Your search found 1139 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 523-662:

aut figurae possint redigi. 10 Hebraei continuatos saepe tropos vel eiusdem generis, ut metaphoras: vel diversi generis, ut metaphoras, metonymias, synechdochas, anthropopathias, et similes inter se commiscent. 11 Saepe in una voce duplicatos aut etiam triplicatos tropos habent: ut propria Regula ostendetur ut, Manus Domini tetigit me: ubi primum est anthropopathica metaphora ab homine ad Deum translata: deinde, manus pro suo effectu ponitur, nempe pro poena. 12 Procul petitos tropos, ac duros, non raro usurpant: ut, aedificari hominem, aut religionem:

32 Qui scribunt de scientiis, plerunque in genere aut specie de rebus disserunt: quia de individuo dicunt esse tum infinitam disceptationem, tum etiam nullam scientiam aut certitudinem. At disceptatio Sacrarum literarum, mixta est ex individuis et generalibus: omnia autem individua habent circumstantias tum admodum varias, quaeque subinde mutantur: tum etiam plane innumeras, in quas sermo necessario respicit: ut eas partim ob varietatem, partim ob numerositatem, partim denique ob rerum, personarum ac locorum diversitatem aut pernosse aut mox animadvertere, ubi opus est, non

εὔχρηστον est (teste Xenophonte, et etiam ipsa experientia) ut lucidus ordo. Porro ordo divinitus vel rebus discendis inditus, vel etiam naturae hominis eas percipientis, multiplex est: quo oportet docentem respicere. Singula etiam sacrarum literarum scripta habent suum quendam ordinem, ac seriem rerum et materiarum: quem tum docens, tum discens diligentissime respicere ac observare debet. Celeberrimi autem sunt isti tres ordines aut methodi: nempe Syntheticus, seu compositivus, quem plerunque Scriptura sequitur: Analyticus, seu resolutivus: et

principia, κριτήρια, aut Lydii lapides, normaeque iudicantes, ac promptuaria, ut supra audivimus, cum inquit: Scrutamini Scripturas: Ad Legem et Prophetas. Item, Habent Moisem et Prophetas. 25 Porro quoniam quidam homines nos ablegant ad quaerendam veritatem, iam a veteribus, iam ab eruditissimis, iam etiam a patribus et maiorum traditionibus: ideo contra diligenter observandum est, Christum ac Apostolos nullos patres, aut eorum traditiones

Qui enim in discendo non proficiunt, in proximo sunt ut etiam deficere, et quotidie pauciora scire incipiant, donec tandem omnis cognitio veritatis in eis prorsus extinguatur. Tales vero in fide aegrotantes oportet amanter suscipere, et diligenter instructione, consolatione et precatione curare. Habent etiam benignum praeceptorem, qui habet eruditam linguam ad docendum; nec facile calamum confractum conterit, aut lichnum fumigantem prorsus extinguit: quin potius istas male affectas oviculas quaerit, et

etiam elevasse, ut coniugium. De quo sano theologicandi genere disserit Paulus 2 Tim. 1, et Tit. 2. 1 Tim. 6. 49 Est in doctrina Christiana genus quoddam studendi ac proficiendi insincerum, quo aliqui (sicut scriptura inquit) videntes non vident, et audientes non audiunt. Aliqui enim habent noticiam in Theorea, non in praxi: vident ac sanare possunt alienos morbos, non suos: vident genus, non speciem aut individuum: multo minus possunt maximi momenti circumstantias, quae interdum prorsus variant casus, discernere. Petendum igitur est a Deo, ut ille nos per suum Spiritum vera

supplemento commodissime illam quasi lacunam obscurae vocis aut tropi supplere possis. 7 Hisce adde etiam illorum ipsorum figurate positorum verborum diligentem ponderationem, et considera ad quemnam sensum maxime prona esse videantur: omnia enim figurate dicta sua quaedam indicia habent ac ostentant, ad quem usum directa sint. Tum etiam recordator, an alibi quoque vel eadem locutio in simili figura, vel alia huic analoga, aut aliquo modo conveniens, posita reperiatur. 8 Denique confer etiam aliquem alium locum Scripturae, ubi eadem res, idque (si possibile est

aut comparatione quadam et relatione, aut respectu quodam ad aliud: ut praecepta mandantia venerationem aut dilectionem parentum, et uxoris, liberorum ac proprii corporis, simpliciter ac in genere accipienda sunt, quibus aliquando exceptio adhiberi potest. At quae mandant odium eorum, conditionem habent adnexam, nempe si illi ita te impediant in vero Dei cultu, ut ipsis illaesis ei vacare non possis. Simpliciter debemus tueri ac fovere corpus nostrum: at si manus, pes vel oculus, impedirent nos, ne in vitam aeternam intraremus, excindendi essent. 12 Regula vera est, Specialiter

pugnantia: nunc propius ad ipsas res accedamus. Commemorabimus igitur quasdam consuetudines, aut proprium morem dicendi ac docendi sacrarum literarum, tum in genere totius voluminis, tum et in specie singulorum librorum. Quid autem vocem docendi rationem, ex eo facile apparet, quod omnes scientiae habent tria quaedam, in quibus ab aliis differunt: nempe, materiam, seu res de quibus agunt, verba quaedam propria, et porro docendi aut tradendi suas res, modum aut rationem. Sic et Sacra biblia habent suas quasdam proprietates, quas pernosse utile est. Dicam autem de istis generalibus Scripturae

singulorum librorum. Quid autem vocem docendi rationem, ex eo facile apparet, quod omnes scientiae habent tria quaedam, in quibus ab aliis differunt: nempe, materiam, seu res de quibus agunt, verba quaedam propria, et porro docendi aut tradendi suas res, modum aut rationem. Sic et Sacra biblia habent suas quasdam proprietates, quas pernosse utile est. Dicam autem de istis generalibus Scripturae consuetudinibus, progrediendo per singula rerum capita aut primarias materias, a primis ac praecipuis inchoando, et ad alia progrediendo. DE DEO. 1

operentur. 20 In Christi nominibus observandum est, quod licet alia eius nomina veniant a divina ipsius natura, ut Deus, creator, etc. alia ab humana, ut Filius hominis, filius Mariae, filius David, etc. et denique alia ab officio: tamen omnia, quatenus habent formam nominis concreti, totam hanc personam complectuntur, ac simul eius officium denotant. 21 Nomen Spiritus propria quadam ratione tribuitur tertiae personae, eo quod spiret in corda piorum: cum alioqui recte dicatur a Christo de tota trinitate, Deus est spiritus. Solent vero

quando quidem sua authoritate ad impietatem abutuntur, nostraque obedientia similiter abuti vellent. Posset quidem eludi haec Regula aut distinctio, quod et affirmativa requirant proprie cor, quod semper obedire debet, ac suo quodam modo potest, etiamsi actio non semper praestetur: et negativa habent suas exceptiones, ut cum occiditur reus, aut etiam odio habetur parens. Sed tamen praestet sane quem potest usum praedicta admonitio. 12 Evangelium est idem quod promissio vel exhibita, vel exhibenda de Christo, eiusque beneficiis. Paulus ad Gal. vocat promissionem, quia eam cum

queas, postea in fine totius huius tractationis dicitur. DE SINGULIS SACRARUM LITERARUM LIBRIS. Expositis ergo hactenus generalibus praeceptionibus, nunc ad eam observationem progrediamur, quae singulorum librorum naturam proprietatesque annotat. Habent enim singuli plurima propria, quorum cognitio maximum lumen ad ipsorum intellectum affert. Cum enim varia sint in toto volumine Sacro opuscul orum genera, (in aliis namque Historias, in aliis Prophetias, in aliis Psalmos, in aliis Sententias generales, disputationesque propemodum

exponere: 8 transitionibus crebris uti: 9 admiscere nonnunquam, quae reconditam doctrinam in se continent: 10 argutas sententias, subinde quasi flosculos et emblemata aspergere: 11 denique in hoc laborare, ut mirabili varietate Lectorem demulceant, et demulcendo pariter doceant. Praeter hasce 11, habent alias quoque innumeras proprietates. Poetae porro plusculum sibi indulgent: 1 Longe repetunt exordia: 2, nequaquam observant rerum gestarum ordinem: 3 descriptiones attexunt varias, quibus interdum diutius immorantur: 4 similitudinibus, 5 comparatis, et 6 amplificationibus

interdum diutius immorantur: 4 similitudinibus, 5 comparatis, et 6 amplificationibus abundant: 7 deos deasque de rerum administratione, deque arduis negotiis consultantes, easque etiam administrantes res introducunt: atque ita mixtum quid ex corrupta Theologia, philosophia morali et historia habent. 8 Denique (ut alia omittamus) addelectandum non pauca, perinde atque si privilegium ea de re esset irrogatum, comminiscuntur, histrionmque aut ludionum more et agunt et dicunt. Quare plerunque acceptissimas stultae multitudini materias consectantur, ut sunt bellicae aut amatoriae.

