sed alicui alii, quae illi coniuncta est, eamque praecedit: ita ut aliud quiddam quaerere, quam id quod quaerunt, videri possint. Isa. 50, Quare veni, et non fuit vir: clamavi, et non respondit? Latini dicerent, Cur nemo recepit, cum veni: nemo respondit, cum vocavi? Esa. 58, Quare ieiunavimus, et non vidisti? affliximus animas nostras, et non cognovisti? pro, quare non respexisti, cum
affliximus animas nostras, et non cognovisti? pro, quare non respexisti, cum ieiunavimus, etc. Sic Marc. 2, Quare discipuli Ioannis et Pharisaeorum ieiunant, tui non ieiunant? pro, quare tui discipuli non ieiunant, cum illorum ieiunent? Quoties peccabit in me frater, et remittam ei? id est, quoties debeo remittere si peccaverit. Non quaerit, quoties frater sit peccaturus, sed quoties ipsi remittere debeat. Esa. 5. Quare expectavi ut produceret botros, et produxit, labruscas?
Interrogatio non semper quaerit, sed saepe obiurgat, expostulat, aut certe queritur de re
Tu dixisti. 2, Sam. 9, Tune es Ziba? qui ait, servus tuus, etc. 2. Sam. 14. Ne caeles quaeso me verbum, de quo te percontabor. Loquatur quaeso Dominus meus rex. Marc. 7, Quare tui Apostoli illotis manibus comedunt? quia recte dixit Isaias de vobis hypocritis, etc. id est, quia non est peccatum illotis manibus comedere, sicut vos superstitiosuli putatis, qui totam pietatem in rebus externis collocatis, quod dudum Isaias prophetico spiritu in vobis reprehendit.
Saepe verba, et praesertim futuri temporis, per interrogationem elata, non de actione
externis collocatis, quod dudum Isaias prophetico spiritu in vobis reprehendit.
Saepe verba, et praesertim futuri temporis, per interrogationem elata, non de actione vel passione, per ipsum verbum significata, quaerunt, sed de causa eius. Ezech. 33, Quare moriemini domus Israel? id est, quare vultis dare causam huic tanto malo, etc. 1 Sam. 19, Dimitte me, quare te interficiam? id est, quare vis mihi praebere causam, ut te interficiam? 2 Sam. 2. Quare te percutiam humi? Iere. 40, Quare percutiet te in animam, et dispergetur totus Iuda, qui ad te iam
futuri temporis, per interrogationem elata, non de actione vel passione, per ipsum verbum significata, quaerunt, sed de causa eius. Ezech. 33, Quare moriemini domus Israel? id est, quare vultis dare causam huic tanto malo, etc. 1 Sam. 19, Dimitte me, quare te interficiam? id est, quare vis mihi praebere causam, ut te interficiam? 2 Sam. 2. Quare te percutiam humi? Iere. 40, Quare percutiet te in animam, et dispergetur totus Iuda, qui ad te iam congregatus esset, et peribunt reliquiae Iuda. Gen. 27, Cur utroque filio orbabor die una. i. quare causam huic tanto
Quare te percutiam humi? Iere. 40, Quare percutiet te in animam, et dispergetur totus Iuda, qui ad te iam congregatus esset, et peribunt reliquiae Iuda. Gen. 27, Cur utroque filio orbabor die una. i. quare causam huic tanto malo praebebimus? Ps. 79, Quare dicent gentes, Ubi est Deus eorum? id est, quare tu Domine negligendo nos, eis huius tantae rei causam praebebis? Ier. 27, Quare moriemini tu et populus tuus in gladio, fame, et peste? Ibidem, Quare erit urbs devastata? Aliquando etiam in praesenti idem Hebraismus est. Psal. 10, Quare execratur impius Deum, dicit in
hic est Iesus filius Ioseph, cuius nos novimus patrem et matrem? Quomodo ergo dicit iste, De caelo descendi? Hic igitur cum Iudaei dicunt: Quomodo hic dicit, De caelo descendi? non quaerunt de modo loquutionis Christi, quam clare audiebant, non etiam quaerunt, quomodo de caelo descenderit: nam id illi prorsus non credebant: sed simpliciter negant id verum esse quod dicit, quodque ille de caelo descenderit aut venerit.
Postea quoque cum contra eandem doctrinam Christi pugnantes dicunt: Quomodo hic potest nobis dare carnem suam ad manducandum? non sunt soliciti, nec quaerunt de
et matrem? Quomodo ergo dicit iste, De caelo descendi? Hic igitur cum Iudaei dicunt: Quomodo hic dicit, De caelo descendi? non quaerunt de modo loquutionis Christi, quam clare audiebant, non etiam quaerunt, quomodo de caelo descenderit: nam id illi prorsus non credebant: sed simpliciter negant id verum esse quod dicit, quodque ille de caelo descenderit aut venerit.
Postea quoque cum contra eandem doctrinam Christi pugnantes dicunt: Quomodo hic potest nobis dare carnem suam ad manducandum? non sunt soliciti, nec quaerunt de modo manducandae carnis Christi, quod fore non
loqui, cum mali sitis? pro, certe non potestis. Sic Matth. 23, Progenies viperarum, quomodo effugere possetis damnationem gehennae? pro certe non effugietis. Sic Ioan. 12 dicunt Iudaei: Nos audimus, quod oporteat Meschiam manere in aeternum. Quomodo tu dicis: Oportet filium hominis exaltari: id est, profecto parum congrua prophetiis dicis.
Talia exempla sunt innumera in sacris Literis. Quin et in communi sermone reperiri queant. ut, si aliquis mendico grandia pollicenti dicat, Wie wilt du mir hundert gulden geben/so du doch nicht einen hast? Eiusmodi est illud Mar. 4,
Wie wilt du mir hundert gulden geben/so du doch nicht einen hast? Eiusmodi est illud Mar. 4, Quomodo omnes parabolas intelligetis? quasi dicat, profecto in hac vestra stupiditate non intelligetis. Luc. 6, Quomodo potes dicere fratri tuo: Frater sine eiiciam festucam, quae est in oculo tuo: id est, certe non potes iuste dicere.
Huc etiam pertinet illa Rhetorica regula, quod interrogatio figurata non quaerit, sed contrarium sententiae quaesitae vel adversarii statuat et confirmet. Haec observatio de particula, quomodo, non modum manducationis quaerente, sed ex illa, ut illi
ac verae poenitentiae esse debet.
Nectamen hic tantum humana caecitas peccat, sed etiam ipsa sermonis non bene intellecta idiomata tale quid sonare videntur. Saepissime enim videntur ponere aut facere non causam ut causam: ut, Pro dilectione mea oderunt me, Psal. 109: id est, debebant quidem me redamare, sed rependunt odium: at sermo ita sonat, quasi amor ille pii, fuerit causa efficiens odii impiorum. Hoc sensu ipsemet Dominus dicit ad Iudaeos contra se furentes: Propter quod bonum opus lapidatis me? Sed illi negant se eum lapidare ob ipsius benefacta, verum ob
proprie unus sit pater noster in caelis: et Timotheo scribit, Haec docens servabis te et auditores tuos. Sed hoc posset referri ad diversos gradus: ubi in summo gradu servat Deus, instrumentaliter autem minister. In hoc sensu accipiendum est, quod Christus dicit, Apostolos maiora dacturos ipso: id est, se per illos eorumve ministerium, quia Christi efficacia post passionem primum sese exeruit, totum mundum subiugando, et nunc etiam Antichristum expugnando. 1 Tim. 1, Paulus duas causas commemorat, cur sit veniam consecutus persecutionis, quia insciens fecerit, et quo esset aliis exemplum
observanda est, ne cum alibi, tum praesertim in iustificationis dogmate a vero aberremus, dum bonis operibus
saepe nimios quosdam effectus aut laudes, atque adeo etiam ipsam salutem adscribi putamus, cum id tantum specie quadam aut phrasi sermonis adumbretur.
Sed age, adhuc plura huius idiotismi exempla adscribamus. Christus narrat se in extrema die alios damnaturum, alios iustificaturum, ac quasi causas quasdam sui iudicii ex bonis aut malis eorum operibus commemoraturum. Ubi
quae soli morti Christi proprie convenit. Eodem modo et cap. 43 dicit Deus, se daturum Aegyptios in expiationem pro populo suo: item, se traditurum populos pro anima Israelitarum, quasi illorum gentilium exitium sit satisfacturum pro peccatis et poena Israelitarum, cum tantum id velit dicere, se suis Israelitis benigne propter eorum Meschiam parsurum, iram autem et poenas in gentiles incredulos effusurum. Quod est diligenter observandum, et diligentissime, ne specie sermonis deceptitum articulum iustificationis, tum et alios corrumpamus.
Sic et Abrahamus
ignem ac gladium in terras, seu causam esse omnium dissidiorum, sicut ipsemet Dominus inquit. Sic fides, verbum ac sacramemta dicuntur salvare nos, et credentes etiam montes transferre, cum talia solus Deus faciat, fide tamen apprehensus. Psal. 119, Iudicia tua adiuvabunt me: id est, tu ipse per et secundum verbum tuum. Matth. 10. Luc. 12, Non veni mittere pacem, sed gladium. Veni enim separare. Ubi videtur affirmare se ex professo ad hunc finem venisse, et tamen loquitur de accidentario fine, qui alioqui culpa diaboli consequitur. Aliquando tribuitur aliquis effectus
separare. Ubi videtur affirmare se ex professo ad hunc finem venisse, et tamen loquitur de accidentario fine, qui alioqui culpa diaboli consequitur. Aliquando tribuitur aliquis effectus remotiori causae, aut etiam solum occasioni alicui. Sic dixerat Caesar strata acie optimatum: Hoc voluerunt: id est, me infestando huic suo malo occasionem praebuerunt: iuxta Demosth. sententiam: Qui semen praebuit, mali germinis causa est. Sic in Actis: Iudicastis vos indignos vita. De hoc tropo dictum est in Metonymia. Talia vero sunt et sequentium exempla: 1 Cor. 7, Quid scis mulier, si servabis
mundare et immundare aut purificare, cum haec Deus ipse per ipsorum ministerium proprie operetur. Item, causa sine qua non: et cum alioqui Deus saepe nimium large nobis suas laudes et opera communicat. Vicinum forte aliquid habet, quod Iob 2 satan iubetur custodire animam seu vitam Iob: id est, non laedere, non interficere. Exod. 4. 7 et 10, Deus dicitur indurare et aggravare cor Pharaonis. At cap. 13 dicitur ipse semet indurasse. Ille nimirum praebuit culpam, seque obstinatum praestitit, Deus autem adiecit poenam permittendo, ut peccata peccatis punirentur, nempe
Verum de causis iustificationis in libello de Iustitia prolixius disserui.
Coniunguntur ergo interdum ut causa et effectus ea, quae naturaliter et revera non sunt sibi invicem causae, sed tantum qualiacunque signa sunt: ut capillo Samsonis illud mirabile robur tribuitur, cum id tantum voluerit Deus notam quandam esse suae praesentiae eum corroborantis, Iud. 16. Sic Elisaeus irascitur regi Ioas, quod non saepius percusserit terram sagitta, quia si quin quies aut sexies percussisset, tum plane delevisset regnum Syriacum, quasi illud fuerit causa tanti boni, cum tantum
datum fuerit.
Cum quid alicuius actionem secutum est, illo nihil tale cogitante aut moliente, aut etiam sciente, tribuitur ei nonnunquam perinde ac si secisset. Ut Moses imponebat velum faciei, ne intenderent filii Israel in finem eius quod abolebatur, 2 Cor. 3. Certum est ipsum id pravi consilii non habuisse, sed solummodo ideo imposuisse, quia fulgorem eius faciei ferre nequiverint. Quod fiet non imposuisset velamen, non tamen ideo
Israelitae pervidissent finem legis. Illud velamem
de Christo, quaecunque praeordinavit manus tua, Act. 4. Factum et eventus correspondit, non quod Iudaei eo consilio aut cogitatione fecerint, ut illam Dei voluntatem explerent, sed tantum, ut suam parricidialem malitiam exatiarent. Testificamini vos esse parricidas prophetarum, Matth. 23. Ipsi id facere nolebant, sed tamen hoc ultro ex eorum aedificationibus sepulchrorum sequebatur, nempe populum Iudaicum suos prophetas occidisse. Exod. 11, Non audiet vos Pharao, ut multiplicentur portenta in terra Aegypti. Ipse quidem id hoc fine non faciet, sed tamen id ultro consequetur. Sic cessit
Testificamini vos esse parricidas prophetarum, Matth. 23. Ipsi id facere nolebant, sed tamen hoc ultro ex eorum aedificationibus sepulchrorum sequebatur, nempe populum Iudaicum suos prophetas occidisse. Exod. 11, Non audiet vos Pharao, ut multiplicentur portenta in terra Aegypti. Ipse quidem id hoc fine non faciet, sed tamen id ultro consequetur. Sic cessit Esau Iacobo.
Saepe vel causae vel fines non veri, cum rebus connectuntur, ut veri, per suas coniunctiones. Ioan. 12, Non crediderunt in eum, ut sermo Isaiae impleretur: non quidem id eo fine proprie factum est, sed
prophetarum, Matth. 23. Ipsi id facere nolebant, sed tamen hoc ultro ex eorum aedificationibus sepulchrorum sequebatur, nempe populum Iudaicum suos prophetas occidisse. Exod. 11, Non audiet vos Pharao, ut multiplicentur portenta in terra Aegypti. Ipse quidem id hoc fine non faciet, sed tamen id ultro consequetur. Sic cessit Esau Iacobo.
Saepe vel causae vel fines non veri, cum rebus connectuntur, ut veri, per suas coniunctiones. Ioan. 12, Non crediderunt in eum, ut sermo Isaiae impleretur: non quidem id eo fine proprie factum est, sed tamen est consecutum. Ibidem, Ideo
in terra Aegypti. Ipse quidem id hoc fine non faciet, sed tamen id ultro consequetur. Sic cessit Esau Iacobo.
Saepe vel causae vel fines non veri, cum rebus connectuntur, ut veri, per suas coniunctiones. Ioan. 12, Non crediderunt in eum, ut sermo Isaiae impleretur: non quidem id eo fine proprie factum est, sed tamen est consecutum. Ibidem, Ideo non potuerant credere, quia Isaias prophetavit: non sermo Isaiae, sed immota caecitas causa fuit. Sic saepe in sacris Literis dicitur aliquid aliquo fine factum esse, cum eo fine factum proprie non sit, sed tum ille finis
sed incredulitatis hominum. Huc referre possis varia Dei miracula, in quibus interdum adhibet Deus aliqua media: ut pulverem creandis muscis in Exod. aut lutum sanandis oculis, veluti si ea sint illorum operum causa, cum nequaquam sint.
Huc referri posset, quod particulae causales, id est, causas et effectus significantes, non semper suam vim servent, sed nonnunquam pro aliis ponantur.
Particulae rationales, non semper sunt rationales:
efficientem remissionis, sed tantum rationem aut probationem assertionis notat. Quia bene prophetavit Isaias, Marc. 7. Propter istum sermonem, Marci 7. Ut, propterea, et Quia, Ioan. 12. Verum proponam adhuc clarius hanc regulam.
Coniunctiones causales, quia, quoniam, ut, et id genus aliae, non semper in Scripturis sacris designant essendi causam: hoc est, non semper notant unam rem esse alterius causam, aut efficientem, aut finalem, aut meritoriam, sed plerunque ordinem unius sententiae ex altera vel dependentiam, habitudinem, seu consecutionem aut rerum aut
dies eius, ut moreretur. Post haec factum est, ut moreretur. Praedictarum locutionum sensus est: Haec sic facta sunt, ut implerentur Scripturae. Lex ita subintravit, ut abundaret seu augmentum sumeret delictum: hoc est, ex lege subintrante delictum abundavit. Malum coram te feci, ut iustificeris: id est, iustus et verax appareas in sermonibus tuis. Sic quod dicitur Isaiae 7, de puero Iesu: Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bonum: significat non quod puer comedet butyrum et mel, eo fine edet, ut sciat reprobare malum: sed quia puer ita comedet butyrum et mel, ut
Iudas acquisivit agrum, Actor. 7.
Rationales et causales voculae, obtinent aliquando vim concludentium: ut sunt, quia, ideo. Sic aliqui illud 1. Sam. 2, exponunt: Non audierunt vocem patris sui, quia voluit eos Deus perdere: pro, ideo. Psal. 116. Credidi, quia: id est, propterea locutus sum. Simile exemplum habes et Ioan. 15, Vos dixi amicos, quia quaecunque audivi a patre, nota feci vobis: ubi vox Quia, nullo modo causam efficientem rei, sed tantum probationem sententiae ab effectu indicat: posset vero non male etiam conclusive exponi.
dicitur a Deo prohibitus, Gen. 31, ne loquatur quicquam cum Iacob a bono ad malum: cum tantum malum prohibitum ei fuerit, non autem amica appellatio, qua mox utitur. Sic et 24 eiusdem libri, dicit Laban et Bathuel ad servum Abrahami: A Deo est hoc, non possumus ad te malum aut bonum loqui: id est, nihil hic licet mutare. et praesertim malum, seu negativum responsum nobis dare non licet. Nemo loquebatur aliquid propalam de Christo ob metum Iudaeorum, Ioan. 7. i. boni: nam mala licebat de eo loqui cum gratia et privilegio. Blasphemabant latrones: i. alter tantum illorum, Matt. 17.
dixi prolixius in Prima parte sub istarum ipsarum vocum titulo. Sed hoc pertinet tantum ad istas duas voces. Sic et apud Tucydidem reperitur
Sed hoc pertinet tantum ad istas duas voces. Sic et apud Tucydidem reperitur
ad Ioannem: id est, multi. Omnis civitas erat congregata ad ianuam, Marc. 1. id est, maxima pars. Tale quid est, quod Hier. 5. super Esaiam monet, quod Omnis terra in sacris Literis saepe de sola Palaestina sit intelligendum, non de universo orbe terrarum, Luc. 2, Ut describeretur tota terra: id est, Iudaea solum, 2. Paral. 9, Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae, scilicet terrae Canaan et vicinarum. Gen. 41, Omnis terra venit in Aegyptum.
Universalis persaepe apud Hebraeos latius patere videtur, quam praesentis materiae natura postulat, aut etiam
Et non periit ex omnibus quae ei erant, quicquam, scilicet ex pecoribus, quae erant apud Davidem, et culpa Davidis ac servorum ipsius. Ioan. 7, Si hic non esset a Deo, non posset facere quicquam, scilicet tam grandium miraculorum, qualia ista sunt. 2. Sam. 15, Et non sciverunt omne verbum, id est, quicquam eorum, quae Absalon contra patrem moliebatur. 1. Reg. 12, Et lapidaverunt eum omnes Israelitae, scilicet qui illic erant, ubi hoc accidit. Psal. 7, Non est iniquitas in manibus meis, scilicet in hac causa Saulitica. Eva est mater omnium viventium, Gen. 3,
particulae aliquando particulariter, distributive, vel secundum restrictionem intelligendae sunt. Habent autem Hebraei varias universales aliis linguis ignotas, ut sunt: Non omnis, omnis non, non unum, unum non, ad unum: ut Psal. 106, Omnem escam abominata est anima eorum: id est, Manna. Ubi omnis cibus, pro solo Manna ponitur. Universale generis pro unica specie.
Universalis saepe intelligenda est, non de omnibus rebus individuis, sed de omnibus speciebus. Genes. 24, Omne bonum Abrahae erat in manu servi profecti in Mesopotamiam, ut adducat Rebeccam:
id est, Manna. Ubi omnis cibus, pro solo Manna ponitur. Universale generis pro unica specie.
Universalis saepe intelligenda est, non de omnibus rebus individuis, sed de omnibus speciebus. Genes. 24, Omne bonum Abrahae erat in manu servi profecti in Mesopotamiam, ut adducat Rebeccam: id est, de omnibus speciebus praeciosissimarum rerum aliquid non vulgare, non autem omnia individua. Bonum totius Aegypti vestrum est: id est, omnigenis commodis Aegypti fruemini. Genes. 7, Omne animal venit ad Noham: id est, de omnibus speciebus aliqua, omnis species animalium, non autem omne
est, non de omnibus rebus individuis, sed de omnibus speciebus. Genes. 24, Omne bonum Abrahae erat in manu servi profecti in Mesopotamiam, ut adducat Rebeccam: id est, de omnibus speciebus praeciosissimarum rerum aliquid non vulgare, non autem omnia individua. Bonum totius Aegypti vestrum est: id est, omnigenis commodis Aegypti fruemini. Genes. 7, Omne animal venit ad Noham: id est, de omnibus speciebus aliqua, omnis species animalium, non autem omne individuum.
Huc recte referri possent duae quasi contrariae regulae iuris: Omnis comprehendit singula. Dictio, Omnis quamvis
Abrahae erat in manu servi profecti in Mesopotamiam, ut adducat Rebeccam: id est, de omnibus speciebus praeciosissimarum rerum aliquid non vulgare, non autem omnia individua. Bonum totius Aegypti vestrum est: id est, omnigenis commodis Aegypti fruemini. Genes. 7, Omne animal venit ad Noham: id est, de omnibus speciebus aliqua, omnis species animalium, non autem omne individuum.
Huc recte referri possent duae quasi contrariae regulae iuris: Omnis comprehendit singula. Dictio, Omnis quamvis se extendat ad singula, non tamen ad ea, quae sunt penitus naturae alterius et iuris.
DE HYPERBOLE, MIOSI ET AUXESI.
Frequens est in unoquoque idiomate usus Hyperboles, quod interpretantur eminentiam seu excessum. Et est figura, secundum quam dictio vel oratio excedens fidem, ponitur vel augendi, vel minuendi gratia. Augendi, ut, Nive candidior: id est, multum candidus. Minuendi, ut, Volantis folii te sonitus terrebit. Huiuscemodi locutiones Hyperbolicae sunt in Scripturis frequentes, veluti quod dicitur Deut. 9, Ut possideas civitates ingentes, et in caelum usque muratas. Num. 13, Vidimus civitates pertingentes usque ad caelos,
nonnunquam secundum quid intelligitur. 1. Sam. 2, Samuel non norat Deum, scilicet ea circumstantia revelationis et vocationis. Matth. 8, Nisi facti fueritis sicut parvuli isti, non intrabitis in regnum caelorum. Ierem. 7, Non praecepi de sacrificiis. sed audi, Doctrina mea non est mea. id est principaliter, Iohan. 7, Si ego testimonium de me praebeo, testimonium meum non est verum. Tale et illud est, Nunquid curat Deus boves? 1. Cor. 9, id est, praecipue, potissimum, ut propter eos leges condat. Neque hic peccavit, neque parentes eius, Iohan. 9. Phil. 4, Nihil soliciti
fueritis sicut parvuli isti, non intrabitis in regnum caelorum. Ierem. 7, Non praecepi de sacrificiis. sed audi, Doctrina mea non est mea. id est principaliter, Iohan. 7, Si ego testimonium de me praebeo, testimonium meum non est verum. Tale et illud est, Nunquid curat Deus boves? 1. Cor. 9, id est, praecipue, potissimum, ut propter eos leges condat. Neque hic peccavit, neque parentes eius, Iohan. 9. Phil. 4, Nihil soliciti sitis: non omnem, sed nimiam diffidentemque solicitudinem improbat. Haec aliquomodo etiam ad generalitatem pertinent.
In praeceptis et adhortationibus
Posses hunc Hebraismum et sic describere, quod non raro aliqua simpliciter affirmantur aut negantur, quae si sine omni conditione aut circumstantia accipiantur, aut falsa aut absurda, vel denique et impia erunt. Isaiae 13, Medi argentum non curabunt, et aurum non desiderabunt: id est, non propter spem aut promissionem horum parcent Chaldaeis, quo minus eos interficiant. Sic Christus dicit: Si ego testarer de me, testimonium meum non esset verum. Similia his sunt et illa, Matth. 5. et Lucae 6, Si quis te percusserit in dextram maxillam, porrige ei et alteram: et, Si
hauserunt, cum tantum iubeat illas iniurias patienter ferre, nec ob ultionis studium (ut crebro fit) caelum terrae miscere, et contentionibus subinde crescentibus Evangelii cursum impedire, aut etiam ob multas iniurias ministerium deserere. Gen. 13, Ne loquaris cum ipso a bono usque ad malum: id est, ne quicquam durius vel agas vello. quaris cum eo. Iohan. 3: Testimonium eius nemo accipit: id est, perpauci, propemodum nemo. Prov. 6: Ne respondeas stulto secundum stulticiam eius, ne et tu fias ei similis. Responde stulto secundum stulticiam eius, ne videatur sibi sapere. Videtur
caelum terrae miscere, et contentionibus subinde crescentibus Evangelii cursum impedire, aut etiam ob multas iniurias ministerium deserere. Gen. 13, Ne loquaris cum ipso a bono usque ad malum: id est, ne quicquam durius vel agas vello. quaris cum eo. Iohan. 3: Testimonium eius nemo accipit: id est, perpauci, propemodum nemo. Prov. 6: Ne respondeas stulto secundum stulticiam eius, ne et tu fias ei similis. Responde stulto secundum stulticiam eius, ne videatur sibi sapere. Videtur quasi contraria extrema proponere, et sibi invicem opponere, ut nos in respondendo adversariis ad quandam
sic tandem res actionesve eorum ad quandam mediocritatem redirent.
Posses aliqua praecedentium exemplorum et hac sequenti Regula complecti, quod videlicet persaepe negativae orationes in speciem simpliciter aliquid negantes, non simpliciter, sed secundum quid tantum accipiendae sint: id est, ex eorum hypothesi, ad quos dirigitur oratio. Sic negat Christus a patre iudicari aut administrari hunc mundum, ita scilicet, ut Iudaei arbitrabantur, qui patrem a filio separabant, cum contra pater non nisi per filium manifestatum in carne mundum regat. Ergo non simpliciter removetur pater
exprimi debet: saepe enim verba Hebraea, necesse est in maiori quadam emphasi accipi, quam alioqui usitate significant, perinde fere ac si particula Valde, vel aliquod aliud intendendi adverbium eis additum sit: posset forte ad Liptoten referri. Matth. 6, Nolite soliciti esse de crastino, id est, valde excruciari solicitudine, Luc. 12, Nolite quaerere quid edatis aut bibatis, haec omnia gentes quaerunt: id est, nolite nimium solicite anxieque ista quaerere, desperantes de Deo vos nutrituro, et neglecta iustitia. Alioqui Paulus propriis manibus quaesivit necessaria, et iussit alios
perinde fere ac si particula Valde, vel aliquod aliud intendendi adverbium eis additum sit: posset forte ad Liptoten referri. Matth. 6, Nolite soliciti esse de crastino, id est, valde excruciari solicitudine, Luc. 12, Nolite quaerere quid edatis aut bibatis, haec omnia gentes quaerunt: id est, nolite nimium solicite anxieque ista quaerere, desperantes de Deo vos nutrituro, et neglecta iustitia. Alioqui Paulus propriis manibus quaesivit necessaria, et iussit alios laborare quaerentes honeste victum et vestitum. Marc. 6, In quamcunque domum intraveritis, manete ibi, donec inde
nolite nimium solicite anxieque ista quaerere, desperantes de Deo vos nutrituro, et neglecta iustitia. Alioqui Paulus propriis manibus quaesivit necessaria, et iussit alios laborare quaerentes honeste victum et vestitum. Marc. 6, In quamcunque domum intraveritis, manete ibi, donec inde exeatis: id est, prorsus inde abeatis, donec simul et ex ipsa civitate exeatis. Matt. 10, Nolite soliciti esse, quomodo aut quid loquamini. Non prohibet diligentiam in officio, sed nimiam solicitudinem, et cum quadam desperatione coniunctam. Ibidem, Ne metuatis ab iis, qui occidunt corpus: id est, ne
inde exeatis: id est, prorsus inde abeatis, donec simul et ex ipsa civitate exeatis. Matt. 10, Nolite soliciti esse, quomodo aut quid loquamini. Non prohibet diligentiam in officio, sed nimiam solicitudinem, et cum quadam desperatione coniunctam. Ibidem, Ne metuatis ab iis, qui occidunt corpus: id est, ne nimium et plus quam ipsum Deum timeatis, aut ne timore deficiatis. Ier. 10, Nolite timere a signis caeli. Michaeae 7, Amico noli credere, scilicet nimium. Psal. 112, A tristi fama non timebit. Ioan. 12, Qui amat animam sua, perdet eam: id est, qui nimium et non suo
ab iis, qui occidunt corpus: id est, ne nimium et plus quam ipsum Deum timeatis, aut ne timore deficiatis. Ier. 10, Nolite timere a signis caeli. Michaeae 7, Amico noli credere, scilicet nimium. Psal. 112, A tristi fama non timebit. Ioan. 12, Qui amat animam sua, perdet eam: id est, qui nimium et non suo ordine ac loco amat. Matth. 13 Qui enim habet, ei dabitur: qui vero non habet, et quod habet, auferetur ab eo: id est, qui multum habet, aut non multum habet. Iohan. 16, Hactenus non petiistis quicquam in nomine meo: id est, non ita certa fide ac ardenter, ut
caeli. Michaeae 7, Amico noli credere, scilicet nimium. Psal. 112, A tristi fama non timebit. Ioan. 12, Qui amat animam sua, perdet eam: id est, qui nimium et non suo ordine ac loco amat. Matth. 13 Qui enim habet, ei dabitur: qui vero non habet, et quod habet, auferetur ab eo: id est, qui multum habet, aut non multum habet. Iohan. 16, Hactenus non petiistis quicquam in nomine meo: id est, non ita certa fide ac ardenter, ut debebatis, et postea facietis. Sic: Non possunt lugere filii sponsi. Item: Ne nos inducas in tentationem: id est, ne nos nimium tentari, aut
Ioan. 12, Qui amat animam sua, perdet eam: id est, qui nimium et non suo ordine ac loco amat. Matth. 13 Qui enim habet, ei dabitur: qui vero non habet, et quod habet, auferetur ab eo: id est, qui multum habet, aut non multum habet. Iohan. 16, Hactenus non petiistis quicquam in nomine meo: id est, non ita certa fide ac ardenter, ut debebatis, et postea facietis. Sic: Non possunt lugere filii sponsi. Item: Ne nos inducas in tentationem: id est, ne nos nimium tentari, aut tentationibus vinci et opprimi permittas. Sic et Marc. 14. et Luc. 22,
habet, et quod habet, auferetur ab eo: id est, qui multum habet, aut non multum habet. Iohan. 16, Hactenus non petiistis quicquam in nomine meo: id est, non ita certa fide ac ardenter, ut debebatis, et postea facietis. Sic: Non possunt lugere filii sponsi. Item: Ne nos inducas in tentationem: id est, ne nos nimium tentari, aut tentationibus vinci et opprimi permittas. Sic et Marc. 14. et Luc. 22,
Orate, ne intretis in tentationem, scilicet valde ita ut succumbatis. Matth. 11, Venit Iohannes neque
aut tentationibus vinci et opprimi permittas. Sic et Marc. 14. et Luc. 22,
Orate, ne intretis in tentationem, scilicet valde ita ut succumbatis. Matth. 11, Venit Iohannes neque bibens neque comedens: id est, non multum comedens, seu tenuissime victitans. Venit filius hominis bibens et comedens: id est, satis liberaliter vivens, et perinde ut alii honesti homines communiter. Luc. 10, Nolite portare sacculum, et neminem in via salutaveritis: id est, ne patiamini vos aliis negotiis a vestro
Orate, ne intretis in tentationem, scilicet valde ita ut succumbatis. Matth. 11, Venit Iohannes neque bibens neque comedens: id est, non multum comedens, seu tenuissime victitans. Venit filius hominis bibens et comedens: id est, satis liberaliter vivens, et perinde ut alii honesti homines communiter. Luc. 10, Nolite portare sacculum, et neminem in via salutaveritis: id est, ne patiamini vos aliis negotiis a vestro officio abduci. 2. Iohan. 1, Qui dixerit ei, Ave, communicat operibus eius malis. Ad hanc Regulam
11, Venit Iohannes neque bibens neque comedens: id est, non multum comedens, seu tenuissime victitans. Venit filius hominis bibens et comedens: id est, satis liberaliter vivens, et perinde ut alii honesti homines communiter. Luc. 10, Nolite portare sacculum, et neminem in via salutaveritis: id est, ne patiamini vos aliis negotiis a vestro officio abduci. 2. Iohan. 1, Qui dixerit ei, Ave, communicat operibus eius malis. Ad hanc Regulam pertinent et locutiones, aliquem aliquid esse, aut nihil esse, Gal. 1. 1 Cor. 7. id est, aliquid eximium. 1. Cor. 1, Elegit ea quae non sunt, ut
10, Nolite portare sacculum, et neminem in via salutaveritis: id est, ne patiamini vos aliis negotiis a vestro officio abduci. 2. Iohan. 1, Qui dixerit ei, Ave, communicat operibus eius malis. Ad hanc Regulam pertinent et locutiones, aliquem aliquid esse, aut nihil esse, Gal. 1. 1 Cor. 7. id est, aliquid eximium. 1. Cor. 1, Elegit ea quae non sunt, ut ea quae sunt, confundat: id est, ea quae non valde sunt, et ea quae valde sunt. Nolo vos ignorare, 1. Cor. [10,] pro, cupio hoc vos valde considerare.
Aliqua praedictorum exemplorum etiam hac Regula complecti possemus,
aliis negotiis a vestro officio abduci. 2. Iohan. 1, Qui dixerit ei, Ave, communicat operibus eius malis. Ad hanc Regulam pertinent et locutiones, aliquem aliquid esse, aut nihil esse, Gal. 1. 1 Cor. 7. id est, aliquid eximium. 1. Cor. 1, Elegit ea quae non sunt, ut ea quae sunt, confundat: id est, ea quae non valde sunt, et ea quae valde sunt. Nolo vos ignorare, 1. Cor. [10,] pro, cupio hoc vos valde considerare.
Aliqua praedictorum exemplorum etiam hac Regula complecti possemus, quod verba dehortandi aut deprecandi saepe completive accipienda sint. Exod. 13, Ne
Vehementiora pro levioribus, et contra.
Vicinum igitur quiddam Hyperbolae est, et tamen diversum, quod in loquendo, praesertim in contradicendo, usitatum est in omnibus linguis ac negotiis, ut aliquid nimium aut certe plus quam res habet dicatur, sive id dicentis affectuum vehementia, sive studium movendi auditoris, cuius tarditati aut etiam negligentiae ac ruditati nihil satis in arduis rebus dici potest, iuxta illam communem Rhetorum regulam: iniquum esse petendum, ut aequum obtineatur.
Hoc etiam in sacris Literis interdum,
dicere esse Auxesim, quia potentioribus aut vehementioribus pro lenioribus abutuntur: ut, Per mortem aboleat diabolum, Hebr. 2. i. imperium ac regnum eius debellarit, et corpus peccati. Rom. 6. pro, debilitet, vincat, expugnet. Sic conterere caput eius. Diabolus iubetur custodire animam Iobi: id est, non attingere aut laedere vitam eius. Sic verbum Repellere reperitur, pro, negligere. Quorum patres sprevissem ponere cum canibus meis, Iob 30: i. quorum patres fuerunt contemptissimi.
Contrarium prorsus huic est, quod Hebraei et aliae gentes non raro lenioribus utuntur pro
fecisti vias vitae, pro, re ipsa in vitam perduxisti. Sic accipi potest, quod interdum signum, forma, imago, similitudo pro re ipsa ponitur. Sic verba noticiae et affectuum pro opere ipso ponuntur.
Verba tenuiora et quasi noticiae pro realissimis: ut Maiora hisce ostendet pater filio: id est, dabit facienda, aut per cum faciet, opereque ipso patrabit. Sic et Iohan. 8, Quod ego vidi apud patrem meum, id loquor: et vos quod vidistis apud patrem vestrum, facitis. Ubi Videre in multo potentiore ac efficatiore significatione accipiendum est, quam communiter sonat. Nam impii non
pro re ipsa ponitur. Sic verba noticiae et affectuum pro opere ipso ponuntur.
Verba tenuiora et quasi noticiae pro realissimis: ut Maiora hisce ostendet pater filio: id est, dabit facienda, aut per cum faciet, opereque ipso patrabit. Sic et Iohan. 8, Quod ego vidi apud patrem meum, id loquor: et vos quod vidistis apud patrem vestrum, facitis. Ubi Videre in multo potentiore ac efficatiore significatione accipiendum est, quam communiter sonat. Nam impii non oculis viderunt, vel etiam animo cognoverunt satanae desideria ac malitiam, sed per originalem lapsum aut corruptionem
amplissimae minimis vel tenuissimis significationibus notantur. Dicere, pro ex animo sentire, confiteri, profiteri ac docere. Qui dicit IESUM anathema, malo spiritu loquitur: aut, Nemo loquens bono spiritu, potest dicere IESUM anathema. Nemo potest dicere Dominum IESUM, nisi per Spiritum sanctum: id est, sic de eo ex animo sentire ac profiteri. Sic qui ei Ave dixerit, Nec Ave quidem ei dixeritis: id est, familiarius cum eo versatus fuerit. Qui negat IESUM venisse in carne: id est, illam doctrinam corrumpit, aut Domino IESU officium mediatoris adimit. Nomen eius erit Emanuel, Nomen eius erit
profiteri ac docere. Qui dicit IESUM anathema, malo spiritu loquitur: aut, Nemo loquens bono spiritu, potest dicere IESUM anathema. Nemo potest dicere Dominum IESUM, nisi per Spiritum sanctum: id est, sic de eo ex animo sentire ac profiteri. Sic qui ei Ave dixerit, Nec Ave quidem ei dixeritis: id est, familiarius cum eo versatus fuerit. Qui negat IESUM venisse in carne: id est, illam doctrinam corrumpit, aut Domino IESU officium mediatoris adimit. Nomen eius erit Emanuel, Nomen eius erit IESUS: id est, erit verus servator. Sic Hebr. 11, Si recordati fuissent prioris patriae unde
Nemo loquens bono spiritu, potest dicere IESUM anathema. Nemo potest dicere Dominum IESUM, nisi per Spiritum sanctum: id est, sic de eo ex animo sentire ac profiteri. Sic qui ei Ave dixerit, Nec Ave quidem ei dixeritis: id est, familiarius cum eo versatus fuerit. Qui negat IESUM venisse in carne: id est, illam doctrinam corrumpit, aut Domino IESU officium mediatoris adimit. Nomen eius erit Emanuel, Nomen eius erit IESUS: id est, erit verus servator. Sic Hebr. 11, Si recordati fuissent prioris patriae unde exierant: id est, si voluissent eo reverti. Sic nunc Synergistae conantur per illa
sic de eo ex animo sentire ac profiteri. Sic qui ei Ave dixerit, Nec Ave quidem ei dixeritis: id est, familiarius cum eo versatus fuerit. Qui negat IESUM venisse in carne: id est, illam doctrinam corrumpit, aut Domino IESU officium mediatoris adimit. Nomen eius erit Emanuel, Nomen eius erit IESUS: id est, erit verus servator. Sic Hebr. 11, Si recordati fuissent prioris patriae unde exierant: id est, si voluissent eo reverti. Sic nunc Synergistae conantur per illa tenuiora verba: Qui audit ac discit a patre, ille venit ad me: eludere illud significantissimum dictum: Nemo potest venire ad
familiarius cum eo versatus fuerit. Qui negat IESUM venisse in carne: id est, illam doctrinam corrumpit, aut Domino IESU officium mediatoris adimit. Nomen eius erit Emanuel, Nomen eius erit IESUS: id est, erit verus servator. Sic Hebr. 11, Si recordati fuissent prioris patriae unde exierant: id est, si voluissent eo reverti. Sic nunc Synergistae conantur per illa tenuiora verba: Qui audit ac discit a patre, ille venit ad me: eludere illud significantissimum dictum: Nemo potest venire ad me, nisi pater traxerit eum: quasi illa tractio nihil aliud sit, quam externum audire ac discere.
Liptotes referri potest etiam, quod interdum tantum negando alterum contrarium affirmat alterum, idque plerunque vehementissime. Apoc. 12, Non dilexerunt animam usque ad mortem, pro, exposuerunt eam in periculum mortis, veritatis. Rom. 4, Non infirmatus est fide. Non relinquam vos orphanos: id est, adero ut benignissimus pater. Tale quid dicitur: Nolo te celare, pro, volo tibi indicare. Sicut antea ex 1. Cor. 10, citavi exemplum. Tale est illud Isa, 42 et Matth. 12. Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non extinguet: i. confirmabit, instaurabit, arundinem, et
aut cingulo, unde ensis dependebat.
Saepe deest nominativus. 1. Sam. 19, Dixit: Ecce David et Samuel in Naiot Rama. 1. Sam. 23, Nunciaverunt Davidi dicentes: Ecce Philistaei oppugnant Neilam, pro, aliquis dixit, quidam annunciaverunt. Sic mox sequente: Et dixit ut interficerem te: id est, quidam me hortatus est.
Quod non raro desit casus sequens verbum, supra in Nomine et Verbo plenius ostendi. Est autem id nomen tale plerunque, quod facile ex ipso verbo subintelligi possit.
Quod porro saepissime Syncategoremata desint, in peculiari de iis capite
23, Nunciaverunt Davidi dicentes: Ecce Philistaei oppugnant Neilam, pro, aliquis dixit, quidam annunciaverunt. Sic mox sequente: Et dixit ut interficerem te: id est, quidam me hortatus est.
Quod non raro desit casus sequens verbum, supra in Nomine et Verbo plenius ostendi. Est autem id nomen tale plerunque, quod facile ex ipso verbo subintelligi possit.
Quod porro saepissime Syncategoremata desint, in peculiari de iis capite multis exemplis ostendi.
Admodum crebro etiam verbum subintelligitur, praesertim Sum, es, est, quod includitur cum in
es, est, quod includitur cum in pronominibus, praesertim demonstrativis et relativis, tum in adverbiis affirmativis, negativis, demonstrativis, et aliis. Sic Moses dicit Exod. 24, Ecce sanguis testamenti, quod mandavit Deus erga vos. Supplet Apost. Hebr. 9, addito verbo Est. Sic in Luca deest id verbum, Paulus supplet: Poculum est novum testamentum. Iud. 5, De Ephraim contra Amalec, pro, qui erat de Ephraim, pugnavit contra Amalec. Psal. 89, Caelos stabilies, veritas tua in illis. Percussi foedus cum electo meo: pro, dixisti enim, Percussi foedus.
Aliquando
contra Amalec. Psal. 89, Caelos stabilies, veritas tua in illis. Percussi foedus cum electo meo: pro, dixisti enim, Percussi foedus.
Aliquando etiam plures voces simul deficiunt. Ruth 1, Ne filiae meae, scilicet sitis mihi molestae. Sic Gen. 25, Si sic, quid ego? id est, Si sic accidere debebat, quid ego commodi hinc accipiam, aut quid ego stulta petii a Deo prolem? Talia sunt innumera exempla passim in Scriptura.
