Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: malum Your search found 1290 occurrences
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 925-1074:925. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 751 | Paragraph | SubSect | Section] tametsi tota Biblia istis hominibus barbarizare, cum ipsorum male verso Aristotele, et corrupta philosophia, corruptioreque Grammatica, coacta sint: ut perversis vocabulorum significationibus, vere totus ille Dei liber, istorum culpa male sanam formam sermonis habuerit.
Est vero istud malum in hoc libro et lingua tanto et proclivius et nocentius quam in aliis, cum ob multas alias causas, tum etiam ob illam eius proprietatem, de qua Iamblichus Platonicus percommode hisce verbis pronunciat:
spiritualiter,
plerunque alioqui florentes.
Pulcherrimus ille Dei ordo rerum, est admixto malo a Satana
perturbatus. Homo Deicola est factus Dei hostis, deformatus in
omnia scelera, tyrannide diaboli, mortem et calamitates, seu in
malum culpae ac poenae immersus.
Satanam sua imagine repraesentare, eique serio per innumera
peccata servire: et contra, Deum contemnere et odisse.
Malum culpae ac poenae, quod est multiplex: seu imago
Satanae, peccatum, error, ira
in
omnia scelera, tyrannide diaboli, mortem et calamitates, seu in
malum culpae ac poenae immersus.
Satanam sua imagine repraesentare, eique serio per innumera
peccata servire: et contra, Deum contemnere et odisse.
Malum culpae ac poenae, quod est multiplex: seu imago
Satanae, peccatum, error, ira Dei, vermis conscientiae, tyrannis
Satanae, mors, infernus et omnis generis alamitates.
Per imaginem Satanae generatione propagatam, per mille
Satanae artificia
est ex creatione.
Naturali, quae est cordi in imaginis Dei formatione inscripta.
Per Deum ipsum in Paradiso, Per Patriarchas, Per Moysen,
Revelata
Malum hoc oritur ex primo lapsu Adae.
Eius cognitio ex lege duplici.
Cognitione nostrae multiplicis iniustitiae, severissimae iustitiae Dei, et Spiritu.
Quae oritur ex
et praecipua festa ad certos dies, etc. Alia vero, ut Moralia, ad omne tempus.
11 Solent tamen aliqui distinguere moralia, ac dicere, quod negativa quidem praecepta obligent semper, et pro semper: affirmativa autem semper quidem, sed non pro semper, aut ad semper: hoc est, malum semper omittere debemus, at bona facere (ut dare eleemosynam, aut quid simile) non semper possumus. Interdum etiam parentibus ac magistratibus divino mandato obedientiam honoremve negare cogimur, quando quidem sua authoritate ad impietatem abutuntur, nostraque obedientia similiter abuti
causa existit, eruas, abscindas, abs te proiicias. Sed quando sine peccato, quod hic verbis mandatur, haud posset perfici, cogit profecto necessitas allegoricam interpretationem inquirere. Itaque recte Chrysostomus in Matth. Hom. 17, non de membrorum disturbanda compage verba fieri astruit, sed malum argui voluptatis: nec non de his esse sermonem, qui nobis familiaritate iunguntur. Fugiendam igitur esse voluptatem: fugiendos et propinquos qui a pietate nos abducunt.
Permulta huius generis occurrunt in Canticis canticorum: ut de multis uxoribus et concubinis sponsi, de
regnare secundo anno Ioram filii Iosaphat regis Iuda: contra mox tertio capite, dicitur coepisse regnare 18 anno Iosaphat. Sic communis regiminis tempus primum filio, postea patri.
6 Aliquando tempus mali regiminis alicuius regis omittitur, et tantum boni nominatur: quia illud eius malum regimen fuerit quasi anarchia quaedam. Sic 2. Reg. 8, legitur Ioram 32 annorum fuisse. cum regnare incoeperit, et regnasse 8 annos. Sed ex aetate Achasiae regis diligens observator posset animadvertete, eum 28 annis imperitasse. sed illi 20 omittuntur. Vide 2. Paralipom. 22. Verum hoc
agnoscenda ambiguitate, oriente ex mala pronunciatione aut distinctione textus sacri sermonis. Secundo praecipit de tropicis dictis ac phrasibus, ne eas literaliter accipiamus: et simul docet, tropicum dictum ita agnosci, si literaliter acceptum, nec ad fidem, nec ad charitatem referri queat, sed malum aliquid aut cum pietate pugnans praecipere videtur. Contra ad literam accipienda esse contraria.
Porro et illud prodesse ait ad cognoscendum an sit tropica locutio, quod alia praecepta sint commutia, alia specialia: sicut et exempla. et quod non omnia exempla aut praecepta omnibus
Mala male dicuntur, cum res perversa suadetur: sicut scriptum est, Benedic Deo, et morere. Bonum
bene dicitur, cum recta praedicantur: sicut Iohannes ait, poenitentiam agite, appropinquat enim regnum caelorum. Malum bene dicitur, quando per os docentis idcirco vitium exprimitur ut reprobetur: sicut Paulus ait, Feminae eorum immutaverunt naturalem usum in eum, qui est contra naturam. quo loco execranda quoque vitiorum facinora subdidit: sed honeste inhonesta narravit, ut multos ad honestatis formam
EXPLICATIO.
Ut ibi, Pater noster qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum: pro, utinam sanctificetur. Et, Ostuletur: pro, utinam osculetur.
Divinae Scripturae mos est, ut optare videatur malum quod futurum est: cum non optet, sed praevideat. August. in Psal. 78.
EXPLICATIO.
Saepissime in sacris Literis, Psalmis praesertim, legimus, ut male de Deo meritis male imprecari videatur sacra Scriptura. Unde Iob: Attenuetur fame robur eius,
non sit obnoxius, sacra tamen Scriptura irasci illum, dormire, sedere, ambulare dicit. Ergo totum hoc genus cum non sit, affingitur ei. Nam pro nostro captu nostra nomina ad res divinas traduximus. Quaedam cum sint, non dicuntur, sed colliguntur. Quaedam nec sunt, nec dicuntur: ut Deum esse malum. Quaedam et sunt et dicuntur: ut Deum esse, et esse misericordem.
Non omnium librorum sacrae Scripturae tractatio omnibus aetatibus permittitur apud Hibraeos. Gregorius Nazianzenus in Apologia: et Hieronymus in Prooemio Commentariorum in Ezechielem.
sponsata viro, et invenerit homo eam in civitate, et dormierit cum ea, educetis utrumque ad portas civitatis illius, et lapidabuntur lapidibus, et morientur. Adolescentula quidem, quia non proclamavit, cum esset in civitat e: vir autem, quia humiliavit uxorem proximi sui. et eradicabitis malum ex nobismet ipsis.
Filius hominis in bonam partem accipitur, in singulari duntaxat: filii hominum e contrario in malam, in sanctis Literis. Hieron. in Ezechiel. cap. 30.
EXPLICATIO.
Ezechielis liber, et Danielis. et Evangelium saepe
pax. Et illud: Si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus. Et alibi: Si autem spiritu opera carnis mortificaveritis, vivetis Et in veteri Testamento: Dans flatum populo, qui est in ea: et spiritum his, qui calcant eam. Qui enim calcant terrena opera, et pedibus suis subiiciunt ea, utique non malum, sed bonum spiritum merentur accipere. Econtrario malus spiritus semper cum additamento legitur: ut ibi, Cum immundus spiritus exierit ab homine. Et in alio loco: Increpavit spiritum immundum. Et, Spiritus malus invasit Saul. et caetera his similia.
Torrens nusquam in bonam partem
et pariet filium, et vocabunt nomen eius Emanuel. 2 Aut de loco nativitatis: ut est, Et tu Bethlehem, civitas Iuda, nullo modo minores in civitatibus Iudae: ex te enim prodibit dux, qui reget populum meum Israel. 3 Aut pro his quaein rudimentis gessit: ut est, Priusquam sciat puer cognoscere malum, et eligere bonum. 4 Aut de iustitia eius atque iudicio: ut est, Dilexisti iustitiam, et odisti iniquitatem: propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae participibus tuis. 5 Aut de divinitate eius: ut est, Generationem eius quis enarrabit. 6 Aur de visitatione assumptionis
scandalizaverit unum de hisce minimis, bonum ei est, ut appensa mola asinaria submergatur in mari. Tota ea oratio in comparationem resoluta, fit magis perspicua, nempe hoc modo: Satius esset homini in profundo mari submergi, quam unicum pusillum scandalizare: vel, Multo levius et tolerabilius malum acerbissima mors, quam unici pusilli scandalizatio. Talia exempla sunt multa, ubi simpliciter affirmata comparative intelligenda sunt.
9 Econtra etiam non raro duo, quorum alterum simpliciter negandum est, alterum vero affirmandum comparative efferuntur: ut Iohan. 3, Hoc est
et cap. 19, Veni, potum demus patri, etc. sic Exod. 1, Da, sapientiores simus illo: pro, eia, agite. Et Num. 24, Veni, consulam tibi quid, etc. pro, age, consulam. Sic 1. Sam. 7. 14. 15.
31 Imperativus pro praesenti indicativi. Videte quod malum est coram facie vestra, Exod. 10, id est, videtis vos coargui aut deprehendi in malo conatu.
32 Imperativus pro futuro indicativi. Et orabit pro te, et vive, Gen. 20. Hoc facire, et vivite, Gen. 41: pro, et vivetis. Vos ligamini, pro, ligabimini. Et: Comedite pinguedinem
participii, Ne festines a conspectu eius abibis, Ecclesiast. 8. pro, abire. Revertar pascam, Gen. 30. Incipe posside, Deuter. 2. pro, Incipe possidere. Et erit, ego abibo a te, spiritus Iehovae asportabit te, 1. Reg. [18.] pro, Cum ego abiero a te, spiritus, etc. Audierunt malum meum, gavisi sunt, Thren. 1. pro, audito malo meo gavisi sunt. Voluit ambulavit post praeceptum, subintelligendum Ieroboam. Non addes vocabunt te, Esa. 47. pro, non addes ut vocent te.
45 Verba duo per coniunctionem copulata, aut sine copula: quorum prius Latinis per adverbium
Post haec revertar et aedificabo, id est, iterum aedificabo tabernaclum David collapsum.