Dei, et efficaciam passionis filii eius, qui non abiiciat eos, sed clementer regat ac condonet eis eorum peccata propter mediatorem: sicut et Paulus dicit, se in exemplum divinae misericordiae omnibus propositum esse. Contra Papisticae narrationes, ut quae aliam religionem aliudque regnum caelorum habent, suos sanctos prorsus sine peccato finxerunt. Quo facto, dum eos ultra modum glorificant, tum reliquias veteris Adami obscurarunt, tum beneficium Christi perpetuae debitorum condonationis, tum denique

quo haec scribimus, sint elapsi (numerantur autem nunc sine errore 1567) quis est qui ignorat? Haec igitur, meo iudicio, est simplex, perspicua, et Sacris literis consentanea annorum ab initio inde mundi conditi, hucusque supputatio. 9 ¶ Quod si alios animadverteris secus numerare, habent proculdubio certas causas, quibus permoventur. liberumque esse illis debet, quod voluerint statuere: nos tamen secuti sumus (quantum fieri potuit) Scripturae sacrae autoritatem, cui adhaerere tutissimum esse novimus: atque in eadem contineri, quicquid ad hanc rem pertinet, extra

ad redarguendum falsas opiniones, ad instituendam vitam, moresque, et ad quamcunque utilitatem explicandum, expediat inflectere. 18 Haec nunc de observandis in historiae lectione, in genere dixisse sufficiat Restarent alioqui non pauca de singulis historiis monenda, quia aliae alias habent tum difficultates, tum et utilitates, ac denique proprietates: quale admodum apte ac utiliter monet Luth. piae M. de Pentateucho, cur eo ordine illa historia tradita sit. Verum illud pertinet iam ad commendationem eorum, aliorumque librorum: quae opera postea, Deo volente, sequentur, nunc ad

in qua actione similiter vaticinium de Christo abditum erat. quod Ezechiel bibit aquae certam mensuram, coquit placentam hordeaceam in stercoribus excrementi humani: denique quod in novo Testamento Agabus se vinciri cingulo mandat Pauli apostoli. Et hae ipsae actiones, perinde ac visa, modo quidem habent adiunctam expositionem, modo vero non habent. Quod vero hic diximus actionibus prophetarum plerunque vaticinium ac typum de Christo subesse: idem decet intelligamus de actionibus sanctorum heroum, quos Scriptura vehit laudibus. 15 Est usitatum Prophetis, vaticinia rerum futurarum

abditum erat. quod Ezechiel bibit aquae certam mensuram, coquit placentam hordeaceam in stercoribus excrementi humani: denique quod in novo Testamento Agabus se vinciri cingulo mandat Pauli apostoli. Et hae ipsae actiones, perinde ac visa, modo quidem habent adiunctam expositionem, modo vero non habent. Quod vero hic diximus actionibus prophetarum plerunque vaticinium ac typum de Christo subesse: idem decet intelligamus de actionibus sanctorum heroum, quos Scriptura vehit laudibus. 15 Est usitatum Prophetis, vaticinia rerum futurarum explicare verbis praeteriti temporis,

quaedam etiam nos supra monuimus. Verum extat multorum scripta de hac re hoc potissimum seculo confecta. 9 Illud quoque eximiam utilitatem affert, tum ad nostram confirmationem, tum et ad adversariorum refutationem, quod Evangelistae, dum narrant sacram IESU Christi historiam, in more habent, ad conprobandum eum esse semen benedictum et Messiam patribus olim promissum, atque per prophetas multis ante seculis praenunciatum: promissiones atque vaticinia prophetarum ascribere, et in memoriam reducere. Ita Matthaeus, posteaquam capite primo retulisset verba angeli, testantis de

servat leges, quod ferme tantum de publicis negotiis, nempe de religione Ecclesiarum scribat: et quod etiam accuratius pleniusque de rebus disserat, quod magis proprium librorum est, cum Epistolae plerunque de privatis negotiis agant, nec aliquam doctrinam institutionemve tam accurate explicent. Habent tamen in eo Epistolarum naturam, quod ad certos quosdam homines, eosque nominatos, sunt directae: quod habet subscriptiones, inscriptiones, et tum initialem, tum et alias in fine salutationes, et valedictione. Item quod interdum et alia aliqua privata interponunt. Ea omnia recte sunt ab ipsa

ut intelligat. Imanis est sacrarum rerum meditatio, quae non ad aliquam saltem istarum partium de fructibus spiritualibus dirigitur. Atque est revera mirabili Dei providentia constitutum, ut incomparabilis divitiarum spiritualium varietas et copia in sacrorum librorum poenario recondita existeret. Habent enim cuiuscunque conditionis homines occasionem aliquid ad suam commoditatem inde transferendi: neque possunt ulli excusationem praetexere, si nihil vel ad augendam cognitionem, vel ad vitae emendationem hauserint. Inveniunt, qui paulo feliciori captu sunt praediti, et prae caeteris

sunt praediti, et prae caeteris illuminati, omnia caelestis philosophiae dogmata: qui erraverint, aut lapsi quoquo modo in doctrina fuerint, audiunt acres redargutiones: qui simplices sunt et modesti, ad altiora non valentes progredi, at soliciti tamen de vita pie inculpateque traducenda, obvias habent sanctissimas institutiones in iustitia: qui autem veritatis noticiam assecuti, segnes interim et frigidi manent, defigere animum possunt in salubres correctiones: postremo, qui afflicti sunt, et sive ob spirituales internasque, sive ob corporales et externas molestias perturbati, reperiunt

eadem dilucidius recitabitur adiunctis nonnullis antecedentibus et sequentibus, ut usus eius certius pervideri queat. Quamvis dispicere etiam convenit, num in historia typus aliquis de Christo vel Ecclesia, de Lege vel Evangelio sit reconditus. 4 Iam quarto loco nonnulli in more habent, adiicere quandam vel sententiae quae exposita est, vel interpretationis confirmationem. Hanc autem parant ex affinibus Scripturarum locis: praeterea ex historiis sive typis ad causam accommodatis: quas partim ex Lege et Prophetis, partim ex libris Evangelium atque Apostolorum corradunt. Cui

Etenim exploratorum et percunctantium nos, nunc magna copia est. At animam discendi cupidam, et ad ignorantiae medelam veritatem inquirentem, difficillimum est nancisci. Nam velut venatorum laqueus, et hostium insidiae: ita complurium interrogationes occultam et arte compositam orationem habent: qui proponunt quaestiones, non ut aliquid utilitatis ex ipsis capiant, sed ut si non convenientes suae cupiditati responsiones inveniant, hanc iustam belli causam habere videantur. Si vero stulto de sapientia percontanti, pro sapientia

sunt. Attamen fortissima omnium bonarum rerum veritas, et extremus pravitatis limes mendacium, parvis his verbis saepenumero comprehenduntur. Et quid haec dico? cum iam quis etiam capite solum nutu facto in testimoniis pro Christo, omnem pietatem explevisse iudicatus sit. Si vero haec hoc modo se habent, quodnam verbum Theologicum adeo parvum est, ut aut recte aut secus se habens, non magnum habeat in utramque partem momentum? Si enim ex lege iota unum, aut unus apex non transibit: quomodo tutum est nos etiam minutissima transilire? Porro quae ipse a nobis diiudicanda requisivisti, eadem

retaliandis. Talis erat et Moses, magno quidem animo contra eos qui in Deum delinquunt exurgens, leni vero animo calumnias contra se sustinens. Et ubique velut pictores, cum imaginem de imagine pingunt, frequenter ad exemplar respicientes, lineamentum inde ad suum opificium transferre studio habent: sic oportet eum qui studio habet seipsum omnibus virtutis partibus perfectum efficere, ad sanctorum vitas, velut statuas mobiles et actuosas respicere, et illorum bona per imitationem sua facere. Preces rursus lectionibus succedentes, fortiorem et vigentiorem animam desiderio ad Deum

sed a proximis orditur, ut hoc quod prius est, postremum significet. propter hoc enim dixit: Si annunciavero vobis ea quae quotidie fiunt, recordabor ab his, et mentionem faciam eorum quae ab aeterno sunt. Idem lib. 2. tom. 1. contra haereses: Omnia divina verba non allegoria opus habent, sed prout se habent, accipienda sunt. Speculatione autem indigent, et sensu, ad cognoscendam uniuscuiusque propositi argumenti vim ac facultatem. Idem lib. 3. tom. 3. contra haereses: Tametsi dicat Scriptura, Christum voluisse cruci tradi: aut etiamsi dicat divina Scriptura,

ut hoc quod prius est, postremum significet. propter hoc enim dixit: Si annunciavero vobis ea quae quotidie fiunt, recordabor ab his, et mentionem faciam eorum quae ab aeterno sunt. Idem lib. 2. tom. 1. contra haereses: Omnia divina verba non allegoria opus habent, sed prout se habent, accipienda sunt. Speculatione autem indigent, et sensu, ad cognoscendam uniuscuiusque propositi argumenti vim ac facultatem. Idem lib. 3. tom. 3. contra haereses: Tametsi dicat Scriptura, Christum voluisse cruci tradi: aut etiamsi dicat divina Scriptura, absurditates in extremis

8. AUGUST. DE DOCTRINA CHRISTIANA LIBRO SECUNDO. Contra ignota signa aut vocabula, magnum remedium est linguarum cognitio. Et Latinae quidem linguae homines, quos nunc instruendos suscepimus, et duabus aliis ad Scripturarum divinarum cognitionem habent opus: Hebraea scilicet, et Graeca: ut ad exemplaria praecedentia recurratur, si quam dubitationem attulerit Latinorum interpretum infinita varietas: quanquam et Hebraea verba non interpretata saepe inveniamus in libris, sicut Amen, Alleluia, et Racha, et Osanna, et si qua sunt alia. quorum

alibi: Scripturae ambiguitatem aperit linguarum proprietas, ad cuiusque linguae proprietatem enarrandam. Idem in libro 1. de sermone Domini in monte, fatetur exemplaribus Graecis maiorem adhibendam esse fidem quam Latinis. Idem lib. 2. Multa exemplaria latina, inquit, sic habent: Et pater tuus qui videt in absconso, reddet tibi palam. Sed quia in Graecis, quae priora sunt, non invenimus Palam: non putavimus hinc aliquid ad disferendum esse. Idem lib. Retract. 1. cap. 7. fatetur quoque Graecos Latinis veriores, et sua ex Graecis emendat. Idem

quasi involveris interdum utatur. Ubi hac memorabilem sententiam adscribit: Nemo ambigit et per similitudines libentius quaeque cognosci, et cum aliqua difficultate quaesita multo gratius inveniri. Qui enim prorsus non inveniunt quod quaerunt, fame laborant. Qui autem non quaerunt, quia in promptu habent, fastidio saepe marcescunt. In utroque autem languor cavendus est. Magnifice igitur et salubriter spiritus S. ita scripturas modificavit, ut locis apertioribus fami occurreret, obscurioribus aut fastidia detergeret. Nihil enim fere de illis obscuritatibus eruitur, quod non planissime dictum

exempli causa attulit August. locupletissime a divino Hieronymo explicatur, contra Helvidium, et in Matth. cap. 12. lege Regulam 193. Scripturae sacrae si defenduntur secundum locutiones proprias, quae appellantur idiomata: quanto magis secundum eas quas cum aliis communes habent? Augustin. lib. 1. Quaest super Gen. cap. 31.