Nec verba tantum aliquot desunt, sed interdum etiam integrae sententiae, alias una, alias plures. Gen. 3. Et nunc ne forte mittat
Quisque in tabernacula sua o Israel, 2. Paralip. 10 pro, quisque abeat. O Israel abi in tentoria tua. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum, Nehem. 6. pro, dedi operam ut cognoscerem, et deprehendi quod Deus, etc. Quaerant regi puellas virgines, Esther 2, subaudi, ii, quibus id muneris impositum fuerit id est, quaerantur puellae. Iecit pur, hoc est, sortem, Esther 3. subaudi, aliquis e famulis Haman. Nisi illusores mecum essent, etc. Iob. 17. sub. istud non dicerem: vel, dispeream si haec dicerem, nisi illusores, etc. Locus sappir lapides
o Israel, 2. Paralip. 10 pro, quisque abeat. O Israel abi in tentoria tua. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum, Nehem. 6. pro, dedi operam ut cognoscerem, et deprehendi quod Deus, etc. Quaerant regi puellas virgines, Esther 2, subaudi, ii, quibus id muneris impositum fuerit id est, quaerantur puellae. Iecit pur, hoc est, sortem, Esther 3. subaudi, aliquis e famulis Haman. Nisi illusores mecum essent, etc. Iob. 17. sub. istud non dicerem: vel, dispeream si haec dicerem, nisi illusores, etc. Locus sappir lapides eius, Iob. 28. pro, eius
IN UNA RE PLURA SUNT, ET RESPICI DEBENT.
In una re, voce aut significatione saepe plura concurrunt, quorum in dicendo ratio haberi potest ac solet. Videndum igitur est, in quodnam illorum autor potissimum respexerit. Quam vigilantiam et iudicium si lector non adhibet, sed tantum id quod maxime obvium est (ut plerunque fit) arripit, foede decipitur. ut Gal. 1. Num Deum aut homines suadeo
non de simplici institutione, agitur, seu argumentorum recitatione, quam nos erga Deum omniscium exercere non possumus: sed de illa captatione auditoris seu aucupatione favoris, et studio placendi. Ideo mox se ipsemet Apostolus sic exponit dicens: An quaero hominibus placere? Sed multi arripiunt id quod est magis obvium, nempe institutionem: ideo incidunt in absurdum sensum, quem necesse habent varie torquere, donec aliquam tolerabilem speciem nanciscatur. Sensus autem est, quod verum docendo cupimus rem gratam Deo facere, eumque nobis quasi conciliare, non doctrinam corrumpendo, hominum
Petrus dicit, mortuis praedicatum esse Evangelium: ubi vox, Mortuis, ipsos homines primum ut substantiam, deinde accidens mortis notat. Hic igitur intelligatur de hominibus, qui postea mortui sunt, post factam praedicationem: quibus postea hoc accidens accidit. Sic Deus iudicabit vivos et mortuos: id est, resuscitatos, qui erant quidem mortui, sed per resurrectionem denuo in vitam revocati sunt. Per mortuos igitur respice substantiam, non illud accidens. Deus non est mortuorum Deus: hic mortuus, totius substantiae hominis totalem abolitionem notat. nam si homines plane aboliti essent, Deo
Act. 5, Praedicate omnia verba vitae huius. Pronomen (Huius) demonstrat eam vitam aut felicitatem, circa quam functio Petri et sermo Angeli tunc versabatur, non illam, quam communiter dicimus hanc vitam aut praesentem vitam. Angelus monstrat eo pronomine vitam et salutem sibi et Petro praesentem: id est, de qua ipsi tunc loquebantur, non praesente omnibus aliis hominibus, quod qui non animadvertunt, haerent dubii.
Ne responderis stulto, secundum stulticiam eius, ne forte et tu similis illi fias. Contra, Responde stulto secundum stulticiam eius, ne videatur sibi sapiens. Haec duo
convenirent, inventa aut deprehensa est Maria in utero habens ex Spiritu sancto. Ubi non omnes illae voces aut res ad Iosephi aliorumque inventionem, deprehensionem aut animadversionem referendae sunt. Deprehendit enim ille quidem, ipsam esse gravidam, sed nihil minus est suspicatus, quam id a Spiritu sancto esse: quin potius suspicatus est esse ex adultero quopiam. Quare accurate videndum est, quae voces aut res, et quatenus aliis connectendae sint, aut non sint, et quatenus circumstantiae respondeant.
In hoc genere etiam talis Regula utiliter proponi posset, quod
qua ratione unumquodque dicatur, quod ad conciliationem Scripturae fieri omnino opus est. Ut D. Paulus probat conatum placendi hominibus, Rom. 15, et 1. Cor. 10. ubi quidem valde intendens hoc praeceptum dicit, Per omnia et omnibus placere conor. Contra aut ad Gal. 1 idem improbat: verum id fit discrimine finium, quos Rom. 15 indicat, inquiens: Ad bonum et ad aedificationem, scilicet, ut ante omnia gloriam et voluntatem Dei respiciat. Contra Gal. 1 intelligit studium placendi hominibus, commodi sui gratia, idque neglecto Deo, et eius voluntate. In tali aequalitate finium ac
et iustificans. At Dan. [7,] pii doctores dicuntur iustificatores. Sic unus Deus dicitur tantum noster pater. At Paulus gloriatur 1. Cor. 4, se solum esse eorum patrem. Fundamentum est unicum Ecclesiae, 1. Cor. 3. Contra sumus superaedificati super fundamentum Apostolorum et Prophetarum: id est, super eorum doctrinam, Eph. 2. Sic Deus non curat boves, 1. Cor. 9, scilicet, in summo gradu, sicut homines. At contra curat in inferiori, Psal. 147.
DE ESSENTIA ET CIRCUMSTANTIIS FACTI AUT REI.
Cognatum praecedenti Regulae est, quod
sive sint causae, sive loca, tempora, effectus, usus aut fines, quae tu sane accidentia nominaris. Haec nisi cogitatione diligenter separentur, multa exponere perspicue nequibis, multaque dubia indissoluta relinques. Sic saepe ponitur Essentia pro qualitate, et contra. Donec bibam illud novum: id est, novo modo et ratione, non physice. Me non semper habebitis, de modo tantum praesentiae intelligitur. Res igitur pro modo rei ponitur. Act. 4, Herodes et Pilatus convenerunt contra Christum, ut faciant quae Dei manus et consilium ordinavit. Hic duplex dubium oriri posset: primum, quomodo
ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo observetur illud et in hoc dicto, quod licet ita videatur sonare, quasi persecutores sciverint Dei ordinationem ac consilium, idque exequi studuerint, et ad id convenerint ac conspiraverint: tamen id solum ad ipsum factum pertinet, non ad illam circumstantiam divinae ordinationis: diciturque id ratione Apostoli, qui solus perspexit illos sceleratos homines inscios, aut per ignorantiam, et quasi invitos voluntatem Dei executos esse. Sensus ergo est,
interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo observetur illud et in hoc dicto, quod licet ita videatur sonare, quasi persecutores sciverint Dei ordinationem ac consilium, idque exequi studuerint, et ad id convenerint ac conspiraverint: tamen id solum ad ipsum factum pertinet, non ad illam circumstantiam divinae ordinationis: diciturque id ratione Apostoli, qui solus perspexit illos sceleratos homines inscios, aut per ignorantiam, et quasi invitos voluntatem Dei executos esse. Sensus ergo est, quasi dicat Apostolus: Persecutores nefario
observetur illud et in hoc dicto, quod licet ita videatur sonare, quasi persecutores sciverint Dei ordinationem ac consilium, idque exequi studuerint, et ad id convenerint ac conspiraverint: tamen id solum ad ipsum factum pertinet, non ad illam circumstantiam divinae ordinationis: diciturque id ratione Apostoli, qui solus perspexit illos sceleratos homines inscios, aut per ignorantiam, et quasi invitos voluntatem Dei executos esse. Sensus ergo est, quasi dicat Apostolus: Persecutores nefario animo conspirarunt in necem Iesu, eamque etiam tandem scelerate peregerunt. Quam mortem ipsemet
rem diverso modo ac animo voluerunt princeps et latrones, ipse quidem iuste, illi vero iniustissime.
Vicinum huic est, quod supra dixi poni accidens pro substantia, et contra. Tale est illud Ioan. 6, Hoc vos offendit, quid si videritis filium hominis eo ascendentem, ubi fuit prius: id est, Ego mea ascensione probabo me esse panem de caelo venientem et salutiferum: etiamsi vos hoc nec visuri, nec credituri sitis. Sic Matt. 23, Nequaquam me videbitis amplius, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini: id est, donec ego fuero glorificatus: asserit tantum suam
si videritis filium hominis eo ascendentem, ubi fuit prius: id est, Ego mea ascensione probabo me esse panem de caelo venientem et salutiferum: etiamsi vos hoc nec visuri, nec credituri sitis. Sic Matt. 23, Nequaquam me videbitis amplius, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini: id est, donec ego fuero glorificatus: asserit tantum suam glorificationem, non eorum visionem. Ponitur aut asseritur aliquid cum suis circumstantiis, quod de sola substantia est intelligendum.
Deus praecipit Iudaeis Ezech. 20, inquiens: Abominationes oculorum vestrorum abiicite. Ubi
substantia ea fuerunt idola, idololatriae ac errores: deinde duplicia accidentia aut circumstantiae. Aliis enim fuere in summo precio, aliis in summo odio: Iudaeis erant in summo honore ac existimatione, ut qui ea pro suis diis habebant, indeque toti pendebant: ideo dicuntur esse oculorum ipsorum: id est, quae illi semper habebant in oculis, ea animo contemplabantur et admirabantur, ac ad ea subinde respiciebant tanquam ad unica suarum rerum praesidia. At Deo erant abominationes, eoque respectu Dei sic vocantur passim in sacris Literis. Per se igitur ac veluti ratione essentiae erant idola,
eum ex praepositione adiuncta, et quasi duas significationes nanciscuntur, ita ut ad eorum plenam explicationem etiam aliud verbum intelligi aut addi sit necesse. Expergiscere ad me ob praeceptum quod praecepisti, Psalm. 7. Isa. 38, Tollant massam ficorum, et contundant eam super ulcus. id est, contusam ponant super ulcus. Num. 19. Accipient ad te vitulam rufam. pro, accipiendo adducent. Et 25, Coepit populus scortari ad filias Moab: pro scortationis causa eas accedere, aut sese, eis adiungere. Psalm. 104, Ad habitacula sua recumbent. pro, eo ibunt, ut recumbant. Psalm.
accedere, aut sese, eis adiungere. Psalm. 104, Ad habitacula sua recumbent. pro, eo ibunt, ut recumbant. Psalm. 137, Infantes dissipabunt ad petram. pro, illidendo dissipabunt. Isa. 11, Gentes requirent ad eum. pro, requirendo venient ad eum. Psalm. 89, Prophanasti in terram coronam eius: id est, prophanasti in terram deiiciendo eam. Psal. 143, Contudit in terram vitam meam. pro, contusam prostravit in terram. Psal. 10, Vivificasti me a descendentibus in lacum. pro, vivum inde extraxisti. Psal. 73, Perdes omnem meretricantem abs te. pro.
Psal. 73, Perdes omnem meretricantem abs te. pro. qui meretricando recedit ac deficit a te. Lamentata est terra post Dominum, 1. Samuelis septimo. pro, cum lamentatione et flens secuta est eum, aut conversa est ad eum. Ezech. vigesimooctavo: Et prophanabo de monte Dei: id est, deiiciendo inde. Isaiae trigesimooctavo, Desiderasti animam meam ex fovea putrida. pro, cum desiderio liberasti animam meam inde. 1 Regum primo: Et adiuverunt post Adoniam: id est, adiuverunt et secuti sunt Adoniam. Ieiunare ad lites, Isaiae quinquagesimooctavo. Sic Christus dicens,
et flens secuta est eum, aut conversa est ad eum. Ezech. vigesimooctavo: Et prophanabo de monte Dei: id est, deiiciendo inde. Isaiae trigesimooctavo, Desiderasti animam meam ex fovea putrida. pro, cum desiderio liberasti animam meam inde. 1 Regum primo: Et adiuverunt post Adoniam: id est, adiuverunt et secuti sunt Adoniam. Ieiunare ad lites, Isaiae quinquagesimooctavo. Sic Christus dicens, Hic est sanguis meus novi Testamenti: duas sententias complectitur. Quarum altera indicat quid det in potum: altera, quid illa cibatione ac potus praebitione agat, nempe quod Novum
sermonem. Quare ut sententia quasi expleatur, magisque perspicua reddatur, mediis aliquibus vocibus aut sensibus supplenda ac veluti sarcienda est. ut Prov, 10. Labia norunt scientiam: pro, secundum agnitam perceptamve scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 2 Cor. 7, Estis in corde nostro ad commoriendum: id est, adeo diligimini a me ex animo, ut sim paratus etiam mori vobiscum. 1 Thess. 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de
supplenda ac veluti sarcienda est. ut Prov, 10. Labia norunt scientiam: pro, secundum agnitam perceptamve scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 2 Cor. 7, Estis in corde nostro ad commoriendum: id est, adeo diligimini a me ex animo, ut sim paratus etiam mori vobiscum. 1 Thess. 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1. 2. Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis comedunt. pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3,
Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 2 Cor. 7, Estis in corde nostro ad commoriendum: id est, adeo diligimini a me ex animo, ut sim paratus etiam mori vobiscum. 1 Thess. 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1. 2. Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis comedunt. pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3, In sudore vultus tui comedes panem: pro, sudore paratum aut acquisitum panem comedes. Sic dicitur, Oculi omnium in te
3, In sudore vultus tui comedes panem: pro, sudore paratum aut acquisitum panem comedes. Sic dicitur, Oculi omnium in te sperant, pro, omnes sperant in te, eoque nimio desiderio ad te vertunt oculos. Auribus percipe lachrymas meas. Videre lachrymas. 2 Sam. 10, Num comedendo comedimus a rege: id est, num comedimus cibum quem dedit rex? 1. Cor. 14, Qui hominibus prophetat, loquitur aedificationem: id est, loquitur ea quae faciunt ad edificationem. Excidere mustrum ex ore, Debilitatum esse oleum, Ioel. 1. Populus vidit vocem Dei, Exod. 20.
Studio brevitatis aliquando duo
omnium in te sperant, pro, omnes sperant in te, eoque nimio desiderio ad te vertunt oculos. Auribus percipe lachrymas meas. Videre lachrymas. 2 Sam. 10, Num comedendo comedimus a rege: id est, num comedimus cibum quem dedit rex? 1. Cor. 14, Qui hominibus prophetat, loquitur aedificationem: id est, loquitur ea quae faciunt ad edificationem. Excidere mustrum ex ore, Debilitatum esse oleum, Ioel. 1. Populus vidit vocem Dei, Exod. 20.
Studio brevitatis aliquando duo aut etiam tria membra, aut sententiae in unum contrahuntur, ut in constructione Verbi prolixius ostendi: seu
Studio brevitatis aliquando duo aut etiam tria membra, aut sententiae in unum contrahuntur, ut in constructione Verbi prolixius ostendi: seu singulae voces unius membri, quasi integram sententiam continent. Psal. 5. Tanquam scuto, bona voluntate aut favore tuo coronabis eum: id est, tu favebis ei, ideo veluti scuto proteges aut munies eum: unde sequitur, ut ille tunc incolumis maneat, tum etiam glorificetur, veluti elegantissima corona ornatus. Hic favor, scutum et corona, tanquam re diversissimae duriter cohaerent, et singulae istae voces singulas sententias
ut ille tunc incolumis maneat, tum etiam glorificetur, veluti elegantissima corona ornatus. Hic favor, scutum et corona, tanquam re diversissimae duriter cohaerent, et singulae istae voces singulas sententias continent. Sic Psal. 10, Oculi eius contra pauperem absconditi sunt: id est, ipse latitat loco idoneo struens insidias, inde acute observat occulis ocasionem laedendi, praecipue autem miseris parat exitium, qui sese tueri nequeunt. Sic et Virgilius inquit: Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, ut sit coniunx eorum. 5 Huiusmodi est, quod in
10, Oculi eius contra pauperem absconditi sunt: id est, ipse latitat loco idoneo struens insidias, inde acute observat occulis ocasionem laedendi, praecipue autem miseris parat exitium, qui sese tueri nequeunt. Sic et Virgilius inquit: Exulibus ne datur virgo Lavinia coniunx: id est, ut sit coniunx eorum. 5 Huiusmodi est, quod in capite de Similitudinibus dixi, interdum misceri simile cum assimilato: quae diversis membris exponenda esset, ubi etiam duo tanquam unum quid tractantur. Huc referri posset, cum in una sententia eius antithesis intelligitur.
95, Insidiantur animae
meae, non scelus meum, et non peccatum meum: pro, nullo meo scelere impulsi, vel potius, cum nullum scelus patraverim. Isa. 44, Operabitur brachio fortitudinis, et non vires: id est, tamdiu strenue laborabit, donec eum vires deficiant. Ierem. 33. Desertus est locus a non homine: id est, ut nulli amplius adsint homines.
Valde usitatum est in sacris Literis, quod vocabula sic usurpantur, ut primo quidem nobis illa ipsa significent, quorum nomina sunt, verum
meae, non scelus meum, et non peccatum meum: pro, nullo meo scelere impulsi, vel potius, cum nullum scelus patraverim. Isa. 44, Operabitur brachio fortitudinis, et non vires: id est, tamdiu strenue laborabit, donec eum vires deficiant. Ierem. 33. Desertus est locus a non homine: id est, ut nulli amplius adsint homines.
Valde usitatum est in sacris Literis, quod vocabula sic usurpantur, ut primo quidem nobis illa ipsa significent, quorum nomina sunt, verum una cum illis ipsis statim aliquid aliud insinuent, quod priori adhaeret, consequens est, aut in eo
aut loquentes de rebus priscis aut etiam peregrinis alienisve, aliqua dicant secundum sua tempora, res aut loca, perinde facientes, ac si veteres historias pingendo, novas species praesentemque vestitum et arma pictor illis personis tribuat. Sic Petrus dicit, Evangelium esse praedicatum mortuis: id est, qui eius tempore iam erant mortui, non tunc, cum primum Evangelium eis est per prophetas praedicatum. Sic dicit idem Petrus, Christum praedicasse spiritibus in carcere olim incredulis: id est, qui eius tempore erant in carcere. Cave ergo, ne putes omnia dici respectu illius temporis ac
vestitum et arma pictor illis personis tribuat. Sic Petrus dicit, Evangelium esse praedicatum mortuis: id est, qui eius tempore iam erant mortui, non tunc, cum primum Evangelium eis est per prophetas praedicatum. Sic dicit idem Petrus, Christum praedicasse spiritibus in carcere olim incredulis: id est, qui eius tempore erant in carcere. Cave ergo, ne putes omnia dici respectu illius temporis ac loci, de quo proprie narratio aut sermo instituitur, ne actu ipso mortuis putes Evangelium praedicari. Sic Moses saepe narrat vetera sui temporis nominibus, aut veteribus rebus sui temporis nomina
Fecit autem hoc multum ad evidentiam aut energiam: proponit enim rem ante oculos, tanquam si coram res nunc primum agatur.
Saepe cum oblique lingua Hebraea alicuius sermonem incipit referre, subinde aliqua directe, tanquam si ille ipse iam coram ea loquatur, recitat. Facit autem id ideo, ut illa iam veluti coram geri videantur, Genes. 20, Nonne ipse dixit mihi, Soror mea ipsa est: et ipsa quoque dixit, Frater meus ipse est: id est, dixit, quod sit soror ipsius, et quod sit frater ipsius. Ierem. 2, Qui dicitis ligno, Deus meus es tu. 1. Reg. 1, Tu dixisti Domine mi
oblique lingua Hebraea alicuius sermonem incipit referre, subinde aliqua directe, tanquam si ille ipse iam coram ea loquatur, recitat. Facit autem id ideo, ut illa iam veluti coram geri videantur, Genes. 20, Nonne ipse dixit mihi, Soror mea ipsa est: et ipsa quoque dixit, Frater meus ipse est: id est, dixit, quod sit soror ipsius, et quod sit frater ipsius. Ierem. 2, Qui dicitis ligno, Deus meus es tu. 1. Reg. 1, Tu dixisti Domine mi rex, quod Salomon filius tuus regnabit post me. Qui nos persequitur, Evangelizat, Gal. 1. Hoc magis gaudium et admirationem piorum exprimit, dum illa
DE VARIIS PROPHETIARUM FORMIS.
Prophetiae de Christo ac omnino de rebus futuris, ut et rei ipsius natura postulat, et consuetudo Graeci Latinique sermonis obtinuit, deberent proponi per futurum indicativi, idque oratione propalam, et non dissimulanter id agente: ut fit Genes. 49, Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24,
adventum. Promiscue igitur interdum de utroque Christi adventu prophetae praedicunt, et quae promiscue praedicuntur, successive, suoque tempore ac loco implentur.
Aliquando aliqua praedici videntur, per quae tamen alia proprie denotantur. Apprehendent septem mulieres virum unum: id est, erunt bella, et magna paucitas virorum. Coquent septem mulieres panem in uno furno: id est, erit magna penuria. Vae praegnantibus et lactantibus: id est, erit tristis et periculosa calamitas, quam tales non bene evadere poterunt.
Aliquando in prophetiis non habetur ratio
et quae promiscue praedicuntur, successive, suoque tempore ac loco implentur.
Aliquando aliqua praedici videntur, per quae tamen alia proprie denotantur. Apprehendent septem mulieres virum unum: id est, erunt bella, et magna paucitas virorum. Coquent septem mulieres panem in uno furno: id est, erit magna penuria. Vae praegnantibus et lactantibus: id est, erit tristis et periculosa calamitas, quam tales non bene evadere poterunt.
Aliquando in prophetiis non habetur ratio temporis eventuum. In Isaia praedicitur destructio Babylonis, antequam captivitas Babyl.
loco implentur.
Aliquando aliqua praedici videntur, per quae tamen alia proprie denotantur. Apprehendent septem mulieres virum unum: id est, erunt bella, et magna paucitas virorum. Coquent septem mulieres panem in uno furno: id est, erit magna penuria. Vae praegnantibus et lactantibus: id est, erit tristis et periculosa calamitas, quam tales non bene evadere poterunt.
Aliquando in prophetiis non habetur ratio temporis eventuum. In Isaia praedicitur destructio Babylonis, antequam captivitas Babyl. praedicatur: quod forte tunc multos contra Ieremiae praedictiones ac
talium descriptionum accumulatur, dum res tam grandibus ac fulgentibus verbis parum respondere videntur.
Hoc dubium Iudaeis occasionem dedit fingendi duos diversos Meschias: quorum errorem ac dubium alius quidam edita carta per duos diversos adventus dissolvere conatur. Verum id non sufficere, supra ostendi: quia unus ac idem adventus diversimode describitur, et pro diversitate personarum aut rerum, quibus
amicus aut inimicus advenit, diversissimus et quasi sibimet contrarius fit, ut ex
praesentium hominum de rebus magis loquitur, quam secundum ipsius rei existentiam, sive rei veritas conveniat cum illa hominum cognitione, sive non. Loquor autem non de articulis aut dogmatibus religionis, sed de communibus phrasibus: ut Reg. 1, Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores: id est, habebimur scelerati et digni morte, ac interficiemur. Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, habearis iustus. Psal. 51, Ut sis mundus et iustus, cum iudicaris: id est, ut agnoscaris iustus. Ioan 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: nunc autem dicitis, videmus,
conveniat cum illa hominum cognitione, sive non. Loquor autem non de articulis aut dogmatibus religionis, sed de communibus phrasibus: ut Reg. 1, Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores: id est, habebimur scelerati et digni morte, ac interficiemur. Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, habearis iustus. Psal. 51, Ut sis mundus et iustus, cum iudicaris: id est, ut agnoscaris iustus. Ioan 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: nunc autem dicitis, videmus, ideo peccatum vestrum vobis manet: id est, iam non estis caeci vestro iudicio, caeterum si vestram
religionis, sed de communibus phrasibus: ut Reg. 1, Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores: id est, habebimur scelerati et digni morte, ac interficiemur. Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, habearis iustus. Psal. 51, Ut sis mundus et iustus, cum iudicaris: id est, ut agnoscaris iustus. Ioan 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: nunc autem dicitis, videmus, ideo peccatum vestrum vobis manet: id est, iam non estis caeci vestro iudicio, caeterum si vestram caecitatem agnosceretis, tolleretur peccatum vestrum. Item Rom. 7, Ego sine lege
morte, ac interficiemur. Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, habearis iustus. Psal. 51, Ut sis mundus et iustus, cum iudicaris: id est, ut agnoscaris iustus. Ioan 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: nunc autem dicitis, videmus, ideo peccatum vestrum vobis manet: id est, iam non estis caeci vestro iudicio, caeterum si vestram caecitatem agnosceretis, tolleretur peccatum vestrum. Item Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis. Ibidem, Ut peccatum esset vehementer peccatum: id est, vere agnosceretur peccati foeditas et magnitudo.
est, ut agnoscaris iustus. Ioan 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: nunc autem dicitis, videmus, ideo peccatum vestrum vobis manet: id est, iam non estis caeci vestro iudicio, caeterum si vestram caecitatem agnosceretis, tolleretur peccatum vestrum. Item Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis. Ibidem, Ut peccatum esset vehementer peccatum: id est, vere agnosceretur peccati foeditas et magnitudo. Rom. 3, Veritas per meum mendacium exuberavit: id est, exuberans esse cognita est, vel quam sit excellens. Item: Sit vero Deus verax, omnis autem homo
dicitis, videmus, ideo peccatum vestrum vobis manet: id est, iam non estis caeci vestro iudicio, caeterum si vestram caecitatem agnosceretis, tolleretur peccatum vestrum. Item Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis. Ibidem, Ut peccatum esset vehementer peccatum: id est, vere agnosceretur peccati foeditas et magnitudo. Rom. 3, Veritas per meum mendacium exuberavit: id est, exuberans esse cognita est, vel quam sit excellens. Item: Sit vero Deus verax, omnis autem homo mendax: id est, sic se rem habere agnoscatur. Sic Ananias seductor vocatur apud Ieremiam
si vestram caecitatem agnosceretis, tolleretur peccatum vestrum. Item Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis. Ibidem, Ut peccatum esset vehementer peccatum: id est, vere agnosceretur peccati foeditas et magnitudo. Rom. 3, Veritas per meum mendacium exuberavit: id est, exuberans esse cognita est, vel quam sit excellens. Item: Sit vero Deus verax, omnis autem homo mendax: id est, sic se rem habere agnoscatur. Sic Ananias seductor vocatur apud Ieremiam propheta: et Iesus vocatur filius Ioseph, ille autem eius pater. Sic dicit Hieronymus, Herodem doluisse de
non vere agnoscebam vim legis. Ibidem, Ut peccatum esset vehementer peccatum: id est, vere agnosceretur peccati foeditas et magnitudo. Rom. 3, Veritas per meum mendacium exuberavit: id est, exuberans esse cognita est, vel quam sit excellens. Item: Sit vero Deus verax, omnis autem homo mendax: id est, sic se rem habere agnoscatur. Sic Ananias seductor vocatur apud Ieremiam propheta: et Iesus vocatur filius Ioseph, ille autem eius pater. Sic dicit Hieronymus, Herodem doluisse de iuramento facto filiae: quia id convivae putarunt. Augustinus de mirabilibus Scripturae in quit: Saepe
est, vel quam sit excellens. Item: Sit vero Deus verax, omnis autem homo mendax: id est, sic se rem habere agnoscatur. Sic Ananias seductor vocatur apud Ieremiam propheta: et Iesus vocatur filius Ioseph, ille autem eius pater. Sic dicit Hieronymus, Herodem doluisse de iuramento facto filiae: quia id convivae putarunt. Augustinus de mirabilibus Scripturae in quit: Saepe imaginariis rebus verarum nomina in Scriptura tribuuntur. Sic Act. 1. 10. duo angeli vocantur viri in vestitu albo, quia talis erat eorum species. Et Abrahamus tres viros excepit convivio. Iacobus luctatus est cum viro.
verarum nomina in Scriptura tribuuntur. Sic Act. 1. 10. duo angeli vocantur viri in vestitu albo, quia talis erat eorum species. Et Abrahamus tres viros excepit convivio. Iacobus luctatus est cum viro.
Multae omnino tales locutiones sunt in Paulo. Sic Rom. 4, Lex iram operatur: id est, manifestat iram Dei. Nam Lex non operatur iram, quae etiam ante praedicationem legis est, sed tantum eam ostendit: et ita cum eam in lucem protrahat, et hominibus ostendat, videtur eam effecisse. Operatur alioqui vere iram hominum contra Deum, indignationem et fremitum. Sic ubi non est lex,
Deum, indignationem et fremitum. Sic ubi non est lex, non est transgressio. Luc. 15, Amen dico vobis, quod ita gaudium erit in caelo super uno peccatore resipiscente magis, quam de nonaginta novem iustis, qui non indigent poenitentia. Item: Non veni vocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam: id est, qui putant se iustos esse, etc.
Talia sunt multa apud poetas, tum apud prophanos, tum et apud sacros, Sic Debora canit, Stellas pugnasse cum Sisera: scilicet, quia talis quaedam species visa est, dum Deus grandinem immisit super eius exercitum. Sic Aeneid. 1,
putant se iustos esse, etc.
Talia sunt multa apud poetas, tum apud prophanos, tum et apud sacros, Sic Debora canit, Stellas pugnasse cum Sisera: scilicet, quia talis quaedam species visa est, dum Deus grandinem immisit super eius exercitum. Sic Aeneid. 1, Mirantur Iulum, id est, cupidinem, quem putabant esse Iulum. et, Magnis exterrita monstris: id est, quae putabat Andromacha esse monstra et spectra. Sic, Serpentes illis micant trisulcis linguis, et capellae pendent de rupe: quia non stare ibi posse, sed tantum alligatae aut suspensae esse videntur. Talia forte
poetas, tum apud prophanos, tum et apud sacros, Sic Debora canit, Stellas pugnasse cum Sisera: scilicet, quia talis quaedam species visa est, dum Deus grandinem immisit super eius exercitum. Sic Aeneid. 1, Mirantur Iulum, id est, cupidinem, quem putabant esse Iulum. et, Magnis exterrita monstris: id est, quae putabat Andromacha esse monstra et spectra. Sic, Serpentes illis micant trisulcis linguis, et capellae pendent de rupe: quia non stare ibi posse, sed tantum alligatae aut suspensae esse videntur. Talia forte sunt et illa Scripturae dicta. Gen. 3, Comedes pulverem terrae: et Isaiae
et spectra. Sic, Serpentes illis micant trisulcis linguis, et capellae pendent de rupe: quia non stare ibi posse, sed tantum alligatae aut suspensae esse videntur. Talia forte sunt et illa Scripturae dicta. Gen. 3, Comedes pulverem terrae: et Isaiae 49, Reges lingent pulverem pedum Ecclesiae: id est, ita proni adorabunt, ut videantur lingere. Sic, Serpens humi repens forte dicitur terram comedere. Ponitur res pro specie, quae apparet.
Huc referre posses illas semipoeticas picturas caeli et terrae, in secundis laetas, in adversis tristes: quales saepissime in sacris Literis
vinum videtur esse amarum: sic laeto omnia videntur laeta et secunda, tristi vero moestoque sunt omnia molesta, omniaque sibi inimica et infesta esse putat. Huc illud Horatii: Format nos natura intus ad omnem motum. Sic Germani dicunt: Felici omnia arridere, das ihn alles anlache: id est, quod omnia videantur eum blande excipere eive blandiri. Quin et in communi sermone valde tristes dicunt, videri sibi omnia adversa esse, et infesta. Sic desperabunda conscientia putat caelum et terram adversus se pugnare: contra tranquilla conscientia, non tantum internam, sed etiam
in tenebris latent, et penitus ignorantur, quasi non videntur esse. Sicut thesaurus absconditus: et, Scire tuum nihil est, nisi te scire hoc sciat alter. Sicut etiam aliqui antiqui esse senserunt, ut ex 4 Metaphysicorum animadverti potest. Ad hanc opinionem Hebraea nomina Schachar et Boker, id est,
aurora et mane, quae nomina ab inquisitione et discretione rerum veniunt: et Aereb, id est, vespere, quod nomen a commiscendis seu confundendis rerum discriminibus deducitur, alludere videntur. Ac omnino
antiqui esse senserunt, ut ex 4 Metaphysicorum animadverti potest. Ad hanc opinionem Hebraea nomina Schachar et Boker, id est,
aurora et mane, quae nomina ab inquisitione et discretione rerum veniunt: et Aereb, id est, vespere, quod nomen a commiscendis seu confundendis rerum discriminibus deducitur, alludere videntur. Ac omnino pleraque practica magis secundum iudicium vulgi ac maioris hominum partis aguntur et tractantur, quam secundum exactam rei veritatem.
Talis est illa Thomae regula
magis secundum iudicium vulgi ac maioris hominum partis aguntur et tractantur, quam secundum exactam rei veritatem.
Talis est illa Thomae regula super Iacobum, quod res tunc fieri dicuntur, cum agnoscuntur: secundum quam ille exponit Iacobi dictum: Ex operibus iustificari hominem: id est, agnosci iustum esse, non autem revera fieri. Habet eandem regulam etiam M. Sententiar. lib. 3. dist. 18. Unde apparet vetustiorem esse:
Posset huius generis latior quaedam regula in hunc modum fieri. Utuntur Hebraei crebro tali quodam tropo, ut (sicut Linacer in fine secundi
sint rerum
transferuntur.
Exempla indicationis. Ier. 1, Praefeci te hodie super gentes et regna, ut evellas, extirpes, diruas, plantes, aedifices: id est, ut annuncies evellenda, extirpanda, perdenda, diruenda, plantanda et aedificanda esse. Sic Levit. 13, Immundabit et mundabit sacerdos: id est, pronunciabit immundum et mundum. Esa. 6, Impingua cor populi huius. Rom. 4, Lex iram operatur; id est, indicat, revelat, annunciat. Act. 10,
evellas, extirpes, diruas, plantes, aedifices: id est, ut annuncies evellenda, extirpanda, perdenda, diruenda, plantanda et aedificanda esse. Sic Levit. 13, Immundabit et mundabit sacerdos: id est, pronunciabit immundum et mundum. Esa. 6, Impingua cor populi huius. Rom. 4, Lex iram operatur; id est, indicat, revelat, annunciat. Act. 10,
annunciat. Act. 10,
Rom. 11, Scriptura conclusit omnes sub peccato: id est, docuit aut convicit esse peccatores. Sic Virgilius in Bucolicis inquit:
Pasiphaen nivei solatur amore iuvenci: pro, canit (ut sic dicam) consolatam. Et Phaethontiadas musco circundat amarae Corticis, et proceras erigit alnos: id est, canit ita factum esse.
Exempla opinionis. 1 Reg. 3, Ego et filius tuus Salomon erimus peccatores: id est, habebimur pro reis. Psal. 143, Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, nemo iudicabitur coram te iustus. Luc. 15, Plus quam de nonagintanovem
inquit:
Pasiphaen nivei solatur amore iuvenci: pro, canit (ut sic dicam) consolatam. Et Phaethontiadas musco circundat amarae Corticis, et proceras erigit alnos: id est, canit ita factum esse.
Exempla opinionis. 1 Reg. 3, Ego et filius tuus Salomon erimus peccatores: id est, habebimur pro reis. Psal. 143, Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, nemo iudicabitur coram te iustus. Luc. 15, Plus quam de nonagintanovem iustis. Item: Non veni vocare iustos: id est, qui sibi videntur esse iusti. Proverb. 3, Ne sis sapiens in oculis tuis: id
Et Phaethontiadas musco circundat amarae Corticis, et proceras erigit alnos: id est, canit ita factum esse.
Exempla opinionis. 1 Reg. 3, Ego et filius tuus Salomon erimus peccatores: id est, habebimur pro reis. Psal. 143, Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, nemo iudicabitur coram te iustus. Luc. 15, Plus quam de nonagintanovem iustis. Item: Non veni vocare iustos: id est, qui sibi videntur esse iusti. Proverb. 3, Ne sis sapiens in oculis tuis: id est, ne tibi videaris sapiens. 1. Cor. 1, Per stulticiam Evangelii salvos facere credentes.
Exempla opinionis. 1 Reg. 3, Ego et filius tuus Salomon erimus peccatores: id est, habebimur pro reis. Psal. 143, Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, nemo iudicabitur coram te iustus. Luc. 15, Plus quam de nonagintanovem iustis. Item: Non veni vocare iustos: id est, qui sibi videntur esse iusti. Proverb. 3, Ne sis sapiens in oculis tuis: id est, ne tibi videaris sapiens. 1. Cor. 1, Per stulticiam Evangelii salvos facere credentes. Ibidem, Quod stultum est Dei, et quod imbecillum est Dei. Eodem pertinere videntur illa Io. 6, Si ego de me
id est, habebimur pro reis. Psal. 143, Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, nemo iudicabitur coram te iustus. Luc. 15, Plus quam de nonagintanovem iustis. Item: Non veni vocare iustos: id est, qui sibi videntur esse iusti. Proverb. 3, Ne sis sapiens in oculis tuis: id est, ne tibi videaris sapiens. 1. Cor. 1, Per stulticiam Evangelii salvos facere credentes. Ibidem, Quod stultum est Dei, et quod imbecillum est Dei. Eodem pertinere videntur illa Io. 6, Si ego de me testificabor, testimonium meum non est verum. et Io. 8, In lege vestra scriptum est, quod
Cor. 1, Per stulticiam Evangelii salvos facere credentes. Ibidem, Quod stultum est Dei, et quod imbecillum est Dei. Eodem pertinere videntur illa Io. 6, Si ego de me testificabor, testimonium meum non est verum. et Io. 8, In lege vestra scriptum est, quod testimonium duorum virorum sit verum: id est, iudicio et opinione hominum, mei solius testimonium, idque de meipso non haberetur pro vero: sed duorum testium testimonium debet et solet haberi pro vero, etiam secundum vestrae propriae legis decreta.
Exempla cognitionis. Psal. 51, ut sis iustus cum loqueris,
opinione hominum, mei solius testimonium, idque de meipso non haberetur pro vero: sed duorum testium testimonium debet et solet haberi pro vero, etiam secundum vestrae propriae legis decreta.
Exempla cognitionis. Psal. 51, ut sis iustus cum loqueris, mundus cum iudicas: id est, ut agnoscatur Dei accusantis et iudicantis munda innocentia et iustitia, Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, ut tua iustitia agnoscatur. Ioan. 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: id est, Si caecitatem vestram et errores agnosceretis, remitterentur vobis peccata. Rom. 7,
et solet haberi pro vero, etiam secundum vestrae propriae legis decreta.
Exempla cognitionis. Psal. 51, ut sis iustus cum loqueris, mundus cum iudicas: id est, ut agnoscatur Dei accusantis et iudicantis munda innocentia et iustitia, Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, ut tua iustitia agnoscatur. Ioan. 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: id est, Si caecitatem vestram et errores agnosceretis, remitterentur vobis peccata. Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis, sive vera legis noticia. Item: Ut peccatum esset
Exempla cognitionis. Psal. 51, ut sis iustus cum loqueris, mundus cum iudicas: id est, ut agnoscatur Dei accusantis et iudicantis munda innocentia et iustitia, Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, ut tua iustitia agnoscatur. Ioan. 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: id est, Si caecitatem vestram et errores agnosceretis, remitterentur vobis peccata. Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis, sive vera legis noticia. Item: Ut peccatum esset vehementer peccatum. Rom. 3, Veritas Dei per meum mendacium exuberavit, ut fiat totus mundus
accusantis et iudicantis munda innocentia et iustitia, Isa. 44, Narra tu ut sis iustus: id est, ut tua iustitia agnoscatur. Ioan. 9, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: id est, Si caecitatem vestram et errores agnosceretis, remitterentur vobis peccata. Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis, sive vera legis noticia. Item: Ut peccatum esset vehementer peccatum. Rom. 3, Veritas Dei per meum mendacium exuberavit, ut fiat totus mundus reus Deo: id est, agnoscatur esse reus. Item: Sit Deus verax. Rom. 5, Lex subintravit ut abundet peccatum: id est,
caecitatem vestram et errores agnosceretis, remitterentur vobis peccata. Rom. 7, Ego sine lege vivebam: id est, non vere agnoscebam vim legis, sive vera legis noticia. Item: Ut peccatum esset vehementer peccatum. Rom. 3, Veritas Dei per meum mendacium exuberavit, ut fiat totus mundus reus Deo: id est, agnoscatur esse reus. Item: Sit Deus verax. Rom. 5, Lex subintravit ut abundet peccatum: id est, ut magnitudo ac foeditas peccati agnoscatur. Sic delinquere, Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam
id est, non vere agnoscebam vim legis, sive vera legis noticia. Item: Ut peccatum esset vehementer peccatum. Rom. 3, Veritas Dei per meum mendacium exuberavit, ut fiat totus mundus reus Deo: id est, agnoscatur esse reus. Item: Sit Deus verax. Rom. 5, Lex subintravit ut abundet peccatum: id est, ut magnitudo ac foeditas peccati agnoscatur. Sic delinquere, Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse
totus mundus reus Deo: id est, agnoscatur esse reus. Item: Sit Deus verax. Rom. 5, Lex subintravit ut abundet peccatum: id est, ut magnitudo ac foeditas peccati agnoscatur. Sic delinquere, Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse verax. Et 1 Thessal. 1, Fides vestra exiit in omnem locum: id est, agnita est ubique. Sic Iliad. 3, Solvat poenam, quae maneat apud posteros: id est, sciatur, memoria
ut abundet peccatum: id est, ut magnitudo ac foeditas peccati agnoscatur. Sic delinquere, Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse verax. Et 1 Thessal. 1, Fides vestra exiit in omnem locum: id est, agnita est ubique. Sic Iliad. 3, Solvat poenam, quae maneat apud posteros: id est, sciatur, memoria teneatur.
Est et contrarius huic Hebraismus satis usitatus, ut verba verbalia pro realibus
Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse verax. Et 1 Thessal. 1, Fides vestra exiit in omnem locum: id est, agnita est ubique. Sic Iliad. 3, Solvat poenam, quae maneat apud posteros: id est, sciatur, memoria teneatur.
Est et contrarius huic Hebraismus satis usitatus, ut verba verbalia pro realibus ponantur, seu dictum pro facto. Ut cum dicimus Deum alicui benedicere aut maledicere,
fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse verax. Et 1 Thessal. 1, Fides vestra exiit in omnem locum: id est, agnita est ubique. Sic Iliad. 3, Solvat poenam, quae maneat apud posteros: id est, sciatur, memoria teneatur.
