Your search found 6213 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 3650-4354:

ET COLLATIO QUATUOR SPIRITUALIUM IN HOC MUNDO MONARCHIARUM, DEI SEU NATURAE, SATANAE SEU IRAE, CHRISTI SEU GRATIAE, ANTICHRISTI SEU ABOMINATIONIS DESOLANTIS REGNUM CHRISTI. 1 Authores. 2 Eorum natura et officium. 3 Ortus Regni. 4 Causa efficaciae. 5 Ditio, Subditi, eorumque natura. 6 Forma Regni. 7 Militia. 8 Thesauri et Stipedium.

sapientia ac omnipotentia facta, qua Deus sibi hominem imaginis similitudine et obedientia in cultorem alligavit. Summa sapentia et bonitas Dei, omnia recte ordinans, seque cupide homini communicans. 1 Totus mundus. 2 Omnes homines et rationales creaturae. 3 Imaginem Dei integram habentes, in iustitia, vita, et sua gloria agentes. Deus erat omnia in omnibus: Homo possessor mundi ac imago Dei in summa pietate erga Deum, et dignitate florebat: Omnia summa

Deus creavit summa harmonia omnia valde bona, et praesertim hominem mundi dominum ad imaginem suam. eique inscripta cordi Lege, dix: Sanctus esto, sicut et ego sanctus sum. Si feceris haec, vives: sin transgressus fueris, morte morieris. Gen. 1. 2. 3. Levit. 12. 19 et 20. REGNUM Satanae, seu irae. Satanas pater mendacii et homicidii, carnifex Dei, et Deus impiorum Extrema malitia et astutia destruere optima opera Dei, et sua

homicidii, carnifex Dei, et Deus impiorum Extrema malitia et astutia destruere optima opera Dei, et sua pessima aedificare, urgere, eaque perpetuo regere, ut sint efficacia. Duo fontes. 1 Inobedientia hominis a serpente. 2 Et violata Lex ac iustitia Dei, quae tradidit hominem Satanae carnifici in peculium: ac sic ruptum est illud vinculum hominis cum Deo, et commutatum in contrarium vinculum. Lex et iustitia, seu ira Dei, inobedientia hominis laesaac

hominis cum Deo, et commutatum in contrarium vinculum. Lex et iustitia, seu ira Dei, inobedientia hominis laesaac irritata: dansque diabolo, tanquam carnifici suo, potestatem in nos, nostraque omnia. 1 Totus mundus. 2 Omnes antequam credant. 3 Sunt ex diabolo, ad eius imaginem deformati, iniusti et miseri spiritualiter, plerunque alioqui florentes. Pulcherrimus ille Dei ordo rerum, est admixto malo a Satana perturbatus. Homo Deicola est factus Dei hostis,

Contumelia Dei, et aeternum hominis exitium. Per unius hominis inobedientiam intravit peccatum, et per peccatum mors et satanas in totum genus humanum, etc. Qui enim vincitur, servus est vincentis: Rom. 5 et 2. Pet. 2. Ioan. 8. REGNUM Christi, seu Gratiae, seu instauratio regni Dei. Christus Deus et homo, Rex, Sacerdos, Salvator, et Iudex. Obedientia, cruce, et (ut Script. ait) stulticia destruere

Contumelia Dei, et aeternum hominis exitium. Per unius hominis inobedientiam intravit peccatum, et per peccatum mors et satanas in totum genus humanum, etc. Qui enim vincitur, servus est vincentis: Rom. 5 et 2. Pet. 2. Ioan. 8. REGNUM Christi, seu Gratiae, seu instauratio regni Dei. Christus Deus et homo, Rex, Sacerdos, Salvator, et Iudex. Obedientia, cruce, et (ut Script. ait) stulticia destruere opera

et (ut Script. ait) stulticia destruere opera Satanae, et instaurare regnum Dei, tum acquirendo, tum applicando homini iustitiam et vitam. Duo fontes. 1 Deus immensa misericordia donavit filium suum mundo, et vicissim mundum filio in Regnum. 2 Ut ille offensam inobedientiae, Legem ac iustitiam divinam obedientia placaret: atque ita nos de servitute Satanae carnificis, eo devicto, sibi et Deo in peculium redimeret. Lex et iustitia exinanitione Christi placata: et misericordia

eo devicto, sibi et Deo in peculium redimeret. Lex et iustitia exinanitione Christi placata: et misericordia Dei nos ob hanc solutionem de servitute tortoris in libertatem ac regnum filii transferens. 1 Ecclesia. 2 Credentes. 3 Sunt ex Deo, et templum Dei: sed coram mundo abiecti, et cruce pressi: Christi sponsi, dexteram Verbi dextra fidei tenentes. Contemptus quidam coetus, verbo Dei ex Satanae regno collectus, sua mala cernens, eorumque remendia,

aeterna hominis felicitas. Visum est DEO, per Christum omnia instautare. Is nos redemit suo sanguine, et ex regno tenebrarum in suum lucis regnum a patre sibi datum transtulit, nosque Spiritu suo ad imaginem DEI pristinam reformavit. Psal. 2. et 110, Matth. 28. Eph. 1. et 4. Act. 1. Philip. 2. REGNUM Antichristi, seu abominationis desolantis. Ipse homo peccati, filius perditus: et destructi regni Satanae instaurator, ac Christi vastator, vel potius Satan

Visum est DEO, per Christum omnia instautare. Is nos redemit suo sanguine, et ex regno tenebrarum in suum lucis regnum a patre sibi datum transtulit, nosque Spiritu suo ad imaginem DEI pristinam reformavit. Psal. 2. et 110, Matth. 28. Eph. 1. et 4. Act. 1. Philip. 2. REGNUM Antichristi, seu abominationis desolantis. Ipse homo peccati, filius perditus: et destructi regni Satanae instaurator, ac Christi vastator, vel potius Satan ipse eum obsidens.

sacrificii, purgatoriique, et praesersertim summi Sacerdotis. Contemptus veritatis, ira Dei dans efficaces illusiones, et denique vanissimum studium hominum erga externas nugas, speciem et caeremonias. 1 Ecclesia 2 Deserentes et adulterantes primam fidem. 3 Qui foedius a Satana deformati et excaecati sunt, quam prius, speciem pietatis habentes, sine omni vera eius vi, et denique sub praetextu castitatis omnia polluentes. Contraria forma priori est: ex

contra DEUM: sedens in templo, ostentat se pro Deo: cuius adventus est secundum operationem Satanae, cum prodigiis, mendaciis, et omni deceptione iniustitiae. Quia enim homines dilectionem veritatis non habuerunt, ideo immisit eis DEUS efficaciam illusionis, ut credant mendacio, et condemnentur. 2. Thessal. 2. Quinta Monarchia, aut potius primae perfecta instauratio et absolutio, erit in futura vita, cum Christus abolito omni principatu ac potentia, morte et peccato, praecpitatoque in infernum Satana cum omnibus impiis, abstersis omnibus lachrymis piorum, et cunctis scandalis,

sedens in templo, ostentat se pro Deo: cuius adventus est secundum operationem Satanae, cum prodigiis, mendaciis, et omni deceptione iniustitiae. Quia enim homines dilectionem veritatis non habuerunt, ideo immisit eis DEUS efficaciam illusionis, ut credant mendacio, et condemnentur. 2. Thessal. 2. Quinta Monarchia, aut potius primae perfecta instauratio et absolutio, erit in futura vita, cum Christus abolito omni principatu ac potentia, morte et peccato, praecpitatoque in infernum Satana cum omnibus impiis, abstersis omnibus lachrymis piorum, et cunctis scandalis, offeret ac

et peccato, praecpitatoque in infernum Satana cum omnibus impiis, abstersis omnibus lachrymis piorum, et cunctis scandalis, offeret ac subiiciet se et Ecclesiam Patri, eique regnum tradet, ut ipse sit omnia in omnibus, sicut et prius fuit, cuus regni ac gloriae non erit finis aut modus. 1. Cor. 2 et 15. ¶ Harum quatuor Monarchiarum subditi omnes sumus, aut fuimus, licet sese invicem hostiliter oppugnent, et destruant. Et extribus primis aliquid adhuc habemus: ex prima vitam hanc, eique necessaria: ex secunda, peccatum et mortem: ex tertia, remedia peccati ac mortis; id est,

S. donatio et renovatio. 10. Libertas. 11 Bona opera, crux. 12 Resurrectio. 13 Iudicium. 14 Beatitudo hominis. 15 Gloria Dei. 1 Prima elementorum compositio est creatio. 2 Obedientia mandata. 3 Tristis pessimarum mercium commutatio. 4 5 7 Creatura est

magis ad eam proclivis. At in sacra doctrina omnes homines sua natura non tantum tardi ac stupidi sunt, sed etiam prorsus in contrarium sensum proni praeciptesque: non solum eam amare, expetere ac intelligere nequimus, sed etiam stultam ac impiam iudicamus. prorsusque ab ea abhorremus. 2 Interpretes, qui vel maxime rudibus adiumento ad cognitionem sacri codicis esse debebant, saepe magis obscurant quam exponunt Scripturas, vel inscitia, vel malitia: dum magis suas cogitationes aut somnia in Scripturam invehunt, eique (ut Scripturam impii Iesuitae Colonienses blasphemant) cereum

oculos meos, ut videam mirabilia de lege tua, ne abscondas a me mandata tua: Psalm. 119. Quare assiduis ardentissimisque precibus vera salutarisque Scripturae caelestis cognitio a Deo per filium eius flagitanda est. Quaerenti enim monstrabitur, pulsanti aperietur, et petenti dabitur. 2 Christi munus est, tum nobis aperire Scripturam: tum cor nostrum illuminare, ut intelligat Scripturas. Luc. 24. Ex illius plenitudine nos omnes accipere oportet. Hoc autem fit, cum eum fide agnoscimus et apprehendimus. 3 Spiritus sanctus est autor simul et explicator Scripturae.

nos ducere in omnem veritatem: Ioan. 16. Ipsius est Scripturam cordi nostro inscribere: Ierem. 31. Nam prophetia totaque Scriptura (teste Petro) non est proprii intellectus aut explicationis: sed sicut a Spiritu S. per prophetas proposita est, ita eiusdem lumine necessario explicari debet, 2 Pet. 1. 4 In Christo sunt omnes thesauri scientiae et sapientiae Dei: ad Coloss. 2. Nihil ultra et supra eum quaerere debemus, nihil maius nobis Deus revelabit: sicut Antichristus et fanatici maiora quaedam mysteria somniant, et stulte impieque captant, et aliis pollicentur: cum

31. Nam prophetia totaque Scriptura (teste Petro) non est proprii intellectus aut explicationis: sed sicut a Spiritu S. per prophetas proposita est, ita eiusdem lumine necessario explicari debet, 2 Pet. 1. 4 In Christo sunt omnes thesauri scientiae et sapientiae Dei: ad Coloss. 2. Nihil ultra et supra eum quaerere debemus, nihil maius nobis Deus revelabit: sicut Antichristus et fanatici maiora quaedam mysteria somniant, et stulte impieque captant, et aliis pollicentur: cum Paulus ipse neget, se quicquam aliud scire quam Christum crucifixum. Talia autem sunt in Papatu,

audiendus est. 9 Cum convertimur ad Christum, tum tollitur velamen de nostro corde, et etiam de ipsa Scriptura: non solum quia illuminamur spirituali luce, sed etiam quia scopum et argumentum totius Scripturae tenemus, nempe ipsum Dominum IESUM cum sua passione et beneficiis. 2 Corinth. 3. Finis enim legis est Christus. Ille solus est illa margarita aut thesaurus: quem si in hoc agro Domini invenimus, satis bene sumus negociati. 10 Afflictio dat intellectum: Esai. 28. Bonum est quod humiliasti me, ut discerem iustificationes tuas: Psal. 119.

Ioan. 5. tertio, ut nos consoletur, ut patientiam et spem habeamus. Ac denique idonea est Scriptum, quae plene erudiat hominem ad salutem, atque doceat, redarguat, corrigat et instituat, ita ut sit homo Dei integer et perfecte instructus ad omnia: 2. Tim. 3. 12 Summum, perpetuum et ardens studium adhibendum est in cognitione rerum sacrarum. Nam piorum est meditari in lege Dei die ac nocte: Psalm. primo et scrutari diligenter Scripturas: Ioan quinto, Actor. decimoseptimo. 13 Utile est, argumentum aut summam totius

doctorem et auditorem debere probe nosse tum definitiones vocum ac rerum, tum singularum propositionum subiecta ac praedicata, tum denique integrorum scriptorum ac partium materias aut subiecta, et illarum determinationes. 20 Idem vult, explicantem sacras literas recte eas secare: 2 Tim. 2. Quod requirit non solum solidam cognitionem vocum et significationum, phrasium ac sententiarum, praeterea singulorum membrorum aut partium in toto corpore uniuscuiusque scripti, in quo est sita etiam tota dispositio librorum aut scriptorum: verum etiam ipsarum rerum aut materiarum, quae

et auditorem debere probe nosse tum definitiones vocum ac rerum, tum singularum propositionum subiecta ac praedicata, tum denique integrorum scriptorum ac partium materias aut subiecta, et illarum determinationes. 20 Idem vult, explicantem sacras literas recte eas secare: 2 Tim. 2. Quod requirit non solum solidam cognitionem vocum et significationum, phrasium ac sententiarum, praeterea singulorum membrorum aut partium in toto corpore uniuscuiusque scripti, in quo est sita etiam tota dispositio librorum aut scriptorum: verum etiam ipsarum rerum aut materiarum, quae in

argumentorum, ac fallaciae falsorum, et materiae aut loca inventionis: sed etiam tota tum sermonis doctrina, tum singularum definitionum, propositionum, ac denique etiam ipsarum rerum solidior cognitio. 22 Tit. 3 vult, exponentem Sacras literas esse idoneum ad docendum: sicut et 2 Tim. 2. Quo tota doctrina Logices, aut Grammatica, Dialectica et Rhetorica pertinet, una cum quadam naturali dexteritate: quae tamen multo est praestantior, si sit supernaturalis, superneque per Spiritum S. allata: cuiusmodi decus ac salutare iudicandi ac differendi organum multis caelitus

ac fallaciae falsorum, et materiae aut loca inventionis: sed etiam tota tum sermonis doctrina, tum singularum definitionum, propositionum, ac denique etiam ipsarum rerum solidior cognitio. 22 Tit. 3 vult, exponentem Sacras literas esse idoneum ad docendum: sicut et 2 Tim. 2. Quo tota doctrina Logices, aut Grammatica, Dialectica et Rhetorica pertinet, una cum quadam naturali dexteritate: quae tamen multo est praestantior, si sit supernaturalis, superneque per Spiritum S. allata: cuiusmodi decus ac salutare iudicandi ac differendi organum multis caelitus donatum

Scriptura de Christo accipienda est, ut et de aliis omnibus articulis: ac sine omni vel seductorum, vel philosophiae, vel aliorum humanorum figmentorum aut traditionum additamento in pectus nostrum transfundenda est, et non adulteranda, ut multi faciunt, opera quoquo modo Christo admiscentes. 2 Cor. 2. Quid enim tritico cum paleis, quid oraculis viventis Dei cum humanis somniis? Ier. 23. 29 In expositione autem Scripturae ac in eruendo eius vero sensu, maximam vim efficaciamque habet post Spiritum Dei collatio locorum Scripturae: qui vel verbis aut phrasi, vel etiam rebus

de Christo accipienda est, ut et de aliis omnibus articulis: ac sine omni vel seductorum, vel philosophiae, vel aliorum humanorum figmentorum aut traditionum additamento in pectus nostrum transfundenda est, et non adulteranda, ut multi faciunt, opera quoquo modo Christo admiscentes. 2 Cor. 2. Quid enim tritico cum paleis, quid oraculis viventis Dei cum humanis somniis? Ier. 23. 29 In expositione autem Scripturae ac in eruendo eius vero sensu, maximam vim efficaciamque habet post Spiritum Dei collatio locorum Scripturae: qui vel verbis aut phrasi, vel etiam rebus similes

plane est nobis inutilis ac inefficax. 31 Est vero diligenter observandum et cavendum in Sacris literis illud scandalum, quod ipsemet Paulus dicit esse stulticiam praedicationis: seque ipsum, qui erat selectum Christi organon, sermone rudi concionatum esse Corinthiis: 1. Cor. 1 et 2. Praeterea etiam 2 Cor. 11. aliquo modo confitetur se sermonis rudem, rerum autem gnarum esse. Licet enim sacrae literae sua gravi masculaque eloquentia minime destituantur: non tamen adsunt illae ociosae delicataeque veneres aut illecebrae, illa externa dulcedo et blanditiae, illa numerositas

ac inefficax. 31 Est vero diligenter observandum et cavendum in Sacris literis illud scandalum, quod ipsemet Paulus dicit esse stulticiam praedicationis: seque ipsum, qui erat selectum Christi organon, sermone rudi concionatum esse Corinthiis: 1. Cor. 1 et 2. Praeterea etiam 2 Cor. 11. aliquo modo confitetur se sermonis rudem, rerum autem gnarum esse. Licet enim sacrae literae sua gravi masculaque eloquentia minime destituantur: non tamen adsunt illae ociosae delicataeque veneres aut illecebrae, illa externa dulcedo et blanditiae, illa numerositas sonorum, seu illae

illum solidiorem cibum gravioris doctrinae cito ferantur. 41 Est vero quoddam genus discipulorum Christianismi, qui semper manent pueri: sicut Apostolus Corinthios, Galatas et Hebraeos accusat, quibus semper necesse est lac suppeditari. Et aliud hisce vicinum, de quibus inquit Paulus 2 Tim. 3: Semper discentes, et nunquam ad cognitionem veritatis pervenientes, quorum sane conditio est periculosa. Qui enim in discendo non proficiunt, in proximo sunt ut etiam deficere, et quotidie pauciora scire incipiant, donec tandem omnis cognitio veritatis in eis prorsus extinguatur. Tales

47 Aliqui etiam in ipsa Scriptura movent varias, subtiles, inutiles ac inexplicabiles quaestiones: quibus tantum intricant et perturbant se et alios, dum eas explicare ne queunt. Quare eas Paulus prohibet severiter, in prima Epistola ad Timotheum, capite primo et sexto, et in 2 ad Tim. 2, ac Tit. 3. Tales sunt (ut de Sorbinistis iam taceamus) qui hoc tempore innumeros scrupos ac quaestiunculas verae sententiae in Sacra coena et praesentia corporis Christi obiiciunt. 48 Videndum igitur contra est, ut sobrie ac religiose in caelesti doctrina philosophemur,

47 Aliqui etiam in ipsa Scriptura movent varias, subtiles, inutiles ac inexplicabiles quaestiones: quibus tantum intricant et perturbant se et alios, dum eas explicare ne queunt. Quare eas Paulus prohibet severiter, in prima Epistola ad Timotheum, capite primo et sexto, et in 2 ad Tim. 2, ac Tit. 3. Tales sunt (ut de Sorbinistis iam taceamus) qui hoc tempore innumeros scrupos ac quaestiunculas verae sententiae in Sacra coena et praesentia corporis Christi obiiciunt. 48 Videndum igitur contra est, ut sobrie ac religiose in caelesti doctrina philosophemur, ac quandam

Sophistas ac Sorbonistas suo monstroso rixandi potius quam dotendi genere fecisse, sed etiam patres suo quodam rhetoricandi studio multa valde improprie explicuisse: alia perperam exaggerasse, ut virginitatem: alia etiam elevasse, ut coniugium. De quo sano theologicandi genere disserit Paulus 2 Tim. 1, et Tit. 2. 1 Tim. 6. 49 Est in doctrina Christiana genus quoddam studendi ac proficiendi insincerum, quo aliqui (sicut scriptura inquit) videntes non vident, et audientes non audiunt. Aliqui enim habent noticiam in Theorea, non in praxi: vident ac sanare possunt alienos

suo monstroso rixandi potius quam dotendi genere fecisse, sed etiam patres suo quodam rhetoricandi studio multa valde improprie explicuisse: alia perperam exaggerasse, ut virginitatem: alia etiam elevasse, ut coniugium. De quo sano theologicandi genere disserit Paulus 2 Tim. 1, et Tit. 2. 1 Tim. 6. 49 Est in doctrina Christiana genus quoddam studendi ac proficiendi insincerum, quo aliqui (sicut scriptura inquit) videntes non vident, et audientes non audiunt. Aliqui enim habent noticiam in Theorea, non in praxi: vident ac sanare possunt alienos morbos, non suos: vident

ut veritatem propaget. Contra Satan est pater mendacii. Non sine causa igitur Christus flagitat tam solicite ac severiter ab Apostolis et omnibus piis, ut eius sermonem sedulo servent: et Paulus a doctoribus inprimis, ut caeleste depositum purum illaesumque custodiant: Ioan. 14. 17. 1. Tim. 6. 2 Tim. 1. Sic et cap. 2 ac 3. valde solicite monet suum Timotheum, ut veram doctrinam incorrupte propaget. Caveamus igitur omni studio ac vigilantia, ne a simplicitate fidei in Christum ulla ratione aut occasione seducamur, sicut Evam serpens seduxit: 2. Cor. 11. 53

est pater mendacii. Non sine causa igitur Christus flagitat tam solicite ac severiter ab Apostolis et omnibus piis, ut eius sermonem sedulo servent: et Paulus a doctoribus inprimis, ut caeleste depositum purum illaesumque custodiant: Ioan. 14. 17. 1. Tim. 6. 2 Tim. 1. Sic et cap. 2 ac 3. valde solicite monet suum Timotheum, ut veram doctrinam incorrupte propaget. Caveamus igitur omni studio ac vigilantia, ne a simplicitate fidei in Christum ulla ratione aut occasione seducamur, sicut Evam serpens seduxit: 2. Cor. 11. 53 Omnibus modis necessaria ac salutaris

Ioan. 14. 17. 1. Tim. 6. 2 Tim. 1. Sic et cap. 2 ac 3. valde solicite monet suum Timotheum, ut veram doctrinam incorrupte propaget. Caveamus igitur omni studio ac vigilantia, ne a simplicitate fidei in Christum ulla ratione aut occasione seducamur, sicut Evam serpens seduxit: 2. Cor. 11. 53 Omnibus modis necessaria ac salutaris admonitio est Pauli ad Colossen. 2, cum iubet ut caveamus, ne decipiamur in caelesti doctrina per philosophiam: ubi non solum de pseudophilosophia, sed et de verae philosophiae abusu imposturaque loquitur Apostolus. Non enim dici

Timotheum, ut veram doctrinam incorrupte propaget. Caveamus igitur omni studio ac vigilantia, ne a simplicitate fidei in Christum ulla ratione aut occasione seducamur, sicut Evam serpens seduxit: 2. Cor. 11. 53 Omnibus modis necessaria ac salutaris admonitio est Pauli ad Colossen. 2, cum iubet ut caveamus, ne decipiamur in caelesti doctrina per philosophiam: ubi non solum de pseudophilosophia, sed et de verae philosophiae abusu imposturaque loquitur Apostolus. Non enim dici potest, quam facile nobis stultaeque rationi nostrae, eius sententiae ac dogmata arrideant, quamque

aut humanarum rerum scientiam etiam Apostolus in Christianis, praesertim doctoribus requirit, inquiens Tit. 3. Discant autem etiam nostri bonis operibus aut functionibus praeesse in necessarios usus, ut non sint inutiles. Ubi omnino eis praecipit, artes liberales et mechanicas discere. Sic et 2. Tim. 2. iubet Theologiam hominibus tradi ad docendum et dicendum idoneis, quo illi eam porro aliis exponere possint, ut manifeste Logicas scientias aut organa requirat in studioso ad Theologiam adhibendo. Sic igitur in domo iuxta Theologiam, veluti iuxta matremfamilias Saram, etiam Agar

rerum scientiam etiam Apostolus in Christianis, praesertim doctoribus requirit, inquiens Tit. 3. Discant autem etiam nostri bonis operibus aut functionibus praeesse in necessarios usus, ut non sint inutiles. Ubi omnino eis praecipit, artes liberales et mechanicas discere. Sic et 2. Tim. 2. iubet Theologiam hominibus tradi ad docendum et dicendum idoneis, quo illi eam porro aliis exponere possint, ut manifeste Logicas scientias aut organa requirat in studioso ad Theologiam adhibendo. Sic igitur in domo iuxta Theologiam, veluti iuxta matremfamilias Saram, etiam Agar Philosophia

convenienti versantur. et cum Iudaeis disputans, quatenus Meschias sit, aut non sit filius David: cum alibi dicatur eius Dominus, et sedere ad dexteram Dei. Sic et Apostolus Paulus facit: cuiusmodi eius studii exempla sunt multorum Scripturae testimoniorum congestio, Rom. 3. 9. et Hebraeis 1 ac 2, cum conferuntur testimonia, ut explicetur, quomodo Christus dicatur futurus tum gloriosus, tum etiam humiliatus aut exinanitus infra angelos. Illud vero vel primarium est, quod pene oblitus fueram, quod videlicet homines pro sua perversa et inimica Deo curiositate, vel ex miraculis

et actionibus, praesertim gravibus, cum primis autem Sacris, utilissimum est divinam opem implorare, ut is omnem nostrum conatum et praeveniat inspirando, et adiuvet prosequendo, et denique finiat benedicendo, aut felicem exitum incrementumque ac fructum labori nostro largiendo. 2 Cum autem ad omnes conatus oporteat afferre piam bonique propositi mentem: tum praesertim hic necessum est hoc unum cogitare ac in votis habere, ut cupias veram ac genuinam Sacrarum literarum sententiam assequi, qua velis ad gloriam Dei, et tuam aliorumque utilitatem, praesertim spiritualem ac

audias, te turbare ac remorari in cognoscenda vera sententia. Quorum utrunque mediocri diligentia caveri potest, ut et Augustinus lib. 3 de Doctrina Christiana monet. Conferantur autem diversae et accuratae bonaeque fidei impressiones: sic utrumque horum impedimentorum averti potest. 2 Vicinum huic est, quod nunc multae diversae lectiones, praesertim in novo Testamento a commentatoribus et interpretibus indicantur: quarum eae deligendae sunt, quae tum melioribus testibus confirmantur, tum etiam ipsi textui magis convenire videntur. Id sane nihilominus divina clementia

ut est (si versionem legis) primum vox non vere reddita, vel quia interpres non intellexit aut originalem, nempe Hebraeam vel Graecam: aut etiam suam, sive sit Latinae, sive alicuius alterius linguae, quam pro ea substituit. Ad tollendum hoc incommodum iubet Augustinus lib. 11. cap. 2 contra Faustum, consuli Hebraeos et Graecos fontes. Lib, vero 3, cap. 4 de Doctrina Christiana, iubet ex contextu et sensu loci iudicium fieri. 7 Aliquando eandem vocem originalem versores sua quadam vel libertate, vel etiam noxia licentia, variis in aliqua sua

in diversis textibus: quas cum imperitior lector nequeat subtiliter solerterque distinguere, putat eandem rem agi. Quare contra tum fontes consulendi sunt, tum contextus: tum denique accurate observandum est discrimen vicinarum vocum, quanto facilius etiam oculatis imponere solent. Ut 1 Timoth. 2, inter deprecationem, obsecrationem, interpellationem, et gratiarum actionem. 9 Nonnunquam parit obscuritatem una aliqua vox, quia est polysemos, aut varia significat, ut lector cogatur dubitare, quomodo ibi usurpetur: ut vox Anima, Caro, Spiritus, et similes. Aliquando etiam latent

Iacob fuerunt binomines: Azarias rex dicitur etiam Ozias, et Ioachim: Petrus est etiam Simon, et Cephas: Matthaeus est etiam Levi: Marcus est Ioannes dictus: Barnabam volunt dictum esse Ioseph Iustum, et Barsabam. In genealogia Christi pro eodem est Matth. 1, Iechonias. Lucae 3 Neri, et in 2 Regum Ioachim. Sic et nomina eorundem locorum plura sunt: ut Ierusalem dicta est etiam Iebus, et Zion, ac civitas vel arx David, Salem: sic et alia multa loca, montes et oppida. Hic igitur cavendum est, ne auditis diversis nominibus propriis, mox putemus etiam diversas personas aut loca indicari.

In toto sermone est obscuritas ob schemata, ut sunt Parabolae, Proverbia, Aenigmata, pleniores Allegoriae: de quibus in hac parte universalium Regularum agetur, unde agnosci et intelligi poterunt. Quibus accedant adminicula supra indicata considerandae materiae, et totius contextus. 2 Porro quia non mox animadvertitur, an sit oratio propria aut figurata: ideo Augustinus libro 3 de Doctrina Christ. cap. 10. 12 et 16 monet videndum esse, an Textus proprie acceptus aliquid impii doceat aut praescribat, quod cum fidei analogia aut morum honestate pugnet. Si enim tale

Scriptura. Quod aliqui perperam, ad excusandas contradictiones iuris Canonici, usurpant. 19 Tertia circumstantia est modus, sive in dicendo aut scribendo, sive etiam in agendo. Idem enim vel dictum vel factum, modus conveniens aut inconveniens valde mutare solet. Christus Ioan. 2 dicit matri oranti se de vino miraculose suppeditando in nuptiis: Quid mihi et tibi mulier? Modus sermonis videtur nimium vehemens et austerus, parumque filio erga matrem conveniens, qui sane minime nos communes homunciones deceret: sed illum decuit, qui non solum fuit homo, sed et verus Deu:

memoria, tum praesertim Spiritus sanctus suggerere solet. DE CONCILIATIONE PUGNANTIUM DICTORUM 1 Post praeceptiones de collatione locorum consequens est, ut dicatur aliquid de contradictionibus dictorum scripturae: quod compendio faciam. 2 Omnis contradictio in universum ad unam quandam Categoricam propositionem reduci potest. Oportet enim unum certum quoddam esse subiectum, cui contraria tribuantur: esse et quaedam praedicata pugnantia, quae ei tribuantur. Ut Deus est personarum acceptor, Deus non est personarum acceptor: Peccator

ut remota, pariensque nobis infusam gratiam bonarum qualitatum, quae meritorum mater est. Non sunt igitur ista contraria, ac nec in compatibilia quidem: sed in unum confundenda aut commiscenda. At Paulus contra ait: Imo revera meritum nostrum ac Christi, opera et gratia pugnant, Rom. 11, Gal. 2. Pugnat igitur omnino per se Lex et Evangelium: sed in eo conciliantur, quod Lex promittat quidem iustitiam ac salutem, quam vitio culpaque nostra dare potest: at Evangelium gratis promittit, et etiam re ipsa exhibet. Utraque harum doctrinarum vult imperare super hominem: sed Lex non potest

gratias agentis, alia peccara deplorantis adfectu. Scripturam utiliter legis, se uniuscuiusque Sancti loquentis adfectu induaris. Talis adfectuum mutatio frequens est in Psalmis, in Prophetis: et praesertim in praefato Canticorum libro, quod Origines Cantica exponens diligenter notavit, Homilia 2. 22 Innumerae omnino sunt diversitates respectuum vel in subiectis, vel in praedicatis talium contradictionum: ut, Meschias est dominus Davidis, et filius Davidis. Dominus est ratione divinitatis,

vel historiarum, vel naturae locorum, vel animalium aut animantium, ac lapidum, vel artium, vel aliarum huiusmodi rerum, quae dicta ac loca sine noticia prae dictarum rerum intelligi nequeunt. De quo toto genere postea proprio capite prolixius agetur. Exempla proferemus singulorum, 2 Mos fuit illi genti, in suis luctibus radere caput, barbam, ia cere in cinere aut cilicio, tenuiter sorddeque victitare, conspergere caput pulvere: contrarius autem, in laeticia. Sic etiam fuit consuetudo clara voce lamentari mortuos, eos aromatibus condire, et aliquando exurere: ut et Graecis et

Dei hic error nobis imponat. Multa enim ei nomina tribuuntur, quae tamen nec pluralitatem Deorum notant, nec etiam in uno illo Deo aliquam diversitatem partium, aut conditionum eius separatarum. 2 De variis porro nominibus Dei, et significationibus, ac phrasibus inde orientibus, dixi in voce DEUS, in prima parte. De primario autem illo maximeque mystico nomine disseritur in proprio Lib ello, etiam antea cum libro de Fide ac iustificatione edito, et nunc hisce adiuncto. 3

certo obtineri queat. Iudicium penes Ecclesiam Dei esto. 17 Est autem notabile, quod generale nomen divinitatis totius, aliquando etiam singulis personis tribuitur: ut Psal. 110. Dixit Iehova Domino meo, Sede a dextris meis: id est, paterfilio. Sic Psal. 2. Ihova dixit ad me, Filius meus es tu. Contra tribuitur etiam soli filio, cum Ier. 23 et 33 cap. legitur, Iehova erit iustitia nostra. 18 De personarum trinitate et illud adnotare solent, ex libro Augustini contra Sermonem Arianorum, Quod omnia opera personarum ad

significatae obtinere necessario debent. Sic David saepe praedicatur, aut eius filius Salomon, qui sit templum Domino conditurus: et tamen intelligitur potissimum Meschias verum cultum ac templum Domino extructurus, verumque Israelem recturus ac beaturus. Talia sunt passim innumera. 2 Utilis est et illa multorum etiam veterum admonitio de Ecclesia, quod cum sit in genere coetus omnium per verbum vocatorum, et doctrinam ac sacramenta Christi profitentium, inter quas sunt aliqui quasi perfectiores, aliqui imbecilli, aliqui etiam improbi: diligenter attendendum sit, ubi

mysteria, hoc tempore instauratae doctrinae illustrata, est etiam discrimen Legis et Evangelii: quod omnino totius verae religionis clavis, aut etiam lux est. In hasce quoque duas partes recte tota Scriptura dividi potest. Diligentissime igitur ea in istas duas partes secanda est. 2 Religiosissime autem observandum est quid ad legem, quidve ad Evangelium simpliciter pertinens dicatur. Saepe in libris sacris cernuntur aliqua iuxta invicem posita, quae ex parte quidem congruunt legi, ex parte Evangelio. Tertio loco posita est haec Regula inter Tyconianas, quam Augustino placet

nobis egregie pingit Christum, eiusque beneficia. At Moralis, cuius brevis summa Decalogus est, perpetuo durat, ut quae nobis Deum ipsum pingit, ac in imagine eius initio nobis est insculpta, et post renovationem denuo cordi inscripta, ad quam etiam praestandam nunc denuo conditi sumus: Ephes. 2. Sumus tamen et ab hac aliquatenus liberati, nempe ut persolvente ei semper pro nobis Christo, intervenienteque condonatione debitorum ascriptorum, illa nos credentes damnare non possit. Sed de hoc alibi prolixius disseritur. 8 Quomodo vel ceremonialia praecepta moralibus cedere, vel

et Cyri liberaturi populum, promittitur Meschias. Sic sub nomine terrae Canaan, vita aeterna. Sic Psalmi de Davide aut Salomone, subinde eaedam continent tantum in Christo verificata. Tale est quod Petrus Act. 2 dicit, locum Psal. 16, Non permittes sanctum tuum videre corruptionem, non posse de Davide exponi. Causa talis admixtionis spiritualium est, ut a terrenis ad caelestia abducamur. Sic Abraamus tandem cogitat, sibi promissionem terrae sanctae in altera vita completam iri, sicut

et ordinem cernere ac contemplari. Quare cum Sacrae literae imperitis magnum quoddam et convolutum corpus sint variarum sententiarum et rerum, multo fient magis perspicuae, si dividantur ac certa ratione distribuantur, ita ut auditori veluti ante oculos expansae explicataeque iaceant. 2 Recipient autem illae multiplicem divisionem: quare tum ob earum varietatem, tum et ob auditorum capacitatem, quorum aliis aliae forte erunt magis dilucidae, plures earum distributiones proponam. 3 Sacrae literae sunt doctrina quaedam divinitus proposita de negotiis, rebus, aut quasi

TABULAE TRIUM METHODORUM THEOLOGIAE. Paulus omnino vult Doctorem Ecclesiae esse bonum Dialecticum. Nam 1. 1. Tim. 1, vult eum intelligere singulas voces autres, subiectum et praedicatum, atque ita naturam propositionum, ut sciat et attendat tum de quo loquatur, tum quid de eo dicat. 2. Tim. 2, vult eum esse aptum ad recte dividendum. Tit. 1, vult esse idoneum ad argumentandum et refellendum. 1. Tim. 3. vult esse ad docendum promptum, et denique ut omnia ordine agat, praesertim vero doceat: quia Deus est ordinis, non confusionis in rerum natura autor. 1. Cor. 14.

TRIUM METHODORUM THEOLOGIAE. Paulus omnino vult Doctorem Ecclesiae esse bonum Dialecticum. Nam 1. 1. Tim. 1, vult eum intelligere singulas voces autres, subiectum et praedicatum, atque ita naturam propositionum, ut sciat et attendat tum de quo loquatur, tum quid de eo dicat. 2. Tim. 2, vult eum esse aptum ad recte dividendum. Tit. 1, vult esse idoneum ad argumentandum et refellendum. 1. Tim. 3. vult esse ad docendum promptum, et denique ut omnia ordine agat, praesertim vero doceat: quia Deus est ordinis, non confusionis in rerum natura autor. 1. Cor. 14.

n. ferme dubitat, quin proximae causae vitae sint, Dei favor, et nostra perfecta iustitia. Verum horum felix est, qui potuit cognoscere ac tenere causas. Sunt autem proximae hae quatuor. 1. Propitiator, qui SOLUS haec bona, id est Iustitiam et gratiam Dei nobis, obediendo et patiendo parat: 2. Promissio in verbo et Sacramento, quae SOLA ea offert. 3. Fides, quae SOLA accipit. 4. Contritio, qua est quiddam, quod necessario fidem praecedit. Contritionis causa est, cognitio peccati ac ira. Eius autem, Lex: cuius postremo, Deus. Fidei causa est Verbum, Sacramenta et

Canonicos et dubios, ac denique Apocryphos. taceo enim iam plane suppositicios, atque adeo reiectos. Canonicos eos voco, qui plane accepti probatique sunt, et in canone Biblico semper censiti, quos supra recensui. Dubios eos dico, de quibus est dubitatum: ut sunt in novo Testamento Epistola Petri 2. ad Hebr. Iacobi, duae posteriores Iohannis, Iudae, et Apocalypsis. Apocryphi, id est, quasi absconditi aut sepositi, quibus nulla eximia authoritas tribuitur, sunt: Sapientia Salomonis, Ecclesiastes aut

a Deo ipso eiusque filio vocatum. 35 Sequitur igitur secunda demonstratio Sacrarum literarum, vel eadem potius cum praecedenti, quod quicquid dixerunt aut docuerunt, scripseruntve Moses, Prophetae et Apostoli, id sit a Deo, et sit verissimum: quandoquidem, teste Epistola ad Heb. 2 totaque Scriptura, Deus per os eorum locutus sit, non ipsi suo arbitrio aut voluntate prophetiam attulerint. Inde vero etiam porro certissime sequitur, quod cum Deus ista loquutus sit, necessario sint verissima. 36 Haec est irrefutabilis demonstratio, et veluti fundamentum ac basis

omnibus commendatur. Super hanc Dei viventis veritatem ac demonstrationem iactum est fundamentum Prophetarum et Apostolorum: cui porro ipsorum fundamento superextructa est Ecclesia aut domus Dei, contra quam non praevalebunt portae inferorum: teste Christo, et Apostolo ipsius Paulo, ad Ephesios 2. Haec demonstratio certior ac firmior est, quam qualem possit totum genus humanum atque adeo omnes angeli et daemones reperire: ut nequaquam Scriptura careat suis demonstrationibus longe verissimis ac evidentissimis. Possunt tamen etiam aliae aliquot recenseri, quae alibi forte

DE MULTIPLICI SACRARUM LITERARUM SENSU. 1 Quandoquidem hactenus varias praeceptiones annotavi, agentes potissimum de sermone Sacrarum literarum: nunc non alienum ab instituto hoc fuerit, etiam de recto earum sensu aut usu aliquid itidem in genere adiicere. 2 Primum igitur, Origenis audacia haudquaquam digna est, cuius ulla ratio in pia Scripturae tractatione habeatur: qui passim in Sacris literis contemnens literalem sensum, allegorias, aut somniorum potius figmenta pro libitu excogitavit, eumque esse verum ac genuinum loci sensum et Dei sententiam

aliorum sententiam adscribam, ut me hoc labore in tam difficili opere levem. 4 Pagninus igitur hoc modo Augustini sententiam, de variis sensibus aut interpretationibus Scripturae, recenset capite 18. Quatuor autem modi (ut inquit Augustinus libro de Genesi ad litera imperfecto, capite 2.) a quibusdam Scripturarum tractatoribus traduntur, Legis exponendae: secundum historiam, secundum allegoriam, secundum analogiam, secundum aetiologiam. Historia est, cum sive divinitus sive humanitus res gesta commemoratur. Allegoria, cum figurate dicta intelliguntur. Analogia, cum veteris et

sanctorum exercitiis sonare omnia. Quamobrem animadvertis allegoricum sensum ibi simpliciter spectandum, nec ullum diversum. Quinetiam idem Hieronymus alibi crebro varios hosce interpretandi modos, nulla distinctione facta, miscet: quod videre licet in Commentariis Isaiae 8, 10, 15, 54. Ieremiae 2 Ezechiel. 16 ad Galat. 5 Nec difficile foret plura exempla proferre ex Origene, quem Hieronymus videtur sibi imitandum studiose proposuisse. Ex his igitur perspicuum fit; anagogen atque allegoriam plane inter se convenire Quod cum ita se habeat, quilibet intelligit, quadruplicem sacrarum

tractationis Scripturae comprehendi. Quarta est, qua uniuscuiusque Scripturarum loci usus aliquis intelligatur. Est enim omnis Scriptura divinitus inspirata, utilis ad docendum, id arguendum, ad corrigendum, ad erudiendum in iustitia, ut perfectus sit homo Dei, et ad omne opus bonum instructus, 2 Tim. 3. Haec intelligentia plurimum assidua et pia non lectione modo, sed et meditatione iuvatur. Et in illa potissimum sacrae lectionis emolumentum esse iudico. Haec nunc de variis Sacrarum literarum sensibus dixisse sufficiant, tum ad refutationem sophistarum, tum et ad explicationem huius

Quo quidem pacto novimus inter Scriptores aliarum rerum, aliter historiographos, aliter poetas, aliter philosophos, aliter oratores sua tradere atque explicare. Quod ut melius intelligatur, paulo plenius exponam. Enimvero historiographos videmus plerunque 1 paucis primo proponere, 2 quae mox fusius sint dicturi. 3 Deinde narrare initia, 4 causas, 5 progressus negotiorum: 6 aliquoties etiam eorum aperire consilia, qui res magnas peragendas suscepere: 7 quaedam vero strictim, quaedam angustius exponere: 8 transitionibus crebris uti: 9 admiscere nonnunquam, quae reconditam

subinde quasi flosculos et emblemata aspergere: 11 denique in hoc laborare, ut mirabili varietate Lectorem demulceant, et demulcendo pariter doceant. Praeter hasce 11, habent alias quoque innumeras proprietates. Poetae porro plusculum sibi indulgent: 1 Longe repetunt exordia: 2, nequaquam observant rerum gestarum ordinem: 3 descriptiones attexunt varias, quibus interdum diutius immorantur: 4 similitudinibus, 5 comparatis, et 6 amplificationibus abundant: 7 deos deasque de rerum administratione, deque arduis negotiis consultantes, easque etiam administrantes res

ludionum more et agunt et dicunt. Quare plerunque acceptissimas stultae multitudini materias consectantur, ut sunt bellicae aut amatoriae. Philosophi contra, libenter 1 simplici ratione veritatem tradunt: omnia veritati rei, nihil autem [?: au--- ] voluptati tribuentes. 2 Nihil etiam adferentes quod supervacaneum aut inutile videri queat: 3 ad certam methodum, quae ad docendum aptissima creditur, se obstringunt: 4 cuius fines vix egrediuntur, 5 magis in hoc incumbentes ut clare doceant, et ipsam rerum naturam vel exprimant, vel etiam [?:---ant ]

4 cuius fines vix egrediuntur, 5 magis in hoc incumbentes ut clare doceant, et ipsam rerum naturam vel exprimant, vel etiam [?:---ant ] gravitate, 6 quam ut animos permoveant ostentatoriis orationis illecebris. At vero orator omnia sua producit 1 angusta specie visenda: 2 fastum et pompam praese fert: 3 undiquaque mutuatur, quo se ostenter: 4 probabilia argumenta pro necessariis obtrudit: 5 victoriam constituit in verborum ac sententiarum suavi dispositione, qua non tam animi quam aures feriuntur. Quando igitur ad eundem modum omnis illa varietas in literis sacris

et satanae impiorumque malitia et furor contra Deum, pios et omnem honestatem ac pietatem emineat, cernaturque, Hic igitur non res militaris, non etiam scientia vel politica, oeconomica, vel castrensis, ut ex politicis historiis, sed praecipue theologica sapientia disci potestac debet. 2 Quapropter etiam tum maiore attentione, quo res maiores difficilioresque aguntur, tum etiam timore Dei sacrae historiae legendae sunt: et non festinanter temere ac prophano animo, ut civiles historiae, percurrendae. 3 Expedit igitur, atque adeo extreme necessarium est, ad huius quoque

Dei omnia promissa suo tempore praestans agnoscatur, quo etiam genealogia Christi perspiciatur certius: et denique, ut sciatur tum initium, tum progressus, tum denique et finis mundi, atque ita tum Deus eiusque providentia, tum et ultimum iudicium tanto magis nobis ob oculos versetur. 2 Plurimum igitur situm est in vera supputatione temporum, quae non recte fieri potest ab imperitis Hebraicae consuetudinis, cuius hic aliquas species aut Regulas annotabimus. 3 Alibi prolixe monui de vocibus et loquutionibus metas significantibus, quod illae alias includant, alias

numeri paululum excrescit, aut infra est, non computetur. 5 Factum est haud raro, ut maturus filius cum seniore ac imbecillo rege aliquando communiter regnum administrarent: illudque communis regni tempus, iam patri, iam filio adscriberetur: ut loram, filius Achab, dicitur 2. Reg. 1, coepisse regnare secundo anno Ioram filii Iosaphat regis Iuda: contra mox tertio capite, dicitur coepisse regnare 18 anno Iosaphat. Sic communis regiminis tempus primum filio, postea patri. 6 Aliquando tempus mali regiminis alicuius regis omittitur, et tantum boni nominatur:

Iuda: contra mox tertio capite, dicitur coepisse regnare 18 anno Iosaphat. Sic communis regiminis tempus primum filio, postea patri. 6 Aliquando tempus mali regiminis alicuius regis omittitur, et tantum boni nominatur: quia illud eius malum regimen fuerit quasi anarchia quaedam. Sic 2. Reg. 8, legitur Ioram 32 annorum fuisse. cum regnare incoeperit, et regnasse 8 annos. Sed ex aetate Achasiae regis diligens observator posset animadvertete, eum 28 annis imperitasse. sed illi 20 omittuntur. Vide 2. Paralipom. 22. Verum hoc diligentiores expendent. 7 Nonnunquam

boni nominatur: quia illud eius malum regimen fuerit quasi anarchia quaedam. Sic 2. Reg. 8, legitur Ioram 32 annorum fuisse. cum regnare incoeperit, et regnasse 8 annos. Sed ex aetate Achasiae regis diligens observator posset animadvertete, eum 28 annis imperitasse. sed illi 20 omittuntur. Vide 2. Paralipom. 22. Verum hoc diligentiores expendent. 7 Nonnunquam tempus interregni vel praecedenti, vel sequenti gubernatori adscribitur: ut 1. Reg. 16. Amri primum dicitur regnasse 12 annis, mox tantum 8, computato scilicet tempore quadriennii praeceditis interregni, aut cum parum

6. Iud. 12. Ibzan annis 7. Iud. 12. Elon annis 10. Iud. 12. Abdon annis 8. Iud. 12. Samson annis 20. Iud. 15. 16. Heli annis 40. 1. Sam. 4. Samuel et Saul rex annis 40. Act. 13. David annis 40. 2. Sam. 5. Salomon annis 40. 1. Reg. 11. Rehabeam annis 17. 1. Reg. 4. 1. Par. 13. Abia annis 3. 1. Reg. 15. 1. Par. 15. Asa annis 41 1. Reg. 15. Huius Asa anno 9 exacto, finitur tertius millenarius: ut 10 eius annus sit

Huius Asa anno 9 exacto, finitur tertius millenarius: ut 10 eius annus sit supputandus quarti Millenarii primus.
Quartus Millenarius. Regis Asa anni 32. 1. Reg. 15. Iehosaphat regnavit annis 25. Abdias. 1. Re. 22 Iehoram annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15.