EXPLICATIO. Dabo, inquit Deus ad Abraham, tibi et semini tuo post te, terram, in qua habitas, possessionem aeternam. Quaestio est, quomodo dixerit aeternam, cum Israelitis temporaliter data sit?

dilectionis: et nullam esse ab isto sancto fructu sterilem video. Nemo igitur ambigit, et per similitudines libentius quaeque cognosci, et cum aliqua difficultate quaesita multo gratius inveniri. Qui enim prorsus non inveniunt quod quaerunt, fame laborant: qui autem non quaerunt, quia in promptu habent, fastidio saepe marcescunt. Magnifice igitur et salubriter Spiritus sanctus ita Scripturas sanctas modificavit, ut locis apertioribus fami occurreret, obscurioribus autem fastidia detergeret. Propter unius

per similitudines terrenas audita percipere potuissent, παραβολὴ Graeco vocabulo similitudo dicitur: quando illud quod intelligi volumus, per comparationes aliquas indicamus. Dictum est alibi in hoc opere de Parabolis. Sacrae literae habent, sed non ostentant eloquentiam. omnes namque virtutes et ornamenta eloquentia esse in Sacris literis, monstrare se posse, dicit August. 4. de Doctrina Christiana, cap. 6. 7.

EXPLICATIO. Ambrosius Epistolarum lib. 8, epistola sexagesimatertia:

Dedit illi signa facere, ut crederetur, quia a Domino missus est Tertio ait Moyses: Non sum dignus, et gracili voce sum, et tardiore lingua, quomodo me audiet Pharao? Vade, inquit Deus, et ego aperiam os tuum, et instruam te quid debeas loqui. Interrogationes ergo illae in medio, et responsiones, habent sapientiae semina et theoriam. Gratum tamen est, quia ait, Ego ero tecum. Et quamvis dederit ei signa facere, tamen dubitanti iterum (ut scias, quia signa non credeatibus, promissum autem credentibus) respondit, ad infirmitatem vel meriti, vel voti: Ego aperiam es tuum, et instruam te quid

appellatur in Sacris literis. Didymus de Spiritu S. interprete Hieronymo.

EXPLICATIO. Crebro legisse me memini, Moysen appellatum esse pro lege, ut in Apostolo: Usque in hodiernum diem quando legitur Moyses. Et Abraham ad divitem in suppliciis constitutum: Habent, inquit, Moysen et prophetas. Et certe liquido comprobatur ibi Moysen non virum significatum esse, sed legem. In hac quoque sententia est Origenes plurimis locis. Hieronymus lib. 1. adversus Iovinianum: Moysen, inquit, et Dominus noster et Apostolus interpretantur Legem. Ab Adam, inquit,

cap. 1. Divinis literis potius credendum est, quam Angelis de caelo descendentibus, aut mortuis resurgentibus. Chrysostomus in epistolam ad Galat. cap. 1.

EXPLICATIO. Abraham cum rogaretur, ut mitteret Lazarum, respondit: Habent Moysen et Prophetas: si illis non crediderint, nec mortuos resuscitatos audituri sunt. Haec Christus inducit in parabola loquentem Abraham, declarans se velle plus fidei habendum Scripturis, quam si mortui reviviscant. Paulus vero (porro cum Paulum dico, rursum ipsum Christum dico: hic enim

EXPLICATIO. Sunt homines quidam, qui postea quam sacros Libros in manus sumpserunt, deinde repererunt vel annorum numerum, vel nomina recensionum: ilico praetercurrunt, et incusantibus respondent: Nomina tantum sunt, neque quicquam habent utilitatis. Quid ais? Deus loquitur, et tu audes dicere, Nulla est dictorum utilitas? Hieronymus in cap. 3. epist. ad Ephes. Singuli, inquit, sermones, syllabae, apices et puncta, in divinis Scripturis plena sunt se nsibus. Sacrae scripturae locus quilibet, si

quod nemo requiescat, sed requiescat electus, ut scias hoc esse verum quod non multo post in Psal. 23 ait: Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in monte sancto eius? Vide caput de interrogatione et responsione. Libri quidam sacrae Scripturae sui autoris nomen habent, quidam non habent. Chrysost. in epist. ad Rom. Homil. 1.

EXPLICATIO. Moyses libris quinque a se scriptis nusquam nomen suum addidit, neque qui illum subsecuti, quae post illum gesta sunt, scripsere. Sed neque Matthaeus neque Iohannes, non Marcus, non

sed requiescat electus, ut scias hoc esse verum quod non multo post in Psal. 23 ait: Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in monte sancto eius? Vide caput de interrogatione et responsione. Libri quidam sacrae Scripturae sui autoris nomen habent, quidam non habent. Chrysost. in epist. ad Rom. Homil. 1.

EXPLICATIO. Moyses libris quinque a se scriptis nusquam nomen suum addidit, neque qui illum subsecuti, quae post illum gesta sunt, scripsere. Sed neque Matthaeus neque Iohannes, non Marcus, non Lucas. At beatus

lapsu vel peccatis eorum, de quorum fide ac pietate gaudebunt. Quae tristitia laudabilis est, quia venit ex dilectione, quam Spiritus sanctus infundit. Propterea ipse spiritus dicitur contristari ab eis quisic agunt, ut eorum factis contristentur: sancti non ob aliud, nisi quia Spiritum sanctum habent. Deus in sacra Scriptura aliquando nuncupative, aliquando essentialiter dicitur. Gregor. super Ezech. Homil. 8.

EXPLICATIO. Nuncupative enim dicitur, sicut scriptum est: Ecce constituite Deum Pharaonis. Et sicut Moyses ait: Siquis hoc vel illud

tota veteris Testamenti serie reperimus angelos, qui tam sedulo patribus apparuerunt, cum luce apparuisse, nisi ea nocte, qua Christus natus est. Beda in Homilia super Evangelium, Pastores loquebantur. Hanc habet consuetudinem scriptura Sacra, ut omnes Psalmi, qui cuius sint titulum non habent, his deputentur, quorum in prioribus Psalmis nomina continentur. Hieron. in explanatione Psalmi 99, ad Cyprianum presbyterum: et in praefatione in Malachiam prophetam. Vel dic innominatos Davidis esse, qui generalis Psalmorum author est. Oportet nos spiritalem intelligentiam sub

me exaudient, dicit Dominus. Quod iuxta Hebraicum et Aquilam, in Esaia scriptum reperi. Appellatur etiam Lex mystica Scripturarum intelligentia: Scimus quia Lex spiritalis est. Et extra haec omnia naturalem legem scriptam in cordibus nostris, idem Apostolus docet. Cum enim gentes quae Legem non habent, naturaliter ea quae Legis sunt, faciunt: isti Legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, qui iudicant opus Legis scriptum in cordibus suis, testimonium perhibente illis conscientia. Ista lex quae in corde scribitur, omnes continet nationes, et nullus hominum est, qui hanc legem nesciat. Unde

Ezech. cap. 13. Cum Prophetarum, inquit, nomen secundum regulam Scripturarum bonis malisque commune sit, in eo differunt, quod boni Prophetae esse dicuntur sapientes: mali autem stulti et insipientes. Vide Regulam 185. Inter caetera prophetiae mir acula hoc quoque mir andum habent libri Prophetarum, quod sicut eis verbis res, ita nonnunquam verba rebus exponuntur: ut eorum non solum dicta, sed etiam res gestae prophetia sit. Gregor. 25 Mor al. cap. 21. et super Ezech. Homil. 11.

EXPLICATIO. Intelligendum de eo est,

EXPLICATIO. Sicut mortalem gloriam homines appetentes, in suis conscriptionibus dignitates quas putantur habere, praeponunt: ita sancti viri appellationem servorum Dei supra regna totius mundi existimant. Omnes epistolae Pauli, in salutationis principio non prius pacem habent, et sic gratiam: sed ante gratiam, et sic pacem: ut donatis nobis peccatis nostris, pacem Domini consequamur. Hieron. ad Cyprian. presbyterum in epist. qua Psal. 99. exponit. Pauli epistolae sanctae quidem sunt omnes, sed doctrinam augustiorem continent, quae ex

sancti cibum evomuerint. Quod si aliquis contradicit, exponat quomodo de communi opinione sit sumptum vallis Titanorum in Regum libris: Syrenae et Onocentauri in Esaia: Arcturus et Orion et Pleiades in Iob: et caetera his similia, quae utique vocabula, Gentilium fabularum et causas et origines habent. Apostoli et Evangelistae aliquando veteris Testamenti adducunt testimonia, ut sensum, et non verba citent. Et tamen sermonum varietas spiritus unitate concordat, quamvis nec cum Septuaginta, neque cum Hebraeis verba conveniant. Hieronym. ad Pammachium de optimo genere

pastorem, et dispergentur oves. Scribit supra dictus Evangelista, ad angeli monitum tulisse Ioseph puerum et matrem eius, et intrasse in Aegyptum, ibique mansisse usque ad obitum Herodis, ut impleretur quod dictum est a Domino per prophetam: Ex Aegypto vocavi filium meum, Hoc nostri codices non habent, sed in Osee iuxta Hebraicam veritatem scribitur: Quia puer Israel est, et dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum. Scribit Paulus ad Corinthios: Si enim cognovissent Dominum gloriae, non crucifixissent. Sed sicut scriptum est: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor

