Your search found 15178 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 14267-14351:

fundi publici, in quem, cum fundationes publicae converti possint, harum quoque eruderationis; denique, cum tricesimale vectigal commercium seu promovere seu etiam impedire vel maxime possit, huius quoque principiorum regulationis proiectum, id est: completum promovendi in Hungaria commercii systema eum in infinem elaboret, quo istud in celebrandis proxime venturo anno 1792. comitiis referri, quaeve potestati legislativae exinde adoptare visum fuerit, in leges publicas referri possit. §

Torontaliensi et Temessiensi tanta tamque vasta stagna efformant, ut si totum, quem illa occupant, terrarum tractum componas, iustum effeceris comitatum. § X. Quale solum habeat relate ad rem metallurgicam. Solum quod attinet, id in protenso, per plures latitudinis et longitudinis gradus Regno, varium utique et multiplex esse debet. Non modo septemtrionales Hungariae alpes, sed ipsi etiam, quibus ab oriente versus Transylvaniam cingitur, montes, omnis fere speciei metalla et semimetalla, imo varii etiam generis pretiosos

alendis iis foeni quantitatem producunt. Sunt tamen alia insuper naturae beneficia, quibus solum Hungaricum exercendae rei pecuariae aptius, quam in ullo alio Europaeo regno sit, efficiatur. Primum complures minores salsi lacus, dein quod terra plurimis in locis nitro sit impregnata. Docet id facilitas illa, qua idonea coquendo huic sali terra passim, sed praesertim in luxuriantibus Superioris Hungariae campis reperitur. Cum sal cornutis animalibus et pecudibus plurimum et arrideat et conducat, salsa illa pascua, salsus ille potus utique et numerum eorum augere et qualitatem

perinde atque Hungaria abundant, nec vino pro domestica necessitate destituuntur, imo aliquam insuper eius partem Transylvaniae inferunt. Fabricis tamen et manufacturis prorsus destituuntur; artefactis, quibus egent, quin et ipsis productis Levantinis, id est orientalibus partim Danubii beneficio, partim etiam per axem Constantinopoli providentur. Cum clientelari iure Turcarum Imperatori subsint, eandem quam reliquae Turcicae provinciae politico-commercialem ad Hungariam habent relationem et sub eundem, de quo mox sermo erit, commercialem

memoriae Imperator commercialem etiam cum Aula Moscovitica tractatum anno 1784. stipulatus est, quo non exigui commerciales favores reciproce stabiliuntur. § XVIII. Qualem in specie ad septemtrionales eius partes. A meridie, id est Semlino usque Ieszenovacz, inde inclinata tantisper versus orientem linea usque extremum meridionale Regiminis Licani punctum, ubi iam Veneta ditio incipit, Sclavonia et Croatia Turcicis provinciis cingitur; provinciae hae nec cultae nec

relationem, quod e Dalmatia Veneta triginta circiter millia Dalmatici vini quotannis in illum inferantur quodve viciniores Licani in hyeme animalia sua ex alpibus Croatiae in adiacentes Dalmatarum Veneticorum planities erga stipulatum censum pro pascuo depellant ea ferme ratione, qua id Transylvani in pascuis Moldavorum et Valachorum factitare solent. § XX. Qualem ad portus Mediterranei et Oceani. Ab Obrovácz Veneto, ubi iam litus Croaticum incipit, usque ad finem territorii civitatis

via illa per Tergestum evehendis productis Hungaricis, quae cum sint voluminosa, pretium sumptuosi transportus haud sustinent, non possit convenire, quod hac ratione exiguo unius partis Monarchiae emolumento, alia, nempe Hungarica pars, enorme capiat detrimentum; denique, quod id nec aequitas nec ipsa status ratio admittat. Quare mox iussu eiusdem Imperatricis, repurgando Savo et Colapi, aptandis semitis attractoriis, regulando molarum situi et perficiendis, quae adhuc restabant, Carolostadium ducentibus viis, manus admota fuit. Necdum haec

ea pari brevitate sub obtutum collocemus. § XXII. Quando legislationes Europeae curas suas ad commercium primum extenderunt. Donec commercium ad solam Europam restrictum, inter diversas tantum eius provincias reciproce exercebatur, id mechanicae quaestorum industriae relictum fuit, legislatio per extensas nimium iuxta principium systematis feudalis nobilitatis praerogativas, privata vero cupiditas per excessivas exactiones variasque quaestorum vexationes,

fuit quam commercium. Huc aula, huc natio omnis sua continuo studia conferebant; in hoc praecellere, huius intuitu quo maiores sibi quisque favores procurare, artificiosis tractatibus, quandoque armis etiam apertoque bello contendebat. § XXIII. Quando id in Hungaria factum. In Hungaria, et aliqua commercio minus propitia systematis feudalis species, et eadem legislationis erga hoc obiectum apathia ad hanc usque epocham viguit; neque multo post Regnum hoc in idem cum Monarchia Austriaca corpus sub Imperatore Ferdinando Imo

eductione art. 75, denique de tollendis opificum excessibus art. 78, disponebatur; sequentibus 1723. comitiis plures adhuc aeque luculentiores in linea commercii leges perlatae sunt. Ut Consilium locumtenentiale stabiliendi intra Regnum commercii, anticipandi hunc in finem capitalis oeconomiae, id est fundi publici, ducendorum denique canalium proiecta elaboret et in proxima Diaeta referat, merces nocivas arceat, utiles e converso mercatores protegat, eidem per art. 115, 116 et 122 universim commissum fuit; urgebatur impopulatio Regni per art. 103 ad alliciendos omnis generis mechanicos,