Est et contrarius huic Hebraismus satis usitatus, ut verba verbalia pro realibus ponantur, seu dictum pro facto. Ut cum dicimus Deum alicui benedicere aut maledicere, pro, benefacere et malefacere. Item; verbum Gaar, increpare, pro punire,
huic Hebraismus satis usitatus, ut verba verbalia pro realibus ponantur, seu dictum pro facto. Ut cum dicimus Deum alicui benedicere aut maledicere, pro, benefacere et malefacere. Item; verbum Gaar, increpare, pro punire, Psal. 9. Item, Deus vocat ea quae non sunt, Rom. 4. id est, cum vult, statim ea effecta exhibet, adeo est omnipotens. Item Isa. 7, Vocabitur nomen eius Emanuel: id est, revera est Deus protector noster. Item: Nomem saepe invenitur pro re positum. Psal. 8, Protegat te nome Dei Iacob. Act. 4, Non est aliud nomen sub caelo datum,
Deum alicui benedicere aut maledicere, pro, benefacere et malefacere. Item; verbum Gaar, increpare, pro punire, Psal. 9. Item, Deus vocat ea quae non sunt, Rom. 4. id est, cum vult, statim ea effecta exhibet, adeo est omnipotens. Item Isa. 7, Vocabitur nomen eius Emanuel: id est, revera est Deus protector noster. Item: Nomem saepe invenitur pro re positum. Psal. 8, Protegat te nome Dei Iacob. Act. 4, Non est aliud nomen sub caelo datum, etc. Philipp. 2, Dedit ei nomen quod est super omne nomen, 1 Cor. 5, Qualis scortatio nec inter
Deus protector noster. Item: Nomem saepe invenitur pro re positum. Psal. 8, Protegat te nome Dei Iacob. Act. 4, Non est aliud nomen sub caelo datum, etc. Philipp. 2, Dedit ei nomen quod est super omne nomen, 1 Cor. 5, Qualis scortatio nec inter Ethnicos nominatur: id est, in usu non est, non existit.
Sic saepe Clamare, pro aliquid tumultuosius agere ponitur. Gen. 19, Quoniam crevit clamor eorum coram Domino. Et Silere pro requiescere. Psal. 28, Ne taceas a me, ne si forte silveris: id est, quiescas, ne omittas, quo minus opem
Qualis scortatio nec inter Ethnicos nominatur: id est, in usu non est, non existit.
Sic saepe Clamare, pro aliquid tumultuosius agere ponitur. Gen. 19, Quoniam crevit clamor eorum coram Domino. Et Silere pro requiescere. Psal. 28, Ne taceas a me, ne si forte silveris: id est, quiescas, ne omittas, quo minus opem feras. 1 Ioan. 3, Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur: id est, simus. Sic Iliad. 4, Eo quod tua coniunx
agere ponitur. Gen. 19, Quoniam crevit clamor eorum coram Domino. Et Silere pro requiescere. Psal. 28, Ne taceas a me, ne si forte silveris: id est, quiescas, ne omittas, quo minus opem feras. 1 Ioan. 3, Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur: id est, simus. Sic Iliad. 4, Eo quod tua coniunx
tanti facinoris accusat. Abel per fidem loquitur, Hebr. 11. pro, Deum reipsa celebrat, et nos docet. Christus praedicavit animabus incredulis in carcere: pro. reipsa ac praesentia sua eos redarguit de eo, quod sui exhibitionem credere noluerant olim. Hebr. 11, Per arcam damnavit Noah mundum: id est, ostendit esse damnandum.
Similitudo rem et contra notat. Signum filii hominis. Similis factus est vanitati, Psal. 144. Sic tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me, Daniel. 10. cum vere esset imago quaedam aut species hominis.
Similitudo
144. Sic tanquam similitudo filiorum hominis tetigit me, Daniel. 10. cum vere esset imago quaedam aut species hominis.
Similitudo aliquando pro re, aut tanquam pars propriis verbis dictae sententiae ponitur. Fuit mihi lachryma panis die aut nocte, Psal. 42 et 80. id est, Perinde voluerunt se per faciem meam, ac in os influxerunt, ut eas devorarem sicut cibum ac potum. ut Luc. 9, Nemo qui mittit manum suam ad aratrum, et retro respicit, idoneus est ad regnum caelorum: id est, Nemo qui amplectitur quidem Christum, sed tamen simul ad terrena aut etiam
ponitur. Fuit mihi lachryma panis die aut nocte, Psal. 42 et 80. id est, Perinde voluerunt se per faciem meam, ac in os influxerunt, ut eas devorarem sicut cibum ac potum. ut Luc. 9, Nemo qui mittit manum suam ad aratrum, et retro respicit, idoneus est ad regnum caelorum: id est, Nemo qui amplectitur quidem Christum, sed tamen simul ad terrena aut etiam peccata respicit, quibus omnibus prorsus valedixisse et abrenunciasse statim initio debebat, satis est idoneus ad regnum caelorum: quia nemo potest duobus dominis servire: et cura illarum terrenarum rerum aut
in foveam cadet. Quomodo dices proximo tuo, Sine, ut eximam ex oculo festucam, cum ipse trabem in tuo oculo habeas?
Tales sunt et illae locutiones. Isa. 1, Erit fortitudo idoli in stuppam, et fabricator eius in scintillam, et conflagrabunt ambo illa simul, nec erit qui extinguat: id est, taliter peribunt. Sic Isa. 34, Convertentur flumina eius in picem, et pulvis eius in sulphur, eritque terra eius in picem ardentem: noctu et interdiu non extinguetur: pro, ita peribunt. Isaiae. 1, Quomodo facta est meretrix civitas fidelis: id est, meretrici similis. Res ponitur pro suo
ambo illa simul, nec erit qui extinguat: id est, taliter peribunt. Sic Isa. 34, Convertentur flumina eius in picem, et pulvis eius in sulphur, eritque terra eius in picem ardentem: noctu et interdiu non extinguetur: pro, ita peribunt. Isaiae. 1, Quomodo facta est meretrix civitas fidelis: id est, meretrici similis. Res ponitur pro suo simili.
Ponitur et in eo res pro sua similitudine, quod cum aliquem ex aliquo natum esse dicunt, subindicant ei similem esse, quia liberi parentum et effectus suae causae naturam refert. Sic Poetae dicunt aliquem natum esse ex petris, et
aliquem natum esse ex petris, et suxisse eum ubera tygrium: ut Dido Aeneae obiicit. Sic Ezechiel inquit: Pater tuus est Amorraeus, et mater Chetea. Sic et Moyses Deut. 32, De vinea Sodomae est vitis eorum, et de arvis Gomorrae uva eorum. Sic Baptista et Christus dicunt: Genimina viperarum: id est, similem malitiam, idque inde ex prima conceptione habentes, sicut viperarum foetus. Sic Christus dicit: Vos ex patre diabolo estis: ubi tum simul malitiam aut imaginem diaboli eis obiicit: quia liberi sunt imago parentum: tum etiam eos illam pessimam indolem suam in primo lapsu ex uberibus
est, et ad eorum cogitationes sese attemperare debet. Ut cum Baptista negat se esse Heliam aut prophetam: non simpliciter de rei veritate per sese cogitatae pronuntiat, nam Christus eum utrunque esse affirmat: sed de tali persona, Helia aut propheta loquitur, qualem sacerdotes animo conceperant. Id est, negat se esse ipsummet Eliam, aut individuum illud, quod putabant Iudaei reversurum: non autem (sicut dixi) negat se esse metaphoricum Heliam: id est, qui spiritu ac virtute Heliae venerit. Sic negat, se esse talem prophetam, qualem tunc ipsi animo conceperant: id est, qui Messiam, post
pronuntiat, nam Christus eum utrunque esse affirmat: sed de tali persona, Helia aut propheta loquitur, qualem sacerdotes animo conceperant. Id est, negat se esse ipsummet Eliam, aut individuum illud, quod putabant Iudaei reversurum: non autem (sicut dixi) negat se esse metaphoricum Heliam: id est, qui spiritu ac virtute Heliae venerit. Sic negat, se esse talem prophetam, qualem tunc ipsi animo conceperant: id est, qui Messiam, post longum tempus venturum praediceret, ut alii antea sunt soliti: et de tali propheta etiam Dominus dicit, Lex et Prophetae usque ad Ioannem, excludens
animo conceperant. Id est, negat se esse ipsummet Eliam, aut individuum illud, quod putabant Iudaei reversurum: non autem (sicut dixi) negat se esse metaphoricum Heliam: id est, qui spiritu ac virtute Heliae venerit. Sic negat, se esse talem prophetam, qualem tunc ipsi animo conceperant: id est, qui Messiam, post longum tempus venturum praediceret, ut alii antea sunt soliti: et de tali propheta etiam Dominus dicit, Lex et Prophetae usque ad Ioannem, excludens Baptistam ex ordine prophetarum, illosque usque ad Baptistam durasse affirmans. Sic dicit Christus, se in proverbiis locutum
illa, quae quasi per quandam concessionem dicuntur, quod videlicet non tam proprie ipsam rei veritatem, quam cogitationes auditorum respiciant, ac de eis pronuncient. Ioan. 5. Si ego testificor de meipso, testimonium meum verum non est. Item 8, Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est. Id est, Sit ita sane, ut vos cogitatis, et in hoc mundo receptum est, ut nulli de seipso gloriosa praedicanti credatur: sed quid interim de illo tanto teste et glorificatore glorificante me dicetis? Quare eodem illo 8 capite inquit, Etiamsi ego ipse de me testificor, tamen testimonium meum verum
respectu generis, speciei, aut circumstantiarum. Iohan. 16, Non dico vobis, quod ego orabo pro vobis, hactenus scilicet, quasi solus sim omnia impetraturus, quasi non sit necesse etiam vos orare, et quasi vobis aditus ad patrem non pateat. Christus inquit: Quaeretis me, et non invenietis: id est, Messiam in genere cupietis vobis opitulari: sed non ad me individuum fide confugietis, aut me pro Messia habere voletis.
Subdividi autem hic Hebraismus posset. Alias enim pravam opinionem auditorum sermo respicit: ut, Si caeci essetis: Si ego de me testimonium praebeo,
sed propter iuramentum, etc. Nam clare praecessit, quod voluit Baptistam interficere, sed metuit vulgus. Omnia igitur illa fuerunt hypocritica et subornata, ut dixi Matth. 14. Quaerere Deum, et velle scire vias eius. Isa. 58, Totas dies quaerunt me, et scire volunt viam meam: id est, ita prae se ferunt. Sic seductores vocantur aedificantes, in Psalmo: Dii, vocantur ficta idola. Non omnis qui dixerit mihi, Domine Domine, sed qui fecerit voluntatem patris. 1. Cor. 12, Nemo potest dicere Dominum IESUM, nisi per Spiritum sanctum. Talia sunt quae per concessionem dicuntur.
Est enim tam tenera res, ut propter levissimum peccatum ita pavefiat et pallescat, ut desperet, nisi rursus erigatur. Quare lex in proprio suo usu, plus virium et opum habet, quam caelum et terra comprehendere potest, ita ut etiam unus apex, seu unum iota legis totum genus humanum occidere possit: id quod testatur historia promulgatae legis, Exod. 19, 20. Is verus et Theologicus legis usus est, de quo Paulus hic non agit.
Agit ergo de hypocritis, qui exciderunt gratia, vel qui nondum pervenerunt ad eam. Hi abutentes lege, quaerunt per eam iustificari, exercent et fatigant sese
cum laudatur villicus iniquitatis, Rechabitae, spoliatio Aegyptiorum, et caedes Cananaeorum, furor Chaldaeorum et Assyriorum in puniendis Iudaeis, communio rerum initio Actorum, quae in illa tanta copia revera studiosorum Theologiae fuit non solum utilis, sed etiam necessaria. Toti enim erant in id studium intenti, mox per orbem terrarum ad propagationem Evangelii dispergendi, idque non tantum viri, sed et mulieres.
ASSERTIVA CONDITIONALITER, ET CONTRA!
Assertiva saepe conditionaliter proponuntur. Si abiero ad patrem, mittam spiritum. Causa
eo ascendentem, ubi fuit prius: pro, certo ac indubitanter videbitis. Sic Virgil. Aeneid. 5, Si nona dies venerit, proponam certamina et praemia, pro, cum. Sic Paul. Act. 26, dicit se docuisse tantum ea, quae prophetae praedixerunt, Si Christus esset passurus, si resurrecturus, etc. id est, quod vere esset passurus et resurrecturus. Terent. Nisi si id est, quod suspicor. Ponitur igitur in talibus locutionibus, Si pro Quod, ut etiam 1. Timoth. 5, Testimonium habens, si liberos educavit, si hospitalis fuit, si sanctorum pedes lavit, si afflictis subvenit: id est, habens
Sic Virgil. Aeneid. 5, Si nona dies venerit, proponam certamina et praemia, pro, cum. Sic Paul. Act. 26, dicit se docuisse tantum ea, quae prophetae praedixerunt, Si Christus esset passurus, si resurrecturus, etc. id est, quod vere esset passurus et resurrecturus. Terent. Nisi si id est, quod suspicor. Ponitur igitur in talibus locutionibus, Si pro Quod, ut etiam 1. Timoth. 5, Testimonium habens, si liberos educavit, si hospitalis fuit, si sanctorum pedes lavit, si afflictis subvenit: id est, habens testimonium, quod haec omnia fecerit. Sic cum Si, pro Quandoquidem
etc. id est, quod vere esset passurus et resurrecturus. Terent. Nisi si id est, quod suspicor. Ponitur igitur in talibus locutionibus, Si pro Quod, ut etiam 1. Timoth. 5, Testimonium habens, si liberos educavit, si hospitalis fuit, si sanctorum pedes lavit, si afflictis subvenit: id est, habens testimonium, quod haec omnia fecerit. Sic cum Si, pro Quandoquidem accipitur. Act. 4, Si nos hodie interrogamur de beneficio hominis infirmi: pro, quandoquidem. Rom. 11, Si tu oleaster insertus es in veram oleam, pro, quandoquidem. Hic igitur assertiva conditionaliter dicuntur.
annotata sunt, cum ostendi S I conditionalem particulam saepe omitti. Hoc fac, et vives, pro, Si feceris vives.
Talis est illa collati gentilium cum Iudaeis Rom. 2. Cum gentes ea quae legis sunt, fecerint: id est, Si facerent. De quo loco in prima parte in voce Lex. Non videbit me homo et vivet, pro, si viderit, non vivet. Quisquis te angariaverit, quisquis te percusserit in alteram malam, etc. pro, si quis te percusserit aut angariaverit. Sic omnes Dei minae conditionaliter
quisquis te percusserit in alteram malam, etc. pro, si quis te percusserit aut angariaverit. Sic omnes Dei minae conditionaliter intelliguntur, Ionae 1, Adhuc 40 dies et Ninive subvertetur, scilicet, si non poenituerit. Sic, Destruite templum hoc, et in triduo restituam illud: id est, si destruxeritis. Cum omnia feceritis, dicite, Servi inutiles sumus: pro, si feceritis, quod tamen est impossibile.
DE COPIA ET CONNEXIONE RERUM AC ORDINE
SENTENTIARUM IN SACRIS LITERIS.
Duo sunt inter alia non parva
earundem. Primum vero de priore, mox de altero dicam.
De Thucydide scribit Quintil. quod sit densus rebus, et brevis sermone: et Cic. quod sit magis copiosus rebus quam verbis, quodque sit ita creber rerum frequentia, ut verborum prope numerum sententiarum numero consequatur. Id longe verius de sacris Literis dici posset, ubi aliquando sensa aut res etiam superare verborum numerum videntur, pluraque aliquando unico dicto aut voce indicantur.
At enimvero ista tanta rerum copia, necessario auditorem, praesertim rudiorem simul, ut ita dicam, in aures
cumulum soleat.
DENSITAS SENSUUM AC RERUM IN SACRIS LITERIS.
Primum igitur inquiramus causas, cur sacrae Literae sint adeo refertae sententiis ac rebus: seu unde tandem illa tanta copia oriatur, ac veluti in unum cumulum aut congeriem confluat, cum tamen id in aliis scriptoribus ac materiis non perinde accidere soleat.
Primum aliae materiae minus habent rerum aut circumstantiarum, quam aliae. Mathematicae res, cum sint in
Primum aliae materiae minus habent rerum aut circumstantiarum, quam aliae. Mathematicae res, cum sint in
sermonem obscurant, si sint in eo nimium arcta durioreque syntaxi aut compositione confarcinatae et compactae: quod admodum crebro in sacris Literis, praesertim in Psalmis, Prophetis et Epistolis fit. Nam historiae sunt liberiore filo sermonis conscriptae.
Verum age quo clarius fiat id quod dicimus, proferamus illustre exemplum unius sententiae tam multis intersertis aut iniectis oneratae, idque primum ex prophanis, deinde ex sacris, quas etiam inter sese invicem conferemus: plurimum. n. ad illustrationem sermonis facit diversorum authorum similia exempla conferre.
fit, ut ipsemet scriptor, qui veluti iudex de earum ordine sedet, dubitet, quamnam praecedentibus proxime adhaerere ac consequi permittere velit. Aliam enim interdum videt rei ipsius naturam poscere, aliam sermonis ordinem, aliam denique animum auditoris, qui cito explicari cuperet (aut alioqui id fieri utile esset) ex aliquo dubio aut cogitatione. Quare si non apponatur praecedentibus ea, quae vel pro rei natura, vel sermonis concinnitate commodissime adiungi posset deberentue: exoritur quasi quaedam perturbatio et etiam obscuritas, aliquando quoque ambiguitas sermonis. Exempla quaedam
porro adiungere, videlicet, quam sit sui muneris omnibus prodesse Evagelio, et quam res praestans ac efficax sit Evangelion. Qua ratione commodissime ad suum principale institutum progressus est. Illud vero de causis impedientibus profectionem, non ita valde necesse est prolixius exponere: quare id obiter interserit, aut quasi interiicit. Quod si illud de impedimentis postposuisset, privasset se hac tam concinna transitione ad principalem propositionem.
Talia vero interserta, commodissime per Parenthesin excluduntur. Sic enim tum ordo rerum ac sententiarum necessario
ubi ex professo de hoc genere circularis scriptionis agetur.
Naturalis vero ordo est teste Aristot. in scriptis asserentibus aut negantibus aliquid, ut primum aliquid certi proponamus, quod affirmamus aut negamus. Deinde illud idem certis testimoniis aut probat omnibus constabiliamus. Id sane idem fit etiam in sacris Literis, ut in Psalmis, Prophetis, et epistolis, et in concionibus Christi. Quare hic solet plerumque primum propositio esse, deinde eius confirmatio. Quas duas partes naturales esse, non immerito ille testatur.
Nec vero tantum in toto aliquo scripto aut
ubi sit eius initium, ubi finis: perdifficile profecto est hoc interdum in Scriptura praestare. Ita enim sensim et veluti furtim ex alia materia in aliam serpit, ut difficilimum sit animadvertere, quando aliquam materiam inchoet aut finiat: de qua re etiam paulo post aliquid dicetur.
Id autem accidit, quia non semper sic membra orationis secat, sicut res ipsae vel sententiae disiunctae sunt: sed saepe in eodem membro fini praecedentium, brevissime sequentium initium vel praepositionem
quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus. Alterum ex Isa. 3, ubi itidem obscurum est, ubi sermo seditiosorum desinat. Sic Gen. 2, dubitare possis, an Deus aut Adamus dicat illa verba: Propterea deseret vir patrem ac matrem suam, et adhaerebit uxori suae. Sed Christus Matth. 19, id dictum tribuit creatori.
Videntur igitur interdum propositiones quasi studio occultari: ut Rom. 1, molliter aut quasi latenter, aliudve agendo transit ab exordio ad propositionem. ut Rom. 1, Non enim me pudet Evangelii. Est enim potentia Dei ad salutem omni credenti. Iustitia
hominem ex operibus legis, in Christum credidimus, etc.
Si Prophetae et Apostoli ac Evangelistae in concionibus diligenter accurateque separarent confirmationem a confutatione, ut solent Graeci Latinique oratores, facilius se lector ex eis expedire posset. Verum id sacri scriptores non faciunt, ob plures causas: primum propterea, quod confutatio magna ex parte in confirmatoriis argumentis continetur, aut certe inde haberi potest: secundo, quia cum sophistica sit infinita, impossibile est omnes calumnias adversariorum veritatis complecti: tertio, quia sacra
Dei ac precationem.
Interdum transeunt ab adhortatione ad precationem opis Dei, ut qui sciant, tum se frustra hortari, tum auditores sine profectu conari, nisi praesens Dei auxilium ubique adsit: ut Ephes. 3. versu 13. hortatur eos, ne relanguescant in studio pietatis: mox id ipsum illis a Deo precatur, inquiens: Huius rei gratia genua flecto, etc.
Precationes ac Dei celebrationes saepe obiter inseruntur, accidentibus subitis motibus spiritus, aut etiam tentationibus, turbationibus, aut aliis mutationibus spiritualibus. Sic Christus ipse iam
suas cupiditates: postea illas foedas cupiditates recenset. Exemplum posterioris sit, quod cum Apostolus separatim varia peccata et peccatores, Rom 1 et 2, accusasset, tandem post principium tertii capitis omnes in genere simul accusat.
Aliquando vero a genere aut toto incipit, et in id etiam desinit, interposita enumeratione partium aut specierum: ut 1 Cor. 3, in fine incipit ac desinit sententia verbis, Omnia sunt vestra. Interponit autem enumerationem, sive Paulus, sive Apollo, sive mundus, sive vita, sive mors, sive praesentia, sive futura, etc. Sic Col. 3,
enumerationem.
Membra aliquando vel antecedentia, vel consequentia, vel etiam media desunt, ut non raro longius distantes sententiae sint coniunctae. De qua re in capite de Eclipsi et conciso stylo dictum est.
Quod crebro varias Parentheses interserant, alibi dictum est: id vero in summo brevitatis studio fieri necesse est, ne laxemus, et fusius omnia explicemus.
Appositiones quoque interdum appendunt, ut alibi exposui, quarum maxima est varietas.
Veteris Testamenti dicta, novum non semper aptissime conferruminat reliquo textui, sed quasi
Opprobria opprobrantium tibi inciderunt in me. Dicendum forte fuisset. Christus non studuit sibi placere aut indulgere, verum omnia ea fecit ac passus est, quae voluntas ac gloria Dei ab eo requisivit, non habita ratione afflictionum, aut ullius ignominiae inde sibi provenientis. Accidit ergo ei id, quod iam olim Scriptura praedixerat, fore, ut impetus furorque impiorum Deo resistentium incideret in hunc eius legatum aut ministrum: ea hisce verbis pronunciat: Opprobria opprobrantium, etc. Sic et alias saepe dicta veteris Testamenti durius applicantur, quantum quidem ad
aut sententia primo loco, idque etiam cum voce primum ponitur, non semper adduntur sequentes. Ponitur igitur sententia aut res, tanquam primaria. Rom. 1, Primum gratias ago Deo meo, etc. ubi non sequitur, secundo. Sic Rom. 3, Primum quidem, quod concredita sunt eis oracula Dei: id est, Primarium et praecipuum est illud. Lucas Actorum primo incipit dicere de primo libro. quem composuerit de actis et dictis Christi, nec tamen facit mentionem secundi, sed simpliciter continuat
ei statim adiungenda essent, sed serius ponat, vel etiam ea prorsus omittat, neglecta occasione bene adiungendi reliquis. Sic Rom. 5 tamdiu immoratur in priore parte aut membro collationis, Sicut per unum hominem intravit peccatum et mors: ut non possit commode alterum adiungere. Quare id tantum duabus vocibus subindicat, Qui est typus futuri: ac mox festinat ad correctionem collationis. Verum illud relictum collationis membum facile potest ab attento auditore colligi ex illis pauculis vocibus, et ex praecedentibus ac sequentibus.
Post breves sententias sequi Exegeses
fieri in scholarum disputationibus. Rom. 1, in exordio videntur hae simplices assertiones sese invicem consequi: Ago gratias Deo de vestra fide: Sancte affirmo me crebro vestri mentionem facere, orantem, ut possim ad vos venire: Cupio vos videre, ut vobis aliquod spirituale donum impertiar: id est, ut nos mutuo consolemur. Saepe proposui venire ad vos, ut aliquem fructum ex vobis perciperem, sed impeditus sum. Omnibus debitor sum. Paratus igitur sum et vos docere. Post hasce tot veluti puras assertiones, sequitur ratio a praestantia et eximia utilitate Evangelii: Non enim me pudet
eius, et filiam eius ne accipias filio tuo. De hoc etiam paulo ante dixi.
Huc referre possis etiam expolitionem aut expositionem. Vetus vero et sane naturalis quaedam sermonis figura videtur esse, ut primum aliquid breviter proponatur, postea idem prolixius ac clarius exponatur, unde id commodi habet auditor, ut primum summam rei breviter percipiat, postea rem totam plenius exponi intelligat: quod omnes natura cupere, et ad docendum peraccommodum esse, declarant etiam Comoediae, quae initio in prologo argumenta summasve suas proponunt. Hinc est illa Homerica phrasis:
ἔχει. δῆλον γάρ ἐστι τοῖς ὀλυνθίοις ὁτι νῦν οὐ περι δόξης, οὐδ ὑπὲρ μέρους χώρας πολεμοῦσιν, ἀλλ ἀναστάσεως, καὶ ἀνδραποδισμοῦ τῆς πατρίδος
nos, et respexit humilitatem nostram, et laborem atque angustiam, et eduxit nos de Aegypto in manu forti et brachio extento, in ingenti pavore, in signis atque portentis, et introduxit ad locum istum, et tradidit nobis terram lacte et melle manantem.
qui
neque grati fuerunt, sed frustrati sunt per suas cogitationes, et obtenebratum est, insciens cor eorum.
Rom. 4. Propositio:
sunt omnes montes excelsi sub universo caelo. Quindecim cubitis altior fuit aqua super montes quos operuerat.
Sic Esa. 40, tertio repetitur eadem sententia per talem explicationem: ea autem est summa verae poenitentiae, nempe contritio et fides. Primum enim iubet parare Domino viam: id est, per agnitionem peccatorum conteri, quia Dominus veniat. Deinde exponit figurate, quomodo sit via paranda, nempe ut complanentur viae, ut colles et tumores exaequentur, et depressa ac cava repleantur. Mox etiam alteram partem propositionis declarat, inquiens: Et revelabitur gloria Domini.
quasi sit per omnia aequalitas, mox incipit eam corrigere: igitur 15 versu est propositio corrigens: At non ut peccatum, ita et donum. sequitur mox huius correctionis explicatio, indicans peccatum aut iniustitiam in eo differre a dono seu donata iustitia, quod haec sit multo exuberantior, id est, efficacior, ut superet peccatum.
Tertie ponit 16 versu novam correctionem, quod alio modo venerit iustitia quam iniustitia. Addit autem mox explicationem, quia iniustitia sit orta ex uno delicto, et progressa ad omnium damnationem: at contra donum vel donata iustitia ex
β
fuit gloriosum, multo magis ministerium iustitiae abundat in gloria. Etenim quod glorificatum fuit, ne glorificatum quidem fuit hac in parte: id est, quod ad superantem gloriam attinet.
possis. Est enim quaedam necessaria harmonia aut consonantia non tantum in rebus, sed etiam in sermone, ut sequentia praecedentibus respondere ac consonare debeant. Quod si non fiat, tum molesta, tum et obscura fit oratio. Vocant vero Grammatici hanc figuram tum Anacoluthon, tum et Anantapodoton, id est, non sequens, aut, non redditum. Quae duo alii quidem confundunt, tanquam ista vocabula tandem figuram significent, alii non nihil distinguunt: nos sane ea distinguemus.
Posset vero Tropus hic varie subdividi: nam alias constructionis tantum vitium est, alias, in similitudinibus
deest: Sicut per unum hominem intravit peccatum et mors, sic etiam contra iustitia, etc.
In constructione ponunt Grammatici inter alia exempla Anacoluthi, seu male sequentis aut respondentis etiam hoc Terentii: Nos omnes quibus est obiectus alicunde labor, priusquam id rescitum est, lucro est. Nos omnes, Lucro est, non consonat. Dicendum esset, Nobis omnibus lucro est, vel nos omnes id in lucro habemus, aut censere debemus. Talia sunt prorsus innumera in Sacris: ut Matth. 7, Quis vestrum est homo, quem si petierit filius panem, num serpentem dabit ei? pro,
In constructione ponunt Grammatici inter alia exempla Anacoluthi, seu male sequentis aut respondentis etiam hoc Terentii: Nos omnes quibus est obiectus alicunde labor, priusquam id rescitum est, lucro est. Nos omnes, Lucro est, non consonat. Dicendum esset, Nobis omnibus lucro est, vel nos omnes id in lucro habemus, aut censere debemus. Talia sunt prorsus innumera in Sacris: ut Matth. 7, Quis vestrum est homo, quem si petierit filius panem, num serpentem dabit ei? pro, qui, si filius petierit panem, det ei serpentem? Matth. 7, Omnia quae vultis vobis fieri, sic facite eis? Ibidem,
illius horrendae defectionis et eius autoris, qualisque ac quantus seductor sit futurus Antichristus. Cuius rei copia ita cum prorsus occupat ac abducit, ut ei quasi non vacet de membro redditionis cogitare. Reddendum precedentibus erat, Non veniet Christus: quod ipse non facit. Verum id erat facile subintelligere etiam ex praecedentibus Sic et Rom. 1, putant aliqui esse Anantapodoton in illis verbis, Et sicut non probaverunt, ut Deum agnoscerent, tradidit eos Deus in mentem reprobam. Censent enim deesse voculam applicativam Ita. Verum hoc ad Eclipsin et defectus referri
non pertexit: ut Rom. 1, Primum quidem gratias ago Deo meo. Sic Rom. 3, Multum secundum omnem modum. Primum quidem enim, quod concrediti sunt eis sermones Dei, etc. Aliqui tamen putant ibi Primum, non requirere sequentia membra, sed tantum significare initium orationis, aut id quod primarium aut praecipuum dicimus.
Verum observetur sane, quod supra monui, aliquos pro eodem habere Anacoluthon et Anantapodoton, ut utrunque sit, cum vel desunt ea, quae aut praecedere aut sequi deberent, vel verba vel sententiae, aut etiam non concinne sibi invicem, ut
nonnunquam et diversitatem quandam, et denique declarationem offerunt. Atque huc ferme pertinent repetitiones, quae una duabusve vocib: repetitis constant.
Certitudinem in his exemplis significant: Gen. 15, Sciendo scias, quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua: id est, certissime ac indubitato scias. Gen. 18, Veniendo veniam: id est, indubitato veniam. Sic Amen amen repetitur in novo Testamento.
Aliquando idem significant, quod solum, ut per viam, per viam. Sermo vester sit
offerunt. Atque huc ferme pertinent repetitiones, quae una duabusve vocib: repetitis constant.
Certitudinem in his exemplis significant: Gen. 15, Sciendo scias, quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua: id est, certissime ac indubitato scias. Gen. 18, Veniendo veniam: id est, indubitato veniam. Sic Amen amen repetitur in novo Testamento.
Aliquando idem significant, quod solum, ut per viam, per viam. Sermo vester sit
iuxta illud tritum: Bis dictum magis dicitur, ut in his sequentibus. Deut. 2, Per viam per viam ibo: i. tantum per viam. Iud. 15, Dicendo dixi, quod odiendo odisses eam. Gen. 16, Multiplicando multiplicabo semen tuum: i. vehementissime augebo. Ex. 4, Nonne frater tuus loquendo loquetur: id est, plane expeditae linguae et facundus est. Gen. 14, Vallis Sidin putei putei, i. omnia erant referta puteis in ea valle, seu abundabat puteis. Num. 3, Dati dati ipsi ei a filiis Israel: id est, penitus dati seu traditi. Gen. 39, Et factum est cum loqueretur ad Ioseph iom iom: id est,
multiplicabo semen tuum: i. vehementissime augebo. Ex. 4, Nonne frater tuus loquendo loquetur: id est, plane expeditae linguae et facundus est. Gen. 14, Vallis Sidin putei putei, i. omnia erant referta puteis in ea valle, seu abundabat puteis. Num. 3, Dati dati ipsi ei a filiis Israel: id est, penitus dati seu traditi. Gen. 39, Et factum est cum loqueretur ad Ioseph iom iom: id est, quotidie. Levit. 13, Contaminatus contaminatus censebitur: id est, contaminatissimus. Ierem. 24, Ficus bonas bonas: id est, supra modem bonas seu optimas. Ostendi enim supra in Comparativo, quod
loquetur: id est, plane expeditae linguae et facundus est. Gen. 14, Vallis Sidin putei putei, i. omnia erant referta puteis in ea valle, seu abundabat puteis. Num. 3, Dati dati ipsi ei a filiis Israel: id est, penitus dati seu traditi. Gen. 39, Et factum est cum loqueretur ad Ioseph iom iom: id est, quotidie. Levit. 13, Contaminatus contaminatus censebitur: id est, contaminatissimus. Ierem. 24, Ficus bonas bonas: id est, supra modem bonas seu optimas. Ostendi enim supra in Comparativo, quod eum repetitione aliqua exprimant. Sic in exemplo superius posito ex cap. 6,
Vallis Sidin putei putei, i. omnia erant referta puteis in ea valle, seu abundabat puteis. Num. 3, Dati dati ipsi ei a filiis Israel: id est, penitus dati seu traditi. Gen. 39, Et factum est cum loqueretur ad Ioseph iom iom: id est, quotidie. Levit. 13, Contaminatus contaminatus censebitur: id est, contaminatissimus. Ierem. 24, Ficus bonas bonas: id est, supra modem bonas seu optimas. Ostendi enim supra in Comparativo, quod eum repetitione aliqua exprimant. Sic in exemplo superius posito ex cap. 6, Levit. vehementiae cuiusdam gratia, bis repetitur praeceptum de
ea valle, seu abundabat puteis. Num. 3, Dati dati ipsi ei a filiis Israel: id est, penitus dati seu traditi. Gen. 39, Et factum est cum loqueretur ad Ioseph iom iom: id est, quotidie. Levit. 13, Contaminatus contaminatus censebitur: id est, contaminatissimus. Ierem. 24, Ficus bonas bonas: id est, supra modem bonas seu optimas. Ostendi enim supra in Comparativo, quod eum repetitione aliqua exprimant. Sic in exemplo superius posito ex cap. 6, Levit. vehementiae cuiusdam gratia, bis repetitur praeceptum de inextinguibili igne. Psal. 115, Benedicet,
enim supra in Comparativo, quod eum repetitione aliqua exprimant. Sic in exemplo superius posito ex cap. 6, Levit. vehementiae cuiusdam gratia, bis repetitur praeceptum de inextinguibili igne. Psal. 115, Benedicet, benedicet. Sic etiam repetunt adverbium valde valde: id est, supra modum. Latini pene eodem modo augendi causa nomen eiusdem significationis verbo addunt. Livius, Occidit occidione: Grammatici Archaismum vocant.
Repetitiones istae certitudinem vehementiamque significantes, aliquando etiam pluribus ac diversis rebus fiunt: ut
clamoris mei, Domine mane mane audi vocem meam.
Sic cum eiusdem verbi infinitivus ei praeponitur: ut, Faciendo faciet.
Diversitatem quoque interdum repetitum nomen indicat: ut, Loqui in corde et corde. Prov. 20, Lapis et lapis, Epha et Epha, abominatio sunt coram Domino: id est, diversa pondera et mensurae, minor qua vendas, et maior qua emas.
Porro distributionem in his exemplis denotat. Gen. 32, Et dedit in manus servorum suorum greges greges: id est, seorsim singulos greges. Num. 1, Vir vir de tribu: id est, singuli viri ex singulis tribubus.
ut, Loqui in corde et corde. Prov. 20, Lapis et lapis, Epha et Epha, abominatio sunt coram Domino: id est, diversa pondera et mensurae, minor qua vendas, et maior qua emas.
Porro distributionem in his exemplis denotat. Gen. 32, Et dedit in manus servorum suorum greges greges: id est, seorsim singulos greges. Num. 1, Vir vir de tribu: id est, singuli viri ex singulis tribubus. Exo. 26, Duae bases sub tabula una: id est, semper binae bases sub tabulis singulis. Num. 3, Quasi itinere diei hinc, et quasi itinere diei illinc: id est, ex omnibus partibus unius diei
Epha et Epha, abominatio sunt coram Domino: id est, diversa pondera et mensurae, minor qua vendas, et maior qua emas.
Porro distributionem in his exemplis denotat. Gen. 32, Et dedit in manus servorum suorum greges greges: id est, seorsim singulos greges. Num. 1, Vir vir de tribu: id est, singuli viri ex singulis tribubus. Exo. 26, Duae bases sub tabula una: id est, semper binae bases sub tabulis singulis. Num. 3, Quasi itinere diei hinc, et quasi itinere diei illinc: id est, ex omnibus partibus unius diei itinere. Marc. 6, Et coepit eos mittere duos duos: id est,
minor qua vendas, et maior qua emas.
Porro distributionem in his exemplis denotat. Gen. 32, Et dedit in manus servorum suorum greges greges: id est, seorsim singulos greges. Num. 1, Vir vir de tribu: id est, singuli viri ex singulis tribubus. Exo. 26, Duae bases sub tabula una: id est, semper binae bases sub tabulis singulis. Num. 3, Quasi itinere diei hinc, et quasi itinere diei illinc: id est, ex omnibus partibus unius diei itinere. Marc. 6, Et coepit eos mittere duos duos: id est, binos. Sic in corde et corde loqui: id est, modo hoc, modo illo corde. Ibidem;
in manus servorum suorum greges greges: id est, seorsim singulos greges. Num. 1, Vir vir de tribu: id est, singuli viri ex singulis tribubus. Exo. 26, Duae bases sub tabula una: id est, semper binae bases sub tabulis singulis. Num. 3, Quasi itinere diei hinc, et quasi itinere diei illinc: id est, ex omnibus partibus unius diei itinere. Marc. 6, Et coepit eos mittere duos duos: id est, binos. Sic in corde et corde loqui: id est, modo hoc, modo illo corde. Ibidem; Secundum contubernium contubernium, aut areolas areolas: id est, per diversas mensas aut consessus, seu areolatim aut
de tribu: id est, singuli viri ex singulis tribubus. Exo. 26, Duae bases sub tabula una: id est, semper binae bases sub tabulis singulis. Num. 3, Quasi itinere diei hinc, et quasi itinere diei illinc: id est, ex omnibus partibus unius diei itinere. Marc. 6, Et coepit eos mittere duos duos: id est, binos. Sic in corde et corde loqui: id est, modo hoc, modo illo corde. Ibidem; Secundum contubernium contubernium, aut areolas areolas: id est, per diversas mensas aut consessus, seu areolatim aut mensatim.
Huc addi et illud genus iterationis recte potest, cum subiectum
tribubus. Exo. 26, Duae bases sub tabula una: id est, semper binae bases sub tabulis singulis. Num. 3, Quasi itinere diei hinc, et quasi itinere diei illinc: id est, ex omnibus partibus unius diei itinere. Marc. 6, Et coepit eos mittere duos duos: id est, binos. Sic in corde et corde loqui: id est, modo hoc, modo illo corde. Ibidem; Secundum contubernium contubernium, aut areolas areolas: id est, per diversas mensas aut consessus, seu areolatim aut mensatim.
Huc addi et illud genus iterationis recte potest, cum subiectum propositionis iterant. Gen. 31, Filiae; filiae
3, Quasi itinere diei hinc, et quasi itinere diei illinc: id est, ex omnibus partibus unius diei itinere. Marc. 6, Et coepit eos mittere duos duos: id est, binos. Sic in corde et corde loqui: id est, modo hoc, modo illo corde. Ibidem; Secundum contubernium contubernium, aut areolas areolas: id est, per diversas mensas aut consessus, seu areolatim aut mensatim.
Huc addi et illud genus iterationis recte potest, cum subiectum propositionis iterant. Gen. 31, Filiae; filiae meae sunt: filii, filii mei sunt, et greges greges mei. Ubi prius posita vox videtur quasi ostendere
subiectum: ut Linacer de Vocativo disserit, quod Vocativus in orationem non intrat, sed tantum attentionem facit: ut Num. 32; Et ecce locus, locus pecorum. Posset forte haec repetitio etiam ad copulam referri. Sic numeri Cardinales pro Distributivis ponuntur: Genes. 7, Accipies septem septem: id est, septena. Eodem: Venerunt duo et duo: id est, bina.
Fiunt nonnunquam repetitiones attentionis ac docilitatis causa, seu tanto vehementius instruendi aut permovendi auditoris gratia. Quare Rhetores eas ad vehementem aut efficacem formam sermonis referunt. Gen. 7, aliquoties
quod Vocativus in orationem non intrat, sed tantum attentionem facit: ut Num. 32; Et ecce locus, locus pecorum. Posset forte haec repetitio etiam ad copulam referri. Sic numeri Cardinales pro Distributivis ponuntur: Genes. 7, Accipies septem septem: id est, septena. Eodem: Venerunt duo et duo: id est, bina.
Fiunt nonnunquam repetitiones attentionis ac docilitatis causa, seu tanto vehementius instruendi aut permovendi auditoris gratia. Quare Rhetores eas ad vehementem aut efficacem formam sermonis referunt. Gen. 7, aliquoties inculcatur ingens horrendae exundationis copia,
dixit ad eos: Me aspicite,
et sic facietis, et ecce venio ad finem castrorum, et erit, quemadmodum faciam, sic facite.
Omnino autem de omnibus istis reduplicationibus, quas syntaxeos appellavimus, id dici potest, quod plerunque est aliquid in utraque oratione iterata, quod in altera non est, adeo, ut si integram sententiam velis colligere, illae duae tibi iungendae, et ex illis duabus orationibus cogitatione una efficienda. Levit. 27, Et erit aestimatio tua maris ab aetate 20 annorum usque
prior pars periodi, quam breviter repetit, ut sequentem concinnius adiungat. Et vidit Esau, quod malae essent filiae Canaan in oculis Isaac patris sui, et abiit Esau ad Ismaelem, et accepit Machlad filiam Ismaelis filii filii Abraham, sororem Nebaod ad reliquas uxores suas sibi in coniugem: id est, Cum vidisset Esau displicere patri suo Ethnicas mulieres, duxit unam ex sua cognatione, etc.
Verum de hoc syntactico repetitionum genere dicemus aliquid in regulis de cohaerentia sententiarum Pauli. Hactenus de repetitionibus Syntacticis dictum sit, iam consequenter
obscurius aut brevius dictorum, tum declarationis, tum etiam quasi inculcationis eviusdam gratia utuntur, idque vel per appositionem in eodem membro, adiecta una aut altera voce, aut etiam in diversis membris. In diverso membro, Ezech. 23, Ignominia perpetua, quae nunquam oblivioni tradetur: id est, foedus perpetuum, quod nunquam oblivioni tradetur.
In eodem membro, ut Ioan. 1, Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, credentibus in nomen eius. Ubi per Credentibus, exponit, quidnam sit Christum accipere, nempe credere in eum. Sic ibidem, per
Dei in se.