Oseae, Isaiae, Ioelis, Amos, Abdiae, Ionae, Michaeae, Nahum, Sophoniae, Abacuc, Ieremiae, Ezechielis, Danielis, Aggaei, Zachariae, Malachiae: de Apocalypsi apud Orientales admodum dubitari dicit. Addit lunilius hisce etiam Psalmos: qui tamen revera propriam quandam speciem tractationis habent, cum sint poemata aut Musicae cantiones, ad Deum plerunque directae, eumque vel invocantes, vel alioqui celebrantes. Quare nos sane quintam speciem scriptorum Biblicorum esse dicamus, quae vocetur Precatoria. Inseruntur vero prophetiae tractationi etiam aliae, sed non sunt

Spiritum sanctum significat consequenter: quia quicquid horum dicamus, etiam personam Sancti spiritus aut cooperatricem, aut consubstantialem intelligimus consequenter. Quid habeant commune vel proprium personae Trinitatis. Cap. VII. Hoc habent proprium personae singulae Trinitatis, quod Pater nunquam dicitur Filius, nec coniunctis sermonibus, Spiritus sanctus: licet divise et spiritus dici possit, et sanctus. Nec Filius Pater proprie dici potest, aut coniunctive Spiritus sanctus. Nec rursus Spiritui sancto Patris aut Filii nomen

De legislatione et differentiis eius. Cap. XV. Legislatio in duas partes dividitur, in Naturalem discretionem, et in Legem extrinsecus positam. Quod naturalis discretio lex dicatur, probatur hoc Apostoli dicto: Quia gentes quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt, faciunt. Hi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex. Secundum hanc et Cain reus erat fratris sui occisi. Extrinsecus constituta lex in duas partes dividitur: in opera, id est, actuum retributionem, et verba. De Lege per

et mox: Omnibus existentibus Romae dilectis Dei, vocatis sanctis. 26 Dicunt vero Grammatici, Epitheta aut distinguere, aut minuere, aut augere. Luminaria magna, luminare maius, et luminare minus: tum distinguit ea luminaria ab aliis, tum auget: alterum auget, ac alterum minuit. Verum habent ea innumeros plane usus, praesertim autem ut aliquam rei proprietatem eo loco potissimum observandam inculcent auditori aut lectori. Ut cum minae Dei hominibus proponuntur, dicitur: Deus terribilis, fortis, iratus, zelotes, iudex, vindex in mille generationes, etc. Contra, cum

quod profundissimum est. Nonnunquam etiam triplicatur: ut, Sanctus sanctus sanctus. Aliquando in genitivo ponunt alterum ex reduplicatis, ut exprimant superlativum: ut est, Canticum canticorum, Sanctum sanctorum, et similes loquutiones. Rex regum, et Dominus dominantium, ferme eundem Hebraismum habent. 5 Aliquando exprimunt comparativum et superlativum addito adverbio intendendi, Meod, valde: quod nonnunquam maioris emphaseos gratia reduplicant, valde valde. Verum addam plura de comparativis, quoniam quosdam magni momenti Hebraismos ea pars Grammatices efficit. 6

aut acceptos fecit. Talia verba iuxta naturam Hiphil necesse est vertere pro facere, esse aut fieri. Tale est etiam illud Ephes. 1. Pater Christum suscitavit ex mortuis, et sedit eum ad dextram suam in caelis: id est, fecit sedere. Verbum neutrum habet antecedentem transitionem. Sic Matth. 21, habent quaedam exemplaria, Apostoli sederunt Christum super asinam et pullum: id est, fecerunt sedere, aut collocarunt. 3 Carent Hebraei compositis verbis ac nominibus, eoque saepe simplicibus pro compositis abutuntur. Rom. 10, Moses scribit iustitiam quae ex Lege est: pro, Describit

ac reum esse. Sic dicitur: Agnus Dei qui tollit peccata mundi, id est, qui semper aufert. Sic Rom. 5, In Adamo omnes peccaverunt. Verum de hoc Hebraismo postea plenius. §. Verba vero activa saepe usurpantur Hebraeis pro habere, et passiva pro esse: ut. Animalia quae dividunt ungulas, id est, habent ungulas fissas, Levit. 11. Sic Matth. 23, Dilatant phylacteria sua, et producunt fimbrias vestium suarum, id est, talibus utuntur, aut talia habent. Gen. 3, Multiplicabo aerumnas tuas, hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam animam

postea plenius. §. Verba vero activa saepe usurpantur Hebraeis pro habere, et passiva pro esse: ut. Animalia quae dividunt ungulas, id est, habent ungulas fissas, Levit. 11. Sic Matth. 23, Dilatant phylacteria sua, et producunt fimbrias vestium suarum, id est, talibus utuntur, aut talia habent. Gen. 3, Multiplicabo aerumnas tuas, hoc est, faciam ut habeas, Sic 2. Pet. 2, Iustus Loth habitans inter Sodomitas, iustam animam cernendo et audiendo iniqua eorum facta excruciabat, id est, sentiebat aut habebat perpetuos cruciatus. Passivi porro verbi exempla sunt: Psal.

ut, Filii hominum, usque quo gloria mea in ignominiam? scilicet vertetur: sic Philip. 3. 1: Quorum finis in exitium Deus venter, et gloria in ignominia eorum: scilicet est, ac peribit, aut vertetur. DE PARTICIPIIS. 1 Tantum duo participia habent Hebraei, nempe Praesens activae significationis, et Praeteritum passivae. 2 Praesenti participio utuntur pro praesenti indicativi. Isa. 1, Terram vestram comedentes peregrini: pro, comedunt aut absumunt eius fructus. Rom. 3, Iustificantur gratis

Quousque Domine stabis procul, etc. 36 Aliquando contra abundant ociose, non tamen sine incommodo: ut cum similitudinis particulae non similitudinem, sed ipsam rei veritatem notant. quod Iudaei dicunt caf vel sicut veritatis. Quare aut abundant, aut vim adserendi habent, aut (ut ita loquar) identitatem notant: ut Deut. 9, In illis autem recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus, id est, illa ipsa omnia intrant. Iud. 13, Non fecisset nos audire cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tanquam ex operibus legis. Non

4. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi, et oeconomos. Luc. 22, Erat sudor ipsius tanquam guttae sanguinis: id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam καθὼς sicut, usurpatur. 2 Corinth. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent δι ὦν. sed multo magis is sensus est 1 Corinth. 1, Quemadmodum testimonium Christi confirmatum est in vobis. Iohann. 1, Sicut unigenitus a patre: id est, utpote vere unigenitus a patre. 2 Cor. 3, Transformamur in eandem imaginem, tanquam a

est, Sic omnium hominum more ac opinione receptum est, ut cum omnes sint mendaces, et sui nimium amantes, nulli de seipso gloriose, ac in suum commodum testanti credatur. Huc possis referre, quod Christus dicit Ioan. 15, Si non venissem et locutus essem eis, peccatum non haberent. Nunc autem non habent, quod praetexant peccato suo: id est, Possent aliquam speciem insontium sua excusatione sibi accersere, ut ibidem ex posteriore parte Hemistichii apparet. 8 Alias secundum hominum opinionem, eamque usitatam quidem, sed plerumque falsam. Sic Christus dicitur filius Iosephi, et

multo evidentiora, de eadem tamen re agentia, exponenda esse docet August. aliique Patres. Undecimo: Harum pleraeque regulae sunt hactenus prolixius a doctis, praesertim in disceptationibus de sacra coena tractatae, maximumque usum in expendendo eo aliisque textibus ac controversiis habent. Quare solerter adhibendae sunt, cavendumque ne quovis figmento humanarum fraudum, verisimiliumque sermonum agitemur. Nihil enim facilius est, quam dicere, Tropus est, figura est, modus quidam dicendi est, Hebraismus est, ut graviter Aug. lib. De Doct. Chr. 3. cap. 10. monet.

in religione, praesertim vero in tam sacrosanctorum oraculorum commutatione: ne dicto citius, nobis dormitantibus ac stertentibus, pro Dei verbo diaboli verbum in nostram aliorumque perniciem obtrudatur. Duodecimo: Multi hoc tempore volentes demonstrare tropum loci alicuius, satis habent unum aut alterum exemplum, utcunque simile proferre. Quod quid aliud est, quam a particulari ad universale argumentari? Pro declaratione forte hoc satis sit, at pro evidenti demonstratione nequaquam. Quare in locis controversis, unde magni momenti dogmata extruuntur, necessariae probationes

legem servaverit, praeputium eius pro circumcisione reputabitur. Ubi primum praeputium, significat Ethnicos: deinde eorum Ethnicum statum, aut carentiam circumcisionis et ceremoniarum Mosaicarum. Voces quae vel propriae, vel figuratae aliquando eandem significationem primariam habent, etiam eosdem Hebraismos subeunt: ut exercitum significant vox Zaba proprie, et Hei virtus minus proprie: quare utraque etiam stellas caeli Metaphorice denotant, ut quod vetus Testamentum vocat exercitus caelorum, Christus virtutes caelorum. Ita figurata vox interdum Hebraismos propriae

eodem cap. Qui unum ex hisce minimis praeceptis violaverit: videtur alludere ad Pharisaeorum verba aut cogitationes, qui aliqua Decalogi praecepta pro leviculis habuerunt: non quod ipse sic de eis senserit. Sic idem vocabulum longius trahit, Erit minimus: quasi dicat, Vestri Rabini habent ista pro parvulis, at videant, ne ipsi fiant in regno caelorum vere parvuli, vel potius plane nihil. Sic et Paulus Rom. 7 disserens de lege Dei, eiusque effectibus, magna quadam catachresi incipit originale peccatum vocare legem in membris suis, quasi dicat: Audio quidem quid

extructa est, ut civitas coniuncta sibi. Ibidem: Quoniam ibi constituta sunt solia pro iudicio, solia pro domo David. Psal. 145, Prope est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in veritate. Tales Anadiploses plurimae sunt in Latinis et Graecis poetis, et omnino habent quippiam musicum aut rhythmicum. Aeneid. 10, Sequitur pulcherrimus Astur, Astur equo fidens et versicoloribus armis. Sic Homerus suum Nerea Iliad. 2. lib. repetit. Vicina est huic figurae

quod praedicavi vobis, quod non sit secundum hominem: pro, Notum vobis facio, quod Evangelion, a me vobis praedicatum, non sit humanum. Aliqui Traiectiones vocant istas huiusmodi syncategorematum transpositiones. PARENTHESES aut Dialyses, seu resolutiones orationis varias plane habent Hebraei. Quaedam namque non bene eximi ex contextu possunt: oratio enim imperfecta, mancaque relinqueretur. Quaedam etiam digressionibus viciniores sunt, ut ex iis quae de repetitione et sententiarum ordine dicta sunt, intelligi potest. Sicut vero apud Latinos et Graecos post insertam,