Ottomannicorum per Hungariam quaestus ad mentem praeexstantis cum Aula Turcica tractatus regulabatur. Legislatio anni 1751. etiam ad publica potissimum obiecta animum advertit. Unica art. 17 commercialis lex perlata est, qua omne fluviale telonium prohibetur. Advertit tandem legislationis animum id, quod vectigalis tricesimalis impulsu, omne commercium Hungariae versus mare per Pettovium et Tergestum viam iniverit; quare 1765. art. 31 constituebatur, ut ductus commercii ad portum Buccari terra et aqua reseretur. § XXV. Quanta adhuc eidem

omnia etiam alia, quae zona temperata admittit, proferre possit.
Cum horizon Hungariae, ut § 4 vidimus, partim montuosus, partim planus, aut lenibus colliculis inspersus sit, quod hoc ipsum iam primum internae communicationis vehiculum per id praebeat, quod montosae partes vinum, ligna aliaque montana producta comitatibus in plano sitis, hi vicissim illis fruges suppeditare possint. Quod Danubius pro occidentali, Tibiscus pro orientali Hungaria insignem pro interna

linea defluant, quod hos per intermedium canalem coniungere, relate ad externum commercium nihil quidem intersit, ad procurandam tamen maiorem Tibiscanae cum Danubiana Hungaria communicationem, plurimum conferret. Quod interna communicatio per id etiam facilitaretur, si stagna, quae lacus Fertö, ut § 8. vidimus, efficit, transsecto per medium eorum navigabili canali, in Danubium ad Iaurinum emitterentur, quod si transsectis, qui inter Mogyorod et Nagy Kanizsa intercedunt, collibus et paludibus

operas manuales, opificia, fabricas, quaestum et servitia, seu publica seu privata. Sunt qui unico tantum industriae genere subsistunt, alii duas etiam pluresve alimentationis species consectantur. Ita agricultura cum re vinaria et pecuaria, ubi id solum admittit, plerumque coniungitur, et insuper minutus etiam quaestus exercetur. Multi opifices professioni suae agrorum, quandoque etiam vinearum culturam adiungunt, imo hanc plurimi etiam mercatores exercent. Ex agricultura Populus illorum, qui Germanicis provinciis adiacent

oeconomia publica, cuius officium est producta naturae omnium trium regnorum et augere et perficere tantis medii ferme seculi conatibus perducta sit, ad hoc, ut quid adhuc legislationi hoc in genere agendum restet, intelligatur. Minerale regnum quod attinet, id ordinata intuitu huius obiecti, montanistica regnicolaris Deputatio indubie exhauriet. Quoad vegetabile, ac in specie frumentum: si res intimius expendatur, status agriculturae in eo subsistit, quod in partibus illis, quae occasione fruges distrahendi gaudent

perfectionis gradum. Liquores vulgo Ausbruch, qui antea in solis Tokaiensibus vineis conficiebantur, iam in plerisque generosioribus promontoriis, veluti Soproniensi, St. Georgiensi, Rusthensi, Somloiensi etc. apparantur; sed id ipsum magnam diminuendae apud exteros genuini Tokajiensis existimationis occasionem praebet. Universim immoderatum vineas excolendi studium eo iam processit, ut plurimae in collibus, qui minus idoneum pro planta hac solum praebent, imo in planis etiam campis collocatae

et isatis , quae Germanice Wenigd appellatur. Illa in Banatu pluribusque Regni comitatibus sponte crescit et a plebe pro domestico usu alla minuta adhibetur. Verum ut in maiori quantitate haberi et fabricam aliquam providere possit, apta ad id mola eget, quae in toto Regno necdum existit. Isatidis culturam, ut inducat piae memoriae Imperatrix, omni, qui hanc susceperit, 50 terrarum iugera gratis et erga decennalem immunitatem in bonis cameralibus addixit. Nemo tamen vel hac liberalitate ad suscipiendum hoc opus in hodiernum diem

attingebat. Ad hanc meliorandam piae memoriae Imperatrix aliquot centum capita ex Hispania educi procuravit easque in Mercopail, iuxta viam Carolinam collocavit, dabantur inde arietes privatis moderato pretio ad corrigendam sensim hac ratione ovium Hungaricarum speciem; et ut id tanto facilius obtineatur, Hispanicarum harum ovium pars aliqua primum ad Buda Eörs, mox etiam ad Holits depulsa fuit. Verum cum hoc quoque institutum certis regulis subiaceat, ac praesertim ne mares et femellae usque ad quartam a stipite generationem commisceantur,

§ L. Saepe tamen aliam accipit directionem. Neque tamen progressivus hic commercii cursus, ita fixus et regularis est, ut non aliam saepe accipiat directionem. Quandoque aliquis commercii articulus, non Pestini, sed alibi centrum sibi defixit, prout id de frumento mox videbimus; saepe etiam primarii, praesertim Pestienses mercatores Hungarica illa producta, quorum facilis est in Germanicis provinciis distractio, per mandatarios suos, quorum plerique Iudaei sunt aut Rasciani, in ipso productionis loco, a prima manu

solutionem; e converso in depositoriis Viennensibus et nundinis erga medii anni respirium haberi possint. Et haec de mechanico commercii cursu universim. Ut tamen hic penitius intelligatur, iuvat singuli momentosioris articuli commercialem cursum paucis adumbrare. Verum ut id ipsum, quinam sint momentosiores seu activi seu passivi articuli, cognoscatur, generales quaspiam de statu commercii Hungarici notitias praemittere oportet. § LI. Generalis commercii bilanx. Hungaria, sicut

fabricatis, donec etiam libera adhuc fuit eorum inductio, nullus ferme quaestor Hungaricus a prima manu se providebat. Primarii e depositoriis Viennensibus, secundarii mercatores potissimum in nundinis Pestiensibus, a Germanis negotiatoribus erga respirium illas accipiebant atque id quoad illos articulos, quos adhuc invehere licet, in praesens etiam obtinet: caeterum solae minutiores eiusmodi Norimbergenses et galanterie merces iuxta eundem diametrum annue evehunt 96.846 florenorum. § LXI. Pelliceae merces per duos passus in

Crudae cutes et pelles, subtracta inductione, 240.767 florenorum annuum beneficium inferunt. Haec per omnes passus et in omnes provincias Germanicas promiscue, adeoque in ipsam etiam Carnioliam e Croatia efferuntur et postea praeparatae in Regnum invehuntur; id, quod passivum illud, quod supra expressimus, constituit. § LXIX. Quarta notabilis activa rubrica est vinum, licet enim de Austriaco vino quotannis ultra quam pro 500.000 florenis Hungariae inferatur; si tamen omnes, quae e Regno

per Cracoviam et Troppaviam Austriae, ac praesertim Viennae infertur. § LXXIV. Cineres clavellati ultimo decennio activum diametrum dederunt in 91.316 florenis; daturi indubie maiorem, si eorum eductio versus Litorale continua libertate gauderet. Nunc id solet usu venire, ut quamprimum pretium eorum magis atque fabricantium Germanicorum interest, ascendit, evectio continuo soleat prohiberi. Donec haec admissa est, praeter Litorale in omnes Germanicas provincias, sed potissimum in Styriam, educi solet. § LXXV.

