Your search found 799 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 519-633:

fraude quadam vetum Sacrarum literarum sensum pervertere conari. Unde simul liquescet, quanto praeclarius olim patres de hoc sacrosancto oraculorum Dei codice senserint, quam nostri hoc tempore adversarii: ut pii illos potius, quam hosce verbi Dei contemptores in re tanta sequantur. Tertio, exponuntur secundum partes Orationis, et etiam secundum partium Syntaxin, varii generalesque Hebraismi, seu quatenus Hebraea lingua a Latina Graecaque in illis Grammatices partibus discrepare videatur: non quod exactissime sit hic earum linguarum facta collatio, sed quaedam tantum valde

sit, ac in suum sinum reponendum. Omnia igitur quae scripta sunt, propter nos scripta sunt: ut nos Scriptura primum concludat sub peccatum, aut condemnet: postea, ut testetur nobis de Christo. Ioan. 5. tertio, ut nos consoletur, ut patientiam et spem habeamus. Ac denique idonea est Scriptum, quae plene erudiat hominem ad salutem, atque doceat, redarguat, corrigat et instituat, ita ut sit homo Dei integer et perfecte instructus ad omnia: 2. Tim. 3. 12 Summum, perpetuum et ardens

et summo munere defungi volunt, sibi invicem necessario adversantur. At cedente altera alteri de summo munere aut gradu dignitatis, humiliante se sub manu eius, ut angelus praecipit, et famulante eidem, optime inter se conveniunt. Hanc clavem Scripturae Paulus in Epistola ad Romanos et Galatas tertio ac quarto prolixe illustrat, et lectori Sacras literas ingredi et inspicere conanti, tanquam certissimum veritatis funiculum in manus tradit ac commendat. At Papistae et alii seductores, huius clavis ignari, eaque destituti, dum audiunt, hinc Mosen ac Legem clamantem, Qui

quandam Catechesin: quam nobis itidem Scriptura offert, Primum exhibendo quasi Symbolum in tribus primis capitibus Genes. de uno Deo, creatione, lapsu et redemptione per benedictum semen, quam partem nunc Symbola referunt: Deinde per Decalogum, ipso Deo in brevissimum compendium legem redigente. Tertio, in oratione Dominica et verbis Sacramentorum. Quae capita doctrinae semper pro quadam compendiaria Catechesi sunt habita, tametsi in Papatu nefarie obscurata fuere. Ea enim etiamsi quis didicit, plerunque tamen ignota, nempe Latina lingua percepit. 16 In omni docendi discendique

Dei sale conditus, ut tum nos ipsos, tum et alios aedificet. Nullus ergo sermo putris ex ore nostro exeat: sed qui est commodus ad aedificationem, ut et aliis gratiam afferat: Ephes. quarto ad Colossenses quarto. Simus denique semper parati ad reddendam rationem fidei nostrae: primae Petr. tertio. Hic sane profectus cumprimis ex hoc studio quaerendus, hauriendusque est. 52 Veritas ubique, praesertim autem in Theologia, est fons boni: ut et Plato docet. Contra, error ac mendacium est fons mali. Quare Christus dicitur rex veritatis: et ad hoc venisse, ut veritatem

summam, epitomen aut compendium eius comprehensum habeas. Voco autem argumentum, illam pleniorem conceptionem tum scopi, tum et totius corporis delineationem: in quo simul saepe etiam occasio Scriptionis necessario indicatur, licet ea plene in ipso scripto non contineatur. 11 Tertio, ut totius eius libri aut operis distributionem aut dispositionem ante oculos delineatam habeas: utque diligentissime observes, ubi sit (ut ita dicam) caput, pectus, manus, pedes, etc. Ibi igitur accurate expendas, quale illud corpus sit, quomodo omnia ea membra complectatur,

15 Praestat etiam dispositio, ut tanto melius singulas partes cum illo scopo concinnare possis, duplicemque inde fructum percipias, dum et singularum sententiarum utilem institutionem habes, et perspicis quomodo ea pars principalem scopum confirmet, aut constabiliat. 16 Tertio praestabit, ut non veluti errans in sylva, aut navigans, vel iter faciens obscura nocte ignores, ubi aut in qua parte verseris, ac quorsum tendas: sed semper scias ubi sis, et quorsum tendas: ubi tibi sit Oriens, Occidens, Septentrio aut Meridies: quam procul aut prope sis alicui fluvio,

Christi contra Sadducaeos, asserens et ipse resurrectionem, indicto, Deus est Deus Abraam, Isaac et Iacob: qui cum vivant, nihil tamen vel uxoribus vel aliis adiumentis huius vitae indigent. 9 Tertio, Antecedentia ac sequentia dicta, totusque contextus, probe in utroque loco consideratus, plurima dicta facilime conciliabit. Ea enim ostendunt, vel sermonis non esse eum sensum, quem externa species praese ferebat, aut nos pro nostra imperitia putabamus: vel res non esse easdem utrobique,

futurus Deus Abraae, et eius seminis, eumque populum dilectorus, et beaturus perpetuo. Et contra, quod Apostoli et prophetae dicebant, Deum esse reiecturum Israelitas et Iudaeos. Sed concordat Paulus in Epistola ad Romanos, capite quarto, nono, et undecimo; ac in epistola ad Galatas, capite tertio et quarto multipliciter. Primum, semen Abraae servabitur: id est aliquae parvae reliquiae ex posteris Abraae, quae erunt per gratiam electae. Deinde dicit, servabuntur fine posteri Abraae, si Meschiam et eius iustitiam fuerint amplexi. Sed illi iustitiam legis sectantes, iustitiae Dei non

Abraae, si Meschiam et eius iustitiam fuerint amplexi. Sed illi iustitiam legis sectantes, iustitiae Dei non sunt subiecti: nolunt audire Deum vocantem, et extendentem ad se manus tota die, nolunt congregari sub alas Dei, nec tempus visitationis agnoscere. Stat igitur nihilominus promissio Dei. Tertio ait, servabitur semen Abraae: scilicet spirituale, aut per promissionem gentium, non carnaliter ex sanguinibus aut ex voluntate viri. Postremo, servabitur semen Abraae, quia adhuc aliquando Israelitae covertentur: Rom. 11. Ita Apostolus multipliciter hanc contradictionem Scripturae

condire, et aliquando exurere: ut et Graecis et Romanis. Talis consuetudinis saepe fit mentio in Sacris. Mos etiam fuit illi genti, multa in sinum reponere ac gestare. 3 Secundo crebro fit in Sacris mentio historiarum, quae si ignorentur, etiam ipsa dicta erunt obscura. 4 Tertio, variae fiunt allusiones ad arbores, lapides, plantas, animalia diversi generis, quorum multa sunt aliis gentibus ignota: ut, quando ficus in cipiat folia extrudere, aut grossos suos producere: quam terribiliter leo regire, acuel in animalia vel etiam in homines saevire: quomodo ibi soleant

Diligentissime igitur ea in istas duas partes secanda est. 2 Religiosissime autem observandum est quid ad legem, quidve ad Evangelium simpliciter pertinens dicatur. Saepe in libris sacris cernuntur aliqua iuxta invicem posita, quae ex parte quidem congruunt legi, ex parte Evangelio. Tertio loco posita est haec Regula inter Tyconianas, quam Augustino placet potius nuncupandam De spiritu et litera, aut de gratia et mandato, quam de promissis et lege, uti visum erat Tyconio. Verum Tyconii appellatio Paulina est in Galatis, multoque melius rem ipsam exprimit. 3 Scire

glorificati in aeternum beatissimi erunt. 7 Summa totius sacrae Scripturae materia, aut argumentum, commodissime in quatuor haec regna aut monarchias dividi posset: nempe in regnum Dei aut naturae, ut est primum homo conditus: Secundo in regnum diaboli et peccati, ut est postea lapsus: Tertio in regnum gratiae aut Christi, ut est homo per eum redemptus ac instauratus: (in quo etiam illa perfecta instauratio comprehendatur, quae post resurrectionem primum sequetur:) Quarto in regnum Antichristi, quod nunc grassatur. Quo autem res tota melius intelligi queat, nunc istas quatuor

II. Secundo, illae dispositio, ordo atque connexio partium, etiam memoriam plurimum adiuvat, sive nobis ipsis retinere, sive aliis proponere res utiles debemus. Sicut contra, ei confusio vel maxime obest: quod citra meam admonitionem omnibus est notissimum. III. Tertio; haec concinna harmonia testatur de certitudine huius scientiae, dum prima initia, causae, media ac fines aptissime inter sese consonant. Nam errores aut deliria hominum sunt foedum quoddam