46 Crebro verba et participia activa et passiva omni tempore soluta, habitum magis quam actionem aut passionem, certo tempori alligatam, significant. Psal. 51: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio fui semper, sum et ero peccator et maleficus. Psal. 112: Dispersit et dedit pauperibus: id est, Pius homo semper talis est, qui egentes semper omnibus modis iuvet et sustentet. Psal. 2: Quare fremuerunt gentes, id est,
es servus, sed filius. Gal. [4], Vos spirituales restituite talem, considerans, ne et tu tenteris. Isa. 2, Homo proiiciet idola, quae fecerunt
sibi ad adorandum. Mich. 2, Ego adduco malum super generationem hanc, et non amovebitis inde cervices vestras. Matth. 1, Iesus servabit populum suum a peccatis eorum. Sic Elizabeth dicit Mariae: Beata quae credidit, quoniam erit perfectio eorum, quae dicta sunt ei a Domino, id est, perficietur. Antea in secunda persona cum ea erat
Rom. 2, Qui reddet unicuique secundum opera ipsius. Perseverantibus quidem in bono opere, gloriam et honorem et immortalitatem, quaerentibus vitam aeternam. Contentiosis vero et inobedientibus veritati, indignatio et ira, oppressio et angustia. Tribulatio et angustia super omnem animam operantem malum, subintellige, venient. Gloria et honos omni operanti bonum, scilicet continget. Haec quatuor cola sermo Latinus una forma orationis portulisset. At nunc in priore necesse est esse activam orationem, et subintelligi, Deus dabit: in secundo vero passivam, Dabitur a Deo: in tertio neutralem,
cum aquis: sensus autem referendus est ad tumultus, nisi quis velit supplere, Vox populorum erit, etc.
25 Sermo saepe sese ad praecedentia aut sequentia potius accommodat, quam ad nativam significationem rerum, eo loco exprimendarum. Gen. 50, Vos cogitastis adversus me malum, sed Deus cogitavit bonum: pro, vertit vestrum malum consilium in bonum. Alludit ad praecedens, Cogitavit, eoque minus rem ibi significandam exprimit. possis dicere illud verbum esse ibi novatum. Huc possis referre allusiones. Contra rerum connexiones ad verborum naturam et constructionem
nisi quis velit supplere, Vox populorum erit, etc.
25 Sermo saepe sese ad praecedentia aut sequentia potius accommodat, quam ad nativam significationem rerum, eo loco exprimendarum. Gen. 50, Vos cogitastis adversus me malum, sed Deus cogitavit bonum: pro, vertit vestrum malum consilium in bonum. Alludit ad praecedens, Cogitavit, eoque minus rem ibi significandam exprimit. possis dicere illud verbum esse ibi novatum. Huc possis referre allusiones. Contra rerum connexiones ad verborum naturam et constructionem interdum male inter se connectuntur.
26
praemium: quia licet gratis detur, tamen simul largissime remunerat omnia piorum benefacta. Hic morbus Lazari non est ad mortem, Ioan. 11. per accidens dicitur, scilicet me sanaturo et resuscitaturo eum. Sic Dominus affirmat puellam non esse mortuam, sed dormire. Sic vinum, ferrum, et aurum malum est. Alioqui per se suaque natura lethiferum fuisse Lazari morbum, ostendit ipsa experientia. Ita piis per accidens omnia cooperantur in bonum, etiam peccatum, satan et mors. Sic Paulus inquit 2. Cor. 12, Cum infirmus sum, tum potens sum: id est, Cum per me, aut ex meipso sum imbecillus,
ita ut membra orationis colligenda, quasi dissoluta iaceant.
Prolixum ASYNDETON habetur in descriptione proprietatum charitatis. 1. Cor. 13, Charitas patiens est, comis est, non invidet, non est insolens, non inflatur, nil indecore agit, non sua quaerit, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet de iniustitia: gaudet autem iustitia, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, nun quam excidit. Contra polysyndeti exempla habes initio eiusdem capitis: Etsi habeam, etc. Etsi insumam, etc. Etsi tradam, etc. Sic sunt
omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, nun quam excidit. Contra polysyndeti exempla habes initio eiusdem capitis: Etsi habeam, etc. Etsi insumam, etc. Etsi tradam, etc. Sic sunt multa asyndeta priori Thess. 5, Videte ne quis cui malum: semper gaudete, indesinenter orate, gratias agite, non extinguite spiritus, non contemnite prophetias, omnia probate, etc. Solent vero Asyndeta aliquando vehementiorem et efficaciorem orationem facere.
De ECLIPSI et conciso, aut mutilo stylo, alibi dictum est
2, Dicite Archippo, vide ministerium tuum. Isa. 58, Quare ieiunavimus, et non aspexisti? 1 Samuel. 18, Non rectis oculis Saul aspiciebat David.
Sic Oculi, vultus aut facies alicuius super aliquem, significat alias benefacere, alias malefacere alicui. Amos 9. Ponam oculos meos in malum, et non in bonum. Psal. 34, Vultus Domini in facientes malum. Item, Illuminare faciem super aliquem, id est, diligere eum et fovere. Sed nihil necesse est citare plura exempla, cum ubique sint obvia.
Audire quoque significat non tantum auribus sonum percipere, sed
non aspexisti? 1 Samuel. 18, Non rectis oculis Saul aspiciebat David.
Sic Oculi, vultus aut facies alicuius super aliquem, significat alias benefacere, alias malefacere alicui. Amos 9. Ponam oculos meos in malum, et non in bonum. Psal. 34, Vultus Domini in facientes malum. Item, Illuminare faciem super aliquem, id est, diligere eum et fovere. Sed nihil necesse est citare plura exempla, cum ubique sint obvia.
Audire quoque significat non tantum auribus sonum percipere, sed etiam id quod sequitur, nempe intelligere, probare et amplecti. Intelligere
pro neglectione aut effectu odii, cum contrarius affectus sit. At diligens eum, mature castigat ipsum, id est, qui recte curam agit filii. Hic dilectio pro suo effectu, nempe pro recta cura aut educatione liberorum ponitur. Et Proverb. 8, Qui odit sapientiam, amat mortem: id est, accersit sibi malum et mortem, etiamsi oderit illud. Ponitur nomen affectus pro suo effectu. Ioan. 12, Qui amat animam suam, perdet eam: et qui odit animam suam in hoc mundo, in vita aeterna custodiet eam. Matth. 16, pro Amat, ponitur velle servare, Qui voluerit animam suam servare. Significat igitur et in
pro consequi. Num. 31, Quare non invenio gratiam coram te? Ibidem, Ut inveniam gratiam in oculis tuis. Sic manum alicuius invenire, pro, consequi, aut posse aliquid praestare. Psal. 116, Dolores inferni invenerunt me, id est, apprehenderunt, potiti sunt me, praevalverunt mihi. Sic malum invenit aliquem. Genes. 44. Securis invenit aliquem, Deut. 19. Peccata inveniunt aliquem, Num. 32. Sic Rom. 4, Quid invenit pater noster Abraham? id est, quid consecutus est? Levit. 14, Quod si pauper ille fuerit, et manus eius non poterit invenire: id est, praestare tantum, sumat
eos, id est, quae acciderunt eis.
Hac quoque figura nomina culpae crebro pro poena, et nomina meriti aut virtutis pro praemio ponuntur. Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech, id est, poena violentiae. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum sive malum: id est, praemium suorum operum aut vitae, opera illorum sequentur illos, id est, praemia et poenae operum.
Econtra effectus pro causa creberrime ponitur, ut cum dicitur, Deus robur nostrum, salus nostra, fortitudo nostra, Ier. 16, Dominus fortitudo mea, et robur meum, pro, dans
sitam esse. Gen. 3, Et aperti sunt oculi utriusque, et viderunt quod nudi essent: id est, tum demum turpitudo nuditati accessit, eaque ab eis conspecta est. tribuitur id ipsorum oculis, quod proprie obiecti est. Nam oculi eorum fuerunt magis aperti antea quam postea. Sic illud, Scietis bonum et malum, id est, ad erit malum, Experiemini reipsa utrumque. Sic quasi per quandam correlationem exponi potest quod Iobi 4 legitur: Posuit Deus in angelis suis stulticiam: id est, reperit, ut Vulgata vertit.
Contra personis tribuuntur, quae sunt rerum: ut Rom. 1, tribuitur hominibus
Et aperti sunt oculi utriusque, et viderunt quod nudi essent: id est, tum demum turpitudo nuditati accessit, eaque ab eis conspecta est. tribuitur id ipsorum oculis, quod proprie obiecti est. Nam oculi eorum fuerunt magis aperti antea quam postea. Sic illud, Scietis bonum et malum, id est, ad erit malum, Experiemini reipsa utrumque. Sic quasi per quandam correlationem exponi potest quod Iobi 4 legitur: Posuit Deus in angelis suis stulticiam: id est, reperit, ut Vulgata vertit.
Contra personis tribuuntur, quae sunt rerum: ut Rom. 1, tribuitur hominibus cognitio Dei ex secundis
praebuerunt. Tale forte est illud Act. 13, indignos vos iudicatis vita: id est, perperam iudicando de Meschia et vera eius religione vosmet excluditis ex vita. Verbum igitur vicinius aut vicinior causa, pro remota ponitur. Fundamentum sanem huius Regulae sit illa Demosthenis sententia: Qui semen malum attulit, malorum fructuum causa iudicandus est. Proximum exemplum ex Actis posses reiicere et am ad illam vel Metonymiae vel Synecdoches speciem, qua speciale verbum pro generali
ponitur: ut sit sensus,
expedite, ac citra offensam.
Crebro verba et participia activa ac passiva omni tempore soluta habitum magis quam actionem aut passionem certo tempori alligatum significant. Atque haec Regula cum praecedenti aliquatenus convenit: ut Psal. 51, Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio semper fui, sum et ero peccator et maleficus, Psal. 112, Dispersit et dedit pauperibus: id est, pius homo semper est talis, qui egentes omnibus modis iuvat et sustentat. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt,
coques hoedum in lacte matris: Ne obtures os bovi trituranti: Neminem in via salutaveris: Peram et marsupium non habeas: Si te quis percusserit in sinistram maxillam, obverte et alteram: Si habueris duas vestes, alteram dato egenti: Capillus non cadet de capite eius: Ne loquaris cum eo a bono ad malum, id est, nihil mali, Gen. 24. et 31. et alia innumera: quorum non tam verba, quam sensus spectandus est. Huiusmodi igitur proverbialia dicta non debent ad verbum intelligi, sed ad sensum. Talia sunt et illa: Septem mulieres apprehendent virum unum: Septem mulieres coquent in furno uno:
ac venenositatem assert: sic increduli dicuntur filii diaboli, sic dicuntur Israelitae esse de vinetis Sodomae et filii Emorreorum et Hitteorum ac Philisteorum: Deut. 32, Ezechiel. 16. Sic iidem vocantur progenies hominum peccatorum, Num. 32. Locutio omnino est similis proverbio, Mali corui malum ovum: ut indicetur prorsus ingenita et plane haereditaria malitia, seu naturae ipsius perversitas. De vera alioqui significatione huius phrasis, cum aliquis alicuius filius dicitur, ut filius hominis, bovis, ovis, asini, aut etiam peccati ac mortis, tenebrarum vel lucis, dictum est suo loco,
rugit, si non sit praeda proposita? Nam catulus leonis vocem suam edit de lustro suo, cum nihil praedae cepit? Num cadit avis in la queum positum in terra, quem non posuerit auceps? Num laqueum de terra aufert, cum omnino nihil cepit? Num clanget cornu in civitate, ut populus non paveat? Est ne malum aliquod in civitate, quod Dominus non fecerit? Sic Christus nonnunquam plures Parabolas ordine recitat sine expositione, eodem spectantes, et ad eundem scopum tendentes, Matth. 13. ut sunt de semine, de zizania, de sinapi, de fermento, et aliis.