[...] florenorum activum in diametro efficiunt. § LXXVI. Longe maiorem his omnibus activam rubricam tabacca constituit; huius enim diameter effert annue 697.109 florenorum. Producto huic sunt quatuor eductionis passus. Nimirum Viennense abaldo, id est monopolium; duas habet subalternas fabricationis tabaccariae directiones, unam Graecii, alternam Lembergae. In centro Hungariae nempe Pestini depositorium sibi constituit. In hoc colligit quidem in omnibus Regni partibus tabaccam, quo viliori potest

In hoc colligit quidem in omnibus Regni partibus tabaccam, quo viliori potest pretio indeque et Graecensem et Viennensem et Lembergensem fabricam providet. Hi sunt itaque praecipui, per quos pars longe maxima producti huius educitur passus; nonnisi id, quod ab hoc monopolio reliquum manet, ad Litorale evehitur et huius minima tantum pars beneficio aquae per Carolostadium, Flumen promovetur. Licet Aradiensis, Szegediensis, Szirmiensis, quin ipsa etiam Quinque-Ecclesiensis, minori impendio hac via evehi posset.

sumpta Austriaca monarchia exemplum. Hanc usque recentiores annos in commercio semper passive stetisse constat et forte in eodem statu adhuc dum versatur: et tamen in Germanicis provinciis et pretia rerum et commoda vitae et luxus, a maiori adhuc proportione continuo creverunt. Nimirum, quia id, quod via commercii effluxit per alios canales ab ipsis exteris provinciis eidem cum faenore compensabatur. § LXXVIII. Collocata praevia ratione sub obtutum et physica et politica Hungariae relate ad commercium

paucas adhuc exteras colonias allicient, nisi insuper iisdem parata domus, prima instructio et a dominalibus etiam praestationibus immunitas per aliquot annos concedatur: haec tamen non iam ad provisionem legis, sed ad liberum proprietariorum arbitrium referuntur. Qui id rationibus suis conducere intellexerint sufficientemque ad id nervum habuerint, id alioquin praestabunt: quemadmodum complures domini terrestres hactenus etiam praestiterunt. Alios si legislatio etiam invitos cogere vellet, laederet sacrum ius proprietatis. §

parata domus, prima instructio et a dominalibus etiam praestationibus immunitas per aliquot annos concedatur: haec tamen non iam ad provisionem legis, sed ad liberum proprietariorum arbitrium referuntur. Qui id rationibus suis conducere intellexerint sufficientemque ad id nervum habuerint, id alioquin praestabunt: quemadmodum complures domini terrestres hactenus etiam praestiterunt. Alios si legislatio etiam invitos cogere vellet, laederet sacrum ius proprietatis. § LXXXIV. An populatio per exteros vel domesticos

prima instructio et a dominalibus etiam praestationibus immunitas per aliquot annos concedatur: haec tamen non iam ad provisionem legis, sed ad liberum proprietariorum arbitrium referuntur. Qui id rationibus suis conducere intellexerint sufficientemque ad id nervum habuerint, id alioquin praestabunt: quemadmodum complures domini terrestres hactenus etiam praestiterunt. Alios si legislatio etiam invitos cogere vellet, laederet sacrum ius proprietatis. § LXXXIV. An populatio per exteros vel domesticos provehatur arbitrio

bono publico noxia media se convertere, ut vitam sustentare possit. Mala deinde haec eo difficilius a magistratibus reprimuntur, quod non a paucis sceleratis, sed ab integra incolarum classe patrentur; hanc vero non tantum animi depravatio, sed ipsa etiam imperiosa sustentandae vitae necessitas ad id impellat. § LXXXVII. Circa id providendum Iudaeis. Tales incolarum Hungariae classes sunt Iudaei et Zingari; horum enim vix aliqui agriculturam exercent. E Iudaeis plurimi se usuris sustentant. Alii arendas et minutum quaestum

deinde haec eo difficilius a magistratibus reprimuntur, quod non a paucis sceleratis, sed ab integra incolarum classe patrentur; hanc vero non tantum animi depravatio, sed ipsa etiam imperiosa sustentandae vitae necessitas ad id impellat. § LXXXVII. Circa id providendum Iudaeis. Tales incolarum Hungariae classes sunt Iudaei et Zingari; horum enim vix aliqui agriculturam exercent. E Iudaeis plurimi se usuris sustentant. Alii arendas et minutum quaestum assectantur, in quibus debilissimam plane populi partem decipiendi plurimam