Asa anno 9 exacto, finitur tertius millenarius: ut 10 eius annus sit supputandus quarti Millenarii primus.
Quartus Millenarius. Regis Asa anni 32. 1. Reg. 15. Iehosaphat regnavit annis 25. Abdias. 1. Re. 22 Iehoram annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15.

ut 10 eius annus sit supputandus quarti Millenarii primus.
Quartus Millenarius. Regis Asa anni 32. 1. Reg. 15. Iehosaphat regnavit annis 25. Abdias. 1. Re. 22 Iehoram annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15.

Millenarii primus.
Quartus Millenarius. Regis Asa anni 32. 1. Reg. 15. Iehosaphat regnavit annis 25. Abdias. 1. Re. 22 Iehoram annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose.

Millenarius. Regis Asa anni 32. 1. Reg. 15. Iehosaphat regnavit annis 25. Abdias. 1. Re. 22 Iehoram annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis

Reg. 15. Iehosaphat regnavit annis 25. Abdias. 1. Re. 22 Iehoram annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg.

15. Iehosaphat regnavit annis 25. Abdias. 1. Re. 22 Iehoram annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18.

annis 8. 2. Reg. 8. 2. Par. 21. Ochosias anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21.

anno 1. 2. Reg. 8. Athalia regina 7. 2. Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31.

Reg. 11. Iehoas annis 40. 2. Reg. 12. Amazias annis 29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22.

29. Ionas 2. 2. Reg. 14. Azarias seu Ozias annis 52: Amos, Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36.

Micheas, Osea, Isaias. 2. Reg. 15. Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim

Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel

Iothan annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 15. Achaz annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel anno

annis 16. Mich. Ose. Isa. 2. Reg. 16. Hiskyahu annis 29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel anno post migrat. Iechoniae. 2. Reg. 24. et 2. Paral. 36.

29. Mich. Ose Isa. Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel anno post migrat. Iechoniae. 2. Reg. 24. et 2. Paral. 36. Hic, cum obsidione premeretur Hierosolyma, consilio prophetae

Ioel. 14, anno Nahum. 2. Reg. 18. Manasses annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel anno post migrat. Iechoniae. 2. Reg. 24. et 2. Paral. 36. Hic, cum obsidione premeretur Hierosolyma, consilio prophetae Ieremiae sponte

annis 55. Isa. 10. anno Abacuc. 2. Reg. 21. Amon annis 2. 2. Reg. 21. Iosiahu annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel anno post migrat. Iechoniae. 2. Reg. 24. et 2. Paral. 36. Hic, cum obsidione premeretur Hierosolyma, consilio prophetae Ieremiae sponte sese dedidit

annis 31. Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel anno post migrat. Iechoniae. 2. Reg. 24. et 2. Paral. 36. Hic, cum obsidione premeretur Hierosolyma, consilio prophetae Ieremiae sponte sese dedidit regi Babyloniae Nebuchadnezar, ac deportatus est capitivus cum

Zophon: Ierem. coepit 13: anno. 2. Reg. 22. Iehoachaz menses 3. abductus in Aegyptum. 2. Reg. 23. et 2. Par. 36. Iehoiakim Eliakim annis 11. 2. Reg. 23. Iehoiakim Iechanias menses tres. Daniel. Ezechiel anno post migrat. Iechoniae. 2. Reg. 24. et 2. Paral. 36. Hic, cum obsidione premeretur Hierosolyma, consilio prophetae Ieremiae sponte sese dedidit regi Babyloniae Nebuchadnezar, ac deportatus est capitivus cum multis, inque eius

consilio prophetae Ieremiae sponte sese dedidit regi Babyloniae Nebuchadnezar, ac deportatus est capitivus cum multis, inque eius locum subfectus per Nebuchadnezar Zidkyahu, qui regnavit annos undecim. 2 Reg. 25. et 2. Par. 36. Sub hoc Hierusalem, dum nititur Babyloniis rebellare, expugnata vi est, atque incensa. Ipse praeterea Zidkyahu captivus abductus, oculis privatus, filiis prius iugulatis in eius conspectu. Captivitas Babylonica duravit annos septuaginta. Ierem.

prophetae Ieremiae sponte sese dedidit regi Babyloniae Nebuchadnezar, ac deportatus est capitivus cum multis, inque eius locum subfectus per Nebuchadnezar Zidkyahu, qui regnavit annos undecim. 2 Reg. 25. et 2. Par. 36. Sub hoc Hierusalem, dum nititur Babyloniis rebellare, expugnata vi est, atque incensa. Ipse praeterea Zidkyahu captivus abductus, oculis privatus, filiis prius iugulatis in eius conspectu. Captivitas Babylonica duravit annos septuaginta. Ierem. 25. Dan. 9.

annos septuaginta. Ierem. 25. Dan. 9. Finitis iis annis, Rex Persarum Cores, alias Cyrus, statim regni sui anno primo, motus est divinitus ad populum dimittendum. Eo igitur ipso anno reversi sunt Hierosolymam. Ezrae 1 et 6. Anno secundo coeperunt aedificare templum, Ezrae 2 et 3. In templo aedificando, propter plurima impedimenta intervenientia, fuerunt occupati annos 46. Aggaeus, Zacharias, Malachias. Ioannis 2. Idemque annus, quo perfectum est templum, numeratur Dariaves: id est, Darii sextus. Ezrae 6. Is autem Darius alias

populum dimittendum. Eo igitur ipso anno reversi sunt Hierosolymam. Ezrae 1 et 6. Anno secundo coeperunt aedificare templum, Ezrae 2 et 3. In templo aedificando, propter plurima impedimenta intervenientia, fuerunt occupati annos 46. Aggaeus, Zacharias, Malachias. Ioannis 2. Idemque annus, quo perfectum est templum, numeratur Dariaves: id est, Darii sextus. Ezrae 6. Is autem Darius alias vocatus est Arthasasta, id est Artaxerxes: a Philone etiam appellatus Darius Longimanus, qui scribitur regnasse annos 37. Eiusdem Darii anno 20,

omnis authoritas librorum pendet, ut sciamus, quisnam eorum author sit: num Deus, aut personae per quas ipsemet Deus locutus est, quaeque errare non possunt, ac quibus vult Deus simpliciter fidem haberi, ut sunt Prophetae et Apostoli: aut vero homines, qui fallere et falli possunt. 2 Prodest igitur nosse, Propheticorum librorum scriptores non tam ipsos locutos esse illas Prophetias aut conciones, quam Deum ipsum. Quare sciendum est, Prophetas fuisse personas divinitus ac immediate vocatas ad predicationem doctrinae caelestis, de peccato, et benedicto semine: qui potius (ut

Non enim eo ordine temporis initio editi sunt, quo nunc positos in Sacro volumine videmus. Tempora igitur ipsorum, quo quisque floruerit, indicabimus. 1 ¶ Abdias vixit, et suum conscripsit opus, aetate Achab regis Israel, atque Eliae prophetae. 1 Regum 17. anno ante Christum 920. 2. Ionas, regnante Ieroboam, filio Ioas, in Israel, a morte Elisaei: ante Christum 840. 3. Amos, regnante Usia in Iuda, et Ieroboam in Israel, ante Christum 780. 4. Micheas; eodem rege, Usia inquam, incoepit: et sub Ezechia finiit. 5. Oseas, Michaeae contemporaneus: itaque sub Usia rege, ante

enumeret omnia? Haec igitur qui distinguere rite volet, diligentiam impendat non mediocrem necessum est. 13 Libet asscribere ex Epiphanii libro de Mensuris et ponderibus: priscos partitos esse Prophetias in 10 speculationes, seu potius Locos communes: nempe in 1 doctrinas, 2 speculationes, 3 exhortationes, 4 minas, 5 luctus, 6 consolationes, 7 preces, 8 historias, 9 praedictiones. Praedictionum vero 1 aliae sunt de reiectione legis, secundum carnem: 2 aliae de novo Testamento, legi successuro. Iterum 3 aliae de depositione prioris populi, 4 aliae de vocatione

et ponderibus: priscos partitos esse Prophetias in 10 speculationes, seu potius Locos communes: nempe in 1 doctrinas, 2 speculationes, 3 exhortationes, 4 minas, 5 luctus, 6 consolationes, 7 preces, 8 historias, 9 praedictiones. Praedictionum vero 1 aliae sunt de reiectione legis, secundum carnem: 2 aliae de novo Testamento, legi successuro. Iterum 3 aliae de depositione prioris populi, 4 aliae de vocatione gentium. 5 Quaedam item de promissionibus ad patres factis, 6 quaedam peculiariter de Christo, 7 aliquae de Ecclesia. 8 Nonnullae contra certas provincias, et 9 certas personas: 10 aliae

facile assequetur veram atque germanam sententiam, earum praesertim Regularum adminiculo, quas supra de consuetudine Scripturarum tradidimus: de quibus nequaquam opus est aliquid hic loci cum fastidio repetamus. 14 Mos autem est Prophetis, 1 quaedam futura denunciare apertis verbis, 2 quaedam tantum visis sive signis, 3 quaedam actionibus. 1. Primi generis multa extant vaticinia, de Christo, de Antichristo, de falsis doctoribus, de calamitatibus, rursumque de felicitate Ecclesiae. 2. Secundi generis videre licet pleraque apud Danielem, Ezechielem, et autorem Apocalypseos. Hoc

repetamus. 14 Mos autem est Prophetis, 1 quaedam futura denunciare apertis verbis, 2 quaedam tantum visis sive signis, 3 quaedam actionibus. 1. Primi generis multa extant vaticinia, de Christo, de Antichristo, de falsis doctoribus, de calamitatibus, rursumque de felicitate Ecclesiae. 2. Secundi generis videre licet pleraque apud Danielem, Ezechielem, et autorem Apocalypseos. Hoc tamen discriminis in his ipsis observato, quod 1 alia praedicuntur signis sive figuris, sed addita convenienti interpretatione: quod videre licet in vaticiniis Danielis, de quatuor monarchiis. 2. Alia

2. Secundi generis videre licet pleraque apud Danielem, Ezechielem, et autorem Apocalypseos. Hoc tamen discriminis in his ipsis observato, quod 1 alia praedicuntur signis sive figuris, sed addita convenienti interpretatione: quod videre licet in vaticiniis Danielis, de quatuor monarchiis. 2. Alia vero sine interpretatione: quo spectant figurae illae et visa in Ezechiele, atque Apocalypsi. 3. Tertii generis est, quod Ionas demittitur in mare, ac devoratus a pisce, ad diem tertium rursus eiicitur: qua in re vaticinium de Christi morte ac resurrectione fuit reconditum. Item, quod

expressa verbis praesentis temporis. Ieremiae 31, Vox in caelo audita est, planctus et fletus amaritudinum. Rachel flens super filios suos, nec voluit consolari super filios suos, quia non sunt. Haec vates de re futura, quae postea de re peracta profert Evangelista Matth. cap. 2. Adnotavit plura exempla D. Augustinus, enarrans Psalm. 3. praeterea lib. 2. de Sermone Domini in monte. 16 Deprehensum quoque est, futura a Prophetis praenunciari forma optandi, seu imprecandi. Neque enim eos, cum videntur mala imprecari aliis, revera sic imprecari: sed

planctus et fletus amaritudinum. Rachel flens super filios suos, nec voluit consolari super filios suos, quia non sunt. Haec vates de re futura, quae postea de re peracta profert Evangelista Matth. cap. 2. Adnotavit plura exempla D. Augustinus, enarrans Psalm. 3. praeterea lib. 2. de Sermone Domini in monte. 16 Deprehensum quoque est, futura a Prophetis praenunciari forma optandi, seu imprecandi. Neque enim eos, cum videntur mala imprecari aliis, revera sic imprecari: sed imprecationis figura, ea quae ventura sunt, certo praevidere. Itaque cum dicitur, Sit

alibi praeclare dictum est, repetitum hic videatur, atque unus hic liber iusta quaedam omnium sacrorum librorum Epitome agnosci possit. Quocirca qui hunc legit, omnes legit: et qui hunc mediocriter intelligit, stratam apertamque habet viam, quam ad intelligendos reliquos ingrediatur. 2 Aliquorum Psalmorum inscriptiones aliquid eis lucis afferent: ut Psal. 51, quod sit compositus ad accusationem Dei per Prophetam de adulterio. Psal. 3, quod sit in fuga persecutionis Absolon compositus. Psal. 7, quod sit inficiatio structarum

3 Ipsa etiam initia Psalmorum diligenter observata ac expensa, ferme secum argumentum afferunt. Plerunque enim sunt propositio totius Psalmi. Rarius exordia eis praeponuntur. ut Psal. 1, statim ex primo versiculo apparet ibi pii hominis felicitatem describi. Psal. 2, itidem ex prima et secunda linea apparet, agi de certamine satanae ac mundi contra Deum et Christum eius. Psal. 51, ex initio ipso apparet, esse petitionem gratuitae misericordiae, reconciliationis aut condonationis peccatorum. Psalm. 110, ex initiali sententia apparet,

celebrantis animi gratiarum actiones, quod sit exauditus. Cum sunt institutiones, crebro sequuntur declarationes, et etiam antitheses primorum versuum. ut Psal. 1, quid sit beatitudo ac pietas pii: et contra, tum impietas, tum infelicitas impii. Sic Psal. 2, declaratur in sequentibus, quomodo furat mundus contra Meschiam: et vicissim, quid ille aut pater caelestis contra mundum paret, ac denique qualis exitus eorum certamen tandem consequatur. Sic Psal. 32, statim initio est propositio: Summam hominis felicitatem in eo

Psalmorum sequitor, quo nemo hoc tempore maiorem Spiritualium thesaurorum copiam in Scriptura animadvertit, aliisque commonstravit, indeque haustos communicavit. 8 Dividi porro Psalmi possunt prima divisione in duas series: quod 1. alii sunt quasi ab homine erga Deum directi, 2. alii vicissim veluti a Deo aut eius ministro ad homines. Prior series potest subdividi [?:-- ] . precatorios et 2. eucharisticos. Precatorios voco, qui opera Dei implorant, et sunt hi: 3. 5. 6. 7. 10. 12. [?: 1- ] . 17. 20. 25. 26. 28. 31. 35. 38. 39. 42. 43. 44. 51. 54.

indeque haustos communicavit. 8 Dividi porro Psalmi possunt prima divisione in duas series: quod 1. alii sunt quasi ab homine erga Deum directi, 2. alii vicissim veluti a Deo aut eius ministro ad homines. Prior series potest subdividi [?:-- ] . precatorios et 2. eucharisticos. Precatorios voco, qui opera Dei implorant, et sunt hi: 3. 5. 6. 7. 10. 12. [?: 1- ] . 17. 20. 25. 26. 28. 31. 35. 38. 39. 42. 43. 44. 51. 54. 55. 56. 57. 59. 61. 63. 64. 69. 70. 71. 74. 79. 80. 81. 83. 85. 86. 87. 94. 102. 119. 120. 123. 130. 132. 137. 140. 141. 142.

et consolatorii. Didactici aut docent simpliciter quid rectum aut pravum, quidque boni piis, aut mali impiis accidet. quales sunt hi: 1 12.. 14. 15. 32. 36. 49. 50. 51. 62. 73. 77. 78. 84. 90. 99. 101. 119. 127. 130. 131. 133. 134. Aut prophetant de adventu Meschiae, eiusque regno, suntque hi: 2. 8. 9. 14. 16. 19. 21. 22. 24. 29. 40. 41. 45. 47. 53. 59. 67. 68. 72. 87. 89. 93. 95. 96. 97. 98. 100. 109. 110. 113. 117. 145. Porro exhortatorii et consolatorii ut sunt: 4 31. 37. 39.

DE EVANGELISTIS. 1 Evangelistae sunt summa diligentia cognoscendi: quia exponunt id quod praecipuum est in tota Scriptura: nempe quomodo Meschias toties promissus, et tam avide expectatus, tandem advenerit, genusque humanum redimendo, salutem nostram peregerit. 2 Quae vero sit summa Evangelistarum, quisve eorum praecipuus syllogismus, supra in hoc Tractatu plenius ostendi: nempe, Persona talis, ac tales circumstantias habens, testibus Prophetarum vaticiniis, erit verus Meschias: Noster Iesus est talis persona: Igitur noster Iesus est verus Meschias.

illam parituram filium, qui salvum faceret populum a peccatis suis: statim adiicit ex Isaiae 7, Porro totum hoc factum est, ut perficeretur quod dictum fuerat a Domino per Prophetam ita loquentem. Ecce virgo erit praegnans, et pariet filium, et vocabunt nomen eius Immanuel. Cap. 2 profertur vaticinium Micheae, quo demonstratur diu ante praedictum fuisse, Christum nasciturum in Bethlehem: Et tu Bethlehem in terra Iudaeae, nequaquam minima es inter principes Iuda: ex te enim mihi proditurus est dux, gubernaturus populum meum Israel. Eodem capite ex Osea, Ieremia,

astringi. 14 Alias ad verbum citat, praesertim cum aliqua singularis vis in ipsis verbis est; ac ex singulis vocibus momentum probationis pendet. veluti, cum Apostolus ad Rom. 15 adducit ex 2. Sam. 22, Propter hoc confitebor tibi in gentibus, et nomini tuo canam. Iterum ex Psalmo, Gaudete gentes cum populo eius. Et rursus ex Psal. 117, Laudate Dominum omnes gentes. Item Christus in evangelio: Dixit Dominus Domino meo, sede ad dextram meam. Quibus sane locis ducuntur

diligentiam in iis cognoscendis adhibendam. 1 Utile autem fuerit, a brevioribus et facilioribus earum lectionem inchoare: quod in omni genere docendi discendique praecipitur. Inde enim ad phrasin, sermonem, et omnino rationem docendi, doctrinamque Paulinam assuefiemus. 2 Operaeprecium quoque valde fuerit, quod in Prophetis supra monuimus, pernosse historiam actionum, temporum, hominum ac negociorum, de quibus, aut ad quos singulae Epistolae scriptae sunt: quod cum ex Actis Apostolorum, tum et ex ipsismet Epistolis, ac aliunde cognoscere poterimus. Nam necessario

edenda: alterum, de Dei providentia. De quibus haec dogmata valde apposite, nec non salubriter memoriae commendantur. 1 Necessarium esse, ut cognitam veritatem, quoties a nobis exigitur, publice profiteamur, parati rationem nostrae fidei reddere (quemadmodum Petrus loquitur) omni poscenti. 2 Id aut faciendum etiam cum fortunarum omnium atque capitis periculo, si quando contingat, tyrannos propter illam confessionem, tormenta, proscriptiones bonorum, exilia, deportationes, denique mortem interminari. 3 Unum Christum, eiusque veritatem, prae omnibus rebus quae in mundo sunt, colendam,

persecutiones propter iustitiam sunt palam excitatae. Atqui Apostolus diserte ait: Corde credi ad iustitiam, ore autem fieri confessionem ad salutem: Rom. 10. Aput veteres Scriptores invenies non pauca de iis qui metu poenarum fidem abnegarunt, ac postea iterum recipi ab Ecclesia postulabant. 2 Redarguuntur item Philosophi, in primis Epicurei, negare ausi divinam providentiam, fingentesque Dei maiestatem sublimiorem, quam cui res humanas curare vacet, aut conveniat. 3 Redarguuntur etiam Stoici, qui contendebant gubernari cuncta fato. 4 Redarguuntur, qui casum et fortunam sic

Pelagiani, plus iusto humanis tribuentes viribus, perinde ac si in hominum manu esset fidem pro arbitrio amplecti, in eadem constanter perseverare, eandem intrepide confiteri, metu periculorum aut mortis nusquam angi: cum haec omnia constet solius Dei esse dona: testante Apostolo, Actorum 17. Eph 2. Philip. 2. 7 Reprehenduntur omnes qui plus nituntur ac fidunt rebus externis, et caducis opibus, amicitiis, potentiorum auxiliis, quam divinae potentiae ac bonitati: a qua tamen vel pili capitis nostri numerati sunt, et ne in tertam cadant servantur. 8 Increpatur illorum temeritas, qui bonas

plus iusto humanis tribuentes viribus, perinde ac si in hominum manu esset fidem pro arbitrio amplecti, in eadem constanter perseverare, eandem intrepide confiteri, metu periculorum aut mortis nusquam angi: cum haec omnia constet solius Dei esse dona: testante Apostolo, Actorum 17. Eph 2. Philip. 2. 7 Reprehenduntur omnes qui plus nituntur ac fidunt rebus externis, et caducis opibus, amicitiis, potentiorum auxiliis, quam divinae potentiae ac bonitati: a qua tamen vel pili capitis nostri numerati sunt, et ne in tertam cadant servantur. 8 Increpatur illorum temeritas, qui bonas creaturas

ut verum Dei timorem ob oculos tibi versari declares: discis, quomodo animum perpetuis meditationibus de se veritate divini iudicii, de poenarum magnitudine, quae timorem Dei abiicientibus, et Christum negantibus sunt paratae, informes atque exerceas, quo promptior fias ad vitam corrigendam. 2 Ex eadem ratione concipere animo debes, rerum terrenarum contemptum, ac statuere, omnes quamlibet eximias esse eiusmodi, quas alacriter velis relinquere, ut Christo in caelis iungi, et pro bonis momentaneis adipisci aeterna queas: 1 Consideratio divinae providentiae efficit, ut in omnibus

qui non contendunt precibus a Deo impetrare synceram dilectionem, qua inflammati non detrectent vel vitam propter nomen eius profundere. Quin etiam excitant, atque urgent nos ad orandum, quo [?:--ntae ] dilectioni iungatur verus timor, qualis generosos et morigeros filiolos decet. 2 Taxatur horum quoque segnities, qui non postulantin periculis, maximeque propter Evangelii confessionem ingruentibus, sibi donari insuperabilem fortitudinem, atque ad finem perseverantiam. 3 Verbis autem illis deprovidentia, graviter feriuntur, qui mentem non exercent, confirmantque

Galatae fuerint. in Iesaia propheta operaeprecium est indicare, quales tunc fuerint Egyptii, quales Moabitae, Aedomitae, etc. Videmus subinde hanc diligentiam praestari ab Historiographis, quoties facta gentis alicuius mentione, clariores reddere suas student narrationes. 2 Hinc secundo loco venitur ad id, quod operi suscepto magis congruit: atque diligenter exquiritur quae scribendi extiterit occasio. Ubi fidus interpres aperit: Quis status Ecclesiae, vel Reipublicae. Si quae vitia, pericula, mutationes, vel errores obrepserint:

qua uti decrevit, obscurius vel minus apte redditum, vel sententiam perturbans, offenderit, clarius id reddet, ratione etiam auditoribus exposita. Id inquam primo perficere loco decet. Apta enim versione proposita, via ad res de quibus agitur, dex tre explicandas feliciter strata est. 2 Secundo loco doctor animum huc intendit, ut proprie demonstret quid dicatur. Quod quo perficiat, repetit ante omnia, si expedire arbitratur, summam eius partis quae excutienda occurrit, strictim quid in ea contineatur aperiens. Quod si eadem plures in partes diducitur, non pigratur indicare,

merito quantum ponderis tum tota sententia, tum singula eius membra habeant, auditoribus tentabimus patefacere. Quanta igitur vis, quantumque ponderis in ea sententia sit positum, commonstrari hunc in modum solet. Explanant, 1. Quam apposita ad causam tota sit sententia. 2. Unde fluat, seu quibus nitatur fundamentis: hoc est, num sequatur ex praecedentibus, vel derivata sit ex aliis Scripturae locis: vel ex natura rerum, vel ex historia quapiam. 3. Qua occasione, quove consilio sit adducta: hoc est, cur haec potius adhibita quam alia: cur eo loco, cu-

explanare. Quo pacto in Epistola ad Romanos capite 14. tractat Apostolus locum de usu rerum indifferentium: ubi de delectu ciborum, observatione dierum, gravis inprimis extat disputatio. Et in priore ad Corinth. multi loci pro statu Ecclesiae Corinthiorum oblati, dilucide excutiuntur. Item 2. ad Thessal. 3. de labore manuario, Ad Hebraeos 13. de vitandis variis et peregrinis doctrinis. Verum quomodo huius generis loci communes tractari debeant, paulo post indicabimus. His igitur partibus Scholasticus interpres suum absolvit officium, atque auditoribus veritatis

inopinatis adfectionibus mens turbetur: sed amans Deum omnibus relictis ad Deum secedat, expellens provocantes nos ad intemperantiam adfectiones, et in studiis ad virtutem ducentibus conversetur. IRENAEUS ADVERSUS VALENTINI ET SIMILIUM SCRIPTA, LIB. 2, CAP. 46. Scripturis divinis niti, quae certa et indubitata veritas est, in firma et valida petra est domum suam aedificare: hac vero derelicta, aliis niti quibusdam doctrinis, in incertum effusae arenae (unde facilis eversio est) ruinam statuere. Idem

divinis niti, quae certa et indubitata veritas est, in firma et valida petra est domum suam aedificare: hac vero derelicta, aliis niti quibusdam doctrinis, in incertum effusae arenae (unde facilis eversio est) ruinam statuere. Idem adversus haereses Valentini et similium, lib. 2. c. 47. Si autem omnium quae in scripturis requiruntur absolutiones non possumus invenire, alterum tamen Deum, praeter eum qui est, non requiramus. Impietas enim haec maxima est. Credere autem haec talia debemus Deo, qui et nos secit: rectissime scientes, quia Scripturae quidem perfectae sunt,

absolvent parabolas: et per dictionum multas voces, unam consonantem melodiam in nobis sentiet, laudantem hymnis Deum, qui fecit omnia. Idem adversus haereses Valentini et similium, lib. 3. cap. 2. Haeretici, cum ex Scripturis arguuntur, in accusationem convertuntur ipsarum Scripturarum, quasi non recte habeant, neque sint ex authoritate: et quia varie sint dictae, et quia non possit ex his inveniri veritas ab his qui nesciant traditionem. Non enim per literas traditam illam, sed per vivam

vocem. Ob quam causam et Paulum dixisse: Sapientiam autem loquimur inter perfectos, sapientiam autem non mundi huius. Et hanc sapientiam unusquisque eorum esse dicit, quam a semetipso adinvenit fictionem videlicet. EPIPHANIUS CONTRA HAERESES LIB. 2. TOM. 2. Ipsa enim dictio non omnino cogit me de filio Dei dicere: non enim indicavit Scriptura, neque quisquam Apostolorum meminit, neque Evangelium. Si vero etiam de filio Dei haec dictio acciperetur, non est eadem dictio, neque ad rectum iudicium posita. Totus enim liber proverbia

Ob quam causam et Paulum dixisse: Sapientiam autem loquimur inter perfectos, sapientiam autem non mundi huius. Et hanc sapientiam unusquisque eorum esse dicit, quam a semetipso adinvenit fictionem videlicet. EPIPHANIUS CONTRA HAERESES LIB. 2. TOM. 2. Ipsa enim dictio non omnino cogit me de filio Dei dicere: non enim indicavit Scriptura, neque quisquam Apostolorum meminit, neque Evangelium. Si vero etiam de filio Dei haec dictio acciperetur, non est eadem dictio, neque ad rectum iudicium posita. Totus enim liber proverbia sunt.

non statim ad summam primariam aut ad caput, ut ita dicam, procedens: sed a proximis orditur, ut hoc quod prius est, postremum significet. propter hoc enim dixit: Si annunciavero vobis ea quae quotidie fiunt, recordabor ab his, et mentionem faciam eorum quae ab aeterno sunt. Idem lib. 2. tom. 1. contra haereses: Omnia divina verba non allegoria opus habent, sed prout se habent, accipienda sunt. Speculatione autem indigent, et sensu, ad cognoscendam uniuscuiusque propositi argumenti vim ac facultatem. Idem lib. 3. tom. 3. contra haereses: Tametsi dicat Scriptura,

tractatorum literae deserviunt. Noli meis literis quasi canonicis scripturis deservire: sed in illis, et quae non credebas, cum inveneris, incunctanter crede: in istis autem, quod certum non habebas, nisi certum intellexeris, noli firmum tenere. Idem ad Vincentium victorem lib. 2. Can. 4. In tractatorum opusculis multa corrigenda inveniuntur. Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis opusculis meis, quae possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Idem ad Hieron. epist. 8. In scripturis canonicis mendacia non

linguae proprietatem accipienda sit. Et alibi: Scripturae ambiguitatem aperit linguarum proprietas, ad cuiusque linguae proprietatem enarrandam. Idem in libro 1. de sermone Domini in monte, fatetur exemplaribus Graecis maiorem adhibendam esse fidem quam Latinis. Idem lib. 2. Multa exemplaria latina, inquit, sic habent: Et pater tuus qui videt in absconso, reddet tibi palam. Sed quia in Graecis, quae priora sunt, non invenimus Palam: non putavimus hinc aliquid ad disferendum esse. Idem lib. Retract. 1. cap. 7. fatetur quoque Graecos Latinis veriores, et

sanctarum Scripturarum, trium linguarum cognitio necessaria est, ut ad alteram recurratur, si aliquam dubitationem nominis vel interpretationis sermo unius linguae attulerit. Haec ille. CONCILIUM VIENNENSE IN GALLIA CELEBRATUM, QUOD REFERTUR CLEMEN. 2. TIT. DE MAGISTRIS. Sollicite statuit authoritas Ecclesiastica de parandis trium linguarum doctoribus, quo melius Scriptura intelligi queat. CHRYSOST. IN CAPUT GENESEOS SECUNDUM, HOMILIA 13. Nam sicut thymiamata, quanto magis digitis

ordo consistit. Idem super Psalmum 118. Sed ad id etiam illud accedit, quia mandata sua veritas est. Nihil illic anceps, nihil dubium, totum veritatis absolutione perfectum est: quae hoc maiore periculo negliguntur, quo magis veritatis praecepta sunt constituta. Idem lib. 2. de Trinitat. Extiterunt enim plures, qui caelestium verborum simplicitatem pro voluntatis suae sensu, non pro veritatis ipsius absolutione susciperent, aliter interpretantes, quam dictorum virtus postularet. De intelligentia enim haeresis, non de scriptura est: et sensus, non sermo sit crimen.

meo. Sextam regulam ponit de recapitulatione, secundum quam est reditus ad ea quae fuerant in superioribus praetermissa. Hic vigilare debet mens studiosi lectoris, ne quis posterius in Scripturis recitata intelligat tanquam sequantur in ordine temporis, et sint posterius facta. quemadmodum Genes. 2. quae dicuntur de paradiso, non intelliguntur secundum tempus facta, post illa quae scribuntur Genes. 1. Septimam regulam ponit de diabolo et eius corpore: ubi, quemadmodum in prima Regula vigilandum est, ut dum Scriptura loquitur de diabolo et ecclesia eius, tanquam de una persona,

maiores tuos, et dicent tibi: non enim omnium est scientia. Hauriamus ex huius horti fonte perennia et punissima fluenta, salientia in vitam aeternam: deliciemur insatiabiliter, et delectemur. nam gratiam immarcescibilem possidet. EX D. GREGORII PAPAE LIB. 2. IN IOB. CAP. 1. Scriptura sacra mentis oculis quasi quoddam speculum opponitur, ut interna nostra facies in ipsa videatur. Ibi etenim foeda, ibi pulchra nostra cognoscimus: ibi sentimus, quantum proficimus: ibi a profectu quam longe distamus. Narrat autem gesta sanctorum,

omnipotens Deus humanae mutabilitati magna dispensatone consuluit. nam ut vilescere nota non possit, sic mire disposita est, ut cognita nesciatur: et eo legatur gratus, quo quotidie discitur: ac dum semper recentia intimat, suavius oblectet. Idem super 1. Regum. cap. 2. lib. 2. Nolite gloriantes loqui: quia sacra eloquia altius exquirenda sunt: sed quo altius exquitens proficit, semetipsum cohibere a vanae gloriae fastu debet, per custodiam humilitatis. Dicitur etiam ociose loquentibus: Recedant vetera de ore vestro. Vetera quippe sunt verba seculi: quia dum in

Deus humanae mutabilitati magna dispensatone consuluit. nam ut vilescere nota non possit, sic mire disposita est, ut cognita nesciatur: et eo legatur gratus, quo quotidie discitur: ac dum semper recentia intimat, suavius oblectet. Idem super 1. Regum. cap. 2. lib. 2. Nolite gloriantes loqui: quia sacra eloquia altius exquirenda sunt: sed quo altius exquitens proficit, semetipsum cohibere a vanae gloriae fastu debet, per custodiam humilitatis. Dicitur etiam ociose loquentibus: Recedant vetera de ore vestro. Vetera quippe sunt verba seculi: quia dum in eis

aptatis. nobis enim non sibi loquitur: atque ideo nostris utitur in loquendo. Locutiones quaedam in sacris Literis inusitatae nobis, magis videntur proprietatem lingua, unde translatae sunt, repraesentare, quam altiorem sensum continere. Augustinus de doctrina Christiana libro 2. cap. 13.

EXPLICATIO. Quamvis iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, non tamen eruenda sunt undecunque mysteria, cum praesertim suas unaquaeque lingua proprietates habeat, quibus nulla subsunt mysteria. In quam rem nonnihil offendunt

sententiam confirmat August. ep. 112. ad Paulinam. Distinctio ambiguorum, quae in pronunciando aut in pungendo sit, necessaria est sacrae Scripturae intelligentiae. Id autem sit ex locis planis et fidei regula, Ecclesiaeque autoritate. August. De doctrina lib. 3. cap. 2. et 3.

EXPLICATIO. Cum verba propria faciunt ambiguam Scripturam, primo providendum est, ne male distinxerimus, aut pronunciaverimus. Illa haeretica distinctio est, In principio erat verbum, et verbum erat apud Deum, et Deus erat verbum, hoc erat in principio

in illo Psalmi, Et scitote quoniam mirificavit: dici posset, quod superior sententia, ut Quid diligitis vanitatem, ita posita est, ac si diceretur: Nolite diligere vanitatem, et quaerere mendacium. quo ita posito, rectissima locutione sequitur. Et scitote, etc. Gregorius Homil. 2, super Ezechielem. In mente prophetarum ita coniuncta sunt exterioribus interiora, quatenus simulutraque videant, simulque in eis fiat et intus verbum quod audiunt, et foras quod dicunt. Et ideo cum nil praecessit, incipiunt, Et factum est: quia verbum quod foris protulit, illi verbo quod intus

plaustri foenum se portare testatur. Cui sub foeni onere stridere, est pondera et iniquitates peccantium cum querela portare. Hactenus ille. Verum de Antropopathia alibi disserui. Sacra scriptura mutis rebus loquentium personam imponit. Gregor. Nazian. 4. Theologiae lib. et Damascenus 2. Orth. fidei lib. cap. 6.

EXPLICATIO. Id frequenter in sacris Literis legitur. Quale est illud Isaiae, Erubesce Sidon, ait mare. Et illud: Abyssus dicit, non est in me. Et illud: Caeli enarrant gloriam Dei. Item illud, quod frameae quiddam

gloriam Dei. Item illud, quod frameae quiddam edicitur, quod denique a montibus collibusque quare exultarint quaeritur. Novit namque Scriptura prosopopoeiam facere. De qua re in Tropis dixi. Divina scriptura verarum rerum omnia aliquando tribuit rerum similitudinibus. August. lib. 2. de Mirabilibus sacrae Scripturae, cap. 9.

EXPLICATIO. Saul rex ad Pythonissam perrexit, ut ex mortuis aliquem sibi per suae artis incantationes suscitaret. quae cum quaereret ex eo, quem mortuum de somno cuperet resolvi? ille, etiam Samuelem

felicitatis post mortem diceret. De hoc tropo alibi disserui. sic Virgilius in quit, Mirantur Iulum: intelligens cupidinem, speciem Iuli praese ferentem. Figuratae locutiones sacrae Scripturae suavius et iucundius nos afficiunt, quam si eadem sententa planis verbis diceretur. August. 2. de Doctrina Christiana, cap. 6. Ostendit huius rei causam Aristoteles in Rhetoricis: quia videlicet usitata fastidium, novitas autem voluptatem afferat. Nil fere de obscuritatibus sacrae Scripturae eruitur, quod non plantssime dictum alibi reperiatur. August. 2 de

August. 2. de Doctrina Christiana, cap. 6. Ostendit huius rei causam Aristoteles in Rhetoricis: quia videlicet usitata fastidium, novitas autem voluptatem afferat. Nil fere de obscuritatibus sacrae Scripturae eruitur, quod non plantssime dictum alibi reperiatur. August. 2 de Doctrina Christiana, cap. 6.

EXPLICATIO. Has duas regulas superiores Augustinus declarat unico Testamenti veteris loco, ex libro Canticorum: Dentes tui sicut grex tonsarum ascendens de lavacro, quae omnes geminos creant, et non est sterilis in

agnoscunt literis sanctis, eorumque scientia ad eas intelligendas aliquantum adiuvantur. Admoneo ergo, ut a Grammaticis discantur. Verum nos de hac re satis in hoc toto Opere disseruimus. Hyperbole in sacris Literis quandoque invenitur. August. 16. De civitate Dei, cap. 2. et in ult. cap. Evangelii Iohannis. Invenitur et antiphrasis. August. contra mendacium ad Crescentum cap. 10. Unde tropi mendacia non sunt.

EXPLICATIO. Hyperbolica locutio tropica est, et non propria: quo tamen modo, ut caeteris

de unoquoque dicitur, reprehendat. Cum plures numeri ponuntur, consuevit sacra Scriptura, maxime vetus Testamentum, minorem proponere, et sic ad maiorem gradatim conscendit, Hieronymus contra Iovin. lib. 2.

EXPLICATIO. Verbi gratia, ut si dicat aliquem fuisse annorum quinque et septuaginta et centum: nec tamen quinque de septuaginta plura possunt esse quam centum. Et in Evang. Marci legimus: Dabat fructum, unum trigesimum, et unum sexagesimum, et unum

scripta esse, quae dicit: quanto magis nos minimi observare debemus, ut non nostras, cum docemus, sed sancti Spiritus sententias proferamus? Non quid omnipotentia Dei facere possit, cui cuncta possibilia sunt: sed quid in naturae ordine ab eo institutum sit, videndum est. Augustinus 2 de Genes. ad literam, capite primo. Scripturae sacrae obscuritas cum diversas pariat sententias, utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.

EXPLICATIO. Multi hoc dictum Augustini celebrant, sed immerito, meo quidem iudicio. Nihil enim magis

est, quam ubique habere certum ac perspicuum Scripturae sensum: quae satis sententiarum habet in omnem usum, ut non sit necesse ex ambiguitate plures venari. Ambigua in Sacris literis si explicari non possunt, in utramque partem intelligi possunt, si fidei regula non obstet. August. 2 de Trinit. cap. 1. et de doctrina Christiana, cap. 2.

EXPLICATIO. Sunt quaedam in Sanctis libris ita posita, ut ambiguum sit quonam referenda sint. Ut quod Christus ait: Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me. Nam et ex forma

sententiarum habet in omnem usum, ut non sit necesse ex ambiguitate plures venari. Ambigua in Sacris literis si explicari non possunt, in utramque partem intelligi possunt, si fidei regula non obstet. August. 2 de Trinit. cap. 1. et de doctrina Christiana, cap. 2.

EXPLICATIO. Sunt quaedam in Sanctis libris ita posita, ut ambiguum sit quonam referenda sint. Ut quod Christus ait: Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me. Nam et ex forma servi potest accipi, et ex forma Dei, in qua sic aequalis est patri, ut tamen

imposturae diaboli ac seductorum periculum, semper pluris faciendae sunt sententiae, dogmata, ac praecepta promissionesve, quae expressis affirmativis aut negativis ab ipsomet veraci Deo pronunciantur. Quae pertinent ad fidem et bonos mores, aperte traduntur in sacra scriptura. August. 2. de doctrina Christiana, cap. nono.

EXPLICATIO. Cum in Scripturis voluntas Dei quaeratur, et haec sit (ut Apostolus ait) sanctificatio nostra: nimirum aperta esse illa debent, quae communia sunt omnibus: ut cognoscantur, ut inde sancti fiant,

EXPLICATIO. De caeremoniis et typis regula haec ferri potest. Eorum quae de Deo in sacris literis traduntur, quaedam sunt effabilia, quaedam ineffabilia. Et rursus, alia cognoscibilia, alia in cognoscibilia. Damascenus de Orthod. fide lib. 1, cap. 2.

EXPLICATIO. Effabilia sunt, quae verbis utcunque explicari possunt: ut, Deum esse unum, et creatorem mundi. Ineffabilia sunt, quae nullis verbis satis explicari possunt: ut, Unitas essentiae cum trinitate personarum: Filii generatio aeterna, de qua Esaias

Ambiguitas et repugnantia, quae videtur in sacris Literis, ex ipsius textus consequentibus et adiunctis tollenda est. Si autem Scripturae repugnantia pertractari ac discuti non potest, saltem id intelligatur quod fides sana praescribit. August. 3. de doctrina Christiana, cap. 2. et de Genes. ad literam lib. 1. cap. ult. et contra Faustum Manichaeum lib 9. cap. 6. et 7.

EXPLICATIO. Aliud est, quod potissimum scriptor senserit, non dignoscere, aliud autem a regula pietatis errare. Si utrunque vitetur, perfecte

nihil ab aliquo Evangelista esse conscriptum. quantum ad hos attinet, quos in autoritatem Canonicam recipit Ecclesia, quod vel ipsius vel alterius non minus veraci rationi possit esse contrarium. Sacra eloquia in exordiis narrationum qualitates exprimunt, terminosque causarum. Gregorius 2. Moral. cap. 2.

EXPLICATIO. Aliquando id ostendit sacra Scriptura a positione loci, sicut de Israel dicitur, quia verba Dei audire non potuit in monte, sed praecepta in campestribus accepit, subsequentem infirmitatem populi indicans, qui ascendere

esse conscriptum. quantum ad hos attinet, quos in autoritatem Canonicam recipit Ecclesia, quod vel ipsius vel alterius non minus veraci rationi possit esse contrarium. Sacra eloquia in exordiis narrationum qualitates exprimunt, terminosque causarum. Gregorius 2. Moral. cap. 2.

EXPLICATIO. Aliquando id ostendit sacra Scriptura a positione loci, sicut de Israel dicitur, quia verba Dei audire non potuit in monte, sed praecepta in campestribus accepit, subsequentem infirmitatem populi indicans, qui ascendere ad summa non valuit, sed

immobilis est, necesse est, ut quae e diverso sunt, et falsa intelligantur, et stulta. Decentissimum est mysticis Scripturarum eloquiis sacram et abstrusam caelestium spirituum veritatem arcanis velamentis et sacratissimis signis occultare. Dionys. Caelestis Hierarch. cap. 2.

EXPLICATIO. Non enim omnes sacri sunt, neque iuxta Scripturae sententiam omnium scientia est. Nempe enimque informibus figuraque carentibus, figurae admoveantur dispensatione salutari, causa est infirmitatis nostrae ratio, quae conscendere ad celsiora, ac

auxiliis, quibus ad superiora nitatur, et indignis sancta claudantur. Duplex significandi modus traditur in sacris Literis per similitudines: alter per similes imagines, alter per dissimiles formas, ut diversa prorsus, et alia quam videantur, insinuet. Dionysius cap. 2. Caelestis Hierarchiae.

EXPLICATIO. Reverendam illam supersubstantialis Deitatis, ineffabilemque beatitudinem divinorum eloquiorum mysticae traditiones dum exprimere cupiunt, aliquando ut verbum et intellectum et essentiam laudant,

et psalmis de me. Omnia scripta ad Christum tandem tendunt, quia Lex est paedagogus ad eum: ceremoniae eum obumbrant: Lex iudicialis et politiam veluti cunas struxit. Scriptura sacra aliquid dicit in quibusdam locis, quod in illa regesta quam videtur commemorare, non invenitur. 2. August. in Psal. 77.

EXPLICATIO. Multa in Psalmo septuagesim oseptimo de plagis illatis Aegyptiis, quae omnino accidisse Aegyptiis non legimus, cum omnes eorum plagae in Exodo diligentissime ex ordine conterantur. Facit hoc Scriptura in multis

Explanatione haec regula non indiget, quia longissima esset, idque passim occurrit legentibus. Nicolaus praeterea Hanapus, Hierosolymitanus patriarcha, plurima ad hanc rem pertinentia collegit ex sacris Literis. Historia plurimum iuvat ad sacrarum Literarum intelligentiam. August. 2 de doctrina Christiana, capitulo vigesimooctavo. EXPLANATIO. Quicquid de ordine temporum transactorum indicat ea quae appellatur historia, plurimum nos adiuvat ad sanctos libros intelligendos, etiamsi praeter Ecclesiam puerili eruditione discantur. Nam et per Olympiadas et

tamen, ne abunde caligo dubitationis oriatur, de historia gentium collata cum Evangelio, lucidius certiusque colligitur. Disputationis disciplina ad omnia genera quaestionum, quae in Literis sanctis sunt penetranda et dissolvenda, plurimum valet. Sophistica tamen cavenda est. Aug. 2. de doctrina Christiana, cap. 31.

EXPLICATIO. Sunt enim multae, quae appellantur sophismata, falsae conclusiones rationum, et plerunque ita veras imitantes, ut non solum tardos, sed ingeniosos etiam minus diligenter attentos, decipiant. Proposuit

ratione labefactetur? Quod si quorundam philosophorum doctrina divinis Literis contradicat, ut quod Aristoteles mundum non incoepisse dixit quis non videat, quam frivolis argumentis id agat? Divinarum scriptur arum auctoritas maior est, quam omnis humani ingenii capacitas. Augustinus 2. de Genes. ad literam, cap. 5.

EXPLICATIO. Multis rationibus disputatum est, idque ab eruditis viris, qua ratione fieri possit, ut aquae, quarum natura gravior est omnibus elementis, praeter terram, super caelos collocari potuerint, in utramque

haec secutura monstraret, His posuit: sed Illis, inquit, diebus, in quibus certe ista contingerent. Vide regulam de vocibus metas significantibus. Significatio Scripturae sacrae, quae non videntur necessaria, indaganda est solertilectori. Augustinus contra Faustum, lib. 2.

EXPLICATIO. Si quis nostrum, qui Hebraeas literas ignoramus, id est, ipsos vocum characteres, videret eas in pariete conscriptas honorato aliquo loco: quis esset tam excors, ut eo modo pictum parietem putaret, ac non potius intelligeret scriptum: ut si legere

pater, et caetera his similia. Mos est Scripturarum, semper adversis laeta subiungere: et postquam tristia comminatus fuerit, ad poenitentiam eos quos terruit, provocat. Rursus negligentes et volentes agere poenitentiam, comminatione deterret, ne bonitas Dei induret cor nostrum. Hieron. 2. Comment. in Oseae cap. 5. et 6. Comment. Esatae cap. 16.

EXPLICATIO. In Esaia legimus: Vae gens peccatrix, populus plenus delictis, semen pessimum, filii iniqui:

EXPLICATIO. Sic. n. propheta ait: A mandatis tuis intellexi. Videlicet, post opera coepit habere scientiam secretorum. Mos est sacri eloquii, ut ipsi qui scribunt, sic de se in illo quasi de aliis loquantur. Gregor an Praefatione in Iob, cap. 2.

EXPLICATIO. Moyses enim de se ait: Erat Moyses mitissimus super omnes homines, qui morabantur in terra. Hinc Iohannes dicit: Hic est discipulus ille, quem diligebat Iesus. Hinc Lucas ait: Quod cum ambularent duo ex discipulis in via, Cleophas, et alius. Quem

vocantis atque impetrantis exprimeret, addidit, Tibi dico. Non sane omnia quae gesta narrantur in Sanctis literis, aliquid etiam significare putanda sunt: sed propter illa quae aliquid significant, etiam ea quae nihil significant, attexerunt. August. 16. de civit. Dei, cap. 2.

EXPLICATIO. Solo vomere terra proscinditur. Sed ut hoc fieri possit, caetera arari membra sunt necessaria. Et soll nerui in citharis atque huiusmodi vasis Musicis aptantur ad cantum. Sed ut aptari possint, insunt et caete ra in compaginibus organorum, quae

Idioma est sacrae Scripturae, ut omnem terram illius significet provinciae, de qua sermo est. Quod quidam non intelligentes, ad totum terrarum orbem trahunt. Auditus, et auribus percipere, in scripturis sanctis non est iste qui ad aures sonat, sed qui corde percipitur. Hieron. in 2. cap. Ioel prophetae.