9 Collationes omnis generis, sive
fabricanda fuit quam diluvium veniret: sed intellectus ratione de diluvio prius dici debebat quam de arca, ut Noe constaret, cur Deus arcam fieri praeciperet. Quorsum enim opus est structura arcae in terra arida procul a mari, si talis submersio mundi futura ignoretur? Prius ergo periculum aut malum narrandum est, postea demum remedium ei opponendum. Textus hoc modo habet: Finis universae carnis venit coram me, repleta est terra iniquitate a facie eorum, et ego disperdam eos cum terra. Fac tibi arcam de lignis levigatis, mansiunculas in arca facies, et bitumine linies extrinsecus et
sceleratis. Item licet affirmet, quod ipse Deus eos castigabit, non negat tamen, quin ab aliis, utpote a magistratu sint puniendi: sicut quidam Papistici scortationis patroni hinc argumentati sunt. Sic cum Paulus 1. Corinthiorum septimo dicit, bonum esse mulierem non attingere: non dicit ideo malum esse mulierem attingere, ut Papistae hinc ratiocinantur. Utrunque enim bonum est, id est licitum ac commodum, coniugium et caelibatus: utrunque habet sua commoda: aliud tamen alii est convenientius. Quare paulo post dicit, esse bonum. Item, Si quis elocat suam virginem, bene facit,
Esau, utpote in quem ab hoc primogenituram transtuli. Sed dixi commodius de hoc loco in Synecdoche. Sic, Bonum est homini, ut alligata mola asinaria, abiiciatur in profundum. Dicit simpliciter bonum esse hominem submergi, cum bonum non sit, sed respectu tantum aliquo, habita comparatione ad maius malum, nempe ad scandalum et eius poenam: iuxta illam Aristo telicam regulam, quod minus respectu maioris sit bonum. 1 Tim. 2, Mulier est decepta, non vir: id est, prius ac magis. Simpliciter dicitur, quod secundum quid intelligendum est, nempe de initio temporis.
ut implerentur Scripturae prophetarum. Cum crucifixissent eum, diviserunt sibi vestimenta, mittentes sortem, ut impleretur quod dictum est per prophetam: Diviserunt sibi vestimenta mea. Item: Lex subintravit, ut abundaret delictum. Oportet haereses esse, ut, qui probati sunt, manifesti fiant. Malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus tuis. In huiuscemodi locutionibus coniunctio UT, non causam finalem, sed consecutionem aut eventum, seu sequelam designat: quemadmodum dicimus: ita evenit, ut putavi. Neque enim Deus homo est, ut agat poenitentiam. Venerunt dies eius, ut moreretur.
est, ut agat poenitentiam. Venerunt dies eius, ut moreretur. Post haec factum est, ut moreretur. Praedictarum locutionum sensus est: Haec sic facta sunt, ut implerentur Scripturae. Lex ita subintravit, ut abundaret seu augmentum sumeret delictum: hoc est, ex lege subintrante delictum abundavit. Malum coram te feci, ut iustificeris: id est, iustus et verax appareas in sermonibus tuis. Sic quod dicitur Isaiae 7, de puero Iesu: Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bonum: significat non quod puer comedet butyrum et mel, eo fine edet, ut sciat reprobare malum: sed
Lex ita subintravit, ut abundaret seu augmentum sumeret delictum: hoc est, ex lege subintrante delictum abundavit. Malum coram te feci, ut iustificeris: id est, iustus et verax appareas in sermonibus tuis. Sic quod dicitur Isaiae 7, de puero Iesu: Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bonum: significat non quod puer comedet butyrum et mel, eo fine edet, ut sciat reprobare malum: sed quia puer ita comedet butyrum et mel, ut etiam in comedendo sciat reprobare bonum, et eligere malum. Sic Chrysostomus exponit de eventu aut consecutione, non de causa finali illud
abundavit. Malum coram te feci, ut iustificeris: id est, iustus et verax appareas in sermonibus tuis. Sic quod dicitur Isaiae 7, de puero Iesu: Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bonum: significat non quod puer comedet butyrum et mel, eo fine edet, ut sciat reprobare malum: sed quia puer ita comedet butyrum et mel, ut etiam in comedendo sciat reprobare bonum, et eligere malum. Sic Chrysostomus exponit de eventu aut consecutione, non de causa finali illud 1. Cor. 11, Oportet haereses esse inter vos, ut manifesti fiant inter vos, qu probati sunt: sequi enim
Sic quod dicitur Isaiae 7, de puero Iesu: Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bonum: significat non quod puer comedet butyrum et mel, eo fine edet, ut sciat reprobare malum: sed quia puer ita comedet butyrum et mel, ut etiam in comedendo sciat reprobare bonum, et eligere malum. Sic Chrysostomus exponit de eventu aut consecutione, non de causa finali illud 1. Cor. 11, Oportet haereses esse inter vos, ut manifesti fiant inter vos, qu probati sunt: sequi enim illud ex haeresibus, non autem proprie in eum finem excitari haereses. Vide Anastasium super illud, Ut
omnes eam illuminationem curent aut amplectantur. Sic Psal. 8 inquit: Omnia subiecisti pedibus eius. Quam universalem Paulus 1 Cor. 15, nonnihil restringit excipiens Deum, qui omnia subiecit ei. Laban dicitur a Deo prohibitus, Gen. 31, ne loquatur quicquam cum Iacob a bono ad malum: cum tantum malum prohibitum ei fuerit, non autem amica appellatio, qua mox utitur. Sic et 24 eiusdem libri, dicit Laban et Bathuel ad servum Abrahami: A Deo est hoc, non possumus ad te malum aut bonum loqui: id est, nihil hic licet mutare. et praesertim malum, seu negativum responsum nobis
curent aut amplectantur. Sic Psal. 8 inquit: Omnia subiecisti pedibus eius. Quam universalem Paulus 1 Cor. 15, nonnihil restringit excipiens Deum, qui omnia subiecit ei. Laban dicitur a Deo prohibitus, Gen. 31, ne loquatur quicquam cum Iacob a bono ad malum: cum tantum malum prohibitum ei fuerit, non autem amica appellatio, qua mox utitur. Sic et 24 eiusdem libri, dicit Laban et Bathuel ad servum Abrahami: A Deo est hoc, non possumus ad te malum aut bonum loqui: id est, nihil hic licet mutare. et praesertim malum, seu negativum responsum nobis dare non licet.
omnia subiecit ei. Laban dicitur a Deo prohibitus, Gen. 31, ne loquatur quicquam cum Iacob a bono ad malum: cum tantum malum prohibitum ei fuerit, non autem amica appellatio, qua mox utitur. Sic et 24 eiusdem libri, dicit Laban et Bathuel ad servum Abrahami: A Deo est hoc, non possumus ad te malum aut bonum loqui: id est, nihil hic licet mutare. et praesertim malum, seu negativum responsum nobis dare non licet. Nemo loquebatur aliquid propalam de Christo ob metum Iudaeorum, Ioan. 7. i. boni: nam mala licebat de eo loqui cum gratia et privilegio. Blasphemabant latrones: i. alter
quicquam cum Iacob a bono ad malum: cum tantum malum prohibitum ei fuerit, non autem amica appellatio, qua mox utitur. Sic et 24 eiusdem libri, dicit Laban et Bathuel ad servum Abrahami: A Deo est hoc, non possumus ad te malum aut bonum loqui: id est, nihil hic licet mutare. et praesertim malum, seu negativum responsum nobis dare non licet. Nemo loquebatur aliquid propalam de Christo ob metum Iudaeorum, Ioan. 7. i. boni: nam mala licebat de eo loqui cum gratia et privilegio. Blasphemabant latrones: i. alter tantum illorum, Matt. 17. Apostoli murmurarunt de unguento: i. proprie
hauserunt, cum tantum iubeat illas iniurias patienter ferre, nec ob ultionis studium (ut crebro fit) caelum terrae miscere, et contentionibus subinde crescentibus Evangelii cursum impedire, aut etiam ob multas iniurias ministerium deserere. Gen. 13, Ne loquaris cum ipso a bono usque ad malum: id est, ne quicquam durius vel agas vello. quaris cum eo. Iohan. 3: Testimonium eius nemo accipit: id est, perpauci, propemodum nemo. Prov. 6: Ne respondeas stulto secundum stulticiam eius, ne et tu fias ei similis. Responde stulto secundum stulticiam eius, ne videatur sibi sapere.
exemplo plures sententiae desunt, ut mox ostendam.
Eclipses aut Aposiopeses, etiam longiores multo crebrius quam in aliis linguis in sacris Literis fiunt. Gen. 3, Non moriemini: sed scit Deus, quod in die qua comederitis, aperientur oculi vestri, et eritis sicut Dii scientes bonum et malum: sub. ideo neglectis eius inanibus minis ac terriculamentis, nullo modo tantum vestrum commodum negligatis, sed potius quamprimum comedite, ut evadatis tam sapientes, etc. Sic ibidem: Et nunc ne forte extendat manum ad arborem vitae, et comedat, ac vivat in seculum: sub.
quaeso, servo tuo onus paris mulorum de terra, 2 Reg. 5. pro, tametsi non accipias munus a me, tamen obsecro, etc. Et stare fecit vultum suum, et posuit, donec moraretur, 2. Reg. 8. sub. manum super faciem aliquandiu. Dixit Hazael, Quare Dominus meus flet? Respondit, quia novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est enim servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8. subaudiendum, Ne dicas hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2.
in foveam, omnis generis preciosas opes reperiemus, et implebimus domus nostras praeda. Sortire tu nobiscum, unum erit omnibus nobis marsupium.
quemadmodum regnaverat
damnationem: ita contra etiam iustitia ex unius iuste factis aut merito sit progressa ad
hominum iustificationem vitalem aut salutiferam. Sexto sequenti versu declarat, quid vocet unius delictum, ex quo omne malum sit exortum, et vicissim unius
et calumniis impiorum contra iustitiam simul et gratiam eius: nam contra iustitiam Dei sophisticabantur, Si per nostra peccata eius gloria et iustitia illustratur, cur igitur nos punit? contra gratiam vero dictitabant, Si adeo benignus est et misericors, ut gratis peccatores servet, faciamus ergo malum, ut veniat bonum. Hasce tot obiectiones perstringit, ac tandem mira dexteritate ad suum intermissum opus praedicandae contritionis regreditur, concludens omnes esse perditissimos peccatores, sive sint Iudaei, sive gentes.