Nunc eorum numerus supra 80.000 assurgit. Tam numerosa et cuius populatio prae omnibus aliis citius increscere solet, incolarum classis omnem sane legislationis attentionem meretur, praesertim quod illa easdem, quas nunc exercet fraudes et usuras, iam ante quinque secula perinde exercuerit, prouti id e perlatis pro illa legibus querelisque eorum temporum satis apparet. Piae memoriae Imperator et Rex Iosephus IIdus nihil intentati reliquit, ut populosam hanc incolarum classem ex inertia sua ad agriculturam, artes, opificia adeoque fixum alimentationis statum producat. Aperuit iis ad

applicari possunt, debent utique inquilinariam assumere conditionem. Si inquilinorum numerus plus iusto multiplicetur, ipsa haec civium classis ad precarium alimentationis statum recidere et minima sterilitas eos subsistentia privare debet. Posset nimium inquilinorum incrementum impediri per id, si plures in desertis adhuc locis pagi erigantur et ad hos nonnisi inquilinariae eiusmodi familiae deducantur; vel vero si in pagis, ubi adhuc latifundia supersunt, distinctae pro inquilinis domus erigantur, iis certa portio terrae in dotem assignetur sicque sessionati efficiantur. Verum hoc ad

verum ut primum scientiarum lux tantisper affulsit, legislatores ultro agnoverunt, quod ad partes officii sui pertineat nationalem industriam quamprimum excitare. § XCIII. Haec per gravia tributa non excitatur. De eo tamen ipso, qualiter id praestari possit, legislatio diu fluctuavit. Obscuris adhuc temporibus industriam populi nonnisi per gravia tributa promoveri posse credebatur. Verum docuit eventus, quod immoderata tributa omnem prorsus industriam suffocari possint, excitare non possint. Postea agnitum fuit, quod ea sit animi

sola, ut a veteri instituto recedant, permoveri posse, usu ipso compertum. Itaque si legislatio aliquam producti speciem seu augere seu perficere voluit, eam semper inivit rationem, ut agricola intelligat, novam, quam suscepturus est industriae speciem, certam sibi allaturam esse utilitatem. Et ut id efficiat, ab eadem proportione, a qua producti alicuius seu quantitatem auctam seu qualitatem perfectam capit, certam etiam eius distractionem efficere ipsumque distractionis modum agricolae facilem reddere contendebat. § XCIV. Utilitas est praecipuum

omnesque utiles industriae species sensim apprehendet. § XCVI. Periti novi eiusmodi instituti homines, qui populum instruant, adhibendi. In altero casu hactenus per excusos vernaculo idiomate libellos populum instruere moris fuit. Verum id exiguum vel ex eo effectum producere potuit, quod vix aliqua populi pars eiusmodi libellos legere sciat. Itaque in novis eiusmodi institutis posset quidem ea ratio iniri, ut parochi, pastores, ipsi domini terrestres, qui novam eiusmodi manipulationem ex ipsis his libellis facile percipere

pars eiusmodi libellos legere sciat. Itaque in novis eiusmodi institutis posset quidem ea ratio iniri, ut parochi, pastores, ipsi domini terrestres, qui novam eiusmodi manipulationem ex ipsis his libellis facile percipere possunt, eam demum per populum propagent. Verum cum domini terrestres ad id lege obstringi non possint, arbitrario autem parochorum zelo aliquod magnae saepe in rempublicam utilitatis institutum committere minus tutum videatur, nil aliud superest, quam ut periti eiusmodi manipulationis homines seu domini conducantur, seu ex aliis provinciis evocentur, qui plebem de

Ad ultimum industriae gradum legislatio nonnisi futuram generationem praeparare potest. Omnes tamen hi conatus eo ad summum proficient, ut talium productorum, quorum iam aliquis in Regno usus existit, cultura aut magis propagetur, aut etiam tantisper perficiatur, id est, ut populi industria ad secundum gradum provehatur. Ad id, ut industria haec tertium gradum attingat, id est, ut populus ipse et nova producta invenire et vetera perficere suapte conetur, ad id legislatio futuram tantum generationem praeparare potest, nisi praestolari velit, donec eum

futuram generationem praeparare potest. Omnes tamen hi conatus eo ad summum proficient, ut talium productorum, quorum iam aliquis in Regno usus existit, cultura aut magis propagetur, aut etiam tantisper perficiatur, id est, ut populi industria ad secundum gradum provehatur. Ad id, ut industria haec tertium gradum attingat, id est, ut populus ipse et nova producta invenire et vetera perficere suapte conetur, ad id legislatio futuram tantum generationem praeparare potest, nisi praestolari velit, donec eum enascitura post longum forte tempus e nimio populationis incremento

Omnes tamen hi conatus eo ad summum proficient, ut talium productorum, quorum iam aliquis in Regno usus existit, cultura aut magis propagetur, aut etiam tantisper perficiatur, id est, ut populi industria ad secundum gradum provehatur. Ad id, ut industria haec tertium gradum attingat, id est, ut populus ipse et nova producta invenire et vetera perficere suapte conetur, ad id legislatio futuram tantum generationem praeparare potest, nisi praestolari velit, donec eum enascitura post longum forte tempus e nimio populationis incremento necessitas ad id cogat.

iam aliquis in Regno usus existit, cultura aut magis propagetur, aut etiam tantisper perficiatur, id est, ut populi industria ad secundum gradum provehatur. Ad id, ut industria haec tertium gradum attingat, id est, ut populus ipse et nova producta invenire et vetera perficere suapte conetur, ad id legislatio futuram tantum generationem praeparare potest, nisi praestolari velit, donec eum enascitura post longum forte tempus e nimio populationis incremento necessitas ad id cogat. § XCVIII. Leges, quae ad excitandam nationalem industriam perferendae

haec tertium gradum attingat, id est, ut populus ipse et nova producta invenire et vetera perficere suapte conetur, ad id legislatio futuram tantum generationem praeparare potest, nisi praestolari velit, donec eum enascitura post longum forte tempus e nimio populationis incremento necessitas ad id cogat. § XCVIII. Leges, quae ad excitandam nationalem industriam perferendae censentur. Cum legislatio Hungarica, se tempus illud praestolari nolle, sed omnia perficiendae ocyus oeconomiae publicae media adhiberi velle per delatam

possit, Deputatio futuris comitiis sequentia constituenda esse demisse arbitratur:
Cum nonnullos magistratus in promovendis oeconomiae publicae obiectis eo, quae utilitas rei exigit, zelo hactenus ideo versatos non fuisse appareat, quia nulla hactenus lege ad id diserte stringebantur, declaretur positiva lege, quod agenda haec ad praecipuam officii eorum partem pertineant. Si forte magistratuales aliis agendis ita detineantur, ut curandis oeconomiae publicae obiectis, minus sufficiant, liceat comitatui provinciam hanc alicui seu

nobili cum titulo curatoris oeconomiae publicae ita deferre, ut ille et inviationes a comitatu recipere et huic relationes suas praestare teneatur. Processuales autem iudices nobilium eorumque subalterni sociam, quoad alia negotia admiserint, operam eidem iungere teneantur. Quodsi id insuper fuerit constitutum, ut navata egregie in hoc officio opera, eandem relate ad promotiones, cum servitiis vicecomitis subeat considerationem, sperare licet, quod in aliquibus adminus comitatibus idonea pro hoc officio individua absque aggravio cassae haberi poterunt.