EXPLICATIO. Dominus loquitur in Evangelio: Qui habet aures audiendi, audiat. Quod autem dicitur Hebraice Haazenu, Graece ἐνωτίσασθε, et Latine sonat, auribus percipite: proprie

accipiendi sunt. Hieron. 1. Commentar. in Amos, cap. 1. Spiritus tam in Novo, quam in veteri Testamento, ubicunque sine additamento ponitur, in bonam partem intelligitur: e contrario malus spiritus semper cum additamento legitur. Hieronymus in primo Commentar. Michaeae 2. EXPLICATIO. Fructus autem spiritus, charitas, gaudium, pax. Et illud: Si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus. Et alibi: Si autem spiritu opera carnis mortificaveritis, vivetis Et in

ad Torrentem traditur Cedron: et Helias persecutionis tempore ad Torrentem Charith latitat, qui et ipse siccatur, et non impletur. Ubicunque in Scripturis sanctis femina legitur, et sexus fragilior, ad materiae intelligentiam transferamus. Hieron. in Ecclesiasten, cap. 2.

EXPLICATIO. Pharao non vult masculos vivificari, sed tantum feminas, quae materiae sunt vicinae. Et e contrario, nullus sanctorum, nisi perraro, feminas genuisse narratur: solusque Salphath, qui in peccatis mortuus est, omnes filias genuit. Iacob inter

contrario, nullus sanctorum, nisi perraro, feminas genuisse narratur: solusque Salphath, qui in peccatis mortuus est, omnes filias genuit. Iacob inter duodecim patriarchas unius filiae pater est, et ob ipsam periclitatur. Loqui ad cor, idioma Scripturarum est, pro consolari. Hieron. in 2 Comment. cap. 40.

EXPLICATIO. Qui enim moerenti loquitur, et blandus consolator est, ad cor loqui dicitur. Doceat nos Sichem filius Emor, qui corrupta Dina, locutus est ad cor eius, et consolatus est eam: et ubicunque simile quid inveneris, hunc

libamen: quomodo non audit homo? Facit quoque illud tragicum pathos ad movenda lapidea hominum corda. Scriptura sacra cum dubitative loquitur, non secundum visionem Prophetae, cui certum est loquitur: sed secundum eos ipsos, qui monentur. August. in Psal. 2. et Gregorius super Ezech. Hom. 9.

EXPLICATIO. In Ezechiele, inquit Gregorius, ubi supra scriptum est, haec dicit Dominus Deus: Si forte vel ipsi audiant. et, Si forte quiescant. Dum constat, quod omnipotens Deus omnia sciat, mirandum valde est, cur dicitur,

Per hoc ergo quod dicitur, Si fieri potest, hoc exprimitur, quod electi in corde tentabuntur. Nutant quidem, sed non cadunt. Revelatio pluris est quam visio. Visio vero et divinatio differunt, quod visio in bonam partem accipitur, divinatio tamen nunquam. Theophylactus in epistolam 2 ad Corinth. et Rupertus Abbas in Michaeae capite 3.

EXPLICATIO. Visio, ait Theophilactus, spectandam rem praebet: revelatio vero profundiora denudat, quam res ipsa sit visa. Non erit, ait Dominus, augurium in Iacob, neque divinatio in Israel. Visionis vero

nos non potuimus, aut nondum possumus, et tamen in eis inveniri potest. Solertissimus indagator Canonicarum scripturarum auctoritatem sequatur Catholicarum ecclesiarum quam plurium: inter quas sane illae sunt, quae Apostolicas sedes habere, et epistolas accipere meruerunt. August. 2 de doctrina Christiana, cap. 8.

EXPLICATIO. Tenebit igitur hunc modum in scripturis Canonicis, ut ea quae ab omnibus accipiuntur Ecclesiis, praeponat eis quas quaedam non accipiunt: in eis vero quae non accipiuntur ab omnibus, praeponat eas quas

si debeant sacrae Scripturae codices, vel emendandi sunt ex ea lingua, unde translate sunt: vel ex codicibus earum regionum, unde ipsa doctrina commeavit: vel si ibi quoque codices variarent, plures paucioribus, vetustiores recentioribus praeferentur. Augustin. 11 contra Faustum, cap. 2.

EXPLICATIO. Codicibus emendandis prius debet invigilare solertia eorum, qui Scripturas divinas nosse desiderant, ut emendatis non emendati cedant, ex uno duntaxat interpretationis genere venientes. Hactenus recitavi plurimas Patrum sententias,

cum hae quatuor a Deo ad homines tendant: sed hanc Iunilius sub aliis includens, separatim non nominavit. Historia est praeteritarum praesentiumve rerum narratio aut descriptio. Continetur autem sacra historia libris 23. Mosis 5. Iesu Nave 1. Iudicum 1. Ruth 1. Samuel. 2. Reg. 2. Par. 2. [?: ] 2. Iob 1. Ester 1. Evangeliorum quatuor, Actorum Apost. 1. Praeterea Hagiographa. In hisce tamen historicis libris etiam aliae tres tractationes reperiuntur, sed non principaliter: quia [?:-- ] ut Iunilius inquit, personae, a

quatuor a Deo ad homines tendant: sed hanc Iunilius sub aliis includens, separatim non nominavit. Historia est praeteritarum praesentiumve rerum narratio aut descriptio. Continetur autem sacra historia libris 23. Mosis 5. Iesu Nave 1. Iudicum 1. Ruth 1. Samuel. 2. Reg. 2. Par. 2. [?: ] 2. Iob 1. Ester 1. Evangeliorum quatuor, Actorum Apost. 1. Praeterea Hagiographa. In hisce tamen historicis libris etiam aliae tres tractationes reperiuntur, sed non principaliter: quia [?:-- ] ut Iunilius inquit, personae, a quibus dictae

a Deo ad homines tendant: sed hanc Iunilius sub aliis includens, separatim non nominavit. Historia est praeteritarum praesentiumve rerum narratio aut descriptio. Continetur autem sacra historia libris 23. Mosis 5. Iesu Nave 1. Iudicum 1. Ruth 1. Samuel. 2. Reg. 2. Par. 2. [?: ] 2. Iob 1. Ester 1. Evangeliorum quatuor, Actorum Apost. 1. Praeterea Hagiographa. In hisce tamen historicis libris etiam aliae tres tractationes reperiuntur, sed non principaliter: quia [?:-- ] ut Iunilius inquit, personae, a quibus dictae sunt,

sed hanc Iunilius sub aliis includens, separatim non nominavit. Historia est praeteritarum praesentiumve rerum narratio aut descriptio. Continetur autem sacra historia libris 23. Mosis 5. Iesu Nave 1. Iudicum 1. Ruth 1. Samuel. 2. Reg. 2. Par. 2. [?: ] 2. Iob 1. Ester 1. Evangeliorum quatuor, Actorum Apost. 1. Praeterea Hagiographa. In hisce tamen historicis libris etiam aliae tres tractationes reperiuntur, sed non principaliter: quia [?:-- ] ut Iunilius inquit, personae, a quibus dictae sunt, primum, secundum illas

IUNILII LIBER SECUNDUS DE MATERIA SACRARUM LITERARUM.
INDEX CAPITUM. Quot rationibus Scriptura de Deo loquatur. Cap. 1. De significationibus divinae essentiae. Cap. 2. De significationibus Trinitatis. Cap. 3. Quot modis pater significetur. Cap. 4. Quot modis filius significetur. Cap. 5. Quot modis significetur persona Spiritus sancti. Cap.

primi libri, vel prolixitatis secundi, totam hanc partem operis uno libro concludere: quando quidem res aut subiectum, de quo disseritur, idem est, et a praecedentibus plane diversum. Sunt ergo tria quaedam in genere, quae sacrae Literae genus humanum docent. Nam 1 aut de Deo, 2 aut de praesenti seculo, 3 aut denique de futuro disserunt. Quot rationibus Scriptura de Deo loquatur. Cap. 1. Quatuor significationibus Scriptura de Deo loquitur. 1 Aut enim essentiam eius significat, quam Latine et Substantiam nuncupamus,

3 aut denique de futuro disserunt. Quot rationibus Scriptura de Deo loquatur. Cap. 1. Quatuor significationibus Scriptura de Deo loquitur. 1 Aut enim essentiam eius significat, quam Latine et Substantiam nuncupamus, ut est: Ego sum qui sum. 2 Aut personas, vel secundum Graecos substentias, ut est: Ite docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris, et filii, et Spiritus sancti. 3 Aut operationem, ut scriptum est: Secundum operationem potentiae virtutis eius, quam operatus est in Christo, suscitans eum a mortuis, et sedere

Cap. X. Quoniam satis dictum est, quot modis de Deo Scriptura loquatur, nunc exponam, quae de praesenti seculo loquens Scriptura significet. Quinque autem, de praesenti seculo loquens Scriptura, significat: 1 aut generationem eius, id est creationem: 2 aut gubernationem: 3 aut accidentia naturis: 4 aut evenientia voluntatibus: 5 aut subsequentia voluntatis, eventus. Quot modos et differentias in operatione creaturarum Scriptura posuerit. Cap. XI. Tribus modis generationem Scriptura

Quot modos et differentias in operatione creaturarum Scriptura posuerit. Cap. XI. Tribus modis generationem Scriptura significavit. 1 Aut enim sola Dei voluntate factum aliquid scribitur, ut est: In principio fecit Deus caelum et terram. 2 Aut voluntate simul et voce sive praeceptiva, ut est: Fiat lux, et, Fiat firmamentum: sive deliberativa, ut est: Faciamus hominem adimaginem et similitudinem nostram. 3 Aut voluntate, voce ac definitione, ut est: Crescite, et multiplicamini, et replete terram. Et iterum: Germinet terra herbam

praeparat, adiuvat, corroborat, coronat. De consequentibus eventum voluntatis. Cap. XXII. Consequentia voluntatis eventus, quatuor sunt. Quaedam enim in hac vita, 1 aut bona bonis, aut mala malis eveniunt: ut Abrahae prosperitas, Cain poena. 2 Aut contra, bona malis, et mala bonis: ut dives, qui in Evangelio usque ad mortem felix describitur: econtra Lazarus ulceribus atque egestate torquetur. 3 Aut certe neque his neque illis utralibet retributio: ut pro Ioseph vendito, nulla ultio fratribus irrogatur. Nec socer Moysi pro regendo

tractatus est. De his quae ad futurum seculum pertinent. Cap. XXIII. Quoniam omnes regularum partes de praesenti seculo complevimus, quatuor quaedam porro ad futurum pertinere arbitramur. 1 Aut enim acceptatio est sive vocatio, 2 aut figura, 3 aut praedictio, 4 aut effectus vel exitus praedictorum. De acceptationibus. Cap. XXIIII. Acceptationem sive vocationem eam vocamus, qua Deus quosdam, vel populos specialis gratiae beneficio sibi conciliare dignatur: plusque circa

dicit Apostolus: Omnia enim in figura contingebant illis. et iterum: Adam qui est forma futuri. Nec enim ab re est, unum aliquid multis significari vocabulis Est ergo typus sive figura praesentium: 2 Aut praeteritarum: 3 Aut futurarum rerum ignotarum, per opera, secundum id quod opera sunt, manifestatio. 1 Praeteritorum typi: ut est Catechumenorum humilitas. Typum enim gerunt Adae paradiso exclusi, et ex conscientia delictorum, divinum metuentis aspectum: propter quod et per

ignotarum, per opera, secundum id quod opera sunt, manifestatio. 1 Praeteritorum typi: ut est Catechumenorum humilitas. Typum enim gerunt Adae paradiso exclusi, et ex conscientia delictorum, divinum metuentis aspectum: propter quod et per publicum capitibus tectis incedunt. 2 In praesentibus typi exemplum: ut Aharon vestis, qua duodecim tribuum nomina lapidibus insita gesta bat, ostendens se quod ammodo pro omni populo supplicare. 3 Futurorum nulla est difficultas; tamen ex superfluo: ut in duobus filiis Isaac, duo Testamenta monstrata sunt.

est typus in verbis, secundum id quod verba sunt: et contra, typus prophetia est in rebus, in quantum res esse noscuntur. De differentiis typorum. Caput XXVI. Typorum vel figurarum modi principaliter sunt quatuor. 1 Aut enim grata gratis significantur: 2 Aut moesta moestis. 3 Aut grata moestis: 4 Aut gratis moesta. Exempla per singulos modos. 1 Grata quidem gratis significantur: ut Domini nostri secundum carnem resurrectio, et in caelis habitatio, formae nostrae resurrectionis, et futurae iustis in caelo habitationis indicium. sicut

singulos modos. 1 Grata quidem gratis significantur: ut Domini nostri secundum carnem resurrectio, et in caelis habitatio, formae nostrae resurrectionis, et futurae iustis in caelo habitationis indicium. sicut dicit Apostolus: Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. 2 Moesta vero moestis praefigurantur: ut diaboli angelorumque eius deiectio, et futurae poenae repromissio, figura est eorum, qui pro similitudine operum poenis similibus detrudentur. sicut et beatus Petrus eadem forma ad deterrendos utitur peccatores, dicens de Deo: Quia et angelis peccantibus non

aut morte moestius, ad quam ipse quoque, qui eam fuerat sponte sumpturus, tamen moestus accessit. Typis praeterea accidunt Temporum differentiae. 1 Nam quaedam ante legem sunt: ut Abel a fratreoccisus, Christi passionem praefigurabat: et Nohe arca, Ecclesiam: et caetera similia. 2 Quaedam vero sub lege: ut ipsius Moysi mors, et Iesu gloria. 3 Quaedam sub gratia: ut baptizatorum indumenta, et sacerdotum vestes, et Dominici corporis participatio, et singula alia. Quae omnia typis monstrare, non ad regularum doctrinam, sed ad expositionem pertinet. Earatione

seculi spem ex ipsa intentione currunt. De praedictionibus. Caput XXVII. Praedictio est futurarum incertarum rerum, verbis, in quantum verba sunt, manifestatio. Accidunt praedictionibus principaliter tria: quod 1 Quaedam ante legem fuerunt: 2 Quaedam sub lege: 3 Quaedam sub gratia. De praedictionibus ante legem, quot modis factae sint. Caput XXVIII. Quinque modis factae sunt praedictiones ante legem: 3 Aut de generalitate communiter: ut est, Propterea relin quet homo patrem et matrem, et

modis factae sunt praedictiones ante legem: 3 Aut de generalitate communiter: ut est, Propterea relin quet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. et rursus: Maledicta terra in operibus tuis. Hoc enim per unum omni humano generi praedictum esse cognoscitur. 2 Aut ex parte vel medio: ut est, Multiplicabo dolores tuos. et: In dolore paries filios. et: Conversio tua ad virum tuum, et ipse tibi dominabitur. Hoc enim non omni humano generi, sed omnibus tantum feminis dictum est. 3 Aut singulariter: ut est, Et vocavit Adam nomen uxoris suae Eva: quia ipsa

Christi, plus potuit ad Dominum clamare pro nobis, quam Abel sanguis clamaverat contra fratrem. Quot modis sub lege praedictiones factae sint. Caput XXIX. Sub lege praedictiones duobus modis factae sunt: 1 Aut pro his rebus, quae sub lege factae sunt: 2 Aut pro his, quae sub gratia. Pro rebus sub lege factis, quot sint praedictiones. Caput XXX. Pro his quae sub lege factae sunt, fere viginti duas praedictionum species invenimus. 1 Aut enim

Caput XXX. Pro his quae sub lege factae sunt, fere viginti duas praedictionum species invenimus. 1 Aut enim augmentum populi praedicitur: ut est ad Abraham, Et eris in gentem grandem et multam. 2 Aut haereditatis promissio: ut est, Semini tuo dabo terram hanc. 3 Aut segregatio indignorum: ut est, Eiice ancillam hanc, et filium eius. non enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae. 4 Aut vindicta in adversarios populi, et merces in amicos: ut est, Benedicam benedicentes te, et

provenerunt. De praedictionibus sub lege in Christo. Caput XXXI. Modi praedictionum in Christo sunt fere viginti sex. 1 Aut de mirabilibus eius, conceptu et nomine: ut est, Ecce virgo in utero concipiet, et pariet filium, et vocabunt nomen eius Emanuel. 2 Aut de loco nativitatis: ut est, Et tu Bethlehem, civitas Iuda, nullo modo minores in civitatibus Iudae: ex te enim prodibit dux, qui reget populum meum Israel. 3 Aut pro his quaein rudimentis gessit: ut est, Priusquam sciat puer cognoscere malum, et eligere bonum. 4 Aut de iustitia eius atque

solemus accipere. 1 Quaedam enim ita in ipsius personam praedicta sunt, ut aliis convenire non possint: sicut legitur, Non deficiet princeps ex Iuds, neque dux ex foemore eius, donec veniat cui reposita sunt. 2 Quaedam vero sub alterius personae occasione dicuntur ad Christum, tamen intellectum respiciunt: ut, In te et semine tuo benedicentur omnes gentes. De praedictionibus ad vocationem gentium pertinentibus sub lege. Caput XXXII. Quoniam praedictiones de

probavimus, nunc de iis, quae de gentium vocatione sunt posita, dicemus. De vocatione gentium, praedictiones fere decem et septem modis positas accipimus. 1 Aliquando enim acceptionem earum significant, cum dicitur: Ego aemulabor eos in non gentem, in gentem insipientem irritabo eos. 2 Aliquando infirmitates, peccatorum expulsionem, meliorumque doctrinam, cum dicitur: Pronunciare pauperibus misit me, praedicare captivis remissionem, et caecis visum. 3 Aliquando gratiam quam acceperunt, sive adoptionis, sive miraculorum, cum dicitur: Filiae regum in honore tuo: astitit regina a

diximus: nunc de iis, quae in gratia leguntur emissae. Praedictionum quae in gratia factae sunt, species triginta duae inveniuntur. 1 Aut enim generatio, ut vita Iohannis Baptistae, praedicitur, ad patrem eius Zachariam. Omnis locutio illa per Angelum, et prophetiam ipsius Zachariae. 2 Aut Salvatoris conceptus, nativitasque mirabilis: ut est praedictio, quam ad sanctam Mariam Angelus dixit, et Magorum revelatio. 3 Aut Iudaeorum incredulitas atque conversio: sicut dicitur, Ecce iste positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israel, et signum contradictionis. 4 Aut

regni caelestis habuerunt. Ita colligitur, praedictionum omnis intentio ad futuri seculi bona respicere. De effectibus praedictionum. Caput XXXIIII. Tres iam partes ostendimus eorum, quae ad futurum seculum diximus pertinere: hoc est. 1 Acceptationes, et 2 Figuras, et 3 Praedictiones: nunc 4 quarta pars restat, ut de Effectionibus disseramus. Sunt igitur effectus earum rerum, quas acceptationum prospiciebat intentio, aut typorum similitudo figurabat, aut praedictionum scientia praeloquebatur. Effectuum tempora sunt tria. 1

ut de Effectionibus disseramus. Sunt igitur effectus earum rerum, quas acceptationum prospiciebat intentio, aut typorum similitudo figurabat, aut praedictionum scientia praeloquebatur. Effectuum tempora sunt tria. 1 Aut enim legis tempore effecta sunt, quae praedicebantur: 2 aut nunc sub gratia fiunt: 3 aut seculorum tempore complenda sunt. Quae causa fuerit praesentis seculi faciendi. Caput XXXV. Quia decuit, ut rationales creaturae prius discerent, ut exercitarentur in dubiis, ac tunc aeternis postea fruerentur, et merito

Et ideo dicendum est, quod nemo iustificatur in lege, id est per legem. Nam per eam cognitio quidem peccati habebatur, ut dicitur Rom. 5. sed non habebatur per eam iustificatio. Rom. 3. Ex operibus legis nullus iustificabitur. Sed contra Iacob. 2. dicitur: Nonne Abraham ex operibus iustificatus est? Respondeo: Dicendum est, quod Iustificare potest accipi dupliciter: vel quantum ad exequutionem iustitiae, et manifestationem. et hoc modo iustificatur homo, id est iustus ostenditur ex operibus operatis: vel quantum ad habitum iustitiae

apud Deum, non sit acquisitus, sed per gratiam fidei infusus. Et ideo signanter Apostolus dicit, Apud Deum, quia iustitia quae est apud Deum, in interiori corde est: iustitia aut quae est ex operibus, id est quae manifestat iustum, est apud homines. et hoc modo Apostolus accipit, Apud Deum. Rom. 2, Non enim auditores, sed factores, etc. Rom. 4, Si ex operibus Abraham iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum, etc. Sic ergo patet conclusio rationis, scilicet quod Lex iustificare non potest. Deinde super Iac. 2. ita scribit idem: Sed

accipit, Apud Deum. Rom. 2, Non enim auditores, sed factores, etc. Rom. 4, Si ex operibus Abraham iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum, etc. Sic ergo patet conclusio rationis, scilicet quod Lex iustificare non potest. Deinde super Iac. 2. ita scribit idem: Sed videtur falsum quod dicit, Nonne ex operibus iustificatus est: quia Rom. 4. probat Apostolus, quod Abraham ex fide iustificatus est, non ex operibus, et ibidem dicitur: Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Ibi glossa Augustin. Non ex operibus

infusio, sed secundum quod dicitur iustitiae exercitatio, vel ostensio, vel consummatio. Res enim dicitur fieri, quando perficitur vel innotescit. Vide ibi plura, et abunde poteris Papistarum cavillationibus, eam Epistolam contra nos urgentibus, respondere. Postremo super illud dictum 2. Pet. 1: Satagite, ut per bona opera certam faciatis vocationem et electionem vestram, ita loquitur: Ut per bona opera, scilicet exteriora, faciatis, id est ostendatis, vestram vocationem ad fidem ex tempore. Et electionem, per praedestinationem ab aeterno: ut scilicet certi sitis nos esse

ex ore sacerdotis quaeritur Lex et scientia Dei. A futuro eventu: ut Saul, Noah, Abraam, Sara, Ioannes, gratiae Dei praedicator. Salomon a futuro pacifico regno. Sic in Tragoedia Euripidis est Pentheum, a futuro luctu esse dictum. Item Iacobus ob supplantationem, teste ipsomet Esau. 2 Solent et plura nomina propria uni imponere: ut, idem sunt Simom, Petrus, Cephas, Bar-Iona: Ozias et Azarias: Helen, Heldai et Hem apud Zachariam: Iacobus et Israel: Salomon et Iedidias: quod ad conciliationem Scripturae, praesertim in genealogia Christi, scitu pernecessarium est. contra etiam

APPELLATIVO. 1 Accidentis valde proprii nomen prore ipsa saepe ponitur: arida pro terra: Levana unde luna, id est alba: Chama sol, ab aestu. Sic Esau pro pulmento rufum dicit, ne mala incisa pro formica, occulta pro peccatis. Psal. 19, Ab occultis meis munda me. Rom. 2, Iudicabit occulta hominum. Desiderabilia pro thesauris: siccitates aestivae, id est res arefactae. 2 Adiectivo posito saepe necessario subintelligendum est substantivum ei conveniens: quod quale esse debeat, non difficulter ex contextu intelligi potest. Psal, 27. Unum

luna, id est alba: Chama sol, ab aestu. Sic Esau pro pulmento rufum dicit, ne mala incisa pro formica, occulta pro peccatis. Psal. 19, Ab occultis meis munda me. Rom. 2, Iudicabit occulta hominum. Desiderabilia pro thesauris: siccitates aestivae, id est res arefactae. 2 Adiectivo posito saepe necessario subintelligendum est substantivum ei conveniens: quod quale esse debeat, non difficulter ex contextu intelligi potest. Psal, 27. Unum petii a Domino, scilicet petitionem. 2. Sam. 21, Ipse autem erat accinctus novo, scilicet ense. Ierem. 15,

pro thesauris: siccitates aestivae, id est res arefactae. 2 Adiectivo posito saepe necessario subintelligendum est substantivum ei conveniens: quod quale esse debeat, non difficulter ex contextu intelligi potest. Psal, 27. Unum petii a Domino, scilicet petitionem. 2. Sam. 21, Ipse autem erat accinctus novo, scilicet ense. Ierem. 15, Factus es mihi sicut mendax, scilicet fons. Nehem. 9, Dabo fidele, scilicet foedus. Apoc. 3, Incedunt mecum in candidis, scilicet vestibus, quia digni sunt. 3 Sic vicissim non raro posito substantivo

8, Principium quod et loquor vobis: id est, Quod inde a principio semper adfirmavi, de quo in adverbio. Hoc genus Enallages aut loquutionis valde est Graecis usitatum. 9 Contra etiam crebro adverbium vim nominis obtinet. Num. 28, Holocaustum hathamid semper, id est iuge. Esa. 2, Plus quam ante mikedem, id est, plus quam Orientales. Psal. 18, A splendore negedo eoram eius, id est praesentiae eius. Sic Olam, seculum, alias nominis, alias adverbii vim obtinet. 10 Nomen substantivum saepe pro adiectivo ponitur: ut, Iudex villicus, aut mammon

32 Circumloquuntur quoque multum nomina periphrasibus utendo: quod, teste Aristotele, orationem grandem, et simul sua veritate suavem, aliquando etiam plus aliquid continent. Periphrasis enim quam nudum nomen plerunque est efficacior. Sic pro olla, dicunt vas figuli: Psal. 2, Tanquam vas figuli confringes eos. Deut. 32, Sanguinem uvae biberunt, id est vinum. Luc. 23, Non bibam de germine vitis, id est de vino. Iohan. 8, Digito Dei daemonia eiicio, id est divina efficacia. Sic filius ovis aut bovis aut hominis, pro homine. Inter natos mulierum, id est inter

non dabo. et: Gloria in excelsis Deo: nempe qua ipse glorificatur. Alias active, qua alios glorificat, aut quam statuit esse veram gloriam. Ad Rom. cap. 3. Destituuntur omnes gloria Dei. Sic opus Dei, Iohan. cap. 6, id est ipsi probatum. Sic conscientia Dei: 1. Pet. 2 cap. Scientia Dei, Esaiae 53, qua scitur, agnoscitur, iustificat nos. 38 Distributivis carent Hebraei, eoque aliis geminatis utuntur: ut, Misit duo duo, pro binos, Mar. 6, Et mox ibidem: Iussit eos discumbere areolae areolae, id est areolatim aut mensatim. Qua de re

usurpatur. Hosce et vicinos Hebraismos posses hisce regulis comprehendere. 46 Nomen generale, vel speciale singularis numeri, cum, vel sine signo universali, crebro Hebraeis pro plurali ponitur: ut Psal. 39, Universa vanitas omnis homo: id est omnes homines. Gal. 2. Non iustificatur homo, id est homines. Psal. 124, Cum exurrexit contra nos homo. Sic in Exodo locusta, rana: Numer. 21, Musca, serpens: Psal. 9, Perdidisti impium, id est impios. Ibidem: Homo, pro hominibus. Psal. 12, Defecit pius. 47

per Synthesin, Gen. 33, Et morientur omnis ovis. Gen. 1, Faciemus hominem, et: Imperent in pisces, etc. Exod. 34, Et omnis sapiens corde inter vos venient, et facient omne quod praecepit Deus. Esa. 3, Impudenter agent, puer contra senem, ignobilis contra honoratum. Esa. 2, Homo fecerunt. 1. Tim. 2. Mulier servabitur per procreationem liberorum, si manserint in fide: scilicet mulieres, non liberi, de quibus Chrysostomus ignarus huius phraseos, locum exponit. Sic alibi praecipitur, In speciebus animalium: Singulare pro Plurali ponendo, verum hoc iam ad

Et morientur omnis ovis. Gen. 1, Faciemus hominem, et: Imperent in pisces, etc. Exod. 34, Et omnis sapiens corde inter vos venient, et facient omne quod praecepit Deus. Esa. 3, Impudenter agent, puer contra senem, ignobilis contra honoratum. Esa. 2, Homo fecerunt. 1. Tim. 2. Mulier servabitur per procreationem liberorum, si manserint in fide: scilicet mulieres, non liberi, de quibus Chrysostomus ignarus huius phraseos, locum exponit. Sic alibi praecipitur, In speciebus animalium: Singulare pro Plurali ponendo, verum hoc iam ad constructionem tendit. 48

Proverb. 14, Sapientiae mulierum aedificat domum. Ibidem: Stulti Ializ יליץ, id est, petulanter perpetrat peccatum. Ibidem: Et labia sapientum custodit eos. Sic saepe veritatis, iustitiae, misericordiae et similia. De hoc Hebraismo pronunciat Hier. li. 2 contra Iovin. Scriptura solet et unum pluraliter, et plura singulariter appellare. 49 Nec solum ponuntur pro singulari numero, sed etiam pro uno aliquo certo incerte indicato: ut Matth. 12, In illo tempore profectus est IESUS per segetes sabbatis, discipuli autem eius esurientes

1. Erit sicut arbor plantata ad rivos aquarum, id est iuxta aliquem rivum. Iud. 12, Sepultus est in urbibus Giled, id est in una quadam ex illis. Zachar. 9, Sedens super asinum et pullum filium asinarum, id est unius alicuius asinae. Gen. 37, Et iugulavit hoedum caprarum. Matth. 2, Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri, id est Herodes. 50 Quinetiam ponuntur et collectiva nomina et generalia in numero singulari, pro uno aliquo certo in dividuo: ut 2. Sam. 14, Quare cogitasti talia super populum Dei: id est, super Absalon. Et Gen. 20, Nunquid gentem

et pullum filium asinarum, id est unius alicuius asinae. Gen. 37, Et iugulavit hoedum caprarum. Matth. 2, Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri, id est Herodes. 50 Quinetiam ponuntur et collectiva nomina et generalia in numero singulari, pro uno aliquo certo in dividuo: ut 2. Sam. 14, Quare cogitasti talia super populum Dei: id est, super Absalon. Et Gen. 20, Nunquid gentem iustam interficies? id est me Abimelech. ipsi enim soli in praecedentibus erat minatus Deus. Sic saepe et filius hominis accipitur de Ezechiele, aut Christo. 51 De familia tota, re

de Ezechiele, aut Christo. 51 De familia tota, re familiari, ac etiam posteris sic Scriptura loquitur, tanquam de uno hero: quia illa omnia ad constituendum herum requiruntur, ut Aristot. 1. Politi eorum disserit: et quod autor gentis quasi superstes est in suis posteris, ut idem autor 2 de Anima 4 docet. Ios. 9, Dixerunt viri Israel, fortasse in medio mei tu habitas. Gen. 39 in quit Iacob: Ego sum pauci numero, et congregabuntur contra me, et interficient me. Exod. 10, Ut ponam signa in medio ipsius: intelligit Pharaonem, et per eum porro Aegyptum. Gen. 32, In baculo meo

posteri nomine suorum maiorum in sacris Literis notentur: ut Iacob, Israel, Iuda, et sic Latini: Hunc vobis exedendum propino. et: Ubi gustarit de sene, i. de eius reb. aut opulentia. 52 Nomina latiora pro angustioribus ponuntur, sive generalia pro specialibus. Ioel. 3. et Act. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem, id est super omnes gentes. Gen. 6. Omnis caro corruperat viam suam. Esa. 66, Veniet omnis caro, ut adoret coram me, dicit Dominus. Zach. 2, Sileat omnis caro a facie Domini. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens, Matth. 24. Marc. 13.

52 Nomina latiora pro angustioribus ponuntur, sive generalia pro specialibus. Ioel. 3. et Act. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem, id est super omnes gentes. Gen. 6. Omnis caro corruperat viam suam. Esa. 66, Veniet omnis caro, ut adoret coram me, dicit Dominus. Zach. 2, Sileat omnis caro a facie Domini. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens, Matth. 24. Marc. 13. Nisi fuissent abbreviati dies illi, non fieret salva omnis caro. Luc. 3, Et videbit omnis caro salutare Dei nostri. Mar. 16, Praedicate Evangelion omni creaturae. Rom. 13. 1. Pet. 2,

2, Sileat omnis caro a facie Domini. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens, Matth. 24. Marc. 13. Nisi fuissent abbreviati dies illi, non fieret salva omnis caro. Luc. 3, Et videbit omnis caro salutare Dei nostri. Mar. 16, Praedicate Evangelion omni creaturae. Rom. 13. 1. Pet. 2, Subiecti estote omni humanae creaturae propter Dominum. Omnis anima potestatibus superioribus subiecta sit: id est, omnis homo, non enim nunc de brutis aut plantis praecipitur. 53 In regiminis statu, aut cum duo nomina substantiva ita connectuntur, ut alterum in genitivo ponatur, ac

non raro significantior est propria locutione. 54 Contra multo crebrius nomen rectum, seu in genitivo positum, per adiectivum resolvitur: ut villicus, index, Mammon iniquitatis, id est iniquus aut iniustus. Agnus lactis, 1. Sam. 7, pro, Lactens. A viro iniuriarum liberabis me, 2. Sam. 22, pro, A viro iniurio aut iniusto. Montes praedae, Psal. 76, pro regnis praedatoriis, rapacibus aut tyrannis. Quis me liberabit de corpore huius mortis, Rom. 7. pro, A corpore hoc mortifero, aut istam tam tetram pestem originalis peccati circumferente. Eph. 4, Sanctius

exponere utroque modo: vel, Gehenna ignea, seu ardens: vel contra, Ignis gehennalis aut infernalis. 56 Nonnunquam etiam nihil refert utrum substantivum vertas in adiectivum. sic Moyses Exod. 19. dicit regnum sacerdotii seu sacerdotale, de piis: et contra Petrus 1. cap. 2. Sacerdotium regni aut regale. 2. Thess. 1. Ignis flammae: est idem quod flamma aut flammeus ignis. Sic et in proximis exemplis: Divitias gloriae, et Gehenna ignis, nihil refert utrum in adiectivum resolvas. 57 Aliquando duo nomina per regimen constructa necesse est in exponendo

ignea, seu ardens: vel contra, Ignis gehennalis aut infernalis. 56 Nonnunquam etiam nihil refert utrum substantivum vertas in adiectivum. sic Moyses Exod. 19. dicit regnum sacerdotii seu sacerdotale, de piis: et contra Petrus 1. cap. 2. Sacerdotium regni aut regale. 2. Thess. 1. Ignis flammae: est idem quod flamma aut flammeus ignis. Sic et in proximis exemplis: Divitias gloriae, et Gehenna ignis, nihil refert utrum in adiectivum resolvas. 57 Aliquando duo nomina per regimen constructa necesse est in exponendo simpliciter invertere: ut id regatur

Venit musca gravissima, id est muscae. Num. 21. Ora Dominum, ut auferat a nobis serpentem, id est serpentes. Sic Psal. 9, Perdidisti impium, et nomen eorum delevisti, id est impios. Sic homo, pro homines, Psal. 9. Mulier salvatur per filiorum procreationem, 1. Tim. 2. Salutate omnem sanctum, Philip. 4, pro, omnes sanctos. Convenit cum hac regula, quod Hieron. lib. 2 contra Iovi. inquit: Scriptura divina solet et unum pluraliter, et plura singulariter appellare. 60 Carent genere neutro Hebraei: quod et Priscianus testatur. Quare aliquando

Sic Psal. 9, Perdidisti impium, et nomen eorum delevisti, id est impios. Sic homo, pro homines, Psal. 9. Mulier salvatur per filiorum procreationem, 1. Tim. 2. Salutate omnem sanctum, Philip. 4, pro, omnes sanctos. Convenit cum hac regula, quod Hieron. lib. 2 contra Iovi. inquit: Scriptura divina solet et unum pluraliter, et plura singulariter appellare. 60 Carent genere neutro Hebraei: quod et Priscianus testatur. Quare aliquando utuntur feminino pro eo: ut Psal. 118. Matth. 21, A Domino facta est haec, et est mirabilis in

DE COMPARATIVIS ET SUPERLATIVIS. 1 Positivus ponitur pro comparativo: quia Hebraei carent eo. Bonum erat ei, si natus non fuisset, Mat thaei 26, pro, Satius. Bonum est tibi intrare claudum in vitam aeternam, Matth. 9, pro, Satius. sequentur mox plura exempla. 2 Ponitur positivus etiam superlative: Gen. 42. Parvus iam cum patre est, id est minimus. 3 Comparativus ponitur superlative: 1. Corinth. 13, Nunc manent fides, spes, charitas: maior horum est charitas: pro, Maxima. 1. Corinth. 15, Si hac tantum vita speramus in Domino, miseriores

intrare claudum, vel mutilum in regnum caelorum, quam duos pedes vel manus habentem, proiici in ignem aeternum. Descendit hic iustus in domum suam, quam ille, Matth. 18. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis, proderit ei, ut suspendatur, etc. id est, satius ei esset. Iud. 2, Et corruperunt prae patribus suis ad eundem post Deos alienos: id est, magis quam maiores sui. 7 Comparativus saepe sine omni vestigio ponitur, praesertim cum comparatio in duabus diversis sententiis aut colis, commatibusve sita est: ut Psal. 93, Flumina elevaverunt

Hebraismi veniunt. Sic tertia Hebraeorum coniugatio in verbis Heaemin et הכזיב hichzib exprimitur in novo Testamento, cum Paulus ac Iohannes dicunt, credentes et incredulos Deum facere mendacem aut veracem, seu illi tribuere laudem veritatis. 2 Quando quidem verbis neutris Hebraei in tertia coniugatione transitive utuntur, ideo fit interdum in novo quoque Testamento, ut ad eorum imitationem neutris pro transitivis scriptores abutantur. Matth. 5. Estote filii patris vestri caelestis, qui solem suum exoritur super bonos et malos, et

ut ad eorum imitationem neutris pro transitivis scriptores abutantur. Matth. 5. Estote filii patris vestri caelestis, qui solem suum exoritur super bonos et malos, et rigat super iustos et iniustos: id est, facit suum solem oriri, et facit suam pluviam rigare super iustos et iniustos. Sic et 2. Cor. 2, Deus semper triumphat nos in Christo: id est, facit nos triumphare, efficit nos victores. Utitur sic Paulus hoc verbo, ac si id in tertiam coniugationem seu Hiphil commutasset. Luc. 11, Coeperunt Pharisaei vehementer instare et

eorum imitationem neutris pro transitivis scriptores abutantur. Matth. 5. Estote filii patris vestri caelestis, qui solem suum exoritur super bonos et malos, et rigat super iustos et iniustos: id est, facit suum solem oriri, et facit suam pluviam rigare super iustos et iniustos. Sic et 2. Cor. 2, Deus semper triumphat nos in Christo: id est, facit nos triumphare, efficit nos victores. Utitur sic Paulus hoc verbo, ac si id in tertiam coniugationem seu Hiphil commutasset. Luc. 11, Coeperunt Pharisaei vehementer instare et ἀποστοματίζειν

forte arripere possint. Sic Paul. Col. 1, ἱκανόω verbum fecit veluti in Hiphil: ac si in prima coniugatione significasset, Idoneus fuit: in tertia vero, Idoneum fecit: Gratias agentes patri, qui nos idoneavit ad participandum sortem sanctorum in Iuce. 2. Cor. 3, Qui idoneavit nos ministros novi Testamenti, id est, idoneos fecit. Tale est etiam verbum χαριτέω apud eundem. Eph. 1, Gratiavit nos in dilecto, id est, gratis gratos aut acceptos fecit. Talia verba iuxta naturam Hiphil necesse est vertere

1. Cor. 10, Tentatio nos ἄληφε pro κατείληφε, comprehendit. כרא kara, vocavit, ponitur pro clamare, vocare, et invocare: licet maxime usitate significet vocare. Ioel. 2, Omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit: in Hebraeo est ad verbum, vocaverit. Hoc Hebraismo deceptus vetus interpres, vertit Gen. 48, Invocetur nomen meum super pueros istos: cum debuisset per simplex vocetur vertere. Adoptat enim eos Iosephi filos Iacob sibi, et vult eos de suo

et passiva pro esse: ut. Animalia quae dividunt ungulas, id est, habent ungulas fissas, Levit. 11. Sic Matth. 23, Dilatant phylacteria sua, et producunt fimbrias vestium suarum, id est, talibus utuntur, aut talia habent. Gen. 3, Multiplicabo aerumnas tuas, hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam animam cernendo et audiendo iniqua eorum facta excruciabat, id est, sentiebat aut habebat perpetuos cruciatus. Passivi porro verbi exempla sunt: Psal. 13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In

pro esse: ut. Animalia quae dividunt ungulas, id est, habent ungulas fissas, Levit. 11. Sic Matth. 23, Dilatant phylacteria sua, et producunt fimbrias vestium suarum, id est, talibus utuntur, aut talia habent. Gen. 3, Multiplicabo aerumnas tuas, hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam animam cernendo et audiendo iniqua eorum facta excruciabat, id est, sentiebat aut habebat perpetuos cruciatus. Passivi porro verbi exempla sunt: Psal. 13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis

verbi exempla sunt: Psal. 13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis cogitationibus stulti facti sunt, id est, tandem fuerunt. Dilectio perfecta est τετελείωται, id est, perfecta existit, 1. Iohan. 2. Sic in hoc positi sunt, 1. Pet. 2, id est, In quem pessimum conatum, finemque toti intenti sunt. Sic γίνεσθαι fieri, pro esse, saepe usurpatur in novo Testamento. 6 Sicut autem supra dixi de nominibus, quod saepe non tantum eam rem

13, Quam multiplicati sunt inimici mei, id est, multi sunt. Rom. 1, In suis cogitationibus stulti facti sunt, id est, tandem fuerunt. Dilectio perfecta est τετελείωται, id est, perfecta existit, 1. Iohan. 2. Sic in hoc positi sunt, 1. Pet. 2, id est, In quem pessimum conatum, finemque toti intenti sunt. Sic γίνεσθαι fieri, pro esse, saepe usurpatur in novo Testamento. 6 Sicut autem supra dixi de nominibus, quod saepe non tantum eam rem notent, cui proprie attributa sunt, sed

praesertim passivis, tametsi et aliis saepe casus agentis personae subintelligendus est: aliquando etiam non: ut Gen. 7. et 8. Rupti sunt fontes et apertae sunt cataractae. Et 8. conclusi sunt fontes, et cohibitae sunt pluviae. Contrarium exemplum et regula in Glossa Praeordinati, Act. 13, Cl. 2. 187. invenietur. 12 Verba ferme omnia, praesertim activa, circumscribuntur per nomen sui effectus, et verbum Sum, vel expressum vel tantum subintellectum. Christus erit mortis mors, et inferno pestis: id est, perdet ea. Christus est vita, via, veritas, lux, iustitia, sanctificatio,

Psal. 23, In pascuis germinantibus faciet me accubare: id est fecit et facit. Exod. 15, Abyssi operient eos: pro, operuerunt. Exod. 33, Et Moses accipiet tabernaculum: pro accepit. Iud. 2, Ascendere faciam vos de Aegypto: pro, feci. 2. Sam. 2, Non persequentur ultra: pro, persequuti sunt. 22 Pauca exempla sunt, ubi praeteritum videtur pro imperativo accipi. Psal. 22, Salva me ab ore leonis, et a cornibus unicornium exaudisti me: pro, exaudi me.

faciet me accubare: id est fecit et facit. Exod. 15, Abyssi operient eos: pro, operuerunt. Exod. 33, Et Moses accipiet tabernaculum: pro accepit. Iud. 2, Ascendere faciam vos de Aegypto: pro, feci. 2. Sam. 2, Non persequentur ultra: pro, persequuti sunt. 22 Pauca exempla sunt, ubi praeteritum videtur pro imperativo accipi. Psal. 22, Salva me ab ore leonis, et a cornibus unicornium exaudisti me: pro, exaudi me. Psal. 25, Propter nomen tuum propitius

me accubare: id est fecit et facit. Exod. 15, Abyssi operient eos: pro, operuerunt. Exod. 33, Et Moses accipiet tabernaculum: pro accepit. Iud. 2, Ascendere faciam vos de Aegypto: pro, feci. 2. Sam. 2, Non persequentur ultra: pro, persequuti sunt. 22 Pauca exempla sunt, ubi praeteritum videtur pro imperativo accipi. Psal. 22, Salva me ab ore leonis, et a cornibus unicornium exaudisti me: pro, exaudi me. Psal. 25, Propter nomen tuum propitius fuisti

sicut et aliquae aliae linguae. Quare plerunque prohibitiones per futurum indicativi efferunt: Non assumes nomen Dei invanum, Non occides, Non furaberis, Non moechaberis, etc. 24 Futuro utuntur pro praesenti. 1, Sam. 24, Ut quid audies verba, pro, audis? Gen. 2, Inde dividet se. pro, dividit. Gen. 32, Quo vades, pro, quo vadis? Psal. 30. et Matth. 27, In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum: pro, nunc commendo. Quod participio praesenti utantur pro indicativo praesenti, postea in participio dicetur. 25 Non raro

sed etiam pugnantes. Sed de hoc quoque Hebraismo postea agetur plenius in capite Unum, et plura, et contra. 26 Praeteritum pro infinitivo usurpant Hebraei. Gen. 37, Non potuerunt loquuti sunt: pro, loqui non potuerunt prae odio. 27 Sic infinitivum pro imperativo. Ier. 2, Eundo clamabis in auribus Ierusalem: id est, eas et clames. Exod. 13, Recordari huius diei, quo exivistis ex Aegypto: id est recordator. Pro puro infinitivo saepe infinitivum cum ל lamech ponunt: ut, Incoeperunt homines larob

David, qua si promitteret iustos tuto habitaturos in terra. Nam perinde est, ac si in rem praesentem adducens, eum veluti in possessione locaret. 36 Imperativo utuntur Prophetae aliquando indignitate rei, et zelo Dei commoti. Ingredere in petram, et absconde te in pulvere, Esa. 2, quasi dicat, Vos indigni estis nulla venia. 37 Futurum et praeteritum Hebraeum non tantum indicativi modi est, ut aliqui putant, sed etiam in omnibus aliis modis usurpatur. 38 Multum utuntur suo futuro pro optativo. Cant. 1, Osculabitur me osculo oris sui, id est,

non tantum indicativi modi est, ut aliqui putant, sed etiam in omnibus aliis modis usurpatur. 38 Multum utuntur suo futuro pro optativo. Cant. 1, Osculabitur me osculo oris sui, id est, utinam osculetur, vel utinam oscularetur me. Sic et pro modo obsecrandi: Ibo nunc in agrum, Ruth 2, pro, utinam eam, utinam permittas me ire. Ier. 40, Ibo nunc et percutiam, id est, utinam eam. utinam mihi liceat ire. Sic Num. 20 et 21, Transibo per terram tuam: id est, utinam mihi liceat transire, concede ut transeam. 39 Aliquando utuntur futuro pro infinitivo. Ecclesiast.

ignem, et mulieres subigere pastam. Sic Ier. 14. Quinetiam cerva genuit et deserere foetum, id est deseruit. 41 Tertia persona tam praeteriti quam futuri, saepe usurpatur impersonaliter. Levit. 13, Contaminatus vocabitur. Deut. 25, Quoniam vocabitur remissio ipsius Domini 2. Sam. 20, Stabitur in promontorio. Gen. 12, Dic quod sis mea soror, ut benefit, vel bene fiat mihi. Ibid. Abrahamo vero bene fuit propter ipsam. Ios. 21, Quae nominatim sic vocatur. Num. 13,

Eschol. Esa. 9, Et vocabitur nomen eius admirabilis. Quae omnia in tertia persona vocis activae videntur esse impersonalia passiva. Gen. 27, An non vere Kara nomen eius, id est, vocatum est. Gen. 35, Isti sunt filii Iacob, qui natum est ei. Gen. 38, Ipsi Thamar, id est, indicatum est Ios. 2, Iomar et significatum est regi Iericho. 2. Sam. 18. 42 Verborum geminatio emphasin indicat: ut, Hauriendo hausit nobis, Exod. 2. pro, magna diligentia, et multo sudore hausit. Aut vehementiam vel certitudinem, aut celeritatem, aut omnino aliquid futurum: ut, Videndo vidi. Exod. 3

Quae omnia in tertia persona vocis activae videntur esse impersonalia passiva. Gen. 27, An non vere Kara nomen eius, id est, vocatum est. Gen. 35, Isti sunt filii Iacob, qui natum est ei. Gen. 38, Ipsi Thamar, id est, indicatum est Ios. 2, Iomar et significatum est regi Iericho. 2. Sam. 18. 42 Verborum geminatio emphasin indicat: ut, Hauriendo hausit nobis, Exod. 2. pro, magna diligentia, et multo sudore hausit. Aut vehementiam vel certitudinem, aut celeritatem, aut omnino aliquid futurum: ut, Videndo vidi. Exod. 3 Quare scripsisti in eo, dicendo, veniendo

An non vere Kara nomen eius, id est, vocatum est. Gen. 35, Isti sunt filii Iacob, qui natum est ei. Gen. 38, Ipsi Thamar, id est, indicatum est Ios. 2, Iomar et significatum est regi Iericho. 2. Sam. 18. 42 Verborum geminatio emphasin indicat: ut, Hauriendo hausit nobis, Exod. 2. pro, magna diligentia, et multo sudore hausit. Aut vehementiam vel certitudinem, aut celeritatem, aut omnino aliquid futurum: ut, Videndo vidi. Exod. 3 Quare scripsisti in eo, dicendo, veniendo veni, et rex Babel, Ier. 36. Excidendo non excidam te, Ier. 46. id est, prorsus non excidam.

festinavit effundere. Et reversus est et fodit, Genes. 26. Utinam voluissemus et mansissemus trans Iordanem, Ios. 7. pro. Utinam voluissemus manere. Praecepit Iehosua, et deposuerunt, Ies. 8. Praecepit Mose et transire secerunt vocem, Exod. 36. pro, Praecepit proclamari. Velis et benedic, 2. Sam. 7. pro, Velis benedicere. Inumbra eius desideravi et sedi, Cant. 2. pro, desideravi sedere: aut subaudiendum verbum, Desideravi sedere, et sedi. Si volueritis et audieritis, Esa. 1. id est: Si volueritis audire. Vadens eundo, et flens, Ier. 41. pro, inter eundum flens. Et

et mansissemus trans Iordanem, Ios. 7. pro. Utinam voluissemus manere. Praecepit Iehosua, et deposuerunt, Ies. 8. Praecepit Mose et transire secerunt vocem, Exod. 36. pro, Praecepit proclamari. Velis et benedic, 2. Sam. 7. pro, Velis benedicere. Inumbra eius desideravi et sedi, Cant. 2. pro, desideravi sedere: aut subaudiendum verbum, Desideravi sedere, et sedi. Si volueritis et audieritis, Esa. 1. id est: Si volueritis audire. Vadens eundo, et flens, Ier. 41. pro, inter eundum flens. Et cap. 42, Cadat oratio nostra, et ora: pro, Precamur ut ores.