Ideologiae per Synthesin commodissime traditur: sint et Grammatica, Dialectica, Geometria. Tametsi et per alias tradi queat, sicut nos eam in omnibus tribus ordinibus in hac tabella delineavimus. Posui vero syntheticam, tanquam huic materiae maxime propriam, primo loco: secundo Analyticam: tertio Definitivam. Prima Tabella progreditur, uti communis scriptio aut lectio, dextrorsum: Secunda retro, aut sinistrorsum, ut Hebraea scriptio ac lectio: Postrema, a superiori deorsum sum tendit. Sed iam singulas methodos ac delineationes ordine exponamus. DE

et simplicissimis elementis, principiis aut causis: eaque componendo eo usque progreditur, donec tandem totum corpus extruat, et ad certum finem, metamve desideratam perveniat. ut Grammatica ab elementis literarum incipiens, componendo illa primum efficis syllabas, ex illis deinde voces, inde tertio sententias, ex quibus quarto integras disputationes: ac postremo inde conficit plena volumina, opera, actiones, processus, ac similia, quibus totares proposita perfecte exponatur. Sic igitur et Theologiae simplicissimum elementum est, primum ipse Deus, unus et trinus: qui est

omne bonum sine omni malo regnabat aut vigebat. Postea iustus Deus illis indit et proponit iustam legem obedientiae: quae est quasi secunda compositio aut combinatio creatoris et creaturae. Etsi autem hoc quoque in ipsa creatione factum est, tamen separatim est expendendum. Tertio angelorum pars ruit inobedientiae erga Deum, et fiunt satanae (unde sons omnis mali in rerum natura extitit) eorumque impulsu ac suo libero arbitrio etiam homo labitur contra Deum, legem eius violans. Et contra iustus Deus eum morti ac inferis addicit: quae est tertia compositio Dei et

Deinde dat homini legem naturae, eum ad imaginem suam formans, et simul etiam externam legem eidem proponens de vetita arbore: et homo vicissim Deum agnoscit, ac veluti viva quadam imagine, aut purissimo speculo divinae factei lucem refrigente et referente, eum repraesentat ac honorat. Tertio ac quarto, homo Deo facit iniuriam sua inobedientia: et Dei imaginem foede corrumpens, aut potius abiiciens, et contra satanae horrendam larvam induens, fit Dei hostis, et satanae mancipium. Unde porro varia peccata oriuntur. Et contra Deus homini, ut ita loquar, dat iram, mortem, et alias

de moribus: sed in genere, quicquid figurate effertur. ut, Calicem salutaris accipiam: id est, perferam afflictiones atque aerumnas. Nam τροπος, hoc loco non significat mores, sed vocem versam a nativa significatione ad vicinam. Tertio loco Allegoria sequebatur, quae pertinebat ad Ecclesiam: aut si quis dexterius tractabat, ad Christum. ut, Tu Christe es sacerdos secundum ordinem Melchisedech. referebantque id tantum ad coenam Domini. Quartus locus addebat ἀναγωγην,

penu deprompsit paria, quemadmodum diversis locis apud eundem videre licet. Enarrans Prophetae Amos caput quartum, ita ait: Debemus Scripturam sanctam primum secundum literam intelligere, facientes in Ethica quaecunque praecepta sunt: secundo iuxta allegoriam, id est intelligentiam spiritualem: tertio, secundum futurorum beatitudinem. Idem ad Hedibiam: Praecipitur nobis, Solomone dicente, Tu autem describe ea tripliciter in consilio et scientia, ut respondeas verbum veritatis, his qui proponunt tibi. Triplex in corde nostro descriptio aut regula Scripturarum est. Prima, ut intelligamus

in spirituali theoria ad sublimiora transimus, terrena dimittimus, de futurorum beatitudine et caelestibus disputamus, ut praesentis vitae meditatio umbra futurae beatitudinis sit. Tantum Hieronymus. At vero Augustinus paulo aliter. Is enim in libro de Utilitate credendi, capite tertio: rursus libro imperfecto de Genesi ad literam, capite secundo, quadruplicem Sacrarum literarum exponendarum sittionem ponit. Primam, secundum historiam, cum videlicet docetur quid scriptum aut quid gestum sit: quid non gestum sit, sed tantummodo scriptum, quasi gestum sit. veluti cum

colligatur aliquid de caelesti gloria, post hanc vitam expectanda, aut de mysterio Trinitatis: atque a visibilibus fiat transius ad invisibilia, a speculo et aenigmate (ut Paulus ait) ad Dei claritatem. quemadmodum Ioannes de Baptismo disserens, progreditur ab aqua ad spiritum, Iohannis capite tertio. Item Apostolus ad Collossenses capite secundo, verba faciens de resurrectione nostra cum Christo, iubet caelestia tantim intueri: vitam quippe nostram et conversationem in caelis esse. Sed raro admodum huiusmodi interpretationem in Scripturis offendas. Quid autem est allegorica

ubi cum de cibando et reficiendo inimico verba praecedant, videntur sane ista contra amicitiae leges esse addita. Verum oportet allegorice interpretari (quemadmodum ait Augustinus de Doctrina Christiana libro tertio, capite decimo sexto) ut intelligas te ad beneficentiam revocari: et carbones ignis esse urentes poenitentiae gemitus, quibus superbia sanatur eius, qui dolet se inimicum fuisse hominis, a quo eius miseriae subvenitur. Eiusdem generis est praeceptum illud Deuteron. 25, Non obligabis os

25, Non obligabis os bovi trituranti. Nam in speciem absurdum videtur, de ea re praecipere. Quotusquisque enim solet bovi obligare os? Itaque rectissime interpretatur Apostolus, eo per allegoriam significari, fideliter laborantibus in Evangelii ministerio, haud deneganda vitae necessaria. Tertio, necessitas cogit allegoriam adhibere, quando sensus Grammaticus pugnat cum sana doctrina, vel adversatur bonis moribus. Praecipit Christus Matth. 5, ut oculum sive pedemqui offendiculi causa existit, eruas, abscindas, abs te proiicias. Sed quando sine peccato, quod hic verbis mandatur,

magnifice extollit. Christus Matthaei decimo sexto, iubens discipulos cavere sibi a doctrina Pharisaeorum et Sadducaeorum, utitur succincta allegoria de fermento. Historia de Moyse velante faciem suam, ex libro Exodi, capite trigesimo quarto, multo artificiosissime secunda ad Corinth. tertio exponitur, de excaecatione Iudaeorum. Etiamsi typum ibi excuti, non male quis diceret. Allegoria tamen fuerit aptissima, si de iis interpretemur, quae nostra tempestate veritatis fulgorem ferre non possunt. OBSERVATIO

palam est, iusta de causa produci: nimirum vel propter necessitatem, vel propter notabilem utilitatem. Secundo admittentur, ubi eum in modum fuerint conformatae, quem videmus a praestantibus artificibus atque docendi magistris praemonstratum, quemque nos aliquot Regulis sumus utcunque complexi. Tertio recipientur allegoriae, modo ad vitae institutionem seu correctionem, non autem ad dogmata fidei comprobanda sint paratae. Nam ex allegoriis non ducuntur argumentationes necessariae, sed tantum probabiles, atque verosimiliter suadentes: quemadmodum recte asseverat Augustinus, in epist. ad

est haud raro, ut maturus filius cum seniore ac imbecillo rege aliquando communiter regnum administrarent: illudque communis regni tempus, iam patri, iam filio adscriberetur: ut loram, filius Achab, dicitur 2. Reg. 1, coepisse regnare secundo anno Ioram filii Iosaphat regis Iuda: contra mox tertio capite, dicitur coepisse regnare 18 anno Iosaphat. Sic communis regiminis tempus primum filio, postea patri. 6 Aliquando tempus mali regiminis alicuius regis omittitur, et tantum boni nominatur: quia illud eius malum regimen fuerit quasi anarchia quaedam. Sic 2. Reg. 8, legitur

intelligere. Sequemur igitur ipsum Apostolum, peritissimum, iuxtaque fidelissimum Mosae et legis interpretem: ac statuamus, annos 430 sup putandos simpliciter ab eo tempore, quo prima ad Abraham promissio facta est. Haec vero Gen. 10. describitur facta, anno aetatis ipsius 75, ita ut nunc ex tertio Millenario effluxerint anni 24. His igitur adde annos 430, habesque Israelitarum exitum ex Aegypto, exactis tertii Millenarii 454 annis. Quod si quispiam pensiculatius rationem annorum a promissione ad Abraham facta, ad illud usque tempus, quo Iacob migravit in Aegyptum, sub duxerit:

Significat autem apud eos Olympias, spacium annorum 4. hac nimirum de causa, quod eo intervallo recurrente receptum olim fuerit publica in Olympiis certamina, ad quae tota Graecia avidissime confluebat, edi. Caeterum apud multos scriptores legitur, Christum natum ex virgine Olympiadis 194 anno tertio. Ex quo intelligitur, si annos Christi, natalem proxime antecedentes, partiaris per quaternarium, centies nonagies atque ter duobus annis superaditis, prodire illum ipsum annum, quo primum per Olympiades numerari coeptum est. Unde nullo negotio Olympiades singulas discernes. Incidet, ni

summa ac scopus eorum doctrinae, qui fuit primum, promissionem de benedicto semine, eiusque adventu ac beneficiis, suis Prophetiis illustrare: hominesque in eius expectatione et fiducia confirmare. Deinde, instantes poenas tum suo populo, tum et exteris regnis nomine Dei praedicere aut prophetare. Tertio sui temporis idololatrias et errores redarguere ac corrigere, et contrarias verasque sententias et cultus confirmare ac constabilire, et omnino doctrinam de Deo hominibus inculcare Postremo, etiam secundae Tabulae vitia grassantia taxare, ac omnino et in summa contritionem et fidem

degustata, ad horum lectionem properabunt. Ecclesiastes autem disputationem habet de summo bono, quod definit esse coniunctionem cum Deo, atque perpetuam Dei fruitionem. Quocirca confutat ante omnia, et primo statim capite, eos qui summum bonum posuerunt in scientia. Secundo ac tertio capitibus, eos qui summum bonum collocant in voluptate. Quarto, qui in honoribus. In quinti capitis progressu, et sexto, eos qui in divitiis. Capite septimo de tribus bonorum generibus, animi inquam, corporis et fortunae disserit, deque contrariis malis, et quis omnium horum usus:

cum reliquis Apostolis habuisse consuetudinem, nunquam de doctrina contulisse. Eodem pacto progrediendum in caeteris. Qua enim arte quaerimus causam et occasionem scribendi in Epistolis Ciceronianis, vel Plinianis, eadem promptum est in venire occasionem scribendi in hisce Paulinis. 7 Tertio loco observabis, quid Epistola contineat, sive quot sint praecipuae eius partes. Comprehenduntur autem fere singulis Epistolis graves aliquae disputationes, interdum etiam plures: deinde et alii tractantur loci, quos explicari Ecclesiarum status poscebat. Quamobrem operae est precium, summa

doctrinam praescripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus. Iterum 1. ad Corinth. 10, Haec autem figurae nostri fuerunt. Et post pauca: Scripta vero sunt propter admonitionem nostri, in quos termini aetatum inciderunt. Sed multo clarissime secundae ad Timotheum tertio: At tu persistito, inquit, in his quae didicisti, et quae tibi concredita sunt: sciens a quo didiceris, et quod a puero Sacras literas noveris, quae te possunt eruditum reddere ad salutem, per fidem quae est in Christo Iesu. Omnis scriptura divinitus inspirata, et est utilis ad doctrinam, ad

in mundum id falso omnino existimantes: sed ex muliere, hoc est, ex ipsius mulieris substantia corpus accipientem, virginalis uteri fructum prodiisse. Perfacile est hac ratione adnotatas doctrinas, redargutiones, quaeque eius sunt generis, in sanctorum patrum Scriptis observare. Tertio loco videamus, ecquid afferantuerba Christi πρὸς παιδείαν, id est, ad vitae morumque institutionem, cuius sane prima cura omni tempore esse debet. Has vero hic tibi institutiones habe. 1 Cum audis; unum Deum timendum prae omnibus hominibus:

Corinth. ad Gal. ad Thessalonicenses. Quinetiam in Prophetis quaedam hac ratione demonstrantur. Non sunt ergo omittenda, atque opportunius quidem ista in initio, quam usquam alibi, quandoquidem delectant, excitantque auditores: praeterea sine iis ad sequentia non patet aditus. 3 Porro tertio loco progressio fit ad explicandum, quis sit status sive propositio, aut quid potissimum in toto scripto contineatur. 4 Tum quarto, quot et quas in partes maiores diducatur: veluti si in eodem libro plures contineantur graves disputationes, plures conciones exhortatoriae, vel

disciplinarum, sunt communia quaedam organa comparata ad sustentanda eorum ingenia, qui nondum sunt progressi altius: cur igitur non utamur eorum obsequio, ad Theologiae dignitatem illustrandam? Caeterum ubi hoc pacto tenuiter expressa fuerit authoris sententia, reliquum est, ut tertio loco declaret doctor, quantum ponderis in causa quae agitur habeat, quod verbis authoris significatur. Solent namque Prophetae, cum locum ex Lege depromunt, item Apostoli, si quando ex Lege aut Prophetis aliquid mutuantur, libenter id explanare, atque diversis rationibus ostendere. Exemplum

an eius varia in Scripturis significatio: tum, si ita est, quomodo praesenti loco accipiatur. Quod si res postulit, alii quoque proferuntur Scripturae loci, in quibus ea vox simili modo usurpata legitur. Secundo, an subsit aliquis tropus: veluti metaphora, allegoria, catachresis, etc. Tertio, an phrasis notatu digna. Quarto, an allusio ad alium Scripturae locum, vel ad historiam, vel ad rei cuiuspiam naturam. Quinto, an emphasis, aut δεινότην Sextο, an repositum sit in aliqua voce, aut paucis coniunctis, argumentum ad doctrinam, sive

de doctrina Christiana egit, summam quandam totius eius tractationis hic recensere. Initio igitur dividit totam Scripturam, omnesque eius difficultates, in signa et res. Signa vocat, voces: tes autem, ipsas materias, de quibus per signa disseritur: primo libro exponit res, secundo et tertio signa, quarto modum perceptam doctrinam tradendi. In primo igitur disputaturus de rebus sacrarum Literarum, sub dividit eas in tres series: res fruendas, res utendas, et quae illis fruuntur. Res fruendas vocat Deum, et regnum caelorum: utendas, omnia huius vitae, quibus quasi

quod in oculos ingerunt, aliquid aliud in cogitationem venire faciunt. Ubi post variorum signorum expositionem tandem venit ad voces, in quibus duas potissimum difficultates commonstrat: alteram, cum vox obscura, ignotave est: alteram, cum est ambigua. De priori agit secundo libro, de posteriori tertio. In secundo initio ostendit, obscuritatis signorum causam esse tropos ac figuras: et simul rationem indicat, cur Scriptura talibus quasi involveris interdum utatur. Ubi hac memorabilem sententiam adscribit: Nemo ambigit et per similitudines libentius quaeque cognosci, et cum aliqua

figuratas, nobis ignotas esse: quales sunt in primis, metaphorae ab animalibus plantis aut lapidibus sumptae. Qua propter evagatur ad disputationem de omnibus liberalibus scientiis, docendo quae nam et quatenus sint theologo ad sacrarum Literarum cognitionem utiles aut necessariae. Tertio libro de ambiguis vocibus et phrasibus agens, primum praecipit de agnoscenda ambiguitate, oriente ex mala pronunciatione aut distinctione textus sacri sermonis. Secundo praecipit de tropicis dictis ac phrasibus, ne eas literaliter accipiamus: et simul docet, tropicum dictum ita agnosci, si

credendum est, vel minuitur loquendo aliquid, vel augetur. Neque enim mendacium est, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantu referuntur, Caeterum de Hyperbole alibi dixi. Parabolae non sunt ad verbum exponendae, ne multa sequantur absurda. Chrysostomus in capitulo tertio Matthaei, Homiliae decimatertia: et in capite decimonono eiusdem, Homilia sexagesinaquinta. Est enim parabola natura discrepantium rerum sub aliqua similitudine facta comparatio. Hieronymus in Marcum cap. 4.

EXPLICATIO. Non oportet in

est illi? Dixit Dominus: Ego sum qui sum, dices: Qui est, misit me. Hoc est verum nomen Dei, Esse semper. Respondit Moyses: Si non crediderint mihi, neque obedierint voci meae. dicentes: Quia non apparuit tibi Deus: quid dicam illis? Dedit illi signa facere, ut crederetur, quia a Domino missus est Tertio ait Moyses: Non sum dignus, et gracili voce sum, et tardiore lingua, quomodo me audiet Pharao? Vade, inquit Deus, et ego aperiam os tuum, et instruam te quid debeas loqui. Interrogationes ergo illae in medio, et responsiones, habent sapientiae semina et theoriam. Gratum tamen est, quia ait,

fulgent, et veritate translucent? Quam Iohannes in apocalypsi conspexerat, cum dicebat: Ipsa vero civitas auro mundo similis, vitro mundo. Sacra scriptura plurima continet, quorum quaedam in contrariam, quaedam in diversam, quadam in ambiguam significationem accipiuntur. Augustinus tertio de doctrina Christiana, capitulo vigesimo quinto.