Camerarius in suis Annotationibus. Sed apud Oratores talis quasi scala subinde altius ascendens rem exaggerat, quod in hisce exemplis non perinde fieri videtur: tametsi hic etiam tres illi (ut ita dicam) ultimi partus trium exemplorum, quendam summum et super caeteros elatum gradum habent: ut est, Spes non confundit, Patientia efficit opus perfectum: et, Peccatum genitum procreat mortem: ut et hic ille ultimus finis summum quid sit. Simile quid Anadiplosis habet: de qua supra diximus, quaeque in sacris crebra est. Est alioqui et aliud genus Climatis aut scalae in

i. fingit se esse innocentem. Tale est et illud Esa. 53, Noticia sui iustificabit multos, id est, noticia fidente, et simul suo merito. Ier. 2, Tenentes legem non noverunt me. Ioan. 16, Haec facient vobis, quia non noverunt patrem neque me: ubi non de noticia, qualem diaboli et impii habent, loquitur: sed de viva ac salutari, nempe quae simulamat Deum, eumque timet, nec multum diversa est locutio Pauli 2 Cor. 5, Neminem novi, id est, ex nullo pendeo, nulli confido. Verbum Heemin, credere, hac eadem figura saepe non tantum noticiam historiae significat, qualis

vagantur alias ad fontes regrediendo; alias ad exitus, et non semper vel haec omnia simul, vel ipsam proprie actionem aut factum, ut alioqui usitate accipiuntur. Potest autem et hic tropus ad Synecdochen referri, quoniam ea quasi mater quaedam Troporum habetur. Simile quid et Latini interdum habent, in permissivo et potentiali modo. Reperitur omnino et in aliis linguis haec sermonis consuetudo. Vicina huic, tametsi aliquanto angustior, regula est, quod verba, praesertim futuri temporis, crebro exponenda sint per volo, possum, permitto, soleo, debeo, et proprium infinitivum,

iudicio, ac diiudicat. hic vires aut facultatem denotat. Isa. 49. Nunquid obliviscetut mulier infantis sui? et Ierem. 2. Nunquid obliviscitur virgo ornamentorum suorum? id est, num poterit oblivisci? Num colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Simile huic Hebraismo est, quod Latini habent modum potentialem. Exemplum conatus. Ezech. 24, Mundavi te, et non es mundata ab abominatione tua, nec mundaberis, donec, etc. Prius Mundavi notat conatum, posterius effectum aut ipsum opus. Ego omnibus per omnia placeo, id est, conor placere. de quo loco mox

seu quatenus valeant, an admittendae sint. Vide ibi prolixam explicationem. Illud igitur tantum nunc adscribam, quod Phalereus monet, Allegorias sua obscuritate mysteriis convenire, quia incutiant metum et quasi religiositatem quandam: quo consilio etiam obscura adyta ceremoniis fabricari. Habent Allegoriae et eam proprietatem, quod tum excitant studium inquirendi verum sensum, tum delectant, postquam intelliguntur ob repertam quasi absconditam gemmam: tum denique hisce rationibus sensum altius memoriae infigunt. DE SIMILITUDINIBUS. 1

enim veritatis gratia ibi adhibentur. 2 Similitudo saepe rem ipsam, et contra simplex sermo similitudinem significat. Nam Similitudinis particulae saepe non similitudinem rei, sed rem ipsam significant: sicut Hebraei de suo caf veritatis disserunt. quare aut abundant, aut vim asserendi habent: ut Deut. 9, In illis autem Recol, sicuti omnia verba quae locutus est Dominus: id est, illa ipsa omnia inerant. Iud. 13. Non fecisset nos audire Cazoth, sicut haec, id est, haec. Rom. 9, Quia non ex fide, sed tan quam ex operibus legis. Non similitudinem, sed rem ipsam indicat: omnino

1 Cor. 4, Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et oeconomos. Lucae 22, Et erat sudor ipsius tan quam guttae sanguinis, id est, erant guttae sanguinis. Eodem modo etiam καθὼς usurpatur. 2 Cor. 1. Quemadmodum et cognovistis. Graeca scholia habent δι ὦν, sed multo magis is sensus est. 1 Corinth. 1, Quemadmodum testimonium Christi confirmatum est in vobis. Ioan. 1. Sicut unigenitus a patre: id est, utpote vere unigenitus a patre, 2 Corin. 3. Transformantur in eandem imaginem, tanquam a

Marcus clarius dicit: In aeternum. Sciendum igitur est, quod cum quid de uno quopiam negatur aut affirmatur, non mox de diversis diversum statuitur. Iudicum 21 iubent interfici omnes mulieres, quae cognoverunt virum, non negant alios aliquos interficiendos esse. Huc referantur multa dicta, quae habent donec, usque aut alias voces metam temporis indicantes. Coruus (sicut habet vulgata translatio) non est reversus, donec siccarentur aquae: negatinterea reversum esse, non affirmat postea rediisse. Matth. 1, Non cognovit eam, donec peperit: negat de eo tempore, non affirmat de posteriore.

1. Cor. 13, Charitas omnia credit, omnia sufferat, omnia sperat, omnia sustinet, scilicet credenda, ferenda et speranda. Similia exempla sunt passim in sacris Literis obvia. Universales particulae aliquando particulariter, distributive, vel secundum restrictionem intelligendae sunt. Habent autem Hebraei varias universales aliis linguis ignotas, ut sunt: Non omnis, omnis non, non unum, unum non, ad unum: ut Psal. 106, Omnem escam abominata est anima eorum: id est, Manna. Ubi omnis cibus, pro solo Manna ponitur. Universale generis pro unica specie.

significatione accipiendum est, quam communiter sonat. Nam impii non oculis viderunt, vel etiam animo cognoverunt satanae desideria ac malitiam, sed per originalem lapsum aut corruptionem toto pectore hauserunt diabolicum venenum aut imaginem: aut, sicut Iohannes dicit, Semen eius in se habent: seu sicut in hoc ipso capite Christus dicit: Ex patre diabolo sunt. Sic contra Iohan. 6 dicitur: Omnis qui audierit et didicerit a patre, venit ad me: ubi non disciplina, aut externa institutio, ut Synergistae somniant, sed ipsius cordis refictio indicatur. Sic Ierem. 13. de originali

exercere non possumus: sed de illa captatione auditoris seu aucupatione favoris, et studio placendi. Ideo mox se ipsemet Apostolus sic exponit dicens: An quaero hominibus placere? Sed multi arripiunt id quod est magis obvium, nempe institutionem: ideo incidunt in absurdum sensum, quem necesse habent varie torquere, donec aliquam tolerabilem speciem nanciscatur. Sensus autem est, quod verum docendo cupimus rem gratam Deo facere, eumque nobis quasi conciliare, non doctrinam corrumpendo, hominum gratiam captare. Quomodo enim nos Deum doceremus? Tale est quod Petrus dicit, mortuis

prophetae usque ad Ioannem: non tantum de illo tempore praesentiae Christi loquens, sed etiam de singulorum hominum conversione. Donec enim non vere eis est monstratus agnus Dei, sub lege sunt, lex eos accusat, et ut paedagogus serviliter tractat: quaerunt etiam futurum aliquem servatorem, nondum habent praesentem: sed veniente in cor per fidem Meschia, desinit lex nos accusare: nec etiam futurum servatorem quaerimus, sed praesentem et exhibitum amplectimur. Tota eius vitae afflicta, despecta et abiecta sors aut species convenit etiam eius religioni, ministris et omnibus piis. Sic abrogatio

Agit ergo de hypocritis, qui exciderunt gratia, vel qui nondum pervenerunt ad eam. Hi abutentes lege, quaerunt per eam iustificari, exercent et fatigant sese operibus eius dies ac noctes, ut Paulus de Iudaeis testatur Rom. 10. Testimonium (inquit) illis perhibeo, quod zelum Dei quidem habent, quod dies noctesque laborant, sed non secundum scientiam. Ignorant enim iustitiam Dei, etc. Tales confidunt sese per legem sic posse corroborari et locupletari, ut suam potentiam et divitias iustitiae quam habent ex lege, possint opponere irae et iudicio Dei, per eamque possint