42, Cadat oratio nostra, et ora: pro, Precamur ut ores. 44 Aliquando coniuncta sine copula per infinitivum etiam vertuntur, aut cum Ut: vel per ablativum participii, Ne festines a conspectu eius abibis, Ecclesiast. 8. pro, abire. Revertar pascam, Gen. 30. Incipe posside, Deuter. 2. pro, Incipe possidere. Et erit, ego abibo a te, spiritus Iehovae asportabit te, 1. Reg. [18.] pro, Cum ego abiero a te, spiritus, etc. Audierunt malum meum, gavisi sunt, Thren. 1. pro, audito malo meo gavisi sunt. Voluit ambulavit post praeceptum, subintelligendum Ieroboam. Non

Psal. 51: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio fui semper, sum et ero peccator et maleficus. Psal. 112: Dispersit et dedit pauperibus: id est, Pius homo semper talis est, qui egentes semper omnibus modis iuvet et sustentet. Psal. 2: Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt et frement. Ezech. 13: Audientes mendacium. 47 Duo verba coniuncta per copulam: quorum prius Latinis convertitur per praesens participium vel praeteritum. Et vidit, et ecce populus egrediebatur, Iud. 9. pro, Et videns populum

subaudi, opus, in vinea. Rom. 9, Nondum enim natis, cum nihil adhuc fecissent, scilicet pueris. 1. Corinth. 7, Ut unicuique divisit Deus: subaudi donum. 56 Subitae mutationes fiunt personarum et numerorum passim in Scriptura, praesertim in Prophetis ac Psalmis. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, Disrumpamus, Dominus deridebit eos, unxi regem meum, Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, pete a me gentes, etc. Nunc erudimini reges, etc. Hic audis multiplicem mutationem personae tum Grammaticae, scilicet primae, secundae ac tertiae: tum

1: Quorum finis in exitium Deus venter, et gloria in ignominia eorum: scilicet est, ac peribit, aut vertetur. DE PARTICIPIIS. 1 Tantum duo participia habent Hebraei, nempe Praesens activae significationis, et Praeteritum passivae. 2 Praesenti participio utuntur pro praesenti indicativi. Isa. 1, Terram vestram comedentes peregrini: pro, comedunt aut absumunt eius fructus. Rom. 3, Iustificantur gratis δικαιούμενοι, iustificati. Rom. 5, Sed etiam gloriantes, pro, gloriamur.

Sciebant quod a facie Domini fugiens ipse, quia dixerat eis: id est, quod fugeret. Rom. 5, Neque id solum, verum etiam gloriantes in Deo per Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem altitudinem se elevantem contra cognitionem Christi: pro, Ratiocinationem evertimus, et omnem altitudinem quae se elevat. Iac. 5, Comdemnastis et interfecistis iustum, non resistit vobis, id est, qui non resistit vobis. 1. Pet. 4, Spiritus

pro, qui ex malo erat, etc. 3 Praesens participium aliquando pro futuro ponitur, Psal. 39, In vanum tumultuabuntur, coacervabitur, nescit quis auferens ea, pro, auferet. Ego non dans, Exod. 5, pro, non sum daturus. Vos transeuntes per terminum, Deut. 2. pro, transituri estis. Filius tuus egrediens de lumbis tuis, 1 Reg. 8. qui egredietur. Pro praeterito: Oculi vestri videntes quae fecit Dominus. Vos autem adhaerentes, Deut. 4. pro, Viderunt, et adhaesistis. Ego pluens, id est pluam, Gen. 7. 4 Participium passivum, id est pro

percussit eum. 5 Participia saepe ponuntur pro nominibus, sicut et apud Latinos. Mar. 7, Dixit Herodes, Iohannes baptizans surrexit, id est Baptista. Sic Mar. 4. et 1. Thess. 3, Satan vocatur πειράζων tentans, id est tentator. Et Gal. 2. de Petro dicitur, κατεγνωσμενος condemnatus, pro, condemnabilis erat. Sic Odyss. γ. τετελεσμενος perfectum, pro perficibile. Latini quoque eadem ratione dicunt, invictus pro invincibilis, laudatus

pervestigatus, pro, pervestigabilis, Esa. 55. 1. Sic conspicuus, Rom. 10. 20. ut cum dicunt נרצה nirza, Dilectus pro amabilis. Nechmad נחמד desideratus, pro desiderabilis. Gen. 2, Omnem arborem desideratam. Proverb. 21, Thesaurus desideratus. Sic Psal. 19, Iudicia Domini sunt desiderata supra aurum, pro, desiderabilia, aut expetenda. Psal. 39, Tabescere facis veluti tinea desideratum eius, pro desiderabilem aut expetibilem eius speciem aut

loquor vobis, τὴν ἀρχὴν ὅτι καὶ, ponitur nomen principium pro adverbio, et ὅτι suo more transponitur: sensus est, Id sum quod inde ab initio dixi vobis. 2 Adverbia temporis definiti saepe indefinite ponuntur. Sic Hodie pro toto praesenti tempore ponitur: Heri pro quovis praeterito, sicut et nudiustertius: Cras indefinite pro quovis futuro. Hodie aliqui exponunt in Psal. 2, Hodie genui te, de omni aeternitate. Castalio accipit pro

sensus est, Id sum quod inde ab initio dixi vobis. 2 Adverbia temporis definiti saepe indefinite ponuntur. Sic Hodie pro toto praesenti tempore ponitur: Heri pro quovis praeterito, sicut et nudiustertius: Cras indefinite pro quovis futuro. Hodie aliqui exponunt in Psal. 2, Hodie genui te, de omni aeternitate. Castalio accipit pro adverbio affirmativo: quia illa videntur esse certiora ac magis rata, quae hodierna die esse aut fieri affirmantur, ut sic Deus maiori quadam emphasi contra furentem adversus Christum mundum asserat illum omnino esse suum filium, seque

et sanationes perago hodie et cras, et tertia die consummabor. 3 Adverbia interrogativa, negativa, affirmativa, et similia, interdum semel posita, etiam in sequentes sententias suam vim efficaciamve extendunt, seu etiam in sequentibus membris repetenda sunt, ut Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Sic: Quare constiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum? Sic Psal. 4. Usquequo gloria mea in ignominiam? Usquequo amatis vanum, et quaeritis mendacium? Psal. 10, Quousque Domine stabis procul,

Sed in Hebraea lingua saepe admodum non suo loco posita reperiuntur: eoque non tantum non adserunt suum solitum commodum, sed etiam contrarium incommodum obscuritatis pariunt. Quod ut rectius devitari, et verus eorum usus ac sensus haberi queat, quibusdam exemplis illustrabo. 2 Praepositio aliquando contra suam naturam voci suae postponitur. Gen. 2, Formavit Deus hominem pulverem de terra, pro, de pulvere terrae: nisi quis velit pulverem per appositionem praecedentibus adnectere. Praepositio aliquando non suae debitae voci adiungitur. 3 Sicut, saepe non

eoque non tantum non adserunt suum solitum commodum, sed etiam contrarium incommodum obscuritatis pariunt. Quod ut rectius devitari, et verus eorum usus ac sensus haberi queat, quibusdam exemplis illustrabo. 2 Praepositio aliquando contra suam naturam voci suae postponitur. Gen. 2, Formavit Deus hominem pulverem de terra, pro, de pulvere terrae: nisi quis velit pulverem per appositionem praecedentibus adnectere. Praepositio aliquando non suae debitae voci adiungitur. 3 Sicut, saepe non suo loco positum reperitur. Proverb. 20, Fremitus sicut leonis, ira

9 Si, conditionalis coniunctio haud raro non suo loco reperitur. 1 Cor. 14, Sic et vos per linguam si non significantem sonum dederitis: pro, sic et vos frustra loquemini, si per linguam non significantem sonum dederitis. 10 De, praepositio non suo loco posita. Gen. 2, Formavit Deus hominem pulverem de terra: pro, de pulvere terrae. nisi quis dicat esse appositionem valde emphaticam, quod homo iam formatus adhuc vere tantum pulvis et cinis fuerit, ut Abrahamus de se dicit. 11 Tantum. Isa. 28, Erit tantum pavor intelligere auditum: pro, erit

homo iam formatus adhuc vere tantum pulvis et cinis fuerit, ut Abrahamus de se dicit. 11 Tantum. Isa. 28, Erit tantum pavor intelligere auditum: pro, erit pavor tantum intelligere auditum. 12 Εὡς Donec, non suo loco positum est. 2 Thes. 2, Mysterium enim iniquitatis iam agitur, tantum qui obstat nunc, donec de medio tollatur, et tunc patefiet iniquus ille. Debebat enim Donec praeponiante ὁ κατέχων, qui obstat. hoc modo: Mysterium iniquitatis iam agitur tantum: scilicet id in

iam formatus adhuc vere tantum pulvis et cinis fuerit, ut Abrahamus de se dicit. 11 Tantum. Isa. 28, Erit tantum pavor intelligere auditum: pro, erit pavor tantum intelligere auditum. 12 Εὡς Donec, non suo loco positum est. 2 Thes. 2, Mysterium enim iniquitatis iam agitur, tantum qui obstat nunc, donec de medio tollatur, et tunc patefiet iniquus ille. Debebat enim Donec praeponiante ὁ κατέχων, qui obstat. hoc modo: Mysterium iniquitatis iam agitur tantum: scilicet id in mora est,

1, Ut sciant, quod quemadmodum fui cum Mose, ero tecum: pro, Sic ero tecum. Alias utrunque adverbium deest. Perdix colligit quae non peperit, qui facit divitias sine iudicio. pro sicut perdix, etc. sic qui facit divitias sine iudicio. Ibidem: Solum gloriae altitudo. 1. Thessal. 2, Accepistis non sermonem hominum, sed ut vere est, sermonem Dei: pro, Accepistis non ut sermonem hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius. 20 Coniunctio Si, Cum, aut alia conditionalis saepe deest: videturque id simpliciter affirmari

vitari non potest, saltem cavete, ne ira vestra erumpat in aliquod foedum facinus, eaedem, aut alia. Quod facis, fac cito: pro, Si omnino vis facere, ac me prodere, et stat indurata sententia ac voluntas, frustra me tibi concionante, saltem matura, quando quidem hora mea venit. Psal. 2, Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem: pro, Si postulaveris. Ioan. 14, Creditis in Deum, et in me credite: pro, Si creditis aut vultis credere in verum Deum, certe sine mei agnitione nihil efficietis, quare a me incipite. Isa. 45, Rorate caeli desuper, et nubes pluant iustitiam,

mei et tribulatores, a testimoniis tuis non declinavi. 24 Disiunctive. Esa. 17. Duo tria grana in summitate rami, quatuor quinque in cacuminibus: pro, Duo aut tria, quatuor aut quinque grana reperiuntur in summis cacuminibus arboris. 25 Quod, non raro deest. Coloss. 2, Gaudens ac videns vestrum ordinem, et soliditatem vestrae in Christum fidei: pro Gaudens quod videam. 26 Finaliter, seu ad aliquem scopum directe, ubi particula Ut deest. Psal. 88, Aut mortui resurgent, celebrabunt te: id est, ut celebrent. Surges, misereberis: id

semel positae, vim suam in sequentia commata aut cola extendunt: ut Psal. 16, Caro mea requiescet in spe, quia non derelinques animam in inferno, non dabis sanctum tuum videre corruptionem: subintellige denuo, Quia non dabis aut permittes, etc. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania: Convenerunt reges terrae, etc. Illud Quare, etiam ad sequentia membra pertinet, memoriaque repetendum est. Sic Psal. 3, Domine, quam multiplicati sunt hostes mei, multi insurgunt, etc.

Omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Corint. 4. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et oeconomos. Luc. 22, Erat sudor ipsius tanquam guttae sanguinis: id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam καθὼς sicut, usurpatur. 2 Corinth. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent δι ὦν. sed multo magis is sensus est 1 Corinth. 1, Quemadmodum testimonium Christi confirmatum est in vobis. Iohann. 1, Sicut unigenitus a patre: id est, utpote vere unigenitus a patre. 2

2 Corinth. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent δι ὦν. sed multo magis is sensus est 1 Corinth. 1, Quemadmodum testimonium Christi confirmatum est in vobis. Iohann. 1, Sicut unigenitus a patre: id est, utpote vere unigenitus a patre. 2 Cor. 3, Transformamur in eandem imaginem, tanquam a spiritu Domini. 37 Saepe uno aut altero solum verbo alluditur ad similitudinem, ut sit medium quid inter Metaphoram et similitudinem. Alas aquilarum. 38 Et contra non raro ea, quae in speciem essentialiter dicta

quoquo modo accedens huic subiecto, quod nos Accidens appellabimus. Hebraei vocant Thoar, Formam: ut, Vir bonus et prudens, ensis Evandrius. Saulus Tharsensis est doctor Christianus. In his exemplis Vir et Saulus sunt nobis substantia: Bonus vero, Prudens, et Tharsensis sunt accidens. 2 Substantiam Latini et Graeci per nomen substantivum, cui etiam appellatio haec inde contigisse videtur, Accidens vero plerunque per adiectivum exprimunt: ut, Voluptas, blanda domina. Hoc Rabini vocant Formae, illud Rei nomen. 3 Aliquando etiam utrunque per substantivum denotant,

id est, promissum spiritum. Sic Rom. 5. Multo magis qui redundantiam gratiae, et donum iustitiae acceperunt: id est, donatam iustitiam, et redundantem gratiam. Luc. 21, Virtutes caelorum, pro, fortes et bene consolidati caeli, vel potius ipsi exercitus seu astra caeli concutientur. Ephes. 2, Interstitium maceriae, id est, interstantem maceriam. Rom. 9, Israel sectans legem iustitiae, ad legem iustitiae non pervenit, id est, iustitiam legis seu legalem. Deut. 12. Electio votorum, pro electis votis. Isaiae 3, Congregabuntur collectione captivi, id est, sicut captivi collecti.

imaginis hominis: Commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis hominis, id est, in imaginem similem homini. Rom. 1, Similitudo carnis peccati, Rom. 8, Misit filium suum in similitudine carnis peccati, id est, in carne simili peccatricis aliorum hominum carnis. 2 Cor. 4, Occulta turpitudinis, pro occultas turpitudines. Sic interdum etiam Latini loquuntur, ut in nomine ostendi, Regula 44. 9 Interdum igitur cum ita duo substantiva coniunguntur, ut alterum sit in genitivo possessoris, dubitare possis, utrum in adiectivum resolvas: ut Ephes. 3,

ac moeroris. Psal. 74, Ne tradas bestiae, scilicet agri: neque coetui, scilicet hostium. 12 Inversae locutiones, ita ut nomen rectum regatur, et regens in genitivo ponatur, aliquande idem valent: ut Moyses dicit, Regnum sacerdotale, Exod. 19. et contra Petrus primae 2, Regale sacerdotium, sanguis Testamenti, et Testamentum in sanguine. Hic est sanguis Testamenti, id est, sanguis sanciens et confirmans hoc Testamentum aut foedus. Porro, Hoc est Testamentum in sanguine, significat, Hoc est foedus aut Testamentum hoc praesenti vobisque distributo sanguine

13 Nec tantum in singulari genitivo ponunt nomen significans accidens, sed etiam in Plurali. Testis veritatum, Proverb. 14. Calix salutum, Psal. 116. pro, calix salutis vel salutaris. 1. Sam. 1, Si dederis mihi semen virorum, id est, semen virile seu filium. 2 Sam. 22. A viro iniuriarum liberabis me. Proverb. 5, Cerva amorum, et caprea gratiae uxor tua. i Psal. [126,] Panem dolorum, id est, panem dolorosum seu dolore et labore quaesitum. Item: Uxor et filius iuventutum vel senectutum: pro, qui in iuventute vel senectute contigerunt.

Sic Ioan. 5, Totus mundus in maligno positus est. Psal. 33. Quoniam rectum verbum eius, et omne opus eius in veritate vel fide, id est verum, fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est,

Ioan. 5, Totus mundus in maligno positus est. Psal. 33. Quoniam rectum verbum eius, et omne opus eius in veritate vel fide, id est verum, fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem.

fidele. 1 Pet. 3, Ubi spectarint conversationem vestram casti in timore: id est, vitam vestram castam, et timentem Deum ac virum et 2 Pet. 2, Sodomitarum conversatio in luxuria aut libidine, id est libidinosa. Matth. 22, Viam Dei in veritate doces: id est, veram viam Dei, vel vere. 1 Tim. 2, Mulier seducta fuit, vel facta est in transgressione, id est transgrestrix, peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per

peccatrix. Ibidem mulierem esse in silentio, id est, silentem. Esa. 21, Dabo opus eorum in veritate: id est, verum, firmum. Ephes. 6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam mysticam. In onere esse. 1 Thess. 2. pro onerosum. Habere liberos in obedientia, 1 Tim. 3. pro obedientes. Seminatur in corruptione et ignominia ac imbecillitate, surget autem in

6, Mandatum primum in promissione. Rom. 1, Definiti filii Dei in potentia per Spiritum sanctificationis: id est, filii Dei potentis. Priori Corinth. 2, Loquimur sapientiam inter perfectos, id est, perfectam. Ibidem: Sapientiam in mysterio, id est sapientiam mysticam. In onere esse. 1 Thess. 2. pro onerosum. Habere liberos in obedientia, 1 Tim. 3. pro obedientes. Seminatur in corruptione et ignominia ac imbecillitate, surget autem in incorruptibilitate, gloria et potentia, pro corruptibile, imbecillum, gloriosum ac potens, 1 Cor. 15. 15 Aliquando et alia nomina sic

et pro accidente simul, et pro eius subiecto: ut Praeputium, pro gente praeputiata: Circumcisio, pro gente circumcisa. Gen. 12, Eris benedictio, id est, homo benedictus. Sic Ios. 6. et saepe alias anathema ponitur, pro re anathemati addicta: Canicies, pro cano homine, Gen. 42. et 1 Regum 2. Si credideris, videbis gloriam Dei, Iohan. 11. id est, gloriosa facta aut opera Dei. Desertio rami, Esa. 17. pro desertis fructibus in extre, mitate ramorum. 1 Sam. 10, Et iverunt cum eo virtus, id est, viri virtute praestantes. Esa. 5, Gloriam eius pro Gloriosi, magnates eius. Ierem.

2. Si credideris, videbis gloriam Dei, Iohan. 11. id est, gloriosa facta aut opera Dei. Desertio rami, Esa. 17. pro desertis fructibus in extre, mitate ramorum. 1 Sam. 10, Et iverunt cum eo virtus, id est, viri virtute praestantes. Esa. 5, Gloriam eius pro Gloriosi, magnates eius. Ierem. 2, Populus meus commutavit gloriam suam, id est, gloriosum coltum suum. Gen. 31, Et ex bonis nostri patris fecit hanc totam gloriam, id est, has gloriosas opes, gloriosam potentiam. Psal. 17, Exaudi Domine iustitiam meam, id est iustam causam, querelam ac preces. Sic abominatio,

tum et pronomen subiunctum aut affixum iteratur: quorum utrunque Hebraeis usitatum est: ut, ex uteto, exaurora: id est, ex utero aurorae: repetitur praepositio, Ex. Tibi tibi peccavi: repetitur pronomen Tibi. Ioan 1, Ex Bethsaida, excivitate Andreae: pro, Ex Bethsaida civitate Andreae. Iohan. 2, Erat Ierosolymis in Paschate, in festo: pro, in festo Paschatis. 24 Tali Hendiade aliquando etiam Latini utuntur, praesertim poetae. Lucanus 6, Chalybem frenosque momordit, pro, frenos chalybeos. Georg. 2, Pateris libamus et auro, pro aureis pateris. Georg. 3, Nec mihi displiceat

Ex Bethsaida, excivitate Andreae: pro, Ex Bethsaida civitate Andreae. Iohan. 2, Erat Ierosolymis in Paschate, in festo: pro, in festo Paschatis. 24 Tali Hendiade aliquando etiam Latini utuntur, praesertim poetae. Lucanus 6, Chalybem frenosque momordit, pro, frenos chalybeos. Georg. 2, Pateris libamus et auro, pro aureis pateris. Georg. 3, Nec mihi displiceat maculis insignis, et albo. Aeneid. 1, Molem et montes insuper altos posuit: pro, molem altorum montium, vel molem montanam, aut molem montium instar. 25 Aliquando adiectivum exprimitur per verbum. Rom. 11,

et lubricitates, Psal. 35. Eduxit me e loco coeni, Psal. 40. pro coenoso. 34 Subauditum substantivum. Non audivit verba Iephthe, quae misit ad eum: subintellige per legatos, Iud. 11. Misit rex et congregavit, etc. subintellige nuncios, 2 Reg. 13. Sic etiam Adiectivum non semper suo substantivo tribuitur, ut Medium in penetralibus hostem, pro mediis in penetralibus. 35 Atque his modis Hebraei non tantum ea nomina construunt, quae quasi possessoris personam exprimunt, sicut Latini faciunt, qui in genitivo possessorem

Eodem capite: Invenit eum in terra deserti, id est, in terra deserta. Isa. 26, Terra rectitudinum: id est, terra recta. Psal. 119, Beati recti viae id est, per rectam viam ambulantes. Esa. 53. Disciplina pacis, id est dans, merens pacem, seu acquirens pacem. Ephes. 2, Princeps potestatis aeris spiritus, id est, Princeps (ut ita dicam) potestans seu compos regionis aereae. Ephes. 1, In laudem gloriae Dei, pro, gloriosi Dei. Ibidem. 4, Sanctitas veritatis, pro sanctitate vera. Ibidem: Vetus homo corrum pitur per cupiditates deceptionis, id est deceptrices.

largiatur ac imputet. Sicut et Augustinus testatur, iustitiam Dei vocari non eam, qua ipse iustus sit, sed qua nos iustificet. Dicitur igitur obedientia Christi nobis imputata Dei iustitia, ob quinque causas. 1 Quia sola coram Deo valet, ut Lutherus vertit, aut pro vera iustitia a Deo censetur. 2 Quia nobis a Deo per imputationem donatur. 3 Quis ipse filius qui eam praestitit, est verus Deus. 4 Quia eam Deus mirabili consilio ac mysterio excogitavit, et proposuit generi humano, ut omnes per eam, et per nullam aliam serventur: quia sicut Paulus huc respiciens inquit Rom. 10, Dum propriam

iustitiam Dei non operatur: id est, Irati non solent ea opera praestare, quae Deus pro iustis habeat, eique grata sint. Ioan. 6, Quid faciemus, ut operemur opus Dei? Hoc est opus Dei, ut credatis, etc. Opus Dei ibi significat opus a Deo mandatum, eique placens ac probatum. 1 Pet. 2, Hoc est gratia, si quis propter conscientiam Dei, sustinet molestias. Omnino crebro admodum obscurae sunt tales locutiones: ut Ezech. 20, Abiicite abominationes oculorum vestrorum. Hic imperitior putaret significari res quas illorum oculi abominabantur, cum illi eas in maximo precio

accidens pronomen quoque possessivum subiecto seu substantiae, quod Hebraei vocant affixum, addendum sit, affigunt illud plerunque nomini significanti accidens, cum proprie ad substantiam pertineat, ut Deut. primo, Vos estis accincti armis belli vestris, id est, armis vestris bellicis. Esai. 2, In illa die proiiciet homo idola argenti sui, et idola auri sui: id est, idola, sua argentea, et idola sua aurea. Iud. 8, Det mihi unusquisque vestrum inaurem praedae suae: pro, inaurem suam praedatam, seu praeda acquisitam. Psal. 41, et Ier. 20, Vir pacis meae, id est, vir

enim eum non tantum sore gloriosum, sed et aliis gloriam allaturum. Gen. 17, Eris in patrem gentium, id est pater gentium. Aliquando contra, adiectivum pro substantivo, seu concretum pro abstracto ponitur. 2, Pet. 2, Habentes oculos plenos adulterae, pro, adulterii, aut adulterandi studii, seu libidinis. Daniel. 9, Ad obsignandam visionem et prophetam, id est prophetiam. 44 Nominativus interdum usurpatur pro vocativo: de qua re vide in voce Abba, et Pater, in prima parte. Et Mar. 14.

non tantum sore gloriosum, sed et aliis gloriam allaturum. Gen. 17, Eris in patrem gentium, id est pater gentium. Aliquando contra, adiectivum pro substantivo, seu concretum pro abstracto ponitur. 2, Pet. 2, Habentes oculos plenos adulterae, pro, adulterii, aut adulterandi studii, seu libidinis. Daniel. 9, Ad obsignandam visionem et prophetam, id est prophetiam. 44 Nominativus interdum usurpatur pro vocativo: de qua re vide in voce Abba, et Pater, in prima parte. Et Mar. 14. Rom. 8.

reddet ei. Sic et 13, pro retributio manuum suarum red detur viro. Antecedens nonnunquam priore loco omissum, ponitur secundo loco relativum. Num. 9, In primo in decimoquarto mensis: pro, In primo mense in decimaquarta eius. Luc. 22, Qui non habet, vendat vestem, et emat gladium. 2 Saepe relativum per ecclipsin omnino deest: ut Deuteronom. trigesimosecundo, Petrae genuit te, oblitus es: pro, quae genuit te. Et Iesa. 26, Intrabit gens iusta servans fidem, cogitatio certa, quod servabis pacem: id est, quae est cogitatio firma, etc. Psalm. 9, Immersae sunt

se elevat. 3 Aliquando antecedens deficit. Rom. 6, Quem igitur fructum habuistis, de quibus nunc erubescitis? pro, de illis de quibus nunc erubescitis? Saepe talia antecedentia subintelligenda veniunt. 4 Saepe quoque antecedens repetitur, omisso penitus relativo: ut Rom. 2, Qui in lege peccaverunt, per legem condemnabuntur: pro, per eam condemnabuntur. 1 Ioan. 4, Ipsi de mundo sunt, ideo loquuntur de mundo, et mundus eos audit. Sic cap. 3. Iud. 3, Et venit vir eius, et dixit viro suo. 5 Aliquando repetunt antecedens, diversa voce

nomen ei, scilicet Gedeoni: quod antecedens longius abest ab hoc relativo Ei. Ephes. 3, Et participes promissionis eius in Christo. Eius refert Deum, quod nomen procul ab hoc relativo legitur. Marc. 6, [?: lanotuit ] enim nomen eius: procul inde abest nomen Christi, quod refertur. 2 Thess. 2, Cuius praesentia est secundum efficaciam sathanae: longius abest iniquus. Apoc. 20, Vidi thronos, et sederunt super eos, et datum est iudicium eis. Sequitur antecedens, Securi percussi propter Christum. Sic Mar. 2. 13. Ipsum refert, non paralyticum proxime antecedentem, sed Iesum

scilicet Gedeoni: quod antecedens longius abest ab hoc relativo Ei. Ephes. 3, Et participes promissionis eius in Christo. Eius refert Deum, quod nomen procul ab hoc relativo legitur. Marc. 6, [?: lanotuit ] enim nomen eius: procul inde abest nomen Christi, quod refertur. 2 Thess. 2, Cuius praesentia est secundum efficaciam sathanae: longius abest iniquus. Apoc. 20, Vidi thronos, et sederunt super eos, et datum est iudicium eis. Sequitur antecedens, Securi percussi propter Christum. Sic Mar. 2. 13. Ipsum refert, non paralyticum proxime antecedentem, sed Iesum ab 8.

] enim nomen eius: procul inde abest nomen Christi, quod refertur. 2 Thess. 2, Cuius praesentia est secundum efficaciam sathanae: longius abest iniquus. Apoc. 20, Vidi thronos, et sederunt super eos, et datum est iudicium eis. Sequitur antecedens, Securi percussi propter Christum. Sic Mar. 2. 13. Ipsum refert, non paralyticum proxime antecedentem, sed Iesum ab 8. versiculo. Ita etiam num. 25, Accipe principes populi, et suspende eos, scilicet non principes, sed copulatos Baali, quod longius distat inde. 9 Affixum pro separato. Exod. 27, Facies cornua eius, pro, illi.

sed Iesum ab 8. versiculo. Ita etiam num. 25, Accipe principes populi, et suspende eos, scilicet non principes, sed copulatos Baali, quod longius distat inde. 9 Affixum pro separato. Exod. 27, Facies cornua eius, pro, illi. Dabo gentes haereditatem tuam, Psal. 2. Posses dicere pronomina, quae vocant affixa, propterea quod paragogice vocibus Hebraicis adglutinantur, aliquando non simpliciter pertinere ad vocem cui adiuncta sunt, sed ad aliquam aliam ibi positam: sicut paulo ante in constructione Nominis monui. ut si affixum [?: ] Cha,

it pronomen, relativum refert: ut Psal. 87, Fundamenta eius in montibus sanctis, Dominus diligit portas Sion. 11 Saepein eodem colo, in quo est antecedens, ociose relativa adhibentur: idque vel praeposita: ut Ios. 1, Ad terram quam ego do eis filiis Israel. Et Exod. 2, Et vidit eum infantem. Item 1 Sam. 21, Et mutavit eum vultum suum. Vel postposita: ut Levit. 14, Avem vivam accipiet eam. 2 Sam. 6, Michol autem, filiae Saul, non fuit proles ei usque ad mortem eius. Gen. 3, De arbore quae est in medio horti, dixit Deus, ne comedatis de ea. Rom. in

11 Saepein eodem colo, in quo est antecedens, ociose relativa adhibentur: idque vel praeposita: ut Ios. 1, Ad terram quam ego do eis filiis Israel. Et Exod. 2, Et vidit eum infantem. Item 1 Sam. 21, Et mutavit eum vultum suum. Vel postposita: ut Levit. 14, Avem vivam accipiet eam. 2 Sam. 6, Michol autem, filiae Saul, non fuit proles ei usque ad mortem eius. Gen. 3, De arbore quae est in medio horti, dixit Deus, ne comedatis de ea. Rom. in fine: Potenti vos confirmare, soli sapienti Deo, per Christum Iesum, cui gloria in secula, Amen. Ubi Cui relativum abundat, sicut prius

41. 13 Saepe in eodem colo ponunt et provocabulum Qui, quae, quod, et aliquod aliud pronomen relativum: ut Ios. 1, Quam Dominus Deus vester dat vobis ad possidendum eam. Et Esa. 58, Cuius non deficient aquae eius cum quibus oblectata es super eos. Ezech. 16. 1. Pet. 2. Cuius vulnere eius sanati estis. 14 Pronomen demonstrativum aliquando longius abest a non mine aut re monstrata. Iud. 5, Ipsa habitabat sub palma Debora inter Ramam et Bethol, pro, ipsa Debora. 15 Pronomina et relativa et possessiva, praesertim cum sunt adfixa, in

Septuaginta reges pollices manuum eorum abscissi fuerunt colligentes sub mensa mea: id est. 70 reges quorum pollices manuum et pedum erant abscissi, colligebant sub mensa. Psal. 72, Liberabit pauperem vociferantem, et inopem, et non adiutor ei: id est, cui non estadiutor. Sic Luc. 2, Erat Anna prophetissa filia Phanuel, de tribu Aser, haec processerat in multam aetatem, pro, quae processerat. Sic Act. 10, Annuncians pacem per Iesum Christum, hic est omnium Dominus: pro, qui est omnium Dominus. 18 Pronomina aliquando non suo loco ponuntur. Idola argenti sui,

fabulae. Sermonem quem audistis non est meus: pro, Sermo quem audistis. tametsi hoc tantum vulgata versio habeat, Graeca veritas non item. 1 Cor. 10, Panem quem frangimus, an non communio corporis Christi est? pro, panis, quem Matth. 21, Lapidem quem reieceruntaedificantes, pro, lapis. Ioan. 2, Haec est promissio, quam ipse pollicitus est nobis, vitam aeternam: pro, vita aeterna. Mar. 6, Quem ego decollavi Ioannem, iste est: Iste est Ioannes, quem ego decollavi. 22 Aliquando contra, idque apud Graecos admodum crebro fit, ut relativum sequatur casum et constructionem

construitur, non vocis, sed sensus habita ratione. Rom. 9, Ut ostenderet divitias gloriae super vasa misericordiae, quos vocavit nos. ubi Quos, non proprie cum Metaphora vasa construitur, sed cum eo quod illa significant, cum hominibus electis, per vasa misericordiae significatis. Col. 2, Neque obtinens caput, ex quo totum corpus, etc. Caput in Graeco est feminini, Ex quo masculini: sed constructio respicit sensum, intelligens per caput ipsum Christum quem relativum refert. 24 Construitur aliquando relativum genere cum sequente, non cum antecedente voce.

26 Aliquando ponitur relativum ante antecedens. Psal. 87, Fundamenta eius in montibus sanctis, diligit Dominus portas Syon: Eius relativum, refert sequens Syon. Sic: Restitue in quem me accepisti locum. Tale est et illud Pauli: Qui consolatur humiles, consolatus est nos Deus, 2. Corinth 7. praecedit Qui, sequitur Deus. Matth. 17, Et obiurgavit illud Iesus, et exiit ab eo daemonium: relativum, Illud, praecedit. Et 26, Qui intingit mecum manum in patina, is me proditurus est: clarius fuisset, Ille me proditurus est, qui intingit mecum, etc. 27

est: clarius fuisset, Ille me proditurus est, qui intingit mecum, etc. 27 Multa brevissime dicunt: ut sit saepe necesse intelligere relativum una cum verbo substantivo. Rom. 8. Lex spiritus vitae in Christo Iesu: subintellige, Qui Spiritus est in Christo Iesu. Iacob. 2, Fides sine operibus mortua est: pro, quae fides est sine operibus. 28 Ponunt nonnun quam Et coniunctionem, pro relativo Qui, quae, quod. Psal. 118, Deus est Dominus, et illuxit nobis: id est, qui suo praesenti auxilio affulsit nobis. 1 Sam. 20, Non faciet pater meus

habere ut in aliis, cum nulla terminatione voces inter flectendum per casus varientur, sed tantum differat numeras singularis a duali et plurali. Praeterea licet habeat articulos, tamen illi non ita certo per casus distingui possunt: saepe unus articulus in pluribus casibus reperitur. 2 Multa possunt de constructione quoque, sicut et de reliquis Grammatices partibus, in hoc sermone ex Latina lingua iudicari. omnes enim linguae aliquousque conveniunt. Ea hic prolixius inculcare, superfluum esset. Monebo igitur tantum quaedam de figuratis locutionibus, idque minus notis Latinis

personae: sed contra mira est licentia subito mutandi numeros ac personas: ut eadem vel persona, vel eius motus aut actio, iam in prima, iam in secunda aut tertia persona, iam in singulari, iam in plurali proponantur. Genes. 1, Faciamus hominem. et: Dominentur piscibus maris. Psal. 2, Fremuerunt gentes, Disrumpamus vincula eorum, Rex meus es tu, Praedicabo te instituto. Ubi Gentes cum Disrumpamus, et Rex cum Praedicabo, coniungenda sunt: aut complenda concisa oratio: Fremuerunt gentes dicentes, Nos disrumpamus. et: Qui rex ego sum, et praedicabo. 4 Cum Hebraei

et modos. Levit. 25, Et cum vendideris venditionem proximo tuo, aut emeris a populari tuo. Gal. 4, Misit Deus spiritum filii sui in corda nostra clamantem. Abba pater. Quare non amplius es servus, sed filius. Gal. [4], Vos spirituales restituite talem, considerans, ne et tu tenteris. Isa. 2, Homo proiiciet idola, quae fecerunt sibi ad adorandum. Mich. 2, Ego adduco malum super generationem hanc, et non amovebitis inde cervices vestras. Matth. 1, Iesus servabit populum

non amplius es servus, sed filius. Gal. [4], Vos spirituales restituite talem, considerans, ne et tu tenteris. Isa. 2, Homo proiiciet idola, quae fecerunt sibi ad adorandum. Mich. 2, Ego adduco malum super generationem hanc, et non amovebitis inde cervices vestras. Matth. 1, Iesus servabit populum suum a peccatis eorum. Sic Elizabeth dicit Mariae: Beata quae credidit, quoniam erit perfectio eorum, quae dicta sunt ei a Domino, id est, perficietur. Antea in secunda persona

hanc, et non amovebitis inde cervices vestras. Matth. 1, Iesus servabit populum suum a peccatis eorum. Sic Elizabeth dicit Mariae: Beata quae credidit, quoniam erit perfectio eorum, quae dicta sunt ei a Domino, id est, perficietur. Antea in secunda persona cum ea erat locuta. 1 Timoth. 2, Mulier seducta est, servabitur autem, si permanserint in fide. Ubi Mulier cum Permanserint, in plurali construitur. Possis tamen hoc referre ad Synthesin, etiam aliis linguis usitatam, quando nomina specierum, aut collectiva singularis numeri cum plurali verbo construuntur. Crebrum enim est in

Crebrum enim est in hac lingua, ut nomina generum et collectiva construantur cum plurali verbo, adiectivis aut relativis. 6 Subitae mutationes temporum non tantum Hebraeis, sed et Graecis sunt usitatae: quod quidem imperitiori non parum obscurat sensum. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, et populi meditabuntur inania. Primum loquitur in praeterito, mox in futruo, et tamen utrumque complectitur perpetuitatem quandam praeteriti, praesentis et futuri. Amos 9, Concidit eos universos, ipsos in capite, et novissimum ipsorum occidam. Iob 35, Clamabunt,

1 Thess. 5, Arbitrari eos charos, pacem habete cum eis. Ubi statim mutat infinitivum in imperativum. Talia sunt multa exempla passim in sacris Literis. Aliquando etiam tota orationis forma subito mutatur, idque etiam ibi, ubi rerum et sensuum convenientia postulat similitudinem quandam: ut Rom. 2, Qui reddet unicuique secundum opera ipsius. Perseverantibus quidem in bono opere, gloriam et honorem et immortalitatem, quaerentibus vitam aeternam. Contentiosis vero et inobedientibus veritati, indignatio et ira, oppressio et angustia. Tribulatio et angustia super omnem animam operantem malum,

ea. Et perficiam ipsi Iehovae desiderium eorum, Mich. 4, pro, mihi Deus loquitur. Et roborabo eos in Iehova, et in nomine eius ambulabunt, dicit Iehova. Zach. 10, pro, Et roborabo eos in me. 16 Persona tertia pro secunda: Afferesque mirrham, et offeret illam sacerdoti, Levit. 2, pro, offeres. Certe expelletur Cain, usquequo Assur captivum ducatte, Num. 24, pro, expelleris. Paululum visitavit te ira evis, neque novit multum admodum, Iob 35, pro, nosti. Dentes impiorum

illum ultra in servitutem alieni, Ierem. 30, pro te. Quis Deus similis tui, et non retinet in aeternum iram suam, Mich. 7, pro, non retines. Lapis quem dedi coram Iehova, Zach. 3, pro, coram te: id est, cuius adventum revelavi tibi. Et in uxorem adolescentiae tuae non praevaricetur, Malach. 2, pro praevariceris. 17 Omnibus linguis, non tantum Hebraeae usitatum est, ut verba dativos praeter suos consuetos casus admittant, quibus significetur, aliquid in alicuius commodum, gratiam aut damnum, vel odium fieri: ut illud proverbiale: Non omnibus dormio. Gen. 12, Abi tibi de

praeter suos consuetos casus admittant, quibus significetur, aliquid in alicuius commodum, gratiam aut damnum, vel odium fieri: ut illud proverbiale: Non omnibus dormio. Gen. 12, Abi tibi de terra tua: et 23, Intercedite mihi apud Ephron filium Zohar. Exod. 18, Et abiit sibi ad terram suam. 2. Sam. 20, Ne forte inveniat sibi civitates munitas. 2 Par. 28, Si quaesieris eum, invenietur tibi. Ier. 29, Et inveniar vobis. Zach. 9, Rex tuus veniet tibi iustus. Matt. 23, Testamini vobis, quod sitis filii propheticidarum, id est, contra vos, in vestrum exitium. 18 Non

aliquid in alicuius commodum, gratiam aut damnum, vel odium fieri: ut illud proverbiale: Non omnibus dormio. Gen. 12, Abi tibi de terra tua: et 23, Intercedite mihi apud Ephron filium Zohar. Exod. 18, Et abiit sibi ad terram suam. 2. Sam. 20, Ne forte inveniat sibi civitates munitas. 2 Par. 28, Si quaesieris eum, invenietur tibi. Ier. 29, Et inveniar vobis. Zach. 9, Rex tuus veniet tibi iustus. Matt. 23, Testamini vobis, quod sitis filii propheticidarum, id est, contra vos, in vestrum exitium. 18 Non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium

scientiam, pro, secundum perceptam scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 1 Thess 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1 et 2 et Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis comedunt: pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3, In sudore vultus tui comedes. Sic dicitur: Oculi omnium in te sperant. Auribus percipe lachrymas meas, Videre lachrymas. Timidas recondere plantas, Metamorph. in Arachne. 19

inter Deum ac homines. Nam idem valet illud In, quod Per, seu causam efficientem, aut instrumentalem. Verum de hoc genere Hebraismi plenius dicetur infra, sub titulo, Quod interdum tractentur duo ut unum, et contra. 20 Duo aut plura diversae constructionis verba coniungere solet. 2 Ioan. Qui transgreditur nec manet in doctrina Christi. Prius requireret post se accusativum, posterius non item. 21 Verbum activum non raro sine sequenti casu ponitur. Matth. 2, Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros: omittitur casus indicans missos: quos tamen facile est

duo ut unum, et contra. 20 Duo aut plura diversae constructionis verba coniungere solet. 2 Ioan. Qui transgreditur nec manet in doctrina Christi. Prius requireret post se accusativum, posterius non item. 21 Verbum activum non raro sine sequenti casu ponitur. Matth. 2, Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros: omittitur casus indicans missos: quos tamen facile est intelligere fuisse satellites aut carnifices. Sic Psal. 57, Mittet e caelo, et liberabit me, scilicet angelos, aut auxilium mittet. 22 Variae in omnibus linguis

etc. Sequuntur novem descriptiones servitutis huius, singulis quasi vocibus, et non perfecta aut propria oratione appensae. 30 Reduplicant voces in eodem membro. Rom. 5, Adhuc existentibus nobis infirmis pro impiis est mortuus: ubi Infirmis et Impiis, eidem ei est. 2. Sam. 1, Mirabilis fuisti, amor tuus supra amorem mulierum. Hanc reduplicationem non cernentes Rabini, dicunt ibi esse duplicem notam femininam, cum sit paragoge in secunda masculina. Vide Pagninum. 31 Talis reduplicatio est etiam illa Paulina, 1. Cor. 5. Nunc autem scribo vobis,

Gen. 26, Et reversus est Isaac, et fodit puteos. i. iterum fodit. Sic Psal. 103, Altificat ad sedendum, id est, Gloriose seu magnifice regnat: Et humiliat ad videndum. i. Demisso mansuetoque animo etiam infimas res curat. Gen. 25, Et addidit Abraham, et accepit uxorem. Ioel. 2, Magnifecit ad agendum. i. Nimium seu superbe fecit. Ioel. 2, Et laudabitis nomen Domini, qui fecit vobiscum ad agendum mirabiliter. i. mirifice egit. Gen. 30, Revertar, et pascam oves tuas: id est, Denuo pascam. Psal. 33, Benefacite psallendo, probene psallite.

fodit. Sic Psal. 103, Altificat ad sedendum, id est, Gloriose seu magnifice regnat: Et humiliat ad videndum. i. Demisso mansuetoque animo etiam infimas res curat. Gen. 25, Et addidit Abraham, et accepit uxorem. Ioel. 2, Magnifecit ad agendum. i. Nimium seu superbe fecit. Ioel. 2, Et laudabitis nomen Domini, qui fecit vobiscum ad agendum mirabiliter. i. mirifice egit. Gen. 30, Revertar, et pascam oves tuas: id est, Denuo pascam. Psal. 33, Benefacite psallendo, probene psallite. Psal. 106, Festinaverunt, obliti sunt operum eius. i. Cito,

minus usitata Graecis quam Hebraeis, ut vel Graecismum vel Hebraismum vocare possis. 35 Saepissime per verbum Sum et participium, aut etiam nomen conveniens circumscribunt alia verba quaecunque. Matth. 19, Iuvenis ille erat, habens possessiones multas, pro, habebat aut possidebat. 2 Corinth. 5, Deus erat reconcilians mundum, id est, reconciliavit. Marc. 5, Erat Ioannes baptizans in deserto, pro, baptizabat. Est nihilominus haec periphrasis et Graecis ac Latinis usitata. Eruditi dicunt esse Articismum. Plautus in Curculione: Sunt bibentes, pro, bibunt. Ero mors tua, 1.

in sacris Literis poni. Matth. 1, Ioseph autem maritus eius iustus existens, et nollet eam traducere: pro, quia iustus erat, nolebat eam traducere. 37 Aliquando cum duo membra pendent ex uno nominativo, eum in praecedenti omissum, in sequenti primum ponunt. Act. 2, Sedit super unum quemque eorum. Repleti sunt autem omnes Spiritu sancto. Hic nominativus, Spiritus sanctus, rectius fuisset in priori membro positus. Sic supra in constructione relativi dixi, interdum antecedens relativo postponi.