philosophicam praevie semper audiet) peragrent omnes Regni partes; producta omnium trium regnorum sollicite pervestigent et colligant; sub ipsum peregrinationis tempus Consilio periodicas relationes praestent. Si quod tale productum detexerint, cuius praesens statim usus haberi posset, id locali iurisdictioni continuo insinuent, una tamen et Consilio referant; terminato vero cursu generalem eidem praestent relationem; Consilium hac habita, seligat ea producta, quae ut usus eorum haberi possit, aliqua praeparatione egent. Superinde eos mechanicos, qui in praeparatione alicuius

hunc publicum reddat, et eius propagationem per recensita in superioribus media studeat promovere. Denique naturalistae illi, historiam peregrinationis contexere, typographia vero Universitatis eam proximius excudere teneatur. Liberum proprietariorum de rebus suis arbitrium, id est, potestatem de rebus suis libere disponendi sartam tectamque conservari ipsum quidem civilis societatis systema exigit; neque tamen id eo plane extendi potest, ut arbitrium hoc cum detrimento publici liceat exercere. Quare si quod utile productum per aliquem in alieno terreno detegatur,

contexere, typographia vero Universitatis eam proximius excudere teneatur. Liberum proprietariorum de rebus suis arbitrium, id est, potestatem de rebus suis libere disponendi sartam tectamque conservari ipsum quidem civilis societatis systema exigit; neque tamen id eo plane extendi potest, ut arbitrium hoc cum detrimento publici liceat exercere. Quare si quod utile productum per aliquem in alieno terreno detegatur, inventor id locali magistratui detegere teneatur, magistratus audiat continuo proprietarium: an intra determinandum ipsi tempus culturam eius

potestatem de rebus suis libere disponendi sartam tectamque conservari ipsum quidem civilis societatis systema exigit; neque tamen id eo plane extendi potest, ut arbitrium hoc cum detrimento publici liceat exercere. Quare si quod utile productum per aliquem in alieno terreno detegatur, inventor id locali magistratui detegere teneatur, magistratus audiat continuo proprietarium: an intra determinandum ipsi tempus culturam eius suscipere velit, si hic aut renuerit aut intra praefixum tempus operi manum non admoverit, debeat magistratus aliquem aequabilem censum definire et erga hunc primum

studia sua convertenda esse videntur, ut quo plura alia producta eruantur, quorum cultura notabilior incolarum numerus se possit occupare. Nimirum ut hac administratione maior frumenti, quod redundat interna consumptio procuretur. § CI. Ubi populatio id requirit pascuorum divisio admittatur. Cum tamen memoratum superius populationis distractionisque incrementum, in adsitis Germanicis provinciis montanisque civitatum locis, citius quam in reliquis Regni partibus debeat evenire; Deputatio haec eam provisionalem futuris comitiis

omni meliori ratione permoveant. DE PRATORUM CULTURA § CIII. Status culturae pratorum. In pratis colendis eadem, quae in agris diversitas viget. In praediis, quae herbam plane ultra necessitatem producunt, id quod a pascuo animalium superest, leviter compositum, tota hyeme iniuriis aëris expositum relinquitur. Ubi non est tanta herbae copia, foenum quidem horreis infertur: si tamen illud vel tantisper abundet, cordum e pratis raro desumi solet. Qui rem suam familiarem solertius curant, iam et foenum

foeni plures Regni partes reipsa laborent, optandum quidem foret, ut industria haec in omnibus eiusmodi locis inducatur; verum haec coactive lex imponere non potest: dirigentis tamen dicasterii sollicitudo, localium magistratuum activitas, ac praesertim parochorum et pastorum zelus, multum ad id conferre possunt, ut ubi necessum est, monitis, persuasione, praecipue vero exemplo artificialium eiusmodi pratorum usus, sensim propagetur. § CV. Leges, quae in favorem culturae pratorum perferendae censentur. E converso ad partes

An vineas in plano sitas sufferre expediat. Caeterum proposuerunt aliquae iurisdictiones, ut cum alioquin nimia vinearum copia laboremus, eae, quae in locis planis et oleribus potius quam vitibus idoneis plantatae sint, lege publica evellendae decernantur, neve id imposterum fieri possit, eadem lege prohibeatur. Et vero si parte ex una id spectetur, quod planae eiusmodi vineae non possint non malae qualitatis vina procreare; quod cum procreata in his vina, sub nomine illius, cui vineae hae subiacent, promontorii veniant, generosorum licet promontorii

Caeterum proposuerunt aliquae iurisdictiones, ut cum alioquin nimia vinearum copia laboremus, eae, quae in locis planis et oleribus potius quam vitibus idoneis plantatae sint, lege publica evellendae decernantur, neve id imposterum fieri possit, eadem lege prohibeatur. Et vero si parte ex una id spectetur, quod planae eiusmodi vineae non possint non malae qualitatis vina procreare; quod cum procreata in his vina, sub nomine illius, cui vineae hae subiacent, promontorii veniant, generosorum licet promontorii eiusmodi vinorum aestimationem naturaliter debeant labefactare; quod possessores

sumantur, opinio iurisdictionum harum videri posset non infundata. Verum si parte ex alia reputetur, quod vineas eiusmodi plerumque cives aliique liberi homines possideant, adeoque quod ius proprietatis in libera fundis suis utendi facultate situm legislatio laedere non possit; si reflectatur ad id, quod proprietarius talium vinearum, et in eradicationem vitium sumptus facere et fructum ad minus unius anni, quem fundus talis eidem producere potuisset, amittere deberet; si denique perpendatur, quod ex oleribus in talibus vineis procreatis, si hae ab urbe magis remotae sint, nullus, a