EXPLICATIO. Quoniam multis modis res similes rebus apparent, non putemus esse praescriptum, ut quod in aliquo loco res aliqua per similitudinem significaverit, hoc eam semper significare credamus. Nam et

Hieronymo, ut in praefatione decem visionum Isaiae ad Amabilem episcopum: Origenes, inquit, liberis allegoriae spaciis evagatur, et ingenium suum facit Ecclesiae sacramenta. Locum unum sacrae Scripturae exponere per alium eiusdem scripturae clariorem, optima interpretatio. Augustinus tertio de doctrina Christiana, cap. 26.

EXPLICATIO. Ubi apertius aliquid ponitur, ibi discendum est, quomodo idem intelligatur in locis obscuris. Neque enim melius potest intelligi quod dictum est Deo, Apprehende arma et scutum, et exurge in

et ad sapientiam tardiores, cum eos insensatos appellat. Nam Galatae ex Gallia originem traxerunt: et resipiunt suae originis tarditatem. Gallus ipse Hilarius, Gallos indociles appellat. Paulus sermone trivii utitur nonnunquam in epistolis. Hieronym. in epistolam ad Galatas capite tertio. EXPLANATIO. Quod dicitur, O insensati Galatae, quis vos fascinavit? digne Paulo, qui etsi imperitus est sermone: non tamen scientia debemus exponere, non quo scierit esse fascinum, qui vulgo putatur nocere, sed usus sermone sit trivii: ut in caeteris, ita et in hoc

et suum infinitivum: Iustificabit, id est, solet iustificare. 7 Modus quoque subito mutatur: ut 1 Corinth. 10, At non esse nos, etc. Neque estote idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum πορνεύωμεν, postremo denuo imperativus, Murmurate. Sic 1 Thess. 5, Arbitrari eos charos, pacem habete cum eis. Ubi statim mutat infinitivum in imperativum. Talia sunt multa exempla passim in sacris Literis. Aliquando etiam tota

animam operantem malum, subintellige, venient. Gloria et honos omni operanti bonum, scilicet continget. Haec quatuor cola sermo Latinus una forma orationis portulisset. At nunc in priore necesse est esse activam orationem, et subintelligi, Deus dabit: in secundo vero passivam, Dabitur a Deo: in tertio neutralem, veniet: in quarto, continget. Hoc etiam parit aliquam obscuritatem apud minus gnaros huius Hebraismi. Quare et haec proprietas sacri sermonis observanda est. 8 Hic igitur mos sacri sermonis observandus est, ne ignari eius turbemur, ac etiam a sensu ipso aberremus.

tua, ideo non mundaberis amplius, donec posuero supra te iram meam. Ubi primum mundavi te, significat conatus sum te mundare: vocando te verbo, et offerendo tibi lotionem sanguinis filii mei. Secundum, non es mundata, significat noluisti recipere mundationem aut remissionem peccatorum credendo. Tertio, non mundabo te, significat non expiabo aut condonabo, sed puniam: id est, primum est conatus actionis, secundum actio, tertium plenitudo actionis cum suo fructu, nempe placatio Dei, et ambitio poenarum. 35 Postremo nonnunquam voces tantum notitiam, aut opinionem hominum de iis

alius modus pro alio, numerus pro numero, relatio ac antecedens aliquod pro antecedente, signum pro signo, etc. Deinde in Scripturis contingit obscuritas amphibologiae, dum incertum et dubium est, quonam pacto oporteat orationem distinguere, hoc est, dividere dictiones et sententias. Tertio, distinctione certa intellecta, interdum etiam diversus pronunciandi modus facit errare Lectorem: veluti cum assertive pronunciatur, quod vel interrogando vel percunctando dictum intelligitur, aut simpliciter et nude accipitur, quod tamen per ironiam aut hyperbolen, aut per emphasin, aut

Eam sex modis fieridicunt. Primum, cum patronymica loco propriorum ponuntur: ut, Hebraeus, ab Heber, Israelita, ab Israel, Iudaeus, pro aliquo ex posteris Iuda. Secundo, cum possessiva aut patria: ut Philistaeus, pro Goliath, Nazarenus aut Galilaeus, pro Christo, Aegyptius, pro Pharaone. Tertio, cum Epitheton, ut, Iesurum, rectus, pro Iacobo: solitarius, pro Abraham: superbus, pro Aegyptio. Isa. 51, Tu percussisti superbum. Iustus, pro Iesu: Nihil tibi sit cum iusto isto. Quarto, cum appellativum studii aut artis pro nomine proprio usurpatur: ut, Rabbi, magister, servator, pro

Coloss. 1, Christus primum vocatur Primogenitus omnis creaturae. Unde Arriani voluerunt probare, etiam ipsum esse creaturam, quia conferatur is cum creaturis, tanquam unus ex illis, sed primo tamen loco genitus aut creatus inter eas. Nam primogenitus aliorum respectu fratrum secundo et tertio genitorum dicitur. Quibus recte respondit Ambrosius, quod oportuisset dici, eum esse primo creatum: quia creaturae non sint a Deo genitae, sed creatae. Interim aut observetur, quod vox quoquo modo respondeat rei, cum Christus non sit proprie respectu creaturarum primogenitus, sed potius

per nos. Nam Christi bonus odor sumus Deo, in iis qui servantur, et qui pereunt: his quidem odor mortis, ad mortem: illis vero odor vitae, ad vitam. Hic redit ad explicationem odoris, quatenus, qualis, quibusque odor sit. TAUTOLOGIA iteratio aut repetitio, cum idem secundo aut tertio dicitur, vel eisdem, vel aliis verbis. Psal. 2, Dirumpamus vincula eorum, et proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Qui sedet in caelis irridebit eos: Dominus autem subsannabit eos. Non sunt vero ociosae, vel etiam odiosae Tautologiae seu repetitiones sacrarum Literarum, aut etiam

actiones aut passiones notant: partim vero tantum sequentem aliquam actionem aut passionem. Sic Psalmo primo, abire, stare, sedere, etiam sequentes actiones notat, nempe abire, conversari, stare, colloqui, consultare, sedere, concludere, decernere, conspirare, aut similia. Sic Psalmo tertio: Percutere maxillam impiorum, est ita percutere, ut perdas, prorsus evertas. Sic Psalmo decimoquinto: Moveri etiam ruere et pessum ire significat. Sic et Ioan. 3, Vos testimonium de me perhibebitis: non simplicem testificationem significat, sed etiam laudationem, confessionem, assiduam

magis in Hebraea lingua quam alibi, ubi et longius et violentius ac quasi liberius Metaphorae petuntur ac usurpantur, quam in ullo alio sermone. Durarum Metaphorarum exempla sunt haec: Rex veritatis, id est, autor et promotor veritatis. Talem se Christus coram Pilato profitetur. Dux vitae. Act. tertio, id est, autor et dator. Princeps pacis, id est, causa et dator. Isa. 9. Rex gloriae, id est, instaurator gloriae, qua Deus glorificatur, et qua destituntur homines ob lapsum, Roman, tertio, nempe verae iustitiae ac vitae. Dux enim, princeps ac rex proprie respiciunt ad subditos, et non ad

veritatis, id est, autor et promotor veritatis. Talem se Christus coram Pilato profitetur. Dux vitae. Act. tertio, id est, autor et dator. Princeps pacis, id est, causa et dator. Isa. 9. Rex gloriae, id est, instaurator gloriae, qua Deus glorificatur, et qua destituntur homines ob lapsum, Roman, tertio, nempe verae iustitiae ac vitae. Dux enim, princeps ac rex proprie respiciunt ad subditos, et non ad bona aut opera, quae parant aut peragunt: proinde mollius diceretur Christus rex aut dux piorum vel filiorum Dei, quam bonorum, quae eis acquirit. 6 Solentuero et ab una voce aut

praesertim in sacris Literis, Allegoriae et Typi: ideo in tractatu De ratione legendi sacras Literas, ordine discussum est de alterius cuiusdam docti sententia: primum, quid ista duo sint, et quomodo a sese invicem differant: deinde, ubi et quando loca Scripturae allegorice exponere conveniat: tertio, quaenam sit ratio apte tales interpretationes colligendi: ac postremo, quis usus sit talium Scripturae tractationum, seu quatenus valeant, an admittendae sint. Vide ibi prolixam explicationem. Illud igitur tantum nunc adscribam, quod Phalereus monet, Allegorias sua obscuritate mysteriis

nec quicquam melius de eis fieri aut statui potest, quam ut omnes eos fugiant ac detestentur. 8 Saepe plures Similitudines ordine coacervantur, omni declaratione et applicatione omissa. Ieremiae vigesimotertio, Quid tritico cum stramine? Nonne est verbum meum ignis et malleus? Amos tertio, Num ibunt duo simul sine pactione? Num leo in saltu rugit, si non sit praeda proposita? Nam catulus leonis vocem suam edit de lustro suo, cum nihil praedae cepit? Num cadit avis in la queum positum in terra, quem non posuerit auceps? Num laqueum de terra aufert, cum omnino nihil cepit? Num