Non loquor autem nunc de polysimia aut aequivocatione proprie acceptarum notionum aut vocum, sed de hac quasi tropica catachresi earum. 1. Alias enim proprie de ipsa rei essentia aliquid affirmative aut negative pronunciant: ut, Baptista non est Elias, ipsomet id negante. 2. Alias de rei accidente pronunciant, ita tamen, ut de substantia loquentes: sic Malachias affirmat Iohannem esse Eliam. Concordat eos Christus, dicens: Baptista non est ipsa individua substantia Eliae, sed accidente est ipse: ipse enim zelus ac fervens spiritus est. Similis etiam aliquo modo

eum. Sic Dominus affirmat puellam non esse mortuam, sed dormire. Sic vinum, ferrum, et aurum malum est. Alioqui per se suaque natura lethiferum fuisse Lazari morbum, ostendit ipsa experientia. Ita piis per accidens omnia cooperantur in bonum, etiam peccatum, satan et mors. Sic Paulus inquit 2. Cor. 12, Cum infirmus sum, tum potens sum: id est, Cum per me, aut ex meipso sum imbecillus, tum ex Dei ope ac favore veluti per accidens, sum potens, felicesque successus habeo Sic Deus dicit se dedisse

qui se esse iustos somniant. Sic secundum alienam opinionem aut dubitationem quaerit Baptista per Apostolos ex Iesu, An ipse esset verus Meschias, aut alius sit expectandus, cum ei antea luculentissimum testimonium dedisset, quod ipse sit verus Dei agnus, et nullus alius. Sic Paulus dicit Gal. 2, se cum Petro contulisse, ne quo modo frustra cucurrisset, id est, ut aliis eximeret illam pravam dubitationem de sua doctrina, ut eam illa noxia suspicione liberaret. 9 Alias secundum solam quandam externam speciem. Sic, Accedit regio, Act. 27. Ut, Provehimur portu, terraeque

4, Iam saturati estis, iam ditati estis, sine nobis regnastis. 14 Alias per concessionem quandam. 1. Cor. 4, Nos stulti ob Christum, vos aut sapientes in Christo: nos infirmi, vos autem validi: vos gloriosi, nos ignominiosi. Quod si etiam sermone imperitus sum, et non cognitione: 2 Cor. 11, id est, Fac sane me imperitum esse eloquentiae, ac non solidae sinceraeque Theologiae. 15 Alias per allusionem ad aliena verba: Ioan. 6, Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit. Fidem vocat opus, alludendo ad eorum verba: Quid faciemus, ut operemur opus Dei?

temporibus ignorantiae, ut ibi est. Sic: Lex est ministerium mortis, et auget peccatum. 18 Alias simpliciter aliquid dicitur, alias conditionaliter, et tamen sub specie simplicis sermonis. Cum omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus. Cum praeputium, quae legis sunt fecerit, Rom. 2. Quis mortalium omnia facit, aut quando tandem praeputium vere ea facit quae legis sunt? Non ergo illa simpliciter affirmantur: tametsi ibi sit potius Hebraismus in coniunctione Cum, ut alibi dictum est. Est

rex Israel, filius David. Sic Deus dicitur habitator caeli, iudex mundi, custos hominum, sedens super Cherubim. Periphrasis circumlocuto est, cum integra oratio pro uno nomine ponitur: quod propter varias causas fit: exempla aliquot modo indicavi. Sic genimen vitis vocatur vinum. 2. Petri I. Iustum esse arbitror, donec sum in hoc tabernaculo, ut admoneam vos: sciens, quod cito erit depositio tabernaculi mei. Ubi, Esse in tabernaculo hoc, vivere. Deponere aut tabernaculum, mori significat. Vallis visionis, filia Sihon pro Ierosolyma: Discipulus dilectus pro Ioanne: Filii

Hebraismis plena est Scriptura. Alleosin tropum dupliciter indicant Theologi. Alias cum subito mutatur persona: ut cum pro prima accipitur secunda aut tertia, vel contra: cum numeri mutantur, genera, tempora, aut modi, quod supra in constructione Verbi ostendi: ut Psal. 2, iam in prima, iam in tertia persona de impiis, Deo et Meschia agitur. huiusmodi Alleoseon infinita prorsus exempla sunt passim in Sacris literis. Alias vocant Alleos in proprie in communicatione idiomatum naturarum Christi: ut cum diversae naturae proprietas de altera in concreto dicitur: ut

Nonnunquam eadem vox in vicinia repetita, prorsus aliam significationem habet. Isa. 58, Si protuleris famelico animam tuam, animam adflictam saturaveris: primum Anima, significat victum, deinde totum hominem, aut certe vegetativam potentiam. Sic Rom. 2, Si praeputium legem servaverit, praeputium eius pro circumcisione reputabitur. Ubi primum praeputium, significat Ethnicos: deinde eorum Ethnicum statum, aut carentiam circumcisionis et ceremoniarum Mosaicarum. Voces quae vel propriae, vel figuratae aliquando eandem significationem

miraculoso facto, et in sequentem concionem translatis: ut per ea prioris rei aut facti vocabula veluti coniungant haec sequentia cum illis. Sic cap. 9 ex sanatione caeci transfert vocabula caecitatis et visus ad spiritualem caecitatem et visum: ut est in fine eiusdem. Sic Iohan. 2 agendo de repurgatione templi, subito inde ad se templi vocem transfert, inquiens: Destruite templum hoc. Sic baptizabit Spiritu et igni, Iohan. 1. Act. 1. agit de metaphorico baptismate contra Papistas. Videndum vero est, ut diligenter observemus, quando illa vocabula ad aliam rem transire

Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in veritate. Tales Anadiploses plurimae sunt in Latinis et Graecis poetis, et omnino habent quippiam musicum aut rhythmicum. Aeneid. 10, Sequitur pulcherrimus Astur, Astur equo fidens et versicoloribus armis. Sic Homerus suum Nerea Iliad. 2. lib. repetit. Vicina est huic figurae ANAPHORA, cum eadem vox aut similis in plurium versuum principiis repetitur. Quod vidimus, triplicata est anaphora, 1. Ioan. 1. 3. Psal. 27,

114, Mare vidit et fugit, et Iordanis conversus est terrorsum. Montes exilierunt ut arietes, etc. Hic tria indicat, quae mox repetens nonnihil clarius tractat. Quid est tibi mare, quod fugisti? et tu Iordanis, quod conversus es retrorsum? Et vos montes, cur exiliistis? 2 Cor. 2, Odorem noticiae suae patefacit per nos. Nam Christi bonus odor sumus Deo, in iis qui servantur, et qui pereunt: his quidem odor mortis, ad mortem: illis vero odor vitae, ad vitam. Hic redit ad explicationem odoris, quatenus, qualis, quibusque odor sit. TAUTOLOGIA iteratio aut

114, Mare vidit et fugit, et Iordanis conversus est terrorsum. Montes exilierunt ut arietes, etc. Hic tria indicat, quae mox repetens nonnihil clarius tractat. Quid est tibi mare, quod fugisti? et tu Iordanis, quod conversus es retrorsum? Et vos montes, cur exiliistis? 2 Cor. 2, Odorem noticiae suae patefacit per nos. Nam Christi bonus odor sumus Deo, in iis qui servantur, et qui pereunt: his quidem odor mortis, ad mortem: illis vero odor vitae, ad vitam. Hic redit ad explicationem odoris, quatenus, qualis, quibusque odor sit. TAUTOLOGIA iteratio aut

et qui pereunt: his quidem odor mortis, ad mortem: illis vero odor vitae, ad vitam. Hic redit ad explicationem odoris, quatenus, qualis, quibusque odor sit. TAUTOLOGIA iteratio aut repetitio, cum idem secundo aut tertio dicitur, vel eisdem, vel aliis verbis. Psal. 2, Dirumpamus vincula eorum, et proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Qui sedet in caelis irridebit eos: Dominus autem subsannabit eos. Non sunt vero ociosae, vel etiam odiosae Tautologiae seu repetitiones sacrarum Literarum, aut etiam vehementius rem eandem inculcant: ne non accepta praetervolet

iustitiam, et ecce clamor. In Hebraeo est: משפט משפח mispat mispach. צדכה צעכה Zedaca Zeaca. sonus verborum est similis, sed sensus contrarius: ut si quis dicat, Vocamus te non praetorem, sed praedonem. Rom. 2, In quo alium damnas, teipsum condemnas, in Graeco κρίνεις et κατακρίνεις. Simul est quaedam inversio, et antithesis sensus: quo etiam gratior est vocum allusio. Sic Iudaei post Christum suum quendam

ὧν τέλος ἀπώλεια, ὧν ὁ θεὸς κοιλία. Allusio est duplicata, τέλος et θεὸς, ἀπώλεια et κοιλία. 2. Corint. 4, ἀπορούμενοι, ἀλλ οὐκ ἐξαπορούμενοι, Haesitamus, at non prorsus haeremus. POLYSYNDETON, orationem multis copulativis colligatam, et contra Asyndeton aut dialyton, non colligatam vocari notum est. Fit

eloquium tuum: pro, super omne eloquium tuum, nomen tuum. Hamos 5, Et luctum ad scientes lamentum: pro, et scientes lamentum ad luctum. Ieche. 39, Dabo Ghogh locum sepulchri ibi: pro, ibi locum sepulchri. Iob 37, Num nosti tunc, quod nasciturus esses? pro num nosti, quod tunc nasciturus esses? 2. Reg. 9, Et posuit in stibio oculos suos: pro, stibium in oculis suis. Iud. 1, Et civitatem miserunt in ignem: pro, Ignem miserunt in civitatem. Exod. 3, Rubus ardebat in igne: pro, Ignis ardebat in rubo. Levit. 5, Homo cum obtulerit ex nobis oblationem: pro, homo ex vobis. Iehos. 15, Et

fecisti me servire in peccatis tuis, et fecisti me laborare in iniquitatibus tuis, etc. Sic amplificat per contentionem Paulus beneficium Christi, quod cum adhuc impii et inimici essemus, pro iniustis ac impiis sit mortuus, cum vix quisquam pro iusto aut bono moriatur, Rom. 5. et 2. Pet. 2, libertatem illis pollicetur, cum ipsi sint servi corruptionis. Sic etiam Rom. 6, Qui mortui sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in eo? Rom. 8, Si secundum carnem vixeritis, moriemini: Si spiritu carnis actiones mortificaveritis, vivetis. Non accepistis spiritum servitutis ad

me servire in peccatis tuis, et fecisti me laborare in iniquitatibus tuis, etc. Sic amplificat per contentionem Paulus beneficium Christi, quod cum adhuc impii et inimici essemus, pro iniustis ac impiis sit mortuus, cum vix quisquam pro iusto aut bono moriatur, Rom. 5. et 2. Pet. 2, libertatem illis pollicetur, cum ipsi sint servi corruptionis. Sic etiam Rom. 6, Qui mortui sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in eo? Rom. 8, Si secundum carnem vixeritis, moriemini: Si spiritu carnis actiones mortificaveritis, vivetis. Non accepistis spiritum servitutis ad terrorem, sed

Metastasin aliqui dicunt esse translationem causae, cum causa, aut etiam culpa ab alia re in aliud transfertur: ut cum Paulus Rom. 7 dixisset, legem augere peccatum: postea ostendit, id vitio nostrae corruptae naturae fieri. Sic Rom. 8. cum dicit eam non posse iustificare. Sic 2. Corinth. 9. dicit culpam erubescentiae, et ipsam quoque ignominiam, si Corinthii imparati fuerint, non tam in se recisuram, quam in ipsos. Commutatio est lepida quaedam rerum in sermone immutatio: ut, Non vivere ut edas, sed edere ut vivas, oportet. Non homo propter sabbatum, sed

et ipsam quoque ignominiam, si Corinthii imparati fuerint, non tam in se recisuram, quam in ipsos. Commutatio est lepida quaedam rerum in sermone immutatio: ut, Non vivere ut edas, sed edere ut vivas, oportet. Non homo propter sabbatum, sed sabbatum propter hominem factum est. Rom. 2, Circumcisio Iudaei non servantis legem mutatur in praeputium. Sequetur praeputium Ethnici observantis legem esse ei loco circuncisionis. Tale est illud Augustini: Bona opera non praecedunt iustificandum, sed sequuntur iustificatum. Quod et Paulus Rom. 4. aliis verbis dicit: Non lex aut opera

in quod prior desinit. Pro exemplo ponunt illud Virgil. Torva leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam, capella florentem cytisum, etc. Rom. 5 est elegantissimum exemplum: Tribulatio efficit patientiam, patientia probationem, probatio spem, spes non confundit. Talis est et illa 2. Pet. 1, Omni studio ministrate in fide virtutem, in virtute scientiam, in scientia temperantiam, in temperantia patientiam, in patientia autem pietatem, in pietate amorem fraternitatis, in fraternitate charitatem, etc. Sic Iacob. 1, Tentatio efficit probationem, probatio parit

nec sint exauditi. Sic Dialogismus instituitur inter Christum et prophetam: Quis est iste, qui venit de Edom, rubricatus in vestibus de Bosra? Ego qui loquor iustitiam, et potens sum salvare. Quare rubrum est vestimentum tuum, etc. Torcular calcavi. Sic Psal. 2. tribuitur suus sermo impiis, Deo, et Meschiae. Sic Christus tribuit tum diviti et Abrahamo suum sermonem, tum et piis ac impiis in extrema die iudicandis. EPIPHONEMA, acclamatio, cum post expositam rem aut materiam quampiam additur congrua quaepiam sententia cum quadam acclamatione

et Meschiae. Sic Christus tribuit tum diviti et Abrahamo suum sermonem, tum et piis ac impiis in extrema die iudicandis. EPIPHONEMA, acclamatio, cum post expositam rem aut materiam quampiam additur congrua quaepiam sententia cum quadam acclamatione et admiratione. Psal. 2, Beati omnes qui confidunt in eo. et Psal. 3, Domini est salus, et super populum tuum benedictio tua. Psal. 4, Tu Domine solus es, qui facis me conquiescere in fiducia aut securitate. Tale est illud elegans Epiphonema in fine Matth. 6, Sufficit diei sua afflictio.

vos potius audire quam ipsum? Isa. 5, Iudicate inter me et vineam meam, etc. Secunda est, cum adversario aliquid importune contendenti, aliquo modo concedimus, esse ita ut ipse vult: sed mox per Anthypophoram aliquid adiungimus, quod ei illam concessionem facit inutilem. Iacobi 2, Tu credis, et daemones credunt ac contremiscunt. Quae igitur per concessionem dicuntur, probantur aut improbantur: non simpliciter improbantur aut probantur. Rom. 2, Circumcisio prodest quidem, si legem servaveris. Quod si legis transgressor fueris, etc. Non igitur simpliciter

esse ita ut ipse vult: sed mox per Anthypophoram aliquid adiungimus, quod ei illam concessionem facit inutilem. Iacobi 2, Tu credis, et daemones credunt ac contremiscunt. Quae igitur per concessionem dicuntur, probantur aut improbantur: non simpliciter improbantur aut probantur. Rom. 2, Circumcisio prodest quidem, si legem servaveris. Quod si legis transgressor fueris, etc. Non igitur simpliciter laudat circumcisionem Paulus, quam iam abrogabat: sed hoc nunc disserendi causa concedit Iudaeis, ut progredi possit, ne sit eum necesse etiam de minutioribus litigare.

Est et aliud communicationis genus, cum se doctor increpans auditores illis admiscet: quod fit plerunque leniendae invidiae gratia, dum quasi partem quandam culpae in se recipere, ac semet quoque obiurgare videtur. Hoc multum utitur Scriptura, et omnes concionatores. Sic et Paulus Hebr. 2, se quoque auditoribus, et illis qui castigabantur, admiscet: ut non necessario ex ea locutionis forma probetur, eum qui illam epistolam scripserit, non Apostolum, sed discipulum fuisse. Nam, ut dixi, totus ille locus, et alia plura eius epist. ita per istam figuram sonat, ac si ille doctor non

Canitur vulgo cantilena de Papiensi conflictu, quae et verbis et sono, ac musica ita exprimit procinctum et conflictum, ut coram eum videare spectare. Huc, et etiam ad praecedentem figuram referre possis illam terribilem et horribilem descriptionem adventus exercitus Babylonii, Ioel. 2. cum inquit: Clangite tuba in Zion, et vociferamini in monte sancto meo, contremiscant omnes habitatores terrae: quoniam venit dies Domini, quia prope est. Dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et obscuritatis. Sicut lux matutina expansa super montes, populus

lauri, et transivi, et ecce non erat. MIMESIS, cum aliena verba loquendo nonnihil exprimimus, non ex professo omnia narrando: ut Isa. 14, Ascendam super excelsa nubium, et similis ero altissimo. ubi Propheta exprimit superbissimas iactationes regis Assyriorum. Sic Psal. 2 et 24, verba impiorum, Meschiam oppugnantium recitantur: tametsi potius ipsi loqui inducantur. Disrumpamus. et, Quis est iste rex gloriae? Sic Psalmo 12, Labia nostra a nobis sunt: quis erit noster Dominus? Sic Psal. 3, Multi dicunt animae meae, non est ipsi salus in Deo eius.

24, verba impiorum, Meschiam oppugnantium recitantur: tametsi potius ipsi loqui inducantur. Disrumpamus. et, Quis est iste rex gloriae? Sic Psalmo 12, Labia nostra a nobis sunt: quis erit noster Dominus? Sic Psal. 3, Multi dicunt animae meae, non est ipsi salus in Deo eius. Col. 2, Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris: ubi Paulus pseudoapostolorum praeceptiunculas aut traditiunculas compendiaria Mimesi exprimit, ac deridet. Hos. 13, Qui sacrificant hominem, vitulum osculabuntur. Sic Ps. 75, Ne loquamini in collo superbo, Quod neque ab ortu, neque ab occasu,

commoratio aut permansio est (ut aliqui volunt) cum in eodem aliquandiu persistimus diversis verbis aut sensibus idem inculcando aut urgendo: cuiusmodi iterationes et inculcationes plurimae sunt passim in sacris Literis, praesertim in Psalmis. Huius commorationis illustre exemplum est Col. 2, Vos mortuos in peccatis vivificavit, ac deleto quod adversus nos erat chirographo, sustulit illud e medio, affigens illud cruci, et expoliatos principatus ac potestates propalam traduxit, triumphans de eis. Hic videmus Apostolum studio in una praeclara re diu commorari, varia de eo

conversionem contingit, simul etiam complectantur perfectissimam illam regenerationem ac beationem, quae piis in futura vita continget. Sed redeamus ad Regulam supra positam, pluraque eius exempla adscribamus. Sic enim etiam verbum, Placere, Gal. 1. Rom. 12. 1 Cor. 9. et 1 Thess. 2. de studio et conatu placendi exponendum est. Sic Act. 10, Quae Deus mundavit, tune prophanes? pro, ne dixeris esse prophana, sicut ipsemet Petrus exponit. Verum hoc exemplum pertinet ad Regulam, Factum pro dicto, de qua postea. Sic non nulli illud Christi Matth. 24 exponunt:

etiam laudationem, confessionem, assiduam promulgationem, et sedulam promotionem complectitur. initium ergo pro pleniore celebratione usurpatur. Sic sacram coenam facere in memoriam Christi, etiam ardentem fidem et sedulam praedicationem ac celebrationem Christi, ac passionis eius, denotat. Sic 2 Par. 25, et 2 Reg. 14, Videre se mutuo, pro confligere accipitur. Maximus omnino est huius figurae usus, praesertim in Hebraea lingua, ut sic vel causa pro effectu, vel prius pro posteriore, vel antecedens pro consequente ponatur.

confessionem, assiduam promulgationem, et sedulam promotionem complectitur. initium ergo pro pleniore celebratione usurpatur. Sic sacram coenam facere in memoriam Christi, etiam ardentem fidem et sedulam praedicationem ac celebrationem Christi, ac passionis eius, denotat. Sic 2 Par. 25, et 2 Reg. 14, Videre se mutuo, pro confligere accipitur. Maximus omnino est huius figurae usus, praesertim in Hebraea lingua, ut sic vel causa pro effectu, vel prius pro posteriore, vel antecedens pro consequente ponatur.

tum pro vasis aureis, argenteis, ligneis aut similibus. Pars pro toto. Sic multoties etiam anima pro toto homine. Gen. 45, Descendit Iacob cum 70 animabus in Aegyptum. Psal. 25, Anima eius in bono commorabitur, id est ipse. Sic caput pro toto homine. 2 Sam. 19, Confudisti hodie vultus servorum tuorum, pro servos tuos. Scrutari corda et renes, id est totum hominem. Psal. 7, Dies pro tempore, Hodie pro praesenti, Cras pro futuro, Heri pro praeterito, valde usitata sunt. Illustris pars saepe sibi sumit totius locum,

indubie primi parentes antea invocaverant et concionati fuerant. Sic lex per Mosen data esse dicitur, cum multa legalia iam antea fuerint, ut totus Decalogus et multa ceremonialia, Sabbatum, circumcisio, varia genera sacrificiorum, Lex mundorum et immundorum animalium, etc. Sic David 2 Samuel. 19 dicit, se tunc primum regem factum, cum ab exilio revocatur. Sic Saepe nominatur regnum filii, licet rexerit vivo patre, ut tempore Oziae. Tales tamen postea demum dicuntur in coepisse regnare. Quare illi anni duplicati, regis alias patri, alias filio tribuuntur, prout alteruter magis

ac verba cognitionis aut notitiae persaepe Hebraeis non solum otiosam noticiam significant, sed etiam effectus cognitionem sequentes, alias plures, alias pauciores, ut sunt etiam affectus ac motus animi, complectuntur. Psal. 1, Novit Dominus viam iustorum, id est, amat, tuetur. 2 Tim. 2, Novit Dominus suos. Proverbiorum 12, Novit iustus animas iumentorum suorum. Proverb. 29, Novit iustus causas tenuium. Rom. 11, Non repulit Deus populum, quem antea cognoverat, id est, complexus erat. 1 Cor. 8, Si quis diligit Deum, is cognitus est ab eo. Ier. 1, In utero novi

verba cognitionis aut notitiae persaepe Hebraeis non solum otiosam noticiam significant, sed etiam effectus cognitionem sequentes, alias plures, alias pauciores, ut sunt etiam affectus ac motus animi, complectuntur. Psal. 1, Novit Dominus viam iustorum, id est, amat, tuetur. 2 Tim. 2, Novit Dominus suos. Proverbiorum 12, Novit iustus animas iumentorum suorum. Proverb. 29, Novit iustus causas tenuium. Rom. 11, Non repulit Deus populum, quem antea cognoverat, id est, complexus erat. 1 Cor. 8, Si quis diligit Deum, is cognitus est ab eo. Ier. 1, In utero novi te.

1, In utero novi te. Amos 3, Audite Israelitae, tantum vos novi ex omnibus gentibus terrae. Psal. 31, Exultabo et laetabor in benignitate tua, quoniam vidisti afflictionem meam, cognovisti in tribulatione animam meam. Isa. 58, Humiliavimus animas nostras, et nescisti. Iudic. 2, Surrexerunt alii, qui non noverunt Dominum, Isa. 1, Israel me non cognovit. Ioan. 7, Verus est qui misit me, quem vos nescitis. Ego scio eum, etc. Sic, Nesciam orbitatem, pro, non experiar, non patiar. 1 Thess. 5, Rogamus vos fratres, ut agnoscatis eos, qui laborant in vobis.

Isa. 1, Israel me non cognovit. Ioan. 7, Verus est qui misit me, quem vos nescitis. Ego scio eum, etc. Sic, Nesciam orbitatem, pro, non experiar, non patiar. 1 Thess. 5, Rogamus vos fratres, ut agnoscatis eos, qui laborant in vobis. Sic Christus dicitur non novisse peccatum, 2 Cor, 5, id est non probasse, non admisisse. Amos 3, Non sciverunt facere rectitudinem. Psal. 35, Surrexerunt contra me testes mendaces, quae non cognovi interrogaverunt me: id est, quae non perpetraram, de iis me accusabant et examinabant. Sic Psal. 7, Ignorantia,

et examinabant. Sic Psal. 7, Ignorantia, pro innocentia aut negatione ponitur. Sic Germani quoque dicunt, Er will nichts darvon wissen: i. fingit se esse innocentem. Tale est et illud Esa. 53, Noticia sui iustificabit multos, id est, noticia fidente, et simul suo merito. Ier. 2, Tenentes legem non noverunt me. Ioan. 16, Haec facient vobis, quia non noverunt patrem neque me: ubi non de noticia, qualem diaboli et impii habent, loquitur: sed de viva ac salutari, nempe quae simulamat Deum, eumque timet, nec multum diversa est locutio Pauli 2 Cor. 5, Neminem novi, id

et simul suo merito. Ier. 2, Tenentes legem non noverunt me. Ioan. 16, Haec facient vobis, quia non noverunt patrem neque me: ubi non de noticia, qualem diaboli et impii habent, loquitur: sed de viva ac salutari, nempe quae simulamat Deum, eumque timet, nec multum diversa est locutio Pauli 2 Cor. 5, Neminem novi, id est, ex nullo pendeo, nulli confido. Verbum Heemin, credere, hac eadem figura saepe non tantum noticiam historiae significat, qualis etiam in impiis esse potest: sed etiam affectus consequentes, quos pii doctores hoc tempore uno fiduciae nomine complectuntur,

tuae. Psal. 60, Fecisti populum tuum videre dura. Psal. 16, Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Psal. 89: Quis est homo, qui non videbit morte. Sic Luc. 2 dicitur, Simeonem non visurum mortem. Sic Christus dicit, Abrahamum vidisse diem suum, id est, sua beneficia maximo Spiritus gaudio precepisse, eisque fruitum esse. Significat etiam Videre, curare, in bonam et malam partem: quomodo et Germani dicunt. Darein setzen ein auch darauf

meam, quoniam superbivit hostis. Rom. 10, Qui stat, videat ne cadat, id est, caveat. quod etiam Latini dicent, videre ne aliquid fiat, aut ut fiat. Phil. 3. Videte canes, videte malos, id est, cavete. Gen. 4, Respexit Dominus ad sacrificium Abel, et ad sacrificium Cain non respexit. Col. 2, Dicite Archippo, vide ministerium tuum. Isa. 58, Quare ieiunavimus, et non aspexisti? 1 Samuel. 18, Non rectis oculis Saul aspiciebat David. Sic Oculi, vultus aut facies alicuius super aliquem, significat alias benefacere, alias malefacere alicui. Amos 9. Ponam oculos meos in

servos tuos Syriace: nam nos audimus. Ierem. 5, Cuius linguam ignorabis, et non audies quid loquatur. Ut non audiat vir labium proximi sui, id est, non intelligat. Probare, amplecti et obedire significat in hisce exemplis. Ios. 1, Per omnia sicut audivimus Mosen, ita auscultabimus tibi. Iud. 2, Et voluistis audire vocem meam. Ibidem. Sed nec iudices audire voluerunt. Ibidem, Et vocem meam audire contempsit. Matth. 17, Ipsum audite, id est, amplectimini eius doctrinam, et obedite ei. Luc. 2, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud: id est, intellectam doctrinam accipiunt,

in hisce exemplis. Ios. 1, Per omnia sicut audivimus Mosen, ita auscultabimus tibi. Iud. 2, Et voluistis audire vocem meam. Ibidem. Sed nec iudices audire voluerunt. Ibidem, Et vocem meam audire contempsit. Matth. 17, Ipsum audite, id est, amplectimini eius doctrinam, et obedite ei. Luc. 2, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud: id est, intellectam doctrinam accipiunt, amplectuntur, et ab ea postea non deficiunt. Sic crebro dicitur Deus audire, et auribus percipere nostram precationem, inclinare aures ad nostram precationem: nam exaudire, est percipere et probare

Proverb. 19, Parata sunt derisoribus iudicia, id est, castigationes. Ezech. 30, Faciam iudicia in Aegypto, et scient, quoniam ego Dominus sum. Ierem. 26, Iudicium mortis est viro huic, id est, poena capitali puniendus est, vel potius crimine capitali aut reatu oneratus est. Rom. 2, Existimas quod tu effugies iudicium, id est, castigationem Dei. 1 Corinth. 11, Iudicium sibi manducat et bibit, id est, castigationem, damnationem. Heb. 13, Peccatores et adulteros iudicabit Deus, id est, puniet. Iudicare quoque significat certo constituere, seu pronunciare. 1. Cor. 5,

crimen patravit, etc. Eadem quoque sermonis figura ponitur affectus irae pro suo effectu, aut opere inde proveniente, nempe pro poena et castigatione. Mich. 7, Iram Domini portabo, quia peccavi ei, id est, poenas. Ezech. 15, Faciam cessare indignationem meam. Rom. 2, Cumulas tibi iram in die irae, id est, castigationem, poenam in tempore poenae. Rom. 3, Nunquid iniustus Deus, qui rependit iram, id est, poenam. Sic opinor etiam intelligendum esse illud Rom. 4, Lex iram operatur, id est, castigationem minatur, et infert poenas. Roman. 13, Necesse est

subditum esse non solum propter iram, id est, poenam, sed etiam propter conscientiam. Ephes. 6, et Coloss. 1, Venit ira Dei super filios inobedientiae. Lucae 3, Quis vobis monstravit fugere a ventura ira? Psal. [78,] Effunde iram tuam super gentes, quae te non noverunt. Zoph. 2, Antequam veniat super vos ira. Plura exempla vide in vocabulo Irae. Sic verbum Odi et Diligo saepe non tam ipsos hos animi affectus, quam actiones affectus illos consequentes, sive adsunt affectus, sive non: imo saepe etiam, cum plane contrarii affectus illis actionibus adsunt,

petitioni filiae satisfacere. Vide nostram glossam super Matth. 14. Sic Germani dicunt, Er tregt laidt und trauret / de alicuius morte. Quae voces cum sint proprie interni affectus aut dolores, externum tamen gestum ac speciem luctus eis denotant. Tale prorsus est illud Virgilianum Aeneid. 2, quod Calchas recusaverit indicare, quem numina poscant ad sacrificium, Vix tandem magnis Ithaci clamoribus actus, Rumpit vocem. Verbum Invenire, persaepe potiri ac consequi aliquid significat, non tantum Hebraea, sed et Graeca consuetudine: ut, Invenire gratiam, pro consequi. Num.

sumat agnum unum pro hostia delicti. Nec multum ab hac significatione differt, cum sufficere significat, ut Num. 11, Num oves et boves mactabuntur eis, ut inveniatur eis? aut omnes pisces maris congregabuntur, ut inveniatur eis, id est, sufficiat. Item cum accidere significat. Ios. 2, Narraverunt omnia, quae invenerunt eos, id est, quae acciderunt eis. Hac quoque figura nomina culpae crebro pro poena, et nomina meriti aut virtutis pro praemio ponuntur. Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech, id est, poena violentiae. Ephes. 6, Quod quis

3, Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum: id est, haec est causa iudicii seu condemnationis. Esaiae 28, Haec est requies, reficite lassum: id est, haec est causa requiei. 1 Cor. 9, Quae igitur est mihi merces, id est, quae est causa mercedis, quod potest hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa gratiae, aut certe res grata Deo. Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum habetis, si ea tantum facitis, quae etiam mali faciunt. Ioan. 5, Haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra: id est, causa aut instrumentum

modo ad hunc tropum pertinentium. Idem et de nominibus dici posset, ut laudatus pro laude dignissimus: ponitur effectus pro causa, praemium pro merito suo. Psal. 18, Laudatum Dominum invocavi: quomodo et Latini loquuntur. Sic Reprehensus, pro reprehensibilis. Gal. 2, Quia reprehensus, id est, dignus reprehensione erat, κατεγνωσμένος. Sic invictus Latinis, pro, invicibilis. Sic τετελεσμένος Homero perfectus, pro perficibilis: ἐν

carente intellectu, est monile in naribus porci. Mulier pro sua formositate ponitur. Matth. 24, Dividet eum, et partem eius ponet cum hypocritis: id est, sortem aut conditionem eius ita ab aliis dividet, ut eam ponat cum hypocritarum conditione: seu aequabit eis, aut similiter eum tractabit. 2 Corinth. 11, Si is qui venit, alium Christum praedicat, sustinere ut merito, id est, aliam meliorem doctrinam de Christo: nam alium Christum praedicare non vult ullo modo. Quotquot baptizati estis, Christum induistis: id est, eius beneficia vobis fide applicuistis. Virgo et nupta divisa est, id

Matth. 13 habetur, Seminatus in via, in persona, spineto, aut solo bono, pro, cuius verbum, fides ac pietas in talis cordis solo cecidit. Ioan. 7, Quaeretis me, et non invenietis: id est, hanc gratiam et verum Meschiam desiderabitis et optabitis, praesertim accedente tristi calamitate. 2 Cor. 11, Sustinetis si quis vox exedit: id est, res vestras absumit. Sic et Latini loquuntur posito possessore pro re familiari: sicut illa sunt, Hunc tibi comedendum propino, id est, opes eius. Horat. De sene gustarit: id est, de pecunia senis. Sic inquit Ovid. Viscera nostra tuae dilacerantur

est. Ioan. 5, Novi vos, quod charitatem non habeatis: id est, novi, quod vos charitatem non habeatis: coniungit (nosse) cum substantia (uos) cum pertineat ad accidens, nempe habere aut non habere charitatem. Sic Terentius in Andria, Observes filium quid agat, id est, observa eius actiones, 2 Reg. 17, Induraverunt cervicem suam, iuxta cervicem patrum suorum, pro, iuxta indurationem cervicis illorum, vel sicut illi indurarunt. Propter David servum tuum ne avertas faciem Meschiae tui: mox exponit de promissione facta Davidi: non enim certe propter merita Davidis Deus est Christo

suorum, pro, iuxta indurationem cervicis illorum, vel sicut illi indurarunt. Propter David servum tuum ne avertas faciem Meschiae tui: mox exponit de promissione facta Davidi: non enim certe propter merita Davidis Deus est Christo propitius. Ponitur igitur David pro promissionibus ei factis. Sic 2 Par. 6, Domine ne avertas faciem uncti tui, recordare Domine misericordiarum Davidis: ibidem exponit, subinde repetens, Custodi ea quae locutus es David: patri meo. Sic sinus et paternitas Abrahami non in meritis, sed in foedere et promissionibus ipsi factis consistit. Sic multum propter

Tribuitur id accidenti, quod convenit subiecto seu substantiae: homo enim rubet aut maculatur peccatis, et vicissim ab eis abluitur: non ipsa peccata rubent et dealbantur aut lavantur. Sic saepe Deus dicitur fieri propitius alicuius peccatis aut iniquitatibus, cum peccatori fiat propitius. 1 Sam. 2, Arcus fortium fractorum, pro, arcus fortium est fractus, Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum: pro pelles arietum rubricatas, aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super ipsos homines impios et iniustos: non enim

operi, id est, ipsis hominibus operantibus talia. Sic Iob. 32, Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam: id est, homines habentes multos dies ac annos. Rom. 8, Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei: pro, ipsa creatura solicite sperat ac expectat. 2 Pet. [3,] Evangelium praedicatum est mortuis, id est hominibus vivis, quibus postea mors accidit. Iudicabit vivos et mortuos: id est, qui fuerant mortui, sed tunc resuscitati astabunt. Tribuitur igitur id accidenti, quod est substantiae. Sic et Matth. 8, Confestimque fuit mundata lepra eius:

non facile est fugere, sabbato autem non licet procul fugere. Quasi dicat, periculum et calamitas erit ingens ac subita, ut et cito, expedite ac procul fugere sit necesse. Idem per praegnantes et lactantes ibidem indicatur: quia nec illae bene fugere queunt: et timent sibique onerique. Exod. 2, Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum: id est, omnia fuerunt tanquillissima: alioqui et homines locutos esse, et canes latrasse quis dubitat? 1. Sam. 25, Non relinquam mingentem ad parietem, id est, omnes trucidabo. Esa. 2, Ingredietur in cavernas petrarum: id est, erit

fugere queunt: et timent sibique onerique. Exod. 2, Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum: id est, omnia fuerunt tanquillissima: alioqui et homines locutos esse, et canes latrasse quis dubitat? 1. Sam. 25, Non relinquam mingentem ad parietem, id est, omnes trucidabo. Esa. 2, Ingredietur in cavernas petrarum: id est, erit magna calamitas, periculum ac timor. Esa. 3, Apprehendet vir fratrem suum de domo patris sui, et dicet: Vestis est tibi, sis nobis princeps. Esa. 4, Apprehendent septem mulieres unum virum: id est, ob clades bellorum erit ingens paucitas

eiusve patefactione. Vicinum huic est illud: Amodo videbitis filium hominis sedentem ad dextram patris: id est, sedebo et glorificabor, idque cum vestra pernicie. Nec tantum usitata, sed etiam inusitata pro iis ponuntur, quibus videri possunt coniungi, ut paulo ante dixi de loco Exod. 2, Canis non mutivit aut latravit. Sic, Pascetur agnus cum lupo, et vitulus cum catulo leonis, et parvus puer ludet cum serpente. Ex his exemplis apparet, Hebraeos saepe quaedam ponere pro aliis adiunctis, nec esse ad impletionem prophetiae veritatisve sermonis necesse illa accidere,

soleo, debeo, et proprium infinitivum, quam aliquanto post subiiciemus. Posses sane utramque aliquatenus ad Synecdochen aut Metonymiam referre: videtur enim etiam hic causa pro effectu, aut contra usurpari. nunc igitur prioris exempla subiiciemus. Exempla causae et occasionis. 2. Cor. 10, Hoc autem oro, ne cum praesens adero, sim audax fiducia, qua cogito vel videor in quosdam audax esse, etc. id est, oro ne causam praebeatis, necessitatemque mihi afferatis severius cum quibusdam agendi, sicut vereor ne volens nolens contra quosdam facere cogar. Act. 5,

mendacium? Expostulat enim cum ipso Anania, non cum satana. Talia sunt innumera exempla in interrogationibus. Cum interrogatio non proprie de actione aut passione quaerit, ut sonat, sed de eius causa et occasione. De quo Hebraismo in Interrogationibus dictum est. Tale et illud est, 2. Corinth. 13, Propterea haec absens scribo, ne praesens aspere utar potestate; quam mihi Dominus dedit: id est, ne vos peccando mihi necessariam causam praebeatis severius agendi vobiscum. Exempla iuris. Genes. 3, De omni arbore comedendo come demus: id est, liberum plerunque ius

Matth. 11, Tune es ille veniens, aut alium expectamus? id est, qui debet venire, quem expectare debemus. 1. Corinth. 10, Non potestis simul de mensa Domini, et mensa daemoniorum participare. Ubi non defacto, quod illi ipsa re nimium praestabant, sed solummodo de iure loquitur Apostolus. Matth. 2, Percontatus est, ubi IESUS nascatur, id est, ubi debeat nasci secundum promissa prophetarum. Sic Terent. dicit, Uterque accusandi, id est, accusatione digni estis, iure accusari potestis. Sic et Cicero in quadam epistola inquit: Et si ipse consolandus sim, qui te consolor: id est, iure ac

malo. De iure, non de facto intelligendum est: non quod magistratus nullum bonum opus impediant, aut non affligant, sed quod non ad talem finem sint a Deo ordinati: Exemplum permissionis. 1. Timoth. 4. et Tit. 2, Nemo te contemnat: pro, ne permiseris, ne patiare; ne quasi quoddam ius concedas aliis te contemnendi, vel etiam ne des occasionem te contemnendi. Cur non potius iniuria afficimini, 1. Cor. 6. id est, non permittitis vos ignominia affici. Ibidem: Sub nullius potestatem redigar: id est, patiar

id est, ne vos huius mali causam praebueritis, imo nec permiseritis quidem id fieri, quantum in vobis. Sic in Act. 5, Cur implevit satan cor vestrum, id est, cur permisistis vos? Sic petunt permissionem alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere nos transire per sua, id est, permittere. Ruth 2, Vadam et colligam spicas, post quemcunque in cuius oculis gratiam invenero: id est,

alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere nos transire per sua, id est, permittere. Ruth 2, Vadam et colligam spicas, post quemcunque in cuius oculis gratiam invenero: id est, obsecro, permitte, ut vadam et colligam. 2. Sam. 16, Transibo quaeso et auferam caput eius. Vicinum huic est, quod Latini per futurum permittunt atque adeo imperant alicui, ut aliquid faciat.

iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere nos transire per sua, id est, permittere. Ruth 2, Vadam et colligam spicas, post quemcunque in cuius oculis gratiam invenero: id est, obsecro, permitte, ut vadam et colligam. 2. Sam. 16, Transibo quaeso et auferam caput eius. Vicinum huic est, quod Latini per futurum permittunt atque adeo imperant alicui, ut aliquid faciat. Exempla potentiae multa sunt et in communi sermone: ut cum alius ex alio quaerit, an bibis vinum, an edis caseum: id est, perfertne id

id est, illud potius cupias ac velis fieri. Sic Latini dicunt, Vale: id est, cupio te valere, et vivat Arturius, Vivite felices. Ubi illa verba votum notant. Exempla facultatis, quae aliquantulum a praecedentibus differunt. Nam ibi potentiam ferme, ut physici, accipio. 1. Corinth. 2, Spiritualis diiudicat omnia, id est, potest diiudicare omnia feliciter, valet iudicio, ac diiudicat. hic vires aut facultatem denotat. Isa. 49. Nunquid obliviscetut mulier infantis sui? et Ierem. 2. Nunquid obliviscitur virgo ornamentorum suorum? id est, num poterit oblivisci? Num colligunt

a praecedentibus differunt. Nam ibi potentiam ferme, ut physici, accipio. 1. Corinth. 2, Spiritualis diiudicat omnia, id est, potest diiudicare omnia feliciter, valet iudicio, ac diiudicat. hic vires aut facultatem denotat. Isa. 49. Nunquid obliviscetut mulier infantis sui? et Ierem. 2. Nunquid obliviscitur virgo ornamentorum suorum? id est, num poterit oblivisci? Num colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Simile huic Hebraismo est, quod Latini habent modum potentialem. Exemplum conatus. Ezech. 24, Mundavi te, et non es mundata ab abominatione tua, nec

id est, come di solet. Levit. 5, Saepius de omnibus, quae facit homo, id est, solet facere. Deut. 1, Et persecuti nos sunt, sicut facient apes, id est, facere solent, Deut. 28, Sicut volabit aquila. Iud. 17, Quisque quod bonum est in oculis eius faciet, id est, facere solebat. 1. Sam. 2, Sic facient omni Israeli, id est, sic facere solebant. 1. Samuel. 20, Ecce non faciet pater meus rem parvam, vel magnam, ut non indicet mihi: id est, ecce non solet facere. Licet autem valde istis similia exempla etiam tali quadam Regula complecti. Futurum tempus in verbis

Exempla, ubi sensus per debeo et verbi infinitivum reddendus est. Levit. 4, saepius repetitur Thease, non debet fieri. Si feceris aliquid ex omnibus, quae non fient, id est, fieri non debent, non iuste fiunt. Num. 35, Nam in civitate refugii sui sedebit, id est, debet sedere, habitare. 2. Reg. 3, Et accepit filium eius, qui pro eo regnabit, et sacrificavit eum: id est, qui pro eo regnare debebat. 1. Sam. 20, Et ego sedendo sedebo cum patre tuo: id est, omnino sedere debebo cum patre tuo. Gen. 20, Et facta quae non fient, (id

Ezech. 14, Ego Dominus pitithi errare feci prophetam illum. Sic et verbum Dare, aliquando permissionem significat: ut Rom. 1, Dare in reprobum sensum. Gen. 20, Propterea non dedi te attingere eum. 1. Sam. 18, Non dedit eum reverti in domum patris sui: id est, non permisit. 3. Reg. 2, Non deduces canitiem eius in pace, in sepulchrum: id est, non permittes eum pacifice mori. ¶ Vicinum huic est, quod verba eius fere non tantum usitatam significationem, sed etiam quandam eius quasi qualitatem aut conditionem simul indicant: ut 1. Pet. 4, Reddent rationem iusto iudici: id

ut Psal. 51, Tibi soli peccavi, et malum coram te feci: id est, tuo iudicio semper fui, sum et ero peccator et maleficus, Psal. 112, Dispersit et dedit pauperibus: id est, pius homo semper est talis, qui egentes omnibus modis iuvat et sustentat. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, id est, fremuerunt, fremunt, et frement, audientes mendacia. Ea quoque Synecdoches species, qua continens pro contento ponitur, usitata est in sacris Literis. Sic Terra saepe pro hominibus in terra habitantibus: sic Iudaea, Ierosolyma, Samaria, Philistaea,

est. Sic Christus et Paulus novant significationes vocis ναὶ, et οὐ, nae et non, dicentes: Sit sermo vester nae nae, et non non, Matth. 5: id est, simpliciter affirmate aut negate aliquid sine iuramento. Paul. 2. Corin. 1, accipit nae nae et non, pro constantia et veracitate ac inconstantia. Sic dicit omnes promissiones de Christo esse nae, id est, certas et ratas: et sermonem consiliaque sua non fuisse nae, et non, id est, incerta mutabiliaque, modo aientia, modo rursus negantia, sed fuisse nae nae, et

DE SPECIEBUS SIMILIS. Unum quoddam genus est Similium, sed valde varium ac late patens, quod partim in singulis vocibus, partim in paucis verbis, partim et in integris sententiis atque adeo plenis orationibus reperitur. Species eius sint: 1 Metaphora. 2 Allegoria. 3 Aenigma. 4 Paroemia. 5 Parabola. 6 Fabula. 7 Exemplum. 8 Typus. 9 Similitudo. 10 Imago aut pictura propheticarum visionum. 11 Fucta aut gestus prophetici. 12 Signa sacramentalia. 1 Metaphora, est singularum vocum ab aliis ad alias, ob aliquam similitudinem translatio: ut,

Parabola. 6 Fabula. 7 Exemplum. 8 Typus. 9 Similitudo. 10 Imago aut pictura propheticarum visionum. 11 Fucta aut gestus prophetici. 12 Signa sacramentalia. 1 Metaphora, est singularum vocum ab aliis ad alias, ob aliquam similitudinem translatio: ut, Vicit Leo de tribu Iuda. 2 Allegoria est, ut eam communi more definiam, continuata metaphora. Matth. 3, Cuius ventilabrum est in manu eius, et perpurgabit aream suam, et congregabit triticum in horreum suum, paleam autem extinguet igni inextinguibili. Est et alia Allegoria magis Theologis usitata, cum facta aut res

accommodantur: atque hoc Allegoriae genus proprie Theologi iactant et tractant. Multa saepe etiam typo tribuuntur, quae vel magis proprie, vel solum antitypo aut significato veritatique ipsi conveniunt, ut 2 Sam. 7 et Psal. 70. ut de statutis perpetuis, de terra perpetuo possidenda, de perpetuo regno Davidis: quae tribuuntur signis, cum sint rerum ipsarum per Metonym. Nam res, quae his significantur, perpetuae et aeternae intelligi debent. Ideo autem sic scriptura loquitur, ut mentes

etc. 6 Fabula, est narratio ficta, sumpta vel ab inanimatis, vel a plantis, vel a brutis, et per quandam prosopopoeiam sensu ac ratione donatis, qua humanae res pinguntur. Ut cum Iud. 9 arbores volunt regem super se constituere: aut cum carduus ambit filiam Cedri, 2 Regum 14. Talis est fabula Menenii Agrippae de ventre et membris litigantibus. Quam et Paulus aliquatenus expressit Rom. 12, et 1 Cor. 12. 7 Typus, sunt vel actiones, vel res aut etiam personae, quae olim ad hoc ipsum a Deo propositae sunt, ut futura quaedam depingant. ut, Agnus

10, pro afflictionibus huius vitae, et Bibere, pro participare. Calix, pro suo dimenso aut parte crucis ac miseriarum, aliquando etiam bonorum. Calix autem salutis dicitur, quia afflictiones saepe sunt salutares, praesertim piis. Sic Dominus dicitur nostrum praesidium, petra, arx. 2 In Metaphoricis significationibus omnino id videndum est, ut non solum ex aliis scriptoribus aut etiam locis metaphoricas vocum notiones addiscamus, sed etiam ipsarum rerum naturam, tum a quibus fit translatio, tum et ad quas fit, diligentissime pernoscamus, et quam similitudinem ac convenientiam

Vide expositionem nostram super hunc locum. 13 Huius igitur obscuritatis causae sunt, quas superius diximus, nempe quod non solum non antecedant aut sequantur voces proprie positae: sed etiam, quod tam diversae res quomodo inter se copulatae sint, non facile est animadvertere: ut Eph. 2, Iam non estis hospites et incolae, sed cives sanctorum, et domestici Dei, superaedificati super fundamentum, etc. Hic non facile est videre, quid commune habeat civis et aedificium, aut virgo et aedificari, quod in superiore Regula ponitur. Itaque illis quasi diversissimis rebus

membra, ut oculos, aures, brachia, manus, pedes: deinde et actiones corporeas, quales sunt, stare, sedere, descendere, ascendere, ambulare: deindeque et affectus humanos, nempe iram, furorem, potentiam, admirationem, ignorantiam, oblivionem, et quae eius sunt generis, attribuere solet. 2 Sunt vero haec omnia Scripturis usitata, non quod sic se res habeat, uti verba sonant (est quippe Deus incorporeus, inconspicuus, et membrorum expers: ex quo etiam sequitur, nec stare, nec sedere, nec ambulare, nostro more eum posse: omnium vero minime obnoxius est ullis affectibus) sed quod per

peccata negat misericordiam, vel adimit sui cognitionem, ac studium pietatis, nec non mala immittit. Isa. 64, Abscondisti faciem tuam a nobis, et tabescere nos fecisti in manu iniquitatis nostrae. 12 Loqui dicitur Deus, teste Augustino de Civitate Dei lib. 11. cap. 2. cum occulte mentibus nostris voluntatem suam insinuat. Sic locutus est ad Sanctos, et in cordibus sanctorum prophetarum, qui dixerunt: Haec dicit Dominus. Quamvis aliquando loquitur per creaturas, veluti quando locutus est Mosi de flamma ignis in arbore. Aliquando in somnis et per somnia quaedam

Similitudinum aut Parabolarum sacrarum scopum deprehendere ac monstrare possit, quatenus in sacris sint adhibitae, verae probationis vim obtinerent: proponendae enim veritatis gratia ibi adhibentur. 2 Similitudo saepe rem ipsam, et contra simplex sermo similitudinem significat. Nam Similitudinis particulae saepe non similitudinem rei, sed rem ipsam significant: sicut Hebraei de suo caf veritatis disserunt. quare aut abundant, aut vim asserendi habent: ut Deut. 9, In illis autem Recol, sicuti

omnino enim ex operibus legis iustificari volebant. 1 Cor. 4, Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et oeconomos. Lucae 22, Et erat sudor ipsius tan quam guttae sanguinis, id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam καθὼς usurpatur. 2 Cor. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent δι ὦν, sed multo magis is sensus est. 1 Corinth. 1, Quemadmodum testimonium Christi confirmatum est in vobis. Ioan. 1. Sicut unigenitus a patre: id est, utpote vere unigenitus a patre, 2