ANANTAPODOTON ET ANACOLUTHON.
et impium esse. Rom. 2, Persistentibus in bono opere gloriam et honorem et immortalitatem, quaerentibus vitam aeternam. Idem est, persistere in bono opere, et quaerere vitam aeternam. Sic mox, Contentiosis et inobedientibus veritati, obedientibus autem iniustitiae, etc. operantibus malum. Rom. 6, An nescitis, quod cui vos sistitis servos ad obediendum, eius servi estis, cui obeditis. Repetit denuo illud Cui obeditis. 1 Cor. 6, Corpora vestra sunt templa spiritus, qui est in vobis. Idem est, esse templum spiritus, et habere spiritum Dei in se.
Aliquando etiam
draconibus, ventis, pluvia, nive, pruina, rore, grandine, fulminibus, ac tonitruis, nebulis, nubibus, torrentibus, petris, montibus, vallibus, aliisque rebus. forte id fit ob aliquam regionum similitudinem. Phrases quoque aut locutiones, et vocum tropi non pauci conveniunt: ponere alicui malum, pro facere, statim initio Iliad. et postea saepe. Sic etiam in Sacris crebro ponere, pro facere accipitur. Et mox multum volo, pro magis volo, positivum pro comparativo, furari animum aut cor, induere impudentiam aut virtutem, venire, pro abire, aut ire: sicut contra exire saepe in novo
confiditis in monte Samariae optimates, capita populorum, ingredientes pompatice domum Israel: transite in Calamne et videte, et ite inde in Emath magnam, et descendite in Gath Palaestinorum, et ad optima quaeque regna horum, si latior terminus eorum termino vestro est. Qui separati estis in diem malum, et appropinquatis solio iniquitatis. Qui dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in stratis vestris. Qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti. Qui canitis ad vocem Psalterii. Sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in phialis vinum, et optimo unguento
sunt Sion, Salvaria, Calamne, Emath magna, et Geth Palaestinorum. Deinde verba quae his adiunguntur locis, decentissime variantur: Opulenti estis, confidite, transite, ite, descendite. Consequenter denunciat futura sub iniquo rege propinquare captivitas, eum adiungitur, Qui separati estis in diem malum, et appropinquatis solio iniquitatis. Tunc subiiciuntur merita luxuriae: Qui dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in stratis vestris, qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti.
Ista sex membra tres bimembres circumitus reddiderunt. Non enim ait: Qui separati
solio iniquitatis. Tunc subiiciuntur merita luxuriae: Qui dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in stratis vestris, qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti.
Ista sex membra tres bimembres circumitus reddiderunt. Non enim ait: Qui separati estis in diem malum, qui appropinquatis solio iniquitatis, qui dormitis in lectis eburneis, qui lascivitis in stratis vestris, qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti.
Quod si ita diceretur, esset quidem et hoc pulcrum, ut ab uno pronomine repetito, omnia sex membra decurrerent, et
esset quidem et hoc pulcrum, ut ab uno pronomine repetito, omnia sex membra decurrerent, et pronunciantis voce singula finirentur: sed pulchrius factum est, ut eidem pronomini essent bina subnexa, quae tres sententias explicarent. Unam ad captivitatis praenunciationem. Qui separati estis in diem malum, et appropinquatis solio iniquitatis. Alteram ad libidinem, Qui dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in stratis vestris. Ad voracitatem vero tertium pertinentem, Qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti: ut in potestate sit pronunciantis, utrum singula finiat, ut membra
sive de operibus suis, quanta facies pulchrae et splendidae dictionis oboritur ei qui potest quantum potest, laudare quem nemo convenienter laudat, nemo quomodocunque non laudat. At si non colatur, aut cum illo vel etiam prae illo colantur idola sive daemonia, sive quaecunque creatura, quantum hoc malum sit, atque ut ab hoc malo avertantur homines, debet utique granditer dici.
Submissae dictionis exemplum est apud apostolum Paulum (ut planius aliquid commemorem) ubi ait: Dicite mihi sub lege volentes esse, legem non legistis? Scriptum est enim, quod Abraham duos filios habuit:
gratiam, quae data est vobis. sive prophetiam secundum regulam fidei, sive ministerium in ministrando, sive qui docet in doctrina, sive qui exhortatur in exhortatione: Qui tribuit in simplicitate, qui praeest in solicitudine, qui miseretur in hilaritate. Dilectio sine simulatione, odio habentes malum, adhaerentes bono, charitate
fraternitatis invicem diligentes, honore mutuo praevenientes, studio non pigri, spiritu ferventes, Domino servientes, spe gaudentes, in tribulatione
utitur, non casu aut fortuito, sed summa arte Spiritus sancti sunt collocatae. prima vox est
ac moerore contabescent: item quod erunt veluti ebrii et veluti parturientes, ac denique quod petent a montibus et rupibus ut se obruant: cum Psalm. 42 et 80 lachrymae dicuntur afflicto panis fuisse, aut lectum suum illis rigasse. Psal. 6, tum vehemens sermo est, ostendens ingens malum ex effectu, tum etiam ante oculos rem proponit. Usitatissima igitur est ista orationis acrimonia in sacro volumine, ut res bonas vel malas in actu motuve proponat, vel etiam eas per suos potentissimos effectus depingat.
Ad acrimoniam aut efficacitatem orationis, illud quoque vel
se habere, fulcire, manuducere significant. Illuminare vultum suum super aliquem, est laeta facie eum intueri: quo declaratur amor ac favor eius erga illum.
Contra iram exprimunt per Avertere faciem, nolle respicere. Aliquando tamen et per intueri, ut cum vultus Domini contra facientes malum, Psal. 34.
Sic laetum animum, per laetum serenumque vultum: ac erectum caput et faciem, per exultare, iubilare, ridere, gloriari, canere, psallere, tripudiare, quin et festum agere, convivari, splendide indui, coronari et iungi exprimere solent. Contrariis vocibus
mutiet: Audienti talia, tinnient ambae aures: Clamor Sodomae in caelum ascendit.
Soliti sunt quoque veteres brevissimis sententiis res maximas complecti, ut tanto facilius memoria teneantur. Sic sunt illae gravissimae sententiae de peccato originali: Cor et figmentum cordis humani est malum inde ab infantia: et de redemptione, Semen mulieris conteret caput serpentis. Item: In semine tuo benedicentur omnes gentes. Similia multa dicta in Scriptura reperiuntur, ut est illud 1 Timoth. 1, Fidelis sermo et omni acceptione dignus est, quod CHRISTUS IESUS venit in mundum, ut
esse impiorum Deus. Mirandum igitur ac deplorandum est, tantos patres tam infeliciter versatos esse in expositione sacri textus.
Sic Erasmus sequutus praeceptorem suum Origenem', dicit Paulum balbutivisse: Rom. 1, Reperio igitur eam legem volenti mihi facere bonum (esse) quod mihi malum adiaceat. Ubi sermo est perspicuus et congruus, nisi quod verbum substantivum usitato Hebraeis et aliquando etiam Graecis more deest. Sic idem carpit Paulum Rom. 12, Unicuique ut Deus partitus est: cum et ibi sermo constet, sive quia usitato more postponitur Ut, sicut et Terentius inquit:
decurrunt usque ad bimembrem periodum, Non alta sapientes, sed humilibus consentientes. Interim non parum est gratiae in iisdem vocibus per traductionem, aut similibus per adnominationem repetitis, item ex contrariis inter se redditis: quod genus sunt illa, Gaudere cum gaudentibus. Item, Malum pro malo.
se redditis: quod genus sunt illa, Gaudere cum gaudentibus. Item, Malum pro malo.
ingenii, sed solo Dei afflatu, et tradi et percipi posse. Denique cum ita vitiosa nostra natura comparata sit, ut quicquid parergon est, et ad inanem potius rerum speciem, quam certam et solidam utilitatem facit, in id fere plus curae ac operae impendamus: docuit dictionem Evangelii, quod istud malum abolet, sic constitui, ut in rem ipsam animi defigerentur, avocati ab admiratione in anis ornatus verborum. Iacent siquidem sensus in oratione, in qua verba laudantur, inquit Quintilianus: nec valet animus, dum rerum admiratione et studio tenetur, de verborum cultu esse solicitus. Si ergo
peccatum non haberent: nunc non habent, quod praetexant. Pauluum non videbitis me, et iterum videbitis: vos flebitis, mundus ridebit. Ioan. 2, Non scripsi haec vobis `quia veritatem ignoretis, sed quia nostis eam. Ex nobis exiverunt, sed non fuerunt ex nobis. 3 Ioan. Dilecte, ne imiteris quod malum est, sed quod bonum est. Qui bona facit, ex Deo est: qui mala agit, non vidit Deum. Verum de usu Antithesis paulo post plura.
Tertio, crebro idem affirmative et negative confirmat, ut Ioan. 1, Confessus est, non negavit, et confessus est: ubi tertio idem asserit: Omnia peripsum
id facillime animadvertunt, qui si tres aut quatuor horas de necessario dimenso sui somni subtraxerint, tota die ad studia erunt ineptiss. Deinde molestia illa corporis animi quoque intentionem interturbat, et ad sui curam evocat, sicut verissime Ulysses Odyss. 5 inquit, non esse aliud importunius malum ventre esuriente, qui etiam magna curis occupatos ante omnia sui meminisse necessitate quadam compellat. Sicut et Cato olim dixerat pro concione, ventrem auribus carere.
Sed nihil est necesse hoc tantorum virorum authoritate probari, cum quotidiana experientia doceat, praecipue
deinde etiam consuetudine, praesertim in Orientalibus partibus confirmatae fuerint: accidit, ut quandoque pii homines intus in animo lugerent, sive propter peccatorum agnitionem, et iram Dei, sive propter imminentem aliquam cladem, aut etiam nuper praeteritam, vel propter quodcunque demum grande malum, simul foris luxerint, seu ieiunarint, partim natura, partim etiam consuetudine ita postulante, ac hisce modis se afflixerint, de quibus dictum est, quique sub voce ieiunii omnes comprehenduntur.
Deinde, quia unicum erat remedium illis tantis malis (quaecunque demum illa erant,
fecimus: et secundum parabolam, quod herus non agit gratias servo vesperi ex agro reverso, iamque lasso et esurienti, si sibi coenam ministret.