Rom. 10. Testimonium (inquit) illis perhibeo, quod zelum Dei quidem habent, quod dies noctesque laborant, sed non secundum scientiam. Ignorant enim iustitiam Dei, etc. Tales confidunt sese per legem sic posse corroborari et locupletari, ut suam potentiam et divitias iustitiae quam habent ex lege, possint opponere irae et iudicio Dei, per eamque possint Deum placare, et salvari. In hac relatione, recte dixeris, legem esse infirma et egena elementa: hoc est, quae nec possint iuvare, nec habeant consilium, aut opem. Sic Paulus quadam comparatione aut respectu vocat

igitur inquiramus causas, cur sacrae Literae sint adeo refertae sententiis ac rebus: seu unde tandem illa tanta copia oriatur, ac veluti in unum cumulum aut congeriem confluat, cum tamen id in aliis scriptoribus ac materiis non perinde accidere soleat. Primum aliae materiae minus habent rerum aut circumstantiarum, quam aliae. Mathematicae res, cum sint in ἀϕαιρέσει, ut vocant, omnibusque circumstantiis careant, facile simplicissimo sermone exponi possunt: ut, Totum est maius sua parte, punctum est id, linea, superficies, corpus

initio. In sermone igitur aliud sunt ipsae primariae sententiae inter sese cohaerentes, et hamorum instar filum orationis connectentes: aliud sunt, quae obiter ornatus, benevolentiae, occupationum, aut aliarum causarum vel circumstantiarum gratia adiectae. Singulae etiam sententiae nonnunquam habent duo quaedam diversa, quorum alterum est quasi substantia aut corpus orationis, et per nominativum ac verbum effertur: ut, Deus creavit caelum et terram: alterum vero quasi quaedam circumstantia, accidens, aut etiam vestis sententiae, qua vel subiectum vel praedicatum, nomen aut verbum, quasi

cum ipsa subscriptione, inscriptione et salutatione, quae tamen posset magis quaedam insinuatio dici. Aliquando etiam novum exordium post talem insinuationem adhibetur, ut est videre in epist. Pauli Rom. Cor. et Gal. Psalmi, praesertim ad Deum directi, plerunque sine omni exordio habent statim ab initio propositionem vel petentem aliquid, vel Deum celebrantem, vel etiam homines monentem aut docentem. Ea propositio aliquando repetitur aut explicatur vel illustratur: postea sequuntur rationes, quibus suam propositionem stabilit ac confirmat. In prophetarum concionibus non

Iudaei eam non consequantur, gentiles vero ea potiantur. Quae rerum sententiarumque perpetua connexio mirabili artificio per integra 11 capita cohaeret. Solet igitur hic Apostolus singulari quadam dexteritate ent ibi connexionem rerum aut sensuum reperire, ubi alioqui sua natura non habent alioquam cohaerentiam. Sed de hac re agitur plenius in lapsu styli et oratione pendente. Quia vero de sententia Aristotelis diximus, naturalem quendam, ordinem esse, ut mox post propositionem

non multi potentes, non multi claro genere nati, verum quae stulta erant secundum mundum elegit Deus, etc. Et ea quae non erunt, ut ea quae sunt, obliteraret, ut ne gloriaretur ulla caro coram ipso. 1 Cor. 7, Caeterum illud dico fratres, tempus contractum est. Superest ut qui habent uxores, non habeant, et qui utuntur mundo, tanquam non utantur. Rom. 1, Et quemadmodum non probaverunt, ut Deum agnoscerent: ita tradidit eos Deus in reprobam mentem, ut facerent quae non conveniebat, repleti omni iniustitia, scortatione, versutia, etc. non solum ea faciunt,

suam. Esa. 2, De Sion egredietur lex, et verbum Domini de Ierusalem. De his repetitionibus superius dictum est prolixius. DE VARIIS REPETITIONIBUS. Repetitiones aliquo modo etiam ad ordinem Sententiarum referri possunt. Etsi autem Graeca lingua et Latina habent suas quoque Anadiploses, Epanalepses, ἐπαναφορὰς, Synonymias et Expolitiones, aliasque figuras, quibus aliis atque aliis modis iterant verba et sententias: tamen Hebraea longe eas in hac parte superant, cum frequentia iterationum, tum

actus fuit 603550. Sed tamen aliquid plus est in illis repetitionibus, quam in hac summa. Causa, quare ita diducant unam orationem in plures, est ea quoque fortassis praeter alias, quod destituantur ea commoditate temporum, modorum et coniunctionum, quam Latina Graecaque lingua habent. Atque adeo tam longas sententias in unam periodum, aut colon, perinde apte ac perspicue, ut illae, concludere non possunt. Hebraei cum struunt periodum, quoniam in priore parte, plura cola, eaque saepe longius a proposito digredientia, ponunt, nec tamen ea ita inter se concinna

consequenter de Rhetoricis dicendum erit. Tertium Iterationum genus, quod superius Rhetoricum vocavimus, est itidem multiplex. Fit enim alias ornatus gratia. Explet enim aurem integro sono repetito, quam alio qui nativa illa Hebraeis brevitas explere non potuisset. Adhaec in eo sermone habent tales repetitiones saepe gratas quasdam allusiones, et etiam homioptota et homioteleuta, quae omnia ad efficiendam orationem numerosam faciunt: ut Psalm. 2, Dirumpamus vincula eorum, et proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Sed in Hebraeo repetitum in duobus hemistichiis similiter desinens

Quod (inquit Hadrianus Iunius) Latine ita sonat: Neque vero eandem omnino sententiam servant nomina in aliam linguam transfusa: sed sunt peculiares suae cuique genti proprietates, quae nequeunt voce alterius gentis significari: deinde, si vel maxime transferantur, non tamen eandem vim obtinent. Habent autem barbarae voces (sic Hebraeas vocat) magnam efficaciam, et brevitatis gratiam, minusque habent ambiguitatis, minus variationis, neque tanta verborum copia redundant. Quae postrema (inquit ille addens) de Hebraeis vocibus dicuntur, quibus mirificam inesse emphasin non magices modo

in aliam linguam transfusa: sed sunt peculiares suae cuique genti proprietates, quae nequeunt voce alterius gentis significari: deinde, si vel maxime transferantur, non tamen eandem vim obtinent. Habent autem barbarae voces (sic Hebraeas vocat) magnam efficaciam, et brevitatis gratiam, minusque habent ambiguitatis, minus variationis, neque tanta verborum copia redundant. Quae postrema (inquit ille addens) de Hebraeis vocibus dicuntur, quibus mirificam inesse emphasin non magices modo periti, sed ex professo omnes fatentur: usque adeo, ut et Origenes adversus Celsum scribens, Hebraeas

aut pedes apprehendere, pro orare: ut Sunamitis Elisaeum orat. labor pro re noxia ac molesta. Similiter multum repetitionibus et expositionibus aut exegesibus utuntur. Animam rationalem uterque liber in pectore ac corde collocat, eoque etiam plurimas inde significationes ac phrases similes habent: verum de convenientia Homericarum locutionum cum Sacris passim in hoc opere aliquid dictum est. Posset et Pindari magniloquentia in multis conferri cum sacrarum Literarum sermone: de quibus forte alias prolixius dicetur. Verum ut idea sacri sermonis aliquanto clarius

magna iactatione venduntur: quam iactationem etiam ego redolere vereor, dum ista sic differo. Sed male doctis hominibus respondendum fuit, qui nostros authores contemnendos putant: non quia non habent, sed quia non ostentant, quam nimis isti diligunt eloquentiam. Sed forte quis putat, tanquam eloquentem, nostrum elegisse me apostolum Paulum. Videtur enim, ubi ait, Et si imperitus sermone, sed non scientia, quasi concedendo obtrectatoribus sic locutus, non tanquam id verum agnosceret

extrinsecus persecutio, quae homines amicis spoliat. Sequitur fames aut nuditas. homines enim, cum coguntur fugere, laborant inopia rerum necessariarum. Additur periculum, ut in vitae etiam discrimen veniatur. Et ne quid desit, adiectus est ad extremum gladius. Haec omnia, inquit Apostolus, non habent eam vim, ut persuadere possint electis, se a Deo non amari. Est etiam ille locus Pauli 1 Corinthior. 4, tum grandis, tum vehemens, tum plenus: cuius haec verba sunt: Quid enim te diiudicat? Quid autem habes quod non accepisti? Quod si etiam accepisti, quid gloriaris quasi non

quae dicunt esse syllogismos habentes maiorem ac minorem confirmatas. Hoc vero genere laudis excellit Scriptura, praesertim novi Testamenti, ac in primis Pauli, qui non solum refertus est manifestis rationibus aut probationibus, sed saepe etiam singula eius verba, sua eaque praevalida Enthymemata habent, si modo recte expendantur. Quare si quis sacrum sermonem diligenter expenderit, nihil profecto reperiet eo nervosius. Illud quoque admodum illustre exemplum efficaciae sermonis sacri est, quod aliquando speciem aut partem vehementer in oculos incurrentem et moventem pro toto

dicam illis? Deditilli signa facere, ut crederetur, quia a Domino missus est. Tertio ait Moyses: Non sum dignus, et gracili voce, sum et tardiore lingua: quomodo me audiet Pharao? Vade, et ego aperiam os tuum, et instruam te, quid debeas loqui. Interrogationes ergo illae in medio, et responsiones habent sapientiae semina et theoriam. Gratum tamen est, quia ait: Ego ero tecum. Et quamvis dederit ei signa facere, tamen dubitanti iterum (ut scias quia signa non credentibus, promissum autem credentibus) respondit ad infirmitatem vel meriti vel voti: Ego aperiam os tuum, et instruam te quid