2 Cor. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent δι ὦν, sed multo magis is sensus est. 1 Corinth. 1, Quemadmodum testimonium Christi confirmatum est in vobis. Ioan. 1. Sicut unigenitus a patre: id est, utpote vere unigenitus a patre, 2 Corin. 3. Transformantur in eandem imaginem, tanquam a spiritu Domini. 3 Et contra non raro ea quae in speciem essentialiter dicta videntur, ita accipienda sunt, tanquam si particulam Similitudinis habeant praepositam: ut Psal 39. Ecce palmae spacium posuisti dies

ponant: ut Gal. 6, Nam qui seminat in carnem suam, ex carne metet corruptionem. Hic ex similitudine sumptae sunt voces, Seminare in aliquid, Metere ex aliquo: rei vero propria sunt Caro et Spiritus. Sic in sequentibus: Qui vero seminant in Spiritum, ex spiritu metent vitam aeternam. Amos 2, Perdidi fructum eius desuper, et radicem ab infra. Isaiae 45. Rorate caeli desuper, et nubes pluant iustitiam: aperiatur terra, et proferat salutem et iustitiam. Ubi, Rorare et Pluere ac Proferre, similitudinis voces sunt, Iustitia autem et Salus rei ipsius. 6 Saepe res cum sua

seu substantiae. Homo enim rubet aut maculatur peccatis, et vicissim liberatur aut abluitur a peccatis, ut sit candidus. Non autem ipsa peccata rubent aut albent. Sic saepe propitium esse peccatis alicuius, id est, alicui homini. Deus enim non peccatis, sed peccatori fit propitius. 1 Sam. 2, Arcus fortium fractorum, pro, arcus fortium est fractus. Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum, pro, pelles arietum rubricatas aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum, pro, super ipsos homines iniustos. Non enim peccatis, sed

Geneseos 5, Hic consolabitur nos, aut quietem nobis pariet a terra quam maledixit Deus: id est, a maledictione terrae. Quam speciosi pedes Evangelizantium pacem, Isaiae 52, Roman. 10. De tali homine gloriabor, de me non gloriabor: id est, de tali Dei beneficio ac aliis mihi praestitis, 2. Corinth. 12. homo ponitur pro beneficiis homini praestitis. Sic dicitur, Israel recordatus est Mosis et dierum antiquorum: id est, Dei et eius mirabilium operum ac beneficiorum Mosi et populo veteri praestitorum. Sic saepe legitur, Propter David et propter Abraham, cum intelligantur

in hisce exemplis narrationum. 1 Sam. 6. Conciderunt ligna plaustri, vaccasque imposuerunt super ea, holocaustum Domino: Levitae aut deposuerunt arcam Domini. Primum oportuit arcam deponi de curru, postea currum conscindi in ligna, tettio superimponi lignis vaccas in sacrificium Domino. Sic et 2 Par. 32, prius narratur caedes profugi Sennacherib a propriis filiis in templo patrata, postea liberatio Ezechiae, cum Ezechias sit prius ab eo liberatus, nempe cum angelus eius exercitum contrucidavit. Sed voluit scriptor prius pertexere historiam Sennacherib, cum breviter adiicere posset, quid

numeretur sane et Hypallage, quae non est rara in sacris Literis. Prov. 7, Vadit post meretricem, sicut bos ad mactationem, et compedes ad castigationem stulti: id est, sicut stulti ad castigationem compedum. Iud. 1, Civitatem miserunt in ignem. pro, ignem in civitatem. Simile exemplum est 2. Reg. 8. et Psalm. 74. 2 Reg. 5, Ecce misi ad te Naaman servum meum, ut colligas eum a lepra sua. pro, lepram a Naaman colligas aut auferas. Iob 7, Non agnoscet eum amplius locus eius. pro ipse locum non agnoscet. Eiusdem 18, Et apprehendet in calcaneo laqueum. pro, laqueo apprehender

quae non est rara in sacris Literis. Prov. 7, Vadit post meretricem, sicut bos ad mactationem, et compedes ad castigationem stulti: id est, sicut stulti ad castigationem compedum. Iud. 1, Civitatem miserunt in ignem. pro, ignem in civitatem. Simile exemplum est 2. Reg. 8. et Psalm. 74. 2 Reg. 5, Ecce misi ad te Naaman servum meum, ut colligas eum a lepra sua. pro, lepram a Naaman colligas aut auferas. Iob 7, Non agnoscet eum amplius locus eius. pro ipse locum non agnoscet. Eiusdem 18, Et apprehendet in calcaneo laqueum. pro, laqueo apprehender calcaneum eius. Iob 17, Cor

multiplicibus vel verborum vel sententiarum, vel denique rerum perturbationibus diligenter videndum est, quae nam cum quibus coniungenda sint, ne a vero sensu aberremus. Exemplo sit nobis unus versiculus Hebr. 2, qui sic ad verbum sonat: Illum aut modicum prae angelis imminutum cernimus, Iesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum, ut gratia Dei prae omnibus mortem gustaret. Ubi legitimus sententiarum ordo est: Cernimus illum Iesum gloria et honore coronatum, qui modicum prae angelis fuit

patrem a filio separabant, cum pater contra non nisi per filium manifestatum in carne, mundum regat. Ergo non simpliciter removetur pater a mundi imperio, sed corrigitur in ea re Iudaeorum error. Sic dicit Christus, se non venisse ut faceret voluntatem suam, sed voluntatem patris: Io. 2 et 6. Sic dicit hanc doctrinam non esse suam, sed eius a quo erat missus, Io. 7. neutrum simpliciter, sed ex eorum sensu, qul ipsum a patre separabant, quum revera una sit patris et ipsius voluntas ac doctrina. Sic dicit caecum illum aut parentes eius non peccasse, Ioan. 9, hactenus

Rom. 5, et priori Ioan. 1. Antitheses adhibent vehementius aliquid stabilituri aut etiam declaraturi, ut quod prius affirmarunt, id mox negato eius contrario stabiliant, et contra. Philip. 2, Non arbitratus est rapinam, sed exinanivit semetipsum. Quin et tertio aliquando idem inculcant. Ioan. 1, Confessus est, et non negavit, et confessus est. Ioan. 5, Qui credit, habet vitam aeternam, et in condemnationem non venit, sed transivit a morte ad vitam. Vel dic, quod

alligata mola asinaria, abiiciatur in profundum. Dicit simpliciter bonum esse hominem submergi, cum bonum non sit, sed respectu tantum aliquo, habita comparatione ad maius malum, nempe ad scandalum et eius poenam: iuxta illam Aristo telicam regulam, quod minus respectu maioris sit bonum. 1 Tim. 2, Mulier est decepta, non vir: id est, prius ac magis. Simpliciter dicitur, quod secundum quid intelligendum est, nempe de initio temporis. DE INTERROGATIONE ET RESPONSIONE. Adverbia interrogandi, Cur, Quare, etc. saepe non

50, Quare veni, et non fuit vir: clamavi, et non respondit? Latini dicerent, Cur nemo recepit, cum veni: nemo respondit, cum vocavi? Esa. 58, Quare ieiunavimus, et non vidisti? affliximus animas nostras, et non cognovisti? pro, quare non respexisti, cum ieiunavimus, etc. Sic Marc. 2, Quare discipuli Ioannis et Pharisaeorum ieiunant, tui non ieiunant? pro, quare tui discipuli non ieiunant, cum illorum ieiunent? Quoties peccabit in me frater, et remittam ei? id est, quoties debeo remittere si peccaverit. Non quaerit, quoties frater sit peccaturus, sed quoties ipsi remittere

Quare expectavi ut produceret botros, et produxit, labruscas? Interrogatio non semper quaerit, sed saepe obiurgat, expostulat, aut certe queritur de re aliqua. Estque haec sermonis forma Hebraeis usitatissima, quanquam et aliis linguis, praesertim in contentione, non in usitata. Ier. 2, quomodo dices, Non sum maculata? obiurgatio est. Sic cum inquit, Quomodo sedet civitas sola, etc. non quaerit, sed queritur aut lamentatur. Ioan. 8, Quare locutionem meam non percipitis? est obiurgatio, non inquisitio. Interrogatione figurata contrariam propositionem

commodiorem occasionem disserendi. Responsiones, si ad Romanum morem exigi debeant, saepe, quatenus ad verba, minus commode interrogatione redditae videntur, tametsi reb. commode. Ut Tu dixisti. 2, Sam. 9, Tune es Ziba? qui ait, servus tuus, etc. 2. Sam. 14. Ne caeles quaeso me verbum, de quo te percontabor. Loquatur quaeso Dominus meus rex. Marc. 7, Quare tui Apostoli illotis manibus comedunt? quia recte dixit Isaias de vobis hypocritis, etc. id est, quia

ad Romanum morem exigi debeant, saepe, quatenus ad verba, minus commode interrogatione redditae videntur, tametsi reb. commode. Ut Tu dixisti. 2, Sam. 9, Tune es Ziba? qui ait, servus tuus, etc. 2. Sam. 14. Ne caeles quaeso me verbum, de quo te percontabor. Loquatur quaeso Dominus meus rex. Marc. 7, Quare tui Apostoli illotis manibus comedunt? quia recte dixit Isaias de vobis hypocritis, etc. id est, quia non est peccatum illotis manibus comedere, sicut vos superstitiosuli

actione vel passione, per ipsum verbum significata, quaerunt, sed de causa eius. Ezech. 33, Quare moriemini domus Israel? id est, quare vultis dare causam huic tanto malo, etc. 1 Sam. 19, Dimitte me, quare te interficiam? id est, quare vis mihi praebere causam, ut te interficiam? 2 Sam. 2. Quare te percutiam humi? Iere. 40, Quare percutiet te in animam, et dispergetur totus Iuda, qui ad te iam congregatus esset, et peribunt reliquiae Iuda. Gen. 27, Cur utroque filio orbabor die una. i. quare causam huic tanto malo praebebimus? Ps. 79, Quare dicent gentes, Ubi est

vel passione, per ipsum verbum significata, quaerunt, sed de causa eius. Ezech. 33, Quare moriemini domus Israel? id est, quare vultis dare causam huic tanto malo, etc. 1 Sam. 19, Dimitte me, quare te interficiam? id est, quare vis mihi praebere causam, ut te interficiam? 2 Sam. 2. Quare te percutiam humi? Iere. 40, Quare percutiet te in animam, et dispergetur totus Iuda, qui ad te iam congregatus esset, et peribunt reliquiae Iuda. Gen. 27, Cur utroque filio orbabor die una. i. quare causam huic tanto malo praebebimus? Ps. 79, Quare dicent gentes, Ubi est Deus

sancto? pro, quare vos hoc permisistis, aut satanae occasiones praebuistis? Interrogatio posita secundo loco. Mich. 6. Adhuc an est in domo impii? etc. pro, an adhuc est in domo impii? Interrogantis oratio, pro, hortantis et excitantis. Ios. 1. et Ruth. 2, Annon praecepi tibi, conforta te et roborate? etc. Interrogative pronunciant Hebraei, quod maxime affirmare volunt, non petentes aut expectantes ullum responsum. Deut. 11, Annon sunt trans Iardem, post viam occasus solis in terra Cananaei, etc. quasi

igitur solent Rhetores inter simplicem interrogationem, cum tantum studio quaerendi interrogamus: ut, Cuium pecus, an Meliboei? et cum alioqui sub forma interrogationis aliquid aliud agimus, nostrosque affectus declaramus. Multas vero figuratae interrogationis species Quintilianus lib. 9, capite 2 recenset: ut est interrogatio asseverationis, miserationis, instantiae, indignationis, admirationis, dubitationis, et aliae. Assenerationis est longe creberrima in sacris Literis, cuius in praecedentibus multa exempla proposui: ut est, Annon sunt 12 horae diei? Annon frater tuus Aron facundus

accidentaria ratione tribuitur. Tali Hebraismo videtur Deus Gen. primo, iubere terram producere arbores, et aquam pisces, cum proprie ipse is sit, qui ex aquis et terra omnia quae vult producit. Vade in ista tua fortitudine, et libera Israelem, Iud. 6. Deus iussit Semeum maledicere Davidi, 2 Sam. 18. Sic Deus dicitur impulisse Davidem ad numerandum populum, Exo. 14. dicit Deus ad Moysen, Divide mare: qui tantum indicium virga futurae divisionis praestat: sed tamen Deus ei communicat suum opus. Sic et illud Danielis accipiendum est, ubi pii doctores nocantur iustificatores, cum

Nam illi dicuntur ligare et solvere, aperire et claudere, mundare et immundare aut purificare, cum haec Deus ipse per ipsorum ministerium proprie operetur. Item, causa sine qua non: et cum alioqui Deus saepe nimium large nobis suas laudes et opera communicat. Vicinum forte aliquid habet, quod Iob 2 satan iubetur custodire animam seu vitam Iob: id est, non laedere, non interficere. Exod. 4. 7 et 10, Deus dicitur indurare et aggravare cor Pharaonis. At cap. 13 dicitur ipse semet indurasse. Ille nimirum praebuit culpam, seque obstinatum praestitit, Deus autem adiecit poenam

tantum signum quoddam divinitus datum fuerit. Cum quid alicuius actionem secutum est, illo nihil tale cogitante aut moliente, aut etiam sciente, tribuitur ei nonnunquam perinde ac si secisset. Ut Moses imponebat velum faciei, ne intenderent filii Israel in finem eius quod abolebatur, 2 Cor. 3. Certum est ipsum id pravi consilii non habuisse, sed solummodo ideo imposuisse, quia fulgorem eius faciei ferre nequiverint. Quod fiet non imposuisset velamen, non tamen ideo Israelitae pervidissent

aegrotes. Io. 12. 38, Ideo non crediderunt, ut impleretur Scriptura. Non effectionem, sed consequutionem. Propter eventum consecutum, Iudas acquisivit agrum, Actor. 7. Rationales et causales voculae, obtinent aliquando vim concludentium: ut sunt, quia, ideo. Sic aliqui illud 1. Sam. 2, exponunt: Non audierunt vocem patris sui, quia voluit eos Deus perdere: pro, ideo. Psal. 116. Credidi, quia: id est, propterea locutus sum. Simile exemplum habes et Ioan. 15, Vos dixi amicos, quia quaecunque audivi a patre, nota feci vobis: ubi vox Quia, nullo modo causam

veniant ad te bina, scilicet de immundis nam de mundis septena, Gen. 7. Praedicate Evangelium omni creaturae, scilicet humanae, Marci 6. Sine me nihil potestis facere, Ioan. 15. Nihil scilicet boni in rebus divinis, idque vere ac spiritualiter. Deus vult omnes homines salvos fieri, 1 Tim. 2. scilicet, quantum in ipso est, et quod attinet ad voluntatem probantem: non autem omnibus dat efficaciter veram doctrinam, et veros doctores. Vicina huic regula est, quod Epitheton pluribus speciebus conveniens aliquando toti earum generi tribuatur: ut supra diximus, bina dici de

dicitur: Omnis Ierosolyma exibat ad Ioannem: id est, multi. Omnis civitas erat congregata ad ianuam, Marc. 1. id est, maxima pars. Tale quid est, quod Hier. 5. super Esaiam monet, quod Omnis terra in sacris Literis saepe de sola Palaestina sit intelligendum, non de universo orbe terrarum, Luc. 2, Ut describeretur tota terra: id est, Iudaea solum, 2. Paral. 9, Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae, scilicet terrae Canaan et vicinarum. Gen. 41, Omnis terra venit in Aegyptum. Universalis persaepe apud Hebraeos latius patere videtur, quam praesentis

Omnis civitas erat congregata ad ianuam, Marc. 1. id est, maxima pars. Tale quid est, quod Hier. 5. super Esaiam monet, quod Omnis terra in sacris Literis saepe de sola Palaestina sit intelligendum, non de universo orbe terrarum, Luc. 2, Ut describeretur tota terra: id est, Iudaea solum, 2. Paral. 9, Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae, scilicet terrae Canaan et vicinarum. Gen. 41, Omnis terra venit in Aegyptum. Universalis persaepe apud Hebraeos latius patere videtur, quam praesentis materiae natura postulat, aut etiam ferre potest. Quare

Davidem et Ionatan agebatur 1. Sam. 25, Et non periit ex omnibus quae ei erant, quicquam, scilicet ex pecoribus, quae erant apud Davidem, et culpa Davidis ac servorum ipsius. Ioan. 7, Si hic non esset a Deo, non posset facere quicquam, scilicet tam grandium miraculorum, qualia ista sunt. 2. Sam. 15, Et non sciverunt omne verbum, id est, quicquam eorum, quae Absalon contra patrem moliebatur. 1. Reg. 12, Et lapidaverunt eum omnes Israelitae, scilicet qui illic erant, ubi hoc accidit. Psal. 7, Non est iniquitas in manibus meis, scilicet in hac causa Saulitica. Eva

servata cuius libet proprietate. Quae igitur simpliciter dicuntur, non restringuntur ad secundum quid: nec contra, quae secundum quid dicuntur, ad simpliciter extendantur: nisi alius Scripturae locus, et maxime ipsa rei evidens veritas hunc Hebraismum demonstret. Docet Aristoteles lib. 2. Rhetor. universaliter pronunciare in re non universali maxime decere in lamentationibus et vehementibus exaggerationibus, aut alioqui in tristibus. Sic Paulus queritur omnes sua quaerere, seque ab omnibus esse desertum. Causa est, quia et animo commoto aut ferventi multa condonantur, et ipsa

miseretur et commodat, Psal. 21. pro, omni beneficentia alios iuvat. Sic praecepta Decalogi sunt Synecdochica. Denique crebro etiam individua ponuntur pro universalibus: quia Scriptura multum cum individuis agit, totum genus inelligens, ut fit in Apostrophis. Rom. 2, Ecce tu es Iudaeus, etc. Rom. 9, Tu quis es qui responsas? Gal. Itaque non es servus, sed filius. Hoc faciunt et exempla. Hunc tropum ponentem individuum pro universali exposuit, cum dixit: Quae vobis dico, omnibus dico. Similis enim est ratio unius et omnium hominum in

ultimo dicitur: Multa quidem alia fecit IESUS, quae si scribantur per singula, ipsum arbitror mundum non posse capere eos qui scribendi sunt, libros. Huius generis locutiones sunt: Multiplicabitur semen tuum sicut arena in littore maris. Et item ea, quae dicuntur Isaiae 13 et 14. et Ioel. 2, et Sophon. 1. de obtenebratione et concussione caeli. Quibus in locis historicus sensus, quem intendit Spiritus sanctus, est de captivitatibus, desolationibus, et devastationibus regnorum et provinciarum. Sic Apocal. 6, et Matth. 24, legimus stellas de caelo cadere in terram: quod

Literis, praesertim in praeceptis, regulis et adhortationibus dicuntur, quae tamen non absolute ac simpliciter, sed ratione habita alicuius adiuncti, seu cum quadam conditione ac restrictione intelligenda sunt. Iuxta regulam: Simpliciter dictum nonnunquam secundum quid intelligitur. 1. Sam. 2, Samuel non norat Deum, scilicet ea circumstantia revelationis et vocationis. Matth. 8, Nisi facti fueritis sicut parvuli isti, non intrabitis in regnum caelorum. Ierem. 7, Non praecepi de sacrificiis. sed audi, Doctrina mea non est mea. id est principaliter, Iohan. 7, Si ego testimonium

comedens, seu tenuissime victitans. Venit filius hominis bibens et comedens: id est, satis liberaliter vivens, et perinde ut alii honesti homines communiter. Luc. 10, Nolite portare sacculum, et neminem in via salutaveritis: id est, ne patiamini vos aliis negotiis a vestro officio abduci. 2. Iohan. 1, Qui dixerit ei, Ave, communicat operibus eius malis. Ad hanc Regulam pertinent et locutiones, aliquem aliquid esse, aut nihil esse, Gal. 1. 1 Cor. 7. id est, aliquid eximium. 1. Cor. 1, Elegit ea quae non sunt, ut ea quae sunt, confundat: id est, ea quae non valde sunt, et ea quae

sive studium movendi auditoris, cuius tarditati aut etiam negligentiae ac ruditati nihil satis in arduis rebus dici potest, iuxta illam communem Rhetorum regulam: iniquum esse petendum, ut aequum obtineatur. Hoc etiam in sacris Literis interdum, praesertim in contentione accidit. Gal. 2, Quod si quaerentes iustificari in Christo, invenimur et ipsi peccatores. Num igitur Christus minister peccati est? pro, Si per solum Christum vere ac plene iustificari non possumus, sed oportet etiam Moysen aut bona opera ei opem ferre, eaque prorsus necessaria sunt ad salutem, sicut vestri

illud genus referri potest: Quid si volo eum hic manere. Et omnino cum aliquid violentius dicitur, quod tamen non simpliciter putatur aut asseritur. Posses dicere esse Auxesim, quia potentioribus aut vehementioribus pro lenioribus abutuntur: ut, Per mortem aboleat diabolum, Hebr. 2. i. imperium ac regnum eius debellarit, et corpus peccati. Rom. 6. pro, debilitet, vincat, expugnet. Sic conterere caput eius. Diabolus iubetur custodire animam Iobi: id est, non attingere aut laedere vitam eius. Sic verbum Repellere reperitur, pro, negligere. Quorum patres sprevissem ponere

Hebraei et aliae gentes non raro lenioribus utuntur pro vehementioribus vocabulis per Liptoten. Mortuus est pro imbecillibus, Rom. 5. i. pro prorsus mortuis aut impiis. Si Deus permiserit, Hebr. 6: pro, Si Deus potenter hoc operatus fuerit. Ne ponant nomen viro meo: i. ut extinguant plane, 2. Sam. 14. Sic Psal. 78, Non pepercit a morte animae eorum. Sic confirmare promissionem, pro, implere, Rom. 15, quod maius est. Exaudire, pro, facto ipso praestare. Scire me fecisti vias vitae, pro, re ipsa in vitam perduxisti. Sic accipi potest, quod interdum signum, forma,

non difficulter subintelligantur. Psal. 34, Quis vir ille, qui vult vitam, diligit dies? sub. ad (uitam) adiectivum, longaevam, et ad (dies) multos, aut etiam bonos, ut habet vetus interpres. Nomina substantiva desunt, quae ex adiectivo expresso facile intelliguntur. 2. Sam. 2, Et ipse erat accinctus novo, sub. ense, aut cingulo, unde ensis dependebat. Saepe deest nominativus. 1. Sam. 19, Dixit: Ecce David et Samuel in Naiot Rama. 1. Sam. 23, Nunciaverunt Davidi dicentes: Ecce Philistaei oppugnant Neilam, pro, aliquis dixit, quidam

subintelligantur. Psal. 34, Quis vir ille, qui vult vitam, diligit dies? sub. ad (uitam) adiectivum, longaevam, et ad (dies) multos, aut etiam bonos, ut habet vetus interpres. Nomina substantiva desunt, quae ex adiectivo expresso facile intelliguntur. 2. Sam. 2, Et ipse erat accinctus novo, sub. ense, aut cingulo, unde ensis dependebat. Saepe deest nominativus. 1. Sam. 19, Dixit: Ecce David et Samuel in Naiot Rama. 1. Sam. 23, Nunciaverunt Davidi dicentes: Ecce Philistaei oppugnant Neilam, pro, aliquis dixit, quidam annunciaverunt. Sic

etc. Cepimus omnem regionem Argob regni Og in Basan, Deut. 3, pro, qui regnabat in Basan. Si fecissetis sicut hoc, Iud. 15. 1. tale ali quid initio, sub. placatus fuissem. Ne, filiae meae, Ruth. 1. sub. sitis mihi molestae. Sic vivito et tu salvus, etc. 1. Sam. 2. pro, ita tibi viventi proximo anno facere contingat, nempe ut incolumis tondeas oves. Vivit Iehova, 1 Sam. 26, sub. si percutiam eum. Nam mox sequitur: Sed Iehova percutiet eum. Tradetque Israelem propter peccata Ieroboam, 1. Reg. 14. sub. in maledictionem et desolationem, pro, perdet.

illi augurati sunt, num ab eo? 1. Reg. 20. pro, ab ore eius possent excipere verbum aliquod amicum et blandum. Num deprehendisti me, inimice mi? 1. Reg. 21. sub. in aliquo delicto, pro, nunquid invenisti in me quod carpere possis? Et non detur, quaeso, servo tuo onus paris mulorum de terra, 2 Reg. 5. pro, tametsi non accipias munus a me, tamen obsecro, etc. Et stare fecit vultum suum, et posuit, donec moraretur, 2. Reg. 8. sub. manum super faciem aliquandiu. Dixit Hazael, Quare Dominus meus flet? Respondit, quia novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est

mi? 1. Reg. 21. sub. in aliquo delicto, pro, nunquid invenisti in me quod carpere possis? Et non detur, quaeso, servo tuo onus paris mulorum de terra, 2 Reg. 5. pro, tametsi non accipias munus a me, tamen obsecro, etc. Et stare fecit vultum suum, et posuit, donec moraretur, 2. Reg. 8. sub. manum super faciem aliquandiu. Dixit Hazael, Quare Dominus meus flet? Respondit, quia novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est enim servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8. subaudiendum, Ne dicas hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est

obsecro, etc. Et stare fecit vultum suum, et posuit, donec moraretur, 2. Reg. 8. sub. manum super faciem aliquandiu. Dixit Hazael, Quare Dominus meus flet? Respondit, quia novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est enim servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8. subaudiendum, Ne dicas hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem,

novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est enim servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8. subaudiendum, Ne dicas hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit,

servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8. subaudiendum, Ne dicas hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum

est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra

bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub. transeant, et

et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub. transeant, et revertimini ad me.

placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub. transeant, et revertimini ad me.

sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub. transeant, et revertimini ad me. Quisque in tabernacula sua o Israel, 2. Paralip. 10 pro, quisque

et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub. transeant, et revertimini ad me. Quisque in tabernacula sua o Israel, 2. Paralip. 10 pro, quisque abeat. O Israel abi in tentoria tua. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum, Nehem.

Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub. transeant, et revertimini ad me. Quisque in tabernacula sua o Israel, 2. Paralip. 10 pro, quisque abeat. O Israel abi in tentoria tua. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum, Nehem. 6. pro, dedi operam ut cognoscerem, et deprehendi quod Deus, etc. Quaerant regi puellas virgines, Esther 2, subaudi, ii, quibus id muneris impositum fuerit id est,

Quisque in tabernacula sua o Israel, 2. Paralip. 10 pro, quisque abeat. O Israel abi in tentoria tua. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum, Nehem. 6. pro, dedi operam ut cognoscerem, et deprehendi quod Deus, etc. Quaerant regi puellas virgines, Esther 2, subaudi, ii, quibus id muneris impositum fuerit id est, quaerantur puellae. Iecit pur, hoc est, sortem, Esther 3. subaudi, aliquis e famulis Haman. Nisi illusores mecum essent, etc. Iob. 17. sub. istud non dicerem: vel, dispeream si haec dicerem, nisi illusores,

iteratur: ut Ioan. 6. septies Christus iterat, se vere esse panem vitae, aut unicum servatorem: quem locum exempli gratia, ut similes observentur, adscribam. 1 Dixit ergo eis Iesus: Amen amen dico vobis, nisi ederitis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habetis vitam in vobis. 2 Qui edit meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam, et ego suscitabo eum in novissimo die. 3 Caro enim mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. 4 Qui edit meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo. 5 Sicut misit me pater vivens, et ego vivo

doctores dicuntur iustificatores. Sic unus Deus dicitur tantum noster pater. At Paulus gloriatur 1. Cor. 4, se solum esse eorum patrem. Fundamentum est unicum Ecclesiae, 1. Cor. 3. Contra sumus superaedificati super fundamentum Apostolorum et Prophetarum: id est, super eorum doctrinam, Eph. 2. Sic Deus non curat boves, 1. Cor. 9, scilicet, in summo gradu, sicut homines. At contra curat in inferiori, Psal. 147. DE ESSENTIA ET CIRCUMSTANTIIS FACTI AUT REI. Cognatum praecedenti Regulae est, quod in rebus et factis, actionibus aut

aut orationes scindunt. Psal. 88, Deus salutis in die clamo, in nocte coram te. pro, die ac nocte coram te clamo. Huc referatur Hendias, de qua in constructione Nominis dictum est, cum adiectivum ac substantivum in duo diversa distrahuntur, tanquam si sint duae plane diversae res. 2. Reg. 6, Velis quaeso et veni: pro, Veni quaeso. 2 Contra saepe de duabus rebus tanquam de una agunt, ut putare queat imperitus unicam esse. Tales sunt multi Psalmi et aliae prophetiae loquentes simul de Davide aut Salomone et Christo, de Ierosolyma, populo Iudaico, et de caelesti

die clamo, in nocte coram te. pro, die ac nocte coram te clamo. Huc referatur Hendias, de qua in constructione Nominis dictum est, cum adiectivum ac substantivum in duo diversa distrahuntur, tanquam si sint duae plane diversae res. 2. Reg. 6, Velis quaeso et veni: pro, Veni quaeso. 2 Contra saepe de duabus rebus tanquam de una agunt, ut putare queat imperitus unicam esse. Tales sunt multi Psalmi et aliae prophetiae loquentes simul de Davide aut Salomone et Christo, de Ierosolyma, populo Iudaico, et de caelesti Ierusalem, de terra promissionis, et vita aeterna, de semine

sunt Adoniam. Ieiunare ad lites, Isaiae quinquagesimooctavo. Sic Christus dicens, Hic est sanguis meus novi Testamenti: duas sententias complectitur. Quarum altera indicat quid det in potum: altera, quid illa cibatione ac potus praebitione agat, nempe quod Novum foedus sanciat. 2 Hisce adde sententias nimium distractas voces aut res connectentes. Quia et illae duos sensus in unam sententiam contrahunt. Nam non raro in sacris Literis voces rerum longius distantium connectuntur, efficiuntque et durum et obscurum sermonem. Quare ut sententia quasi expleatur, magisque

reddatur, mediis aliquibus vocibus aut sensibus supplenda ac veluti sarcienda est. ut Prov, 10. Labia norunt scientiam: pro, secundum agnitam perceptamve scientiam loquuntur. Gen. 31, Comedit argentum aut precium nostrum: id est, cibum nostro precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 2 Cor. 7, Estis in corde nostro ad commoriendum: id est, adeo diligimini a me ex animo, ut sim paratus etiam mori vobiscum. 1 Thess. 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1. 2. Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis

precio aut argento pro nobis accepto comparatum. 2 Cor. 7, Estis in corde nostro ad commoriendum: id est, adeo diligimini a me ex animo, ut sim paratus etiam mori vobiscum. 1 Thess. 1, Fides vestra erga Deum ubique exiit: id est, fidei rumor, laus, praedicatio. Comedere de arbore, Gen. 1. 2. Isa. 1, Terram vestram alieni coram vobis comedunt. pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3, In sudore vultus tui comedes panem: pro, sudore paratum aut acquisitum panem comedes. Sic dicitur, Oculi omnium in te sperant, pro, omnes sperant in te, eoque nimio desiderio ad te vertunt

pro, fructibus terrae vestrae fruuntur. Gen. 3, In sudore vultus tui comedes panem: pro, sudore paratum aut acquisitum panem comedes. Sic dicitur, Oculi omnium in te sperant, pro, omnes sperant in te, eoque nimio desiderio ad te vertunt oculos. Auribus percipe lachrymas meas. Videre lachrymas. 2 Sam. 10, Num comedendo comedimus a rege: id est, num comedimus cibum quem dedit rex? 1. Cor. 14, Qui hominibus prophetat, loquitur aedificationem: id est, loquitur ea quae faciunt ad edificationem. Excidere mustrum ex ore, Debilitatum esse oleum, Ioel. 1. Populus vidit vocem Dei, Exod. 20.

directe, tanquam si ille ipse iam coram ea loquatur, recitat. Facit autem id ideo, ut illa iam veluti coram geri videantur, Genes. 20, Nonne ipse dixit mihi, Soror mea ipsa est: et ipsa quoque dixit, Frater meus ipse est: id est, dixit, quod sit soror ipsius, et quod sit frater ipsius. Ierem. 2, Qui dicitis ligno, Deus meus es tu. 1. Reg. 1, Tu dixisti Domine mi rex, quod Salomon filius tuus regnabit post me. Qui nos persequitur, Evangelizat, Gal. 1. Hoc magis gaudium et admirationem piorum exprimit, dum illa eorum passim iactata vox formaliter recitatur. Crebro non

formaliter recitatur. Crebro non exactissime observatur series rerum aut temporum in Narrationibus. Hysterologia multum utuntur Hebraei: saepe enim et narrando, et alias, non satis suo ordine gesta recensent, priora posterius, et posteriora prius commemorantes. Sic Ios. 2, prius narratur, exploratores fune demissos per fenestram: postea colloquium eorum et meretricis pertexitur: quod verisimile est prius in aedibus habitum fuisse: alioqui res facile prodi potuisset, si ex fenestra clamasset. 1 Samuel, 23. Acciditque cum fugeret Abiathar ad Davidem in Ceila, ut

prius narratur currum, in quo vehebatur arca, concisum, eoque hostias oblatas: postea dicitur, Levitas deposuisse arcam ex curru. Isa. 38, Quod signum est, quod ascensurus sim in domum Domini? Hoc dictum in fine capitis ponitur, cum videatur ponendum ante septimum versiculum: sic enim ponitur 2 Regum 2, vers. 8. Atque hanc sententiam quidam non satis dextre interpretati sunt ob hanc ipsam causam, quod parum suo loco recitatur. Sic et secundo Paralip. trigesimosecundo, quaedam non satis ordine narrantur. Sic primo Samuel. 28, repetitur mors Samuelis, et abolitio Pythonum, ob

narratur currum, in quo vehebatur arca, concisum, eoque hostias oblatas: postea dicitur, Levitas deposuisse arcam ex curru. Isa. 38, Quod signum est, quod ascensurus sim in domum Domini? Hoc dictum in fine capitis ponitur, cum videatur ponendum ante septimum versiculum: sic enim ponitur 2 Regum 2, vers. 8. Atque hanc sententiam quidam non satis dextre interpretati sunt ob hanc ipsam causam, quod parum suo loco recitatur. Sic et secundo Paralip. trigesimosecundo, quaedam non satis ordine narrantur. Sic primo Samuel. 28, repetitur mors Samuelis, et abolitio Pythonum, ob praesentem

ociosius persequatur. Gen. 20, Et misit Abimelech rex Gerar, et accepit Saram. Item: Accepit Abimelech oves, boves, servos, ancillas, et dedit Abrahae. Genes. vigesimoprimo, Et ivit et implevit utrem, et dedit potum filio. Ibidem: Surge, tolle puerum, et manu tua eum apprehende. Deuteronom. 2 saepius, Vertere faciem et proficisci. Sic in novo Testamento, Accedere et loqui seu dicere. secundo Sam. 12, Et surrexit de terra et lavit et unxit se, et mutavit vestimenta, et intravit in domum Domini, et adoravit, et venit in domum suam, et petiit, et apposuerunt ei panem, et comedit. Sic,

proponi per futurum indicativi, idque oratione propalam, et non dissimulanter id agente: ut fit Genes. 49, Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4. Verum apud prophetas multum in praeterito proponuntur. Isa. 51, Quoniam consolatus est Dominus Sion, etc. Eiusdem 60, Surge, exciteris, quoniam

fit Genes. 49, Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4. Verum apud prophetas multum in praeterito proponuntur. Isa. 51, Quoniam consolatus est Dominus Sion, etc. Eiusdem 60, Surge, exciteris, quoniam venit lux tua, et gloria Domini super te orta est. Causam dicunt esse, quia prophetis tam certa

49, Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4. Verum apud prophetas multum in praeterito proponuntur. Isa. 51, Quoniam consolatus est Dominus Sion, etc. Eiusdem 60, Surge, exciteris, quoniam venit lux tua, et gloria Domini super te orta est. Causam dicunt esse, quia prophetis tam certa ea fuere, ac

Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4. Verum apud prophetas multum in praeterito proponuntur. Isa. 51, Quoniam consolatus est Dominus Sion, etc. Eiusdem 60, Surge, exciteris, quoniam venit lux tua, et gloria Domini super te orta est. Causam dicunt esse, quia prophetis tam certa ea fuere, ac si

dicit praeteritum esse vehementius praesenti aut futuro. Sic Terent. Periisti, pro, peribis. Praeterea prophetant prophetae in alia atque alia forma orationis, saepe non prae se ferentes, tanquam aliquid sint de futuro praedicturi, ac quasi aliquid aliud agentes. Ut Psal. 2, tanquam si obiurget quosdam impios, qui olim verae religioni restiterunt, praedicit in posterum fore tales; qui Christo repugnent, et ab eo puniantur. Saepe in forma consolationis aut adhortationis. ut Isa. 52, Exciteris, exciteris, et induere fortitudine tua Sion. Et 54, Iubila

repente ad templum suum Dominus, quem vos quaeritis, et angelus foederis, quem vos desideratis. Ecce venit, dicit Dominus exercituum. Et quis potest sustinere diem adventus eius? et quis stare poterit, cum ille apparuerit? Est enim veluti ignis exco quens, et veluti lixivium lavantium. Sic Ioel 2, Sed et super servos et ancillas meas in diebus illis effundam de spiritu meo. Et dabo prodigia in caelo et in terra, sanguinem et ignem et columnas nubis. Sol vertetur in tenebras, et luna in sanguinem,

nubis. Sol vertetur in tenebras, et luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et terribilis. Et erit, omnis qui invocaverit nomen Domini, servabitur. Quoniam in monte Sion erit salutatio, et in reliquiis, quas Dominus vocabit, sicut Dominus dixit. Quem locum Petrus Act. 2, de primo adventu Christi exponit. Sic etiam Isa. 2, post praedictionem laeti et amabilis adventus, quod stabit mons Sion, et omnes ad eum confluent, ac dicent: Venite ascendamus, etc. mox simul etiam terribili specie eundem describit, inquiens: Quoniam dies Domini exercituum erit

in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et terribilis. Et erit, omnis qui invocaverit nomen Domini, servabitur. Quoniam in monte Sion erit salutatio, et in reliquiis, quas Dominus vocabit, sicut Dominus dixit. Quem locum Petrus Act. 2, de primo adventu Christi exponit. Sic etiam Isa. 2, post praedictionem laeti et amabilis adventus, quod stabit mons Sion, et omnes ad eum confluent, ac dicent: Venite ascendamus, etc. mox simul etiam terribili specie eundem describit, inquiens: Quoniam dies Domini exercituum erit super omne excelsum et superbum, ac super omne

Epicureis et iustitiariis, quos malleo legis suae veluti durissimas quasdam petras confringet: veteri Adamo, quem lege ac spiritu suo conteret et mortificabit: et denique omnibus adversariis, quos non tantum verbo expugnabit, sed etiam paulatim reipsa ac tristi exitio, teste Psal. 2 et 11, veluti testacea vasa ferreo sceptro contundet. Contra autem expectantibus regnum eius, esurientibus et sitientibus, oneratis et laborantibus, humiliatis denique et contritis veniet mansuetus et servator, ut eos consoletur, liberet, satiet et reficiat. Non enim venit iudicare,

quem primum Messiam affirmant. Alterum filium Davidis appellant, qui suscitabit primum Messiam, et Israelem redimet, illique regnum restituet, secundum figmentum suum. Hanc suam imaginationem corroborant in libro Sucha, in capite Abelil Anisa ex autoritatibus male intellectis. Psal. 2, Deus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te. Et 21, Vitam petiit a te, et de disti ei longitudinem dierum. Cum ergo, aiunt, viderit Messias filius Davidis, Messiam filium Ioseph interfectum, dicet coram Deo: Domine mundi, nihil aliud a te peto, quam vitam Messiae filii Ioseph.

apud Danielem cap. 7, Videbam, inquit, in visione noctis, Et ecce in nubibus caeli vere filium hominis venientem, etc. Hunc locum Iudaei non intelligentes, dixerunt Messiam subiugatis totius mundi regnis, regnaturum in virga ferrea, iuxta illud Psal. 2, Reges eos in virga ferrea. In quo errore et discipuli salvatoris aliquando fuerunt, Act. 1, dicentes, Domine num in tempore hoc restitues regnum Israeli? Et Matth. 20, de filiis Zebedaei. Non itaque mirum est, Anabaptistas a fermento Iudaeorum, et spiritu satanico seductos esse. Refellitur

Refellitur haec opinio per glossam Rabbi Scelemonis super illud Zachar. 9, Exulta valde filia Sionis, etc. Et per Rab. Mosceh Hadarscam super illud Gen. 49, Ligans ad vitem pullum suum. Item in Bereschith Rabba. In quibus locis spiritualiter exponitur illud Psal. 2, Reges in virga ferrea. Manifestum igitur est, Messiae regnum spiritualiter intelligendum esse, non autem temporaliter. Nam divinae Scripturae Messiae regnum perpetuum praedicant. Ergo non est temporale. Ex superioribus Scripturae locis male intellectis, recentiores Rabinorum

Rabba super illud Gen. 49, Non recedet sceptrum de Iudah, donec veniet filius eius, etc. Hic est, in quit, rex Messias filius David (ideo ego verto Schilo filius eius, authoritate R. D. Kimhi) qui venturus est ad confringendum regna in virga ferrea, ut habetur Psal. 2. Et legislator: Hic est rex Messias, qui conteret pedibus suis gentes: ut legitur Isa. 26, Conculcabit eas pes pedum pauperis. Iste est enim pauper Messias, de quo dictum est Zachar. 9, Pauper equitans super asinan. Concluditur itaque regnum Christi esse spirituale, non temporale: praeterea

communi sermone valde tristes dicunt, videri sibi omnia adversa esse, et infesta. Sic desperabunda conscientia putat caelum et terram adversus se pugnare: contra tranquilla conscientia, non tantum internam, sed etiam externam pacem sentit, omniaque, etiam ipsam crucem, placide excipit. Sic Ioel. 2 capite, videmus in descriptione vastationis Ierosolymorum, ac Iudaeae per Chaldaeos factae initio et in fine adscribi horrendam speciem caeli, cum nihil tale factum legatur. Cum talibus Scripturae descriptionibus convenit Seneca, qui sic inquit in Oedipo:
—Fecimus

reus. Item: Sit Deus verax. Rom. 5, Lex subintravit ut abundet peccatum: id est, ut magnitudo ac foeditas peccati agnoscatur. Sic delinquere, Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse verax. Et 1 Thessal. 1, Fides vestra exiit in omnem locum: id est, agnita est ubique. Sic Iliad. 3, Solvat poenam, quae maneat apud posteros: id est, sciatur, memoria teneatur. Est et contrarius huic

ea effecta exhibet, adeo est omnipotens. Item Isa. 7, Vocabitur nomen eius Emanuel: id est, revera est Deus protector noster. Item: Nomem saepe invenitur pro re positum. Psal. 8, Protegat te nome Dei Iacob. Act. 4, Non est aliud nomen sub caelo datum, etc. Philipp. 2, Dedit ei nomen quod est super omne nomen, 1 Cor. 5, Qualis scortatio nec inter Ethnicos nominatur: id est, in usu non est, non existit. Sic saepe Clamare, pro aliquid tumultuosius agere ponitur. Gen. 19, Quoniam crevit clamor eorum coram Domino. Et Silere pro requiescere.

cuiusmodi multa exempla in Syncategorematibus annotata sunt, cum ostendi S I conditionalem particulam saepe omitti. Hoc fac, et vives, pro, Si feceris vives. Talis est illa collati gentilium cum Iudaeis Rom. 2. Cum gentes ea quae legis sunt, fecerint: id est, Si facerent. De quo loco in prima parte in voce Lex. Non videbit me homo et vivet, pro, si viderit, non vivet. Quisquis te angariaverit, quisquis te percusserit in alteram malam, etc. pro, si quis te percusserit aut angariaverit. Sic

rerum partim supra ostensa est, partim postea patebit luculentius. Exemplo sit locus Ephes. 6, ubi principali orationi variis nominibus et participiis longam appendicem decem conditiones continentem alligat: Servi obedite iis, qui domini sunt iuxta carnem, cum timore et tremore, 2 cum simplicitate cordis vestri, 3 tanquam Christo, 4 non ad oculum servientes, 5 velut hominibus placere studentes, 6 sed tanquam servi Christi, 7 facientes quae vult Deus ex animo, 8 cum benevolentia, 9 servientes Domino, et non hominibus, 10 illud scientes, quod unusquisque quod fecerit boni,

49, digreditur primum ad descriptionem suae functionis: deinde paulo post iterum ad descriptionem Dei et sui contempti populi, cum alioqui proprie ac directe Meschiam velit alloqui. Sic Ier. 33, ad descriptionem extremae vastitatis Hierusalem et totius Iudaeae. Sic initio Ephes. 2, ad descriptionem spiritualis mortis Ethnicorum: et porro initio 3, ad descriptionem sui Apostolatus inter gentiles: in qua digressione perseverat ferme usque ad finem eius capitis. Talis digressio circularis est etiam Col. 1. De qua re mox plenius dicam, ubi ex professo de hoc genere

omnia aut membra corporis unius multa cum sint, unum corpus sunt: sic et Christus, etc. In hoc exemplo, Sic et Christus, est propositio sequentium breviter praecedentibus adiuncta: quam propositionem sequentia declarant et illustrant. Huc referri possunt exempla duo, alterum ex Gal. 2, ubi non facile est divinare, quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus. Alterum ex Isa. 3, ubi itidem obscurum est, ubi sermo seditiosorum desinat. Sic Gen. 2, dubitare possis, an Deus aut Adamus dicat illa verba: Propterea deseret vir patrem ac matrem suam, et adhaerebit uxori

adiuncta: quam propositionem sequentia declarant et illustrant. Huc referri possunt exempla duo, alterum ex Gal. 2, ubi non facile est divinare, quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus. Alterum ex Isa. 3, ubi itidem obscurum est, ubi sermo seditiosorum desinat. Sic Gen. 2, dubitare possis, an Deus aut Adamus dicat illa verba: Propterea deseret vir patrem ac matrem suam, et adhaerebit uxori suae. Sed Christus Matth. 19, id dictum tribuit creatori. Videntur igitur interdum propositiones quasi studio occultari: ut Rom. 1, molliter aut quasi latenter,

transit ab exordio ad propositionem. ut Rom. 1, Non enim me pudet Evangelii. Est enim potentia Dei ad salutem omni credenti. Iustitia enim Dei revelatur per illud, Ex fide in fidem. Hoc ultimum membrum, quasi ex praecedentibus dependens, principalis propositio est totius epistolae. Sic Gal. 2, ex narratione sui certaminis cum Petro, transit ad propositionem principalem: Nos natura Iudaei scientes non iustificari hominem ex operibus legis, in Christum credidimus, etc. Si Prophetae et Apostoli ac Evangelistae in concionibus diligenter accurateque separarent

D. Paulus quoque et alii sacri scriptores solent transire ab ignobilioribus materiis ad nobiliores, a personalibus ad realia, ab hypothesibus ad theses, ab externis ad interna: et contra. ut 2 Cor. 1, a suorum consiliorum constantia ad doctrinae et Dei ipsius veritatem. Eph. 5, a coniugii celebratione ad mysterium coniunctionis Christi et Ecclesiae. Crebrae igitur sunt apud eos et interdum subitae ac quasi impraevisae mutationes austerae obiurgationis in amicam

O stulti et insensati Galatae: aliquanto post eos fratres appellat: paulo post filiolos, eorumque studium alacritatemque in recipiendo Evangelio praedicat. Transeunt aliquando a sua persona ad functionem, inde ad doctrinam, a qua ad Christum: ut Paulus initio Rom. 1. Eph. 3. et 2 Cor. 4, ubi mirabiliter sui commendationem cum Christi laude temperat, adeo, ut ipsemet illam mixturam indicet, inquiens: Non enim nos ipsos praedicamus, sed Christum Iesum Dominum: nos autem servos vestros propter Iesum. Sic sequenti initio incipit a celebratione futurae gloriae, in quam ex hac

aut genere, ut in Merismo dictum est, et in hisce exemplis patet. Exemplum prioris est, quod Ro. 1, primum dicit idololatras traditos esse in suas cupiditates: postea illas foedas cupiditates recenset. Exemplum posterioris sit, quod cum Apostolus separatim varia peccata et peccatores, Rom 1 et 2, accusasset, tandem post principium tertii capitis omnes in genere simul accusat. Aliquando vero a genere aut toto incipit, et in id etiam desinit, interposita enumeratione partium aut specierum: ut 1 Cor. 3, in fine incipit ac desinit sententia verbis, Omnia sunt vestra.