20 Bona opera sunt flos caducus et pannus menstruatus, atque adeo scybala seu reiectamenta, teste Isaia et Paulo. quare nunc non bonum, sed malum praemium merentur. Quod igitur ea Deus celebrat aut remunerat, id ex mera gratia et merito Christi facit.
21 Bona opera adeo personam non iustificant aut mundant, ut ipsamet plane sint immunda, indigeantque mundatione et imputatione per vel ob Christi meritum aut obedientiam, ut
vivendi celebrari audimus, nos id mox de iustitia operum meritoque aeternae salutis accipiamus.
25 Valde usitate accipitur per Metonymiam causa pro suo effectu, vocabula culpe pro vocabulis poenae, et vocabula meriti, aut operum, aut iustitiae pro suis praemiis: quinetiam simpliciter malum culpae pro malo poenae, et bonum meriti aut iustitiae pro bono praemii, etiamsi nec illud malum, nec hoc bonum alicui contingat ob aliquam praecedentem vel culpam vel meritum: ut Apocalyp. 14, Opera morientium sequentur illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis
25 Valde usitate accipitur per Metonymiam causa pro suo effectu, vocabula culpe pro vocabulis poenae, et vocabula meriti, aut operum, aut iustitiae pro suis praemiis: quinetiam simpliciter malum culpae pro malo poenae, et bonum meriti aut iustitiae pro bono praemii, etiamsi nec illud malum, nec hoc bonum alicui contingat ob aliquam praecedentem vel culpam vel meritum: ut Apocalyp. 14, Opera morientium sequentur illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum, sive malum: id est, praemia factorum. Sic Iud. 9, Violentia 70 filiorum
et bonum meriti aut iustitiae pro bono praemii, etiamsi nec illud malum, nec hoc bonum alicui contingat ob aliquam praecedentem vel culpam vel meritum: ut Apocalyp. 14, Opera morientium sequentur illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum, sive malum: id est, praemia factorum. Sic Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech: id est, poena violentiae. Sic Propheta dicit, Peccata nostra sicut venti dissipaverunt nos: id est, poenae peccatorum. Sic sanguines saepissime pro poenis ob effusum sanguinem ponuntur: ut, Sanguis
Hinc fit, ut turbines ventorum, et tonitrua celebrentur, ac per illa metaphorice, non raro Dei aliaeque calamitates describantur. Ier. 23 et 30: Ecce quasi tempestas Domini egressus est furor, tempestas, inquam, permanens, quae in capite impiorum residebit. Eiusdem 25, Sic dicit Dominus: Ecce malum egredietur de gente ad gentem, et turbo magnus excitabitur de lateribus terrae. Sic Isaias dicit, Meschiam fore latibulum a tempestate, cap. 4 et 25.
Sunt et a grandine, gelu, nive et pruina multae locutiones passim in Scriptura sumptae, aut earum faciunt mentionem.
vallis Hinnon prope Ierusalem, postea ob idololatriam Trophet dicta. Talis olim fuit vallis Sodomae. Aliae fuere admodum profundae ac vastae, syluis et dumis refertae, eoque intus tetrae et horrendae. Unde illud Psal. 23, Etiamsi ambulavero per vallem umbrae mortis, non timebo malum, quia tu mecum es. Talis plane est vallis Arsiae fluminis in mea patria, qui est Plinio terminus Italiae.
Ex hac porro regionis confragositate, montositate, ac (ut ita dicam) vallositate, et praeterea tam violentibus meteoris ac subitaneis ingentibusque imbribus solitum est sequi,
debilitationem. Sic et novi hominis creationem nihil aliud esse volunt, quam ablationem malorum accidentium, et sanationem illorum primorum ac bonorum, et simul etiam adiectionem novorum.
In hunc eundem errorem et omnes substantiales Scripturae locutiones etiam illi impingunt, qui malum in homine regnans, eumque in peccata impellens, volunt esse tantûm accidens quoddam: cum Scriptura ubique ipsum pravum cor, pronunciet esse fontem mali: ipsam carnem, ipsum totum veterem hominem, ipsam mentem, sensum, intelligentiam et
addit causam Antitheseos, cur homo non obediat mandato Dei, quia non possit: ut qui totus sit adeo corruptus, ut sit in eo mala mens, malus animus, et pessimum lapideumque cor, omnesque vires longe depravatissimae, a Deo aversissimae eique inimicissimae. Atque hac ratione lex ipsum originale malum omnisque mali fontem, nempe ipsum perversum cor condemnat.
Origo tanti mali.
Quinto addit indicationem originis tanti mali, unde tam tetra malitia hominis, aut corruptio profluxerit: nempe ex primi hominis lapsu: qui deficiens a Deo ad
prorsus absumebantur. Unde facile colligere poterant, se ex ea doctrina et religione, ut communiter intelligebatur, frustra iustitiam, favorem Dei, ac salutem expectare. Quare alia quadam doctrina ac sensu religionis opus esse, si salvi fieri vellent. facile etiam ratiocinari poterant, Deum non ad malum aut merum interitum sibi tantum populum data doctrina et religione adiunxisse.
10 Ipsemet etiam Deus docet Deut. 5, eos non bene legis verum sensum accipere, et frustra inde vitam ac iustitiam expectare. Cum enim ibi populus magnifice polliticus fuisset obedientiam, respondit
quomodo legendum esset, dubitaretur. Sed cum hoc et ex aliis linguis facile diiudicari possit, probare pluribus intermittam.
Si autem concesserimus esse humanum inventum quorundam Rabinorum, qui post Christi passionem annis ferme 276 vixêre, quod iam etiam a Christianis quibusdam malum adseritur: non video quomodo prohibere possimus, quo minus quisque pro libitu sacras Literas fingat atque refingat.
Sunt autem qui huic malo dupliciter posse se occurrere putent. Primum est, quod dicunt, veram lectionem diligenter traditam fuisse in Synagoga, eamque permansisse,
superius in capite de Velamine Mosis, maxime necessarium esse, ut Scripturae descriptiones ac phrases originalis peccati seu veteris Adami observentur, eiusque aliquas rationes ac veluti indices commonstravi. Nam ad id velamen recte detegendum valde prodesset ostendere, quid Scriptura originale malum vocet, quibusve appellationibus aut phrasibus id nominet describatque quo tum rei veritatem, tum etiam illas ipsas sanas verborum Spiritus sancti formulas constantissime retineremus. Id igitur iam iuvante Christo faciam, et simul originale peccatum seu fontem omnium malarum actionum aut
Nostrorum aliqui laudant Anshelmi definitionem, quod sit defectus iustitiae originalis debitae inesse: quae tamen est insufficiens. nam et rem obscuram per obscuriorem definit, cum sit dubium quid'nam sit iustitia debita inesse: et dimidium tantum mali complectitur. Nam originale malum est non tantum amissio originalis iustitiae, aut imaginis Dei: sed etiam acquisitio aut accessio contrarii mali aut virium, ut effectus et experientia testatur. nempe enim non solum non amamus Deum, sed etiam odio habemus: ac contra eum perpetuo concupiscimus, et hostiliter militamus
originalis proponunt, quod sit amissio cognitionis Dei, et aversio voluntatis, aut inobedientia, aut corruptio, aut pravitas, aut caligo, aut imbecillitas, aut morbus, etc. Quae omnia sunt ferme tantum periphrases vocabulorum. monstrant enim magis motus aut effectus, quam ipsum illud malum principium, fontem et quasi regem et authorem omnium malorum, et praesertim peccatorum actualium. Quo nomine aliqui merito exagitant Aristotelem, quod cum debuisset indicate aliquam certam essentiam, quidnam proprie sit anima, dixerit esse actum aut agitationem, qui est iam effectus quidem,
plerunque (ut recte Phil. monet) tantum de pravis actionibus ab omnibus intelligitur: at in Theologia debemus scire, hanc vocem multo latius patere, maioraque mala notare. Sciamus igitur hîc, vocem peccati significare non tantum opus, actionem aut cogitationem, non etiam tantum habitum aliquem malum: sed etiam vim ac essentiam quandam pessimam nobiscum ex utero matris allatam.
Deinde etiam adversatur eidem vehementissime recepta opinio non tantum Philosophiae aut Doctorum, sed etiam communis vitae, omniumque hominum, qui sentiunt, omnem hominem per se bonam quandam creaturam
ipsam primum conceptam essentiam, et denique ipsam malam arborem, seu pravum cor.
In expositione Dominicae precationis vehementissime urget, ipsam hominis voluntatem esse causam ac fontem omnis mali, eamque sua natura voluntati Dei repugnare. Hoc vero ipsum est, quod peccatum aut malum originale, seu (ut ita dicam) scaturiginale, aut etiam radicale vocamus. Non potest porro negari, voluntatem hominis esse substantiam quandam.
Sic et super Psalm. 51 dicit, renovationem non esse accidentium alterationem: sed ipsius novi cordis creationem. Ergo sentit contrarium,
qua ex veteri Adamo impellimur et rapimur ad peccandum: nempe cor ipsum pravum, et totam rationem cum omnibus etiam optimis et summis viribus suis, quibus nihil aliud possumus quam peccare: sic ut tunc facere peccatum dicamur, quando hac energia, ceu impetu quodam, toti ferimur et impellimur ad malum: neque ullum peccatum externum fit, nisi primum hac nativa vi totus homo totoque affectu ceu rotetur et transuersus auferatur ad peccandum. Hanc pravitatem cordis et propensionem nativam, hoc vitium, et hanc incredulitatem ceufontem et caput omnium peccatorum respicit Scriptura et Deus,
rerum definitiones aut explicationes penitus ex ipsa Scriptura desumpsisse. Hoc enim ipsum ex professo agit, ut doceat, quid haec vocabula et res Paulo sint aut valeant.
Ibidem super cap. 7 asserit, ipsummet hominem esse illam carnem pugnantem cum lege, id est, originale malum: quomodo ergo ea pestis non esset substantia, si est ipsem et perversus homo, eius cor ac ratio? Verba eius haec sunt:
wil seinen lust haben. Diser zank weret in uns / so lang wir leben / in einem mehr / im andern weniger / darnach der Geist oder Fleisch stercker wirt: und ist doch der ganze mensch beides Geist und Fleisch / der mit im selbst streitet / biss er ganz geistlich werde.
transformata anima. Idem in Locis dicit, peccatum esse quiddam negligens ac fugiens Deum et irascens ei, et quod vicissim Deus improbat. Dicit etiam, Quid atrocius dici potest, quam naturam hominis inimicam esse Deo? An non igitur affirmat, ipsam corruptiss. hominis naturam esse illud originarium malum aut peccatum, quod fugit et odit Deum?