Aliquando etiam idem vocabulum in eodem membro repetunt. 1 Cor. 7, Existimo igitur hoc bonum esse propter instantem necessitatem, quod bonum sit homini ita esse. et mox 10, Si ego cum gratiarum actione participo, cur blasphemor, de quo ego gratias ago? bis inculcatur id quod praecipue expendi volebat obiiciens. Col. 1, Nam per eum omnia condita sunt quae in caelis et quae in terris, visibilia et invisibilia, etc. omnia per eum et in eum condita sunt. 2 Corinth. duodecimo: Et ne excellentia revelationum ultra modum efferrer, datus est mihi carnis
vult diligere dies bonos. Vult, voluntas Dei, 1 Pet. 3. De talibus repetitionibus aut appendicibus dicetur in capite de stylo Ioan.
Aliquando eadem res duplicatur, vel certe valdevicinae, sive duobus nominibus, sive verbo et nomine: ut Act. 8, Video te esse in felle amaritudinis: id est, amarissimo. 2 Pet. 2, Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est: id est, densissimae tenebrae. Et Proverb. 20, Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum. pro, in densissimis tenebris. Sic, Terra pulveris, coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem
aut appendicibus dicetur in capite de stylo Ioan.
Aliquando eadem res duplicatur, vel certe valdevicinae, sive duobus nominibus, sive verbo et nomine: ut Act. 8, Video te esse in felle amaritudinis: id est, amarissimo. 2 Pet. 2, Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est: id est, densissimae tenebrae. Et Proverb. 20, Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum. pro, in densissimis tenebris. Sic, Terra pulveris, coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem vestri: id est, cognoscerem et probarem vos. Sprevissem ponere cum canibus, Iob.
amarissimo. 2 Pet. 2, Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est: id est, densissimae tenebrae. Et Proverb. 20, Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum. pro, in densissimis tenebris. Sic, Terra pulveris, coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem vestri: id est, cognoscerem et probarem vos. Sprevissem ponere cum canibus, Iob. 30. Idem est spernere et ponere cum canibus. Sic forte illud Rom. 1, Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis: id est, in similitudinem aut imaginem. Tale forte est et illud, Faciamus hominem
coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem vestri: id est, cognoscerem et probarem vos. Sprevissem ponere cum canibus, Iob. 30. Idem est spernere et ponere cum canibus. Sic forte illud Rom. 1, Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis: id est, in similitudinem aut imaginem. Tale forte est et illud, Faciamus hominem in imagine nostra secundum similitudinem nostram: sed melius, ad imaginem similimam nobis. Iugum oneris eius tu confregisti, Isa. 9. Iugum et onus idem sunt. Posses tamen vertere iugum onerosum. Si terrestris haec
Schematis sermonis luculentissimis Scriptura abundat, ut in tractatu de Figuris ostendi multis illustribusque exemplis et Schematum descriptionibus.
Voces singulae mire emphaticae sunt, quod omnes sanctae linguae periti confiteri coguntur. Testatur id etiam ipse Iamblicus philosophus hisce verbis:
verbis: Hactenus Iunius.
Tropi etiam singularum vocum admodum significantes sunt, ut in Tropis ostendi, praesertim vero Metaphorae mire illustres.
Operaeprecium sane esset conferri sacras Literas, quod ad sermonem attinet, cum aliquibus profanis authoribus. forte enim et id aliquid ad earum cognitionem prodesse posset. Utinam autem ii id beneficii studiosis Theologiae praestarent, qui excellenti quadam eruditione, ac praesertim iudicio styli alios literatos longissime anteierunt. Ego pro mea tenuitate parum quid in hoc genere monebo, aliis absolutionem tanti
admodum significantes sunt, ut in Tropis ostendi, praesertim vero Metaphorae mire illustres.
Operaeprecium sane esset conferri sacras Literas, quod ad sermonem attinet, cum aliquibus profanis authoribus. forte enim et id aliquid ad earum cognitionem prodesse posset. Utinam autem ii id beneficii studiosis Theologiae praestarent, qui excellenti quadam eruditione, ac praesertim iudicio styli alios literatos longissime anteierunt. Ego pro mea tenuitate parum quid in hoc genere monebo, aliis absolutionem tanti conatus commendaturus.
In Thucydidis sermone, solent
Homerum naturae poetam vocarunt: similitudinibus ac metaphoris iisdem cum Homero multum utuntur, sumptis a leonibus, serpentibus, draconibus, ventis, pluvia, nive, pruina, rore, grandine, fulminibus, ac tonitruis, nebulis, nubibus, torrentibus, petris, montibus, vallibus, aliisque rebus. forte id fit ob aliquam regionum similitudinem. Phrases quoque aut locutiones, et vocum tropi non pauci conveniunt: ponere alicui malum, pro facere, statim initio Iliad. et postea saepe. Sic etiam in Sacris crebro ponere, pro facere accipitur. Et mox multum volo, pro magis volo, positivum pro
mox multum volo, pro magis volo, positivum pro comparativo, furari animum aut cor, induere impudentiam aut virtutem, venire, pro abire, aut ire: sicut contra exire saepe in novo Testamento, pro venire. Luctum alicui venire, Iliad. primo. et Isa. 47, Viduitas ac orbitas Babyloni venient una die: id est, accident. Affirmatione ex contrarii negatione idem inculcant. Eloquitor, ne celes. Cadere ad pedes alicuius, aut pedes apprehendere, pro orare: ut Sunamitis Elisaeum orat. labor pro re noxia ac molesta. Similiter multum repetitionibus et expositionibus aut exegesibus utuntur. Animam
sententia nec illos fugit, qui artem Rhetoricam docendam putarunt: fassi sunt enim, sapientiam sine eloquentia parum prodesse civibus: eloquentiam vero sine sapientia nimium obesse plerunque, prodesse nunquam. Si ergo haec illi qui praecepta eloquentiae tradiderunt in eisdem libris, in quibus id egerunt, veritate instigante coacti sunt confiteri, veram, hoc est, supernam, quae a patre luminum descendit, sapientiam nescientes: quanto magis nos non aliud sentire debemus, qui huius sapientiae filii et ministri sumus?
Sapienter autem dicit hoc tanto magis vel minus, quanto in
oportebat: quorum alterum fieret, si vitaretur: alterum putari posset, si facile agnosceretur. Et in quibus forte locis agnoscitur a doctis, tales res dicuntur, ut verba quibus dicuntur non a dicente adhibita, sed ipsis rebus velut sponte subiuncta videantur, quasi sapientiam de domo sua, id est, pectore sapientis procedere intelliges, et tanquam inseparabilem famulam etiam non vocatam sequi eloquentiam. Quis enim non videat, quid voluerit dicere, et quam sapienter dixerit Apostolus: Gloriamur in tribulationibus, scientes, quia tribulatio patientiam operatur, patientia autem
quia non habent, sed quia non ostentant, quam nimis isti diligunt eloquentiam. Sed forte quis putat, tanquam eloquentem, nostrum elegisse me apostolum Paulum. Videtur enim, ubi ait, Et si imperitus sermone, sed non scientia, quasi concedendo obtrectatoribus sic locutus, non tanquam id verum agnosceret confitendum. Si autem dixisset, Imperitus quidem sermone, (et non addidisset:) Sed non scientia: nullo modo aliud posset intelligi. Scientiam plane non cunctatus est profiteri, sine qua esse doctor gentium non valeret. Certe si quid eius proferimus ad exemplum eloquentiae, ex
omnia sub peccato, ut promissio ex fide IESU Christi daretur credentibus, etc. vel si quid eiusmodi est.
Pertinet ergo ad docendi curam non solum aperire clausa, et nodos salvere quaestionum: sed etiam tum hoc agitur aliis quaestionibus, quae fortassis inciderint, ne id quod dicimus, improbetur per illas aut refellatur, occurrere: si tamen et ipsa earum solutio pariter occurrerit, ne moveamus quod auferre non possumus.
Fit autem, ut cum incidentes quaestioni aliae quaestiones, et aliae rursus incidentibus, incidentes pertractantur atque salvuntur,
sermo alias rudis, rusticus et ferme ineptus dicitur, quali homines prorsus imperiti, ut sunt rustici ac pastores, utuntur. Alias non admodum copiosus aut ornatus: alias pro rei natura factus, et quasi ex ipsismet rebus nascens, non exingenio aut industria scriptoris: alias apertus et propalam id agens, quod agit: alias minime malitiosus, fucatus aut fraudulentus: alias communis ac proprius aptusque, et non figuratus. Hermogenes dicit simplices sententias esse communes, ac omnibus usitatas, nihilque admodum profundi et astute cogitati habentes, aut etiam aliud quid celantes. Scaliger
et verbis. Res ipsae sunt IESU Christi, filii Dei dicta et facta, suis illustrata circumstantiis: ipsa denique beata vita, quae in Christo per fidem gratuito confertur credentibus, et per Evangelium promittitur: sed et vere pia vita, quam omnia Christi tum dicta tum facta docent ac inculcant: id quod et totius huius operis Matthaei argumentum est. Traduntur autem res duplici ordine, naturali videlicet, quo res eo ordine quo gestae sunt, describuntur: et artificiali, quo non per omnia naturae ordo servatur, sed prout scriptori visum fuerit, et auditorum utilitas postularit, res gestae
incendio servamur.
Sic Psalm. 2 et 110, potentissima vis imperii Meschiae indicatur per illos effectus, quod adversarios suos tanquam vas figuli comminuet: quodque vulnerabit regum capita, et late omnia complebit cadaveribus.
Sic etiam vis victoriae Christi potenter per id exprimitur, quod mox plurimos subditos, habebit, qui enim promptissime colent: ut solent circumquaque civitates ac gentes magna festinatione post magnam victoriam ad victorem confluere, eique sese dedere, et promptissime imperata facere Alexandro post duas strages Darii.
ex Aegypto. Sic securitate ante diluvium, pingit Christus securitatem et profanitatem ultimi seculi.
Octavo, eadem virtus orationis praestatur, cum res quietae fiunt operosae ac efficaces. ut Psal. 12, Cum exaltantur ventres aut improbi, circumquaque ambulant impii. id est: Gubernantibus tyrannis, crescit simul, et etiam omnia in sua potestate habet factio impiorum. Evidentius vero est quod dicit, Circumquaque ambulant. Sic Psal. 8 pro piscibus maris additur, Qui transeunt semitas maris.
Nono, cum Metaphorae sumuntur a rebus valde
ab omnibus peccatis, et laverunt vestes suas in sanguine agni: et cum laverit Dominus sordes filiarum Zion, et sanguines Ierusalem amoverit. Manus vestrae sanguine plenae sunt: ambulare, stare, sedere cum impiis aut in cathedra pestilentiae. Tale est Eliae: Cur vos claudicatis in utrunque latus? id est, animo vacillatis, modo Baalum, modo Iehovam colentes. Item contrarium Paulinum
venit, in praesenti: pro, iam advenit. Sic Samaritana ait: Scio quod Meschias
veniens: id est, qui debet venire. Sicut Baptista iubet suos discipulos dicere Christo: Tune es ille adveniens, aut alium expectare debemus? Iohann. primo, Impostores negant Christum venientem
quidam, et pauca praefatur, ac mox producit aliam personam post aliam, suam sententiam coram omnibus serio et quasi minaciter proponentem.
Primum enim Psaltes summatim rem complectitur, narrans impios, praesertim potentes, atque adeo totum mundum bellare contra Deum et Meschiam, sed id non tantum iniuste, verûm etiam frustra infelicique eventu.
Postea producit ipsos impios satrapas cum suis aulis et turbis, minaciter et scelerate conspirantes, sese invicem hortantes et dicentes, se dissipaturos esse regnum Christi, Disrumpamus vincula eorum, etc. Hinc
ΠΕΡΙ ΜΕΣΤΩΣΕΩΣ
11577. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1044 | Paragraph | SubSect | Section] sit ausus illac iter facere, etc. Talis forma loquendi crebro reperitur in Prophetis, et etiam in Evangelistis, praesertim in Ioanne, de cuius sermone postea dicetur proprio Capite. De illa forma pleni sermonis, cum aliquid primum breviter proponitur, deinde id idem copiosius explicatur, in capite de Ordine sententiarum dictum est. Ad hanc sermonis formam forte et illud referri potest, quod Ambrosius epistola sexagesimatertia, libro octavo dicit, in omni arte debere esse causam, materiam, et perfectionem, idque crebro in Scripturis reperiri. Verba eius
11578. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1044 | Paragraph | SubSect | Section]
11579. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1044 | Paragraph | SubSect | Section] Cum igitur legimus sanctum Isaac patri dicere, Ecce ignis et ligna, ubi hostia? quid horum deest? Nam qui quaerit, dubitat: qui respondet quaerenti, pronunciat, et dubitationem
11580. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1044 | Paragraph | SubSect | Section] et dubitationem
11581. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1044 | Paragraph | SubSect | Section] vel meriti vel voti: Ego aperiam os tuum, et instruam te quid debeas loqui. Perfectum ergo
11582. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1044 | Paragraph | SubSect | Section] quia non nimium tenuiter omnia exponendo videtur auditori eam intelligentiam tribuere, quod ipse rem plenius suo Marte expendere possit. Verum adscribam unum aut alterum praedicti autoris dictum. Brevia etiam membra in acumine et gravitate locum habent. acrius enim et vehementius est id quod paucis verbis summam continet significationem. Idcirco Lacones ob acrimoniam et severitatem brevitatis sunt studiosi. Imperandi etiam oratio contractione ac brevitate gaudet. Dominus enim in mandatis servo dandis, unica syllaba contentus est. At obsecratio atque lamentatio longius ducetur.
11583. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1045 | Paragraph | SubSect | Section] enim bestiae seipsas colligentes et convoluentes, decertant: sic etiam erit sermonis quaedam ad vehementiam collati quasi contractio, quae in compositione Incisum nominatur. quod sic definiunt: Incisum est, id quod minus est membro: quale est illud quod paulo ante attulimus, videlicet, Dionysius Corinthi: et Nosce teipsum: et illud, Mosen gere Deo: quae a viris divina mente cumulatis dicta sunt. Est etiam brevitas quaedam apophtegmatibus accommodata, et sententiosa. paucis enim verbis elegantem
11584. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1048 | Paragraph | SubSect | Section] reverenter deferunt iudicium, dicentes, Vos iudicate: ostendunt, ac veluti dicunt, se eos agnoscere pro suis dominis ac gubernatoribus, seque eorum auditores ac subditos esse: secundo se paratos esse obedire illis in omnibus rectis ac possibilibus: tertio in hac re se non posse obedire illis, quia id mandatum sit simpliciter contra Dei mandatum et suam conscientiam. Postremo ostendunt, quomodo illorum mandatum sit contra Dei praeceptum: quia videlicet ipsi aliique Apostoli tum ex probationibus veteris Testamenti, tum ex concionibus Christi, tum ex eius miraculis, tum ex voce
11585. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1050 | Paragraph | SubSect | Section] caput occupat, quod hîc adscribam, etc. Gratias agimus DEO et patri Domini nostri IESU Christi, semper pro vobis orantes, audita fide vestra in Christo IESU, et charitate in omnes sanctos: propter spem sepositam nobis in caelis, quam prius audistis per sermonem veritatis, id est Evangelii, perveniens ad vos, sicut et in totum mundum: et fructum profert, sicut apud nos quoque: ex quo die vere cognovistis Dei gratiam, sicut et didicistis ex Epaphra dilecto conservo nostro, quomodo est fidus pro nobis minister Christi, qui et declaravit nobis vestram in spiritu
11586. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1050 | Paragraph | SubSect | Section] siquidem permanetis in fide fundati et firmi, nec dimovemini a spe Evangelii, quod audistis praedicari omni creaturae quae sub caelo est, cuius factus ego Paulus minister, qui nunc gaudeo deiis quae patior pro vobis, et defectus adflictionum Christi vicissim expleo in carne mea pro corpore ipsius, id est Ecclesia, cuius factus sum minister, ex dispensatione Dei, quae data est mihi, apud vos ad praestandum nomen Dei, mysterium quod absconditum fuit a seculis et aetatibus, nunc autem patefactum estsanctis eius, quibus voluit Deus notum facere, quae sint divitiae gloriosi huius mysterii inter
11587. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1051 | Paragraph | SubSect | Section] in caelis sunt, tum quae in terra: in ipso, inquam, in quo etiam electi sumus, cum essemus praedestinati secundum propositum eius: qui omnia efficit ex consilio voluntatis suae, ut nos simus laudi gloriae ipsius, qui priores speravimus in Christo, in quo sperastis et vos audito sermone veritatis, id est, Evangelio, salutis vestrae: in quo etiam, postea quam credidistis, obsignati estis Spiritu illo promissionis sancto, qui est arrhabo haereditatis nostrae, dum in libertatem vendicemur ad laudem gloriae ipsius. Talis forma sermonis est etiam 2 Tim. 1. Ne igitur te pudeat
11588. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1052 | Paragraph | SubSect | Section] quomodo is explicetur aut confirmetur, ubi sit eius initium, ubi finis: perdifficile profecto est interdum hoc in Paulo efficere. Ita enim sensim et veluti furtim ex alia materia in aliam serpit, ut difficilimum sit animadvertere, quando aliam materiam inchoet, aut priorem finiat. Id autem accidit, quia non semper sic membra orationis secat, sicuti res ipsae vel sententiae disiunctae sunt: sed saepe in eodem membro fini praecedentium brevissime sequentium initium vel propositionem annectit. Ut 1. Corinth. 1: Non enim misit me Christus baptizare, sed Evangelizare
11589. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1053 | Paragraph | SubSect | Section] ipsis verbis praecedentis dicti? Amentes, vocat et Fascinatos, non vel verisimilibus rationibus ab adversariis expugnatos. Ait eos nolle obsequi veritati, eos habuisse ita veritatem clare propositam, ac si Christum ante oculos ac coram habuissent. At nunc eos illum sua apostasia crucifigere. Eosne id quidem recordari et considerare, quod viva experientia experti fuissent efficaciam Christi et Evangelii, dum per eius fidem, non per legem, Spiritum Sanctum accepissent. Eos spiritu accepisse suam religionem, et nunc carnalibus cultibus consummare velle: eos denique tam multa frustra passos esse
11590. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1054 | Paragraph | SubSect | Section] et inobservatus delabitur ad propositionem. In eo exordio ac propositione, quia commendaverat gratuitam Evangelii iustitiam, quae omnibus offeratur, veluti per antithesin delabitur ad praedicationem contritionis per legis praedicationem. Quasi dicat: non sine causa magnifacio Evangelium, vobisque id praedicare cupio, quia in eo prompta parataque iustitia ac salus omnibus offertur: qua omnes extreme indigent, quia et gentiles et Iudaei sunt peccatores: ut mox usque ad dimidium tertii capitis prolixe ostendit, dum primum gentes quidem ex crassis eorum peccatis, Iudaeos vero ex interna
11591. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1054 | Paragraph | SubSect | Section] videlicet peccati, iustitiae ac gratiae, legis ac renovationis. Verum non licet prolixius in illustranda methodo Paulina, et praesertim huius epistolae commorari, quae a multis est hactenus eruditissime exposita. Augustinus contra Cresconium asserit, Paulum fuisse dialecticum. Id sane abundê non solum ratio aptissima disserendi, qua utitur, ostendit: sed etiam praecepta quae proponit de definiendi, dividendi argumentandi ac refutandi peritia: quae omnia supra initio tractationis de Modo legendi sacras Literas subindicavi. Hîc obiiciet forte aliquis: Si
11592. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1055 | Paragraph | SubSect | Section] deberet, ut a vobis contemnerer, cum alioqui rerum bonarum veritatem pernoverim, vobisque fideliter tradam. quod praecipuum est in praedicatione Evangelii. Doctrinae enim veritas illud praecipuum est, quod in doctore spectatur non sermonis lepor, volubilitas aut lenocinium. Non ergo id simpliciter affirmat, sed veluti conditionem ponit, quôd etiamsi destitueretur vi quadam gratiaque et arte dicendi singulari, nihilominus propter rerum verarum fidelem perspicuamque traditionem pro Aposto lo agnoscendus et colendus esset. Porro quôd dicit 1 Cor. 1, se non esse
11593. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1055 | Paragraph | SubSect | Section] iactantes et ostentantes, tunc mirabantur et magni faciebant Graeculi, ac praesertim Corinthii. eoque simplex, sincerum ac sanum, omnique ostentatione carens dicendi genus D. Pauli, ut rude ac indoctum contemnebant: quod sane facile videri potest indoctum iis, qui nec rerum bonitate curant, nec id diligentissime considerant ac examinant. Forte etiam revera aliquod discrimen fuit inter Pauli facundiam, oris et calami, ut ab hac magis valuerit, sicut ei adversarii obiiciebant: 2 Cor. 10. Sunt quidem diversa dona, sed plerunque calami quam oris maioruis est, quantumvis vox viva
11594. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1055 | Paragraph | SubSect | Section] rude vulgus simplicesque homines sua quadam praestigiosa garrulitate excantent. Nunc quaedam magis specialia Pauli percurramus. Illud quidem non vulgare est, et ad efficaciam sermonis referri posset, quod mirificis quibusdam ac plusquam maternis blandimentis auditores ad se alliciat, tametsi id non solus faciat. nam et Ioannes sic suavissime filiolos suos tractat. Praeclarum autem huius generis suavissimorum blandimentorum illud exemplum est, Gal. 4. Filioli mei, quos iterum parturio, usque quo formetur Christus in vobis.
11595. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1056 | Paragraph | SubSect | Section] est proprio Capite; ut hic eadem repeti non attineat. Verbum substantivum admodum crebro deest in Hebraea lingua, ac etiam in novo Testamento, tametsi etiam apud Graecos bonos autores: sed tamen in Paulo aliquoties cum voce Deus durius subintelligendum venit. 1 Cor. 1, Qui nos confirmat Deus: id est, Deus est is qui nos confirmat in Christum, et unxit. Sic 1 Cor. 4, Deus qui iussit fulgere lumen ex tenebris, qui fulsit in cordibus nostris: id est, is qui fulsit. Sic mox sequente capite: Porro Deus, qui nos ad hoc ipsum condidit: sub. est. Talia complura apud eum reperiuntur.
11596. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1056 | Paragraph | SubSect | Section] etiam apud Graecos bonos autores: sed tamen in Paulo aliquoties cum voce Deus durius subintelligendum venit. 1 Cor. 1, Qui nos confirmat Deus: id est, Deus est is qui nos confirmat in Christum, et unxit. Sic 1 Cor. 4, Deus qui iussit fulgere lumen ex tenebris, qui fulsit in cordibus nostris: id est, is qui fulsit. Sic mox sequente capite: Porro Deus, qui nos ad hoc ipsum condidit: sub. est. Talia complura apud eum reperiuntur.
Aristoteles dicit Rhet. 3, vel maxime pertinere ad Graecismum, ut Coniunctiones
11597. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1056 | Paragraph | SubSect | Section] ut Coniunctiones
11598. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1056 | Paragraph | SubSect | Section] idem ad gravem ideam refert, sicut et multa Anantapodota aut Anacolutha. Quo consilio etiam Thucydidem aiunt asperiore et duriore compositione styloque usum esse. Quare sciendum est, ubi tale quid in Paulo reperimus, non mox vel inscitia, vel etiam negligentia peccatum esse: sed id ipsam linguam ac genus dicendi interdum postulasse. In aliquorum vocabulorum aut etiam phrasium et constructionum abusu potest videri Paulus accommodasse se ad praesentem sui seculi sermonem, qui iam tunc temporis declinabat: sicut et semper vulgus aliquid vitii in suo sermone habet.
11599. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1058 | Paragraph | SubSect | Section] aliquando audisset aliquem Apostolum, aut etiam Barnabam concionantem, aut miracula eorum spectasset? Sed obiicit alius: Atqui Paulus nec vocatus nec cofirmatus est per Apostolos. Respondeo: Neque id dicit ista Epistola, sed ipsam tantum doctrinam esse confirmatam et comprobatam. Sed nimirum illa per communicationem respectu auditorum, non doctoris dicuntur. Notum etiam est, quod cum aliqua in talibus materiis de pluribus dicuntur, non mox sit necesse omnia omnibus ad amussim
11600. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1058 | Paragraph | SubSect | Section] praedicationibus quasi submersus est? Quarto, ita libere ac cum quadam autoritate loquitur, affirmat, decernit ac pronunciat de summis rebus et difficilibus dubiis, idque sua quadam autoritate, non citato alterius recentioris iudicio, aut testimonio, ut nemo pius Apostolorum discipulus id facere ausus fuerit. Illa profecto plerophoria in dicendo, et certitudo animi in tam grandibus sententiis non quenquam alium quam Apostolum aliquem decet: idque praesertim Paulum, qui etiam angelos de caelo diversa sentientes anathematizare audet. Quinto, confitetur quidem Eusebius,
11601. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1059 | Paragraph | SubSect | Section] patere, hanc Epistolam nullius alius quam Pauli apostoli propriam esse. Decimo, si ex Hebraeo epistola haec versa fuisset, multo certe magis sermo eius hebraizaret, quam facit. Plaerunque enim etiam diserti interpretes multas proprietates eius linguae unde vertunt, retinent. Multo vero id magis fit in sacris literis, quam profanis, ubi omnia religiosius vertuntur, et id omni studio agitur, ut quam minimum ab originario textu sensuque discedatur. Hinc sunt tot hebraismi in versionibus bibliorum in omnibus linguis. Postremo citando veteris testamenti testimonia sequitur
11602. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1059 | Paragraph | SubSect | Section] Decimo, si ex Hebraeo epistola haec versa fuisset, multo certe magis sermo eius hebraizaret, quam facit. Plaerunque enim etiam diserti interpretes multas proprietates eius linguae unde vertunt, retinent. Multo vero id magis fit in sacris literis, quam profanis, ubi omnia religiosius vertuntur, et id omni studio agitur, ut quam minimum ab originario textu sensuque discedatur. Hinc sunt tot hebraismi in versionibus bibliorum in omnibus linguis. Postremo citando veteris testamenti testimonia sequitur maxima ex parte versionem LXX. Atqui si Hebraice scripta fuisset, Hebraeum potius
11603. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1059 | Paragraph | SubSect | Section] ut placerent: sive potius, quia repetendum est illud praecedens, Dico aut praecipio.
Cam. quoque aliquoties reprehendit Paulum, quod ei
11604. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1060 | Paragraph | SubSect | Section] carnis providentiam in desideriis ne feceritis. Eant nunc, ac meam
et ut paucis dicam, quem admodum alio modo potentes erant ac divites, alio modo nobiles et inclyti, ita diverso modo tum eruditi, tum eloquentes.
Idem aliquanto post:
Ut seductores (
voces. Iam ut demus nihil interesse, certe vocis eiusdem iteratio non solum ad decus orationis facit, verum etiam ad vehementiam. Sic enim totus hic sermo per contraria, per membra, per comparia, per similiter desinentia, per
rerum quam verborum studiosior fuit. Unde illud de se ipse testatus est: Etsi vero idiota sum sermone, non tamen scientia: 2. Cor. 11. Quanquam nec verborum negligens fuit, ut qui fieri omnibus omnia operam dederit, quo vel aliquos lucraretur: maiorem quoque dictionis curam adhibiturus, si e re id fuisset eorum quos instituere debuit. Spiritus siquidem Christi omnium artium largitor, ut variis linguis per hoc suum organum loque batur: ita facile etiam summum adhibuisset in dicendo ornatum, si id hominum salutem promovere fuisset idoneum: sed negotium agebatur Evangelii, quod annunciandum
operam dederit, quo vel aliquos lucraretur: maiorem quoque dictionis curam adhibiturus, si e re id fuisset eorum quos instituere debuit. Spiritus siquidem Christi omnium artium largitor, ut variis linguis per hoc suum organum loque batur: ita facile etiam summum adhibuisset in dicendo ornatum, si id hominum salutem promovere fuisset idoneum: sed negotium agebatur Evangelii, quod annunciandum erat omni creaturae, quodque sic est, ut reveletur parvulis, abscondatur sapientibus, magisque spiritu quam verbis persuadeatur, fide potius quam ratione percipiatur.
Ita igitur attemperari
eruditis, Barbaris non minus quam Graecis aut Romanis. Tum nullis viribus humani ingenii, sed solo Dei afflatu, et tradi et percipi posse. Denique cum ita vitiosa nostra natura comparata sit, ut quicquid parergon est, et ad inanem potius rerum speciem, quam certam et solidam utilitatem facit, in id fere plus curae ac operae impendamus: docuit dictionem Evangelii, quod istud malum abolet, sic constitui, ut in rem ipsam animi defigerentur, avocati ab admiratione in anis ornatus verborum. Iacent siquidem sensus in oratione, in qua verba laudantur, inquit Quintilianus: nec valet animus, dum
non valuisse proferre. Quam Hieronymi sententiam mitigari vellem. Puto enim Spiritum sanctum ita moderatum fuisse cum linguas tum calamos Apostolorum, ut quae ad salutem fuerunt necessaria, quam commode atque explicate tradiderint. Quod si quando videantur haerere in dicendo, id proveniebat ex magnitudine ac sublimitate rerum, quae tractabantur, quibus inter homines pares voces et pares locutiones difficilime inveniuntur. Deinde cum homines adhuc satis carnales et infirmos et plebeios alloquerentur, eorum captui sese attemperabant.
De utraque parte
Quod enim conqueritur Origenes de hyperbatis, hiatibus et imperfectis orationibus, eo nomine potest excusari, quod non frigide Apostolus egerit: sed ex animo tam ardenti scripserit, ut quandoque extra seipsum videri possit raptus, atque relicto omni alio studio et cura tantum id anniti, ut audientes ad Christum rapiat: de verborum compositione non admodum solicitus: dum pectoribus nostris incitandis et permovendis quam potentissimas adhibeat machinas. Utque torrentes quandoque intumescunt, quaecunque habent obviam ad se rapiunt, non observata rerum dispositione: ita in
ipso simus: postremum est conclusio resumens propositionem.
Epanalepses crebrae.
Quinto, habet crebras Epanalepses propter prolixitatem aut abscuritatem praecedentis membri: de qua figura alibi dixi. 1 Ioan. 1, Quod vidimus, et audivimus, id annunciamus vobis, etc. repetit initium Epistolae ob multa inserta, ut addat plura, sitque connexio manifestior. Quod genus Hermogenes ad plenitudinem styli refert. Ioan. 5, At ego habeo testimonium maius, quam est Ioannis. Opera enim, quae dedit mihi pater ut ea perficerem, ipsa
Si opera non fecissem.
Peculiare est huic Apostolo, usurpare
1 Ioan. 4, In hoc expletur aut
per lautum et splendidum vestitum, luxus, securitas, et omnis impoenitentia totaque impietas notatur. Sic et postremi seculi, prioris mundi et Sodomitarum impoenitentia ac securitas Luc. 17 indicatur per Edere, bibere, emere, vendere, nubere, uxores ducere, plantare, aedificare. Sic contra per id genus synecdoches, persaepe Scriptura etiam poenitentiam et totam vitam Deo placentem notat. Veluti si non solum per bonos fructus aut malos, bonam malamve arborem cognoscere doceat, sed etiam per corticem et folia: ignotiora nimirum, uti bonum artificem decet, per notiora docendo, ut Levit. 17
autem affligere animam, proprie seipsum aliquo modo cruciare, ut abstinentia cibi aut incommodo vestitu, aut iacendo in cinere, aut aliqua alia tali ratione.
Hae vero afflictiones ac ieiunia cum sint tantum effectus et signa moesti animi, sicut et laceratio vestimentorum (quemadmodum id in phrasibus de ieiunio prolixius indicabimus) undecunque demum ille moeror veniat, saepe tamen pro integra poenitentia ponuntur (sicut contraria his afflictionibus poni pro impoenitentia, paulo ante indicavimus) ut in praedictis locis Levit. et Ionae 3, ubi scriptum est, quod Ninivitae
de ieiunio prolixius indicabimus) undecunque demum ille moeror veniat, saepe tamen pro integra poenitentia ponuntur (sicut contraria his afflictionibus poni pro impoenitentia, paulo ante indicavimus) ut in praedictis locis Levit. et Ionae 3, ubi scriptum est, quod Ninivitae induerint se saccis: id est, sordidioribus vestibus. Christus quoque Matthaei 11, et Lucae 10, eodem modo de poenitentia loquitur.
Verae autem agnitionis peccatorum per legis praedicationem, item fiduciae in promissiones de Christo, saepe nulla fit mentio in talibus locis: cum tamen eos praecipue
signa simulare et facile est, et persaepe lucro sum, rem autem ipsam poenitentiae praestare perdifficile: ideo et Iudaei olim, et tempore Christi Pharisaei, et nostro monachi plane inania quaedam externaque et hypocritica signa, sordidum videlicet vestitum, inclinatum caput, et similia pro reipsa, id est, vera animi conversione amplexi sunt, quibus tantum simularunt dolorem et poenitentiam commissorum delictorum. Atque id quidem in papatu adeo invaluit, ut agere poenitentiam vulgo nihil significaret aliud, quam corporeis et externis quibusdam molestiis seipsum afflictare. Sicut et Germanicum
et tempore Christi Pharisaei, et nostro monachi plane inania quaedam externaque et hypocritica signa, sordidum videlicet vestitum, inclinatum caput, et similia pro reipsa, id est, vera animi conversione amplexi sunt, quibus tantum simularunt dolorem et poenitentiam commissorum delictorum. Atque id quidem in papatu adeo invaluit, ut agere poenitentiam vulgo nihil significaret aliud, quam corporeis et externis quibusdam molestiis seipsum afflictare. Sicut et Germanicum Buß / magis externam quandam castigationem, quam veram animi conversionem significare videtur. De vocabulo Poenitentiae et
Ioel. 2 apparet, lacerabant vestes, et non cor: cum contra potius faciendum fuisset, ut Propheta inquit: Lacerate corda vestra, et non vestes vestras. Et Isa. 58 dicit Deus, verum ieiunium ac Deo placens esse, non externas afflictiones: sed desistere vexare proximum, ac incipere ei benefacere: id est, veram cordis conversionem ad Deum.
Semper sane hypocritae tantum externas quasdam actiones ceremoniasque, ut gestus, vestes et similia opera piorum hominum ac sanctorum patrum, amplexi sunt: quae tamen fuerunt tantum tenuissima signa ac veluti umbrae quaedam illorum vere pii
antea de ieiunio et sacrificiis dictum est, quae vituperantur ob internam hypocrisin, opinionemque operis operati, et alias illorum pravas sententias. Contra res mala in Iona laudatur, quod Rex prohibuerat, ne quis comedat: quod proculdubio non citra laesionem valetudinis multorum factum est, quia id erat signum contriti et poenitentis animi.
Verum quoniam haec tractatio vicina est materiae de ieiunio, cuius multam mentionem in hoc aliisque capitibus feci, adiiciam illum quoque tractatum protinus huic.
DE IEIUNIO, MATERIA HACTENUS
satis video. Nam certum est animam corpori esse coniunctissimam, eiusque instrumentis adiutam, pleraque omnia sua opera efficere. Si igitur corpus male habebit, nec anima suis functionibus recte defungi poterit, quod facile est videre in aegrotis et senibus.
Imo studiosi homines in se id facillime animadvertunt, qui si tres aut quatuor horas de necessario dimenso sui somni subtraxerint, tota die ad studia erunt ineptiss. Deinde molestia illa corporis animi quoque intentionem interturbat, et ad sui curam evocat, sicut verissime Ulysses Odyss. 5 inquit, non esse aliud importunius
invocatio. Hinc est locutio illa, in cinere et cilicio, item ieiunio poenitentiam agere. Quae loquutiones etiam propter supra positas descriptiones diligenter observandae sunt.
Atque haec est ratio, cur ieiunium cum invocatione tam saepe in sacris Literis coniungatur. Ieiunium enim, id est, illa quasi corporis contritio in talibus locis per Synecdochen cordis, animi atque adeo totius hominis fractionem et contritionem valde significanter denotat. Nec enim nisi plane contritum et fractum cor tam tristem luctum foris efficeret. Atque ita idem valet quod prior pars poenitentiae:
quasi quaedam corporis contritio, et quatenus per Synecdochen totam contritionem significat, ut in declaratione Synecdoches superius declaratum est, eatenus a Deo in populo Iudaico requirebatur, Deoque placebat. Quod inde probari potest, quod, cum ieiunia non erant naturalia, sed artificialia: id est, cum non procedebant ex interno dolore animi de peccatis admissis, et timore irae ac minarum Dei, seu non ex vera cordis contritione: reiiciebantur a Deo, tanquam res hypocritica, quam plane Deus contemneret, ut Esa. 58, et Zacha. 7, et in aliis locis legitur.
Postulat autem
nuptiae, etc. ut est 17 Lucae. Nisi quod simul intemperantia ibi fortasse accedit.
Quem admodum enim ille splendidus vestitus, et illa continua convivatio, aliarumque rerum ad hanc vitam pertinentium nimis studiosa consectatio, significat intus esse animum impoenitentem, id est laetum, nondum fractum, nec contritum minis legis Dei, non displicentem sibi propter admissa peccata, denique nullam aliam vitam quaerentem vel credentem praeter hanc praesentem: ita ieiunia pie ieiunantium significant intus esse animum poenitentem, tristem, prostratum, fractum et contritum
maledictum legis, ac denique Deum sibi iratum habere, perinde, ac si ipsemet omnia orbis terrarum scelera perpetrasset.
Videns igitur magnitudinem peccatorum, pro quibus sibi poenae luendae erant, ac ingentem vim irae Dei, cui satisfacere ipsum oportebat: incipit agere poenitentiam, id est, abiicit se coram Deo intus in animo supplex, ac humiliat se adeo, ut tandem etiam extremum turpissimumque supplicium subire non dedignetur. Animus autem intus sic fractus, contritus et humiliatus, et coram Deo abiectus naturali quadam interiorum cum externis coniunctione ac sympathia, tam
Fecit autem hoc Christus potissimum a principio sui ministerii, quod sibi tunc praecipue illud tam grande onus satisfaciendi pro peccatis humani generis imponebatur, et quod iam tunc oportebat eum incipere agere poenitentiam, ac iram Dei portare. Quod autem exiit in desertum, id ideo fecit (sicut scriptum est) ut tentaretur. Solitudo enim tentationibus et orationi est aptissima.
Nec multum diversa est ratio Apostolorum, et omnino omnium aliorum recte ieiunia precibus adiungentium. Omnes enim in universum recte orantes oportet accedere ad Deum, primum corde
(sicut scriptum est) ut tentaretur. Solitudo enim tentationibus et orationi est aptissima.
Nec multum diversa est ratio Apostolorum, et omnino omnium aliorum recte ieiunia precibus adiungentium. Omnes enim in universum recte orantes oportet accedere ad Deum, primum corde humilitato, id est fracto, contrito, ac suppliciter se coram Deo proiiciente ac prosternente, tum propter ingentia sua peccata, tum propter illam tantam maiestatem, ad quam indignissimi accedunt. Deinde propter Christi unicum meritum, misericordiam Dei implorare, quicquid illi demum praeterea petunt. Semper
peccatorum. Postremo et seria, ac cum firma fide propter meritum Christi postulatio eius rei quam praeterea petere volumus. exempli causa, si petatur, ut iste obsessus liberetur ab immundo spiritu, aut aliud quippiam. Sensus ergo est, Hoc genus daemoniorum non eiicitur, etc. id est, non potest eiici, nisi per ardentem precationem, ex resipiscente et serio poenitente corde progredientem: sicut et iam pii daemonia eiiciunt, nec opinor alium modum iam nobis restare communiter. Nam Papisticae in cantationes non temere suscipiendae sunt.
Haec tria, inquam, in
non perinde exigit ab aliis gentibus, ut ab illis ipsis, apud quos ille mos inolevit. Ut apud Iudaeos mos fuit, hospitibus advenientibus lavare pedes. Quae tamen consuetudo etiam certam causam habebat. est enim illa regio ob rariores pluvias pulverulenta, et praeterea ibi nudis tibiis incedebant. Id officium Scriptura maximopere probat, quare et Christus discipulis suis pedes lavare voluit, et ipsos sibi mutuo idem facere iussit. Et Paulus 1. Tim. 5, illud tanquam certum indicium probae viduae ponit, si sanctorum pedes lavit. A nobis non perinde id requiritur. Sic Paulus inquit: Nos talem
et praeterea ibi nudis tibiis incedebant. Id officium Scriptura maximopere probat, quare et Christus discipulis suis pedes lavare voluit, et ipsos sibi mutuo idem facere iussit. Et Paulus 1. Tim. 5, illud tanquam certum indicium probae viduae ponit, si sanctorum pedes lavit. A nobis non perinde id requiritur. Sic Paulus inquit: Nos talem consuetudinem non habemus.
Iam Iudaeis fuit consuetudo, in omni gravi commotione animi, lacerare vestem a pectore. Quare laudat Deus Iosiam regem, ultimi Regum 22, quod cum audivisset legi minas Dei, quibus in Deuter. minatur Deus Iudaeis suam
omnino velant caput in ecclesia, nec tamen propterea peccant, quia hîc alia consuetudo est. Fuit item mos Iudaeis, ut clara voce lamentarentur uxores, liberi, matres, sorores, etc. in funere suorum mortuorum. Tale charitatis pietatisque opus Deus in gente illa probavit, a nobis vero id non exigit, quia hîc talis mos non est.
Talis fere est et ieiuniorum ceremonia: quia enim illi genti mos fuit in omni magno moerore tales afflictiones adhibere, ideo probabat eas Deus, cum etiam in ea tristicia, quae est secundum Deum, adhibebantur. Nobis cum non perinde sit mos in
ut habetur 1 Reg. 12, gravissimis Dei minis per Heliam quasi protelatus, primum haud dubie intus fractus, prostratus ac contritus coepit lugere, deinde etiam foris in corpore. Surgit enim de solio regali, lacerat a se purpuram, induit se sacco, cubat humi in sacco, atque ita ieiunat, probaturque id Deo, quod non superbe contempserit minas Dei, sed perterrefactus supplicem se coram Deo prostraverit, ac ideo promittit Deus se poenas eius dilaturum esse.
Ne nos quidem erraremus, mea sententia, si, praesertim cum aliquae haereses in Ecclesia oriuntur; aut cum magna aliqua calamitas
Cum in propria significatione accipitur ieiunium, et significat illos tales corporis cruciatus, de quibus superius dictum est, recte dividi potest in Profanum et Religiosum ieiunium.
Profanum est, quod venit ex aliqua tristicia, quae est (ut cum Scriptura loquar) secundum mundum, id est, ex aliquo animi moerore, quo affecti sumus propter magna aliqua mala extra religionem. Potest et hoc Profanum ieiunium rursus in tres species subdividi. Alias enim dolemus iam acceptum damnum. Hoc modo ieiunat Iacob propter amissum filium, et Priamus ob mortem Hectoris, et Iabessitae
esse possunt ieiunium Miraculosum, et Possibile seu naturale.
Miraculosum est, quod humanae naturae sine singulari ope Dei est impossibile, quale fuit ieiunium Mosi, Exod. 34. Deut. 9. Eliae 1, Reg. 14. Christi, Matth. 4.
Possibile seu naturale ieiunium appellamus id, quod humanis viribus aliquandiu praestari potest. Hoc autem rursum subdividatur, si libet, in Intensius et Remissius.