et ille cito multa discit: tum denique quia non nimium tenuiter omnia exponendo videtur auditori eam intelligentiam tribuere, quod ipse rem plenius suo Marte expendere possit. Verum adscribam unum aut alterum praedicti autoris dictum. Brevia etiam membra in acumine et gravitate locum habent. acrius enim et vehementius est id quod paucis verbis summam continet significationem. Idcirco Lacones ob acrimoniam et severitatem brevitatis sunt studiosi. Imperandi etiam oratio contractione ac brevitate gaudet. Dominus enim in mandatis servo dandis, unica syllaba contentus est. At

mendicitate victum quaerit: rerum gestarum expositio potius fuisset, pro contumelia. Ac sane multis aliis in rebus Lacones brevitati student. Brevitas enim et acrior est, et magis imperiosa: oratio autem verbosa, supplicantem decet, et postulantem: proinde etiam notationes acrimoniam quandam habent, quia breviloquentiae similes sunt: ex eo enim quod breviter prolatum est, plurima nos suspicione attingere vetat, quemadmodum ex notationibus. Sic enim illud, Vobis cycadae humi canent: gravius per inversionem dictum est, quam si simpliciter dictum esset, Arboribus vestris excisio

continetur: quae cum sit perspicua, et in recenti memoria Lectori, non est necesse eam iterari, facileque addita modo applicatione illa antecedens sententia potest subintelligi a Lectore non somnolento. Simile prorsus exemplum est 1 Thessal. 4, Nolite dolere de mortuis, sicut qui spem non habent. nam si credimus quod Iesus mortuus est et resurrexit: sic Deus etiam mortuos in Iesu adducet cum eo. Sententia: Nam si credimus, servit utrique praecedenti et sequenti: potuisset autem suppleri sermo sic: Nam si credimus quod Iesus est mortuus, quodque resurrexit: credamus etiam, quod,

sunt doctrina, non humana, et propter hoc omnem illam videre licet secus se habere quam humanam. Et quomodo hoc? ego dicam. Illic enim in humana sapientia omne studium concinnandis verbis adhibitum est: hîc vero prorsus aliter: Nullus Scripturae sermo de pulchritudine vel compositione verborum. habent enim domesticam gratiam effulgentem et pulchritudinem, quae dicunt, et illic post longam et indicibilem nugacitatem vix dignae aliquae sententiae venantibus occurrunt: hîc autem, ut scitis, etiam parva dictio saepe totum nobis sermonem contexit: propterea et heri, quamvis initia lectionis

ut non dubitem omnino istam figuram in aliquibus adhuc scriptorum locis haerentem esse quasi vestigium, aut reliquias quasdam illius veterum moris loquendi ac scribendi, quo illi olim tota scripta contexuerunt. Pro exemplo autem praedictae figurae ponunt haec dicta Vergilii, quae sane habent iusto longius et arctius connexam aut pendentem orationem, ut ante eius finem respirare non possis, nisi velis auditorem qui te legentem audit, quasi pendulum expectantemque ferme in medio sententiae non sine offensione relinquere. Sunt autem haec exempla Aeneid. 1:
Est in

prae aliis de iustitia operaria confidere potuissemus. Sod tamen abiecta hac tanta iustitiae, et etiam gentis nostrae praerogativa, tanquam rebus inutilibus ad solum Christum convolavimus: sicut ille Phil. 3, hoc suum exemplum copiosius exponit. Singula ergo verba ei suam vitam ac operositatem habent. Omnia vero ista fiunt Paulo tanto vividiora et potentiora, quôd ea in illustribus exemplis ac veluti in motu vitaque proponit. quasi dicat: Controversia ista iam saepe coram Ecclesia vivis ac vehementibus actionibus agitata, et luculenter decisa est: primum, quod nosmet Iudaei

videri possit raptus, atque relicto omni alio studio et cura tantum id anniti, ut audientes ad Christum rapiat: de verborum compositione non admodum solicitus: dum pectoribus nostris incitandis et permovendis quam potentissimas adhibeat machinas. Utque torrentes quandoque intumescunt, quaecunque habent obviam ad se rapiunt, non observata rerum dispositione: ita in hoc Apostolo spiritus Domini quandoque scribendi et dicendi impetum excitavit, in quo haec quae videntur vitia esse in dicendo et scribendo, summae virtutes erant. De eo quod Hieronymus affert, iam exposui, quid sentiam.

eodem membro quasi quandam antithesin adhibet. Ioan. 15, Si de mundo essetis, quia vero de mundo non estis. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Si opera non fecissem, etc. peccatum non haberent. Nunc autem et viderunt et oderunt. Si non venissem, peccatum non haberent: nunc non habent, quod praetexant. Pauluum non videbitis me, et iterum videbitis: vos flebitis, mundus ridebit. Ioan. 2, Non scripsi haec vobis `quia veritatem ignoretis, sed quia nostis eam. Ex nobis exiverunt, sed non fuerunt ex nobis. 3 Ioan. Dilecte, ne imiteris quod malum est, sed quod bonum est.

servabuntur. 10 Ex contrariis temere ratiocinatur humana imperitia in rebus divinis: Mala opera sunt perniciosa, et vera causa aeternae damnationis: igitur bonis operibus salvamur. Malis enim, et quidem perfectissime malis operibus abundamus: bona perfectissima nec sanctissimi quidem habent. 11 Sic saepissime ab adhortationibus, mandatis et promissionibus legalibus (ut sunt, Si vis in vitam ingredi, serva mandata: Qui fecerit ea, vivet in eis, et similibus) argumentatur nostra ratio, humana

Paulus longe aliter docet, praesertim in Epistola ad Rom. 19 Denique et illa est gravissima errandi ac ruendi occasio, quod homines putant se aequo iure cum Deo esse, ac ex aequo cum eo contrahere, ut hic in terris alius mercator aut vicinus cum alio: et ignorant, se omnia quaecunque habent, possunt aut praestant, Deo prorsus debere: ita ut etiamsi omnia perfectissime facerent, tamen essent servi inutiles, nihilque prorsus mererentur, sicut Christus suos Apostolos sentire ac loqui docuit: Luc. 17. 20 Papistae volentes suis bonis operibus peccata sua expiare, prorsus

et Christum in Moysen cum summa contumelia passionis filii Dei et infinitarum animarum interitu, transformarunt. 36 Contritionem sufficientem, dicunt Papistae, mereri remissionem peccatorum, cum ea nihil aliud sit quam agnitio sui morbi, miseriaeque extremae, quam omnes desperati habent. Idem etiam valet saepe vox Humilitas, praesertim Lucae 18. Non igitur significat haec vox simulatam quandam animi demissionem, qua tibi etiam eas dotes detrahas, quas habes, leviusque de te sentias, quam tuae virtutes mereantur. Sic cum dicit diva Virgo, Respexit humilitatem ancillae

ea scriptione non sibi, verum Israolitis ultra Iordanem eum librum lecturis. Alieno ergo, non suo respectu illa dicit, perinde ac si nunc Galli aut Germani consuetudine sermonis Romanorum Venetiam nominent Galliam cisalpinam, cum eis sit transalpina. Sic igitur sacri scriptores alias sui rationem habent, alias eorum, de quibus scribunt. Isaiae 14 accusatur rex Assyrius, quod dixerit se velle ascendere in montem testimonii, et in lateribus Aquilonis: id nimirum de colle dicitur, in quo templum erat, quo ille se iactabat capta Ierosolyma conscensurum esse. Nam is collis

quam descendit in Graeciam et Achaiam, denuo tendendo ad Meridiem et simul Occidentem: quae forma et profectio habet quasi semicirculum, aut si addas etiam praedicationem Cypriam, possis quasi plenum circulum efficere. Quare rectius vulgata et etiam vulgaris vertit Per circuitum, quam aliae, quae habent Circumiacentibus regionibus. Ad Ethnicorum etiam consuetudines sacrificantium canes, porcos, et alias abominationes, atque adeo etiam homines, respicere interdum putant Prophetas, cum Iudaeorum sacrificia cum talibus abominationibus comparant: ut Es. ultimo, Qui mactat bovem,

quod nam genus herbae sit, ac plerique putant quamvis adulterinam herbam seu alienam, si in frumento nascatur, sic vocari: verum est proprie ea, quae in Misnia et Saxonia vocatur Tzual, unde etiam verbum habent Tzualem, quod ferme delirare significat. Cum hordeo interdum, praesertim in Brunsuicensi solo crescit, unde si cerevisia sine repurgatione fiat, praedicta ratione dementat bibentes. Quid communius sale, fermento, aqua et igne? et tamen explicata plenius eorum natura, multae

quibus controversiis propter haereticorum insidias, aut propter extricanda nova dubia, aut studio accommodandi se ad intellectum rudium suive temporis hominum; quibus Biblicae loquutiones nimium peregrinae obscuraeque sunt, Ecclesia novis vocibus sit usa, quae tamen in sacris Literis fundamentum habent, et propter maiorem evidentiam usurpantur: ut vocabulum Hypostasis (tametsi id in hoc ipso usu Hebraeorum legatur) persona ὁμοούσιον, sola fide, quo consilio et Prophetae sunt usi: et rursus considerandum esset, quibus modis loquendi

servatorem aut iustitiam quaerentes. Videmus honestiores et sapientissimos quosque homines, etiam ignaros doctrinae caelestis, tamen cum intuentur hanc formosulam iustitiam aut virtutem, vel potius somnium verae virtutis, mirabiles sibi eius amores (ut Cicero dicit) concipere: et eos qui eam habent, eius contemplatione mirifice sibimet, pavonum instar, placere: iactantes, Omnia haec feci, non sum sicut caeteri. Sermo quoque eius talis est, ut qui videatur proponere legem possibilem, quae et possit ab homine praestari: et praestita, iustitiam ac vitam suis observatoribus