Idem exponit in Locis, illud figmentum cordis humani, esse ipsam malam massam hominis. Item
Rom. 8, Sensum carnis,
non potest.
Demonstrationes aliquot, quod originale peccatum sit ipsa mala hominis essentia,
praesertim autem anima rationalis.
Consideretur primum ipsa appellatio rei, de qua agitur. Quaestio est de originali malo: id esse malum culpae oes statuimus, Deoque exosum et infestum esse. An autem non est talis totus carnalis homo? Originale autem dicitur duabus de causis. Primûm, quia ex utero matris oritur aut adfertur. Talis est totus homo, iuxta illud Christi: Quicquid ex carne natum est, caro est. Secundo dicitur
culpae oes statuimus, Deoque exosum et infestum esse. An autem non est talis totus carnalis homo? Originale autem dicitur duabus de causis. Primûm, quia ex utero matris oritur aut adfertur. Talis est totus homo, iuxta illud Christi: Quicquid ex carne natum est, caro est. Secundo dicitur originale malum aut peccatum, quia est origo ac fons omnis mali, praesertimque omnium habitualium et actualium peccatorum. Talis plane est ipsa mala mens in imaginem diaboli transformata, seu ipsum pessimum cor. Convenit ergo haec aptissime hominis naturae aut animae rationali, quatenus est in imaginem
extremam perversionem. Quid autem tandem est ista corruptio hominis, nisi ipsamet corrupta natura, praesertim mala mens, et malus animus? Non certe quoddam abstractum aut actionem ibi vox Corruptio significat: sed ipsam rem corruptam et perversam Deoque inimicam et adversam, nempe malam mentem, et malum animum.
Peccatum est id quod pugnat cum Deo, et cui Deus vicissim irascitur, teste Ioanne, et communi nostrarum Ecclesiarum sententia. Certe, si quis alius, Philippus hanc definitionem vehementissime et saepissime inculcat. Totus vero homo animalis vetus, aut non renatus, sic
perdit. De toto homine simpliciter dicit, quod sit ex patre diabolo, et quod tota haec natura sit perdita, non possit intrare in vitam: sed etiam aboleri, ac novam condi generarique oporteat. Ipsa igitur tota essentia aut substantia hominis carnalis aut animalis vel Adamici est illud originarium malum, seu peccatum quod tantopere Deus accusat ac detestatur: non aliud quiddam accidentarium, ac veluti quaedam mala scabies in homine haerens.
Iniustus plane est Deus secundum adversariam sententiam, quod cum peccatum sit tantum accidens quoddam, ipse nihilominus totum hominem
ac veluti quaedam mala scabies in homine haerens.
Iniustus plane est Deus secundum adversariam sententiam, quod cum peccatum sit tantum accidens quoddam, ipse nihilominus totum hominem propterea abiiciat ac damnet. Cur enim ipsum hominem per se bonum accusat, et non potius tantum illud malum accidens, idque quam primum ab homine extergit: ut ei ab homine, cuius substantia bona est, recte obediatur?
Omnium nostrarum Ecclesiarum sententia est, quod ipsamet substantia hominis, praesertim autem rationalis pars, sit in primo lapsu, non modo utcunque sauciata, laesa aut
Dei imagine in satanae imaginem transformata, ut supra ostendi, et etiam ex vulgaribus cantionibus Ecclesiasticis liquet. Si igitur ipsamet substantia est extreme immutata, bonaque forma aut imagine Dei spoliata, et in contrariam imaginem transformata: sequitur plane inevitabiliter, illud ingens malum a diabolo in nobis genitum aut excitatum, non esse accidens tantum quoddam in homine, sed ipsam eius inversam et transformatam essentiam aut novam formam: plane sicut si optimum aliquod medicamen esset mutatum in nocentiss. venenum, ubi venenum non iam accidentarium quiddam illius
aut etiam illi tantum quoddam pravum accidens affusum esse, remanente pristina bona essentia.
Si substantia ipsa per se mala vitiataque est, et in trucem quandam bestiam et indomitam feram (ut Luth. et Bucerus loquuntur) mutata est: sequitur, ipsam substantiam esse illud originarium malum, illud novum monstrum a diabolo per apostasian hominis conditum, non aliquid aliud illi adiunctum aut inhaerens. Dico autem conditum esse illud malum non per creationem ex nihilo, aut aliam quampiam rectam generationem: sed per transformationem et transfigurationem, seu inversionem et
est, et in trucem quandam bestiam et indomitam feram (ut Luth. et Bucerus loquuntur) mutata est: sequitur, ipsam substantiam esse illud originarium malum, illud novum monstrum a diabolo per apostasian hominis conditum, non aliquid aliud illi adiunctum aut inhaerens. Dico autem conditum esse illud malum non per creationem ex nihilo, aut aliam quampiam rectam generationem: sed per transformationem et transfigurationem, seu inversionem et perversionem optimae substantialis formae hominis in pessimam.
Ita non vident aliqui, quod vel dum confitentur, ipsammet rationalem animam
generationem: sed per transformationem et transfigurationem, seu inversionem et perversionem optimae substantialis formae hominis in pessimam.
Ita non vident aliqui, quod vel dum confitentur, ipsammet rationalem animam corruptam inversamque esse, necesse habeant confiteri illud ingens malum, hostem Dei aut pestem esse ipsammet nostram distortiss. rationem, aut pessimam mentem animumue: vel contra, dum volunt illam pestem originalis malitiae esse accidentarium quiddam, cogantur concedere tantum accidentia esse corrupta. quod adhuc aliquanto clarius exponam.
Expendatur
Praeterea in homine sunt tantum duo, accidentia et substantia: non etiam aliquod tertium. Alterum igitur horum duorum, aut utrunque est imago satanae, et fons omnis mali seu originale peccatum. Ipsi dicunt, tantum accidentia quaedam esse illa originalem malitiam. Igitur substantia non est illud malum, Igitur substantia est perse bona, et bonas actiones producit. Nam substantia et accidentia differunt.
Illa satanae operatio, destruentis hominem, aut est solum quaedam alteratio, mutans bona accidentia in mala, ut Synergistae volunt: aut est plena corruptio, ac foedissima
constanter substantialibus vocabulis uti.
Paulus Galat. 5 dicit, Caro concupiscit adversus Spiritum, et Spiritus adversus carnem. Hîc per carnem necesse est intelligi originalem pestem aut peccatum. Quid enim aliud est illud quod contra spiritum concupiscit, nisi originale malum? Quid vero sit illic Paulo Caro, manifeste ex mox sequentibus liquet, cum affirmat opera aut affectus carnis esse idololatriam, adulterium, veneficium, inimicitias, lites, aemulationes, iras, contentiones, dissidia, invidiam, caedes, et similia praeclara opera. Quis enim alius omnia haec
caedes, et similia praeclara opera. Quis enim alius omnia haec facit in homine, nisi ipsamet prava mens, anima rationalis, appetitiva, et cor seu anima ciens affectus? Quod si hasce actiones ac motus mens et anima rationalis non agit, quis tandem ea agit? Manifestissimum igitur hîc est, quod malum aut peccatum originale, quod est omnium aliorum malorum ac peccatorum fons, sit ipsamet prava ac perversa mens et corruptiss. cor. Hanc sane scaturiginem et principium omnis mali, aut regnantem pestem, vel peccatum, hîc monstrat Paulus. Eat nunc qui volet, ac dicat, hîc Paulo carnem tantûm
ille regnare in non renatis, et dicit esse effectrices omnium malarum actionum aut peccatorum actualium. hasce etiam ibidem et Coloss. 3 nominat veterem hominem. Quare Paulus indubitanter sentit ac docet, naturale illud peccatum ac radicem omnium actualium peccatorum, esse ipsammet malam mentem, malum animum, et perversum lapideumque cor.
Ipsa experientia docet impios, quod in eis proprie praedictae potentiae regnent, eosque ad suas pravas actiones dirigant. Eadem docet etiam pios, quod in suis internis certaminibus nihil aliud perinde pugnet cum Spiritu sancto novoque homine
pugnet cum Spiritu sancto novoque homine et fide, ac ipsamet ratio humana et appetitiva vis aut anima, varias cupiditates et affectus ciens. Hoc ipsum prolixe Luth. super Gal. 3 asserit, ut supra audivimus. Ea igitur ipsa domina regnans in impiis, et resistens novo homini in piis, est originale malum, disertissime et prolixissime id testante Paulo, Rom. 6, 7, et Ephes. 4. Qui vult credere verbo Dei, credat: qui non vult, sequatur suas Dialecticas argutias ac ratio cinationes.
Quid vero aliud tandem in homine est, praeter corpus et animam corruptiss. Num etiam aliquid
in homine est, praeter corpus et animam corruptiss. Num etiam aliquid tertium illis assidet, quod etiam sit in homine? Non credo sane quenquam esse tam vecordem, qui id asserat. Cum igitur tantum istae duae pessimae et depravatissimae partes in homine sint, necesse est eas ipsas esse illud nativum malum, quod cum Deo pugnet, et quod Deus condemnat, quodque illam originalem pestem vocamus. Qui hoc non concedunt, illi monstrent aliquam tertiam partem hominis, aut in homine existentem, et quae insuper sit tam potens ac operosa, ut est istud originarium malum. Sed fingunt nunc quidam duas
necesse est eas ipsas esse illud nativum malum, quod cum Deo pugnet, et quod Deus condemnat, quodque illam originalem pestem vocamus. Qui hoc non concedunt, illi monstrent aliquam tertiam partem hominis, aut in homine existentem, et quae insuper sit tam potens ac operosa, ut est istud originarium malum. Sed fingunt nunc quidam duas potentias intellectivas, et duas voluntatis. Unam, quae sit substantialis: alteram, quae dicatur naturalis, et sit accidens. Illam primam seu substantialem dicunt permanere, hasce potentiales et naturales aiunt in primo lapsu amissas esse. Unde vero istam suam
a rationali et appetitiva anima, quas omnes docti dicunt esse substantiam hominis. Sequetur etiam illud, originale peccatum ociosum esse: nam actiones, ut dixi, ab anima rationali, quae est substantia primaria, oriuntur, non ab aliquibus accidentibus. Sequetur etiam, ipsum hominem per se malum non esse, sed tantûm quoddam malum accidens adhaerere ei: ut (sicut meus adversarius somniabat) si quis magneti allium alliniat. Sequetur etiam, non esse necesse veterem hominem mori, exui ac sepeliri, et novum condi, generari, aut creari: sed tantum illud pravum accidens elui, tolli, mutari
anima, quas omnes docti dicunt esse substantiam hominis. Sequetur etiam illud, originale peccatum ociosum esse: nam actiones, ut dixi, ab anima rationali, quae est substantia primaria, oriuntur, non ab aliquibus accidentibus. Sequetur etiam, ipsum hominem per se malum non esse, sed tantûm quoddam malum accidens adhaerere ei: ut (sicut meus adversarius somniabat) si quis magneti allium alliniat. Sequetur etiam, non esse necesse veterem hominem mori, exui ac sepeliri, et novum condi, generari, aut creari: sed tantum illud pravum accidens elui, tolli, mutari et alterari, ac veluti illud lutum
et Luth. clamat, rationem esse fontem fontium omnium malorum: et Bucerus ait, naturam nostram esse feram indomitam contra Deum grassantem. Quare ille ipse, veluti pater aut mater actualium peccatorum, illaque pessima arbor, nempe nosipsi aut perditiss. rationalis anima, est illud originale malum aut peccatum, non aliquod accidens in homine. Paulus Gal. 5, illis verbis clare ostendit peccatum originale, dicens: Qui sunt Christi, crucifixerunt carnem cum affectibus et concupiscentiis suis. quid quaeso ibi illa mater malorum affectuum et concupiscentiarum aliud est, quam ipsamet
Atqui (aiunt) homo adhuc adest, non est abolita species hominis, adhuc ad est animal rationale, habens corpus et animam: igitur non est verum quod sit facta substantiae ipsius corruptio. Nam corruptio substantialis, est totalis interitus rei: quare sola accidentia sunt corrupta, et originale malum est quoddam accidens in homine, non essentia. Quibus respondi in libello edito cum disputatione Vinariensi, in quo
probatur, quod non tantum accidentia, sed et substantia hominis corrupta fit. Respondebo
restat, nihil aliud est, quam horrenda idololatriae et superstitionum omnium scaturigo: iudicium in rerum delectu et discrimine partim caecum ac praeposterum, partim mutilum et confusum: quicquid industriae habemus, in vanitatem et nugas defluit: voluntas autem ipsa furioso impetu praecox, tota ad malum rapitur. Itaque in tota natura nulla rectitudinis gutta superest.