Intensius est tanta corporis afflictio, quantam homo naturaliter diu perferre non potest. Qualia fuerunt plerunque apud pios Iudaeos ieiunia, ac de quibus superius
rursum subdividatur, si libet, in Intensius et Remissius.
Intensius est tanta corporis afflictio, quantam homo naturaliter diu perferre non potest. Qualia fuerunt plerunque apud pios Iudaeos ieiunia, ac de quibus superius praecipue disputavimus.
Remissius ieiunium vocamus id, quod idem est ac nimia quaedam temperantia et sobrietas, seu non copiosiori alimento uti, quam quantum extrema corporis necessitas postulat: praeterea abstinere ab omnibus voluptatibus corporis et animi, ut elegantiori vestitu, Musica, et similibus. Quod ieiunium sobrii homines, in calidis
Apostolorum habuerunt, paulatim in hanc tantam hypocrisin et superstitionem, quae in Papatu diu summa fuit, degeneraverint. Breviter igitur, quantum fieri poterit, aliquid de hac quoque parte addamus.
Primum ieiunia aliquandiu in Ecclesia per Christi ascensionem in vero usu fuerunt, id est, eiusmodi fuerunt, cuiusmodi ieiunium iam antea descriptum est.
Paulatim deinde, cum et reliqua Christiana dogmata corrumperentur, totaque Religio ad externae cuiusdam disciplinae severitatem inclinaret, in coeperunt ieiunia tantum esse abstinentia, et pro bonis operibus,
sacris in Literis praedicatio legis aut poenitentiae, de qua tam multa dicuntur, ea expositio aut concio legis, quae licet verbis primaque facie videatur monstrare possibilem verae iustitiae vitaeque per bona opera acquisitionem, et ad eam invitare: tamen revera proprie ac finali sua intentione id agit, ut perfectissimam, et homini prorsus impossibilem obedientiae et ipsius etiam cordis essentiaeque puritatem iustitiamque exigendo, tandem adducat eum in desperationem de se suisque viribus et omni operaria iustitia: atque ita eum a se ad quaerendam aliam doctrinam, iustitiam et salutem,
Meschiae eiusque meritorum mentio. Num ergo nulla eorum ratio habebitur in extrema die? Manifesta itaque Synecdoche est, qua per externas quasdam notas vera animi pietas et fides, impietasque indicantur, per quam homines salventur. Eodem spectat et illud, Propter Abraham aut David, 2 Reg. 8. id est, propter promissiones illis datas. Item, Quia hoc fecisti, ideo augebo tuum semen et benedicam, Gen. 22. Atqui iam antea haec omnia certissime ac immote ex mera gratia promiserat, igitur non propter hoc, id est, opera.
3 Alias urgentur bona opera excitandae externae disciplinae
homines salventur. Eodem spectat et illud, Propter Abraham aut David, 2 Reg. 8. id est, propter promissiones illis datas. Item, Quia hoc fecisti, ideo augebo tuum semen et benedicam, Gen. 22. Atqui iam antea haec omnia certissime ac immote ex mera gratia promiserat, igitur non propter hoc, id est, opera.
3 Alias urgentur bona opera excitandae externae disciplinae gratia in non renatis: ut cum crebro externa praemia tali obedientiae promittuntur, Honora patrem et matrem, ut sis longaevus super terram: cuiusmodi sententiis sunt Proverbia Salomonis plena.
4 Alias
eam obedientiam patri caelesti, quam praestare deberet, quamque verbum Dei, Spiritus S. arguens, et conscientia ab eo perpetuo flagitent.
7 Alias Scriptura utitur legalibus verbis, cum revera Evangelicas conciones proponat. Ioan. 6, Operemini non pereuntem cibum, etc. id est fide vitam quaerite. Ibidem: Quid faciemus, ut operemur opera Dei? Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ipse. Hîc per opera fides proprie notatur. Isa. 4, Accepit duplicia de manu Domini pro omnibus peccatis suis: nec poenas, nec praemia, sed tantum gratuitam remissionem
Domini pro omnibus peccatis suis: nec poenas, nec praemia, sed tantum gratuitam remissionem peccatorum indicat, qua maxime indigebant, utpote plurimis peccatis onustissimi. Sic vox Retributio, pro gratuita beneficentia valde crebro usurpatur: Quid reddam Domino pro omnibus retributionibus eius? id est, pro eius gratuitis beneficiis. Sic parabola Samaritani et viatoris saucii prima facie mera legis et operum concio esse videtur, cum sit revera Evangelica, ac a lege, bonis operibus, et sacrificiis peccatorum ad solum Christum deducat. Oritur enim ex quaestione de bonis operibus, et quis sit
proximus, cui tu benefacere debeas ac velis. At ego contra tibi monstro illum unicum, verumque activum proximum, qui solus omnibus largissi me benefacere, eosque beare queat, et cupidissime velit. Sic quoque concio Christi Matth. 5 videtur mera legalis esse, et sane est aliquo usque: sed revera id agit ibi Dominus, ut exigendo perfectissimam iustitiam obedientiae, et legis austeritatem severitatemque declarando homines faciat desperare de lege, eiusque iustitia ac salute: et monstret se esse illum verum legis impletorem, apud quem sit illa longe exuberantissima iustitia, ad salutem modis
sacrificium, cuius illa omnia erant typi ac picturae, ablegat. Sed de hoc genere locutionum et praedicationis operum infra aliquid dicetur plenius.
8 Alias quoque urgentur et flagitantur bona opera, teste Augustino, et reprehenditur vitiositas hominis: ut et sciamus quid a Deo, ut id in nobis operetur, petere debeamus, et ad petendam perpetuam Spiritus sancti gubernationem, opemque excitemur, continuis gemitibus ac suspiriis illud Augustini ingeminantes: Det Deus quod iubet, et iubeat quod velit: sicque virtus Dei perpetuo sit in nostra imbecillitate efficax, illustreturque
enim daret Deus boni, si non esset propitius ac favens?
16 Cum Deus bona opera remunerat, sua in nobis dona coronat, teste Augustino, aliisque patribus. Quod observandum est, ne quis nobis nostrisque meritis id impie adscribat, quod gratuitae Dei misericordiae proprium est.
17 Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum, inquit Augustinus, et Scriptura saepe idem docet. Quae sententia tollit non tantum meritum, sed et omnem praesentiam necessitatemque bonorum operum ad
vesperi ex agro reverso, iamque lasso et esurienti, si sibi coenam ministret.
20 Bona opera sunt flos caducus et pannus menstruatus, atque adeo scybala seu reiectamenta, teste Isaia et Paulo. quare nunc non bonum, sed malum praemium merentur. Quod igitur ea Deus celebrat aut remunerat, id ex mera gratia et merito Christi facit.
21 Bona opera adeo personam non iustificant aut mundant, ut ipsamet plane sint immunda, indigeantque mundatione et imputatione per vel ob Christi meritum aut obedientiam, ut pro mundis purisque habeantur et acceptentur. Quid ergo tam impudenter
misericordia faceret: nequaquam diceret quisquam sanae mentis homo, inde sequi illum liberatum et adoptatum debere porro omnibus flagitiis incumbere: quin potius diceret, cavendum illi omni studio esse, ne in pristinam sortem recidat, et summa gratitudine suum liberatorem colendum: quanto magis id nos erga illum omnipotentem Deum ac patrem nostrum praestare convenit?
Quin potius sola Evangelii doctrina vera bona opera generat, non solum quia excitat ad gratitudinem, ut nolit amplius peccare, quodque tantum vere contritis ac credentibus salutem pollicetur, quae non possunt esse
non nostra Deo offert.
Vocem Thamim in Sacris verterunt alas perfectum, alias immaculatum. Beati immaculati, accipitur a multis de summa quadam virtutum aut bonorum operum perfectione, aut carentia prorsus omnis maculae vel reprehensionis, cum proprie significet integrum aut sincerum: id est, vere conversum, aut post contritionem vera fide confugientem ad Christum.
Sic charitas dicitur vinculum perfectionis, Coloss. 3. Unde Papistarum nimia charitatis praedicatio oritur, tanquam demum ea iustificet, ac perfectum reddat hominem, cum proprie sit eo loci in originali
contritionem vera fide confugientem ad Christum.
Sic charitas dicitur vinculum perfectionis, Coloss. 3. Unde Papistarum nimia charitatis praedicatio oritur, tanquam demum ea iustificet, ac perfectum reddat hominem, cum proprie sit eo loci in originali sermone vinculum integritatis: id est, Charitas non facile sinit fieri distractionem inter coniunctos aut colligatos ea, ut cum doctores Ecclesiae sese invicem diligant. Expendatur Metaphora Vinculi, et Hebraismus Integritatis.
Sic Custodire sermonem Psal. 119, et Iohan. 14, ac saepe alias non
Sic Christus dicit Iohan. 17, Apostolos sermonem Dei servasse: qui tamen saepe peccarunt. Est igitur magis Evangelicum dictum, quam ad bonorum operum meritum pertinens.
Mandare et mandatum saepe significat promissionem, ut Psal. 133, ibi Dominus mandavit benedictionem: id est, promisit, atque adeo dedit largitus ve est. Non ergo semper verbum legale, sed saepe etiam Evangelicum est.
Humilitas nonnunquam pro vilitate aut abiecta sorte, quin et pro afflictione et calamitoso statu ponitur: ut in Cantico divae Virginis, Respexit ad humilitatem ancillae
producat. Sic Deus Moysen iubet mare rubrum in duas partes scindere, cum ille nihil plus posset, quam sola virga aquam verberare. Deus igitur improprie illud ingens miraculum divisi maris adscribit illi pene ludicro operi Mosis. Sic Act. 22 Ananias dicit ad Paulum, Saul frater ablue peccata tua: id est, assentiare et patiare, ut ea Deus per baptismum ob sanguinem filii sui abluat. Sic illud Danielis accipiendum est, ubi pii doctores vocantur iustificatores, cum solius Dei ac filii eius sit iustificare peccatores. Sic Paulus semet patrem ac praeceptorem vocat Corinthiorum, cum proprie unus
est, ubi pii doctores vocantur iustificatores, cum solius Dei ac filii eius sit iustificare peccatores. Sic Paulus semet patrem ac praeceptorem vocat Corinthiorum, cum proprie unus sit pater noster in caelis. In hoc sensu accipiendum est, quod Christus dicit, Apostolos maiora facturos ipso: id est, se per illos, eorumque ministerium: quia Christi efficacia post passionem primum sese liberius et gloriosius exeruit, totum mundum subiugando, et nunc Antichristum expugnando. 1. Timoth. 1 Paulus duas causas commemorat, cur sit veniam consecutus persecutionis: quia insciens fecerit, et
Christi proprie convenit. Eodem modo et cap 43 dicit Deus, se daturum Aegyptios, Aethiopiam, et Sabeam in expiationem pro populo suo. Item, se traditurum populos pro anima Israelitarum, quasi illorum gentilium exitium sit satisfacturum pro peccatis et poena Israelitarum: cum tantum id velit dicere, se suis Israelitis benigne propter ipsorum Meschiam parsurum, iram autem suam et poenas in gentiles incredulos effusurum.
Sic et Abrahamus Diviti respondens, causam damnationis ipsius videtur affirmare, esse eius temporariam felicitatem: et contra, salutis Lazari ipsius
Non veni mittere pacem, sed gladium ac ignem. Veni namque separare, etc. Sic fides, verbum ac sacramenta dicuntur salvare nos: et credentes dicuntur etiam montes transferre, cum talia solus Deus faciat, fide tamen apprehensus et exoratus. Psalmo 119, Iudicia tua adiuvabunt me: id est, Tu ipse per et secundum verbum tuum. 1. Corinth. 7, Quid scis mulier, si servabis virum: id est, praebebis aliquam occasionem tanto bono, dum eum tum honesta vita, tum et piis colloquiis ad veram religionem pertrahis. Sic lex operatur iram non proprie ac per se, sed tantum per accidens.
verbum ac sacramenta dicuntur salvare nos: et credentes dicuntur etiam montes transferre, cum talia solus Deus faciat, fide tamen apprehensus et exoratus. Psalmo 119, Iudicia tua adiuvabunt me: id est, Tu ipse per et secundum verbum tuum. 1. Corinth. 7, Quid scis mulier, si servabis virum: id est, praebebis aliquam occasionem tanto bono, dum eum tum honesta vita, tum et piis colloquiis ad veram religionem pertrahis. Sic lex operatur iram non proprie ac per se, sed tantum per accidens. Ex hisce et aliis innumeris Scripturae exemplis liquido patet, saepissime aliquid nimiae laudis
exemplis liquido patet, saepissime aliquid nimiae laudis bonis operibus hominibusque adscribi, quod eis nequaquam convenit, nec adscribendum est, si exacte, vere ac proprie loquendum est.
Solet vero id praesertim fieri, cum Deus aliquid cum suis dilectis filiis agit, quibus saepe liberalissime suas laudes ac titulos communicat: ut cum Moysen Deum Pharaonis facit, seque etiam Israelitarum iudicio subiicit: in quibus rationibus ac locutionibus iterum atque iterum homini videndum est, ne
benefacere: aut, Discede a malo, et fac bonum, ubi tantum obiter ista attinguntur.
2 Memorabilis est illa aurea regula Thomae super Iacobum: Quod res tunc et per ea fieri dicuntur, cum patefiunt, et per quae patefiunt. Sic igitur dictum Iacobi, Ex operibus iustificamur, exponit: id est, Ex operibus aut per opera cognoscitur, nos iam antea iustificatos esse. Sic idem exponit illud Petri, Facite vocationem vestram certam.
3 Saepe opera celebrantur, non quod actu adsint, sed potentia: quia arbor, de qua plantanda, ex mala in bonam mutanda, et ad bonam condenda
et ad bonam condenda agitur, suo tempore fructus bonos proferet. Huc referri posset Regula Rofensis, Fides foeta bonis operibus ante partum iustificat: tametsi eam non plane approbem.
4 Non raro instrumentis tribuitur, quod agentis est. Sic saepe dicitur, Fides tua te salvum fecit: cum id sola Dei misericordia ac omnipotentia fide apprehensa efficiat. Sic et aliis bonis operibus aliquando magni quidem effectus ac salus ipsa adscribividetur. Hoc ad illam amplissimam Regulam, quam supra proposui, referri potest: quod saepe effectus non veris, aut saltem non primariis causis
Dei eam condonare, ac ex thesauro Christi per imputationem supplere possit. Innumeri enim infantes et alii sine confessione salvantur: ut dictum est.
9 Quidam conciliator lucis ac tenebrarum, nunc hac interpretatione Maiorismum excusare molitur, Bona opera sunt necessaria ad salutem: id est, sub poena amissionis aeternae salutis tenentur omnes bona opera facere, et mala vitare. Respondeo: Posterior sententia non aequivalet priori. Nam prior cum illis adiunctis sui authoris expositionibus, Impossibibile est quenquam sine bonis operibus servari. Nemo unquam sine bonis operibus
suos Apostolos sentire ac loqui docuit: Luc. 17.
20 Papistae volentes suis bonis operibus peccata sua expiare, prorsus perinde faciunt, ac si agricola deberet suo hero dietim de omnibus conductis bonis, fundis ac vinetis dependere urnam optimi vini, et modium puri tritici: nec tamen id longissimo tempore dependisset, quin potius contumeliosissime eum laesisset ac contempsisset: tandem aliquando velut poenitens herum adiret ac diceret, se in posterum velle se recte gerere, ac tum pro praeterito debito, tum et pro futuro quotidie unicam urnam diluti vini et impuri tritici
facere voluntatem patris, saepe tantum de bono conatu, ac studio obediendi accipi: non autem de perfectissima legis obedientia, qua coram Deo iustificemur ac salvemur, abunde. superius ostendi in verbo Facere. Quare videndum est, ne cum quoquo modo piorum studium pie vivendi celebrari audimus, nos id mox de iustitia operum meritoque aeternae salutis accipiamus.
25 Valde usitate accipitur per Metonymiam causa pro suo effectu, vocabula culpe pro vocabulis poenae, et vocabula meriti, aut operum, aut iustitiae pro suis praemiis: quinetiam simpliciter malum culpae pro malo poenae, et
operum, aut iustitiae pro suis praemiis: quinetiam simpliciter malum culpae pro malo poenae, et bonum meriti aut iustitiae pro bono praemii, etiamsi nec illud malum, nec hoc bonum alicui contingat ob aliquam praecedentem vel culpam vel meritum: ut Apocalyp. 14, Opera morientium sequentur illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum, sive malum: id est, praemia factorum. Sic Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech: id est, poena violentiae. Sic Propheta dicit, Peccata nostra sicut venti dissipaverunt nos: id est, poenae
meriti aut iustitiae pro bono praemii, etiamsi nec illud malum, nec hoc bonum alicui contingat ob aliquam praecedentem vel culpam vel meritum: ut Apocalyp. 14, Opera morientium sequentur illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum, sive malum: id est, praemia factorum. Sic Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech: id est, poena violentiae. Sic Propheta dicit, Peccata nostra sicut venti dissipaverunt nos: id est, poenae peccatorum. Sic sanguines saepissime pro poenis ob effusum sanguinem ponuntur: ut, Sanguis eius super
ob aliquam praecedentem vel culpam vel meritum: ut Apocalyp. 14, Opera morientium sequentur illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum, sive malum: id est, praemia factorum. Sic Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech: id est, poena violentiae. Sic Propheta dicit, Peccata nostra sicut venti dissipaverunt nos: id est, poenae peccatorum. Sic sanguines saepissime pro poenis ob effusum sanguinem ponuntur: ut, Sanguis eius super nos et super filios nostros: id est, poene pro effuso sanguine. Sic verbum
illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum, sive malum: id est, praemia factorum. Sic Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech: id est, poena violentiae. Sic Propheta dicit, Peccata nostra sicut venti dissipaverunt nos: id est, poenae peccatorum. Sic sanguines saepissime pro poenis ob effusum sanguinem ponuntur: ut, Sanguis eius super nos et super filios nostros: id est, poene pro effuso sanguine. Sic verbum
Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech: id est, poena violentiae. Sic Propheta dicit, Peccata nostra sicut venti dissipaverunt nos: id est, poenae peccatorum. Sic sanguines saepissime pro poenis ob effusum sanguinem ponuntur: ut, Sanguis eius super nos et super filios nostros: id est, poene pro effuso sanguine. Sic verbum
nostros: id est, poene pro effuso sanguine. Sic verbum
sensu proculdubio saepe vocabula bonorum iuvantium celebrantur vocibus operum aut meritorum, quae cum de gratuitis Dei beneficiis dicantur, pharisaici homines ea de nostris iustitiis aut meritis intelligunt. Atque secundum hunc Hebraismum recte dicitur Danielis quarto, peccata redimi eleemosyna: id est, poenas mitigari aut etiam tolli, de quibus ibi agitur, non autem de ipsa proprie iustificatione aut remissione peccatorum. Sic facere iudicium ac iustitiam significat benefacere, aut bonum praestare hominibus.
27 Illa quoque observatio non parvi momenti esti quod non raro
sanctitatem Deum esse propitium Meschiae, sed propter promissiones Davidi datas. Sic eadem locutio accipitur, Isaiae quinquagesimo quinto, Percutiam vobiscum foedus aeternum, misericordias
Davidis fideles: id est, certo praestabo promissiones de Meschia filio Davidis, ipsi datas aut factas. Sic saepe propter Abrahamum aut Isaacum dicit Deus se aliquid boni Iudaeis facturum, quod alibi exponit cum dicit, eum recordatum esse foederis, iuramenti ac promissionum patribus factarum. Sic Abrahamus dicitur
praestantiam, sed suam ingentem misericordiam. Quare furor ac plane extrema impietas est, Christum de sede propitiatorii deiicere, ut ibi nostra sordida opera, quae sunt ut pannus menstruatae immunda, collocemus.
29 Saepe celebratur dilectio Dei in piis, eique salus nostra tribuitur, id Pharisaici seductores mox nostrae dilectioni erga Deum tribuunt. At Ioannes eos redarguit dicens: In hoc est charitas, non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexerit nos, etc. Sic et Christus idem operariorum sophisma redarguit dicens, se prius elegisse ac dilexisse nos, non
Eodem sensu dicitur Meschias venturus armatus iustitia, Is. 11 et 59, ac saepe alias.
Non raro quoque iustitia aliquorum simpliciter indicat beneficia, quae eis contingunt aut fiunt: ut Isa. 54. Haec est haereditas servorum Domini, et iustitia eorum a me, dicit Dominus. id est: Gratuita beneficia ac defensiones, quas prius indicaverat. Sic Is. 48. Erit iustitia tua sicut gurgites maris.
Iustitiam suam aliquando testatur David coram Deo, ut Psalm. 7, Iudica me Deus secundum iustitiam meam: et Psal. 18, Retribuet mihi Deus secundum
qualitatibus iustum esse.
32 Sic verbum indicare et Iudicium, non raro significat gratuitam liberationem, ut in prima parte in hoc verbo ostendi: ut cum Davidi indicatur, quod Deus eum liberaverit, hoc verbo, Deust e iudicavit. Sic saepe, Iudica me Deus, iudicare pauperem et pupillum: id est, liberare, vindicare, tueri.
33 Eodem modo etiam vox Sanctus, non Papistice aut Ethnice accipitur, de eo qui prorsus inculpatus est: sed de eo qui sanguine Christi est sanctificatus aut iustificatus, seu cui Christus est factus sanctificatio et iustitia. Hoc modo saepe Paulus
iustitia, et porro alia de inchoata renovatione, de qua re etiam in Ratisponensi disputatione anno 1541, prolixius actum est.
Huius vero erroris reliquiae adhuc aliquae superesse nobis videntur, magis forte in verbis quam in re, ut quod in locis dicitur, peccati originalis formali: id est, reatum sublatum esse, materiale remanere. Quod intelligendum est non de quadam quasi habituali aut veluti inhaerente abolitione formalis aut reatus, quasi ita in baptismo reatus peccati sit sublatus, ut remanens peccatum non sit vere peccatum, non offendat Deum, non accersat nobis iram Dei,
peccatum, non offendat Deum, non accersat nobis iram Dei, non sit perpetuo deprecandum per Christum: sed quod in baptismo nobis omnis praeteritus reatus est abolitus, quodque nobis ius ac promissio data ibi est, de quotidiana eius formalis aut reatus abolitione, dum quotidiana deprecatione petimus id nobis propter Christum condonari et aboleri, ac veluti ablui sanguine Christi. Iure igitur ac promissione de futuro, non actu ac opere ipso abolitum est, ut scilicet quoties petierimus, praeteriti temporis peccati reatus aboleatur. Tale quid est quod quaedam versio habet, Rom. 8, Nihil est
cum rerum ipsarum sit maxima cognatio.
¶ Quod bona opera (sicut D. August. lib. de Fide et operibus pronunciat) sequantur demum iustificatum, non praecedant iustificandum: falsoque dicatur, quod fides nunquam sit sine bonis operibus, si de actu, non de potentia sola praesentiae eorum id dictum intelligas, praesertim in prima iustificatione, non ista quotidiana perpetuave peccatorum condonatione: ex sequentibus liquet.
1 Bona opera sunt fructus bonae arboris. Facite igitur prius arborem bonam, ut Christus toties praecipit: id est, iustificetur et renovetur prius
non de potentia sola praesentiae eorum id dictum intelligas, praesertim in prima iustificatione, non ista quotidiana perpetuave peccatorum condonatione: ex sequentibus liquet.
1 Bona opera sunt fructus bonae arboris. Facite igitur prius arborem bonam, ut Christus toties praecipit: id est, iustificetur et renovetur prius homo, tum demum bonos, et Deo acceptos fructus proferet: quia spinae non ferunt uvas, nec tribuli ficus.
2 Quia Christus ita in suis concionibus semper disservit, ut primum contritionem, postea fidem, tertio iustificationem, quarto demum
perpendicula seu
quam ex multis aliis locis. Hîc enim cum vaccas et capras in civitatibus habeant, reverso ex pascuis toto grege, sponte sua quaeque suorum herorum domos, nemine monstrante, repetunt, etiam in frequentioribus et amplioribus civitatibus, ubi homines aliquando viarum labyrinthis decipiuntur: alibi id moris non est. Equus et mulus sunt ferociora iumenta, quare frenis et stimulis ea domari et regi necesse est, ut obediant hominibus: sic Deus quoque suos contemptores solet non raro tristi cruce, et etiam atrocioribus poenis frangere ac domare, ut tandem humiliati, discant iustificationes Dei.
noticiam, sed etiam motus eam noticiam naturaliter sequi solitos denotare: ut, Cognoscere et videre, pro curare: credere, pro fidere: quia si cui promittenti opem credimus, mox etiam plerunque fidimus: audire, pro intelligere et obedire. Christus iustitia sui iustificabit multos, Isaiae 53. id est, vera fiducia, quia noticia boni nostri necessario parit aliquam fiduciam. Sic iudicare, pro sententiam ferre, et tum punire sontes, tum liberare insontes. Sic quoque monstravi, verba et nomina affectuum, amare, odisse ira, et alia, non raro etiam sequentes motus et actiones denotare: ut in
Dei respiciunt ad illas horrendas tempestates, quae in illis locis accidere solent: quae multo rariores ac ignotiores sunt in Septentrionalibus partibus.
Pluvia aestate ferme per integros tres menses, teste Hieronymo, nulla ibi est: sed tantum quam vocant, matutina et serotina, id est cadens tempore sementis seu in autumno, et cum iam germinant spicae, seu vere. sic et in Cypro accidit. Quin et in Italia rariores sunt pluviae media aestate. Ratio est, quia ingens aestus absumit vapores, unde nubes creari queunt. Ideo Sam. cap. 12, lib. 1, veluti grande
aut etiam minans, cum leone rugiente confertur. Sic et diabolus quaerens atrociter hominum perniciem, 1. Pet. 5.
Fuerunt in illis regionibus viperae venenatissimae, unde Christus et Baptista, Iudaeos gloriantes se esse sanctum ac benedictum semen Abrahae, vocat progeniem viperarum: id est, pessimae ac perditissimae naturae homines, sicut et filios diaboli, indicantes ipsam imaginem diaboli, aut ceu alludentes ad dictum Gen. 3, Semen serpentis pugnabit cum semine mulieris. Revera autem talia dicta originalem malitiam inde ex utero materno allatam significant: sicut viperae
clerus, quasi praecipua portio aut possessio Domini ex toto genere humano. Quare et Petrus inquit, Non dominantes in clero. Quod primum de toto Dei populo dictum, nunc isti spirituales, si diis placet, ad se solos rapuerunt.
Quod ad ingenium naturamque eorum attinet, id sane pravum fuit, sicut et omnium hominum est. Scriptura eis passim obiicit, quod sint dura ceruice, et quod semper Deo ac veris doctoribus restiterint, sicut et Stephanus eis coram Act. 7 obiicit: quemadmodum et Ieremias dicit, omnes gentes esse incircumcisas in externa carne, sed Israelitas
Hac metaphora et Christus ipse in deprecanda sua cruce ac passione apud patrem, usus est: ubi etiam illud verbum Transire convivale quid sonat, quasi si sedentibus in ordine convivis, cum alicui imbecilliori parcitur, et poculum ordine progrediens, pertranseat ante eum ad sequentem, ne ille id in manus accipere et exhaurire praeter vires ac voluntatem suam cogatur.
Variae etiam metaphorae sumuntur ab ebriosis ac ebrietate et vomitu aliisque accidentibus: quae alias vertiginem falsae doctrinae notant, Isa. 28. 29. Oseae 4, et in Apoc. alias miserandam animi
et etiam tabernacula in locis amoenis ac salubribus tendere. Soliti quoque sunt non raro tantum suis vestimentis noctu se tegere, eoque etiam superiorem vestitum plerunque longum habuerunt: sicut etiamnum Turcae, Hungari et alii, et olim Germani. Unde illud, Extende oram vestimenti tui supra me: id est, Patiare me sub eodem tegmine tecum iacêre.
Tabernaculorum forma, ob rei militaris usum promiscuum omnibus gentibus est nota: verum quia illi multum tentoriis etiam in pace usi sunt, inde fuerunt innumerae locutiones a cortinis, funibus, paxillis, malleo et clavo tentorii.
mortiferas, etc. Arcus etiam impiorum, sunt malae machinationes contra bonos, Psal. 10. 37. Arcus et gladius saepe pro omni vi bellica per Synecdochen: ut, Non in arcu meo sperabo. Psal. 44. Arcus eorum confringetur. Hi in curribus, et hi in equis, id est freti humana potentia, nos autem in nomine Domini. Sic et lancea saepe usurpatur: hinc conflare lanceas in falces, et gladios in ligones tempore Meschiae: item, exurere currus, frangere arcum, et conscindere hastas, est compescere bella, Psal. 46.
Abscondere se iubet
soliti sint se invicem salutare, unde apud Paulum talis osculimentio fit: et in veteri Ecclesia fuit mos osculandi sese invicem in templo. Osculo soliti sunt etiam subditi se dominis ac regibus obstringere. Inde illa peccatrix osculabatur pedes Domini. et Psalmus secundus dicit: Osculamini filium: id est, subiicite vos ei, ac obstringite et servite.
Laxos sinus soliti sunt habere, ac in eis aliquid gestare: inde mensuram alicui in sinum effundi, in sinu ignem portare. In sinu etiam ociosi, et etiam frigentes manus abdebant: unde Salomon, Abscondit piger manum in sinum,
veterem morem recumbendi in sumendo cibo, eum autem exposui in prima parte in voce Sinus.
In utribus portare vinum et aquam, aliosque liquores, usitatum fuit: inde eorum mentio in veteri ac novo Testamento. Posuerunt autem mustum in utres novos, quia ob flatuositatem oportuit id contineri valido vase: nec utres sua cruditate obfuerunt, aut infecerunt mustum reiicientem potius, quam attrahentem externas affectiones sua exhalatione. Contra vetus vinum non requirit forte vas, et facilius a vase afficitur. Quare in utres veteres posuerunt vinum vetus. Vult autem Dominus
infarciunt.
Matth. 19 dicitur, Christus ex Galilaea profectus est in Iudaeam, traiecto Iordane. Hoc posset ignaro situs errorem obiicere, quasi Galilaea non sit in eodem latere Iordanis, in quo Iudaea: at pictura situs docet, Iordanem tendere a Galilaea ad Iudaeam, eoque posse id iter confici, vel vitato penitus Iordane, vel etiam bis traiecto, ita ut semel prope Galilaeam traiicias, secundo prope Iudaeam.
Matth. 4 citantur ex Isa. 8 haec verba: Terra Zabulon, et terra Nephtalim, via maris ultra Iordanem, Galilaea gentium. Hîc dubitant, quomodo dicatur
sermonis Romanorum Venetiam nominent Galliam cisalpinam, cum eis sit transalpina. Sic igitur sacri scriptores alias sui rationem habent, alias eorum, de quibus scribunt.
Isaiae 14 accusatur rex Assyrius, quod dixerit se velle ascendere in montem testimonii, et in lateribus Aquilonis: id nimirum de colle dicitur, in quo templum erat, quo ille se iactabat capta Ierosolyma conscensurum esse. Nam is collis Ierosolymae ad Aquilonem est: sed frustratus sua spe prius in infernum praecipitatus est. Sic nimirum crebro accidit persecutoribus, ut dum semper plus ultra in oprimendis piis
in descriptione temporis, resurrectionis Domini, cum Matthaeus dicit, Mariam venisse in extremo sabbati, cum iam illucesceret in primam diem sabbati, aut hebdomadae. Describit enim matutinum tempus, cum prius sabbatum desinere, et novi primae diei diluculum lucescere inciperet. Dicitur enim id ratione Romanae consuetudinis, qui ab ortu solis usque in alterum ortum, diem terminabant. Qui vero hoc secundum Hebraicam consuetudinem intelligunt, de vespertino tempore ultimi sabbati, non possunt hunc Evangelistam cum aliis bene concordare, praeterquam
Ezech. 8, non male exponunt aliqui de planctu Adonidis, sicut etiam vulgata convertit.
Sic et Balaami prophetia ex historiis gentilium rectius intelligitur, quae coniungit adventum Christi cum Romanorum adventu: et quidem dicit, Romanos classe venientes primum afflicturos Assur: id est, Syros, inter quos primum Antiochum Magnum, quod Scipio Asiaticus facere coepit: postea afflicturos Eber, id est Hebraeos.
Paulus dicit se civem Romanum esse natum: in quo dubio explicando, quomodo civis fuerit, sudant multum Graeca scholia. At historiae Romanae indicant, eam
Balaami prophetia ex historiis gentilium rectius intelligitur, quae coniungit adventum Christi cum Romanorum adventu: et quidem dicit, Romanos classe venientes primum afflicturos Assur: id est, Syros, inter quos primum Antiochum Magnum, quod Scipio Asiaticus facere coepit: postea afflicturos Eber, id est Hebraeos.
Paulus dicit se civem Romanum esse natum: in quo dubio explicando, quomodo civis fuerit, sudant multum Graeca scholia. At historiae Romanae indicant, eam urbem iure civitatis Romanae ab Antonio donatam esse. Appianus Alexandrinus dicit illam eam fecisse liberam, et a
futura auxilia expectabat. Hostes urbem, quam propter moenium altitudinem expugnare nequibant, obsedêre. Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis, quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res et obsidionem tolerandam necessariae regis cura ad id antea impense supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset per summum otium obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Hinc rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium
erat, muri partem ingressi, Arbacem regia stola indutum, regem appellarunt, omnium sibi rerum potestate permissa.
Ieremias 51 dicit de captivitate Babylonis: Arefaciam mare eius, et exiccabo fontem ipsius. quod interpretes varie torquent. Sed ex historiis profanis facile intelligitur, id dici de averso Euphrate, per cuius alueum Cyrus cum exercitu intravit. Idem significant verba, Stagnum aut carecta exusta sunt. Hinc etiam liquido apparet, cur Ieremias librum suum bene colligatum munitumque apppenso lapide in Euphratem abiici iusserit: nempe, ut exiccato flumine reperiretur, et
potuerit.
Talia sunt plurima Scripturae loca, quae commodissime ex gentilium historiis ac scriptoribus cognoscuntur: cuiusmodi etiam est tota descriptio Palaestinae circumstantiarumque regionum et Chaldaeae et Aegypti, quae non inutiliter ex Strabone aliisque cognoscuntur. Quo vero id magis credatur, adscribam unicum Strabonis locum de Iericho et lacu Sodomitico. Ierichus est campus a montana quadam cirumdatus, quae in theatri speciem ad ipsum declinat. Hoc in loco est palmetum, cui immixta est etiam alia materies domestica, et ferax palmis abundans, spacio stadiorum centum,
in summo autem incuruatus montis speciem praebet, favillae multum emittit, fumosus et aspectu ater: aeri et argento, et nitidis actersis omnibus rubiginem inducit usque ad aurum. Unde cum vasa situm contrahunt, iam accolae intelligunt, bituminis ereptionem incipere, ac sese arundineis ratibus ad id inquirendum accingunt. Bitumen est terrae gleba, quae a calore liquefacta, efflatur atque diffunditur, rursumque in glaciem fortissimam ab aqua frigida immutatur, qualis est lacuum aqua, unde et sectione et incisione opus est. Id postea in summo fluitat, propter eam naturam quam diximus,
bituminis ereptionem incipere, ac sese arundineis ratibus ad id inquirendum accingunt. Bitumen est terrae gleba, quae a calore liquefacta, efflatur atque diffunditur, rursumque in glaciem fortissimam ab aqua frigida immutatur, qualis est lacuum aqua, unde et sectione et incisione opus est. Id postea in summo fluitat, propter eam naturam quam diximus, ingredientem nec innatare, nec immergi posse, sed attolli: ratibus autem adnavigantes, quantum quisque vult, referunt. ac de Bitumine quidem haec diximus. Posidonius dicit, quod cum accolae magici homines sint, incantationes quasdam
sed tres animae potentias, intellectum, voluntatem ac memoriam, tribus personis correspondentes.
Sic porro minatur et praedicit Deus homini transgredienti mandatum, quod morte morietur: quae mors triplex est, iniustitiae, poenae, ac virium libertatisque agendi. Hanc tertiam mortem, id est, carentiam virium et libertatis, etiam aliis vocibus exprimit Moses: ut cum dicit, cor esse pravum ac perversum inde ab infantia, Gen. 6 et 8. cum ait, Adamum exutum imagine Dei, liberos procreasse ad suam, non Dei imaginem, Gen. 5. cum affirmat, habere cor non intelligens, Deut. 29 et
contra vero ipsum semen benedictum sumit in se maledictionem legis, et peccata mundi, testibus Baptista et Paulo. Hinc igitur sunt tot phrases veteris ac novi Testamenti. Hinc etiam Ioannes dicit, filium Dei venisse ut destruat opera diaboli.
Deus nudum Adamum induit pelle ovis, id est, agni Dei: quod proculdubio significavit nos nudos et carentes gloria Dei, sine omnibus operibus iustificari. Ex illa igitur prima nuditate et induitione velleris ovilli, sumpsit Paulus illas suas locutiones, induere Christum, induere novum hominem: Superinduemur, si modo non nudi
in abusum deductas explicaverunt, in pristinum nitorem verumque usum reduxerunt: ut cum pontificii vocem sacram Concupiscentiae intelligunt tantum de inferioribus affectibus praesertim de rebus venereis, eoque peccatum originale tantum ferme ad corpus et ignobiliores potentias restrinxerunt, cum id vel maxime in rationali anima regnet: vel cum reliquias peccati in piis, quae
Rom. 6 et 7, peccatum vocantur, non vere peccatum esse, ut concilium Tridentinum decreto negat: vel cum ex voce Mysterii
Hac ratione, si quis plerasque maioris momenti voces ac phrases Theologicas sacrarum Literarum, et postea Ecclesiae scriptorumque inter sese conferret, valde utilem operam navaret, tum in illustrandis rebus amplissimis ac difficillimis, tum etiam in redarguendis erroribus pontificiorum. Verum id nunc vel temporis brevitas, vel exhausti laboris magnitudo, vel defatigatae vires, atque adeo etiam instituti ratio, et denique huius conatus difficultas non admisit. Quare illud opus vel in alios homines, vel in aliud tempus nunc reiicimus.
Ad illustrationem quoque sacrarum
orationis, tum etiam singulas voces ac phrases sacrarum Literarum cum profanis scriptoribus conferret. Valde enim multa similia Sacris, praesertim in vetustioribus Graecis, ut Homero, Pindaro, Herodoto, et etiam tragicis reperiret. Aliquid interdum breviter per occasionem, hactenus indicavi: sed id nimium tenue ac breve fuit. Sed haec opera maiorem quandam eruditionem et accuratiorem lectionem ac observationem Graecorum scriptorum flagitaret, quam mea hactenus fuit, aut forte etiam in posterum esse poterit. Tale forte est, quod Homerus perinde vocat foedera victimas, et ea quae ad
aut studio accommodandi se ad intellectum rudium suive temporis hominum; quibus Biblicae loquutiones nimium peregrinae obscuraeque sunt, Ecclesia novis vocibus sit usa, quae tamen in sacris Literis fundamentum habent, et propter maiorem evidentiam usurpantur: ut vocabulum Hypostasis (tametsi id in hoc ipso usu Hebraeorum legatur) persona
perfectius et limatius. Neque enim scio, quod bona aliorum venia dixerim, quenquam aliquid integri ac explicati de hac re hactenus conscripsisse.
Velamen Mosis, est quaedam obscuritas legis, ut eius primarius, verus ac genuinus sensus aut scopus non plene aut perspicue perspici possit. Id vero duplex est, teste Paulo. Nam non solum ipse Moses sibi imponebat velamen, agens cum populo Exod. 34, sed etiam erat, et est adhuc velamem supra omnia non renatorum corda, quae nullo modo illum verum ac nativum fulgorem legis ac voluntatis Dei percipere, aut saltem ferre possunt: sed
ansam parere videntur.
Sed dicam iam de singulis legis partibus. Ipsum ius iudiciale ac politia ita ordinatur ac proponitur in Mose, tanquam verus ac per se Deo acceptus cultus, et tanquam (quod ad se attinet, sique non peccarent Israelitae) perpetuo sit mansurus. Non indicatur clare id quod est in ea re primarium: eam videlicet totam politiae formationem esse tantum veluti nidum verae Ecclesiae ac religionis, ad certum tempus potissimum in hunc usum fabricatum, ut esset certum domicilium Meschiae, eiusque maiorum: ac liquido sciri posset, ubi ille sit natus, ex quibus
Deo: sicut Epistola ad Hebr. eas exponit ac declarat perspicue et luculenter.
Tum porro natura est prona ac praeceps in externos lusus aut gesticulationes ac ceremonias, illisque mirifice capitur, ac putat Deum quoque ipsum illis theatricis pompis ultra omnem modum delectari. Testatur id Papatus et omnium gentium religiones, praeter Israelitas. Quare Iudaei ita in suis ceremoniis, circumcisione et aliis pompis haerebant, seque per eas iustificari somniabant, ut interim etiam ipsius moralis legis obliviscerentur, frustra Prophetis contra illam ceremoniarum et sacrificiorum
semen Abrahae et circumcisionem, et contra Prophetas, Christum et Apostolos, eorumque minas, tanquam invictum scutum confidenter opponebant.
Templo etiam suo somniabant ita Deum esse addictum, aut inclusum, ac tantopere illo aedificio delectari, ut plane fieri nulla ratione posset, ut id deserere, id destrui, aut alibi locum cultus sibi deligere vellet. Clamabant igitur furenter contra Prophetas: Templum Domini, templum Domini.
Denique totam terram Iudaeam opinabantur ita Deo gratam ac electam esse, ut nusquam alibi in orbe terrarum habitare, exaudiri, aut se coli
et circumcisionem, et contra Prophetas, Christum et Apostolos, eorumque minas, tanquam invictum scutum confidenter opponebant.
Templo etiam suo somniabant ita Deum esse addictum, aut inclusum, ac tantopere illo aedificio delectari, ut plane fieri nulla ratione posset, ut id deserere, id destrui, aut alibi locum cultus sibi deligere vellet. Clamabant igitur furenter contra Prophetas: Templum Domini, templum Domini.
Denique totam terram Iudaeam opinabantur ita Deo gratam ac electam esse, ut nusquam alibi in orbe terrarum habitare, exaudiri, aut se coli unquam vellet.
instar, placere: iactantes, Omnia haec feci, non sum sicut caeteri.
Sermo quoque eius talis est, ut qui videatur proponere legem possibilem, quae et possit ab homine praestari: et praestita, iustitiam ac vitam suis observatoribus communicare. Docet enim quid sit faciendum: inculcat id, et diligenter observare iubet quid dicatur. Monet item, ut etiam reipsa id faciamus: iubet, hortatur, minatur, promittit: perinde prorsus omnia agens, ac si indubitanter per eam iustificari ac salvari possemus. Clamare, repetere ac inculcare non desinit: Si vis in vitam ingredi, serva mandata:
Sermo quoque eius talis est, ut qui videatur proponere legem possibilem, quae et possit ab homine praestari: et praestita, iustitiam ac vitam suis observatoribus communicare. Docet enim quid sit faciendum: inculcat id, et diligenter observare iubet quid dicatur. Monet item, ut etiam reipsa id faciamus: iubet, hortatur, minatur, promittit: perinde prorsus omnia agens, ac si indubitanter per eam iustificari ac salvari possemus. Clamare, repetere ac inculcare non desinit: Si vis in vitam ingredi, serva mandata: Hoc fac et vives: Qui fecerit ea, vivet in eis: Maledictus qui non
ac non tantum externa hominis feriat et vulneret, sed etiam interna: atque adeo illum ipsum nequam veterem Adamum, in imis latebris cordis humani latitantem, apprehendat, confodiat ac iugulet.