proprietatis ordinare non possit. § CVIII. Ne vineae in planitie imposterum plantentur prohibendum. Unum illud statuere posse videtur legislatio, ne imposterum ad generosiora promontoria vineas in ipsa planitie conserere liceat, ne per id vinorum talis promontorii creditum diminuatur. Caeterum ad locales iurisdictiones pertinebit proprietarios talium planarum vinearum, e quarum fundo seu per olerum seu per aliam quamcunque culturam reipsa maiorem capere possent utilitatem, quovis meliori modo disponere, ut eas sensim in alios

ligna ex Hungaricis et Croaticis sylvis quotannis educere velit. An sylvae Regni tantam idoneorum pro maritimis navibus lignorum copiam reipsa subministrare possint, et si ita, an baroni Tauferer tantae sint vires, tanta activitas, ut contractum hunc in realem effectum deducere queat, non constat. Id constat, quod Hungaria magnam ultra domesticum usum navalium lignorum quantitatem habeat, et quod adsit idoneus emptor, qui ea in valore medii millionis quotannis educere paratus sit. Verum in omnium eiusmodi privatarum negotiationum promotionem legislatio nulla alia, quam vectigalis via

eiusmodi plagae, quas nos supra ad quartam classem collocavimus, alio insuper eoque promptiori subsidio egent; ut hoc iis procuret piae memoriae Imperatrix et Regina Maria Theresia, illi qui torfam viginti quatuor, illi vero, qui carbones fossiles invenerit centum aureorum praemium constituerat; id quod piae etiam memoriae Imperator et Rex Iosephus IIdus 1782. sub 22-a martii benigne renovavit. Cum torfa nil aliud sit, quam inflammabile crassiorum radicum aggregatum; quod plerumque in locis paludinosis reperiri solet, his autem plane illi comitatus, qui maximo lignorum defectu laborant,

In regionibus desertis sed temperatis sylvestres apes suapte multiplicantur; cum enim illic nullum vomer terram vertat totam, quae a sylvis reliqua est plaga mero gramine, quod mille speciei melliferos flores producit, contegitur. Qui primi mel apibus adimere tentarunt homines, id utique non aliter quam per earum enecationem obtinere valuerunt. Postquam in loco tali, ubi sylvestres apes iam praefuerunt populatio invaluit, dimissa apum examina domesticis alvearibus excipiendi modum facile fuit invenire; rationem tamen, qua mel iis absque alvearis destructione adimi possit,

pars subarata, adeoque gramen, cuius flores apibus alimentum praebent diminutum fuit; parte vero ex altera cerae consumptio de tempore in tempus magis accrevit, tunc primum eo conversa est cultiorum populorum industria, ut modum quaerant, quo interusurium absque capitalis amissione percipere, id est, mel et ceram absque alvearis destructione obtinere possint. Et vero non modo modum hunc repererunt, sed et totam admirabilem sane animalculorum horum constitutionem et oeconomiam ita detexerunt, ut facile deinde iis fuerit statuere, quid animalibus his noceat, quid prosit, adeoque quid

etiam adhibere, quid vitare oporteat? § CXX. Status eius culturae in Hungaria. In Hungaria durabat continuo apes enecandi usus, donec piae memoriae Imperatrix et Regina Maria Theresia apum culturam etiam in Hungaria emendare decrevit. Id ut assequatur, submisit illa peritos novae huius manipulationis homines comitatibus, ut iuvenes pro condiscenda hac arte ad illos mittant; his vero, ut postquam eam edocti fuerint manipulationem hanc in districtibus suis propagent, praecepit. Verum seu inveterato plebis adversus omnes novitates

ipsarum etiam illarum interest; denique e quo fabricae in Hungaria facillime exsurgere possint. Quoad secundum, seu tempus seu necessariae ad productum hoc manus spectentur; illud agriculturae minime officere facile apparebit. Educantur enim bombyces e medio ferme maio usque finem iunii, id est, tempore illo, quo ultima, nempe faris seminatura iam peracta est; messis vero tempus necdum advenit. Ad alendos vero vermes illos non requiruntur robustae illae, quas agricultura exigit manus; decrepiti etiam viri et mulieres, aut rurali operi necdum idonei, pueri et puellae ad id

iunii, id est, tempore illo, quo ultima, nempe faris seminatura iam peracta est; messis vero tempus necdum advenit. Ad alendos vero vermes illos non requiruntur robustae illae, quas agricultura exigit manus; decrepiti etiam viri et mulieres, aut rurali operi necdum idonei, pueri et puellae ad id sufficiunt. In ordine ad tertium, adhuc 1786. sericum exoticum in monarchiam Austriacam pro uno prope millione invehebatur. In Hungariam in particulari adhuc ultimo decennio crudi quidem serici 74.177 sericearum vero materiarum inductio 555.739 florenos in diametro etulit. Itaque ad has

proveniat, debet illud a pluribus familiis tractari, potest autem etiam a miserrimis, quia si in minori quantitate tractetur, nec nova aedificia, neque ullos in praeparatoria instrumenta sumptus requirit, adeoque nihil prorsus obstat, quo minus singulus hospes in comitatibus, quae idoneo ad id climate gaudent, industriam hanc possit exercere. Denique relate ad quintum, usu iam compertum est, quod talis etiam rusticus, qui unicum spatiosius cubiculum, aut vicinum stabulum vel horreum, praeterea uxorem et unam aliamve decennio maiorem prolem habet, galettas, si earum

et hi malam statim initio induxerunt manipulationem. Per hanc cum gallettae malae qualitatis productae sint, utique producens etiam rusticus exiguam pro iis mercedem accipere sicque ulteriorem continuandi laboris huius voluntatem deponere debuit. Alibi, ubi perfectiores iam galetae producebantur, id rusticos a continuatione instituti huius deterruit, quod sibi pecuniae pro procreatis galettis non statim fuerint numeratae, sed accepta scheda, adventum inspectoris cameralis, qui pro iis exsolvendis pecunias adferebat, integro saepe trimestri operiri debuerit. Alibi in ipsa galettarum