Quare ipsamet Philosophia (qua sola fidunt isti) definiente quid sit permanere aut interire speciem aut rem aliquam, homo in rebus theologicis interiit, et in contrariam speciem est commutatus. Vires enim simul et
eis aliquid accidentarium, veluti quandam malam scabiem aut venenum inhaerere, cum illi substantialiter sint conversi ex angelis lucis in angelos tenebrarum: sicut dicuntur aliquando thesauri mundissimi auri aut argenti in meros carbones converti? Sic igitur et in homine originale aut inhaerens malum, non quoddam accidentarium aut inhaerens malum est: sed ipsum pravum ac perversum cor, pessimaque et perditissima mens.
Opponunt aliqui, oportere tamen distingui creaturam Dei a peccato, quod non est a Deo. Respondeo: Separato tu mihi iam diabolum a sua inhaerente malitia. Non
scabiem aut venenum inhaerere, cum illi substantialiter sint conversi ex angelis lucis in angelos tenebrarum: sicut dicuntur aliquando thesauri mundissimi auri aut argenti in meros carbones converti? Sic igitur et in homine originale aut inhaerens malum, non quoddam accidentarium aut inhaerens malum est: sed ipsum pravum ac perversum cor, pessimaque et perditissima mens.
Opponunt aliqui, oportere tamen distingui creaturam Dei a peccato, quod non est a Deo. Respondeo: Separato tu mihi iam diabolum a sua inhaerente malitia. Non ergo aliter possumus ista distinguere, quam
hac corrupta natura formetur ac sustentetur, qualis ea quidem nunc est, a corruptione et depravatione, quae in substantia illa haeret: quia naturae seu substantiae autor sit Deus, peccati vero et depravationis Deus non sit author. Respondeo: Quomodo potest separari idem a seipso? Originarium illud malum aut radicale, unde omne aliud malum oritur, est ipsum lapideum et adamantinum pravumque ac distortum cor, est ille ipse vetus Adam, aut caro, seu animalis homo. Quomodo tu ergo hîc a carne carnalitatem, ab Adamo aut animali homine Adamitatem aut animalitatem separares? quomodo a lapideo
qualis ea quidem nunc est, a corruptione et depravatione, quae in substantia illa haeret: quia naturae seu substantiae autor sit Deus, peccati vero et depravationis Deus non sit author. Respondeo: Quomodo potest separari idem a seipso? Originarium illud malum aut radicale, unde omne aliud malum oritur, est ipsum lapideum et adamantinum pravumque ac distortum cor, est ille ipse vetus Adam, aut caro, seu animalis homo. Quomodo tu ergo hîc a carne carnalitatem, ab Adamo aut animali homine Adamitatem aut animalitatem separares? quomodo a lapideo corde lapidositatem, quomodo ab imagine
mente aut lapideo corde, quod eum spiritualiter destruat, sicut morbus eum corporaliter conficit: sed est tantum ipsa perditissima, et iam destructissima natura. Originalis malitia non est ita ab extra infusa Adamo, ut multi nunc sentiunt, sicut si quis in bonum liquorem venenum aut aliud aliquod malum iniiciat aut infundat, ut propter illud affusum malum, etiam reliquum sit noxium: sed ita, sicut si quis ipsum bonum liquorem aut cibum invertat, ut illud per se iam malum ac venenatum, aut potius venenum sit: et sicut ipsemet satan per inobedientiam, iusto Dei iudicio et potenti castigatione
sicut morbus eum corporaliter conficit: sed est tantum ipsa perditissima, et iam destructissima natura. Originalis malitia non est ita ab extra infusa Adamo, ut multi nunc sentiunt, sicut si quis in bonum liquorem venenum aut aliud aliquod malum iniiciat aut infundat, ut propter illud affusum malum, etiam reliquum sit noxium: sed ita, sicut si quis ipsum bonum liquorem aut cibum invertat, ut illud per se iam malum ac venenatum, aut potius venenum sit: et sicut ipsemet satan per inobedientiam, iusto Dei iudicio et potenti castigatione efficacissimaque poena, ac irae Dei vindicta,
malitia non est ita ab extra infusa Adamo, ut multi nunc sentiunt, sicut si quis in bonum liquorem venenum aut aliud aliquod malum iniiciat aut infundat, ut propter illud affusum malum, etiam reliquum sit noxium: sed ita, sicut si quis ipsum bonum liquorem aut cibum invertat, ut illud per se iam malum ac venenatum, aut potius venenum sit: et sicut ipsemet satan per inobedientiam, iusto Dei iudicio et potenti castigatione efficacissimaque poena, ac irae Dei vindicta, substantialiter ex angelo lucis in angelum tenebrarum transformatus, et veluti proiectus abiectusque est.
Tali
vel luteam mutaret, vinum in acetum aut aliquem corruptissimum liquorem, ut solent vina corrumpi: aut aurum in scoriam, optimum vinum in aquam, dulcem massam in fermentum: quibus similitudinibus Scriptura ipsa nostram istam horrendam metamorphosin pingit.
Non igitur sic originale malum in homine diversum quippiam est, sicut si aliquem noxium cibum aut etiam dirum venenum hausisset, et intra viscera recepisset, quod per totum eius corpus, ossa ac medullas pervasisset, et horribiliter grassaretur, eumque etiam ad externam maniam ac furiosos motus impelleret: aut sicut satan
quod in iudicio Dei pro vero bono haberi potest: at in homine omnia sunt contaminatiss. et damnatissima. Quid praestantius ratione? quid ea infensius Deo? Ergo nihil ea scelestius. Abominatio igitur est coram Deo, quicquid est sublime et praestans coram hominibus.
Summa, Originale malum est ille ipse fons omnis mali, omnisque culpae ac poenae in homine. Eum autem dicit Scriptura esse pravum, perversum ac distortum cor, quod tantûm ad malum ruit ac furit inde ab ima infantia: Gen. 6, 8. Ierem. 17. esse cor caecum ac induratum, lapideum et adamantinum, Deuter. 29. Ierem.
Ergo nihil ea scelestius. Abominatio igitur est coram Deo, quicquid est sublime et praestans coram hominibus.
Summa, Originale malum est ille ipse fons omnis mali, omnisque culpae ac poenae in homine. Eum autem dicit Scriptura esse pravum, perversum ac distortum cor, quod tantûm ad malum ruit ac furit inde ab ima infantia: Gen. 6, 8. Ierem. 17. esse cor caecum ac induratum, lapideum et adamantinum, Deuter. 29. Ierem. 31. Ezech. 11. 36. Rom. 1. Ephes. 4.
Quinetiam adhuc clarius Christus ostendit fontem hunc omnis mali, cum affirmat esse illum ipsum pess.
etiam contra Deum ipsum.
Tota denique Scriptura et omnes saniores Theologi, accusant ipsam animam rationalem, mentem ac cor, eamque dicunt esse fontem omnis mali aut peccati in tota vita: esse illam atrocem bestiam et indomitam feram. Igitur ea ipsa est illud originale aut insitum malum, quod Theologi vocant originale peccatum.
Paulus dicit Rom. 8,
aut novam creaturam condi. Si non transformasset satan spirituale cor Adami in lapideum, non esset necesse nunc illud diaboli opus destrui ac excindi, et novum cor in homine creari, ut propheta et David loquuntur.
Nec igitur satan tantûm veluti venenum quoddam aut accidentarium malum in Adamum effudit, cum eum in paradiso vicit, cepit, ac in suam potestatem redegit: sed ipsum Adamum iuxta Dei sententiam atque adeo vi et vigore illius iustissimae Dei sententiae, Morte morieris, interfecit, extincta in eo imagine Dei, et insuper condidit in eo novum hominem, quem nunc
ipsique suo novo figulo promptissime serviens, et unica paratissimaque cultrix et miles contra Deum et omnem pietatem ac rectitudinem.
Hic igitur ipse novus satanae homo et filius diaboli, nempe eius distortum cor, et mala mens, pessimusque animus aut imago satanae, est illud originale malum aut peccatum, de quo omnia actualia peccata prodire, veluti ex pessimo quodam thesauro, aut etiam lerna malorum, Scriptura testatur (ut superius saepius diximus,) et non quoddam accidens in hoc homine.
At hîc aliqui suis Dialecticis ratiunculis et regulis occupati et intricati,
quia et ipsi dixerint, naturam esse malam, et corruptam, etc. Respondeo: In eo damnantur Manichaei, et cum veritate pugnant, quod originem corruptionis naturae non ex peccato deduxerunt, sed ex ipsa mox creatione. Dixerunt enim esse duos deos et duos creatores: alterum bonum, alterum malum: quorum alter bonam creaturam ac naturam crearit, alter malam, et inde esse peccata in hac vita. Conveniunt vero in eo ad amussim Manichaei cum istis adversariis, quod senserunt illam nativam malitiam esse quiddam separabile, et diversum a substantia hominis.