Amplificatio praeceptorum.
Facit autem ille id hac circiter methodo aut sententiarum ordine (de quo et in disputatione de Iustificatione) intimam Mosis mentem clarius evolvens. Primum addit amplificationem aut explicationem thesium Decalogi, qua ostendit, tum quam late pateant istae tam breves synecdochae praeceptorum, tum et quam perfectam
Ubi iam alia doctrina ad eum accedit, eique tantorum malorum vera ac praesentia remedia commonstrat. Sic igitur divus Paulus Decalogum exponit, primum dicendo: Dilige Deum. 2: Dilige autem perfecte ac ex toto corde. 3: Dilige in hac aut illa re, ut eius gloriam vitae tuae praeferas. 4: Verum tu id non facies, sed contrarium potius. 5: Causa est, quia non potes, quippe qui totus sis prorsus corruptus ac perditus. 6: Corruptio autem ista tua venit ex primi hominis lapsu, propagata per procreationem. 7: Lex vero monstrat tibi non viam iustitiae ac vitae, sicut tu errans somniabas, sed tuam
idque non parum obscuritatis in se habeant, quo minus illa tanta maiestas ac splendor divinae lucis, qui in ea vere est in clusus, perspici possit. Verum quia non satis est ipsum obiectum esse lucidum, et ita detectum, ac in edito expositum, ut sit omnibus conspicuum: oportet etiam ipsos oculos id perspecturos, sanos et idoneos esse, aut fieri. Si enim in rebus communis externaeque istius vitae quidam recte dixit, nostros oculos ad veritatem, tanquam noctuarum ad meridianam lucem caligare: multo profecto magis id in rebus divinis, nobis corruptissimis hominibus optimo iure tribuendum
ac in edito expositum, ut sit omnibus conspicuum: oportet etiam ipsos oculos id perspecturos, sanos et idoneos esse, aut fieri. Si enim in rebus communis externaeque istius vitae quidam recte dixit, nostros oculos ad veritatem, tanquam noctuarum ad meridianam lucem caligare: multo profecto magis id in rebus divinis, nobis corruptissimis hominibus optimo iure tribuendum fuerit.
Dicamus igitur iam de alterius velaminis detractione, quod oculis cordique nostro inhaerere Paulus affirmat. Prius tamen aliqua de illo ipso interno velamine dicturi sumus. Quale porro et quantum sit hoc
τὸ γνῶθε σεαυτὸν
11716. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1113 | Paragraph | SubSect | Section] iustitiam ac vitam. 2 Collatio promissionum expiationis benedicti seminis in Genesi, et harum brutarum victimarum expiationumque necessario illos eo deduxit, ut illius quidem sacrificium in summa seu efficienti causa expiationis ponerent, haec autem Levitica, in ministeriali: id est, in causa instrumentali, per quam expiatio haec hominibus indicetur, distribuatur et applicetur. Huc facit, quod Paulus dicit, legem non abolevisse promissionem. 3 Magnitudo peccati, et irae Dei, per legem et quotidianas poenas monstrata, praestantia item hominis vel in aeternum
11717. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1113 | Paragraph | SubSect | Section] peccati, et irae Dei, per legem et quotidianas poenas monstrata, praestantia item hominis vel in aeternum puniendi, vel sufficienti antilytro aut precio redimendi, et contra tenuitas aut vilitas harum brutarum victimarum et sacrificiorum eos potuit monere, quod res tam leves tantum opus efficere, id est peccatum et iram Dei, poenasque aeternas tollere, ac rem longe preciosissimam, nempe totum genus humanum redimere nequaquam possint: praesertim cum ex lege scirent debita, consecrata, votiva et rea Deo semper nobiliori precio aut
11718. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1114 | Paragraph | SubSect | Section] etiam Deus docet Deut. 5, eos non bene legis verum sensum accipere, et frustra inde vitam ac iustitiam expectare. Cum enim ibi populus magnifice polliticus fuisset obedientiam, respondit Deus Mosi: eos quidem recte facere, quod obedientiam pollicerentur: sed ignorare quid promittant, quam id sit supra eorum vires, et quod eis desit ipsum bonum cor, unde initium omnis bonae obedientiae profluere deberet. Ideo inquit: Quis dabit eis tale cor, ut mihi perpetuo obediant? etc. Sic et Moses Deuter. 29, negat eos habere oculos videntes, aures audientes, et cor intelligens
11719. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1115 | Paragraph | SubSect | Section] est. Sic igitur et veteres intellexerunt, apud Deum, non in sacrificiis esse quaerendam iustitiam ac vitam: quia ibi fuerit verus persolutor sacerdos et tabernaculum, quin in se totius humani generis debitum transtulerit. 15 Moses suo quoque velamine, et quod accedens ad Deum semper id deponebat, satis potuit vigilantiores monere, non illa temere aut quasi per iocum aut ocium a Deo et Mose agi: sed indicare illum communem intellectum, cognitionemve legis, quam vulgus a velato aut larvato praeceptore tunc percipiebat, non esse illum verum ac primarium sensum legis, quem Deus ab
11720. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1115 | Paragraph | SubSect | Section] benedicti seminis, quam in omnibus etiam summis patriarchis, cupientibus videre diem Christi, Israelitae animadverterunt, quaeque etiam vulgo valde iactata est: facile potuit eos docere, ab illo demum vera bona et veram liberationem a summis malis expectandam esse. Nam si vera bona spiritualiaque, id est, iustitiam et vitam ex sacrificiis suis habere quivissent, quid amplius tantopere ac cum tantis suspiriis sancti illi patres desiderare potuissent, praesertim cum saepe eorum res externae, ac commoda valde florerent? Quid vere pius homo praeter ipsius favorem, iustitiam ac vitam expeteret?
11721. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1116 | Paragraph | SubSect | Section] aut cultibus, quos posteri, praesertim Moses, adiecerant. Hinc est in novo Testamento illud perpetuum certamen de paternitate Abrahae, et promissionum eius haereditate: quam Iudaei ad carnales et circumcisos Abrahami filios: contra autem Christus et Apostoli tantum ad spirituales, id est, qui fide eum repraesentarent aut imitarentur, trahebant. Christus porro etiam altius rem tractans, et clarius pronuncians de hac quaestione Ioan. 8 dicit, non tantum (ut ita dicam) de filialitate Abrahae, sed etiam de paternitate litem esse: id est, considerandum esse non
11722. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1116 | Paragraph | SubSect | Section] et Apostoli tantum ad spirituales, id est, qui fide eum repraesentarent aut imitarentur, trahebant. Christus porro etiam altius rem tractans, et clarius pronuncians de hac quaestione Ioan. 8 dicit, non tantum (ut ita dicam) de filialitate Abrahae, sed etiam de paternitate litem esse: id est, considerandum esse non solum, quis sit germanus Abrahae filius: sed etiam, unde ipsemet Abrahamus hanc spiritualem paternitatem, iustitiam et vitam hauserit, seu quis sit eius in hoc genere pater, et cuius merito ille pater gentium sit constitutus. Nan illum ipsum patrem primarium (quem
11723. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1116 | Paragraph | SubSect | Section] et cuius merito ille pater gentium sit constitutus. Nan illum ipsum patrem primarium (quem illi tantopere iactitent, quasi eius filialitate essent beati) non per semetipsum iustitiam et vitam, totumque illud ius paternitatis et benedictionis acquisivisse, quod haeredibus suis relinqueret: sed id illum ex sua carne et sanguine hausisse, quam valde famelicus videre et habere cupierit, atque tandem (ut ita loquar) avide voraverit: idemque et ipsos facere oportere, aut in peccatis suis aeterno exitio perituros. Ursit ergo Christus Iudaeos, ne eo nomine adeo contra se fontem
11724. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1117 | Paragraph | SubSect | Section] mysteriorum veritatem et illustrationem potissimum ex sacris Literis petendam esse: nam alia plena erroris ac tenebrarum sunt. Prima ergo et difficillima quaestio est: cum Deus nomen Iehova assumpserit, tanquam proprium, idque tantopere ubique urgeat in sacris Literis, quare aut quo sensu tandem id sibi vendicarit, seu quorsum eius etymon respicere voluerit. Aliquid enim omnino significare, et ad aliquam quasi proprietatem, naturam, aut singulare mysterium Dei applicatum et quasi conformatum esse, nemini dubium est. Et possunt huius rei rationes non paucae afferri. Nam cum
11725. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1118 | Paragraph | SubSect | Section] Abrahami, Isaaci et Iacobi, Deus fuit, misit me ad vos. In hoc igitur tam grandi maximarum rerum principio ac conatu, et tam gravi quaestione, Deus multis verbis respondet, dicens: Ero quod Ero. Sic dices filiis Israel, Ero misit me ad vos. Ubi tribus vicibus repetit verbum Ero, et id sibi tanquam proprium nomen imponit. Estque dignissimum observatu, quod primum pollicetur, Fore id quod fieri debuit: et inde, seu ab eo quod omnino aliquod eximium ac singulare Erit, ac fieri volebat suo tempore, sibi nomen novum proprium eximiumque assumit. Hinc igitur a futuro aliquo exitu
11726. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1118 | Paragraph | SubSect | Section] rerum principio ac conatu, et tam gravi quaestione, Deus multis verbis respondet, dicens: Ero quod Ero. Sic dices filiis Israel, Ero misit me ad vos. Ubi tribus vicibus repetit verbum Ero, et id sibi tanquam proprium nomen imponit. Estque dignissimum observatu, quod primum pollicetur, Fore id quod fieri debuit: et inde, seu ab eo quod omnino aliquod eximium ac singulare Erit, ac fieri volebat suo tempore, sibi nomen novum proprium eximiumque assumit. Hinc igitur a futuro aliquo exitu imponit sibi nomen Ero, et idipsum tanquam verum ac proprium suum nomen iubet populo Israelitico
11727. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1118 | Paragraph | SubSect | Section] proprium suum nomen iubet populo Israelitico indicare, tanquam novum perpetuumque memoriale in omnes generationes. Statim vero quarto loco repetens Deus, et clarius pleniusque responsum et mandatum Mosi tradens, inquit: Et dixit adhuc Deus ad Mosen: Sic dices ad filios Israel: Iehova (id est, Erit) Deus patrum vestrorum, Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob, misit me ad vos. Hoc est nomen meum in seculum, et haec est memoria mei in generationem et generationem. Hinc clare videmus, quod Deus mutat illud suum ter repetitum et inculcatum nomen Ero
11728. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1118 | Paragraph | SubSect | Section] Alioqui totus sermo fieret incertus, si modo hoc, modo aliud aliquid affirmaret. Quod nec nomini quidem honesto, nedum viventi Deo convenit. Quare sicut interrogatus de nomine proprio ter repetens sese vocat Ero, Ero, Ero: ita mox de se in tertia persona Erit, pronunciari iussit, id esse suum nomen. Quarto, admodum est etiam omni sermoni et loquendi rationi usitatum, congruum, atque adeo et plane quasi necessarium, ut postquam aliquis coram cum aliquo mediatore aut internuncio agens, eique ad tertium aliquem mandata tradens aliquoties in prima persona repetiit,
11729. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] ac iubeat illi in tertia persona renunciare: Is cuius nomine tecum ago, Faciet, dicet, praestabit hoc, etc. Sic igitur et Deus cum Mose loquens, de suo nomine, et de eo quod futurus erat, agit, ut id prius in prima persona, mox denique et in tertia persona efferat, et primum dicat Ero, Ero: sed ubi tandem iubet Mosen de se ad populum, tanquam de tertia et veluti absente persona loqui, eiusque nomen indicare: tum demum id in tertiam personam commutet, ac dicat: Unde ad illos, et dic, Iehova
11730. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] cum Mose loquens, de suo nomine, et de eo quod futurus erat, agit, ut id prius in prima persona, mox denique et in tertia persona efferat, et primum dicat Ero, Ero: sed ubi tandem iubet Mosen de se ad populum, tanquam de tertia et veluti absente persona loqui, eiusque nomen indicare: tum demum id in tertiam personam commutet, ac dicat: Unde ad illos, et dic, Iehova Erit misit me ad vos. Quae forma huius nominis porro mansit. Nam Moses, Prophetae et Apostoli semper, aut certe plerunque cum populo de Deo in tertia persona locuti sunt Quare oportuit eos dicere, Iehova ille qul Erit, dicit,
11731. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] sententiae concinnitas appareat, illud quoque observetur, quod postquam Deus certo affirmavit, se Fore aliquid eximium, primum etiam ipsum Mosen (licet de Deo iam tanquam tertia persona loquuturum) adhuc illam primae personae vocem retinens iubet dicere: Leieh Ero misit me ad vos. Mox tamen veluti id corrigens usitata Hebraeis epexegesi ac repetitione, iubet dicere in tertia persona: Erit misit me ad vos: ut ita etiam illa summa connexio nominis Iehova Erit, cum praecedenti praedictione Ero, Ero, quod omnino sit futurus id quod esse fierive debuit, ostendat necessario nomen Iehova
11732. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] retinens iubet dicere: Leieh Ero misit me ad vos. Mox tamen veluti id corrigens usitata Hebraeis epexegesi ac repetitione, iubet dicere in tertia persona: Erit misit me ad vos: ut ita etiam illa summa connexio nominis Iehova Erit, cum praecedenti praedictione Ero, Ero, quod omnino sit futurus id quod esse fierive debuit, ostendat necessario nomen Iehova significare Erit. Bis enim primum indicat ipse Mosi suum nomen in prima persona: mox in eadem prima persona iubet Mosen idem suum nomen Ero indicare populo. Denique quarta tandem vice populo iubet indicari suum nomen in tertia persona:
11733. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] Mosen quaerentem respondendo edocuisset, tantum inanem
11734. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] ignobilius nomen pro nobiliori antea usitato assumpsisset: cum ille contra ostendit, se nunc quoddam eximium ac singulare nomen assumere velle. Postquam ergo omnino constat, vocem Iehova proprie Erit significare: nunc invocato spiritu, Dei, nos in omnem veritatem ducente, videamus, cur id nomen Deus tunc in tam ardui negotii inchoatione assumpserit, aut quid omnino mysterii in hac voce lateat. Nam non vulgare aliquid in ea re positum esse, cum ex praecedentibus apparet, tum ex eo, quod nunc id nomen Deus ut novum ac eximium commendat, quodque id dicit debere esse suum nomen ac
11735. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] significare: nunc invocato spiritu, Dei, nos in omnem veritatem ducente, videamus, cur id nomen Deus tunc in tam ardui negotii inchoatione assumpserit, aut quid omnino mysterii in hac voce lateat. Nam non vulgare aliquid in ea re positum esse, cum ex praecedentibus apparet, tum ex eo, quod nunc id nomen Deus ut novum ac eximium commendat, quodque id dicit debere esse suum nomen ac memoriale in omne aevum et omnes generationes: et quod id faciat initio liberationis et formationis totius novi populi et religionis. Primûm igitur diligenter expendatur, quod non sine ingenti causa
11736. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] veritatem ducente, videamus, cur id nomen Deus tunc in tam ardui negotii inchoatione assumpserit, aut quid omnino mysterii in hac voce lateat. Nam non vulgare aliquid in ea re positum esse, cum ex praecedentibus apparet, tum ex eo, quod nunc id nomen Deus ut novum ac eximium commendat, quodque id dicit debere esse suum nomen ac memoriale in omne aevum et omnes generationes: et quod id faciat initio liberationis et formationis totius novi populi et religionis. Primûm igitur diligenter expendatur, quod non sine ingenti causa tantopere inculcat futurum tempus: et dicit se
11737. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1119 | Paragraph | SubSect | Section] aut quid omnino mysterii in hac voce lateat. Nam non vulgare aliquid in ea re positum esse, cum ex praecedentibus apparet, tum ex eo, quod nunc id nomen Deus ut novum ac eximium commendat, quodque id dicit debere esse suum nomen ac memoriale in omne aevum et omnes generationes: et quod id faciat initio liberationis et formationis totius novi populi et religionis. Primûm igitur diligenter expendatur, quod non sine ingenti causa tantopere inculcat futurum tempus: et dicit se aliquid reconditum ac eximium fore, toties ingeminans, Ero, Ero, Ero. Secundo illud
11738. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1120 | Paragraph | SubSect | Section] olim in plenitudine temporum vos a veris spiritualibus malis et servitute liberabit, et in vera bona aeternamque felicitatem transferet. Sic igitur priorum promissionum consonantia cum hac patefactione, pulcherrime et firmissime hanc expositionem huius mystici nominis et causae, cur id filius Dei assumserit, comprobat. 4 Non sine causa profecto filius Dei in hoc loco Exodi, hoc nomen tantopere commendat, ut dicat etiam debere esse suum memoriale, et suum nomen in omne aevum, et in omnes generationes. Non sunt autem nomina Dei inanes tituli sine rebus, sed cum suis
11739. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1120 | Paragraph | SubSect | Section] Schadai. Nec obstat, quod et in Genesi hoc nomen reperitur. Moses enim res veteres suae aetatis vocabulis descripsit. Verum etiam est, quod Deus alloquens Abrahamum Gen. 17, indicat ei hoc nomen Schadai. et 15 dicit se esse Deum; qui sit eius merces copiosa: quod idem plane est, quod Schadai, id est sufficientia. Si nomen Iehova fuisset antea provulgatum, non nunc primum id sibi Deus assumpsisset, nec dixisset Pharao cap. 6, se ignorare, quis sit iste Iehova, cuius nomine sibi mandata proponant. Caeterum non tantum sonus huius vocis non fuit patribus clare
11740. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1120 | Paragraph | SubSect | Section] suae aetatis vocabulis descripsit. Verum etiam est, quod Deus alloquens Abrahamum Gen. 17, indicat ei hoc nomen Schadai. et 15 dicit se esse Deum; qui sit eius merces copiosa: quod idem plane est, quod Schadai, id est sufficientia. Si nomen Iehova fuisset antea provulgatum, non nunc primum id sibi Deus assumpsisset, nec dixisset Pharao cap. 6, se ignorare, quis sit iste Iehova, cuius nomine sibi mandata proponant. Caeterum non tantum sonus huius vocis non fuit patribus clare expressus, de quo tamen non valde litigo, sed nec res ipsa hoc mystico nomine
11741. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1121 | Paragraph | SubSect | Section] non fuerit revelatum. Hoc enim primum initium et quasi prima litera omnis cognitionis Dei est. 8 Congruit cum hac interpretatione nominis ac explicatione Iehova, etiam ista perpetua omnium doctorum admiratio ac celebratio huius nominis, quod sit plenum mysterio, quod sit ineffabile: id est, non cuius sonus pronunciari requirat, sed cuius sacrosanctum mysterium satis explicari nequeat. Item quod per huius nominis veram intelligentiam aut interpretationem grandia miracula fieri queant. Unde nomen Hamephoras, id est interpretationis, vocatum est. Si quis. n. vera ac firma fide
11742. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1121 | Paragraph | SubSect | Section] huius nominis, quod sit plenum mysterio, quod sit ineffabile: id est, non cuius sonus pronunciari requirat, sed cuius sacrosanctum mysterium satis explicari nequeat. Item quod per huius nominis veram intelligentiam aut interpretationem grandia miracula fieri queant. Unde nomen Hamephoras, id est interpretationis, vocatum est. Si quis. n. vera ac firma fide promissio nes nomenque Christi agnosceret et apprehenderet, is sane (teste ipsomet Dño) vel montes transferre posset. Talem aliquem tumorem Iudaei a patribus hauserunt, et postea non intellectum, ac in superstitionem
11743. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1121 | Paragraph | SubSect | Section] peccatis: protinus eum vehementer orat et obsecrat, ut omnino sit ipsorum Ero, cum eis maneat ac proficiscatur: et non tantum ab Aegyptiis temporaria, sed et a peccatis vera spiritualique liberatione eos liberet, ac prorsus eos sibi in haereditatem accipiat. Esse enim illos homines durae ceruicis: id est, prorsus ac naturaliter corruptissimos, ut tanto medico et perpetuo peccatorum condonatore maximo pere indigeant. Sic igitur videmus ipsummet Christum explicare suum Ero et Erit Iehova, non de praesenti illa carnali liberatione aut redemptione, sed de alia vera ac spirituali a
11744. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] hac promissione plurima alia Scripturae testimonia ut quod Hieremias cap. 23 et 33 praedicit, fore ipsum Iehova iustitiam nostram: hocque nomen Messiae fore, quo vocabitur Iehova iustitia nostra, id est liberator ac Messias. Quibus dictis repetit hanc promissionem ad Mosen factam, quasi dicat: [?: Ia-- ] olim filius Dei, indicato suo nomine Iehova, dixit se fore illud benedictum semen, quod veram benedictionem. i. iustitiam ac vitam afferre secundum veteres promissiones
11745. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] integre debetur. Sic et Isaiae prophetia de Emanuele praedicto prorsus non sensu tantum, sed et pene ipso nomine congruit cum hac Mosis de Iehova. Nam sicut hic verus Dei filius dicit, Ego Ero illud benedictum semen: ita ibi in Isaia clarius exponens dicit, Puerum illum nasciturum, id est, benedictum semen vocatum iri Emanuel, nobiscum Deus: id est, Christus filius Dei promiserat olim se fore nobiscum, nos liberando non tantum ab Aegyptiis, sed multo magis in extremis diebus condonationem peccatorum et poenarum aeternarum nobis per incarnationem et passionem suam impetrando:
11746. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] praedicto prorsus non sensu tantum, sed et pene ipso nomine congruit cum hac Mosis de Iehova. Nam sicut hic verus Dei filius dicit, Ego Ero illud benedictum semen: ita ibi in Isaia clarius exponens dicit, Puerum illum nasciturum, id est, benedictum semen vocatum iri Emanuel, nobiscum Deus: id est, Christus filius Dei promiserat olim se fore nobiscum, nos liberando non tantum ab Aegyptiis, sed multo magis in extremis diebus condonationem peccatorum et poenarum aeternarum nobis per incarnationem et passionem suam impetrando: ac in eius promissionis confirmationem semet Iehova. i. verus
11747. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] Dominus Verbo, Sede a dextris meis.
Hunc igitur
11748. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1123 | Paragraph | SubSect | Section] conditorem caeli et terrae, qui promisit semen mulieris conculcaturum caput serpentis. Cainica autem Ecclesia Deum creatorem tantum, promissionem vero neglexit: addidit praeterea ritus aliquos, quos ipsi visum est. Post diluvium pii coluerunt Deum Schem, Deum Abraham, Deum Isaac: id est, eum Deum, qui se ei revelaret, promissiones dederat de semine, in quo benedicentur omnes gentes. Impii autem et idololatrae alii aliter. Denique cum iam tempore Mosis Ismahelitae, Ammonitae, Moabitae non recte Deum colentes, tamen dicerent se colere Deum Abraham: item Idumaei
11749. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1123 | Paragraph | SubSect | Section] et simul totius religionis ac promissionum instaurationem quandam ac declarationem novo populo, necdum satis in rebus divinis instituto, proponere. Revelat igitur se hoc nomine per Mosen, quod sit Iehova Deus Abraham, Isaac et Iacob, qui eduxit populum Israeliticum ex Aegypto. Atque id nomen tanquam proprium veri Israelitarum Dei in Ecclesia usque ad Christi adventum permansit, ut est scriptum Esa. 24, Ego Iehova, illud est nomen meum. Et Ierem. 32, Iehova exercituum est nomen eius. Et Amos 9, Iehova est nomen eius. Item 1. Reg. [18.] dixit Elias ad populum: Quousque
11750. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1123 | Paragraph | SubSect | Section] esse, ut nos et in docendo, et in orando ab Ethnicis, Turcis et Iudaeis separemus, ac non temere, vel ad dextram, vel ad sinistram declinemus, sed revelata nobis divinitus via incedamus.
Quod autem Graeci, Latini et multae vernaculae linguae per nomen Dominus, hanc vocem transtulerunt: id non eo accidit, quod vox haec idem proprie valeret: sed quod, cûm vellent aliquo modo interpretes et hanc vocem in suum sermonem convertere, putaverunt commodissime nomine Domini eam veluti
11751. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1123 | Paragraph | SubSect | Section] tetram illam profanamque nominis Iesu corruptionem depravationemque incidi, magnopere condolui, iudicavique aequissimum esse, aliquem publico scripto salutare illud plenissimumque piae doctrinae et consolationis nomen, ab iniuria Iudaicisque eius hominis corruptelis vindicare, atque ideo, cum id nemo alius faceret, saepe ipse facere proposui. Verum repressi me rursus ea potissimum cogitatione, quod videbam, quod licet industrie contra usitatam interpretationem undiquaque ratiunculas Osiander conquisiverit: omnia tamen sint ita frigida, manifeste vana et non verisimilia, ut
11752. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] Mariam uxorem tuam, nam quod in illa conceptum est, a Spiritu S. profectum est. Pariet autem filium, et vocabis nomen eius Iesum. Is enim salvum faciet populum suum a peccatis suis, etc.
Eum locum tota Ecclesia omnesque doctores hactenus sic intellexerunt, quod nomen Iesus id em valeat, quod servator, veniatque a themate
11753. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] quandam huius nominis metamorphosin.
Primum dicit, venire ex nomine
11754. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] a
11755. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] est accidentaria? Respondet Osiander, impositam esse, quo nomen Iehova antea ineffabile, fieret effabile. Unde autem quaeso probat antea id nomen fuisse ineffabile? Unde etiam
11756. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] nisi per
11757. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] discrimen huius Iehosuae a Iehosua filio Nun: sicut solent nomina propria additis parentum nominibus circumscribere. Quarta: Iesus omnibus linguis servator nominatur, quo nomine haud dubie omnes gentes etiam ad eius nomen alludere voluerunt, vel potius ex eius nominis significatione id nomen desumpserunt. Quinta: Quod nomen convenire omnino magis potest Christo, quam id, quod eius functionem diserte exprimit? Fuit autem eius officium, salvum facere populum a peccatis suis. Ergo merito Iesus, id est, servator vocatus est. Nec obstat, quod et alii aliqui hoc nomen
11758. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] circumscribere. Quarta: Iesus omnibus linguis servator nominatur, quo nomine haud dubie omnes gentes etiam ad eius nomen alludere voluerunt, vel potius ex eius nominis significatione id nomen desumpserunt. Quinta: Quod nomen convenire omnino magis potest Christo, quam id, quod eius functionem diserte exprimit? Fuit autem eius officium, salvum facere populum a peccatis suis. Ergo merito Iesus, id est, servator vocatus est. Nec obstat, quod et alii aliqui hoc nomen immerito habuerunt. Nam is demum vere Iehosua, id est, salvator est qui a peccato, ira Dei, diabolo
11759. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] eius nomen alludere voluerunt, vel potius ex eius nominis significatione id nomen desumpserunt. Quinta: Quod nomen convenire omnino magis potest Christo, quam id, quod eius functionem diserte exprimit? Fuit autem eius officium, salvum facere populum a peccatis suis. Ergo merito Iesus, id est, servator vocatus est. Nec obstat, quod et alii aliqui hoc nomen immerito habuerunt. Nam is demum vere Iehosua, id est, salvator est qui a peccato, ira Dei, diabolo et morte aeterna servat, non qui tantum in aliquibus temporariis periculis et difficultatibus opitulatur. Sexta:
11760. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] nomen convenire omnino magis potest Christo, quam id, quod eius functionem diserte exprimit? Fuit autem eius officium, salvum facere populum a peccatis suis. Ergo merito Iesus, id est, servator vocatus est. Nec obstat, quod et alii aliqui hoc nomen immerito habuerunt. Nam is demum vere Iehosua, id est, salvator est qui a peccato, ira Dei, diabolo et morte aeterna servat, non qui tantum in aliquibus temporariis periculis et difficultatibus opitulatur. Sexta: Paulus dicit, quod ideo Deus Christo donaverit nomen quod est supra omne nomen, quia cum in forma Dei esset, se
11761. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1124 | Paragraph | SubSect | Section] istud eius novum factum istamque obedientiam donari. Nam filius Dei semper habuit summo iure nomen
11762. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1125 | Paragraph | SubSect | Section] est glorificatus: sic et noster Iesus post ignominiam passionis et sepulturae est glorificatus. Item, sicut ille templum Deo extruxit: sic et Christus Ecclesiam Deo collegit, quae eius vivum templum est: omnino ipsa subiunctio prophetiae de adventu Christi, postquam descriptus est ille Iehosua, id videtur indicare, quod Spiritus S. studio primum a typo dicere coeperit, postea vero in rem ipsam significatam desiverit. Quare duplex huic loco probatio inest. Prior, quod verisimile est illos viros Iesum praefigurantes, ut rebus, ita et nominibus praefigurasse. Posterior, quod cum
11763. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1125 | Paragraph | SubSect | Section] nomen
11764. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1125 | Paragraph | SubSect | Section] ἰησοῦς Iesus scribi sic
11765. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1125 | Paragraph | SubSect | Section] detortum et depravatum? Sed Iudaei semper diabolico odio contra Christum flagrarunt, eumque sine intermissione maledictis, etiam de trivio sumptis, incessiverunt. Quid ergo mirum, si et nomen Iesu sic corruperunt contumeliae causa, sicut et nomen divae Virginis?
Atqui dicit Osiander, id Christiani non fuissent passi. Christiani nec docuerunt Hebraice, sed Graece, eoque contenti suo
11766. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1125 | Paragraph | SubSect | Section] ideo eum sic vocatum, ut satisfaceret nomini Emanuel, sed dicit: Totum hoc ideo factum, ut impleatur prophetia Esaiae, etc. Quid est illud totum? nempe totus sermo Angeli, quod affirmat Mariam esse virginem, concepisse ex Spiritu S. parituram Servatorem mundi, etc. Id ut confirmetur, affertur prophetia de puero Emanuele ex Virgine nascituro. Ad haec revera Deum esse cum aliquo, significat ei esse adiutorem et servatorem, ut recte dici possit: Iste puer erit servator a peccatis, idem esse, quod Iste puer erit Deus nobiscum.
11767. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] esse, quod Iste puer erit Deus nobiscum. Sub finem huius argumenti varie sophisticatur, quid nomen Iehosua Christo contulerit, etc. Respondeo, Ipsi nihil contulit, confert autem nobis id commodi, ut indicet ipso statim proprio nomine, cur ad nos venerit, quidve nobis boni facturus sit, et quid nos de eo credere et ab eo quaerere debeamus. Tertio dicit, a Luca narrari tanquam rem novam et miram, quod Iesus, priusquam nasceretur, ab Angelo sit hoc nomine nominatus.
11768. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] ab Angelo sit hoc nomine nominatus. Fuisse autem hoc nomen Iehosua, tunc tam pervulgatum, ut si a psittaco fuisset pronunciatum, non fuisset mirum. Sed fatemur ipsum sonum nominis, aut aliquem eo notari, non fuisse rem novam. Verum novum ac mirum fuit, iam illum nasciturum, cui summo iure, id nomen ac reipsa conveniat, etiam Angeli testimonio, id est, qui revera esset futurus servator a peccatis, qualis nemo antea usquam in orbe extiterat, nec postea erat futurus.
Quarto ait, nomen
11769. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] hoc nomen Iehosua, tunc tam pervulgatum, ut si a psittaco fuisset pronunciatum, non fuisset mirum. Sed fatemur ipsum sonum nominis, aut aliquem eo notari, non fuisse rem novam. Verum novum ac mirum fuit, iam illum nasciturum, cui summo iure, id nomen ac reipsa conveniat, etiam Angeli testimonio, id est, qui revera esset futurus servator a peccatis, qualis nemo antea usquam in orbe extiterat, nec postea erat futurus.
Quarto ait, nomen
11770. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] ne nomen Iehosua vilescat.
Quaero autem, cur nomen Iehova non fuit effabile? Num quia non licuit aut non potuit effari. Effari certe sonarique potest etiam sine
11771. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] dicere fas est) nugatur, et dicere, significat hîc tacere, non effari. Adhaec quid sibi vult Deus, cum toties Prophetae mandat, ut dicat: Sic dicit Iehova, etc. Cur praecipit, ut dicat, sic dicere Iehovam, si omnino Iehova pronunciari effarique non potest? Certe quic quid scriptile, id et effabile est. Cur enim alioqui scribuntur, quae scribuntur literis sonum significantibus, nisi ut effari sonarique possint? Denique quid ineptius est, quam dicere, hoc nomen scribi posse, sonari non posse? scriptione non profanari, loquutione profanari? Quam vero stultum est
11772. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] posse, sonari non posse? scriptione non profanari, loquutione profanari? Quam vero stultum est cogitare, eos qui legere possint, aliquid de hoc nomine scire debere: alios vero Dei cultores, qui non norunt, quoniam fabile non est, nec per aures ulla eius cognitio dari potest, ergo oportere eos id ita prorsus ignorare, ut non plus inde sciant, quam bos aut asinus. Aliquanto maius mysterium est, nosse divinitatis unitatem et trinitatem, item Filii incarnationem, et Christi passionem, quam unum nomen Dei. Si ergo Deus sua sacrosancta mysteria, ne profanentur tacere voluisset,
11773. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] ne dicam impiis, indicare, nisi Iesum non esse revera natura Deum. Cur enim alioqui eum spoliarent literis divinitatem significantibus? Nam si simpliciter vitandae profanationis causa omitti debeant illae literae, ne in nomine Iehova quidem poni debuissent, quod tam crebrum est in sacris Literis. Id etiam esset hoc nomen non tam effabile et cognoscibile fieri, sicut dicit Osiander, per Christum factum, quam magis obscuratum et ineffabile. Postremo affert aliquot testimonia, quibus probat, Christum esse vere Deum: ut cum Angelus dicit, eum esse filium altissimi. Item, regnaturum
11774. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] populum suum: et piorum coetus sit proprie Dei populus. Ergo cum Iesus sit vere Deus, oportet eum habere nomen Dei, hac autem esse proprie Iehova, etc. Atqui et pluribus nominibus Deus appellatur, quam hoc uno: praeterea illud nomen ratione essentiae suae semper habuit, ut id et iam imponi necesse non sit. At iam aliquod nomen quaeritur, quod ei ratione istius novae nativitatis et functionis imponatur. Nihil ergo prorsus ex istis ratiocinationibus efficitur: Iesus est vere Deus: Ergo nomen IESUS venit a Iehova. Hactenus et veram etymologiam nominis Iesu
11775. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] et functionis imponatur. Nihil ergo prorsus ex istis ratiocinationibus efficitur: Iesus est vere Deus: Ergo nomen IESUS venit a Iehova. Hactenus et veram etymologiam nominis Iesu probavi, et falsam istam Osiandri refutavi. Reliquum ergo esset, etiam de re a nomine significata, id est, de officio et beneficio Christi aliquid dicere, quoniam et id iam Osiander tetra corruptela contaminat et corrumpit. Verum disputatum de hac re et a nobis est in alio scripto contra Osiandrum, et ab aliis. Quare iam
11776. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1126 | Paragraph | SubSect | Section] efficitur: Iesus est vere Deus: Ergo nomen IESUS venit a Iehova. Hactenus et veram etymologiam nominis Iesu probavi, et falsam istam Osiandri refutavi. Reliquum ergo esset, etiam de re a nomine significata, id est, de officio et beneficio Christi aliquid dicere, quoniam et id iam Osiander tetra corruptela contaminat et corrumpit. Verum disputatum de hac re et a nobis est in alio scripto contra Osiandrum, et ab aliis. Quare iam eam partem praeteribo, solum de sententia
11777. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1127 | Paragraph | SubSect | Section] naturae rerum, quam literae sonum significantes fuerunt) aut Deus ipsemet Adamo, vel alicui alii primorum illorum sanctorumque patrum literas coram, ut vehementer credibile est, tradidit, aut aliquem praestantem virum ad tale inventum suo spiritu excitavit ac perduxit. Si ipsemet Deus coram id munus hominibus largitus est: quid tandem verisimilius est, quam integrum id absolutumque, ut omnia eius opera sunt, dedisse? Quod si quispiam homo tanti inventi author extitit, sive Adam ille fuerit, aut aliquis alius ingenio, longoque rerum usu caeteros mortales praecellens: si,
11778. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1127 | Paragraph | SubSect | Section] Adamo, vel alicui alii primorum illorum sanctorumque patrum literas coram, ut vehementer credibile est, tradidit, aut aliquem praestantem virum ad tale inventum suo spiritu excitavit ac perduxit. Si ipsemet Deus coram id munus hominibus largitus est: quid tandem verisimilius est, quam integrum id absolutumque, ut omnia eius opera sunt, dedisse? Quod si quispiam homo tanti inventi author extitit, sive Adam ille fuerit, aut aliquis alius ingenio, longoque rerum usu caeteros mortales praecellens: si, inquam, quispiam talis videns magnam esse humanam imbecillitatem, nec posse
11779. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 1128 | Paragraph | SubSect | Section] enim artibus primum utilitas necessitasque spectari solet, postea de num commoditas. Unde et apud Graecos, et apud Latinos quaedam minus necessariae literae longo tempore postea additae esse commemorantur.
Hoc ordine etiam Plato in Philebo literas inventas affirmat, sive ille serio id dicat, ut ab aliis historiam per manus accepit, sive ratione ipsa cogitationeque hunc ordinem maxime naturae convenientem verisimilemque animadvertit. Quem locum et propter autoris nomen, et sententiae elegantiam adscribam:
oppugnant.
Sed iam ad alteram veniamus, quod scilicet quidam dicunt novum Testamentum tam clarum scriptum esse, tantumque ei authoritatis tribuendum, ut etiamsi vetus pro obscuro incertoque habeatur, tamen Ecclesia piaeque mentes omnes novo satis confirmari possint. Equidem non solum id fateor, sed et summopere Ecclesiae nobisque omnibus felicitatem hanc gratulor, proptereaque Deo gratias ago, quod tantum certitudinis, addo etiam doctrinae, in quavis sacrarum Literarum vel minima parte sit, ut pia mens (si ita res postulet) ea sola contenta esse possit et debeat. Sed tamen
diabolo excitatam, in Ecclesiam irrumpere permiserimus, totum vetus Testamentum, ac
pene etiam novum, quod inde dependet et confirmatur, incertissimum nobis futurum esse, quod neque Spiritus sanctus, cum ob id ipsum scripserit, ut intelligatur, non, ut non intelligatur, concessisset: neque etiam Ecclesia, nullis plane firmis rationibus victa, concedere debet.
Sed iam etiam bellas adversariorum ratiunculas videamus, quibus tantam rem tam temere affirmare non dubitant. Ac primum, quod ad
sine punctis legere, nisi in lectione punctata Bibliorum probe prius versatus sit: brevique cognitio illius lectionis interitura sit, nisi Biblia haberent, cuius lectione subinde, quomodo non punctata legenda sint, Lectores admonerentur. Sive Christi dictum perpendas, satis clare perspicies, eum id dixisse, ita ut est scripta divinitus, lataque Lex cum iodis (quod et ipsum vocale est) et apicibus, necesse est eam ratam impermutatamque in perpetuum permanere.
Quod autem insuper et incertitudo maxima sacrarum Literarum ex hac diabolica hypothesi sequitur: non ńe nos
piorumque virorum partim scriptis, partim silentio confirmet. Postea huic hypothesi aedificium superstruat, quo tandem nobis totam pene Scripturam evertat. Mille artifex iste non cessat quaerere, quomodo Ecclesiam Christi devoret. Cum enim videat Deum iam caeleste sui verbi lumen de submodio, quod id Antichristus per suarum traditionum iuriumque ingentem aceruum abiecerat, extraxisse, idque iam super candelabrum in domo Domini collocatum omnibus in eaversantibus praeclare lucere: videatque Deum per pios viros tantum sacrarum Literarum lumen esse sequendum toti pene orbi ostendisse, humanas
AUT VETERIS
Adami appellationibus et essentia.
Dixi superius in capite de Velamine Mosis, maxime necessarium esse, ut Scripturae descriptiones ac phrases originalis peccati seu veteris Adami observentur, eiusque aliquas rationes ac veluti indices commonstravi. Nam ad id velamen recte detegendum valde prodesset ostendere, quid Scriptura originale malum vocet, quibusve appellationibus aut phrasibus id nominet describatque quo tum rei veritatem, tum etiam illas ipsas sanas verborum Spiritus sancti formulas constantissime retineremus. Id igitur iam iuvante Christo
esse, ut Scripturae descriptiones ac phrases originalis peccati seu veteris Adami observentur, eiusque aliquas rationes ac veluti indices commonstravi. Nam ad id velamen recte detegendum valde prodesset ostendere, quid Scriptura originale malum vocet, quibusve appellationibus aut phrasibus id nominet describatque quo tum rei veritatem, tum etiam illas ipsas sanas verborum Spiritus sancti formulas constantissime retineremus. Id igitur iam iuvante Christo faciam, et simul originale peccatum seu fontem omnium malarum actionum aut peccatorum actualium, quidnam sit, contra quorundam
indices commonstravi. Nam ad id velamen recte detegendum valde prodesset ostendere, quid Scriptura originale malum vocet, quibusve appellationibus aut phrasibus id nominet describatque quo tum rei veritatem, tum etiam illas ipsas sanas verborum Spiritus sancti formulas constantissime retineremus. Id igitur iam iuvante Christo faciam, et simul originale peccatum seu fontem omnium malarum actionum aut peccatorum actualium, quidnam sit, contra quorundam incommodas opiniones declarabo.
Testor autem Deum patrem Domini nostri IESU Christi, me hanc tractationem instituere mero studio
ad, aut secundum imaginem Dei, non tantum ea vestitum aut ornatum, veluti accidentario quodam ornatu, acre ab hominis substantia separabili: ut Manichaei olim senserunt, et nunc Sophistae.
Quare ideo etiam Heva ipsa iam experientia in se ac liberis edocta, hominem vocat Abelum: id est, vanitatem. Vanitas autem in Scriptura non rem solum nullius precii significat, sed simul etiam malam, iniustam ac perversam, ut et apud Latinos interdum. Quare Psaltes secutus illam primam matrem, in ea appellatione aliquoties dicit hominem esse factum vanitatem, et hominem esse simul
aut peccatum seu fons et primaria origo omnis peccati ac iniustitiae. Et sicut vas ignominiae non ex materia, sed ex forma substantiali ac usu censetur: ita homo ex illo summo gradu nobilissimae formae aestimatur, et vel imago Dei sancta et iusta: vel contra, imago ac larua satanae et peccatum, id est res tetra, Deo inimica et abominabilis censetur, ac a Deo Scripturaque vocatur.