eam facti sui causam diserte obtendebat, quod institutum hoc in nulla lege fundetur; atque ita cultura serici ab eo inde tempore ita elanguit, ut nisi eam legislatio novis stimulis excitaverit, nascens hic et quondam ingentem Regno allaturus industriae ramus, sensim prorsus exstingui debeat. Ne id eveniat. Deputatio sequentia remedia censet adhibenda. § CXXIV. Quae in eius promotionem constituenda censeantur.
Magistratibus comitatuum, quorum clima id patitur obligatio culturam serici promovendi

ramus, sensim prorsus exstingui debeat. Ne id eveniat. Deputatio sequentia remedia censet adhibenda. § CXXIV. Quae in eius promotionem constituenda censeantur.
Magistratibus comitatuum, quorum clima id patitur obligatio culturam serici promovendi diserta lege imponatur; exigantur iam praescriptae eatenus annuae tabellae; pro harum controlleria superior etiam inspector Eszekiensis annuas cum fine manipulationis serici tabellas consilio coram praesentare debeat. Hic suscipiendae eodem tempore

Regno vero nonnisi residuum educi possit. DE CULTURA TABACCAE § CXXV. Origo et status actualis culturae huius. Tabacca omnia, quae superius recensuimus, utilissimi producti criteria habet praeter id, quod robustas perinde atque agricultura manus requirat, quodve tantundem terrae huic decerpi soleat, quantum illi consecratur. Verum id quidem in Hungaria, quae alioquin frumento redundat exiguam subit considerationem. Cum usus tabaccae in Hungaria semper liber fuerit, culturam eius principio

Origo et status actualis culturae huius. Tabacca omnia, quae superius recensuimus, utilissimi producti criteria habet praeter id, quod robustas perinde atque agricultura manus requirat, quodve tantundem terrae huic decerpi soleat, quantum illi consecratur. Verum id quidem in Hungaria, quae alioquin frumento redundat exiguam subit considerationem. Cum usus tabaccae in Hungaria semper liber fuerit, culturam eius principio domestica consumptio excitavit, necessitas, quam producti huius abaldo Viennense habet, provexit. § CXXVI.

seminaturam non degenerent, nullum decretorium experimentum captum fuit. Deinde subsistebat adhuc continuo illud Viennensis abaldo monopolium, quod illud, quod ipsi collibuit tabaccae pretium statuere potuit; statuit autem semper tale, quod maximo directionis lucro cessit. Frustra itaque fuit id a cultoribus exigere, ut illi industriam intendant, quin sperare possint, quod maius etiam ab eadem proportione producti sui pretium sint recepturi. Pauci tantum Quinque-Ecclesienses, Szegedinenses et Insulani in Muraköz, quibus positio sua faciliorem praebet versus Flumen eductionem,

hanc tantisper exercuerunt; sed nec apud hos, praeter minutiora, alia summa duo seu culturae vitia seu distractionis impedimenta adhuc sufferri potuerunt. Nimirum viget adhuc apud hos etiam foliorum in aëre siccationis usus, quae cum omne tabaccae aroma extrahat praetereaque folia fragilia, id est in transportu facile comminuibilia reddat et quantitatem et pretium eius utique vehementer minuere debet. Denique nec hi adhuc cultores eo perduci potuerunt, ut folia iuxta eorum qualitatem in suas classes dispertirentur, quod vulgo sortiren apellamus,

facile comminuibilia reddat et quantitatem et pretium eius utique vehementer minuere debet. Denique nec hi adhuc cultores eo perduci potuerunt, ut folia iuxta eorum qualitatem in suas classes dispertirentur, quod vulgo sortiren apellamus, ubi tamen si id praestarent, classificatam eiusmodi tabaccam in toto longe altiori venderent, quam nunc commixtam; utpote cum ipsum hunc laborem emptor, antequam tabaccam in exteras provincias transmittat, alioquin postea, sed maiori cum labore et detrimento peragere debeat, etiam hoc nomine cultori eam longe

in quibus tabacca procreatur, inire solet contractus, praeemptionem et monopolium sapiant, hi imposterum prohibeantur; verum officiales depositorii perinde ac quiscunque privatus emptor novos quotannis seu cum singulis emptoribus seu etiam cum ipsis possessionibus contractus inire debeant. Id autem ad reanimandos, qui propter depositorii huius praepotentiam iam omnem de obiecto hoc speculandi voluntatem deposuerunt, quaestores ubique ac praesertim in Litorali ita publicetur, ut omnino ad omnium notitiam possit pervenire. Cum officiales depositorii huius

radices eius commoliantur, operae pretium foret aliquem praemiis excitare, qui exstructa necessaria pro commolitione plantae huius machina, eius culturam primus suscipiat. § CXXXV. Et ideo favoribus excitanda. Universim cum in Hungaria id etiam frumenti pretium vile reddat, quod omnes agri variis tantum huius speciebus occupentur, e re publici videtur, ut iis, qui nova hactenus utilia tamen producta, veluti est isatis et rubia tinctorum colunt, favores aliqui concedantur. Hi

quod secus tantundem pecuniarum quantum huius, licet deterioris olei pretium effert, pro oleo olivarum in exteras provincias transmittere oporteret. Ac oleum quidem e planta napraforgó educere, iam in aliquibus Regni partibus suapte invaluit, adeoque id ulteriori privatae industriae porro etiam committendum videtur. § CXXXVII. Quare cultura heliotropii porro etiam excitanda censetur. Oleum e heliotropio, et quidem optimae, ut ille spopondit, qualitatis