Quare ne patiamur sub
talia peccata tribuit? Cur etiam propterea a Deo damnatur aeterno exitio, ut et supra dixi?
Ex hisce et aliis plurimis tum Scripturae testimoniis, tum etiam inde deductis argumentis, liquido patet, illum fontem mali et peccatorum actualium, illumque regem regnantem in homine ad omne malum contra Deum pugnantem et a Deo damnatum, esse praecipue ipsummet pravum, perversum ac lapideum cor, seu rationem aut animam rationalem, in diaboli imaginem transformatam: quae est vel principalissima ac nobilissima totius hominis substantia.
Hinc igitur illud liquet, quod
vitae viriumque, sed et contrariam priori vitam, aut diabolicas vires, ut Deum eiusque sapientiam stultam iudicet, extreme oderit ac detestetur. Sic Sophistae aut Sorbonistae dicunt tantum accidentia in corruptione et renovatione mutari. At Scriptura dicit, ipsum totum hominem ac cor eius esse malum ac perversum, esse lapideum et excidendum, ac contra novum divinitus creandum, et homini donandum. Ubi originalis sermonis vocabula accurate expensa, cum omnia sint substantialia, potenter adversarium refutant: ut propugnatorem veritatis, confutatoremque errorum hac lingua instructum esse
ac sudantes.
Quid vero hinc aliud tandem expectandum est, nisi extrema inscitia ac obscuratio, tum verae religionis, tum et omnium bonarum artium ac rerum, atque adeo pristina, aut etiam aliqua longe tristior barbaries, et tenebrae. Nec tamen hoc solum, licet ingens ac multiplex malum certo inde expectandum est, sed etiam ira Dei et extremae aliquae poenae aut calamitates, ut nempe vel in Turcicam, vel etiam Moscoviticam servitutem tradamur: ubi ultimam ignorantiam Dei ac omnium bonarum artium, contaminationem omnium turpitudinum et scelerum, summam egestatem et plagas cum
Decimooctavo, omnia synodi acta, praesertim autem decreta, aut formulae seu articuli claro, proprio et apto sermone, citra omnem ambiguitatem, exponantur, et tum affirmative, tum negative, theses, hypotheses et antitheses ponantur: expliceturque diserte, quid vel verum, vel falsum, vel bonum, vel malum, vel sequendum, vel fugiendum esse synodus decernat. Nam isti cothurni ambiguarum, generalium et obsurarum formularum, qui iam in usu esse in Religione quoque incipiunt, cum nec in politia quidem ab honestis hominibus ferantur, aut ferri debeant, tum Deum contumelia afficiunt, tum veritatem
ipsum mendacii arguere. Quod isti patres luculenter faciunt.
Si nihil prorsus eos remoratur a regno caelorum, curtalibus isti homines purgatorium fabricant, ubi reliquae sordes eos a regno caelorum impedientes excoquantur et absumantur?
In eodem decreto decernunt, remanens malum in Sanctis nequaquam esse vere peccatum. At contra Paulus apostolus clare pronunciat, esse peccatum, esse concupiscentiam, esse malum pugnans et militans contra Deum et eius legem, captivans novum hominem sub legem peccati, et denique serviens legi peccati. An posset aliquid clarius dici, aut
isti homines purgatorium fabricant, ubi reliquae sordes eos a regno caelorum impedientes excoquantur et absumantur?
In eodem decreto decernunt, remanens malum in Sanctis nequaquam esse vere peccatum. At contra Paulus apostolus clare pronunciat, esse peccatum, esse concupiscentiam, esse malum pugnans et militans contra Deum et eius legem, captivans novum hominem sub legem peccati, et denique serviens legi peccati. An posset aliquid clarius dici, aut tantum excogitari, ad asserendum, manentem corruptionem esse vere peccatum: quam quod hic spiritus S. tam grandibus et quasi
instaurationem Evangelii comitantur, ut hominum ingratitudo, declinatio a veritate, contemptus Religionis, securitas, sectarum varietas, et omnes earum proprietates, dissidia inter ipsos Christianos: denique omnium hominum, vel piorum, vel impiorum natura et propriae notae, unde agnosci possint: malum culpae seu corruptio naturalis, quod semper ad mala sumus proniores: et his similia, quae omnia ante a Christo vel tradita, vel praedicta sunt, dataque piis doctrina, quomodo se in illis omnibus eventibus gerere debeant.
57 Dubium profecto nulli esse, sed manifesta experientia
diebus quadraginta. 182
8. Et defecerunt aquae post dies centum quinquaginta. ibidem
Et addidit mittere columbam 161
Et non addidit columba reverti. ibid.
11. Gentes requirent ad eum 228
13. Ne loquaris cum ipso a bono usque ad malum 220
Terra non tulit eos 193
Dabo tibi et semini tuo post te, terram in qua habitas, in possessionem aeternam 85
14. Vallis Sidin putei 255
Melchisedech obtulit panem et vinum. 385
15. Sciendo scias quod peregrinum erit semen tuum in terra
cum 193. 194
22. Ecce ignis et ligna, ubi hostia? 281
In te, sive in semine tuo benedicentur omnes gentes 69
23. Et dedit in manus servorum suorum greges 255
24. Nunquid ibis cum hoc homine? 194
A Deo est hoc, non possumus ad te bonum vel malum loqui 217
25. Si sic, quid ego? 223
26. Et fuerunt exacerbans spiritum 158
Et reversus est Isaac, et fodit puteos. 160
27. Maledicens tibi, maledictus, etc. 158
Cur utroque filio orbabor die uno? 212
28. Et vidit
sunt: filii filii mei sunt: et greges, greges mei 255
37. Non potuerunt, locuti sunt ad pacem 160
44. Loquatur quaeso servus tuus. 158
48. Invocetur nomen meum super pueros hosce 385
49. Iuda habitabit leo 203
50. Vos cogitastis adversus me malum. 160
¶ Exod. 2. Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum. 189
3. Cum venero ad Israelitas, ac dicam, Deus vester misit me ad vos, etc. 363
4. Nonne frater tuus loquendo loquetur? 255
5. Palea non datur nobis, et
209
50. Immola Deo sacrificium laudis 159
51. Asperges me Domine hyssopo, et muntlabor 322
Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea 371
Malum coram te feci, ut iustificeris, etc. 216
Tibi peccator solum sum, et maleficus coram te, etc. 250
Ut sis iustus cum loqueris, mundus cum iudicas 234
55. Auribus percipe Deus orationem meam 199
57. Mittet e caelo, et liberabit
cavernas petrarum 189
4. Apprehendent septem mulieres unum virum. ibid.
5. Viri eius gloriosi homunciones famis 160
7. Ecce virgo concipiet et pariet 231
Vocabitur nomen eius Emmanuel 235
Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, etc. 216
11. Tunc concident vomeres in falces. etc. 189
13. Medi argentum non curabunt, etc. 220
14. Ascendam super excelsa nubium 180
17. Tumultus populorum sicut aquae tumultuabuntur 160
18. Sermo
Lutheri 5. versiones quanti fecerint olim ecclesiae 387
bitumen quid 340
bonum quando bene dicatur 85. quando male. ibid.
boni fons, veritas 12
bona omnia a Deo petenda 6. opera cur flagitentur 315. cur malum praemium mereantur 316. flos caducus. ibid. fructus bonae arboris 317. salvandorum indicia. ibid.
bonorum operum conciones non esse plane universales 312
in Bonorum operum
quomodo a Philippo et Victorino sit appellatus 378. cur a Deo conditus ibid. idem diversis nominibus in scriptura S. nuncupatus 113. imago satanae 370. in prima creatione qualis 368. non renatus, diaboli opus 381. novus 372. novus quomodo liber 324. originale malum 372.
Maioris error 321. reprehensio 323
Maiorismi excusatio 320
Malachiae nomine inscriptus liber quoniam editus 55
maledicere Dei 200
malitia inhaerens quid scripturae 369
malum a diabolo in nobis genitum quatenus sit nova forma 374. 375. originale quid in homine 380. originale quomodo conditum 374. 375
mali fons, error et mendacium 12
mala quando male dicantur 85. quando bene. ibid.
Manasses
reprehenditur 116
originalis malitia cur substantia 372. 373. quatenus Adamo infusa 380. quid in diabolis 379. labes quid 345. pestis quibus modis in veteri Testamento adumbretur. ibid.
originale duabus de causis dici 373.
malum, ipsa hominis corruptio. ibi.
malum quid. ibidem. peccatum cur sit substantia 381. quid sit 376. quatenus substantia 370
originalis peccati aliquam partem esse accidentia 370. 371. aliquam partem esse substantiam, cur non sit nova sententia. ibidem.
cur substantia 372. 373. quatenus Adamo infusa 380. quid in diabolis 379. labes quid 345. pestis quibus modis in veteri Testamento adumbretur. ibid.
originale duabus de causis dici 373.
malum, ipsa hominis corruptio. ibi.
malum quid. ibidem. peccatum cur sit substantia 381. quid sit 376. quatenus substantia 370
originalis peccati aliquam partem esse accidentia 370. 371. aliquam partem esse substantiam, cur non sit nova sententia. ibidem. definitio unde petenda 369. definitiones quae
381. quid sit 376. quatenus substantia 370
originalis peccati aliquam partem esse accidentia 370. 371. aliquam partem esse substantiam, cur non sit nova sententia. ibidem. definitio unde petenda 369. definitiones quae insufficientes. ibidem
originarium malum quid 378
os cur Deo tribuatur 199
Osanna, vox laetantis 75
osculari Meschiam 345
osculandi ritus apud Iudaeos 375
Oseas quo tempore vixerit 55
Osiander ipsis Cabalistis in quo sit ridiculus 363
aut evidentiae vim in sermone quae figurae praestent 278
substantia hominis cur imago Dei 375. 376. in primo lapsu prorsus corrupta 374. omnis quatenus sit a Deo 378. 379
substantiae divisio 370
substantiam ipsam esse originarium malum 329
substantivum nomen cuius gratia in Scriptura repetatur 258
substantivorum nominum significatio 183. 184
Suetonii stylus qualis 284
sugillationes in disputando cavendae 412
Sum verbi eclipsis 161
detractio. ibid.
Mosaici depositio quod significet 352. duplex detractio 346. significatio 216
Velcurionis de Anima liber 190
veli templi laceratio quil significet 346
ventre esuriente non esse aiud importunius malum 308
Veneris diei ieiunium unde profluxerit 312. 313
Verbum activum non raro site sequentiusu poni 159
Verbum caro factum 359
verbum Dei controversiarum regula 413. 414. gladius acutissimus 396
verbi Dei norma
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.