ad explicationem functionis Paulinae, sed sub finem eius reditur ad institutum. Sic toto 9 capite 1 Cor. videtur digredi ad suum exemplum, qui moderate sit sua libertate usus. Cupide a personalibus et ignobilioribus ad realia, nobiliora et magis utilia ac generalia transit. Sic 2 Cor. 1 de suorum consiliorum ac profectionum ratione agendo, subito transit ad celebrandam veritatem ac certitudinem promissionum divinarum. In institutoriis digressiones, admonitiones, praecepta et moralia, crebro fiunt, ut initio capitis fecundi Hebraeor. Sic mox totum tertium et 4

modorum, et aliarum etiam proprietatum efferri, aliquando mire a sese mutuo variant, ut supra in constructione Verbi exposui, ut propemodum earum connexionem agnoscere nequeas. Sententia sequens, non semper simpliciter dependet ex antecedente, sed ab aliqua subintellecta: ut Philip. 2, Implete meum gaudium, ut idem sentiatis. Idem sentire, non effectus, sed causa gaudii est: pendet autem posterius colon ex subintellecta sententia, Oro ac obsecro vos, ut idem sentiatis. Etsi autem sermo omnino ex diversis constet, et plerunque illae partes, aut etiam multi sensus a

sententia in fine repetatur: at ut per cohaerentes sensus progrediendo ad primum redeas, nec tamen aut sensum violes, aut ineptus putidusve sis: hoc vero factu perdifficile est, et Paulo (ut opinor) proprium. Consimilis longaque circuitio est etiam Coloss. 1. cuius verba asscribam. [2.] Gratias agimus Deo et patri Domini nostri Iesu Christi semper de vobis orantes, [4] audientes fidem vestram in Christo Iesu et dilectionem in omnes sanctos, [5] propter spem repositam vobis in caelis, [5] quam audivistis per sermonem veritatis Evangelii praesentis in nos: 5 sicut et in

fragore,
Quae sese multis circumlatrantibus undis,
Mole tenet, scopuli nequicquam et spumea circum
Saxa fremunt, laterique illisa refunditur alga. Tales expositiones Homer. crebrae sunt. Aliquando talis propositio et explicatio est bimembris: ut Georg. 2.
Altera frumentis, quoniam favet, altera Baccho: Propositio est: sequitur explicatio:
Densa magis Cereri, rarissima quaeque Lyaeo.
Idem in Aeneid.
Audiit, et voti Phoebus succedere partem
Mente

et masculi relicto, etc. recenset ignominiosas cupiditates. Ibidem propositio: Et quemadmodum non probaverunt, ut Deum agnoscerent: ita tradidit eos Deus in reprobam mentem, ut facerent, quae non conveniebat. Expolitio: Repletos omni iniustitia, etc. Ro. 2. Propositio: Qui redditurus est unicuique iuxta facta sua. Expolitio propositionis: His quidem, qui perseverantes in benefaciendo gloriam et honorem, etc. his vero qui sunt contentiosi, et qui veritati quidem non obtemperant, sed obtemperant iniustitiae, ventura est indignatio et

animae laqueum abscondunt. Ea est ratio omnium iniustum lucrum praedamque quaerentium. Nam sui domini vitam avaritia rapit. Haec ideo prolixius addidi, quia nulla mihi versio in proximis lineis satis facit, tametsi ego aliquid paraphraseos adiecerim. Talia sunt duo exempla Gen. 2. Primum enim breviter proponit bimembrem propositionem: Plantavit quoque Dominus hortum in Eden ab Oriente, et posuit illuc hominem, quem finxerat. Mox vero exponit, tum quomodo hortum plantaverit. Fecit enim germinare Dominus, etc. tum qua ratione et conditione hominem in hortum

carnem, ut iustificatio legis impleretur in nobis, β qui non secundum carnem versamur, sed secundum spiritum. Nam qui carnales sunt, quae carnis sunt curant: at qui spirituales, quae spiritus sunt. Nam affectus carnis mors, etc. Galat. 2. Propositio: α Cum autem venisset Petrus Antiochiam, β palam illi restiti, eo quod reprehendendus esset. Explicatio propositionis: α Nam antequam venissent quidam a Iacobo, una cum

sint miserrimi peccatores, tuque solus sis iustus et iustificatus, sicut tu cum multis aliis modis, tum vero praecipue per tuum ministerium clara voce clamas, et omnes iudicas. Psal. 2. Propositio: α Quare gentes turmatim cum strepitu confluunt, β et meditantur garriuntque frustranea? Explicatio: α Nam consistunt quidem reges terrae, et principes simul conspirant

ut supra ex Virgilio ostendi, et in capite De sermone Ioannis ostendam. ut Gen. 7. 1 α Fecit ergo Noe omnia quae mandaverat ei Dominus, β eratque sexcentorum annorum, quando diluvium aquae inundavit super terram. 2 Et ingressus est Noe et filii eius, uxor eius et uxores filiorum eius, cum eo in arcam, propter aquas diluvii. De animantibus quoque mundis et immundis, et de volucribus, et ex omni quod movetur super terram, duo et duo ingressi sunt ad Noe in arcam masculus et femina,. sicut praeceperat Dominus

sed etiam permutato ordine primum cum tertio, secundum cum quarto, ita ut distributae et a sese invicem distractae sententiae nihilominus sibi invicem consonent, sensuque ac mente modis omnibus inter se connectendae sint, si quidem sententia eius genuina plena haberi debet. Sic 2 Cor. 3, conferens legem cum Evangelio, primum legi tria quasi mala tribuit: deinde porro tres proprietates Evangelii eidem facit correspondere. Legi tribuit quod sit mortifera, quod sit in literis ac lapide, et quod sit temporaria: contra Evangelio tres laudes aut bona, quod sit salutare, quod

mandatum initio ei propositum, ita ut tandem sub finem capitis reddat alterum sui sermonis membrum illis: Hoc mandatum depono apud te fili, etc. Ubi redditio facta quidem est, sed non convenientibus verbis. Nam illud initium, Sicut rogavi, requirit correspondens, Ita et nunc rogo, 2 Thess. 2, incipit docere, quando videatur venturus Christus ad iudicium dicens: Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius. Unde digreditur ad descriptionem illius horrendae defectionis et eius autoris, qualisque ac quantus seductor sit futurus Antichristus. Cuius rei copia ita cum

initio ei propositum, ita ut tandem sub finem capitis reddat alterum sui sermonis membrum illis: Hoc mandatum depono apud te fili, etc. Ubi redditio facta quidem est, sed non convenientibus verbis. Nam illud initium, Sicut rogavi, requirit correspondens, Ita et nunc rogo, 2 Thess. 2, incipit docere, quando videatur venturus Christus ad iudicium dicens: Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius. Unde digreditur ad descriptionem illius horrendae defectionis et eius autoris, qualisque ac quantus seductor sit futurus Antichristus. Cuius rei copia ita cum prorsus

Eaedem enim res vel admodum coniunctae repetuntur. Rom. 10, Corde creditur ad iustitiam, ore fit confessio ad salutem. Videndum est autem in eiusmodilocis, ne res quoque diversas esse existimemus, cum eadem diversis iterare audimus: ut hic non est multum diversa salus a iustificatione. Ioel. 2, Ante eum ignis consumit, et post eum flamma adurit. Ioel. 2. Somnia somniabunt senes, et iuvenes visiones videbunt. Ioel. [3,] Dominus de Sion rugiet, et de Ierusalem dabit vocem suam. Esa. 2, De Sion egredietur lex, et verbum Domini de Ierusalem. De his repetitionibus superius dictum est

Corde creditur ad iustitiam, ore fit confessio ad salutem. Videndum est autem in eiusmodilocis, ne res quoque diversas esse existimemus, cum eadem diversis iterare audimus: ut hic non est multum diversa salus a iustificatione. Ioel. 2, Ante eum ignis consumit, et post eum flamma adurit. Ioel. 2. Somnia somniabunt senes, et iuvenes visiones videbunt. Ioel. [3,] Dominus de Sion rugiet, et de Ierusalem dabit vocem suam. Esa. 2, De Sion egredietur lex, et verbum Domini de Ierusalem. De his repetitionibus superius dictum est prolixius. DE VARIIS

cum eadem diversis iterare audimus: ut hic non est multum diversa salus a iustificatione. Ioel. 2, Ante eum ignis consumit, et post eum flamma adurit. Ioel. 2. Somnia somniabunt senes, et iuvenes visiones videbunt. Ioel. [3,] Dominus de Sion rugiet, et de Ierusalem dabit vocem suam. Esa. 2, De Sion egredietur lex, et verbum Domini de Ierusalem. De his repetitionibus superius dictum est prolixius. DE VARIIS REPETITIONIBUS. Repetitiones aliquo modo etiam ad ordinem Sententiarum referri possunt. Etsi autem Graeca lingua et Latina habent suas

Cum autem integrae orationes repetuntur, alias ambaeillae orationes repetitae, absolutae sunt, alias altera tantum, et plerunque posterior: ut in praecedenti exemplo bis perfecta oratione praecipit, Ignis semper accensus erit, nec unquam extinguetur. Hic autem tantum posterior, ut Gal. 2, Ab iis vero qui videbantur esse aliquid, etc. Mihi enim ii qui videbantur, nihil contulerunt. Fiunt autem repetitiones propter multas causas, sed tamen nos tres quasdam generales ponemus: Alias enim repetunt significationis gratia, quas Etymologicas, docendi gratia,

tantum simplicibus affirmativis et negativis. Aliquando rei magnitudinem declarant, ut toties repetita promissio seminis et terrae sanctae, item Meschiae. Vehementiam et copiam quandam notant, iuxta illud tritum: Bis dictum magis dicitur, ut in his sequentibus. Deut. 2, Per viam per viam ibo: i. tantum per viam. Iud. 15, Dicendo dixi, quod odiendo odisses eam. Gen. 16, Multiplicando multiplicabo semen tuum: i. vehementissime augebo. Ex. 4, Nonne frater tuus loquendo loquetur: id est, plane expeditae linguae et facundus est. Gen. 14, Vallis Sidin putei

dicemus. Usitatissimum est Hebraeis, ut, cum alia forma orationis sententiam quampiam efferre inceperint, subito omissa illa nondum perfecta oratione, alia forma sermonis eandem sententiam efferant: ut Gen. 6, Et fecit Noah, iuxta omnia quae praecepit Dominus ipsi, sic fecit. Paul. Gal. 2, Ab iis vero qui videbantur esse aliquid, quales aliquando fuerint, nihil mea interest: personam hominis Deus non accipit. Iam deberet verbum aliquod ponere, utsententiam perficeret, ita forte: Ab iis vero, qui videbantur esse aliquid, nihil didici aut accepi. Quod ipse non facit, quia longius

exemplis audivimus. Aliquando vero propter iustam causam, quando scilicet nominativus, seu illud quicquid demum est, a quo sententia inchoat, ita quasi onustus est, adiectis vocibus, ut iam non possit satis commode ac perspicue cum iis quae adhuc dicenda restant, contexi: ut Gal. 2, Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores, scientes, quod non iustificatur homo ex operibus legis, sed tantum per fidem in Christum. Iam deberet verbum aliquod nominativo Nos addere: sed quia nimis multa inter nominativum et verbum addendum infarcta sunt, ideo cogitur nominativum iterum

addat, novam orationis formam texit, in qua et addit verbum quod prius deerat, et totam sententiam dilucidius exponit. Et dixit Abraham: En mihi non dedisti semen, et ecce filius domus meae ipse haereditat me. Aliquando non iisdem, sed diversis verbis synonymis, tamen illud initium repetunt: 2 Corinth. 10, Ego Paulus adhortor: deinde interpositis quibusdam de mansuetudine Christi et sua humilitate, repetit, precor, etc. Saepe igitur tantum nominativo posito statim aliam formam orationis inchoant, et nominativum per pronomen aliquod relativum, alias in alio

gratia. Explet enim aurem integro sono repetito, quam alio qui nativa illa Hebraeis brevitas explere non potuisset. Adhaec in eo sermone habent tales repetitiones saepe gratas quasdam allusiones, et etiam homioptota et homioteleuta, quae omnia ad efficiendam orationem numerosam faciunt: ut Psalm. 2, Dirumpamus vincula eorum, et proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Sed in Hebraeo repetitum in duobus hemistichiis similiter desinens facit orationem gratiorem. Sequuntur similia exempla eodem Psalmo statim: Sedens in caelis ridebit, Dominus subsannabit eos. Tunc loquetur ad eos in ira sua, et in

repetitur: ut Psal. 37, Et adiuvabit eos Dominus, et liberabit eos, liberabit eos ab impiis, et servabit eos: quoniam sperarunt in eum. Psal. 6, quoniam audivit Dominus vocem fletus mei, audivit Dominus precationem meam, Dominus orationem meam suscepit. Sic Rom. 2, bis inculcatur de bonorum et malorum castigatione, versu 7, 8, 9 et 10. Alias quod prius figurate dixerunt, postea proprie repetunt, aut contra. Psalmo 7, Ecce parturit vanitatem, et concipit laborem, et pariet mendacium: puteum effodit, et excavavit eum, et incidet in foveam quam

alarum, sitam trans flumina Aethyopiae et trans mare, utentem vasis iunceis in superficie aquarum. His autem verbis describi Aegyptum, ex sequentibus, praesertim initio capitis deciminoni, ubi Misraim sive Aegyptus diserte nominatur, perspicuum fit. Sic Apostolus mox initio cap. 2 incipit accusare Iudaeos, quod in progressu demum elucescit, ubi etiam nominantur. Ad Rhetoricas repetitiones pertinet, quod aliquando plura commata, aut etiam cola, vel versus, aut incipiunt ab eadem voce, aut in quam prior desinit, ab ea sequens incipit: de quibus in tropis dictum

Christum accipere, nempe credere in eum. Sic ibidem, per (Plenum gratia et veritate) exponit illa antecedentia (Gloriam ut unigeniti a Patre.) Tale et illud videri posset, quod ibidem Ioannem Baptistam affirmat venisse in testimonium: et mox explicat, Venit in testimonium, ut testetur de luce. 2 Cor. 4, Quod si velatum est Evangelium nostrum, in pereuntibus velatum est: in quibus Deus excaecavit mentes incredulorum. Per vocem (Incredulorum) exponit praecedentia, quinam sint pereuntes, aut in quibus diabolus excaecaverit mentes: pereuntes, excaecati mente, et increduli idem sunt. 2 Cor.

2 Cor. 4, Quod si velatum est Evangelium nostrum, in pereuntibus velatum est: in quibus Deus excaecavit mentes incredulorum. Per vocem (Incredulorum) exponit praecedentia, quinam sint pereuntes, aut in quibus diabolus excaecaverit mentes: pereuntes, excaecati mente, et increduli idem sunt. 2 Cor. 13, Hoc autem etiam optamus, vestram integritatem. Gal. 1, Deo visum est revelare filium suum per me, ut praedicem eum inter gentes. Idem bis dicit diversis membris. Ibidem, Tantum audiebant, quod qui olim nos persequebatur, nunc Evangelizet fidem, quam olim vastabat. Idem est, vastare

Idem bis dicit diversis membris. Ibidem, Tantum audiebant, quod qui olim nos persequebatur, nunc Evangelizet fidem, quam olim vastabat. Idem est, vastare fidem, et persequi pios. Rom. 5, Cum adhuc imbecilli essemus, pro impiis mortuus est. Idem ibi Paulo est, imbecillum et impium esse. Rom. 2, Persistentibus in bono opere gloriam et honorem et immortalitatem, quaerentibus vitam aeternam. Idem est, persistere in bono opere, et quaerere vitam aeternam. Sic mox, Contentiosis et inobedientibus veritati, obedientibus autem iniustitiae, etc. operantibus malum. Rom. 6, An

Si ego cum gratiarum actione participo, cur blasphemor, de quo ego gratias ago? bis inculcatur id quod praecipue expendi volebat obiiciens. Col. 1, Nam per eum omnia condita sunt quae in caelis et quae in terris, visibilia et invisibilia, etc. omnia per eum et in eum condita sunt. 2 Corinth. duodecimo: Et ne excellentia revelationum ultra modum efferrer, datus est mihi carnis palus, angelus satanae ut me colaphizet, ne ultra modum efferrer: ita in uno membro orationis bis repetitur, Ne supra modum efferrer, initio et in fine. 2 Corinth. 3, Num egemus (ut nonnulli)

omnia per eum et in eum condita sunt. 2 Corinth. duodecimo: Et ne excellentia revelationum ultra modum efferrer, datus est mihi carnis palus, angelus satanae ut me colaphizet, ne ultra modum efferrer: ita in uno membro orationis bis repetitur, Ne supra modum efferrer, initio et in fine. 2 Corinth. 3, Num egemus (ut nonnulli) commendatitiis epistolis apud vos, aut a vobis commendatitiis. 2 Timoth. 3, Persecutiones et afflictiones, quae mihi acciderunt Antiochiae, Listris et Iconii, quas persecutiones passus sum. Sic Ephes. 2. 13. initio versus dicit, In Christo Iesu: mox in

modum efferrer, datus est mihi carnis palus, angelus satanae ut me colaphizet, ne ultra modum efferrer: ita in uno membro orationis bis repetitur, Ne supra modum efferrer, initio et in fine. 2 Corinth. 3, Num egemus (ut nonnulli) commendatitiis epistolis apud vos, aut a vobis commendatitiis. 2 Timoth. 3, Persecutiones et afflictiones, quae mihi acciderunt Antiochiae, Listris et Iconii, quas persecutiones passus sum. Sic Ephes. 2. 13. initio versus dicit, In Christo Iesu: mox in fine Per sanguinem Iesu. Et mox u. 15, Solvens inimicitias, repetit in fine sequentis versus.

Ne supra modum efferrer, initio et in fine. 2 Corinth. 3, Num egemus (ut nonnulli) commendatitiis epistolis apud vos, aut a vobis commendatitiis. 2 Timoth. 3, Persecutiones et afflictiones, quae mihi acciderunt Antiochiae, Listris et Iconii, quas persecutiones passus sum. Sic Ephes. 2. 13. initio versus dicit, In Christo Iesu: mox in fine Per sanguinem Iesu. Et mox u. 15, Solvens inimicitias, repetit in fine sequentis versus. Fit autem talis repetitio vel energiae, vel vehementioris cuiusdam significationis gratia, ut in priori exemplo: vel etiam perspicuitatis,

bonos. Vult, voluntas Dei, 1 Pet. 3. De talibus repetitionibus aut appendicibus dicetur in capite de stylo Ioan. Aliquando eadem res duplicatur, vel certe valdevicinae, sive duobus nominibus, sive verbo et nomine: ut Act. 8, Video te esse in felle amaritudinis: id est, amarissimo. 2 Pet. 2, Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est: id est, densissimae tenebrae. Et Proverb. 20, Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum. pro, in densissimis tenebris. Sic, Terra pulveris, coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem vestri: id est,

Vult, voluntas Dei, 1 Pet. 3. De talibus repetitionibus aut appendicibus dicetur in capite de stylo Ioan. Aliquando eadem res duplicatur, vel certe valdevicinae, sive duobus nominibus, sive verbo et nomine: ut Act. 8, Video te esse in felle amaritudinis: id est, amarissimo. 2 Pet. 2, Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est: id est, densissimae tenebrae. Et Proverb. 20, Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum. pro, in densissimis tenebris. Sic, Terra pulveris, coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem vestri: id est, cognoscerem

ut Act. 8, Video te esse in felle amaritudinis: id est, amarissimo. 2 Pet. 2, Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est: id est, densissimae tenebrae. Et Proverb. 20, Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum. pro, in densissimis tenebris. Sic, Terra pulveris, coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem vestri: id est, cognoscerem et probarem vos. Sprevissem ponere cum canibus, Iob. 30. Idem est spernere et ponere cum canibus. Sic forte illud Rom. 1, Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis: id est, in

8, Video te esse in felle amaritudinis: id est, amarissimo. 2 Pet. 2, Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est: id est, densissimae tenebrae. Et Proverb. 20, Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum. pro, in densissimis tenebris. Sic, Terra pulveris, coenum luti. 2 Cor. 2, Ideo scripsi, ut cognoscerem probationem vestri: id est, cognoscerem et probarem vos. Sprevissem ponere cum canibus, Iob. 30. Idem est spernere et ponere cum canibus. Sic forte illud Rom. 1, Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis: id est, in similitudinem aut

Tale forte est et illud, Faciamus hominem in imagine nostra secundum similitudinem nostram: sed melius, ad imaginem similimam nobis. Iugum oneris eius tu confregisti, Isa. 9. Iugum et onus idem sunt. Posses tamen vertere iugum onerosum. Si terrestris haec domus tabernaculi dissoluta fuerit, 2 Corin. 5. Idem est domus et tabernaculum. Appositione (quae etiam aliquo modo ad repetitionem referri potest) multum utitur Scriptura, praesertim veteris Testamenti, declarationis gratia, idque triplici constructionis forma. Primum simpliciter apponendo nomen aut verbum notius vel

Israel, fons Iacob confidenter. Ibidem, Legem praecepit nobis haereditatem Israel, fons Iacob. Secundo solent addere Eth articulum accusativi casus. Gen. 4, Nacta sum virum ipsum Iehova. Denique solent addere appositioni aliquando praepositionem In. Gen. 19, Urserunt in viro, in Loth. 2 Sam. 1, Montana in Gilboa. pro, in montibus in Gilboa, 2 Sam. 18, Cavete ne quis in puero, in Absalone scilicet, vulnus infligat. 2 Sam. 24, In excelso, in Gibeon. Neh. 8, Et legerunt in libro, in lege Dei. Huc referantur et Anadiploses emphaseos, inculcandi, aut etiam

nobis haereditatem Israel, fons Iacob. Secundo solent addere Eth articulum accusativi casus. Gen. 4, Nacta sum virum ipsum Iehova. Denique solent addere appositioni aliquando praepositionem In. Gen. 19, Urserunt in viro, in Loth. 2 Sam. 1, Montana in Gilboa. pro, in montibus in Gilboa, 2 Sam. 18, Cavete ne quis in puero, in Absalone scilicet, vulnus infligat. 2 Sam. 24, In excelso, in Gibeon. Neh. 8, Et legerunt in libro, in lege Dei. Huc referantur et Anadiploses emphaseos, inculcandi, aut etiam specificandi gratia factae. Psal. 92, Quoniam ecce

accusativi casus. Gen. 4, Nacta sum virum ipsum Iehova. Denique solent addere appositioni aliquando praepositionem In. Gen. 19, Urserunt in viro, in Loth. 2 Sam. 1, Montana in Gilboa. pro, in montibus in Gilboa, 2 Sam. 18, Cavete ne quis in puero, in Absalone scilicet, vulnus infligat. 2 Sam. 24, In excelso, in Gibeon. Neh. 8, Et legerunt in libro, in lege Dei. Huc referantur et Anadiploses emphaseos, inculcandi, aut etiam specificandi gratia factae. Psal. 92, Quoniam ecce inimici tui Iehova, Ecce inimici tui tollentur. Illam vocem (Inimici)

tui tollentur. Illam vocem (Inimici) emphaseos gratia, et veluti aculei infigendi gratia iterat. Sic et Psalm. 93, Magnificentiam induit induit Dominus. Psal. 94. Quamdiu improbi Domine? quamdiu improbi exultabunt? simili ferme ratione Grammatici et Rhetores dicunt Homerum Iliad. 2, ter nomen Nerei repetiisse, cum postea esset eum perpetuo taciturus. Nonnunquam addendi adiectivi, epitheti, adverbii, aut circumscriptionis alicuius gratia, repetitur nomen substantivum. Verbum torrens kison, torrens vetustatis. Invocantibus invocantibus in veritate. Congerie

Item paulo post, repetit Apostolus eadem de causa exhibitionem iustitiae. Sed de hoc loco alias ex professo contra Osiandrum dixi. Psal. 124, Nisi Dominus adfuisset nobis, dicat nunc Israel: Nisi Dominus adfuisset nobis, cum exurgeret contra nos homo, tunc vivos nos devorassent. 2 Cor. 12, Novi hominem in Christo ante annos 14, sive in corpore, non novi, sive extra corpus, non novi, Deus novit, raptum istum talem in tertium caelum. et, scio istum talem hominem, sive in corpore, sive extra corpus, non novi, Deus novit, quod raptus sit in paradisum, et audiverit verba, quae

non est omnino ociosum: sed plurimum ad huius principalis secundo demum absolutae orationis intellectum facit. Atque hanc digressionem observare debemus, quia omnes versores ideo male hunc locum verterunt, quod non animadverterunt, quae verba connectenda sint, et ubi sit digressio. Galat. 2, Ab iis vero qui videbantur esse aliquid (digreditur) quales aliquando fuerint, nihil mea interest: personam hominis Deus non accipit. Refingit totam orationem: Mihi enim illi qui videbantur, nihil addiderunt. Sequitur et aliud exemplum ibidem statim: Sed contra videntes, quod mihi commissum sit

utuntur sacrae Literae parenthesibus aut digressionibus, ita ut in contextu orationis, etiam cum unica categorica esse debuisset inter duas extremitates, seu praedicatum et subiectum, integra aliqua sententia aut etiam plures interserantur: cuius rei exempla nunc pauca, postea plura proponam. 2 Paral. 32, Misit Sennaherib rex Assyriorum servos suos Hierosolymam (ipse enim cum toto exercitu oppugnabat Lachis) ad Hezekiam regem Iuda. 1 Cor. 12, Novi hominem in Christo ante annos 14, sive in corpore, sive extra corpus, nescio, raptum huiusmodi hominem usque in tertium caelum. Gal. 2,

2 Paral. 32, Misit Sennaherib rex Assyriorum servos suos Hierosolymam (ipse enim cum toto exercitu oppugnabat Lachis) ad Hezekiam regem Iuda. 1 Cor. 12, Novi hominem in Christo ante annos 14, sive in corpore, sive extra corpus, nescio, raptum huiusmodi hominem usque in tertium caelum. Gal. 2, Ab illis autem, qui videbantur esse aliquid, quales aliquando fuerint, nihil contulerunt. Sed contra Ier. 33, Sic dicit Dominus, adhuc audietur in loco isto (de quo vos dicitis, quod sit devastatus, ut non sit in eo homo nec iumentum: et in civitatibus Iuda, et in plateis Ierusalem desolatio,

et exteriorum eorum, etc. In talibus autem Parenthesibus, Hebraei suo proprio more nonnun quam initium orationis aut primum extremum ob longitudinem interpositorum per Epanalepsin resumunt, vel eisdem vel vicinis verbis, sicut praecedentia exempla. 1. Cor. 12, et Gal. 2, indicant, et supra in Repetitionibus ostendi, ac postea etiam monebo: nunc tantum duo exempla adiiciam. Rom. 1, Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum, in immundiciam, ut contumeliis afficiant corpora in semetipsis (qui commutaverunt veritatem in mendacium, et coluerunt et

ut contumeliis afficiant corpora in semetipsis (qui commutaverunt veritatem in mendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potius quam creatori, qui est benedictus in secula, Amen.) Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae, etc. quas pergit prolixe enumerare. Gal. 2, Cum vidissent, quod creditum est mihi Evangelium praeputii, sicut Petro circumcisionis (qui enim efficax fuit in Petro in Apostolatum circumcisionis, efficax fuit et in me inter gentes.) Et cum cognovissent gratiam datam mihi, dederunt dextras. Hic repetit gratiam datam, cum supra dixisset,

appellari existiment. Hinc vim sermonis Satyricus declarat, cum primum narratione in genere proposita subiungit: — Quid rides? mutato nomine, de te Fabula narratur. Talem energiam aut efficaciam sermonis saepe Paulus in suis generalibus disputationibus exprimit: ut Rom. 2, accusans omnes Iudaeos internae hypocriseos, et non vere praestitae legis, ita subitô loqui incipit, ac si de tota turba unum aliquem sanctulum Pharisaeum, vel maxime ac prae caeteris de sua operum iustitia tumentem, corripuisset, eumque in medio omnibus in exemplum sisteret, et aspero sermone

tuentem deorsum, quae exempla Aristoteles celebrat. Sic Psal. 91, terribilior fit descriptio pestis, dum infesta circumvagari, volitare ac grassari diu ac noctu pingitur. A peste perambulante in caligine, a flagello grassante in meridie. Sic Psal. 2 significantius pingitur furor persecutorum, dum veluti coram sistuntur concursantes, frementes, et horrenda blaterantes contra Dominum et Christum eius: et vicissim Dei severitas potentius monstratur, dum dicitur ridere, et quasi suo ore coram eis respondens inducitur. Sic in superiore Psalmo,

tam tetra strages, tam infinitorum hominum, ad latus ac dexteram nostram, circaque patratur. Ex eodem etiam vis protectionis divinae apparet, quod in tanto tamque vicino et iam nos contingente periculo, soli tamen, pereuntibus tot impiis, veluti ex medio incendio servamur. Sic Psalm. 2 et 110, potentissima vis imperii Meschiae indicatur per illos effectus, quod adversarios suos tanquam vas figuli comminuet: quodque vulnerabit regum capita, et late omnia complebit cadaveribus. Sic etiam vis victoriae Christi potenter per id exprimitur, quod mox plurimos subditos,

recurrat, vel etiam solum ex tecto in eam descendat aliquid necessarii inde secum accepturus: eoque fore etiam tunc tristem conditionem praegnantium et lactantium, quae minus sunt expeditae ad fugam, sicut et eorum quos necesse erit vel hieme vel in sabbato inde fugere. Sic Paulus 2 Cor. 1, per suam desperationem tanquam effectum, magnitudinem crucis depingit. Sic saepe prophetae amplificant cladium magnitudinem, quod eis qui eas modo audierint, ambae aures tinnient, quodque videntes sibilabunt, et caput movebunt, et quod tantum auditus talium tremorem incutiet: item quod

ut, Videte et gustate quam suavis est Dominus: pro, fide cognoscite, ac experimini. Adiungatur hisce illa vocula, Ecce: qua saepissime prophetae utuntur, veluti coram totam rem demonstrantes. Ut, Ecce dies venient. Ecce me, ubitu es? Haec est requies. Ecce, tu es Iudaeus, etc. Rom. 2. Tertio, sicut philosophicae disputationes et omnia in genere ac thesi et sine circumstantiis proposita, quasi de communi hominum conspectu remota esse, ac veluti dormitare videntur: ita contra Scriptura suas disputationes personis, idque coram astantibus tribuit, dum vel docenti vel

modo Baalum, modo Iehovam colentes. Item contrarium Paulinum ὀρθοποδεῖν, recto pede incedere ad veritatem Evangelii: et Psalmorum, labi, aut nutare vel contra stabiliri pedes alicuius, eos stare in loco lubrico aut firmo, etc. Roman. 2, Gentes ostendunt opus legis scriptum esse in cordibus suis: ubi tria externarum rerum, et ante oculos versantium vocabula sunt, ostendere, opus, aliquid scriptum esse: quae in oculos incurrunt.

ac visibilis, Quam certo hoc sceptrum nunquam revirescet, tam certo istud erit verum quod iam affirmo. Summa, saepe Scriptura suum sermonem veluti in comicum quendam actum a totius mundi theatro spectandum producit, cuius ipsius consuetudinis est prorsus illustre exemplum Psalm. 2. Ibi enim plane admirabile huius evidentiae specimen profertur: ubi veluti ante oculos res quasi in theatro comoedia repraesentantur: primum enim prodit Psaltes, veluti prologus quidam, et pauca praefatur, ac mox producit aliam personam post aliam, suam sententiam coram omnibus serio et quasi

4. a principio 7 versus, usque ad finem 13: Quis te diiudicat? Quid habes quod non accepisti, etc. Iam saturati estis, etc. de quo in capite de Vehementia aut δεινώσει plura. Eiusdem schematis exemplum est etiam 2 Cor. 3, statim ab initio per versus 10, in quibus exponit plene, qualibus commendaticiis literis non indigeat, et quales iam habeat: ubi illa eius epistola scripta sit, a quo, quo instrumento, a quibus legatur, et cuius ea epistola sit. Sic mox exponit integre suam idoneitatem, et ministerii

initio per versus 10, in quibus exponit plene, qualibus commendaticiis literis non indigeat, et quales iam habeat: ubi illa eius epistola scripta sit, a quo, quo instrumento, a quibus legatur, et cuius ea epistola sit. Sic mox exponit integre suam idoneitatem, et ministerii Spiritus gloriam. Mox 2 Cor. 6, pleno ore ac sermone describit formam suae conversationis per 7 versus, inde a 4 usque ad 12, sicut ipsemet confitetur, ibi se dilatasse cor, et aperuisse os. idem exemplum etiam ad cohaerentem aut pendentem stylum referri posset. Integre sane illa duo capita 6 et 7, ubere laeticia

luxuriant, aut etiam exundant. Tales vero orationis repletiones fiunt a Paulo, cum auditores accusando vult potenter suae improbitatis convincere, eos confundere, et veluti obruere: quomodo fit Rom. 1, dum accusat gentiles nomine corrupti cultus et teterrimarum turpitudinum: et 2, Iudaeos, ostendens quam et tumeant de sua iustitia ac pietate, cum tamen interim revera sint plane impii: et cap. 3, dum totum genus humanum ex Psalmis suae perditissimae malitiae convincit,

Ioannis 3, dum urget, oportere omnino hominem regenerari, ostendit totam priorem naturam ac generationem damnatissimam esse. Sic passim in Scriptura per misericordiae et Evangelii praedicationem ex consequenti accusatur peccati et extremae corruptionis, ut qui tanto remedio indigeamus. Sic Ios. 2 videtur tantum conclusio totius narrationis exploratorum adscribi: Utique tradidit Deus in manum nostram universam terram. Sic Gen. 14 brevissime indicatur occurrisse regem Sodomae Abrahamo: reliqua subintelligenda relinquuntur. Sexto, uno aliquo significanti verbo aut dicto saepe

In semine tuo benedicentur omnes gentes. Similia multa dicta in Scriptura reperiuntur, ut est illud 1 Timoth. 1, Fidelis sermo et omni acceptione dignus est, quod CHRISTUS IESUS venit in mundum, ut peccatores salvos faciat, etc. Sic est illud praeclarum ac rotundum dictum Tit. 2, Illuxit gratia Dei salutifera omnibus hominibus, erudiens nos, etc. Talia brevia, sed multa complectentia dicta passim in Scriptura reperiuntur. Sic sunt Hyppocratis Aphorismi, et totus Catechismus in Ecclesia, atque adeo multi Psalmi. Ad synecdochicas porro sententias

aliquas voces similitudinis rebus ipsis similitudine illustrandis admiscet. Sic etiam saepe applicationes collationum, cum alioqui facile subintelligi queant, omittit, ut in cap. de Simili ostenditur. Similitudines igitur tales simpliciter allegoriarum formam obtinent. 2. Timoth. 2, In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, sed et testacea: et alia ad honorem, alia ad ignominiam. Si quis igitur expurgaverit seipsum, etc. Deest applicatio: Sicut in magna domo sunt vasa varia, ita varia in Ecclesia sunt etiam vasa aut homines,

voces similitudinis rebus ipsis similitudine illustrandis admiscet. Sic etiam saepe applicationes collationum, cum alioqui facile subintelligi queant, omittit, ut in cap. de Simili ostenditur. Similitudines igitur tales simpliciter allegoriarum formam obtinent. 2. Timoth. 2, In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, sed et testacea: et alia ad honorem, alia ad ignominiam. Si quis igitur expurgaverit seipsum, etc. Deest applicatio: Sicut in magna domo sunt vasa varia, ita varia in Ecclesia sunt etiam vasa aut homines, etc. Si

et vos audito sermone veritatis, id est, Evangelio, salutis vestrae: in quo etiam, postea quam credidistis, obsignati estis Spiritu illo promissionis sancto, qui est arrhabo haereditatis nostrae, dum in libertatem vendicemur ad laudem gloriae ipsius. Talis forma sermonis est etiam 2 Tim. 1. Ne igitur te pudeat testimonii Domini nostri, neque te pudeat mei, qui sum vinctus ipsius: sed esto particeps afflictionum Evangelii ex potentia Dei, qui servavit nos, et vocavit vocatione sancta, non ex operibus nostris, sed ex suo proposito et gratia: quae data quidem est nobis in

ob causam et haec patior, neque erubesco: novi enim cui crediderim, et mihi persuasum est, eum posse depositum meum in illum diem servare. Simile aut Hyperbaton, aut alioqui pendentis sermonis exemplum est 2. Corinth. 6. Quin et adiuvantes obsecramus, ut ne in vacuum gratiam Dei receperitis. dicit enim: In tempore accepto exaudivi te, et in die salutis succurri tibi: ecce nunc tempus acceptum, ecce nunc dies salutis: ne quam usquam demus offensionem ut reprehendatur ministerium, sed in omnibus

omnia autem membra corporis unius cum sint, unum corpus sunt: sic et Christus, etc. In hoc exemplo, Sic et Christus, est propositio sequentium breviter praecedentibus adiuncta, quam propositionem sequentia declarant et illustrant. Huc referri possunt exempla duo: alterum ex Gal. 2, ubi non facile divinare est, quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus: alterum, ex Isa. 3, ubi itidem obscurum est, ubi sermo seditiosorum desinat. Reprehendit Aristoteles praedicto loco Sophoclem, quod propter rhythmum scindat sensum: et dicit, oportere orationem

nunc, quia non prorsus ad nostrum institutum pertinent, omittemus: tantum ergo de stylo eius ac modo disputandi aliqua annotabimus, tametsi in superioribus, praesertim in capite de Sermone sacrarum Literarum, multa iam de eo dixerimus. Extat vero iudicium adversariorum Pauli de eius Epistolis, 2. Corinth. 10, etiam ab ipsomet Apostolo (ut videtur) comprobatum, quod sint graves et validae. Posterius ad δείνωσιν seu efficaciam sermonis pertinere dubium non est, quod vivae, vigentes, potentes ac efficaces sint. de qua sermonis ac istarum

nunc repudient. Singula igitur verba ibi suas vividissimas energias, et quasi propria enthymemata continent. Quibus addit repetitas interrogationes, ut eos tanto magis urgeat. Sic cap. 2, multa simul agit recitando exemplum lapsi et obiurgati Petri. nam et suam authoritatem contra (ut ita dicam) Petrinos pseudapostolos adserit, et exemplum aut potius iudicatum sententiâmve illustrem damnatae operum necesssitatis profert, ut pote ubi ipsemet in hac ipsa controversia coram tota

esse sermonis, sed rerum gnarum? cur denique testatur se missum esse ad concionandum, non in sapientia sermonis, ut evacuetur crux Christi? Ex hisce enim omnibus liquido aiunt patêre, eum nequaquam adeo eloquentem fuisse, ut a me praedicetur. Respondeo: Non simpliciter ille affirmat 2. Cor. 11, se esse imperitum sermonis: sed tantum veluti per concessionem quandam, teste Augustino: inquit enim: Quod si etiam sim rudis sermone, sed certê non cognitione. quasi dicat: Etsi maxime verum esset, quod isti calumniantur, me esse imperitum sermonis:

contemnebant: quod sane facile videri potest indoctum iis, qui nec rerum bonitate curant, nec id diligentissime considerant ac examinant. Forte etiam revera aliquod discrimen fuit inter Pauli facundiam, oris et calami, ut ab hac magis valuerit, sicut ei adversarii obiiciebant: 2 Cor. 10. Sunt quidem diversa dona, sed plerunque calami quam oris maioruis est, quantumvis vox viva magis afficere dicatur auditorem. Caruit ergo Paulus humana eloquentia, at non divina, quam ex munere spiritus S. habuit. Caruit illa ambitiosa, fucata et ostentatrice loquacitate,

ipse minatur, se reversum velle cognoscere non garrulitatem, sed virtutem eorum. Tribuit alioqui ipsemet Apostolus seductoribus Rom. 16. χριστολογίας et εὐλογίας: et Petrus cap. 2 secundae, praetumidam vanitatem sermonis: cum tamen interim, teste Paulo, nesciant neque quid, neque de quo blaterent. qualis est noster ille obseus venter, et Pelagianae synergiae patronus, Suvencfeldius, et multi fanatici grandia quaedam plenis buccis efflantes ac iactantes: quae si probe

illud exemplum est, Gal. 4. Filioli mei, quos iterum parturio, usque quo formetur Christus in vobis. Vellem autem adesse apud vos nunc, et mutare vocem meam, quoniam inops sum consilii de vobis. Sic 2 Cor. 2, Ex multa anxietate et oppressione cordis scripsi vobis per multas lachrymas, non ut tristicia afficeremini, sed ut cognosceretis charitatem, quam habeo abundantissimam erga vos. Talia sunt passim innumera loca in eius Epistolis. Verum de Paulina eloquentia postea plurium censuras

illud exemplum est, Gal. 4. Filioli mei, quos iterum parturio, usque quo formetur Christus in vobis. Vellem autem adesse apud vos nunc, et mutare vocem meam, quoniam inops sum consilii de vobis. Sic 2 Cor. 2, Ex multa anxietate et oppressione cordis scripsi vobis per multas lachrymas, non ut tristicia afficeremini, sed ut cognosceretis charitatem, quam habeo abundantissimam erga vos. Talia sunt passim innumera loca in eius Epistolis. Verum de Paulina eloquentia postea plurium censuras adscribam.

quod falsum: ut, cum saepe iterat, nos per fidem iustificari sine operibus, ubi affirmat aut includit fidem, et excludit aut negat omnia opera. Sic etiam prolixiore oratione solet hanc sententiam urgere. Ephes. 2 bis hanc formam continvo textu iterat: Gratia estis servati, et hoc non ex vobis. Idem repetit, Dei donum est: Non ex operibus, ne quis glorietur. Addit et tertium: Ipsius opus sumus, conditi ad bona opera: ubi est mirabilis via Paulini sermonis tot repetitionibus et antithesibus corroborati.

ideo putatur esse usus quodam floridiore et splendidiore sermone in Epistolis ad Corinthios quam in aliis: quia illi ei ruditatem sermonis obiiciebant, et elegantiae sermonis studiosi videri volebant. Disputant aliqui, Epistolam ad Hebraeos non esse Pauli: quia cap. 2 autor ita de se loquatur, tanquam de discipulo Apostolorum: quia stylus eius Epistolae videatur plurimum differre ab aliis Epistolis: et deinde, quia cap. 6 et 10 videatur lapsis negare locum poenitentiae, ac in eo patrocinari Catharis vel Donatistis, aut Novatianis.

gratia. Christum enim esse misericordem, posseque compati infirmitatibus nostris. Certe si non esset locus poenitentiae, non etiam esset locus remissioni peccatorum post conversionem, nec doceret Christum imbecillitati nostrae compati. Illud autem quod praecipue urgent quidam ex 2 cap. quod ipsemet scriptor se quasi eximat ex numero Apostolorum, et accenseat eorum auditoribus, non ita evidenter demonstrat, non esse ab Apostolo scriptam, ut isti opinantur. Verba eius sunt haec: Propterea oportet nos vehementius attendere iis quae dicta sunt nobis, ne quando

libere ab eius verbis discedere. De quo veri indicio copiosius in praefatione Matthaei dictum est. Arguitur porro Paulus ab aliquibus inscitiae Graeci sermonis. Ireneus lib. 3. cap. 7, ei obiicit Hyperbata: sed certem parum bene intellexit Paulum. Vult enim in dicto Pauli 2 Cor. 4, In quibus Deus seculi huius excaecavit corda incredulorum, separare per Hyperbaton Deum a Seculi huius: quasi ibi vox Deus non diabolum, sed verum Deum significet. Quod et Hilarius postea conatus est, ne scilicet Manichaei inde duos Deos probare possent, non cernens dici de metaphorico

acceptum. D. Paulus itaque, cui hoc in scribendo consilium fuit, ut fidem Domini nostri Iesu Christi, et vitam hac dignam persuaderet, hoc est, summam traderet sapientiam, rerum quam verborum studiosior fuit. Unde illud de se ipse testatus est: Etsi vero idiota sum sermone, non tamen scientia: 2. Cor. 11. Quanquam nec verborum negligens fuit, ut qui fieri omnibus omnia operam dederit, quo vel aliquos lucraretur: maiorem quoque dictionis curam adhibiturus, si e re id fuisset eorum quos instituere debuit. Spiritus siquidem Christi omnium artium largitor, ut variis linguis per hoc suum

Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Si opera non fecissem, etc. peccatum non haberent. Nunc autem et viderunt et oderunt. Si non venissem, peccatum non haberent: nunc non habent, quod praetexant. Pauluum non videbitis me, et iterum videbitis: vos flebitis, mundus ridebit. Ioan. 2, Non scripsi haec vobis `quia veritatem ignoretis, sed quia nostis eam. Ex nobis exiverunt, sed non fuerunt ex nobis. 3 Ioan. Dilecte, ne imiteris quod malum est, sed quod bonum est. Qui bona facit, ex Deo est: qui mala agit, non vidit Deum. Verum de usu Antithesis paulo post plura.

eius. Sic mox aliquot membra per verbum Scribo iterantur. Alibi ostendi Io. 16 repeti septies adseverationem, quod Iesus venerit caelitus, sitque verus Servator. Crebro etiam in unico aut vicinis membris idem vocabulum repetit, praesertim si sit ex illis ipsis peculiarioribus et usitatioribus, 2 Io. Quos ego diligo in veritate: nec ego solum, sed et omnes qui agnoverunt veritatem propter veritatem. Antitheses illustrantes et confirmantes. Usitatum quoque est Ioanni, ut posita aliqua sententia, mox eam Antithesi aut confirmet aut

qui non novit Deum, non audit nos. Si de mundo essetis, mundus quod suum est amaret: quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos ex mundo, ideo mundus odit vos. Asyndeta. Asyndeta habet multa, ut priore epist. Ioannis cap. 2, Scribo vobis, aliquoties sine copula repetit. Appendices. Appendices sententiarum non paucas habet. 1 Ioan. 3, Hoc est mandatum eius, ut credamus nomini filii eius Iesu Christi, et diligamus alii alios, sicut mandavit nobis. Illud.

quidam ex discipulis eius, Iudas Iscariot. Io. 13. Erat quidam ex discipulis eius, recumbens in sinu, is quem diligebat Iesus: aut, nempe is quem diligebat, etc. Sic mox sequente: Ego rogabo patrem, et alium paracletum dabit vobis, Spiritum illum veritatis, etc. 1 Ioan. 2, Haec autem est illa promissio, quam ipse pollicitus est nobis, vita illa aeterna. et mox 3, Videte qualem charitatem nobis Deus dedit, ut filii Dei vocemur. Sic in fine: Per hoc novimus, quod habitat in nobis (nempe) ex Spiritu, quem nobis dedit. Tales appendices sunt etiam 5, versu 4, 6 et

conversionem et luctum animi requireret, hunc vero externum corporis luctum tantum eatenus probaret, quatenus esset effectus et consequens verae contritionis. Sic eos reprehendit Propheta et 29 cap. quod ore quidem prope accederent ad Deum, corde autem essent procul. Sic Ioelis 2, iubet Propheta Iudaeos cor scindere, et non vestimenta. Solebant Iudaei in omni vehementi ac tristi animi commotione disrumpere vestimenta sua a pectore. Sic igitur etiam Ioelis tempore factitabant veluti ostentantes impatientiam ingentis doloris de suis peccatis. At propheta iubet eos non

horum studium sit certissimum securitatis, impoenitentiae, imo et Epicureismi signum. Sic Ier. 36, reprehenditur rex Iohakim, quod non laceraverit vestes suas, cum audiret legi minas Dei in prophetia Ieremiae. hoc enim erat signum impoenitentiae. Contra probatur laceratio vestis â Iosia facta, 2. Reg. 22, et tusio pectoris publicani, et similia: quia erant signa intus vere fracti ac contriti animi. Ea ratione et ieiunia aliique omnes corporis cruciatus Deo probantur, quando nempe sunt effectus contriti animi. quando vero non ex contrito corde naturaliter profluunt, sed ex voluntate

quod in se aliquam praestantiam habeant: nos cum hypocritis, externa signa pro rebus ipsis, veraque pietate amplectamur: ut Isa. 58, Iudaei neglecta vera animi contritione, foris tantum corpus ieiunio cruciabant, et incurvicervico capite pallidi (ut nostri monachi) incedebant. Item ut ex Ioel. 2 apparet, lacerabant vestes, et non cor: cum contra potius faciendum fuisset, ut Propheta inquit: Lacerate corda vestra, et non vestes vestras. Et Isa. 58 dicit Deus, verum ieiunium ac Deo placens esse, non externas afflictiones: sed desistere vexare proximum, ac incipere ei benefacere: id est,

unctione, mutatione vestium, Musica, et in universum omni hilaritate, ac omnibus recreationibus: praeterea induere se sordidis et malis vestibus, quas illi saccos appellabant, iacere humi, in cinere, pulvere, aut alio qui sordido loco, ut ex Ionae 3 videre licet, in ieiunio Ninivitarum, et 2. Sam. 12, in ieiunio Davidis propter filium aegrotantem. Non tamen fuit una certa forma illius ieiunii. Erat enim quiddam spontaneum et liberum, ideoque haud dubie alius alio modo inter ieiunandum seipsum cruciavit. Nondum enim fuit ieiunium ad certos dies alligatum, sicut in Papatu,

cruciavit. Nondum enim fuit ieiunium ad certos dies alligatum, sicut in Papatu, praeter dies expiationum, de quibus Leu. 23. nec ad certos cibos. Usi tamen sunt (ut dictum est) non lautis: nec erat praescriptum tempus comedendi, plerunque tamen ad vesperam usque ieiunabant, ut ex Iud. 20, et 2. Sam. 1 liquet. Nec ieiunandi quidem tempus erat praefinitum. Ieiunabant enim alias una die, ut Israelitae Iudic. 20. alias 7 diebus, ut 1. Sam. ultimo cives Iabes, alias incerto tempore, ut 2. Sam. 12, tam diu ieiunat David, donec infans morbo cruciatur. Non solum autem

praescriptum tempus comedendi, plerunque tamen ad vesperam usque ieiunabant, ut ex Iud. 20, et 2. Sam. 1 liquet. Nec ieiunandi quidem tempus erat praefinitum. Ieiunabant enim alias una die, ut Israelitae Iudic. 20. alias 7 diebus, ut 1. Sam. ultimo cives Iabes, alias incerto tempore, ut 2. Sam. 12, tam diu ieiunat David, donec infans morbo cruciatur. Non solum autem Iudaeis is ieiunandi modus fuit, sed et aliis Asiaticis populis, ut apud Homerum in tribus ultimis libris Iliad. Priamus mortem Hectoris tali ieiunio, talibusque cruciatibus luget, abstinet a cibo, sordide