Hungaricorum specie boum superflua est omnis cura; tam insignem enim vix aliqua Europaea regio producit. Vaccarum, quae in praediis unice procreationis gratia aluntur, eadem est praestantia. Lac, si ad domesticum alimentationis statum ponantur, haud satis abunde praestant. Sed his ii, quorum id interest, Helveticam speciem facile substituere possunt. Olim Hungaria tanta habebat boum armenta, ut non modo Haereditarias Germanicas provincias, sed magnam insuper Germanici Imperii partem et Venetias bobus propriae procreationis providere potuerit. Postquam magna praediorum pars impopulata

omnia studia convertenda esse existimarint, quo copiosior denuo boum procreatio procurari possit. Quodsi tamen res ad vivum resecetur, hanc quoque superfluam esse curam facile apparebit. Procreatio boum haud secus augeri possit, quam si iam impopulata praedia denuo ad statum desertum reducantur. Id autem rationibus publici nullatenus potest convenire. Licet enim res pecuaria aliquot fortasse privatis maiorem quam agricultura, si in eodem fundo exercetur, utilitatem adferre possit, toti tamen in concreto Regno, quod res agraria utilior sit quam res pecuaria, iam in comperto

privatis maiorem quam agricultura, si in eodem fundo exercetur, utilitatem adferre possit, toti tamen in concreto Regno, quod res agraria utilior sit quam res pecuaria, iam in comperto est, possetque, si rem per se claram demonstrare operae pretium foret, multis argumentis comprobari. Id unum numerasse sufficiat, quod lucrum illud, quod alicui regioni e distractione animalium obvenire posset, populatio, quodque eam suapte consequitur agricultura plurimis aliis titulis abunde compensat. Quodsi Hungaria omnia etiam ea, quae modo habet praedia impopulet, adhuc sufficientem

e distractione animalium obvenire posset, populatio, quodque eam suapte consequitur agricultura plurimis aliis titulis abunde compensat. Quodsi Hungaria omnia etiam ea, quae modo habet praedia impopulet, adhuc sufficientem haberet pro domestica necessitate cornutorum pecorum quantitatem, id quod exemplum earum, ubi nulla amplius praedia supersunt partium, satis remonstrat. In ipsis enim his sufficientia pro macellis pecora domi producuntur. Educati in praediis boves tantum saginationis et commercii causa coëmi consueverunt. Ne vero in casum etiam illum, quo Hungaria nulla amplius

tota hac in re separentur ea, quae a pura principis clementia pendent, quaeve ad agenda administrationis publicae referuntur, via legislationis sequentia tantum constituenda esse Deputationi huic demisse videntur:
Ne comitatibus publica equatia servare liceat. Id enim citra grave contribuentium onus fieri non potest. A converso Comitatus illi, in quorum gremio potentiores communitates reperiuntur, apud quos maior equorum quam boum usus viget, has ad intertenendos a proportione maioris staturae admissarios observandamque, quae huius

eiusmodi admissarios ex equatio regio obtinere non potuerint, liceat illis eos etiam aliunde sub inspectione comitatus procurare. Comitatibus, qui nullas eiusmodi communitates, situm tamen pro equorum propagatione idoneum habent, liceat duos tresve admissarios pro singulo ad id idoneo processu comparare, necessarios agasones intertenere curatoremque rei equatiae erga moderatum salarium assumere. Comitatus autem illi, qui minus idoneam pro instituto hoc situationem habent, a minus necessariis eiusmodi sumptibus sunt dispensati.

producat, quamquam item adeo frigidus sit, ut oves octo ferme mensium spatio in ovili foeno interteneri debeant, oves illic optimo cum successu educabantur. Ut earum species propagetur, vendebat Camera superfluos arietes privatis, qui speciem suarum ovium emendare voluerunt; de modo autem qualiter id procurari possit, libelli iussu eiusdem Imperatricis in vernaculis linguis excudebantur. Et vero profecit sensim industria eo, ut ii, qui arietes eiusmodi comparaverant praescriptumque modum observarunt, parem ferme illi, quae in Merkopail ab originalibus Hispanicis ovibus proferebatur, lanam

attribuant, quod maior iam delicatioris lanae quantitas producatur, quam fabricae Germanicae nobilioris speciei pannos conficiant. § CXLIX. Gregem Merkopaliensem alio transferri expedire videtur. Omnis itaque legislationis cura iam ad id tantum recidit, ut determinaret: 1) an non ex ratione promovendae in via Carolina vecturisationis gregem Mercopaliensem alio transponi expediat?; 2) an speciem Hispanicarum ovium ultro etiam propagare vel vero plane restringere intersit? Relate ad primum: cum experientia probatum sit hanc

sui situs seu ratione pascui peculiare habeat, quod ovibus his praeferenter conducit, et quod in plurimis aliis montosis Hungariae locis perinde non existeret. § CL. Interest etiam oves has quo magis propagari. Relate ad secundum: id necdum satis comprobatum est, quod Hungaria maiorem iam delicatioris lanae speciem producat, quam Germanicae fabricae possint consumere. Sed etsi id concedatur interest, ut moderatum materialis huius pretium conservetur, quo fabricatio nobiliorum pannorum tandem in ipsa etiam Hungaria emergat.

non existeret. § CL. Interest etiam oves has quo magis propagari. Relate ad secundum: id necdum satis comprobatum est, quod Hungaria maiorem iam delicatioris lanae speciem producat, quam Germanicae fabricae possint consumere. Sed etsi id concedatur interest, ut moderatum materialis huius pretium conservetur, quo fabricatio nobiliorum pannorum tandem in ipsa etiam Hungaria emergat. Sane dum Angli et Hispani eductionem delicatae suae lanae prohibuerunt, debuit apud hos quoque lanae pretium principio vehementer diminui. Verum

pro hac condiscenda individua eorsum exmittant. Si nova talis manipulationis schola idoneo quopiam loco constituatur, ad quem perinde comitatus individua sua mittere teneantur. Ex his quae modalitas, cui instituto conveniat, decernere ad Suam Maiestatem pertinent. Universim id tantum constituendum esse videtur: 1) ut si producti alicuius perfectio proponitur, eadem non omnibus indiscriminatim comitatibus et civitatibus, sed iis tantum, quorum solo et climati convenit imponatur; 2) quod comitatus et civitates, quibus cultura aliqua reipsa convenit, nullo seu expensarum

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report