Antitheses adhibent vehementius aliquid stabilituri aut etiam declaraturi, ut quod prius affirmarunt, id mox negato eius contrario stabiliant, et contra. Philip. 2, Non arbitratus est rapinam, sed exinanivit semetipsum. Quin et tertio aliquando idem inculcant. Ioan. 1, Confessus est, et non negavit, et confessus est. Ioan. 5, Qui credit, habet vitam aeternam, et in condemnationem non venit, sed transivit a morte ad vitam. Vel dic, quod Hebraei saepe non solum per alteram contrariam aliquid adseverant, sed

mente. Ioan. 1, Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso nihil factum est. Talis Antithesis, sed tamen tantum duplicata, ter quasi cohaerenter in tribus versiculis 15, 16 et 17, cap. 3. Ioan. iteratur: Ut qui credit non pereat, sed habeat vitam aeternam. idem denuo ac tertio ait. Non enim misit Deus filium in mundum, ut condemnet mundum, sed ut servetur mundus per eum. Affirmare solent interdum aliquid sola contrarii constanti negatione per Liptoten. Roman. 4, Non factus imbecillus. pro, fortissimus factus fide. Non pepercit animalibus. Quae

Virgilii haec est: Tu componis poema: Pauli vero haec, Paulus Romanis. Sed interseruntur multa quasi accidentaria, verum ad rem mirifice facientia, ut est in Virgiliano exemplo, primum nomen proprium in vocativo, O Tytire: postea interseritur gestus aut situs illius per participium Recubans: tertio locus, Sub fago: quarto additur loco qualitas, Sub patula fago: ut indicetur fuisse idoneam transpirationi aurae, ut et refrigeratio ab umbra et respiratione duplicetur praeter fragrantiae delectationem: quinto vox poematis figuratur nomine Musae: sexto additur quasi instrumentum, quo

Parentheses, quam longiores veluti digressiones in aliquas minus principales sententias, ut sequentia exempla ostendent. Quorum primum sit illa celebris epigraphe Rom. 1, Paulus Apostolus Romanis scribit, digreditur primum ad descriptionem Apostolatus sui: secundo ad descriptionem Evangelii: tertio ad descriptionem humanitatis et divinitatis Christi: quarto incipit redire ad descriptionem sui Apostolatus: ac tandem ad institutum prorsus reversus, indicat quis cui scribat. Sic Isaias cap. 49, digreditur primum ad descriptionem suae functionis: deinde paulo post iterum ad

posset. Verum id sacri scriptores non faciunt, ob plures causas: primum propterea, quod confutatio magna ex parte in confirmatoriis argumentis continetur, aut certe inde haberi potest: secundo, quia cum sophistica sit infinita, impossibile est omnes calumnias adversariorum veritatis complecti: tertio, quia sacra volumina, non ad unius aetatis usum et contra unum aliquem seductorem scripta sunt, ut eius nugas redarguere deburint: quarto, quia brevitati studuerunt. Aliquas tamen generaliores, magisve perpetuas, aut communes obiectiones redarguunt, per occupationes obiectionum vel tacite,

Eadem ratione primo capite eiusdem epistolae a priori minore Evangelii summa ad maiorem delabitur. Item Rom. 1, Cum summa totius inscriptionis sit, Paulus Apostolus Romanis salutem: primum a nomine suo labitur ad vocationis suae descriptionem: deinde ad definitionem Evangelii: tertio ad definitionem Christi: quarto delabitur ad suam vocationem: atque ita integrum circulum absolvit labendo ex alio in aliud, donec iterum in eundem locum, ex quo delapsus erat, relabatur. Fiunt autem isti lapsus vel occasione alicuius sententiae priori necessario addendae, vel etiam ratione

postremo denuo redit ad gratiarum actionem, quod ipsius labor in erudiendis ipsis non fuerit adeo efficax et salutaris ipsis: unde iterum progreditur ad celebrationem ipsorum piae patientiae in ferenda cruce ad imitationem aliorum piorum. Talis circulus est et 1 Cor. 3. Nam a tertio Enthymemate confirmationis, Num in Pauli nomine estis baptizati? digreditur ad gratiarum actionem, quod non multos baptizaverit: et porro ad enumerationem, quos baptizaverit: inde paulatim se convertens ad propositum festinat, affirmansse non esse missum ad baptizandum, sed Evangelizandum.

garriunt vero stulta indignatione talia: Disrumpamus vincula eorum, et proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Talis expolitionis sunt plane innumera exempla in veteri ac novo Testamento, quae ex proposita regula et exemplis facile ab attento lectore observari possunt. Aliquando etiam tertio sic iterantur aut exponuntur sententiae, ut supra ex Virgilio ostendi, et in capite De sermone Ioannis ostendam. ut Gen. 7. 1 α Fecit ergo Noe omnia quae mandaverat ei Dominus, β eratque sexcentorum annorum, quando

Vehementer enim inundaverunt, et omnia repleverunt in superficie terrae. Porro arca ferebatur superaquas, et aquae praevalverunt nimis super terram, opertique sunt omnes montes excelsi sub universo caelo. Quindecim cubitis altior fuit aqua super montes quos operuerat. Sic Esa. 40, tertio repetitur eadem sententia per talem explicationem: ea autem est summa verae poenitentiae, nempe contritio et fides. Primum enim iubet parare Domino viam: id est, per agnitionem peccatorum conteri, quia Dominus veniat. Deinde exponit figurate, quomodo sit via paranda, nempe ut complanentur

congregabit agnos, portabitque in sinu suo, et foetas suaviter ducet. Sic Rom. 5, primum dicitur charitatem Dei esse diffusam in corda nostra per spiritum sanctum, de ea videlicet testificantem. Mox exponit eam charitatem Dei: quia Christus sit mortuus pro nobis imbecillibus, aut mortuis potius. Tertio sequitur adhuc amplior quaedam declaratio illius charitatis addita antithesi, quod nemo alioqui pro iniustis et malis mori velit. Saepe contra, post enumerationem aliquorum, aut etiam uberiorem expositionem, subiiciunt generalia aliqua, aut compendio comprehensa, quibus et iam

homines in vitam aeternam. Sic in collationibus etiam alias Paulo sententiae alternatim positae sibi invicem correspondent, ita ut, sicut in Euclidis propositionibus, non tantum primum cum secundo, et tertium cum quarto coniungatur ac conferatur, sed etiam permutato ordine primum cum tertio, secundum cum quarto, ita ut distributae et a sese invicem distractae sententiae nihilominus sibi invicem consonent, sensuque ac mente modis omnibus inter se connectendae sint, si quidem sententia eius genuina plena haberi debet. Sic 2 Cor. 3, conferens legem cum Evangelio,

distractas, unam orationem efficere. Quare post hanc illius principalis accusativi explicationem initio quarti vers. procul ab illo orationis principalis initio texit novam formam orationis, ut sententiam absolvat, his verbis: Deus autem nos mortuos peccato convivificavit. Sic tertio capite dicturus se orare pro Ephesiorum et aliorum gentilium in vera pietate profectu, primum haec verba ponit: Huius rei gratia, Ego Paulus vinctus Iesu Christi pro vobis gentibus: deinde nondum addito

quidem multa hactenus de Repetitionibus dixi, et illae valde in sacris Literis usitatae sunt, ne quis ex inscitia propterea levius de eis sentiat: asscribam quaedam ex eruditorum scriptorum sententia de eis. Primum igitur Iulius Scaliger acutissimi iudicii scriptor dicit eas secundo ac etiam tertio fieri etiam ab optimis scriptoribus, idque vel iisdem, vel etiam diversis verbis. Atque hoc posterius genus tuetur contra Senecam nimis (ut ille inquit) irridentem eas. Dicit vero esse illarum maximam efficaciam, ita ut plane expugnent aures auditorum. Phalereus porro aliquoties

sed virili quadam gravitate, non sine austeritatis specie, suam aestimationem apud Lectorem obtineat. Tales sane sunt Sacrae literae, quae suum decorum pro rerum amplitudine et loquentis maiestate, tuentur, gravemque et veluti regiam quandam faciem, habitum, gestumque exprimunt. Tertio loco, grandi ideae vehementiam adscribunt, quod magna vi efficaciaque omnia penetrando progrediatur acribus sententiis ac verbis, urgendo ac instando. Hoc nomine non immerito dicitur sermo Sacrarum literarum gladius anceps, penetrans usque ad ossa et medullas ipsas: atque adeo etiam malleus,

ac ditissimi, de qua eorum virtute in proprio Capite prolixius dictum est: ubi etiam ostendi, unde tanta rerum copia in Sacris confluat, et qua ratione connectatur. Secundo, verborum frugalitas ac parsimonia summa in eis, ut in capite de Laconismo plenius ostendam. Tertio, grandem sermonem passim in Sacris occurrere prius ostendi, et postea docebo, praesertim in eo capite, ubi de efficaci sermone disseram. Quarto, verba habet etiam sacer sermo cum primis illustria, simul et emphaseos plenissima: quod in capite de Metaphoris, et etiam hoc ipso