Hinc est quod Deus hunc hominem, ut nunc est, in Theologia non vult pro suo filio agnoscere, sed filium diaboli aut ex patre diabolo esse pronunciat. Quare ad hoc ut homo denuo fiat Dei filius, vult
quisquam reclamare audet, quasi novitas quaedam in caelestem doctrinam hac opinione invehatur?
Accedit huc, quod nullis verbis perinde clare sensus verus proponi possit. Proinde non curiositate quadam aut alio pravo vitio ista verba a me usurpantur, sed ipsa evidente rei necessitate id postulante. Denique cum videamus, id tum olim in sophistarum scholis et scriptis plane obtinuisse, ut peccatum originale sit dictum tantum quoddam accidens, ut Luth. eos accusat, tum etiam nunc id quidam philosophotheologi importunissime urgeant: cogimur etiam divino mandato tuendae veritatis et
quaedam in caelestem doctrinam hac opinione invehatur?
Accedit huc, quod nullis verbis perinde clare sensus verus proponi possit. Proinde non curiositate quadam aut alio pravo vitio ista verba a me usurpantur, sed ipsa evidente rei necessitate id postulante. Denique cum videamus, id tum olim in sophistarum scholis et scriptis plane obtinuisse, ut peccatum originale sit dictum tantum quoddam accidens, ut Luth. eos accusat, tum etiam nunc id quidam philosophotheologi importunissime urgeant: cogimur etiam divino mandato tuendae veritatis et taxandi tanti erroris causa, quam
curiositate quadam aut alio pravo vitio ista verba a me usurpantur, sed ipsa evidente rei necessitate id postulante. Denique cum videamus, id tum olim in sophistarum scholis et scriptis plane obtinuisse, ut peccatum originale sit dictum tantum quoddam accidens, ut Luth. eos accusat, tum etiam nunc id quidam philosophotheologi importunissime urgeant: cogimur etiam divino mandato tuendae veritatis et taxandi tanti erroris causa, quam perspicuissimis et simplicissimis verbis contrarium asserere. Obtineant autem sane isti censores apud Synergistas, ne vociferentur, peccatum originale esse tantum
tanti erroris causa, quam perspicuissimis et simplicissimis verbis contrarium asserere. Obtineant autem sane isti censores apud Synergistas, ne vociferentur, peccatum originale esse tantum accidens: tum et nos parcius minusque necessario hoc contrarium urgebimus.
Vel efficiant etiam id, ut in Ecclesiis ac scholis usurpentur phrases ac descriptiones originalis peccati, quas Scripturam usurpasse supra ostendi, aut etiam Lutherus piae memoriae, ut mox monstrabo. Illis enim vocibus ac descriptionibus satis assereretur, peccatum originale esse substantiam, ut tanto minus opus
peccatum esse hoc totum, quod natum est ex patre et matre, antequam homo per aetatem aliquid possit dicere, facere aut cogitare. Ex hac autem ceu radice nihil boni coram Deo enasci posse, etc. En audis peccatum originale definiri a Psal. 51, teste Luthero, quod sit id totum, seu idipsum, quod natum est ex patre et matre: illam ipsam arborem malam, et denique nos nihil aliud esse quam peccatum.
Idem Gen. 3: Sed vide quid sequatur ex illa sententia, si statuas iustitiam originalem non fuisse naturae, sed donum quoddam superfluum, superadditum.
tum rerum definitiones aut explicationes penitus ex ipsa Scriptura desumpsisse. Hoc enim ipsum ex professo agit, ut doceat, quid haec vocabula et res Paulo sint aut valeant.
Ibidem super cap. 7 asserit, ipsummet hominem esse illam carnem pugnantem cum lege, id est, originale malum: quomodo ergo ea pestis non esset substantia, si est ipsem et perversus homo, eius cor ac ratio? Verba eius haec sunt:
ab hac corruptibili conditione in incorruptibilem prorsus immutata, itaque persanata fuerit, spiritui et legi Dei semper repugnare, eoque malam esse naturaliter. Habet igitur et ipse naturam nostram, seu hanc indomitam feram, non eius accidentia, pro hoste Dei, pugnante cum Deo: et re damnata: id est, pro peccato originali. Nam hanc indomitam feram, esse originale peccatum, negari non potest.
Demonstrationes aliquot, quod originale peccatum sit ipsa mala hominis essentia,
praesertim autem anima rationalis.
negari non potest.
Demonstrationes aliquot, quod originale peccatum sit ipsa mala hominis essentia,
praesertim autem anima rationalis.
Consideretur primum ipsa appellatio rei, de qua agitur. Quaestio est de originali malo: id esse malum culpae oes statuimus, Deoque exosum et infestum esse. An autem non est talis totus carnalis homo? Originale autem dicitur duabus de causis. Primûm, quia ex utero matris oritur aut adfertur. Talis est totus homo, iuxta illud Christi: Quicquid ex carne natum est, caro est. Secundo
pessimum cor. Convenit ergo haec aptissime hominis naturae aut animae rationali, quatenus est in imaginem diaboli transformata.
Liberum arbitrium, est ipsemet intellectus ac voluntas hominis, quatenus circa religionem et mandata Dei versatur: seu etiam est ipsamet anima rationalis. Id igitur liberum arbitrium, quatenus olim initio sanum conditum est, fuit potissima pars imaginis Dei, et causa omnis boni: idem etiam quatenus postea corruptum inversumque est, factum est imago diaboli, causa omnis mali, atque adeo ipsa originalis pestis, et Deo infestissimus hostis, ac satanae
est ista corruptio hominis, nisi ipsamet corrupta natura, praesertim mala mens, et malus animus? Non certe quoddam abstractum aut actionem ibi vox Corruptio significat: sed ipsam rem corruptam et perversam Deoque inimicam et adversam, nempe malam mentem, et malum animum.
Peccatum est id quod pugnat cum Deo, et cui Deus vicissim irascitur, teste Ioanne, et communi nostrarum Ecclesiarum sententia. Certe, si quis alius, Philippus hanc definitionem vehementissime et saepissime inculcat. Totus vero homo animalis vetus, aut non renatus, sic pugnat cum Deo, praesertim vero ipsa ratio
Ratio humana est talis Dei amarulentiss. hostis: Igitur Ratio humana est peccatum originale: et contra peccatum originale, est ipsamet humana ratio, quatenus a satana horrenda illa metamorphosi transfigurata, et sibi assimilata est.
Paulus dicit, Filium Dei esse factum peccatum: id est (ut nostri recte exponunt) rem iniustam, ream et a Deo abiectam ac damnatam. Ipsemet, inquam, dicitur esse factus peccatum, non eius accidentia. Prorsus autem sicut ipse imputative, ita nos realiter sumus peccatum. Igitur ipsa natura corruptissima persona, ac substantia cum suis accidentibus
ac foedissima inversio substantiae ipsius, et horrenda transformatio filiorum Dei in filios diaboli, ut rectius sentientes volunt. Si est corruptio substantiae ipsius, notissimum est, quod omnis corruptio unius, est generatio alterius, mutata forma substantiali, sed manente materia. Sicut enim id quod corrumpitur, fuit substantia: ita id quod generatur, per eam corruptionem est nova substantia. Quare quicunque concedunt bonam substantiam, quae fuit imago Dei, et fons omnis boni, corruptam a satana esse, illi coguntur concedere, etiam id quod per eam corruptionem genitum est, esse
et horrenda transformatio filiorum Dei in filios diaboli, ut rectius sentientes volunt. Si est corruptio substantiae ipsius, notissimum est, quod omnis corruptio unius, est generatio alterius, mutata forma substantiali, sed manente materia. Sicut enim id quod corrumpitur, fuit substantia: ita id quod generatur, per eam corruptionem est nova substantia. Quare quicunque concedunt bonam substantiam, quae fuit imago Dei, et fons omnis boni, corruptam a satana esse, illi coguntur concedere, etiam id quod per eam corruptionem genitum est, esse substantiam ac imaginem satanae, et fontem omnis
forma substantiali, sed manente materia. Sicut enim id quod corrumpitur, fuit substantia: ita id quod generatur, per eam corruptionem est nova substantia. Quare quicunque concedunt bonam substantiam, quae fuit imago Dei, et fons omnis boni, corruptam a satana esse, illi coguntur concedere, etiam id quod per eam corruptionem genitum est, esse substantiam ac imaginem satanae, et fontem omnis malitiae.
Sic satan corrupit substantiam, ergo etiam id quod per eam corruptionem effecit, est substantia. Non genuit autem ille nisi peccatum. Igitur peccatum est substantia. Sed istis
quicunque concedunt bonam substantiam, quae fuit imago Dei, et fons omnis boni, corruptam a satana esse, illi coguntur concedere, etiam id quod per eam corruptionem genitum est, esse substantiam ac imaginem satanae, et fontem omnis malitiae.
Sic satan corrupit substantiam, ergo etiam id quod per eam corruptionem effecit, est substantia. Non genuit autem ille nisi peccatum. Igitur peccatum est substantia. Sed istis videtur vox Corruptionis tantum quandam mediocrem laesionem aut debilitationem, contra eius notissimam et usitatissimam acceptionem, significare: inde igitur est,
homine et fide, ac ipsamet ratio humana et appetitiva vis aut anima, varias cupiditates et affectus ciens. Hoc ipsum prolixe Luth. super Gal. 3 asserit, ut supra audivimus. Ea igitur ipsa domina regnans in impiis, et resistens novo homini in piis, est originale malum, disertissime et prolixissime id testante Paulo, Rom. 6, 7, et Ephes. 4. Qui vult credere verbo Dei, credat: qui non vult, sequatur suas Dialecticas argutias ac ratio cinationes.
Quid vero aliud tandem in homine est, praeter corpus et animam corruptiss. Num etiam aliquid tertium illis assidet, quod etiam sit in
credere verbo Dei, credat: qui non vult, sequatur suas Dialecticas argutias ac ratio cinationes.
Quid vero aliud tandem in homine est, praeter corpus et animam corruptiss. Num etiam aliquid tertium illis assidet, quod etiam sit in homine? Non credo sane quenquam esse tam vecordem, qui id asserat. Cum igitur tantum istae duae pessimae et depravatissimae partes in homine sint, necesse est eas ipsas esse illud nativum malum, quod cum Deo pugnet, et quod Deus condemnat, quodque illam originalem pestem vocamus. Qui hoc non concedunt, illi monstrent aliquam tertiam partem hominis, aut
51, dicit, non purgari, sed creari novum cor oportere: sicut et Spiritus S. passim in Scripturis loquitur.
Dicebat Victorinus in Vinariensi disputatione, declarans originalem corruptionem: Magnes cum natura ferrum attrahat, illa allii contaminatione ita debilitatur, ut id efficere amplius non possit: sed si hircino sanguine illa infectio eluatur, denuo suam nativam vim exercet. Sic igitur secundum istos, homo in primo lapsu non est mortuus, multo minus substantialiter transformatus ex imagine Dei in imaginem satanae: sed tantûm malo quodam accidente
τοιαῦτα ὄντα, οὐ λεκτέον τὰ αὖτα εἶναι, ἀλλ
mortui cadaveris, adhuc manum, pedem, caput, vel oculum nominare velit, quibus exemplis ibi ille utitur. Quam sententiam nemo nec in Theologia quidem recte reiiciat. Nam Deus condidit omnia ad certas actiones et usus, certisque potentiis ea instruxit: quibus si priventur, iam non amplius vere id sunt, quod condita fuêre.
Iam applicetur ad hanc regulam de duratione aut permansione et interitu rei praesens controversia, An homo manserit, sitque idem quod prius, aut iam aliud quiddam plane diversum ab illo. Audiatur vero de eo quod adfuit et quod periit, non philosophia, quae
vuluam Sarae nominat, quia non amplius erat idonea ad conceptionem, extinctis prorsus naturalibus viribus, etiamsi adhuc (salvo pudore) urinam proiicere poterat.
Nec obstat quod ignobiliores vires ac functiones hominis utcunque supersunt: quae tamen ipsae nihil sunt, si conferantur ad id quod ante lapsum fuerunt, cum summae ac primariae sint corruptae, quae proprie
hominem constituebant. Non enim ad hoc est homo a Deo conditus (sicut Philosophia ac ratio stultissime
iidem spiritus supersunt, quos ab initio creavit Deus, sed per inobedientiam lapsumque ita immutati et inversi, ut vere iam secundum Theologiam, nova species dici queant, totaque specie aut genere differentes a sanctis angelis, qui in sua origine permanserunt: eadem ratione et de filiis dia boli, id est de hominibus pronunciari potest.
Coram hominibus igitur et Philosophia forte est adhuc eadem species hominis, quae fuit antea: sed Deus ac Theologia nequaquam concedent eandem speciem esse filios Dei, et filios diaboli: angelos lucis, et angelos tenebrarum: novos ac veteres
sententia aut maior, ut eam Spiritus sanctus plene Gen. 1 proposuit, nempe: Omnis substantia, quatenus initio est bona, condita est a Deo.
Sic igitur declarata maiore, conclusio in hunc modum corrigi poterit: Igitur quiddam quod postea est factum peccatum, est originaliter a Deo, id est homo (qui iam est essentialiter imago et filius diaboli, progenies viperarum, pessima arbor, caro, vetus homo, corpus peccati, lapideum et adamantinum cor, animalis homo, abominatio et peccatum) est initialiter, aut ratione primae creationis a Deo: non autem ratione huius secutae horrendae
porro ad suam transformatam imaginem liberos genuit: Gen. 5.
Declaretur haec sententia similitudine a quotidiano experimento sumpta, ut melius intelligatur: Agricola
alicui attulit bonum vinum, qui id infudit in vas aceto aut alia corruptione infectum: mutatum est mox id vinum in acetum aut vappam, aut aliam aliquam extremam vini corruptionem, adeo ut quod antea poterat esse vel satrapis delicatissimus potus, nunc nemo vel pedes in eo abluere dignetur. Quaero iam, an id acetum aut vappa sit
Declaretur haec sententia similitudine a quotidiano experimento sumpta, ut melius intelligatur: Agricola
alicui attulit bonum vinum, qui id infudit in vas aceto aut alia corruptione infectum: mutatum est mox id vinum in acetum aut vappam, aut aliam aliquam extremam vini corruptionem, adeo ut quod antea poterat esse vel satrapis delicatissimus potus, nunc nemo vel pedes in eo abluere dignetur. Quaero iam, an id acetum aut vappa sit ab illo agricola, aut non? Est sane ab eo, quia ipse primum eum liquorem
attulit bonum vinum, qui id infudit in vas aceto aut alia corruptione infectum: mutatum est mox id vinum in acetum aut vappam, aut aliam aliquam extremam vini corruptionem, adeo ut quod antea poterat esse vel satrapis delicatissimus potus, nunc nemo vel pedes in eo abluere dignetur. Quaero iam, an id acetum aut vappa sit ab illo agricola, aut non? Est sane ab eo, quia ipse primum eum liquorem attulit: sed illius horrendae transformationis ipse causa non est, verum is qui illud optimum vinum in tam corruptum ac foetidum vas infudit, et ita quasi veneno quodam penitus infecit, invertit et
substantia sit corrupta, ostendi proprio editoque scripto. Quod etiam talis ac tanta sit facta substantiae hominis corruptio, ut non tantum desierit esse bonus, omnesque vel etiam scintillas bonitatis erga Deum amiserit: sed insuper sit factus atrox Dei hostis, tota Scriptura clamat: et probavi id ego quoque praeter multos alios pluribus scriptis.
Si igitur homo adeo foede inversus est, quid potest eo peius ac scelestius dici: aut quod tandem peccatum magis potest esse peccatum, seu quiddam deterius ac horribilius, quam ipsemet homo adeo transformatus est in hostem Dei summum?
pravoque corde, tandem amissa ipsa rei veritate, prorsus evanesceret: amissoque vero radicali malo, inde in nubes suis imaginationibus abstractorum et idearum avolaret, ipsamque pravam mentem aut cor, quam unam Spiritus sanctus in Scriptura accusat, crimine liberaret: si cut nos homines toti in id pronique ruimus, ut nos omnino crimine culpaque omni liberemus, et rationem humanam liberumque arbitrium admiremur et amplificemus.
Nam istud sophisma, quod Deus erit author mali, facile reiicitur: quandoquidem Deus ipse nunc
in liberos propagat et servat talia, qualia sunt, sive bona, sive mala? neque tamen propterea concedent Deum esse authorem peccati.
Verum instant isti iterum importune, separandum esse omnino hominem ab eo malo, quod ab extra a diabolo accessit, aut veluti venenum quoddam infusum est. id enim non esse ipsam hominis substantiam, sed tantum quiddam perdens, vastans ac destruens eam. Respondeo: Non est in homine aliquid diversum ab ipsa mala mente aut lapideo corde, quod eum spiritualiter destruat, sicut morbus eum corporaliter conficit: sed est tantum ipsa perditissima, et iam
affudisse aut adiecisse imaginem suam homini, veluti accidens aut ornamentum quoddam: sic etiam multo plures nunc opinantur, diabolum in subversione hominis tantum affudisse ei venenum quoddam malitiae, unde omnes istae pestilentes actiones proficiscantur: et illud accidentarium esse proprie id, quod vocamus peccatum originale.
At Scriptura dicit, hominem in isto horrendo lapsu esse mortuum aut occisum ab illo homicida spiritu, veluti si quis pulcherrimam domum everteret, ac in rudera redigeret: sicut saepe etiam mei Antagonistae hominem postlapsum solent vocare rudera aut
depelli, quam liquido in praecedentibus ex verbo Dei demonstratam esse, quivis pius ac intelligens vel manibus palpare potest.
Obiiciunt porro inepti quidam hinc secuturum, diabolum esse creatorem, si peccatum originale est substantia: quia ipse est pater peccati. Respondeo: Nequaquam id sequetur, nec est magnae potentiae aut artis optimam substantiam corrumpere, et ex ea malam facere. Innumerae artes sunt, quae ex aliis substantiis alias faciunt, ut ex luto lateres aut testas, ex alia mixtura vitrum: quin etiam ancillae ex lacte faciunt varias substantias casei, seri, recoctae,
peccatrix mulier sit remissionem peccatorum aut iustificationem adepta. nec enim erat docilis, qui discere causam rei cuperet, ut qui adhuc rem ipsam seu factam iustificationem prorsus pernegaret. Non erat quaestio, qua causa aut merito sit iustificata: sed an omnino sit iusta coram Deo, aut non? Id negabat in suo corde Pharisaeus: affirmabat autem Christus. Quare convincit eum Dominus evidenti ratione aut argumento ab effectu sumpto, quod ea sit iam magis coram Deo iusta per remissionem peccatorum, quam ipse, qui adeo de sua operum iustitia confidebat. Non dicit, Si vis scire causam
Iacobi 5 est: Infirmatur quis, accersat presbyteros Ecclesiae, et orent pro eo, ungentes eum oleo in nomine Domini: Et oratio fidei servabit laborantem, erigetque eum Dominus. Vulgata habet in vetustissimis exemplaribus, et etiam in quadam publica precatione inde facta, Allevabit: id forte negligentia librariorum est corruptum, et factum Alleviabit. Deus bone, quam belle nugantur Papistae, inter quos etiam Sidonius, quomodo eorum Sacramentum iniunctionis alleviet aegroto molestias abigendo spectra. At in Graeco perspicuus est sensus, de miraculosa aut etiam precibus
plures versiones Bibliorum, eoque tandem omnia collecta, ac in ordine redacta primum hexapla, deinde et octapla vocarunt: eo nimirum studio ac fine, quod ex pluribus versionibus diligenter inter se collatis, se certum ac genuinum sensum obscurorum locorum habere posse sperarunt. At quanto id clarius ex ipsis fontibus Hebraeis habere potuissent?
Origenes iam ingravescente aetate Hebraeam linguam didicit, sicut et Augustinus Graecam, ut ipsemet in suis confessionibus narrat. Didicerat eandem et ante Origenem Panthenus, Heraclas et Clemens.
Narrat vero gentilis
esset, qui centum oculis cerneret, et insuper centum linguis loqueretur: eoque prorsus sit cupidum veritatis lectorem necesse ad fontes ipsos saepe redire, eosque diligentissim e scrutari.
Una aut altera vocula pauxillum immutata, moxtotam orationis formam sensumque invertit: nedum id accidere possit, ac necessario etiam soleat, ubi totus textus, atque adeo liber in aliam linguam, commutatis omnibus vocibus, et schemate habituve orationis transfertur.
Ne vicinissimas quidem sibi invicem linguas ita prorsus perfecte ac feliciter, praesertim in Paulo, prolixiore
operam, et alicuius brevis temporis assiduitatem, rectamque rationem in ea cognoscenda adhibeamus.
Nec etiam insuavis aut prorsus omni voluptatis condimento carens haec lingua est, ut multi falso opinantur, aut ab imperitis profanisque hominibus persuasi sunt, modo adsit sanus gustus, id est rectum iudicium, non prius perceptum praeiudicium, et sana omnique profanitate carens mens. Nam rectissime, teste Aristotele, vetustissimo versu dictum est: Id cuique suavissimum esse, quod ille cupit. Et sunt multi aut carnali quadam nausea, male erga sacras Literas, atque adeo authorem
carens haec lingua est, ut multi falso opinantur, aut ab imperitis profanisque hominibus persuasi sunt, modo adsit sanus gustus, id est rectum iudicium, non prius perceptum praeiudicium, et sana omnique profanitate carens mens. Nam rectissime, teste Aristotele, vetustissimo versu dictum est: Id cuique suavissimum esse, quod ille cupit. Et sunt multi aut carnali quadam nausea, male erga sacras Literas, atque adeo authorem earum Deum ipsum affecti, aut stulta quadam opinione fascinati, quasi nihil omnino eruditum vel elegans sit, quod non sit vel ab oratoribus vel a poetis, vel denique a
adeo ipsemet filius Dei locuti sint.
Quapropter haec sit nostra summa voluptas, ipsa verba viventis, et nobiscum loquentis patris caelestis audire, considerare, ac in eis die ac nocte meditari, eis tenacissime immorari, atque adeo etiam tandem suaviter immorari.
Ut vero id tanto libentius aut potius ardentius faciamus, praeter supra indicatas causas ac rationes etiam hae sequentes nos incitent ac compellant.
Paulus affirmat, seductores temere in docendo blaterare, non attendentes, neque quid neque de quo dicant: sed abuti pro libitu
sententia, quod quaedam sint sua natura nota aut apta, ut certa cognitione comprehendantur, quaedam vero nobis: ac fieri posse, ut in rebus sua natura perspicuissimis, nos veluti talpae aut vespertiliones in meridiana luce caecutiamus. Sic enim et Apostolus hoc ipso loco ipsa quidem obiecta, id est, opera Dei manifeste ac propalam authorem suum testantia praedicat, quod sunt admodum perspicua et cognoscibilia. Verum idem clamat, hominum non intelligens cor adeo ad ea caecutire, ut per eorum ratiocinationem plerunque in extremam idololatriam delabantur. Sic et Act. 14 et 17 disserit,
eius cognitionem doceat, in oratione initio prioris Epist. ad Corinthios habitae, quae iam sub titulo De metis scientiarum edita est, abunde actum dictumque est. Nam recitare testimonia sacrarum Literarum, quae probant summam caecitatem hominis in rebus Sacris, non opinor nunc esse necesse, cum id alibi plene prolixeque contra nostri temporis luem pestemque Synergistarum saepius factum sit. Tantum ergo unum testimonium, non quidem ipsius Dei, quae isti non adeo magnifaciunt, recitabo: sed eius hominis, cuius solum nutum sibi oraculum esse statuunt. Ita ergo is inquit in quadam oratione de
adscribit.
Plurimos denique caecus quidam amor rapit, ut aliquem suum praeceptorem, eiusque scripta admirentur. Qui si interrogentur, cur eum scriptorem tam magnifaciant, ac perpetuo lectitent? perinde id nequeant dicere, ac Martialis, qui in quodam Epigrammate fatetur, se et odisse quendam extreme, et tamen odii sui rationem causamve reddere minime posse.
Ex hoc vero perverso diversorum praeceptorum et ipsorum scriptorum amore, caeca prosopolepsia aut etiam prosopomania, non tantum
frustulatim ingenti labore vix colligerent. Quare ambages sacrarum Literarum minus curandas esse censent: sed tantum in solis illis suis compendiariis scriptis diu noctuque versantur, eaque institutione Theologiam audacter metiuntur. Quod ibi non reperiunt, aut etiam aliter ac ibi est, reperiunt, id aut non necessarium, aut etiam noxium perniciosumque esse autumant, contendunt et vociferantur, quantumvis id ex sacris Literis manifeste confirmatum demonstratumque esse clare viderint.
Prorsus ergo ita nostra tempestate, praesertim a morte viri Dei Lutheri, incipiunt sese studiosi
tantum in solis illis suis compendiariis scriptis diu noctuque versantur, eaque institutione Theologiam audacter metiuntur. Quod ibi non reperiunt, aut etiam aliter ac ibi est, reperiunt, id aut non necessarium, aut etiam noxium perniciosumque esse autumant, contendunt et vociferantur, quantumvis id ex sacris Literis manifeste confirmatum demonstratumque esse clare viderint.
Prorsus ergo ita nostra tempestate, praesertim a morte viri Dei Lutheri, incipiunt sese studiosi ad ista compendia convertere, et diligentem sacrarum Literarum lectionem negligere, ac olim regnantibus
ex talibus libris petendam, quam etiam operam, studium aut tempus illis tribuendum censes? R. Methodici libelli cum omnium aliarum scientiarum, tum et Theologiae summam praecipuorum capitum compendio, recto ordine, sermone et tota forma suae aetati conveniente, iuventuti discentibusve proponunt. Id hominum praesertim rudium menti memoriaeque cumprimis convenit ac utile est. Cum enim ea non tantum finita, sed et prorsus imbecilla infirmaque sit, finitum quid, ordinatum et compendiarium flagitat, et oculis animoque complecti cupit: ut praeclare Aristoteles in sua Poetica disputat.
Deinde ut primum, quoad fieri potest, brevem totius rei summam, compendium, argumentum aut ideam auditori proponamus.
Quamobrem et initio pueris breves catecheses proponimus in Ecclesia et scholis, et in Academiis studiosae iuventuti institutiones aut etiam Methodos uberiores. Nec id nunc tantum fit, sed et olim primitiva Ecclesia longo tempore factitavit, donec tandem praevalente desolatrice Antichristi abominatione aut apro syluestri, (ut eum Psalmista vocat) adeo haec ratio institutionis fuit abolita, ut etiam ipsa significatio vocis Catecheseos aut Catechumeni
infecta commenta.
3 Tertio, in Theologia totaque Christiana vita in eo plurimum situm est, ut sis de tuo dogmate, sententia, consilio, conatu aut opera certus, quod vera sit, Deoque placens. Nam et conscientia aliquid certi et indubitati habere vult: et quicquid non est ex fide, id iam peccatum, res Deo displicens, et homini extremam aeternamque perniciem afferens est. At hanc certitudinem et
aperis, et intueris eas, mox reperis aliquam eximiam praeceptionem, quae te vel in veritate instruat, vel errores refutet, vel mores tuos formet, vel denique consoletur: in qua certo ac constanter pieque acquiescere possis. Quod ergo in Chrysostomi aut Origenis totius diei lectione habere nequeas, id uno momento ex sacris certo utiliterque accipies. De quare Chrysost. sententiam sup. in ca. de Laconismo adscripsi.
Longam et eruditam disputationem requireret, quod dixi, plures esse sententias aut res, quam verba in sacris Literis, ut vere sunt. Quod forte alicui minus recta
ab eruditis hominibus, qui dicit de sua historia, non eam esse certamen quoddam subitum praesentis gloriae, voluptatis aut victoriae gratia compositum: sed esse thesaurum quendam ad omnes consultationes, necessariumque usum occurrentium difficultatum omnibus temporibus propositum.
Vere id dici profecto posset, omnia Patrum scripta non solum sterilia, sed etiam adeo ad suae aetatis homines, tempora ac negocia restricta et coarctata, ut non ita valde nobis conveniant, nec adeo ingentem usum inde percipere queamus. At sacrae Literae ita sunt omnibus hominibus, temporibus ac
conferas, reperias eos modo affirmare, modo negare: sed saepe etiam in una eademque pagina, atque adeo paucis versibus. Quare crebro admodum fit, ut quod tibi una manu dederint, ac de quo tum iam quasi certus gaudensque, quod tam bonam sententiam doctrinamve repereris, abire volebas, id illi mox non sine tuo dolore ac damno altera auferant: sicut in istis Locis comm. Originalis corruptionis descriptio capiti de Libero arbitrio contradicit, ac quasi ex diametro repugnat. Quae scriptorum incommoditas, contrariaque sacrarum Literarum utilitas, merito nos ab illis ad hasce tanto
rationum contexere de causis, cur potius frequentiusque sacrae Literae, quam aliqua humana scripta legenda sint. Illud nunc tantum addamus, plerosque homines longissime in eo a veritate aberrare, quod putant sacras Literas haud difficulter ita exhauriri posse, ut quicquid in eis boni contineatur, id totum integre in aliud volumen tanquam in novum vas transferatur. Quare non dubitant ita plerorumque eruditorum methodicis scriptis omnia esse comprehensa, ut si modo illa diligenter lectitaverint, nihil prorsus necesse habeant porro accuratius sacras Literas scrutari, aut examinare, ut in
indicat, in singulis earum sententiis, atque adeo verbis amplissimas opes contineri. Inculcaverunt idem veteres Iudaei, qui dictitarunt nullam esse literam in sacris Bibliis, ex quibus non maximi montes dependeant.
Ne vero cui videar tantum paradoxa quaedam affirmare, ostendam reipsa id ita sese habere. Editum est hisce annis a meis charissimis collegis
quorum alterutro multo amplior et locupletior thesaurus maximarum quaestionum ac rerum ex tam parva sacrarum Literarum parte depromptus est, quam alii antea, qui exhausisse penitus sacras Literas videbantur, tum ex Bibliis, tum ex omnibus patribus ac scriptoribus deprompserant.
Quod si id in summo brevitatis studio factum est, quid obsecro non fieret, si omni studio plenior quaedam copia rerum et operis prolixitas, idque ex toto sacrarum Literarum volumine, summo affectatoque studio conquireretur? Ex parvae ergo sacrarum Literarum partis opulentia evoluta, quantum sit totius
plene exhauriendum aut pervestigandum.
Nec tamen caret Scriptura methodo aut ordine, cum in toto opere, tum et in singulis libris, singulis materiis aut capitibus, vel denique etiam sententiis. Nam ut de aliis eius methodis vitandae prolixitatis gratia nunc non dicam, praesertim cum id alii magna cum laude fecerint. Epistola profecto ad Romanos et Galatas aptissima praecipuarum rerum compendia sunt, de quarum laude alii saepe dixerunt.
Cogitetur et illa methodus, aut ordo, quod plerunque optima serie, ac plane ea, qua res ipsae cohaerent, in Sacro volumine de eis
ad gloriam nominis sui, et miserae Ecclesiae suae exaedificationem, Amen.
Rogatus a quibusdam amicis et
Docete et commonete vos invicem cantionibus et laudibus, et cantilenis spiritualibus, cum gratia canentes in corde vestro Domino. Non satis habet tantus Apostolus nos uno tantum quodam modo, ut vel solis concionibus, vel sola librorum inspectione, verbum Dei tractare ac discere: sed omnino vult id fieri opulenter in omni sapientia, etiam mutuis admonitionibus, seu institutione canendo et psallendo Domino ex animo.
Eadem de causa etiam idem tam varia doctorum divinitus Ecclesiae donatorum genera Ephes. quarto recenset: ut ostendat, Christum velle doctrinam suam multipliciter
accuratiore ratione ac modo suam illam Theologiam studiosis iuvenibus proponerent, quam reliquae communique plebi: quin et quasdam promotiones eorum, qui profecissent in Rabinos et magistros, haberent.
Nec in paucis quoque frequentioribus urbibus Germaniae, praesertim Evangelicis, id receptum fuit, et adhuc hodie est, ut Theologicae lectiones ac disputationes habeantur. Magdeburgensis superintendens, ante Protestantium cladem, summam in hac re diligentiam, tum legendo publice, tum et disputando adhibuit. quin et hodierna die Hamburgae duo lectores Theologici habentur, sicut
apud studiosos et aures scientiarum doctrinaeque cupidas simul et capaces, quibus (ut vulgo dicitur) est facile concionari, agens, omissa omni verborum copia, seposita etiam auditoris captatione, aut affectuum commotione, ieiuno quidem et simplici, sed tamen apto, proprio et perspicuo sermone in id solum incumbit intentaque est, ut res ipsas recte solideque tractet, eoque etiam multo plura breviori tempore et sermone complecti ac exponere potest et solet.
Secundo, conciones non subtilissime et exactissime de rebus disserunt, sed tantum crassiori quodam filo et pinguiori, quod
locutionum apposite citatum in discendo obscurissimae rei aut sententiae afferre solet? Hisce omnibus commoditatibus rerum tractandarum necess rio concionator apud indoctum rudeque vulgus agens, maximo cum damno doctrinae ac auditorum misere destituitur.
Postremo, in concionibus non id agitur, ut loci aut materiae plenissima methodo per omnes suas quaestiones aut circumstantias explicentur. Neque enim tantam quaestionum multitudinem ac diversitatem imperitus auditor vel percipere, vel memoria retinere posset: multo etiam minus in suum aliquem idoneum usum convertere. Quare id
id agitur, ut loci aut materiae plenissima methodo per omnes suas quaestiones aut circumstantias explicentur. Neque enim tantam quaestionum multitudinem ac diversitatem imperitus auditor vel percipere, vel memoria retinere posset: multo etiam minus in suum aliquem idoneum usum convertere. Quare id solum prudens fidusque doctor Ecclesiae agit, ut aliquot praecipua, et maxime utilia, aut etiam necessaria praecepta aut sententias in unoquoque capite aut dogmate, articulo aut textu deligat, easque auditori ante oculos proponat, et veluti in manus domum secum auferendas, ac in suum usum
qui iam vere faciem suam a domo Iacob occultare videtur. Vere enim nunc nos et pueri, hoc est discipuli veritatis, quos studio veri inflammatos nobis Deus dedit, signa et prodigia quaedam in Israel habemur, facti, ut Paulus inquit, specta culum mundo, diabolis et angelis.
Non autem fit id sine consilio Domini exercituum, qui habitat in Zion. Obmurmurant illi quidem nobis, nos debere pythones et scientes audire, qui secum meditantur, ac obscure intricateque susurrant incerta sui cerebri figmenta. Sed nos eis constanter respondeamus, non miseros mortales de vera vita, nec homines
Haec enim omnia suo quodammodo erunt veluti quaedam praxis totius praecedentis Operis. Omnes enim hae regulae eo directae sunt, ut ex sacris Literis veritas recte colendi Deum cognosci, errorque refutari possit, quod solae sacrae Literae sint certissima norma veritatis.
In hoc libello id sedulo agemus, ut quantum fieri potest, quam brevissime probemus, solas sacras Literas esse vere verbum aut doctrinam Dei, ac vocem Christi, sive simul auribus sonum accipiendo, sive oculis legendo, sive denique sola animi cogitatione percipiantur: eoque illum demum coetum germane Christianum
quidem isti contra nos miracula et martyria patrum. Sed illud contra verissime respondetur: Omnes sanctos Patres et Martyres miracula faciendo et patiendo non se suave dicta ac scripta ostentasse, sibive laudem aut testimonium, quod errare nequeant, praebuisse: sed soli Christo eiusque verbo: id est, sacris Literis. Nullus unquam patrum miracula faciendo aut patiendo dixit: Hoc miraculo aut hac mea
passione testor, me nihil unquam falsi scripsisse aut dixisse: sed, Testor quod hic IESUS sit unicus
ad veritatis conservationem, errorum extirpationem, gloriam Dei, et publicam utilitatem spectet et referatur. Hîc enim primarius finis ac scopus totius huius synodi, ut supra est dictum, esse deberet.
Secundo, scribit Philippus in Germanica praefatione Ratisponensis Interim, non raro id accidere, ut aliquot potentes cum paucis Theologis consusurrent et conspirent, seu ut ipse inquit,
tueri volent, ac convicti fuerint, expectent etiam censuras Ecclesiae usitatas. Sed si ultro cedere et una nobiscum errores et scripta eos continentia diserte ac publice damnare volent, contenti sane esse volumus, ut eorum personis amnistia concedatur, nec diserte revocare cogantur (licet id quoque sit contra veteris Ecclesiae piam se veritatem et causae magnitudinem:) ne videamur de quoquam superbos triumphos quaerere, aut etiam publicam concordiam, cuius cupidissimi sumus, perniciose remorari.
Decimosexto, ut vero hinc absint omnia scommata, suggillationes,
et alios minoris autoritatis premere, exagitare, et veluti pedibus conculcare ac opprimere solent: monitione inter Theologos et Christianos vix opus esse deberet, adeo per sese haeres petitione sua iustae notaeque sunt etiam imperitissimis, utpote, quae ad ipsum ius gentium pertineant. Certe id omni studio agendum est, ut, sicut supra Basilium dicentem audivimus,
Decimoseptimo, vocem decisivam merito solus Christus, quem unicum magistrum a caelesti patre audire iussi sumus, eiusque verbum habere debet, si Christiana synodus vocanda est, ita ut uni aut duobus perspicuum Dei verbum afferentibus magis credendum sit, quam aliis omnibus sicut id protestantes status in recusatione Tridentinae synodi copiose declararunt, et olim in Nicena synodo, S. Paphnutio pro coniugio sacerdotum dicente, pie factum est. Recitabimus hic etiam memorabilia verba praedictae recusationis hac de re.
Dann in einem Christenlichen Concilio soll
et denique maiora ac tristiora dissidia, scandala, ruinasque in Ecclesia subinde pariunt ac parient in omnem posteritatem.
Decimonono, de fine scopôve synodi supra in prima quaestione dictum est. Id igitur ipsum iam in exitu synodi, summa fide ac diligentia praestetur: ut scilicet veritas in hac synodo quaesita ac explicata, veluti argentum septies repurgatum, et ab omnibus scoriis mundatum, aut veluti lumen accensum, in illustri loco ponatur, totique Ecclesiae Dei publico decreto
decet, ut etiam ea acta lucem ferre possint: utque ea, quae pie ac rite acta conclusaque fuerint, in publicum edere omnino liceat, nec politico aliquo consilio aut prudentia in aeternos carceres tenebrasque ut colloquia cum Papistis, concludantur.
Vigesimosecundo, ante omnia verô id omnino statuatur, ut quae manifeste ex verbo Dei decreta fuerint, serio constanterque observentur: in primis tamen, ne errores semel damnatos liceat renovare, ut nunc, proh dolor, a quibusdam doctis et potentibus maxima cum Ecclesiae perturbatione et conscientiarum pernicie factitatur. Plura de
agantur: volumus regulas quasdam disputationis simul proponere, tametsi supra aliquae earum iam recitatae sint. Cum enim omnis fructus ac utilitas synodi, nempe veritatis illustratio, et errorum condemnatio, ex ipsa disputatione potissimum dependeat: merito omnibus summo studio ac diligentia in id incumbendum est, ut illa scrutatio Scripturae ac inquisitio veritatis legitime, pie ac utiliter peragatur. In hunc igitur utilem conatum nos quoque nostrum symbolum propositis hisce regulis conferre voluimus. Ut vero alia omnia, sic et haec ipsa rectius monentium fratrum ac dominorum iudicio
ad aliquid vicinum et plausibilius latenter confugere.
7 Conveniat et de aliquarum praecipuarum vocum significatione, quarum maior videtur fore in disputatione usus. Quod si etiam de aliquibus rerum ad propositam materiam pertinentium definitionibus Antagonistae recte pacisci possent, id quoque utile esset.
8 Servetur ante omnia praeceptum Paulinum, ut vitemus et fugiamus
8 Servetur ante omnia praeceptum Paulinum, ut vitemus et fugiamus
fatetur, se imperitum sermonis esse, etiam si res ipsas multo rectius et intellexerit, et syncerius proposuerit, quam illi disertissimi seductores. Sicut Rom.. 16, eis tribuit mirificam gratiam in docendo
suspectis habitis omnibus illis ornamentis aut etiam nugamentis et imposturis humanae solertiae, industriae, facundiae, gratiae, et authoritatis, aut etiam dignitatis in agendo.
34 D. Georgius Nazianzenus, cum multa alia praeclare dicit contra Sophisticas tentationes, tum et illud, Non id agendum esse, ut versatili vehementique lingua nobiliora aut probabiliora dicta splendide exaggeremus: sed ut in rerum veritate exploranda sedulo solerterque elaboremus ac desudemus.
35 Idem etiam prolixius istam Sophisticam ostentatricemque Theologiam et disputandi rationem, magis
nec nostra refutare queant, imo nec in lucem quidem legitimae cognitionis prodire ausint: tamen non desinant contra nos et veritatem furere, sicut et Domino salvatori ipsi accidit, qui ad suos adversarios inquit: Si interrogavero vos, non respondebitis mihi. Sin dixero vobis, non dimittetis me. Id est, Sive a vobis postulavero ut probetis vestra, non praestabitis id male vobis conscii: sive ego mea probavero, tamen non
prodire ausint: tamen non desinant contra nos et veritatem furere, sicut et Domino salvatori ipsi accidit, qui ad suos adversarios inquit: Si interrogavero vos, non respondebitis mihi. Sin dixero vobis, non dimittetis me. Id est, Sive a vobis postulavero ut probetis vestra, non praestabitis id male vobis conscii: sive ego mea probavero, tamen non
tum praesertim hoc tempore cum in aliis suis actionibus et conatibus tum praesertim in suo Tridentino Conciliabulo, cuius plane execrandam formulam aut normam, et simul praxin iudicii ac decernendi de praesentibus Religionis controversiis, omnibus considerandam in hoc scripto proponemus. Quam vero id multipliciter, foede, et penitus blaspheme faciant, postea ex ipsorum scriptis liquido monstrabitur. Nunc (ut in Praefatione) pauca quaedam tantum per antithesin monemus, ut rectius Lector de tota hac re iudicare possit.
1 Clamant illi, Scripturam esse obscuram et ambiguam, ex qua
posset, ut alterutrum horum sibi tribueretur? Nemo ferme inter omnes homines est, exceptis plane mutis, qui non putetur posse utcunque sui animi sensa, si non eleganter ac praeclare, at saltem vel mediocriter declarare, ut ab aliis hominibus intelligi queat. At solus Deus, caeli terraeque creator, id vel non potuit, vel etiam malitiose noluit praestare?
2 Blasphemant illi nefarie, praesertim in Colloquio Vuormaciensi, Scripturam esse materiam litis. At Deus illam, teste Davide, Paulo et Petro, ut lucernam pedibus nostris, et regulam normamque omnis litis ac iudicii proposuit,
reddere ad salutem, per fidem quae est in Christo Iesu. Omnis Scriptura divinitus inspirata est utilis ad doctrinam, ad redargutionem, ad correctionem, et ad institutionem, quae est in iustitia, ut integer sit Dei homo et ad omne opus bonum apparatus.