Nec recte sentiunt, mea sententia, ii, qui dicunt antiquis nihil aliud fuisse ieiunium, quam temperantem ac sobriam vitam. Ieiunaverunt enim quibusdam diebus Moses, Elias, Daniel, Christus, Apostoli, qui hauddubie semper sobrie ac temperanter vixerunt. Quanquam facile est videre ex 2. Sam. 1, Daniel. 10, Ionae 3, ieiunium longe durius quiddam, et tristius fuisse, quam sit vita temperans ac sobria. Sed haec de forma ieiunii sufficiant, quae tamen aliis causis explicatis erit notior. DE CAUSA EFFICIENTE IEIUNII. Iam

qui sponte quidem, sed tamen naturali quodam motu, moerente corde suscipitur. Neque multum interest, vel ad efficientem proximam, vel formalem causam ieiunii, unde ille moeror veniat. Iacob enim Gen. 37, hoc modo se affligit propter amissum filium. Iabesithae quoque 1. Sam. ultimo, et David 2. Sam. 1, Ionathae et totius exercitus cladem ieiunio lugent. Ninivitae Ionae 3, et Israelitae Iud. 20, 1. Samu. 7, et Achab 1. Reg. 21, ieiunio testantur dolorem admissorum peccatorum, offensi Dei, et timorem irae Dei, ac poenae imminentis. Est igitur ieiunii causa efficiens

vestem a pectore. Econtra vituperat eius filium Iehoiakim et ipsius aulicos, Ieremiae 36, quod cum audivissent legi in libris Ieremiae minas Dei, non laceraverint vestes a pectore. A' nobis talem ceremoniam non requirit Deus, propterea, quod in his gentibus in usu non est. Item Paulus 1 Cor. 2, omnino vult sexum muliebrem in templo caput velare. In Germania virgines non omnino velant caput in ecclesia, nec tamen propterea peccant, quia hîc alia consuetudo est. Fuit item mos Iudaeis, ut clara voce lamentarentur uxores, liberi, matres, sorores, etc. in funere suorum

contritum et prostratum ex agnitione suorum peccatorum, et irae Dei, ultro tales aliquos tristes et lugubres gestus foras expromet. Qui qualescunque erunt, si modo naturaliter ex illo fracto et contrito corde provenerint, et non artificialiter ex hypocrisi, haud dubie grati erunt Deo: sicut 2 Reg. 22 probatur Deo laceratio vestis a Iosia facta, propter minas legis divinae. Et Psal. 56 inquit, Collige lachrymas meas in utrem tuum, certe tu eas in libro tuo annotas. Imo et impii Achabi probat Deus aliquo modo lugubre ieiunium. Is enim, ut habetur 1 Reg. 12, gravissimis

lugubri excruciatione corporis diximus, et non de temperantia seu sobrietate, quam superius diximus esse quiddam longe diversissimum a ieiunio. Nec enim dubium cuiquam est, quin Christiani semper teneantur sobrie et temperanter vivere, non tantum certo tempore, ut docet Paulus 1 Thessal. 5. Tit. 2. et 1 Pet. 5. Absoluto iam toto ferme negocio, age etiam species ieiunii enumeremus. Ieiunium alias in propria significatione accipitur, alias in figurata. Figurata est triplex. Primum enim per Synecdochen totam poenitentiam, vel certe ipsam contritionem significat. ut Leviti. 23

corporis et animi, ut elegantiori vestitu, Musica, et similibus. Quod ieiunium sobrii homines, in calidis praesertim regionibus, ad haec si non adhibeant corporis exercitia, possunt toto vitae tempore praestare. Eiusmodi credo ieiunium ieiunasse Iudith cap. 8. et Annam viduam Lucae 2. quarum ieiunia erant continua. Hypocriticum seu superstitio sum ieiunium dicimus quascumque corporis afflictiones, propter opinionem cultus divini susceptas, et tamen non ex vere fracto et contrito corde progredientes. Eius species possunt esse pene infinitae. Falsitas enim est

haec est duplex Moysis facies, tecta et revelata, ut in velamine Moysis prolixius dictum est: ut, Hoc fac, et vives: Si vis in vitam ingredi, serva mandata: Dilige Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus tuis, et proximum tuum, sicut teipsum: Qui fecerit ea, vivet in eis. 2 Alias celebratio bonorum operum describit Synechdochice veram ac Evangelicam pietatem ac fidem in corde hominis latentem: quia ea ex hisce externis et conspicuis indiciis ceu arbos ex foliis ac fructibus facilime ac certissime cognoscitur, ut cum in extremo iudicio filius Dei iudicaturus dicitur

aut repudiati Meschiae eiusque meritorum mentio. Num ergo nulla eorum ratio habebitur in extrema die? Manifesta itaque Synecdoche est, qua per externas quasdam notas vera animi pietas et fides, impietasque indicantur, per quam homines salventur. Eodem spectat et illud, Propter Abraham aut David, 2 Reg. 8. id est, propter promissiones illis datas. Item, Quia hoc fecisti, ideo augebo tuum semen et benedicam, Gen. 22. Atqui iam antea haec omnia certissime ac immote ex mera gratia promiserat, igitur non propter hoc, id est, opera. 3 Alias urgentur bona opera excitandae externae

non ex illis, ubi paucissimis verbis brevissime attinguntur. Sic petatur descriptio iustificationis ex Rom. 3. 4 et 5. non ex dicto, Dele eleemosynis peccata tua: aut, Desinite malefacere, et discite benefacere: aut, Discede a malo, et fac bonum, ubi tantum obiter ista attinguntur. 2 Memorabilis est illa aurea regula Thomae super Iacobum: Quod res tunc et per ea fieri dicuntur, cum patefiunt, et per quae patefiunt. Sic igitur dictum Iacobi, Ex operibus iustificamur, exponit: id est, Ex operibus aut per opera cognoscitur, nos iam antea iustificatos esse. Sic idem exponit illud

significat benefacere, aut bonum praestare hominibus. 27 Illa quoque observatio non parvi momenti esti quod non raro misericordiae alicuius dicuntur, non de eius (ut ita dicam) activis virtutibus aut operibus: sed de passivis beneficiis illi a Deo praestitis. Sic Salomon orat, 2 Paral. 6, Domine ne avertas faciem Messiae tui, memento misericordiarum David servi tui. Ubi non petit Salomon, ut Deus sit propitius Meschiae propter Davidis bona opera, sed propter gratuitas promissiones ex mera misericordia ipsi factas, quibus suam misericordiam Davidi et eius posteris

ex sequentibus liquet. 1 Bona opera sunt fructus bonae arboris. Facite igitur prius arborem bonam, ut Christus toties praecipit: id est, iustificetur et renovetur prius homo, tum demum bonos, et Deo acceptos fructus proferet: quia spinae non ferunt uvas, nec tribuli ficus. 2 Quia Christus ita in suis concionibus semper disservit, ut primum contritionem, postea fidem, tertio iustificationem, quarto demum renovationem et bona opera: seu Vade, et noli amplius peccare, posuerit, suaque doctrina in homine effecerit. Servetur igitur, ut non confundatur ordo ab ipso

renovationem et bona opera: seu Vade, et noli amplius peccare, posuerit, suaque doctrina in homine effecerit. Servetur igitur, ut non confundatur ordo ab ipso commonstratus in tantis rebus. 3 Sic Baptista iam conversis et iustificatis fructus poenitentiae imperat. Sic et Paulus Ephes. 2 primum iustificationem per gratiam, deinde renovationem, aut condi ad bona opera docet. Primum ergo est fides, deinde iustificatio, tertio renovatio aut nova creatio vel creatura, quarto demum bona opera seu boni fructus sequuntur. Stulte ergo simul et impie faciet, qui ante renovationem aut

et malos. A tristi specie eclipsis aut etiam rubedinis solis ac lunae, sumitur descriptio tristis status rerum: ut Isa. 13, Obtenebratus est sol in ortu suo, cum quidem vel maxime gratus, amoenus ac salutaris esse solet: et cap. 24, Erubescat luna, confundetur sol. Sic Ioel. 2 et 3. Sol et luna obtenebrati sunt. Idem valet, occidere solem in meridie, Amos 8, Mich. 3, Ier. 15. A fervore solis sumitur metaphorica locutio, significans omnis generis molestias: Non uret te sol per diem, nec luna frigore afficiet per noctem. Psal. 121, Isa. 49,

exultare et gloriari in Domino, creberrime antecedentes motus, nempe agnitio et fiducia Domini, declarantur, aut certe simul comprehenduntur. Sic confiteri Domino, et celebrare eum, saepe indicat agnitionem beneficiorum eius, et gratitudinem pro illis. Osculari Meschiam, Psal. 2, significat agnoscere, accipere eum, ac ipsius veram religionem, et porro etiam beneficia percipere. Manifestum ergo ex hisce exemplis est, maximam lucem sacro sermoni afferre, vel mediocrem noticiam saltem ex ipsa experientia ac quotidiano usu colloquioque hominum provenientem

Iudic. 15. Item petra Rimon in deserto, in quam confugerant reliquiae Beniamitarum, viri nempe 600: Iud. 20. Describuntur eiusmodi petrae, 1 Sam. 22. Abiit Saul ut investigaret Davidem, in summitatibus petrarum, ubi hirci syluestres habitant. In tali aliqua rupe forte et Elias consederat, 2 Reg. 1, tametsi ibi vocetur vertex montis. Tales fuerunt illae duae praeruptae petrae, qua transivit Ionathan apud Philisthaeos, 1 Sam. 14. Similis petra eminet in medio Rheni, in cataracta maiore prope Schafhusium, quam tot seculis, tanto impetu aquae ac glaciei ingenti vi impingentis non

autem valde varii montes: alii praealti, ut Tabor, Carmelus, Hermon, Libanus, et alii aliqui. Alii fuerunt minores, quos vocant colles: al i fuerunt valde acuminati et praerupti, aliique alias formas aut species proprietatesque habuerunt. In eiusmodi praerupti collis vertice consederat Elias, 2 Regum 1. Tales praeacuti duo monticuli fuerunt Garizin et Ebal, sibi invicem admodum vicini: ex quorum altero, nempe Garizin, benedictiones populi Israelitici recitatae sunt: ex altero vero, Ebal,

Fuerunt nihilominus etiam deserta nonnihil culta, sic forte dicta vel ob crebriores syluas, vel alioqui quod non ita fuerunt frequentata, sicut alia loca. Quale est et illud celebre, in quo praedicabat Ioan. Matth. 3. ubi habitavit Zacharias, Luc. 1. ubi quoque fuisse domum Ioab legitur, 2 Sam. 2. Cuius deserti sex oppida nominantur, Ios. 15. Quod observandum propter stultam imitationem Papisticorum heremitarum, qui putarunt se Baptistae S. vitam expressuros, si in solitudine viverent. Rarae fuerunt ibi pulchrae sylvae, eoque etiam charae ac celebres. Quare inde

nihilominus etiam deserta nonnihil culta, sic forte dicta vel ob crebriores syluas, vel alioqui quod non ita fuerunt frequentata, sicut alia loca. Quale est et illud celebre, in quo praedicabat Ioan. Matth. 3. ubi habitavit Zacharias, Luc. 1. ubi quoque fuisse domum Ioab legitur, 2 Sam. 2. Cuius deserti sex oppida nominantur, Ios. 15. Quod observandum propter stultam imitationem Papisticorum heremitarum, qui putarunt se Baptistae S. vitam expressuros, si in solitudine viverent. Rarae fuerunt ibi pulchrae sylvae, eoque etiam charae ac celebres. Quare inde crebrae

dividendam. Eam metiti sunt funibus, et proiecerunt sortes, quae portio cui tribui, familiae aut personae contingeret. Inde igitur sunt innumerae locutiones, Sors mea, Haereditas mea, Portio mea Dominus, Dabo gentes in haereditatem, et fines terrae in possessionem tibi, Psal. 2. Funes ceciderunt mihi in praeclaris, etiam haereditas pulchra contigit mihi, Psal. 16. Unde etiam nomen κλῆρος clerus, quasi praecipua portio aut possessio Domini ex toto genere humano. Quare et Petrus inquit, Non dominantes in clero.

nos autem in nomine Domini. Sic et lancea saepe usurpatur: hinc conflare lanceas in falces, et gladios in ligones tempore Meschiae: item, exurere currus, frangere arcum, et conscindere hastas, est compescere bella, Psal. 46. Abscondere se iubet Isa. cap. 2 impios in cavernas et rupes, ob pavorem Meschiae: indicans, eum fore victorem diaboli, mundi et peccati. Denique innumerae voces, loquutiones ac dicta, probe cognita eorum re militari, et omnibus belli circumstantiis accidentibusque, illustrantur. Paulus totam panopliam gravis armaturae ad

historici narrant. Hoc in Danielis prophetiarum impletione nimium clare cernitur, quod omnes Commentatores ostendunt, dum ex Ethnicis historiis ostendunt, quinam reges et bella ab eo praedicta fuerint, praesertim in Graeca monarchia. Nahum prophetans contra Niniven cap. 2, describensque modum expugnationis eius, dicit portas fluviorum esse apertas, et ipsam esse sicut piscinam. quod nemo, quos ego vidi, recte exponit: sed ex Diodoro Siculo intelligi potest, qui dicit fuisse oraculum pervetus, Ninam prius capi non posse, quam fluvius ei fiat hostis. Hoc illos non

est: Omnis homo igne salietur, et omnis oblatio sale salietur. Convenientia quaedam est inter ignem et salem: quia utrunque in sacrificiis adhibebatur, et quia ignis in metallis excrementa separat, aut etiam absumit: sicut et sal putredines consumit, utrunque etiam mordet. Quare et 1. Corint. 2, humana figmenta igne consumi dicuntur. Sensus ergo est, quod sicut omnes victimae sale condiuntur: ita etiam pii duplici igne, nempe crucis, quae pios salutariter exercet, et porro etiam igne spiritus synceriores ac saniores redduntur: allusio autem est ad praecedentia, ubi de igne gehennae

sola fide, quo consilio et Prophetae sunt usi: et rursus considerandum esset, quibus modis loquendi discrepantibus a Sacra scriptura haeretici turbarint Ecclesiam, et errores suos venditarint. Sola fides quidem non obscure in sacris Literis monstrari potest, ut cum dicit Paulus Gal. 2, Non nisi per fidem homines iustificari ac salvari: cum Christus dicit, Solum crede: cum toties Paulus ponit fidem, et excludit alia omnia opera. Non nisi per fidem aliquid fieri, idem plane est, quod per solam eam: ponere unum, et negare alia omnia, est idem prorsus ac exclusiva. Si dicas,

iustificare nec salvare quenquam queat. Tegens ergo suam faciem, non patitur videre homines, quorsum tandem omnino faciem oculosque suos Moses direxerit, in quid desinat, aut quod tandem τέλος τοῦ καταργομένου sit, ut Paulus 2 Cor. 3 loquitur. Parit et illud aliquam obscuritatem in veteri Testamento, quod originalis pestis variis modis adumbratur, quos ordine recensebo. Primum enim, raro originalis corruptio prorsus perspicue, plene, et quasi ex professo proponitur, sed plerunque tantum

finis, usus aut fructus legis nunc est: hîc hominem lex in media morte, vel potius inferno collocatum conclusumque deserit. Ubi iam alia doctrina ad eum accedit, eique tantorum malorum vera ac praesentia remedia commonstrat. Sic igitur divus Paulus Decalogum exponit, primum dicendo: Dilige Deum. 2: Dilige autem perfecte ac ex toto corde. 3: Dilige in hac aut illa re, ut eius gloriam vitae tuae praeferas. 4: Verum tu id non facies, sed contrarium potius. 5: Causa est, quia non potes, quippe qui totus sis prorsus corruptus ac perditus. 6: Corruptio autem ista tua venit ex primi hominis

aut figuram fides et corda eorum sursum ad illud ascenderent. In quod caeleste tabernaculum Scriptura illum sacerdotem etiam post resurrectionem reducit, cum suis thesauris inventae plenae redemptionis, et unde nos quotidie fide petere iubet per eundem sacerdotem iustitiam ac vitam. 2 Collatio promissionum expiationis benedicti seminis in Genesi, et harum brutarum victimarum expiationumque necessario illos eo deduxit, ut illius quidem sacrificium in summa seu efficienti causa expiationis ponerent, haec autem Levitica, in ministeriali: id est, in causa instrumentali, per quam

iniustitiam et impietatem. Et vicissim series revocationis aut retractionis eorundem ad sanitatem a Christo et Prophetis adhibita. 1 A cognitione suae corruptionis aut morbi, paulatim recesserunt Iudaei ad Liberi arbitrii bonam valetudinem, et medici Christi neglectionem. 2 Ab Evangelica iustitia solius Christi, unicique medici, ad commixtionem eius cum infusa, seu ad confusionem remissionis peccatorum cum meritis et inhaerente iustitia cordis: quae iustitia partim Evangelica, partim legalis est. 3 Ab illa commixtione iustitiae imputativae et

gradus et materias Propheticarum concionum, ordine brevissime recensebo. 1 Quod illa non tantum non mandata, sed etiam prohibita, ac prorsus impia opera perversorum cultuum, in quibus populus proram ac puppim salutis collocabat, sint extrema impietas summaque iniustitia. 2 Quod frustra Deus colatur mandatis ac inventis hominum: et sola ea doctrina sit vera, quam ille instituit ac mandavit. 3 Quod Deus beneficentiam, iudicium et iustitiam velit, non sacrificia aut ullos externos ritus: Isaiae primo, et 58. 4 Quod Deus non acquiescat in

ad veritatis in hac re inquisitionem considerandum est, quod Scriptura affirmat, illum ipsum summum angelum aut Deum cum Mose loquentem, hoc sibi nomen assumentem, et populum ex horrenda Aegyptiorum servitute liberantem, fuisse ipsummet Christum servatorem, verum Dei filium: 1. Cor. 10. Heb. 2 et 3. Nunc igitur si consideremus et exquiramus, quid' nam tandem eximium filius Dei tum adhuc futurus fuerit: non difficile est reperire, nihil maius ei reliquum fuisse, quam ut homo fieret, ut, inquam, illud Divinum verbum caro fieret, et officio mediatoris ac veri liberatoris populi

humano generi magis scitu necessarium esse fierive debuit, quam ut caro seu homo et liberator ac expiator humani generis fieret, reque ipsa, quod toties antea promiserat, praestaret. Hac igitur appellatione voluit populum confirmare in fide de impletione promissionum benedicti seminis. 2 Secundo, quia cum tunc populum suum ex carnali servitute liberaret, et totam religionem variis ceremoniis ac ritibus. renovaret, quae omnia prorsus (ut nulli Christiano dubium est) Christum ipsum, futuramque eius incarnationem ac liberationem significabant, et populo depingebant: voluit filius

cadaveribus plenissimo teterrimi foetores perpetuo erumpunt et exhalant. Paulus quoque disertissime affirmat, causam omnis mali esse ipsum ἀδόκιμον νοῦν, reprobam mentem, Rom. 1. vanam mentem, Ephe. 4. corruptam mentem, 1 Timoth. 6, et 2 Timot. 3. Ac contaminatam mentem et conscientiam, φρόνημα, sensum, aut (sicut Phil. dicit significare) rationem: διάνοιαν rationem aut intelligentiam, Ephes. 2, 4. Col. 1. Hoc idem vult Luth. significari a

Ephe. 4. corruptam mentem, 1 Timoth. 6, et 2 Timot. 3. Ac contaminatam mentem et conscientiam, φρόνημα, sensum, aut (sicut Phil. dicit significare) rationem: διάνοιαν rationem aut intelligentiam, Ephes. 2, 4. Col. 1. Hoc idem vult Luth. significari a D. Virgine illo dicto, Superbos mente cordis sui: quod nempe ea indicet, mentem cordis esse originem mali, et omnis superbiae etiam contra Deum ipsum. Tota denique Scriptura et omnes saniores Theologi, accusant ipsam animam rationalem,

errores, de natura peccati, et discrimine Legis ac Evangelii, recte expensa tollere queat: tantum beneficium cognitio linguarum mortalibus in religione praebere potest. Paucorum verborum prava versio saepe integra capita Scripturae obscurat ac pervertit: ut Psal. 2, Apprehendite disciplinam: pro, Osculamini filium: et 51, Incerta sapientiae manifestasti: pro, absconditam sapientiam revelasti mihi. Sic in Psalmo, Nisi Dominus aedificaverit: vetus versio, Flii excussorum, prorsus non intelligitur. Ac secuta est alia recentior, quae vertit, Filios iuvenes:

non intelligitur. Ac secuta est alia recentior, quae vertit, Filios iuvenes: quae et ipsa impegit. Vox enim בנינעורים, filii iuventutis, significat filios in iuventute parentibus natos: sicut uxor iuventutis aut adolescentiae, Esa. 54, et Malach. 2, iuvencula a iuvene ducta, Graecis κουριδίη ἄλοχος. Sic dies et peccata iuventutis aut adolescentiae: sic filii senectutis, in senectute nati, Genes. 37. Eos igitur demum filios dicit

Lutherus Carolostadium refutavit: et nos hoc tempore voce κοινωνίας adversarios urgemus, quam significare participationem iam ipsimet confitentur. Vex ὑποστάσεως Hebr. 2, non recte pro substantia accepta, innumeras olim opiniones ac interpretationes peperit. At is qui ex natura sermonis scit eam significare fiduciam, amplissimum inde lumen ac noticiam tantae rei concipit. Quam significationem prolixius in libello de voce et re Fidei exposui ac probavi.

bene et acceperit et reddiderit sensum, nec tamen tu bene eius sermonem percipias, ut consultus Hebraeus aut Graecus textus te iam deviantem denuo in veram viam sententiamve facile retrahat. Cuius rei exemplum sit vobis, quod Erasmus Actorum decimotertio vertit, Sacrificantibus, et 2 Cor. 7, Satisfactionem: quae mox Papistae trahere sunt conati ad suam Missam et satisfactionem, cum Graecae voces λειτουργούντων et ἀπολογίαν, nihil eiusmodi velint. Sic Sidonius ex Tripartita

verus ac vivens Deus Scripturae verba ac sententias praesens caelitus ad nos loqueretur: quod et vere facit. Deinde postquam affirmavit, propter nos ac in nostrum commodum Scripturam esse conscriptam, recenset ibi et alibi passim plures utilitates, quas inde percipiamus. Dicitigitur 2 Tim. 3, Scripturam esse utilem ad doctrinam, redargutionem, institutionem et correctionem. Doctrinam intelligit hic Apostolos, quod prius dixerat, reddere eruditum aut sapientem in Christo Iesu. Notat vero praecipue plenam expositionem omnium articulorum fidei: sicut vicissim Redargutionis

immediate a Deo ad genus humanum dictae ac scriptae sunt. quae profecto ingens commendatio est. In omnibus scientiis praestantiorum authorum scripta merito libentius legimus. At quid hoc doctore seu authore praestantius, sapientius aut eruditius esse, excogitarîve omnino potest? 2 Deinde, certum indubitatumque est, sacras Literas omni prorsus errore ac impostura, omnique reprehensibili sententia carere: cum alioqui alia omnia scripta quorum cunque demum hominum, Rabinorum magistrorum vel praeceptorum aut crassis erroribus, aut saltem incommode dictis nullo modo careant:

Huc ad de et illud, quod tota antiquitas sacras Literas Biblicum canonem, et canonica scripta nominare solita est, indicans illum esse unicum inquirendae veritatis canonem aut normam: et, ut Scriptura loquitur, lucernam pedibus nostris, per obscurum iter gradientibus positam. 2 Secundo habemus pene innumera expressaque viventis Dei mandata, ut dilectum filium audiamus, ut Scripturam scrutemur, ut in omnibus dubiis ad Mosen et Prophetas, et (ut inquit Isaias) ad legem et testimonium recurramus. Nullum vero habemus mandatum Dei, ut ad hominum commenta, sive sint patres,

sine omni errore ac mendacio, contineat. Sic igitur sacrae Literae, non hominum commenta, sunt sacramentis, miraculis et martyrum sanguine obsignata ac confirmata. Non loquimur autem de miraculis postremorum temporum, quae (teste Paulo) sunt efficax illusio et impostura satanae et Antichristi: 2 Thessasalonicens. secundo. 9 Norma iudicii quiddam publicum et a summa autoritate confirmatum esse debet: sed talis est sola Scriptura. nam patrum scripta sunt singulorum hominum privatae cogitationes, et non a summo Rege regum et Domino dominantium comprobatae. 10 Deus hoc

saniores et vetustiores, nos a suis et aliorum scriptis ad solas sacras Literas, praecipue ubi de iudicio ac certitudine gravissimorum negociorum agitur, ablegant. In cuius rei testimonium quaedam eorum dicta brevissime adiiciemus. Irenaeus adversus Valentini et similium scripta lib. 2, cap. 56, Scripturis divinis niti certa et indubitata veritas est, in firma et valida petra est domum suam aedificare: hac vero derelicta, aliis niti quibusdam doctrinis, incertum effusae arenae (unde facilis eversio) est ruinam statuere. Idem inquit: Beatus qui seminat super omnem

inscitiam Scripturae esse originem erroris, cum ad Pharisaeos inquit: Erratis, nescientes Scripturas. Et in veteri Testamento toties inculcatur: Populus meus perit sine scientia. 30 Praeclare D. Augustinus contra istam Papistarum blasphemiam scribit, super Epistol. Ioh. Tract. 2, cum inquit: Contra insidiosos errores Deus voluit ponere firmamentum in Scripturis, contra quas nullus audet loqui, qui quoquo modo se vult videri Christianum. Quae beatissimi patris sententia observanda est, tum ut usum authoritatemque Scripturae agnoscas, quod nempe sit firmamentum

ac conservatio ac explosio omnium longe difficillima est, maximeque divina ope indigens, et timor Dei initium et caput sapientiae est. Deus enim adest timentibus se, suo Spiritu Sancto eos regens, et qui eum timent, serium studium veritatis habent, et in disputatione adhibent. 2 Praestetur omnino initio disputationis iuramentum calumniae. Quod si usquam in litibus adhiberi debet, hîc certe ante omnia, ubi res longe maximae aguntur, sicut ipsemet Dominus et Apostoli in asserenda vera doctrina saepe fecerunt. Ubi etiam iustius est eum in testem invocari, quam ubi de

homines est, exceptis plane mutis, qui non putetur posse utcunque sui animi sensa, si non eleganter ac praeclare, at saltem vel mediocriter declarare, ut ab aliis hominibus intelligi queat. At solus Deus, caeli terraeque creator, id vel non potuit, vel etiam malitiose noluit praestare? 2 Blasphemant illi nefarie, praesertim in Colloquio Vuormaciensi, Scripturam esse materiam litis. At Deus illam, teste Davide, Paulo et Petro, ut lucernam pedibus nostris, et regulam normamque omnis litis ac iudicii proposuit, sequique severissime sub comminatione aeterni exitii mandavit.

3 Vociferantur, non omnia necessaria esse in ea comprehensa. At Spiritus Sanctus eam dicit posse quemvis plene ad salutem instituere, in omni genere institutionis, atque adeo integrum perfectumque, ac ad omne bonum opus aptum hominem in Christo formare. Haec enim eius verba sunt 2. Tim. 3: At tu persistito in his quae didicisti (scilicet in sacris Literis) et quae tibi concredita sunt, sciens a quo didiceris, et quod a puero sacras Literas noveris, quae te possunt eruditum reddere ad salutem, per fidem quae est in Christo Iesu. Omnis Scriptura divinitus inspirata est

sed veri Dei vicem in terris gerit. Unde dicitur habere caeleste arbitrium. C. de sum. tri. l. 1. in fin. Et ideo etiam naturam rerum immutat, substantialia unius rei applicando alii. Art. C. commu. de le. l. 3. Et de ullo potest aliquid facere: de rei uxo. ac. l. una, in prin. de conse. di. 2. revera. et sententiam, quae nulla est, facit aliquam. 3. q. 6. haec quippe. Quia in iis quae vult, ei est pro ratione voluntas, Insti. de iure nati. §. sed quod princ. Nec est qui ei dicat, Cur ita facis? de poen. di. 3. §. ex persona aliâs est. c. quamvis. Ipse enim potest supra Ius

di. 3. §. ex persona aliâs est. c. quamvis. Ipse enim potest supra Ius dispensare. 1. de concess. praeben. proposuit. Idem de iniustitia potest facere iustitiam, corrigendo Iura, et mutando. 1. de ap. ut debitus. et 1. de consang. et affi. non debet. Et omnino plenitudinem obtinet potestatis. 2. q. 4. decreto. Quid, quaeso te Christiane frater, horribilius, magis blasphemum aut diabolicum excogitari omnino potest, quam quod Antichristus hîc sibi arrogat? Haec ex primariis Papae scriptoribus, de norma, regula aut

litis: qua una ac extrema blasphemia Scriptura prorsus ex omni iure et autoritate iudicii deturbatur. Vide eorum Vormaciense colloquium et scripta Staphyli. Si enim est materia, et non potius norma litis, ut spiritus S. toties pronunciat ( Luc. 16 et ultimo, Rom. 15. 3. 1. et 2 Pet. 1.) profecto non potest ullo modo in diiudicanda controversia, secundum eam fieri iudicium, aut pronunciari: sed aliunde lumen veritatis petendum, et istis dubiis controversisque tenebris inferendum est. Sic Colonienses Iebusitae contra Monheimium blasphemant, Scripturam habere cereum

ipsum solum esse viam et ostium ad patrem. Testatur item Scriptura, quod sicut vita aeterna respectu Christi plane est meriti praemium, ita nostri respectu sit merum ac purum Dei donum: Isa. 55. Eph. 2. Contradicunt ergo isti homines viventi Deo, in suo verbo, apertissime. Quin et sibimetipsis. nam paulo post clare ostendunt, bona opera improprie dici nostra merita. Haec enim sunt eorum verba inter alia: Dei tanta est erga homines bonitas, ut eorum velit esse merita, quae sunt ipsius dona.

sibi ius rapere supra ipsa filii Dei sacramenta et institutiones, easque sibilicere invertere contendunt. Haec enim in eorum decreto sequuntur. ECCLESIAE POTESTAS CIRCA DISPENSATIOnem Sacramenti Eucharistiae. Cap. 2. Praeterea declarat synodus, hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in Sacramentorum dispensatione, salva illorum substantia, ea statueret vel mutaret, quae suscipientium utilitati, seu ipsorum sacramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate magis expedire

et a plurimis aliis recentibus Pontificiorum scriptis, (quorum testimonia aliquando forte seorsim edentur) longe gravissimae causae, cur sub utraque specie sit hoc Sacramentum sumendum: quorum dicta vide, Ambrosii quidem et Thomae super 1 Cor. 11. Lombardi vero lib. 4. dist. 11. et Glossae dist. 2 de cons. cap. comperimus. Hi igitur et alii scriptores ostendunt gravissimas rationes, cur sub utraque specie sit hoc Sacramentum institutum, et sumendum. At isti, cum quidem anathematizent eos qui non credunt, ac fateantur Ecclesiam habuisse gravissimas causas tollendi

causas, cur tantum sub una specie sit communicaridum. At eorum Ius ante 400 annos congestum, et usque in hodiernam diem ab illis pro sacrosancto habitum, contra pronunciat, communionem sub una specie, praegrande sacrilegium esse. Verba eius haec sunt. Gelasius Papa de consec. dist. 2. cap. comperimus. Comperimus autem, quod quidam, sumpta tantummodo corporis sacra portione, a calice sacri cruoris abstineant: qui proculdubio (quoniam nescio qua superstitione docentur astringi) aut integrum Sacramentum percipiant, aut ab integris arceantur. Quia divisio unius

ac sanctissimum dogma; quod iam ab istis proponitur: ob hoc tamen ipsum erit omnibus illud sequentibus impium ac perniciosum, quia talis communio non ut ex mandato viventis Dei, quod isti negant ullum adesse, sed tantum ut ex dispensatione, gratia ac favore Papae accipletur. 2 Secundo consideretur, qui'nam is sit, qui id contendi ac dispensandi vim sibi sumat: nempe Antichristus ipse, omnium qui unquam fuerunt aut erunt, haereticorum aut hostium Dei, eiusque dilectissimi filii, caput, dux et antesignanus. Quare, quicunque ab eo talem communionem recipient, illi sese

istius vanissimi figmenti de oblato a Christo Pane et Vino, sed etiam evidentissime a sacrosanctis Evangeliis mendacii redarguantur: clare ostendunt, se non ex norma verbi Dei, sed ex sui mendacis pectoris abominanda libidine ac audacia de tantis controversiis religionis pronunciare. 2 Secundo dicunt, Christum constituisse Apostolos novi Testamenti sacerdotes. Quaerimus hîc iterum, quomodo aut quo verbi Dei testimonio hoc quoque vanissimum commentum probent? Nempe nullo alio, quam sua perfrictissima fronte, et extrema audacia quidlibet asserendi. At nos contra

habeat, et insuper ferream vocem, ut poetae exclamare solent. 1 Aiunt enim esse ambiguam et obscuram, quam etiam summi doctores intelligere nequeant. Hinc liquido sequitur, frustra eam legi, et in ea sudari: et alium doctorem ac doctrinam clare loquentem audiendum esse. 2 Non omnia necessaria in ea comprehensa. Quare illa deficientia, aliunde nempe ab ipsis et eorum conciliabulis petenda esse. Discamus ergo Dei et verae Religionis cognitionem ex plenis institutionibus,

non emittit ex se 4 flumina, sed tantum alluitur a duobus aliunde venientibus. Denique ibi clare de diversis 4 fluminibus et 4 ipsorum propriis nominibus dicitur. In historicis alioqui nihil legi aut audivi unquam, quod propius accedat ad descriptionem paradisi, quae habetur Genes. 2, quam quod est apud Herodotum lib. 3, de loco, unde prodeat Ares fluvius. eius haec sunt verba: Porro extrema terrarum concludunt aliam regionem, intusque cohibent ea, quae nobis pulcherrima putantur, illisque rarissima. Est in Asia planities quaedam undique cincta monte, quinque in

et piae bonaeque mentes confirmentur. 1 Christus et Apostoli citantes Moysen et Prophetas, comprobarunt esse Dei scripturam aut librum verbumque: neque enim quicquam, nisi plane authenticum ac ipsissimum verbum Dei, qui eos miserat, docere et citare sustinuerunt. 2 Eventus praedictionum, ut semen Abrahae aut Israelitas liberatos ex Aegypto, deleturos esse gentem Cananaeam, et eorum regionem possessuros, ut desiturum esse regnum Iudaeorum, Gen. 49: venturum esse Messiam desinente sceptro Iudae: venturos Romanos; qui subiugent Orientem, teste Bileam, Num.

LOCORUM S. SCRIPTURAE, VETERIS ET NOVI TESTAMENTI, UBERIUS PAULÒ IN HOC OPERE EXPLICATORUM, INDEX. Genes. 1. In principio creavit Deus caelum et terram 229 2. Plantavit quoque Dominus hortum in Eden ab Oriente, etc. 249 3. Quos Deus coniunxit, homo non separabit 192 Et nunc ne forte mittat manum suam, et accipiat de arbore vitae 222 De omni arbore comedendo comedemus 191 Non moriemini: sed scit

greges, greges mei 255 37. Non potuerunt, locuti sunt ad pacem 160 44. Loquatur quaeso servus tuus. 158 48. Invocetur nomen meum super pueros hosce 385 49. Iuda habitabit leo 203 50. Vos cogitastis adversus me malum. 160 ¶ Exod. 2. Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum. 189 3. Cum venero ad Israelitas, ac dicam, Deus vester misit me ad vos, etc. 363 4. Nonne frater tuus loquendo loquetur? 255 5. Palea non datur nobis, et lateres dicunt nobis,

sub tabula una 255 30. Erit filiis Israel ad memoriam coram Iehova 158. 159 Suffimentum quod facies, secundum compositionem eius non facietis vobis 205 31. Iuxta omnia quae praecepi tibi, facient. Veruntamen sabbatha, etc. 22. 23 ¶ Levit. 2. Afferetque myrrham, et offeret illam sacerdoti 158. 159 9. Ora pro eis 203 10. Et non moriemini, in totam synagogam irascetur 209 13. Si plaga steterit in oculis eius 161 Contaminatus contaminatus censebitur 255 14. Quod si pauper ille

ad filias Moab 228 27. Quemadmodum praecepit Iehova Mose 158. 159 28. Holocaustum iuge quod factum est, etc. 223 35. In quo morietur 193 Nam in civitate refugii sui sedebit. ib. ¶ Deut. 1. Et persecuti sunt nos 193 2. Transibo per terram tuam, etc. 192 11. An non sunt trans Iardem post viam occasus solis in terra Cananaei 212 22. Non videbitis bovem et agnum proximi aberrantes 209 26. Syrus perdidit patrem meum, et descendit in Aegyptum 192 28. Ego

28. Ego interficiam, et vivificabo 193 31. Expandit alas suas, et assumpsit eos 164 32. Et propitius erit terrae suae, populo suo 259 Aquila excitat nidum suum 195 ¶ Ios. 2. Narraverunt omnia quae invenerant eos 186 3. Ut sciant, quod quemadmodum fui cum Mose, ero tecum 203 ¶ Iudic. 4. Et ipsa quidem habitabat sub palma Debora, etc. 172 5. Stellae manentes in ordine et cursu suo, adversus Sisaram pugnaverunt 234

habitabat sub palma Debora, etc. 172 5. Stellae manentes in ordine et cursu suo, adversus Sisaram pugnaverunt 234 9. Violentia 70. filiorum Gedeon veniet super Abimelech 186 17. Quisque quod bonum est in oculis eius faciet 192 ¶ Ruth 2. Vadam et colligam spicas, etc. 191 3. Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus 189 An non requiram tibi requiem filia mea? 228 ¶ 1 Reg. 1. Et adiuverunt post Adoniam 228 2. Non audierunt vocem patris sui, quia,

est in oculis eius faciet 192 ¶ Ruth 2. Vadam et colligam spicas, etc. 191 3. Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus 189 An non requiram tibi requiem filia mea? 228 ¶ 1 Reg. 1. Et adiuverunt post Adoniam 228 2. Non audierunt vocem patris sui, quia, etc. 216 Arcus fortium fractorum 188 et 206 6. Conciderunt ligna plaustri, vaccasque imposuerunt super ea 208 7. Lamentata est terra post Dominum 228 12. Et lapidaverunt eum omnes Israelitae 218

157 22. Qui quaerit animam meam, quaeret et tuam 207 23. Ecce Philistaei oppugnant Ceilam. 222 Et factum est, cum tonderet oves suas in Carmelo 230 25. Non relinquam mingentem ad parietem 189 26. Vivit Iehova, si percutiam eum 223 ¶ 2 Reg. 2. Et ipse erat accinctus novo. 222 5. Eccemisit ad te Naaman, etc. 208 Et non detur quaeso servo tuo onus paris mulorum de terra 223 8. Et stare fecit vultum suum, etc. ib. 10. Num comedendo comedimus a rege 228

22. Qui quaerit animam meam, quaeret et tuam 207 23. Ecce Philistaei oppugnant Ceilam. 222 Et factum est, cum tonderet oves suas in Carmelo 230 25. Non relinquam mingentem ad parietem 189 26. Vivit Iehova, si percutiam eum 223 ¶ 2 Reg. 2. Et ipse erat accinctus novo. 222 5. Eccemisit ad te Naaman, etc. 208 Et non detur quaeso servo tuo onus paris mulorum de terra 223 8. Et stare fecit vultum suum, etc. ib. 10. Num comedendo comedimus a rege 228 Videte

ib. 10. Num comedendo comedimus a rege 228 Videte bonum et rectum de filiis domini vestri 223 17. Induraverant cervicem suam iuxta ceruicem patrum suorum 188 19. Confudisti hodie vultus omnium servorum tuorum, etc. 273 ¶ 3 Reg. 2. Non deduces canitiem euis in pace 194 3. Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores 234 17. Cur vos claudicatis in utrunque laetus 276 ¶ 2 Par. 2. Sicut fecistis cum Davide patremeo 223 6. Domine ne avertas faciem Messiae tui, memento

188 19. Confudisti hodie vultus omnium servorum tuorum, etc. 273 ¶ 3 Reg. 2. Non deduces canitiem euis in pace 194 3. Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores 234 17. Cur vos claudicatis in utrunque laetus 276 ¶ 2 Par. 2. Sicut fecistis cum Davide patremeo 223 6. Domine ne avertas faciem Messiae tui, memento misericordiarum David, etc. 322 9. Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae 218 10. Quisque in tabernacula sua, ô Israel 224

19. Confudisti hodie vultus omnium servorum tuorum, etc. 273 ¶ 3 Reg. 2. Non deduces canitiem euis in pace 194 3. Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores 234 17. Cur vos claudicatis in utrunque laetus 276 ¶ 2 Par. 2. Sicut fecistis cum Davide patremeo 223 6. Domine ne avertas faciem Messiae tui, memento misericordiarum David, etc. 322 9. Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae 218 10. Quisque in tabernacula sua, ô Israel 224 ¶ Tobiae

ne avertas faciem Messiae tui, memento misericordiarum David, etc. 322 9. Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae 218 10. Quisque in tabernacula sua, ô Israel 224 ¶ Tobiae 4. Eleemosyna liberat a peccato 220 ¶ Esther 2. Quaerant regi puellas virgines 224 3. Iecit sortem, etc. ibid. ¶ Iob 4. Posuit Deus in angelis suis stulticiam 190 7. Non agnoscet eum amplius locus eius 208 Nonne tempus determinatum est hominis super terram,

Honorabiles sunt sapientes 209 Paululum visitavit te ira eius, neque novit, etc. 158. 159 ¶ Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175 Novit Dominus viam iustorum 184 Impii erunt sicut puluis 188 2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251 Osculamini filium, etc. 337 3. Dentes impiorum confregisti, etc. 158. 159 4. Cum clamavero, exaudivit me Deus iustitiae meae, etc. 322 5. Condemna eos Domine,

in ea 193 Lavamini, mundi estote 301 Si fuerint peccata vestra sicut coccinum. 188 Terram vestram alieni coram vobis comedunt 228 Quomodo facta est meretrix civitas fidelis 236 Erit fortitudo idoli in stuppam, etc. 236 2. Ingreditur in cavernas petrarum 189 4. Apprehendent septem mulieres unum virum. ibid. 5. Viri eius gloriosi homunciones famis 160 7. Ecce virgo concipiet et pariet 231 Vocabitur nomen eius Emmanuel 235 Butyrum et mel comedet, ut

etc. 171 63. Quis est iste qui venit de Aedon rubricatis vestibus, etc. 277 Quare facies errare nos Domine a viis tuis 194 ¶ Ierem. 1. Praefeci te hodie super gentes et regna, ut evellas, etc. 235 2. Nunquid obliviscetur virgo ornamentorum suorum? 191 5. Ut non audiat vir labium proximi sui 185 13. Si potuerit Aethiops mutare pellem aut nigredinem suam 222 14. Quod fuit verbum ad Ieremiam 206 16. Dominus fortitudo mea, et robur meum 286

eius. ibid. 9. Profundaverunt, corruperunt 160 11. Ex Aegypto vocavi filium meum 231 12. Et ut visitet Iacob iuxta vias eius. 224 ¶ Ioel. 1. Gaudium aruit a filiis hominum 160 Dentes eorum dentes leonum 201 2. Scindite corda vestra 305 Et laudabitis nomen Domini, etc. 160 Magnifecit ad agendum. ibid. ¶ Amos 2. Ecce ego stridebo subter vos. sicut stridet, etc. 164 3. Quis thesaurizabit iniuriam et violentiam? 187

iuxta vias eius. 224 ¶ Ioel. 1. Gaudium aruit a filiis hominum 160 Dentes eorum dentes leonum 201 2. Scindite corda vestra 305 Et laudabitis nomen Domini, etc. 160 Magnifecit ad agendum. ibid. ¶ Amos 2. Ecce ego stridebo subter vos. sicut stridet, etc. 164 3. Quis thesaurizabit iniuriam et violentiam? 187 7. Vae vobis qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae optimates, etc. 266 9. Pertinget arans ad messorem,

est in domo impii? 212 7. Quis Deus similis tui, etc. 158. 159 Iram Domini portabo, quia peccavi ei 185 Amico noli credere 220 ¶ Hab. 1. Iustus fide sua vivet 218 3. Transfixisti caput de domo impii. 184 ¶ Zach. 2. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et constituam domui Israel, etc. 115 3. Lapis quem dedi coram Iehova 159 9. Ecce rex tuus venit tibi iustus 223 10. Et roborabo eos in Iehova 159 ¶ Malachiae 1. Iacob dilexi, Esau odio habui 211

Dominus, et constituam domui Israel, etc. 115 3. Lapis quem dedi coram Iehova 159 9. Ecce rex tuus venit tibi iustus 223 10. Et roborabo eos in Iehova 159 ¶ Malachiae 1. Iacob dilexi, Esau odio habui 211 etc. 2. Et in uxorem adolescentiae tuae non praevaricetur 159 ¶ Matt. 1. Nomen eius erit Iesus 222 Non cognovit eam, donec, etc. 210 Deprehensa est habere in utero e Spiritu sancto 160 Ioseph autem maritus eius iustus existens, etc.

Non cognovit eam, donec, etc. 210 Deprehensa est habere in utero e Spiritu sancto 160 Ioseph autem maritus eius iustus existens, etc. 161 Ioseph fili David, ne metuas adiungere tibi Mariam uxorem tuam, etc. 361 2. Percontatus est, ubi Iesus nascatur. 115 Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros 159 5. Quam mercedem habetis 187 Cum vidisset autem turbam, ascendit in montem, etc. 277 Si quis percusserit te in maxillam tuam, etc. 219

bibam amodo de hoc genimine vitis usque in diem illum 171 Qui intingit mecum manum in patina, etc. 157 Sanguis eius super nos et filios nostros 322 ¶ Mar. 1. In hoc exivi, ut doceam 189 Omnis civitas erat congregata ad ianuam 218 2. Quare discipuli Ioannis et pharisaeorum ieiunant, etc. 211 3. Audientes propinqui eius exierunt, ut eum caperent 189 Erat Ioannes baptizans in deserto 161 4. Quomodo omnes parabolas intelligetis? 213 5. Et neque catenis quisquam poterat

acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, etc. 258 Ioannes venit in testimonium, ut testaretur de lumine, etc. 301 Confessus est, non negavit, et confessus est. ibid. Posthac videbitis caelos apertos 290 2. Destruite templum hoc, et in triduo restituam illud 239 3. Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum 187 Illum oportet crescere, me vero minui. 237 Qui credit in eum, non iudicabitur 185 Testimonium eius nemo accipit 220 Vos testimonium de me

250 Paulus servus Iesu Christi, vocatus apostolus 289 Plenos omni iniquitate, malitia, dolo, etc. 175 Propterea tradidit eos Deus in cupiditates cordium 249 Vani facti sunt in ratiocinationibus fuis, etc. 279 2. Circumcisio prodest quidem, si legem servaveris 178 Cum gentes ea quae legis sunt, fecerint. 238 Cumulas tibi iram in die irae 185 Dico enim per gratiam quae data est mihi 183 Ecce tu cognominaris Iudaeus, et acquiescis in lege 272 Existimas