eburneis, et lascivitis in stratis vestris. Ad voracitatem vero tertium pertinentem, Qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti: ut in potestate sit pronunciantis, utrum singula finiat, ut membra sint sex, an primum et tertium et quintum voce suspendat, et secundum primo, quartum tertio, sextum quinto connectendo, tres bimembres circuitus decentissime faciat: unum, quo calamitas imminens: alterum, quo lectus impurus: tertium quo prodiga mensa monstretur. Deinde luxuriosam remordet aurium voluptatem, ubi cum dixisset, Qui canitis ad vocem Psalterii, quoniam potest exerceri

audire deberent, Qui canitis ad vocem Psalterii: imperitiam quoque eorum aliis quodammodo indicavit, adiungens, Sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in phialis vinum, et optimo unguento delibuti. Tria haec melius pronunciantur, si suspensis duobus prioribus membris circumitus tertio finiatur. Iam vero quid his omnibus adiicitur? Et nihil patiebantur super contritione Ioseph, sive continuatim dicatur, ut unum sit membrum, sive decentius suspendatur, Et nihil patiebantur, et post hanc distinctionem inferatur Super contritione Ioseph, atque sit bimembris circumitus: miro

gustate quam suavis est Dominus: pro, fide cognoscite, ac experimini. Adiungatur hisce illa vocula, Ecce: qua saepissime prophetae utuntur, veluti coram totam rem demonstrantes. Ut, Ecce dies venient. Ecce me, ubitu es? Haec est requies. Ecce, tu es Iudaeus, etc. Rom. 2. Tertio, sicut philosophicae disputationes et omnia in genere ac thesi et sine circumstantiis proposita, quasi de communi hominum conspectu remota esse, ac veluti dormitare videntur: ita contra Scriptura suas disputationes personis, idque coram astantibus tribuit, dum vel docenti vel audientibus eas

se dissipaturos esse regnum Christi, Disrumpamus vincula eorum, etc. Hinc denuo Psaltes interloquitur, ostendens, quod Deus pater ad illos ipsorum impios furores rideat, eumque respondere dicit, Ego unxi regem meum super Sion, nec patiar ullo modo regnum eius dissipari. Tertio producit Psaltes ipsum regem Meschiam, Deique filium, dicentem, Narrabo decretum Domini, etc. qui ibi veluti omnibus inspectantibus et audientibus profert, recitat et exponit humano generi totum diploma traditi a patre sibi regni et promissorum successuum tristissimarumque

sanguine plenae sunt. Eadem repletio accidit etiam, cum clare studet elo qui optimarum rerum divites cogitationes: ut cum Romanorum primo, in primo initio vult indicare suum nomen et functionem, abripit eum rei bonitas ac magnitudo in copiam verborum acrerum: et cum Romanorum tertio, cupit plene describere illam Dei iustitiam, qua iustificemur: et cûm Rom. 4, praestantem ac praepotentem fidem Abrahae, vivis coloribus depingere, et ante oculos Lectori proponere conatur. Tenuius quoddam exemplum plenitudinis et illud esse potest, versus decimisexti,

sermonis. Caput ad Col. 1 ferme totum constat hac dicendi ratione. nam primum prolixe exponit, additis subdivisionibus ac commoratione, quam multiplicem pietatem illis a Deo precetur: deinde simili sermonis plenitudine ostendit, quam multis beneficiis sint a Christo affecti: tertio, quanta gloria ac dignitate sit ornatus filius Dei: quarto, quomodo voluerit, Deus per eum reconciliare totum genus humanum, et per ipsius Evangelion omnes ad se vocare ac servare. Sic mox sequenti capite, per commorationem exponit copiose, quomodo simus redempti per Christum condonatis

est illi? Dixit Dominus: Ego sum qui sum, dicens: Qui est misit me. Hoc est verum nomen Dei, esse semper. Respondit Moyses: Si non crediderint mihi, neque obedierint voci meae, dicentes, Quia non apparuit tibi Deus: quid dicam illis? Deditilli signa facere, ut crederetur, quia a Domino missus est. Tertio ait Moyses: Non sum dignus, et gracili voce, sum et tardiore lingua: quomodo me audiet Pharao? Vade, et ego aperiam os tuum, et instruam te, quid debeas loqui. Interrogationes ergo illae in medio, et responsiones habent sapientiae semina et theoriam. Gratum tamen est, quia ait: Ego ero

magnitudine ac prolixitate mens humana, ut nec concipere tantam molem, nec animo retinere queat. Sicut cuiusdam Laconis apophtegma recitatur, qui dixerit prima, non memini. Secundo, non tantum temporis ac operae exigit, ut prolixitas: quo fit ut et aliis vacare queamus. Tertio, brevitas apta est sententiis, teste Phalereo, apta etiam symbolicis dictis, apta mandatis dandis, apta minis, mysteriis, symbolis, et allegoricis dictis. Maiori etiam energia saepe aliqua dicit, quam prolixitas, tum quia veluti telum quoddam contortum quasi subito impetu fertur: contra

nec acerbe recusant obedientiam, sed eis reverenter deferunt iudicium, dicentes, Vos iudicate: ostendunt, ac veluti dicunt, se eos agnoscere pro suis dominis ac gubernatoribus, seque eorum auditores ac subditos esse: secundo se paratos esse obedire illis in omnibus rectis ac possibilibus: tertio in hac re se non posse obedire illis, quia id mandatum sit simpliciter contra Dei mandatum et suam conscientiam. Postremo ostendunt, quomodo illorum mandatum sit contra Dei praeceptum: quia videlicet ipsi aliique Apostoli tum ex probationibus veteris Testamenti, tum ex

morumque ac piae vitae confertur: quod nemo quantumvis aut imperitus aut sceleratus vel rudis barbarus vel Scytha ausit negare, quod videlicet oporteat obedire magis Deo quam hominibus. Hoc sane est res ignotiores et magis dubias per notissimas et certissimas exponere ac proponere. Tertio, valida oratio est, quia additur figura Communicatio: quia ipsismet pontificibus permittunt de ea sententia iudicium, ut sic ipsos in corde ac conscientia ipsorum redarguant, quae ipsis reclament, utque sic coram quasi consensum ac comprobationem extorqueant. Quod et accidit, dum illi in

eive credat aut diffidat, timeat aut sit securus, quidve propositi aut consilii habeat: sed vult illum interni hominis, mentis, cordisve statum ex hisce externis cognosci et ponderari. ORATIO PENDENS AUT CONNEXA. Scribit Aristoteles Rhetoric. tertio, capite nono, duplicem esse orationem, aliam pendentem seu connexam vinctamque: aliam vero sectam aut distinctam. Verba eius ex translatione H. Barbari haec sunt: Locutionem ipsam necesse est aut pendentem, et continenter uno complexu tantum, atque cursu coniunctam esse, cuiusmodi sunt

Paulini sermonis tot repetitionibus et antithesibus corroborati. Sic et ad Titum. 3 aliquoties affirmative et negative, aut inclusive et exclusive gratia praedicatur. Primûm enim dicit, apparuisse benignitatem et humanitatem Dei servatoris nostri: secundo excludit opera iusta, quae fecimus nos: tertio iterum affirmat, Sed ex misericordia salvos nos fecit per lavacrum regenerationis, etc. Verum adscribam etiam Thomae expositionem eius dicti, cum quia istum loquendi modum subindicat: tum etiam, quia alioqui illic bene contra operariam istam aut Pharisaicam iustitiam

est sola misericordia Dei. Unde dicit, Sed secundum suam misericordiam, etc. Tren. 3, Misericordiae Domini, quod non sumus consumpti. Luc. 1, Et misericordia eius a progenie in progenies. Modus salutis adipiscendae est, per baptismum, quem primo proponit: secundo, effectum eius: tertio, causam. Haec Thomas. Omnes quoque causas non raro coniungere, praesertim necessarias, quoad fieri potest, solet: ut statim initio Rom. de se agens, describit causam formalem, quod sit servus Christi: efficientem, quod sit vocatus: finalem, quod sit segregatus in praedicationem

testimonium ullius Apostoli sui praeceptoris: quod profecto aliquis Apostolorum discipulus in tam sublimibus plenisque ingentium mysteriorum materiis omnino fecisset, si non sui gratia, at certe in confirmationem auditorum, siquidem Petrus ipse non dedignatur Pauli Epistolas citare. Tertio, omnes fatentur eam esse in hac Epistola rerum sublimitatem, tam etiam praeclaram illarum explicationem, aut tractationem, ut non nisi summum aliquem Apostolum deceant. Huc accedat, quod omnia ea scripta, quae mox post Apostolos scripta dicuntur, sive sint Ignatii Epistolae, sive fragmenta

Epexegeses multae. Primum multas habet explicationes, et quidem iteratas eorum, quae aliquanto obscurius interdum dixit. Ioan. 1, primum est propositio: Ioannes venit in testimonium, deinde addit explicationem: Ut testaretur de luce, ut omnes crederent per ipsum. Tertio sequitur etiam altera ac uberior explicatio ibidem protinus. Non erat ille lux illa, sed ut testaretur de illa luce. Verbum erat vera lux, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Sic ibidem mox: Quicunque autem acceperunt eum, dedit eis potestatem, ut filii Dei fierent.