4 Clamant illi, Ecclesiam, id est Pontificem cum suis spiritualibus esse supra Scripturam, et Papam posse ex plenitudine potestatis contra Apostolum et totum vetus Testamentum dispensare. At filius viventis Dei affirmat, seipsum, licet sit creator caeli et terrae, adeo esse Scripturae, voluntate ac ordinatione Patris, in sua
quidlibet pro vera Religione colendum adorandumque obtrudere.
9 Quis omnium monarcharum, regum aut principum, vel etiam infirmorum homuncionum, patiatur sua dicta aut edicta ab ullo suo servulo, aut etiam alio homine negligi aut contemni, nedum inverti ac perverti? Quis etiam, si id fieri videat, praesertim a propria familia, non irascatur ac clamet, seipsum, suamve maiestatem aut dignitatem a talibus contemni et proculcari?
At isti Scripturam aut verbum Dei tam indignis modis defoedantes, proculcantes, ac pro libitu contra decernentes, contendunt, citra omnem
tum et hominum salutem promovere.
10 Observetur denique ordo et modus furoris illorum, quo Antichristum Romanum supra Deum collocent. Certum enim est, in eo omnem Dei gloriam cultumque hîc inter homines consistere, si verbum eius servetur, ipse in suo verbo audiatur, et secundum id colatur. At isti primum hoc verbum viventis Dei contemnunt, ut obscurum, ambiguum, mancum, et aliis innumeris defectibus laborans, ut postea audiemus. Dende dicunt Ecclesiam esse supra Scripturam. Tertio contendunt, ipsorum Concilia, id est Papam cum suis coniuratis mancipiis, repraesentare
verbum eius servetur, ipse in suo verbo audiatur, et secundum id colatur. At isti primum hoc verbum viventis Dei contemnunt, ut obscurum, ambiguum, mancum, et aliis innumeris defectibus laborans, ut postea audiemus. Dende dicunt Ecclesiam esse supra Scripturam. Tertio contendunt, ipsorum Concilia, id est Papam cum suis coniuratis mancipiis, repraesentare totam Ecclesiam, eorumque sermonem esse unicam et infallibilem vocem Ecclesiae ac Spiritus Sancti. Quarto imperiose pronunciant, Papam esse supra Concilium, posseque ex plenitudine potestatis vel rata, vel etiam irrita facere Concilii
esse primo loco, deinde Ecclesiae: et si aliud praeceperit Ecclesia quam Christus, non Ecclesiae, sed Christo obediendum. Certe in hoc est omnium praesumptionum initium, quando particulares iudicant suum sensum in divinis praeceptis voluntati divinae conformiorem, quam universae Ecclesiae (id est, Claude oculos, et dic: Non intelligo, quae tu Christe mandas: ego Pontifices et Sacerdotes audiam.) Iste vero in Ecclesia remanet, qui (nota bene) suum sensum praesumptuose non elevat supra dictamen maioris partis sacerdotum, quibus verbum creditum est, et qui Christi legatione
Dices fortasse: Ecclesia hodierna non ita ambulat in ritu communionis, sicut ante ista tempora, quando sanctissimi viri, utriusque speciei sacramentum necessarium esse, vi praecepti Christi et verbo et opere astruebant. Potuitne tunc Ecclesia errare? Certe non. Quod si non, quomodo id hodie verum non est, quod tunc omnium opinione affirmabatur? cum non sit alia Ecclesia ista, quam illa? Certe hoc te non moveat, quod diversis temporibus alius atque alius ritus Sacrificiorum, et etiam Sacramentorum, stante veritate invenitur: Scripturasque (nota) esse ad tempus adaptatas et
Sacramento, actum suum disponit unusquisque Episcopus, rationem propositi sui Domino redditurus.
Ex praemissis constat, quod tota catholica Ecclesia non potest ad literam Scripturarum obligari, licet semper ad spiritum: quando enim litera non servit aedificationi et spiritui, recipit id quod magis servit Spiritui. Non est igitur litera, quae per tyrannum penitus deleri posset, de essentia Ecclesiae: sed Spiritus est qui vivificat. Quare nec mirum, si praxis Ecclesiae uno tempore interpretatur Scripturam uno modo, et alio tempore alio modo. nam intellectus currit cum praxi.
eloquia Christi.
Si generale concilium posset errare, omnes articuli fidei possent esse erronei et falsi.
Generale concilium non potest circa fidem errare: ideo in omnibus ei est praestanda fides.
Ideo Lutherani nullum alium iudicem volunt praeter verbum Domini, id est sanctum Evangelium, non hominum traditiones: ac si nihil unquam potuisset et posset determinari apud Orthodoxos patres, nisi id quod expresse habetur in Evangelio. Idcirco contra eos diriguntur verba Christi, ac manifesta sacrarum Literarum decreta, necnon et generalia concilia Apostolorum
concilium non potest circa fidem errare: ideo in omnibus ei est praestanda fides.
Ideo Lutherani nullum alium iudicem volunt praeter verbum Domini, id est sanctum Evangelium, non hominum traditiones: ac si nihil unquam potuisset et posset determinari apud Orthodoxos patres, nisi id quod expresse habetur in Evangelio. Idcirco contra eos diriguntur verba Christi, ac manifesta sacrarum Literarum decreta, necnon et generalia concilia Apostolorum et sanctorum Patrum in primitiva Ecclesia celebrata. Audiant igitur ea quae dixit Christus Apostolis suis: Multa habeo vobis dicere,
Spiritus sanctus, nisi ea quae statuerunt et decreverunt prius Patres in Synodis generalibus? Et primo de cessatione et abrogatione legalium, deque carnali circum cisione abolenda, et tantum spirituali servanda, et de multis aliis, de quibus nihil in Evangelio reperitur: imo oppositum habemus id quod Christus dicit: Non enim veni salvere legem, sed adimplere: Nihilominus, ut legimus in Act. Apost. cap. 15. etc.
Si igitur illud Apostolorum et discipulorum concilium universalem Ecclesiam repraesentabat, habuitque potestatem statuendi, aliqua esse
Nolumus alium iudicem in concilio, praeter verbum Dei, quorsum tendunt haec verba?
En habes Christiane lector, ex authentico et ipsi Papae dedicato libro, qui de isto ipso Tridentino conciliabulo scriptus est, horrendas Papistarum blasphemias, quibus diserte asserunt suum conciliabulum, id est Papam cum suis mancipiis et adulatoribus supra divinitus inspiratam Scripturam, id est supra vocem filii Dei. et supra caelestis patris decreta posse statuere quodcumque ei videtur, sine Scriptura, supra Scripturam et denique contra Scripturam: idque in ea re aut controversia, ubi expresse
En habes Christiane lector, ex authentico et ipsi Papae dedicato libro, qui de isto ipso Tridentino conciliabulo scriptus est, horrendas Papistarum blasphemias, quibus diserte asserunt suum conciliabulum, id est Papam cum suis mancipiis et adulatoribus supra divinitus inspiratam Scripturam, id est supra vocem filii Dei. et supra caelestis patris decreta posse statuere quodcumque ei videtur, sine Scriptura, supra Scripturam et denique contra Scripturam: idque in ea re aut controversia, ubi expresse oppositum in sacris Literis pronanciatur: posse etiam ea quae priores synodi recte et
Pariter eodemque modo in restituenda Religione, sacrorum Codicum germana intelligentia, quae hoc nostro seculo apud tot nationes et regna, apud tot etiam eruditissimos viros tam impie depravata est atque corrupta, operaeprecium ac summe necessarium esse ducimus, ad illorum (id est Patrum, aut Scriptorum) decreta confugere, illorum sententias perscrutari, qui Christianam religionem tam sancte coluerunt, qui tot seculis, a primordiis scilicet nascentis Ecclesiae usque ad haec tempora perpetuo et incorrupte rempub. servaverunt. Quibus enim aliis, iis de rebus quae ad
suam. Quid sunt
traditiones per Epistolam factae aliud quam ipsae Paulinae Epistolae? Sciebat enim divinus ille Doctor, Ecclesiam Dei esse vivum pectus Christi: Scripturam autem quasi mortuum atramentum, et id propter longe potius credendum esse vivo pectori, quam mortuo atramento: hoc est, maiorem habendam esse fidem viventi Ecclesiae, quam per se velut mortuis codicibus. (O novam sycophantiam, et impiam imposturam ac blasphemiam.)
Sciebat quoque. Christum non membranulas, non macrocolla,
sycophantiam, et impiam imposturam ac blasphemiam.)
Sciebat quoque. Christum non membranulas, non macrocolla, non chartulas, non scriptiones, non literarum monumenta: sed exempla, sed praecepta, sed instituta, sed mandata, sed consulta discipulis suis dedisse et reliquisse: ut vel ob id apud posteros testatum relinqueret, quid ipse magister omnium hac de re non obscure sentiret: nempe quod potius consultis, mandatis, institutis, praeceptis atque exemplis, quam literarum monumentis, quam scriptionibus, quam chartulis, quam macrocollis, quam membranulis standum erat. (O'
illam, sed seipsum, suamque omnem dignitatem ac maiestatem in ea charta contemni.
STAPHYLI.
De Staphylo quid dicendum in hoc genere sit, ipse propemodum dubito. Nam licet plurimus sit in suis scriptis, in conculcandis et conspurcandis sacris Literis: tamen id aliquanto astutius et artificiosius caeteris agit. Velat enim faciem Christo, et sic demum tanquam nequienti videre, acerbas et impias alapas impingit.
Sed tamen nequit satan in eo omnino sese in angelum lucis transformare, quin ipse alicubi crasse et conspicue suam impuram linguam
quin ipse alicubi crasse et conspicue suam impuram linguam infernali igne flagrantem, contra Deum et verbum exerat. Nam inter alia (neque enim vacat omnia adscribere) omnes omnium nefandas blasphemias supergressus, dicit, ex sacris Literis impudicitiam disci, eoque eas nequaquam legendas. Ne autem id fingere videamur, verba eius ex libro cui titulus est Nachdruck adscribemus. Sic enim dicit:
contaminastis: et audetis culpam impudicitiae, Sacrosanctae scripturae ac verbo viventis Dei obiicere? Quid sunt vestra monasteria aliud, quam horrenda et perpetua prostibula? An' non, ubi plurimi apud vos sacrifici agunt, ibi etiam propalam sunt innumera scorta? Potestis'ne, aut audietis'ne id negare? Consulite vel solam vestram sacrosanctam Romam, consulite Coloniam, et alia loca, ubi sunt multa monasteria, canonicatus, et id genus impurissima fex sacrificorum. Dominus Iesus fulmine, aut etiam infernali igne, istud impurissimum os reprimat et obturet. Amen.
aliud, quam horrenda et perpetua prostibula? An' non, ubi plurimi apud vos sacrifici agunt, ibi etiam propalam sunt innumera scorta? Potestis'ne, aut audietis'ne id negare? Consulite vel solam vestram sacrosanctam Romam, consulite Coloniam, et alia loca, ubi sunt multa monasteria, canonicatus, et id genus impurissima fex sacrificorum. Dominus Iesus fulmine, aut etiam infernali igne, istud impurissimum os reprimat et obturet. Amen.
MARTINI PERESII HISPANI.
Fuit in aula Caroli V. summae autoritatis episcopus Martinus Peresius Hispanus, is prolixum
et cespitarunt, et super quarum intellectu multi viri ingenio clari, doctrina non vulgari praediti, tam graves et pene interminabiles suscitant quaestiones, nec has de lana (ut aiunt) caprina, extremae dementiae esse mihi videntur.
Sibyllinos libros (nota) prudentibus viris ad id munus delectis Romani tantum committebant, vulgus ab eorum lectione inhibentes. Et quod nullam velint differentiam fieri, imo omnes aptos indiscriminatim esse dicunt Erasmiani et Lutherani isti, non ad audiendam modo, sed ad tractandam et legendam caelestem philosophiam, committendo illam passim
huiusmodi deberent dirimi: nec ad aliud magisterium recurrendum esset, sive in decernendis quae ex Scriptura non colligantur, sive in declarandis quae ex Scriptura emergunt, dubiis: ac subinde non esset provisum sufficienter Ecclesiae Dei a suo institutore Christo, in rebus tam magni momenti: id quod nefas est de tanta providentia sentire. Nam quod dicunt, Scripturam seipsam exponere, etsi verum sit in multis locis: possunt tamen se offerre contentiones, in quibus Scripturae loci, quae adduntur ab adversis partibus, sint inaequali nostro, vel aequaliter obscuri: et locus qui adducitur
Psalmis de me. Et subdit: Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Ex qua reseratione traditionem intelligentiae in
Ecclesia emanasse nemini dubium esse debet. (Nota, aperuit illis intellectum, id est, dedit librum traditionum, quem illi Romanae Papae una cum libris Sibyllinis Testamento reliquerunt.)
Hosius porro Cardinalis, nunc Pontificius in synodo Tridentina legatus, et simul quoque praesidens, multo etiam foedius sacras Literas pedibus perculcat. Nam in suo libro contra
in praedicto concilio Tridentino tractentur.
Ubi videmus, alios iudices esse substitutos praeter Scripturam, nempe traditiones, concilia, consensum et patres: eosque nequaquam ut in Basiliensi formula, ad Scripturam alligatos aut restrictos. Hîc ergo cernis, qualem normam iudicii id conciliabulum sibi proposuerit, nempe talem, ubi tum omnes eorum scriptores, tum consensus, id est, aliquot recentium seculorum consuetudo, tum denique somnia et commenta humanarum traditionum, quas isti sub Apostolorum nomine venditant, tanquam certissima veritatis ac pietatis regula audienda
praeter Scripturam, nempe traditiones, concilia, consensum et patres: eosque nequaquam ut in Basiliensi formula, ad Scripturam alligatos aut restrictos. Hîc ergo cernis, qualem normam iudicii id conciliabulum sibi proposuerit, nempe talem, ubi tum omnes eorum scriptores, tum consensus, id est, aliquot recentium seculorum consuetudo, tum denique somnia et commenta humanarum traditionum, quas isti sub Apostolorum nomine venditant, tanquam certissima veritatis ac pietatis regula audienda sunt. At si quaeras, quo iure et qua autoritate sibi novam istam iudicandae ac formandae
versionem in innumeris locis foede ab Hebraeis Graecisque fontibus et genuino sensu verbi viventis Dei aberrare. Ergo falsum ac corruptum verbum Dei pro vero ac genuino, contra omnipotentis Dei mandatum, Ecclesiae obtrudunt.
Filius Dei severissime praecipit, Scrutamini Scripturas. Id vere, plene ac solide fieri nequit, si non prima ac summa autoritas verbo Dei, ut illud primum in suo primario originalique sermone ab eo profectum est, tribuatur: ac nisi ipsa nativi sermonis vis sedulo solerterque expendatur. Tota quoque primitiva Ecclesia sensit, primam ac summam autoritatem
verbo Dei, ut illud primum in suo primario originalique sermone ab eo profectum est, tribuatur: ac nisi ipsa nativi sermonis vis sedulo solerterque expendatur. Tota quoque primitiva Ecclesia sensit, primam ac summam autoritatem deberi ipsis originariis linguis ac testibus
Furor potius id quam error est. Quis enim mortalium dubitat, unumquodque scriptum, orationem ac sermonem optime ac certissime intelligi, et autoris mentem propriissime percipi in eo sermone, in quo primum est propositum, versionesque semper aliquid incommodi afferre?
Quis dubitat, spiritum S. multo
ipsemet filius Dei summum nefas admisit, qui nobis eis linguis suum verbum tradidit, et genus humanum allocutus est. Sic isti inimici Dei ipsam normam verbi Dei pervertunt, perversamque eius Ecclesiae obtrudunt.
In primo decreto quartae sessionis dicunt, in conversis ita prorsus tolli id quod vim rationemque peccati habet, atque ita illos prorsus puros ac innoxios reddi, ut nihil penitus eos amplius ab introitu caeli, remoretur. Cur ergo tales perpetuo ex mandato Christi remissionem peccatorum quaerere et mendicare coguntur? Hoc vero est, quod Ioannes dicit: Negantes se peccatum
Praelatos teneri per seipsos, si legitime impediti non fuerint, ad praedicandum sanctum Iesu Christi Evangelium.
Iam tu pie Lector considera, quales'nam sint isti patres Episcopi et Praelati, qualemve reformationem, Religionem ac regimen Ecclesiae ab eis expectare debeas, cum nec ante id decretum annis amplius 500, nec post ferme 17 annis, suum primarium maximeque necessarium munus praedicationis Evangelii tractaverint. Quomodo tandem isti alios salutariter reformabunt, qui semetipsos reformare nequeunt? O sal infatuatum, ad quid tandem es utile? aut quid tandem ex te aliud
eo tendunt, ut omnes Christi fideles statuto Domini ad utramque speciem accipiendam adstringantur, etc.
O' profana, aut blasphema potius ora. Audent citare autoritatem ac testimonium Spiritus sancti contra institutionem filii Dei. Undeautem vel sibi vel aliis probabunt, id ipsorum decretum venire a Spiritu sancto? At nos contra liquido monstrare possumus, id proficisci a spiritu satanae: huius enim proprium est, evertere institutionem Christi, non Spiritus sancti. Quid Spiritus sanctus hac de re sentiat, satis in sacris Literis et a se inspiratis literis scripsit:
adstringantur, etc.
O' profana, aut blasphema potius ora. Audent citare autoritatem ac testimonium Spiritus sancti contra institutionem filii Dei. Undeautem vel sibi vel aliis probabunt, id ipsorum decretum venire a Spiritu sancto? At nos contra liquido monstrare possumus, id proficisci a spiritu satanae: huius enim proprium est, evertere institutionem Christi, non Spiritus sancti. Quid Spiritus sanctus hac de re sentiat, satis in sacris Literis et a se inspiratis literis scripsit: Bibite ex hoc omnes. et id etiam de laicis exposuit 1 Cor. 11.
Dicunt se
a Spiritu sancto? At nos contra liquido monstrare possumus, id proficisci a spiritu satanae: huius enim proprium est, evertere institutionem Christi, non Spiritus sancti. Quid Spiritus sanctus hac de re sentiat, satis in sacris Literis et a se inspiratis literis scripsit: Bibite ex hoc omnes. et id etiam de laicis exposuit 1 Cor. 11.
Dicunt se sequi Ecclesiam. O' nefas. Unde probabunt, veram Christi Ecclesiam unquam communionem sub una tantum specie probasse? Num quicquid Constantiensis congregatio affirmavit aut negavit, id mox tota Ecclesia affirmavit aut decrevit? At contra
se inspiratis literis scripsit: Bibite ex hoc omnes. et id etiam de laicis exposuit 1 Cor. 11.
Dicunt se sequi Ecclesiam. O' nefas. Unde probabunt, veram Christi Ecclesiam unquam communionem sub una tantum specie probasse? Num quicquid Constantiensis congregatio affirmavit aut negavit, id mox tota Ecclesia affirmavit aut decrevit? At contra innumera testimonia extant, quod inde a Christi passione usque abhinc 200 annis, tota Ecclesia perpetuo integram et inviolatam Christi institutionem in hoc sacramento comprobaverit, et observaverit, quod in alio scripto prolatis plurimis
Praeterea declarat synodus, hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in Sacramentorum dispensatione, salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae suscipientium utilitati, seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate magis expedire iudicaret. Id autem Apostolus non obscure visus est innuisse, cum ait 1 Cor. 4: Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et dispensatores mysteriorum Dei. Atque ipsum quidem hac potestate usum esse satis constat, cum in multis aliis, tum et in hoc ipso sacramento, cum ordinatis nonnullis circa eius
venenato Iure clamare, sibi quidem docendi et imperandi munus traditum esse, aliis vero tantum obediendi necessitatem incumbere. At haec ipsa regula est in populo Dei immota et caelitus sancita: ut solus Deus sit unicus Religionis magister aut praeceptor, solus ille praescribat, ordinet ac doceat id quod ipsi videtur: totum vero genus humanum tantum audiat, credat et obediat, Hunc hunc audite. Et, Audi filia, et inclina aurem tuam. Solius Dei est, in Religione ordinare ac decernere: Ecclesiae vero, totique generi humano, sola discendi et obediendi necessitas restat.
Dicunt illi,
(inquiunt) vocavit se dispensatorem mysteriorum Dei, 1 Cor. 4. Ubi putant illi vocem dispensationis more Aulae ac Cancellariae Romanae aut etiam Canonistarum, intelligendam esse: ut cum illi dicunt, Papa habet potestatem dispensandi contra Apostolum, Evangelistam, et totum vetus Testamentum, id est, pro libitu statuendi et decernendi. De quibus ipsis dispensationibus recte sui proprii Canonistae pronunciant, quod sint potius dissipationes, quam dispensationes.
Nihil tale un quam Paulus egit, dixit, aut somniavit: sed affirmat, se tantum esse ministrum et oeconomum, et in
pro libitu statuendi et decernendi. De quibus ipsis dispensationibus recte sui proprii Canonistae pronunciant, quod sint potius dissipationes, quam dispensationes.
Nihil tale un quam Paulus egit, dixit, aut somniavit: sed affirmat, se tantum esse ministrum et oeconomum, et in oeconomo id vel maxime requiri, ut sit fidelis, id est res heri sui non pro suo arbitrio, more illius infidelis servi familiae praepositi, sed pro severo ipsius domini praescripto distribuat. Id ille se tantum tradidisse Corinthiis affirmat ac protestatur, quod a Domino acceperit: ideoque eius
quibus ipsis dispensationibus recte sui proprii Canonistae pronunciant, quod sint potius dissipationes, quam dispensationes.
Nihil tale un quam Paulus egit, dixit, aut somniavit: sed affirmat, se tantum esse ministrum et oeconomum, et in oeconomo id vel maxime requiri, ut sit fidelis, id est res heri sui non pro suo arbitrio, more illius infidelis servi familiae praepositi, sed pro severo ipsius domini praescripto distribuat. Id ille se tantum tradidisse Corinthiis affirmat ac protestatur, quod a Domino acceperit: ideoque eius institutionem, quae sola sit audienda, ad verbum
tale un quam Paulus egit, dixit, aut somniavit: sed affirmat, se tantum esse ministrum et oeconomum, et in oeconomo id vel maxime requiri, ut sit fidelis, id est res heri sui non pro suo arbitrio, more illius infidelis servi familiae praepositi, sed pro severo ipsius domini praescripto distribuat. Id ille se tantum tradidisse Corinthiis affirmat ac protestatur, quod a Domino acceperit: ideoque eius institutionem, quae sola sit audienda, ad verbum recitat. Toties item inculcat, doctrinam quam docet, non esse commentum: non etiam ab aliis hominibus accepisse, sed a Christo ipso. Quoties etiam
imponere, aut laqueum iniicere velle.
An'non est, Christiane lector, praeclara haec Scripturae tractatio, et firma probatio, quod sanctissimo Antichristo, eiusque coniuratis bicornibus, dispensatio in Sacramentis viventis Dei libera sit, ut pro temporum, hominum ac locorum statu, id est, pro suo habitu, hodie sic, cras aliter, explenitudine potestatis, et scrinio pectoris sui (ubi sunt omnes iniuriae, iura volebam dicere) libere dispenset? Nunc et alteram Scripturae citationem, perinde Curtisanice tractatam, audiamus.
Dicunt Paulum esse usum potestate statuendi
suo commodo utilitateque leges Religionis figere ac refigere velle, non aliter ac in politiis extremi perditissimique tyranni solent.
Hoc sane est, quod toties Cusanus et alii coniurati satellites istius horrendi idoli, propalam in suis scriptis pronunciarunt: Ecclesiam aut concilium, id est Papam cum suis mancipiis, esse super sacras Literas: et licere eis de eadem re aut parte, Religionis dogmate, aut sententia verbi Dei modo sic, modo aliter statuere, ipsoque etiam usu aut praxi agere aut observare.
Verum nunc nos, relictis istis manifestis derisoribus et
istis proponitur: ob hoc tamen ipsum erit omnibus illud sequentibus impium ac perniciosum, quia talis communio non ut ex mandato viventis Dei, quod isti negant ullum adesse, sed tantum ut ex dispensatione, gratia ac favore Papae accipletur.
2 Secundo consideretur, qui'nam is sit, qui id contendi ac dispensandi vim sibi sumat: nempe Antichristus ipse, omnium qui unquam fuerunt aut erunt, haereticorum aut hostium Dei, eiusque dilectissimi filii, caput, dux et antesignanus. Quare, quicunque ab eo talem communionem recipient, illi sese hoc ipso facto Antichristo adiungent, eum
Rom. eiusque coniuratis Praelatis. Dedent igitur sese suosque posteros in extremam tyrannidem, ut eorum conscientiis pro libitu imperent ac dominentur, eosque ac eorum posteros in aeternum exitium trahant ac rapiant, sicut antea tot seculis fecerunt.
5 Quinto, necesse erit, et id severissime flagitatur, tales communicatores sub ipsa Missae abominatione ab impio sacrifico talem communionem percipere. Quare sua illa participatione totum illud idololatricum sacrum necessario comprobabunt, seque metipsos horribilium abominationum reos coram vivente Deo efficient.
Hactenus unum Antichristi cornu, aut certissimam notam omnibus veritatis cupidis, ex proxima sessione demonstravimus: nunc de altero dicamus.
Praedixit olim Spiritus sanctus per Danielem, istum vastatorem regni Christi praecipue culturum quoddam idolum, nomine Maosim. Id et re et sono nominis Papisticam missam exprimit. Eam igitur ille cum suis mancipiis, in praedicta Sessione summis viribus instaurare et erigere conatur, cuius machinas et moles nunc breviter examinabimus.
1 Primum dicunt, Christum obtulisse in Coena suum Corpus et Sanguinem Patri,
instaurare et erigere conatur, cuius machinas et moles nunc breviter examinabimus.
1 Primum dicunt, Christum obtulisse in Coena suum Corpus et Sanguinem Patri, sub specie Panis et
Vini. Unde id (ô bone Deus) habent, aut quo tandem verbo Dei probant? imo etiam cuius tandem authentici patris aut veteris scriptoris testimonio?
At nos istam horrendam falsationem Testamenti filii Dei, evidenti eius verbo manifeste refutamus. Nam Spiritus sanctus per tres Evangelistas et D.
verbis eos per eorum sacrosanctam Missationem ac mussationem, qua tandem forma et modo obtulerit? Cur etiam non retinent eius propria ac formalia verba? Cur item ipsorum sacerrimus Canon, nullam prorsus mentionem istius panariae et vinariae oblationis, ut sui primarii fundamenti aut basis, facit? Id profecto modis omnibus factum oportuit. At ipsorum proprii scriptores testantur, omnes partes Missae, praesertim autem ipsum Canonem, annis amplius 500 post Christum, instar centonis cuiusdam consutas consarcinatasque a diversis homuncionibus esse.
Quare cum Antichristi mancipia non
nominat. Secundo, quod idem dicit, hunc Sacerdotem semel unoque sacrificio perlitasse, nec amplius ulla repetitione huius sacrificii opus esse. Tertio, quod docet Epistola ad Hebraeos, ita Sacerdotium a Levitis ad IESUM Christum translatum esse, ut ille nullum plane habeat successorem, sed id sacerdotium per sese in caelo perpetuo pro omnibus accedentibus exerceat. Haec tria validissima testimonia, innumeris sacrarum Literarum dictis fulta, eis, ut plane irrefragabilia, contra eorum vanissima et audacissima figmenta in oculos et aures obtrudimus ac ingerimus.
3 Tertio
ac ingerimus.
3 Tertio loco affirmant, suam Missam institutam et mandatam esse in verbis, Hoc facite in meam commemorationem. Unde autem tandem hoc quoque nugamentum, aut potius sacrilegam sacrosancti Testamenti Christi falsationem probant? Quo, inquam, oraculo sacrarum Literarum id confirmant?
Contra vero eos, pro nobis, tria sacrosancta Evangelia et Paulus disertissime redarguunt: quae ostendunt et afferunt illa verba, Hoc facite in meam commemorationem, dicta esse de proxime antecedente communione Corporis et Sanguinis. nam illi testantur, quod statim ubi
de comedere ac bibere, seu de esu ac potu Corporis ac Sanguinis Domini, qui a tota Ecclesia fiebat, exponit. Inquit enim: Hoc facite: Quoties biberitis, Audite Spiritum S. per os Pauli loquentem, ô misera Antichristi mancipia. Non dicit, Quoties obtuleritis, aut quoties sacrificaveritis, ut vos id viventis Dei verbum violenter torquetis: sed Biberitis, ostendens ac convincens omnes sanae mentis, illud Facere omnino ad totius Ecclesiae edere ac bibere, et non ad rasi sacrifici gesticulatorios mimos, aut usquam prorsus alio referendum esse.
Idem agit et in illis statim
redargui ac confundi.
Dicunt illi, Christum obtulisse in sacra Coena Corpus ac Sanguinem suum patri, sub specie Panis et Vini: at manifestissime, ut ostensum est, a sacrosanctis Evangelistis redarguuntur. Dicunt, eum Apostolos instituisse novi testamenti Sacerdotes aut sacrificos: at id tota Scriptura pernegat. Dicunt Christum illis verbis, Hoc facite in meam commemorationem, suam Missam instituisse ac mandasse: at contra tres Evangelistae et D. Paulus eos vel palpabiliter falsati testamenti Iesu Christi coram toto mundo reos
fabrica Babylonicae Maosim aut Missae.
Illa quoque est manifesta, et non ferenda sacrarum Literarum violatio ac laceratio, quod aiunt, Menssam 1. Cor. 10, altare significare, cum Paulus dicit, Non potestis simul participes esse mensae Domini et mensae daemoniorum: cum nusquam id hoc vocabulum significet: et manifestissimum sit, eos tum sacram Coenam sumentes, tum et in idolorum templis idolothytis vescentes, ad mensas sedere aut accubare et epulari solitos esse, ut clare sanctus Paulus eiusdem Epistolae 8 testatur, cum inquit: Si quis te conspexerit in epulo
Anglis tradendam suo arbitrio componat, circa 600 Domini annum suadet.
Hinc etiam cerne, pie Lector, qualem normam iudicii isti Tridentini seductores, in diiudicandis controversiis et constituenda Religione ac Ecclesia adhibeant: nempe, primum foedissime conculcant verbum viventis Dei, id trahentes et rapientes quocunque eis libet, summa violentia, audacia ac petulantia. Deinde audacissime, imo et impudentissime fingunt et affirmant (idque proh nefas, sub sacrosancto titulo ac nomine Ecclesiae et Spiritus sancti) quicquid modo eis collibuit, eorumve Persicae ac plane Epicureae
contra Apostolum et Evangelistam, et errare non posse, multum Canonistae inculcant. Quare sequitur necessario, solum illum summae potestatis aut autoritatis, et prorsus infallibilis fidei, aut veritatis doctorem esse audiendum, abiectis sacris Evangeliis.
5 Fac quod tibi bonum videtur: id mox erit probum, pium et Deo acceptum. Haec est usitatissima et probatissima regula, et veluti primum principium et fons Pontificiae religionis: sicut et omnium Ethnicorum ac idololatricarum religionum. Inde enim est apud eos tanta licentia et varietas ethelotrisciarum, aut electiciorum operum,
Literas: sed audiant modo Pontifices et sacerdotes super suas cathedras sedentes, suo libitu quod eis bonum videtur docentes. Illis suas animas credant, cum eos videant tam bene proprias curare ac saginare.
18 Simplex carbonarii fides omnium optima est, ut scilicet tu credas implicite id, quod credit mater Ecclesia: id est, Papa et spirituales eius, etiamsi tu nescias quid illi credant: ac nec forte ipsimet maiori ex parte suam, aut ullam omnino fidem religionemve (si modo eorum vitae, ut certissimo indicio credendum est) norint aut credant.
19 Opus operatum tollit
et sacerdotes super suas cathedras sedentes, suo libitu quod eis bonum videtur docentes. Illis suas animas credant, cum eos videant tam bene proprias curare ac saginare.
18 Simplex carbonarii fides omnium optima est, ut scilicet tu credas implicite id, quod credit mater Ecclesia: id est, Papa et spirituales eius, etiamsi tu nescias quid illi credant: ac nec forte ipsimet maiori ex parte suam, aut ullam omnino fidem religionemve (si modo eorum vitae, ut certissimo indicio credendum est) norint aut credant.
19 Opus operatum tollit fidem; et omnino omnem scientiam
applicare poterunt, reducetur.
50 Denique quis est nunc omnium Pontificiorum scriptorum, qui quidem sero in tuendum Papatum incumbunt, qui illustrare conetur, aut sit conatus, ipsum textum sacrarum Literarum, vel vertendo, vel Hebraismos explicando, vel alia aliqua tali ratione? Id quidem aliqui elaborant, ut aliqua primaria sacra scripta violentis interpretationibus ad suas impietates pertrahant: sed in explicando ipso sacrarum Literarum textu aut sermone, nemo plane occupatur. Unde liquido patet, quomodo sint erga verba Dei affecti.
51 Quam contemnant sacras
Vini, et aliis instauratoribus linguarum atrocissime sese opposuerunt.
52 Papae et eius Pseudospiritualium contemptus sacrarum Literarum et syncerae Theologiae, etiam ex eo perspicue deprehenditur, quod non solum alios Christianos ob inscitiam sacrarum Literarum laudarunt, dictaruntque id esse Christianam simplicitatem: sed etiam illos ipsos Ecclesiae gubernatores ac lumina, Franciscum et alios: quem negant literatos monachos pro suis fraterculis aut sectatoribus coram Christo extremo iudicio agniturum, ut est in ipsorum libro Deformitatum aut Conformitatum.
53
sed etiam prolixe saepiusque asserere, Scripturam esse materiam litis. Itane infeliciter aut etiam fraudulenter nobis Deus regulam verbi sui veluti lucernam in tenebris accendit, ut ea non tollat, sed suppeditet ac offundat fidelibus tenebras, et litium materias subministret?
55 Summa, id agitur a satana et Antichristo, eiusque impiis ministris, ut Christiani plane Ethnicorum, aut etiam pecudum instar, prorsus nihil vere ac solide sciant de Deo, aut eius doctrina et Religione: nec possint dicere, D. Papa aut Episcope, cur hoc aut illud facis? sed credant illis, quicquid ipsi per
Dei, Antichristum patefacientis, adhuc plenius et accuratius, quam meris fraudibus, malis dolis, violentia, tyrannide ac iniuriis contra omnes regulas praescriptaque omnis iuris ac aequitatis, in perniciem Ecclesiae ac veritatis instructus armatusque sit, et grassetur.
Caeterum, sive id factum fuerit, sive non: haec profecto ipsa, quae hactenus de ista sacrilega Tridentina turba et nefario conatu exposuimus, satis et plus satis gravissimarum causarum continent, quae liquidissime et quasi palpabiliter monstrant, istud blasphemum conciliabulum ex patre diabolo esse, ab eoque regi
ab eoque regi ac gubernari, et in extremam contumeliam Dei, verae Religionis interitum, ac aeternum infinitarum animarum exitium (tacemus enim huius vitae ingentia damna, iram Dei ac poenas) comparatum, ordinatum ac directum esse.
Volunt illi sibi ius ac fas esse, reque ac opere ipso id sibi audacter usurpant, de eodem dogmate ac capite sententiave Religionis, modo sic, modo aliter, pro suo arbitratu statuere. Volunt non solum sine Scriptura, sed etiam supra et contra Scripturam, de longe gravissimis rebus ac controversiis Religionis decernere. Et denique blasphemant, per os
stantesque pro foribus regis, cum eiulatu vociferabantur. Tunc rex his qui maxime indigebant, portas reserari iussit, utique eas, quae ad illos ferrent: easdem, cum illorum terra humore hausto satiata est, rursus obserari: ita deinceps alias, ut quique caeterorum populorum maxime aqua indigerent: id faciens, quantum ego auditu cognovi, pecuniae exigendae gratia, praeter tributum.
Hîc audimus primum hanc planitiem esse separatam circuitu montium ab alia terra, cuiusmodi esse etiam paradisum separatam et praeseptam ab aliis terris, ex sacris Literis scimus. Deinde describitur
aut Israelitas liberatos ex Aegypto, deleturos esse gentem Cananaeam, et eorum regionem possessuros, ut desiturum esse regnum Iudaeorum, Gen. 49: venturum esse Messiam desinente sceptro Iudae: venturos Romanos; qui subiugent Orientem, teste Bileam, Num. 24: Abrahamum fore patrem gentium, id est, eam religionem ad gentiles quoque perventuram: abolendas esse gentiles idololatrias. Hic, inquam, et alii plures maximarum rerum eventus, tanto tempore antea praedicti, indicant tum certissimam veritatem huius scripturae, tum etiam eam profectam esse a summo totius rerum naturae domino ac
a Philosophia frustra quaesitum, aut divinatum potius, tam longo tempore, et tantorum virorum summa industria, unde infinitae sunt eius opiniones de hac ipsa re, et pleraeque propalam absurdae.
11 Ipse etiam monstrat veram societatem aut coniunctionem et disiunctionem hominis cum Deo, id est, iustificationem et vitam, ac contra iniustitiam et mortem, quam Philosophia prorsus ignorat, tantum de temporaria beatitudine agens, fermeque tantum pecudum felicitatem homini tribuens.
12 Nihil ab eruditissimis Philosophis excogitari potest contra creationem et narrationem
diabolorum, quae dum a fortiori expelluntur, eius potentiam ipso facto, aliquando etiam voce, declararunt.
18 Spiritus in piorum cordibus dat testimonium doctrinaenostrae et religioni Mosaicae, quod testimonium pii in se clare sentiunt, et merito maximi facere debent, quantumvis id Epicureae sues ignorent et contemnant.
19 Sentiunt etiam pii in corde suo, satanam oppugnare Mosaicae narrationis et religionis veritatem ac fidem. Cur hoc, si Moyses nihil est, accidit? cur non sic oppugnat philosophicas notitias, aut etiam inanes opiniones, cogitationes ac somnia
S. clamare in piorum cordibus Abba pater, et testimonium praebere spiritui nostro (ut et prius dixi) quod filii Dei simus, istam nostram Religionem sequendo. Plurimi prorsus hoc testimonium faciendum est, quod est omnipotentis Dei, quodque omnis totius mundi sapientia prorsus ignorat. Pii vero id sensibiliter in corde suo sentiunt, et de eo vehementer laetantur et exultant.
25 Quid vero contra pro sua sententia istae Epicureae pecudes afferunt, imo etiam quid certi contra nostram sententiam proferunt? nisi quod divinationibus tantum incertis et inanibus sophismatibus
34 Mors piorum, ut et prius dixi, non tantum tranquilla, sed etiam plena bona spe, fiducia ac invocatione Dei, et contraria adversariorum indicat hosce a malo, illos a bono genio agitari: atque ita veram esse hanc Religionem, confirmat.
35 Philo scripsit librum probans, id quod deterius est, semper insidiari potiori. Sic et Paulus dicit, eum qui ex carne est, insidiari ei qui est ex spiritu. Ipsa certe experientia omnium seculorum testatur, omnes homines sive Epicureos, sive religiosos aliarum religionum, veris Christianis insidiatos esse: quinetiam eos
sancta profecto eius dicta et facta fuisse necesse est. In his enim consistit omnis sanctitas.
42 Christus Apostolis vaticinatus erat, se adfuturum illis et successum largiturum, ut propagaretur Evangelium, et ubique gentium radices ageret: sed fore etiam, ut ipsi graviter propter id affligerentur. Id postea perpetuus eventus ostendit. Habemus historiam 12 Apostolorum, et primitivae Ecclesiae per Apostolos erectae, per quos Evangelium in totum orbem sparsum fuit, quique omnes, praeter unum, Iohannem, supplicio sunt affecti. Eadem ratio et sequentium plurimorum doctorum fuit.
eius dicta et facta fuisse necesse est. In his enim consistit omnis sanctitas.
42 Christus Apostolis vaticinatus erat, se adfuturum illis et successum largiturum, ut propagaretur Evangelium, et ubique gentium radices ageret: sed fore etiam, ut ipsi graviter propter id affligerentur. Id postea perpetuus eventus ostendit. Habemus historiam 12 Apostolorum, et primitivae Ecclesiae per Apostolos erectae, per quos Evangelium in totum orbem sparsum fuit, quique omnes, praeter unum, Iohannem, supplicio sunt affecti. Eadem ratio et sequentium plurimorum doctorum fuit.
43
illa fortuito absque divina providentia, quae regit omnia, evenisse.
44 Duos fines oportet esse omnis verae Religionis, videlicet gloriam Dei, et hominum salutem temporariam simul ac aeternam. At quae alia Religio est praeter hanc, quae hos duos fines sibi propositos habeat? Nulla, id quod in singulis demonstrari potest. Nulla est, quae ad hos fines vere vel contendat, vel deducat, praeter nostram.
45 Totius corporis huius doctrinae harmonia et cohaerentia (nam nullus fere fidei articulus intelligi potest, nisi omnes simul intelligas) demonstrat non esse figmentum
etc. 21
23. Ecce relinquitur vobis domus deserta 188
In cathedra Mosis sedent scribae et Pharisaei: omnia ergo, etc. 226
Nequaquam me videbitis amplius, donec dicatis: Benedictus, etc. 227
Pharisaee caece, purga prius id quod est intra poculum 171
Progenies viperarum, quomodo effugere possetis damnationem gehennae 213
Scribae et pharisaei, qui sederunt super cathedram Mosi, omnia quae dicunt vobis, etc. 420
23. Vae vobis scribae et pharisaei simulatores, qui,
a Deo, non posset facere quicquam 218
8. Etiamsi ego ipse de me testificor, tamen testimonium meum verum est. 236
In lege vestra scriptum est, quod testimonium duorum virorum sit verum. 235
Qui ex Deo est, verba Dei audit 208
Quod ego vidi apud patrem meum, id loquor 221
Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est 236
Si ego de me testimonium praebeo, testimonium meum verum non est 237
Vos ex patre diabolo estis 236
9. Non veni propter iustos 163
Quis peccavit, hic aut parentes eius,
ut Deus partitus est 296
13. Magistratus est terrori bono aut malo operi 187
Necesse est subditum esse non solum propter iram 185
Nox praecessit, dies appropinquavit, etc. 297
14. Alius iudicat diem prae die, etc. 195
Id iudicate potius, ne scandalum ponatis 195
Si quis non manducat, manducantem non iudicet 185
15. Ab Ierosolymis usque in Illyricum implevi Evangelium 339
Christus non placuit sibiipsi, sed ut scriptum est, Opprobria opprobrantium, etc. 245
97
ex Contrariis ratiocinari in divinis, temeritas 320
contritio et fides saepe per folia et flores indicantur 316. poenitentiae pars 324. quid. ibid.
contritionis causa quae 34. 35
in Conversis prorsus tolli id quod vim peccati habet, papistarum assertio, 428
convicia in disputationibus cavenda 412
cor adamantinum praecipue a Sacra scriptura accusari 370. animae rationalis sedes 194. hominis fons omnis mali 380. in Scriptura quid. 341. lapideum 371. quid
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.