Non scripsi haec vobis `quia veritatem ignoretis, sed quia nostis eam. Ex nobis exiverunt, sed non fuerunt ex nobis. 3 Ioan. Dilecte, ne imiteris quod malum est, sed quod bonum est. Qui bona facit, ex Deo est: qui mala agit, non vidit Deum. Verum de usu Antithesis paulo post plura. Tertio, crebro idem affirmative et negative confirmat, ut Ioan. 1, Confessus est, non negavit, et confessus est: ubi tertio idem asserit: Omnia peripsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. 1 Ioan. 1, Mentimur, et veritatem non facimus. et mox: Nosmet decipimus, et non est veritas in

3 Ioan. Dilecte, ne imiteris quod malum est, sed quod bonum est. Qui bona facit, ex Deo est: qui mala agit, non vidit Deum. Verum de usu Antithesis paulo post plura. Tertio, crebro idem affirmative et negative confirmat, ut Ioan. 1, Confessus est, non negavit, et confessus est: ubi tertio idem asserit: Omnia peripsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. 1 Ioan. 1, Mentimur, et veritatem non facimus. et mox: Nosmet decipimus, et non est veritas in nobis. Et sequenti: Mendax est, et in eo veritas non est. Non raro tertio iteratur adsertio, ut in praecedenti exemplo,

1, Confessus est, non negavit, et confessus est: ubi tertio idem asserit: Omnia peripsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. 1 Ioan. 1, Mentimur, et veritatem non facimus. et mox: Nosmet decipimus, et non est veritas in nobis. Et sequenti: Mendax est, et in eo veritas non est. Non raro tertio iteratur adsertio, ut in praecedenti exemplo, Confessus est. 1 Ioan. 1, Si dixerimus quod peccatum non habeamus, etc. Si confessi fuerimus peccata nostra, etc. Si dixerimus, non peccavimus, etc. Et sequenti: Qui odit fratrem suum, in tenebris est: Qui

arborem bonam, ut Christus toties praecipit: id est, iustificetur et renovetur prius homo, tum demum bonos, et Deo acceptos fructus proferet: quia spinae non ferunt uvas, nec tribuli ficus. 2 Quia Christus ita in suis concionibus semper disservit, ut primum contritionem, postea fidem, tertio iustificationem, quarto demum renovationem et bona opera: seu Vade, et noli amplius peccare, posuerit, suaque doctrina in homine effecerit. Servetur igitur, ut non confundatur ordo ab ipso commonstratus in tantis rebus. 3 Sic Baptista iam conversis et iustificatis fructus

ordo ab ipso commonstratus in tantis rebus. 3 Sic Baptista iam conversis et iustificatis fructus poenitentiae imperat. Sic et Paulus Ephes. 2 primum iustificationem per gratiam, deinde renovationem, aut condi ad bona opera docet. Primum ergo est fides, deinde iustificatio, tertio renovatio aut nova creatio vel creatura, quarto demum bona opera seu boni fructus sequuntur. Stulte ergo simul et impie faciet, qui ante renovationem aut creationem hominis ad bona opera, ea collocare volet. 4 Certum est, fidem praecedere remissionem debitorum: est enim

et inprimis in Psalmis celebratae, et subinde sunt iactatae. Homerus, ut homo Asiaticus, et non valde dissimilis caeli ac soli Iudaico, plurimas prorsus similes phrases ac similitudines habet: quas si quis cum Scripturae sermone conferret, non malam operam navaret. Iosuas tertio capite scribit, Iordanem exundare toto tempore messis: quod multis aliis fluminibus etiam in Europa accidit, quorum origines ex praealtis montibus veniunt, quorum nives aestate resalvuntur. Tanto ergo maius fuit miraculum, tunc aquas Iordanis repressas fuisse ut populus transiret.

Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis, quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res et obsidionem tolerandam necessariae regis cura ad id antea impense supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset per summum otium obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Hinc rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in regia ingentem extruxit: superque eam auro argentoque, omni veste

cum zizania comparatur: cuius naturam si quis cognosceret, cerneret eam bellissime ingenium pravae doctrinae exprimere. Nam primum partim sua sponte vitio pravi soli crescit, partim etiam ipsum bonum semen facile in eam degenerat. Deinde aliquandiu valde similis est tritico, donec spicam facit: tertio, multo plura grana fert, et quidem plerunque ex uno eius grane plures culmi enascuntur. Quarto, farina ipsa perinde albescit, ut alterius alicuius frumenti. Quinto, si panis inde confiat, non alit, sed veluti inebriat aut etiam dementat hominem, ut per aliquot dies vix convalescat. Sexto,

aut gubernatrix: nec ullam doctrinam aut doctorem superiorem agnoscat, quae sibi in ullo possit derogare, aut sua decreta, minas aut promissiones mutare, mitigare, vel dispensare possit aut debeat. Tertio, constanter simulat aeternitatem ac perpetuitatem sui regni: quasi talis, et non alia religio Deo placeat, ac sit perpetuo mansura ac futura: omnemque sui abrogationem alto silentio premit, quasi nunquam sit desitura, aut aliquem finem terminumve habitura. Quarto, nullum vult

perversitas prona ac praeceps ad alligandum Deum, eiusque cultum, ad certa loca, ritus, homines et sacerdotes, ut nequeat credere, Deum illa etiam negligere, et quasi alio commigrare ullo modo posse: ut olim in Ethnicis, et nunc in Papistis viva experientia coram cernimus ac palpamus. Tertio, Lex moralis vel inprimis sua natura perstringit hominibus oculos, et in se detinet, ut putent omnes illum ipsum hesperum aut luciferum praestitae disciplinae ac honestatis, quia est rarissimum et praeclarissimum quoddam decus, esse illud verum lumen, salutem mundo afferens. Atque ideo in eo

plerunque Scriptura arguendo aliqua crassa et actualia excurrat ad hanc radicem, coniungendo fructus cum radice, Quod negligentior auditor non cogitans, putat tantum de illis actualibus criminibus agi, sicut in communi vita plerunque tantum externa opera considerantur ac exiguntur. Tertio, saepe ita taxatur haec lues, tanquam si solum unius hominis aut gentis malitia taxaretur: cum eandem rationem esse omnium hominum, alibi Scriptura indicet. Quarto, saepe vetus Testamentum de inhaerenti corruptione ita loqui videtur, tanquam si homines eam sibi prava

etiam quotidianam experientiam adduntur: ut quod hoc aut illud sit idololatria, adulterium, seditio, furtum, foenus, iustus contractus, homicidium, falsum testimonium, aut quid simile a lege vel damnatum vel flagitatum. Antithesis. Tertio addit Antitheses: Tu non facis quod iuberis, non diligis Deum, non proximum, sed potius contraria omnia. Quod te propria conscientia, et evidens rerum quotidianae vitae, actionumque experientia coarguit. Quae experientia simul, praesertim unicuique ordini in suo vitae genere proponenda est:

19 Deinde, quod Levi in lumbis patris sit ab illo decimatus. Ergo illius, et porro Christi quem significavit, fuerit multo nobilius sacerdotium. Nam dare decimas eius est, qui auditoris aut laici (sicut loquuntur) loco censetur, idque illi, qui vere aestimatur esse sacerdos. 20 Tertio, quod ille ἀγενεαλόγητος Melchisedecus, et Christus per eum significatus (cuius generationem quis enarrabit?) non Abrahamus cum suo Levi, sit rex iustitiae et pacis, qui haec summa bona acquirat. Ergo Levitica sacrificia non vere expiasse

fit, alioqui Deus ei non tam diligenter respondisset, nec rem tantam ob eius stultam quaestionem suscepisset exponendam, sed divina plane voluntate ac afflatu, qui per eius interrogationem voluit habere occasionem nobis innotescendi, et nostram diligentiam attentionemque excitandi. Tertio observandum est, quod cum Moses multa Dei nomina nosset, quae iam olim etiam apud Israelitas usitata fuerant: nihilominus quaerit de nomine Dei. Unde apparet, eum non de solo sono aut qualicunque nomine, quod Israelitis indicaret, laborasse: sed de tali quodam nomine, quo ipsi et toti populo

esse debebat, ut ideo etiam fratres vocentur. Sicut illa duo puncta hirec ac saegol fratres inter sese sunt, ita etiam cum pathah. Quod porro pathah haud difficulter in cametz transit, ut neminem parvum illud discrimen punctorum Iehova et tertiae futuri personae Iehovae turbare debeat. Tertio, cum Deus adeo serio et ter repetens agat de futuro, et quod aliquid eximium suo tempore Erit, inculcans Ero quod Ero, Erit misit me ad vos: non potest fieri ut plane in aliud verbum, in aliud tempus, aut etiam sensum tam cito transeat. Alioqui totus sermo fieret incertus, si

sensu diluamus, postea et de re ipsa disseramus plenius ac clarius. Alii ergo totum hunc locum male intelligentes, vertunt: Ego sum qui sum. Quibus ipsa forma vocis איחה Ero manifestissime repugnat. An putant isti, ociose aut incogitanter Deum tertio repetiisse, Ero Ero, Ero: et denique quarto, Erit? cum eadem opera proprie loquens, si voluisset praesens tempus indicare, verbo praesenti uti potuisset, ac dicere, ut isti textum pervertunt, Sum qui sum. Si sic liceret temere mutare tempora, ut isti faciunt, posset ex sacris Literis quidvis

sint, veluti perstringens Genesin. Deinde, quod in eo fuerit lux et vita hominum, id est, quod ipse in se susceperit debitum ac peccata humani generis, et reparationem amissae iustitiae ac vitae, Eritque omnium horum restitutor, quod in praedictis locis Exodi, secunda persona de se pollicetur. Tertio, quod sit caro factus, et ad homines venerit, nempe secundum promissionem in suo nomine Ero factam. Ubi exultat Ioannes Evangelista, describendo eum: non minus quam Ioannes Baptista in utero matris, excipiens eum, exultaverat. Dicit enim, veluti nimis luxurians verbis, quod ille apud Deum

varie sophisticatur, quid nomen Iehosua Christo contulerit, etc. Respondeo, Ipsi nihil contulit, confert autem nobis id commodi, ut indicet ipso statim proprio nomine, cur ad nos venerit, quidve nobis boni facturus sit, et quid nos de eo credere et ab eo quaerere debeamus. Tertio dicit, a Luca narrari tanquam rem novam et miram, quod Iesus, priusquam nasceretur, ab Angelo sit hoc nomine nominatus. Fuisse autem hoc nomen Iehosua, tunc tam pervulgatum, ut si a psittaco fuisset pronunciatum, non fuisset mirum. Sed fatemur ipsum sonum nominis, aut aliquem eo notari, non

originalis sermonis vocabula accurate expensa, cum omnia sint substantialia, potenter adversarium refutant: ut propugnatorem veritatis, confutatoremque errorum hac lingua instructum esse omnino oporteat, nisi semiermis infeliciter cum hoste praeliari, et veritatem prodere meditetur. Tertio, laudatur illud poetae, quod dulcius esse ipso fonte bibantur aquae: sed sacra Theologia non solum maiori suavitate ex ipsis sacris Literis, idque suo nativo sermone loquentibus hauritur: verumetiam certius, explicatius ac tutius. Nam sicut aqua in ipso quidem primario fonte

etiam simul fimus assidui et intenti in sacrarum Literarum studio ac scrutatione, ubi linguae utilitas cumprimis elucescit. Secundo, largitur fidem aut aliquam summariam agnitionem Christi, nec ipsam quidem sine verbo Dei, quae postea nobis est veluti clavis Scripturae. Tertio, accendit fulgentius quoddam lumen in cordibus nostris, ut verum cernere, ac a falso distinguere possimus: suggerit etiam ac illustrat nobis dicta utilia ad cuiusque loci aut dubii explicationem, atque ita nos inducit in omnem veritatem, nostras novi hominis imbecillitates ubique veluti manu

quorum cunque demum hominum, Rabinorum magistrorum vel praeceptorum aut crassis erroribus, aut saltem incommode dictis nullo modo careant: sed pleraque sunt illis contaminatissima et refertissima. Sequamur ergo potius sinceram Dei veritatem, quam hominum venenis infecta commenta. 3 Tertio, in Theologia totaque Christiana vita in eo plurimum situm est, ut sis de tuo dogmate, sententia, consilio, conatu aut opera certus, quod vera sit, Deoque placens. Nam et conscientia aliquid certi et indubitati habere vult: et quicquid non est ex fide, id iam peccatum, res Deo displicens, et

eiusque partes, contritio, fides, iustificatio, regeneratio, et nova obedientia. Ibi Scriptura clare primum concionatur, Legem peccata indicantem, et iram poenasque Dei patefacientem, atque contritionem excitantem. Secundo loco, Evangelium offerens promissionem, et excitans fidem. Tertio dicit, nos fide iustificari. Quarto loco dicit, nos obsignari arrabone Spiritus, eoque renovari. Denique nos sic factos arbores bonas, acceptoque talento debere bonos fructus proferre, Domino negociari: et cum ad bona opera conditi simus, in eis versari et ambulare, uti filios lucis deceat.

scholasticae disputationes, apud disciplinarum capacia, excultaque ingenia agentes, summa diligentia rei veritatem inquirunt, et tum ab omni falsitate, tum et ab aliarum rerum vicinitate distinguunt, limant, et (quam appositissime omnino fieri potest) auditoribus proponunt et exponunt. Tertio, sermo ipse Latinus est iam ad rerum explicationem multo vulgari aptior ac clarior, sunt et tam multae voces, ac veluti artis docendi vocabula in scholis notae ac receptae, quibus res obscurae ac difficiles compendio, apposite perspicueque nominari queunt, ut sunt, definitio, divisio,

seu ut ipse inquit, die koepffe zusamen stecken , et Religionem pro suo arbitrio forment, inconsultis aliis. Quod et hoc tempore a quibusdam agi astute propalam cernitur. Tales igitur conspirationes omnino in pia synodo cavendae sunt. Tertio, sumatur temporis satis ad agendum et cognoscendum, ne quid in tantis rebus, ut fieri solet, temere inconsideranterque praecipitetur: neve quis tardior, nimia festinatione, et aliorum industria, aut

hîc inter homines consistere, si verbum eius servetur, ipse in suo verbo audiatur, et secundum id colatur. At isti primum hoc verbum viventis Dei contemnunt, ut obscurum, ambiguum, mancum, et aliis innumeris defectibus laborans, ut postea audiemus. Dende dicunt Ecclesiam esse supra Scripturam. Tertio contendunt, ipsorum Concilia, id est Papam cum suis coniuratis mancipiis, repraesentare totam Ecclesiam, eorumque sermonem esse unicam et infallibilem vocem Ecclesiae ac Spiritus Sancti. Quarto imperiose pronunciant, Papam esse supra Concilium, posseque ex plenitudine potestatis vel rata,

aut hostium Dei, eiusque dilectissimi filii, caput, dux et antesignanus. Quare, quicunque ab eo talem communionem recipient, illi sese hoc ipso facto Antichristo adiungent, eum adorabunt: et ideo necessario revera Christo servatori hostes fient, et nefarium bellum indicent. 3 Tertio, cum proponatur conditio, ut qui sic sub utraque specie communicare volent, simul profiteantur ac testentur, illam alteram diversam et huic contrariam communionem tantum sub una specie, etiam piam, probam ac sanctam esse: necesse erit, tales cum Deo, tota rerum natura, et secum quoque

in tanta sui prolixitate et tot librorum varietate nusquam Apostolos vocat Sacerdotes, aut ullos omnino alios doctores novi foederis Sacerdotes nominat. Secundo, quod idem dicit, hunc Sacerdotem semel unoque sacrificio perlitasse, nec amplius ulla repetitione huius sacrificii opus esse. Tertio, quod docet Epistola ad Hebraeos, ita Sacerdotium a Levitis ad IESUM Christum translatum esse, ut ille nullum plane habeat successorem, sed id sacerdotium per sese in caelo perpetuo pro omnibus accedentibus exerceat. Haec tria validissima testimonia, innumeris sacrarum Literarum dictis

sed id sacerdotium per sese in caelo perpetuo pro omnibus accedentibus exerceat. Haec tria validissima testimonia, innumeris sacrarum Literarum dictis fulta, eis, ut plane irrefragabilia, contra eorum vanissima et audacissima figmenta in oculos et aures obtrudimus ac ingerimus. 3 Tertio loco affirmant, suam Missam institutam et mandatam esse in verbis, Hoc facite in meam commemorationem. Unde autem tandem hoc quoque nugamentum, aut potius sacrilegam sacrosancti Testamenti Christi falsationem probant? Quo, inquam, oraculo sacrarum Literarum id confirmant? Contra

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report