litera, fortasse etiam casu, aut suo loco mota fuit, aut paulo aliter picta, aut aliqua alicubi defuit, non ausint eam restituere. Sed si alicubi diversas lectiones invenerunt (quae tamen diversitas magis est in literis, quam in significatione) alteram in margine, alteram in textu scripserunt. Habent et pervulgatum dictum, nullam esse literam in lege, quin in ea magni montes pendeant: quod eorum nimis religiosam, vel potius superstitiosam diligentiam, in servanda sacrarum Literarum scriptione, satis testari potest. Nec recte faciunt, qui aliquando dicunt, veteris Testamenti textum a

filius Esre, autor libri Elegantiarum, item autor libri Cozar. Verum, ut ante dixi, non est quod eorum authoritate moveamur, cum sint historiae ignari. Ne rationibus quidem eorum movebimur, quia nullius sunt momenti. Quid enim magis ridiculum dici potuit, quam quod dicunt, quia non omnia puncta habent nomina Hebraica (sunt enim quaedam Chaldaica) ideo statuendum, postea esse a Rabinis inventa? Quasi vero eorum Rabini, quos inventores punctorum volunt fuisse, Chaldaice scripserint. Est vero illa eorum chimera longe magis Hebraeo, quam Chaldaeo sermoni cognata. Sed illud est sciendum,

longe magis Hebraeo, quam Chaldaeo sermoni cognata. Sed illud est sciendum, nomina ista Grammatica saepe immutari, alii enim praeceptori sive commoditatis, sive etiam novitatis studio, alio nomine appellare visum est: ideoque aliquot vocales, accentus, imo et alia Grammatica vocabula plura nomina habent. Sed omittamus Rabinos, videamusque et nostrorum quorundam rationes, inter quas potissima est, quod nomina propria in Graeca Latinaque versione multum sint diversa ab Hebraica scriptione. Item, quod quaedam aliae voces sint perperam versae: quod, ut ipsi putant, non accidisset,

ac pestibus, et Dei acerbissimis hostibus. Sic et Smalcaldici articuli dicunt, quod natura sit funditûs corrupta, Dass auch weder haut noch har da gut sei / und dass der ganze Mensch kurtzum muss anders werden. Ergo totum veterem hominem pro imagine satanae, ac peccato originali habent ac condemnant. Philip. exponit in Locis et super Coloss. imaginem Dei, esse ipsam sanam aut integram animam. Ergo et contra, imago satanae aut originalis pestis, est ipsa vitiata foedissimeque transformata anima. Idem in Locis dicit, peccatum esse quiddam negligens ac fugiens

haec tumultuantia et perturbantia hominem sint ab eius essentia diversissima: sed sic, quod ipsamet anima ex imagine Dei in imaginem satanae, et ex filio Dei in filium diaboli, aut angelum tenebrarum penitûs transmutata est: aut etiam sicut si quis pulcherrimam domum (ut Phil. et Victorini dicta habent) everteret, ac in ἐρείπια seu rudera transformaret, aut etiam in quandam spurcissimam cloacam: ut vere nunc est homo cloaca satanae, qui antea fuit speciosissimum templum Dei. Obiiciunt aliqui: multa esse in homine adhuc bona et

creationis Dei. Respondeo: Etiam in diabolis sunt adhuc multae praestantes creationis dotes, et quidem multo excellentiores quam in hoc carnali homine: sed tamen quia omnes contra Deum militant, ideo sunt malae et mera peccata. Quid enim aliud sunt, quam iniustitia armata? Sic quoque res se habent in homine. Praeterea Theologia disputat de eo bono, quod in iudicio Dei pro vero bono haberi potest: at in homine omnia sunt contaminatiss. et damnatissima. Quid praestantius ratione? quid ea infensius Deo? Ergo nihil ea scelestius. Abominatio igitur est coram Deo, quicquid est sublime et

Quarto, perpetuis spiritualibusque exercitiis illas antea in nobis excitatas et accensas, aut verbo Dei commonstratas noticias, quae antea tantum theoricae erant, nouc prorsus practicas insitas ac vivas vigentesque tanquam igniculos quosdam ardentes in corde reddit. At Iudaei contra habent suam quandam fidem aut summam noticiae de Deo et Messia erroribus longe plenissimam, ea δόξα βιάζει τὴν ἀλήθειαν. Ad eam omnia trahunt ac torquent violenter, quantumvis, et verba Scripturae et res, ac denique ipsorum propria

Epistola octava ad Hieronymum inquit: Ut veterum librorum fides de Hebraeis voluminibus examinanda est: ita novorum Graeci sermonis normam desiderat. Idem celeberrimus scriptor inquit in libro de Vera religione: Locutio divinarum Scripturarum secundum cuiusque linguae proprietatem accipienda est. Habent enim omnes linguae quaedam propria genera locutionum: quae cum in aliam linguam transferuntur, videntur absurda. Sic et concilium Viennense abhinc ferme 400 annis, referente quinto sexti decretalium titulo de Magistris, praecepit omnibus scholis, collegiis et monasteriis, ut

institutionis fuit abolita, ut etiam ipsa significatio vocis Catecheseos aut Catechumeni ignoraretur. Nec solum synceri doctores talem docendi rationem secuti sunt, sed et ipsi sacri scriptores, ut D. Paulus in Epist. ad Rom. et ad Galatas fecit: quod postea clarius dicetur. Istam ergo laudem habent Methodicae scriptiones, quod tanquam chiragogiam aut manuductionem quandam praebent, veluti imbecillo puero manuductionem praestare solemus: et rudem mentem nonnihil formant, ac quasi caliginem quandam ab oculis eius extergunt, quo postea maiori cum fructu in sacris Literis versari, et omnia

posset. Quarto, eruditi homines in docendo, et studiosi in discendo in omni rerum tractatione in scholis maxima adiumenta ab aliis quoquo modo vicinis, aut in aliqua re similibus convenientibusque artibus, scientiis ac rebus ad illustrandam confirmandamve propositam controversiam habent. Quanta felicitate ac luce rerum quae tractantur, videmus saepe Aristotelem, aut Galenum, aliquando etiam Xenophontem et Platonem sola Methodica ac dialectica praecepta in aliis scientiis citare: cuius normas subinde in obscurissimis tractationibus indicantes, veluti porrecto

servari posset. Ostendit igitur hac similitudine ipsemet Dei filius, aliis auditoribus aut discipulis aliam instituendi formandique rationem convenire. Studiosi autem iuvenes magno gaudio hanc summam commoditatem ac facilitatem, quam in discenda caelesti doctrina praerudi multitudine habent, agnoscere, et oblata occasione alacriter amplecti, eaque uti deberent. At si nec ipsa quidem evidenti utilitate scholasticarum lectionum movemur, saltem extremam necessitatem, quae vere est durum telum, adventantem, et in nos irruentem contemplemur. Nec enim est quod

verbi Dei: et non ea deserta, nos, Religionisque controversias in abyslum Patrum praecipitemus. 24 Iudaeorum profecto hac ratione conditio multo melior fuerit, eorumque religio certior erit quam Christianorum, si ista adversariorum norma valebit. Nam ipsi, praeter vetus Testamentum, habent suam Patrum traditionum normam (quam per manus fingunt sibi inde a Patriarchis ac Prophetis traditam) iamdudum scripto in suis Thalmudicis libris comprehensam: cui nihil porro addere aut adimere licet.

resque postulat, petere mediocre spacium expendendi aliquod gravius aut obscurius argumentum, aut rationes adversarii, consulere libros, et aliis subsidiis imbecillitatis humanae uti, modo non sit astuta et subdola tergiversatio, procrastinatio, ac temporis extractio, quas qui malas causas habent, cupide sectari solent: liceat et quoscunque volunt consulere. Quando quidem omnes promovere veritatem tenentur, sive iudices, sive alii. Duodecimo, teneatur etiam utraque pars alteri simul et iudicibus semper scripto quoque sua argumenta simplicia ac perspicuo (ut dictum est)

spiritu mandacii et erroris. Nam et veritatis illustratio ac conservatio ac explosio omnium longe difficillima est, maximeque divina ope indigens, et timor Dei initium et caput sapientiae est. Deus enim adest timentibus se, suo Spiritu Sancto eos regens, et qui eum timent, serium studium veritatis habent, et in disputatione adhibent. 2 Praestetur omnino initio disputationis iuramentum calumniae. Quod si usquam in litibus adhiberi debet, hîc certe ante omnia, ubi res longe maximae aguntur, sicut ipsemet Dominus et Apostoli in asserenda vera doctrina saepe fecerunt. Ubi etiam

loquantur. 6 Conveniat etiam de vicinis propositionibus, de quibus non est lis, quo etiam inde aliquid adiumenti ad illustrationem veritatis, et decisionem litis peti queat, et praeterea ne a controversis ad non controversas ob vicinitatem fiat declinatio, ut solent qui malam causam habent, ab odiosiore scopo ad aliquid vicinum et plausibilius latenter confugere. 7 Conveniat et de aliquarum praecipuarum vocum significatione, quarum maior videtur fore in disputatione usus. Quod si etiam de aliquibus rerum ad propositam materiam pertinentium definitionibus

solutionibus sint res ac probationes. Theologicae, forma Dialectica, sermo communis, usitatus, notus et perspicuus, praesertim autem materiae, de qua agitur, conveniens. 28 Longe autem firmiora argumenta sunt, quae in sacris Literis suas affirmativas aut negativas sententias expresse habent, quam quae ratiocinatione quadam ac consequentia inde deducuntur. Quia facilius hîc ratiocinationes, quam in humanis rebus ac scientiis fallunt, ut saepe ibi mala connexio lateat, ubi firmissima in specie esse videbatur. Articuli doctrinae Christianae sunt sententiae divinitus

ubi eam sese reprimere, et captivam verbo viventis Dei aliquid clare affirmantis aut negantis dedere necesse est: ut ratiocinationes ex verbo Dei deductas, nisi valde perspicuae ac luculentae sint, vix vere verbum Dei appellaveris. 29 In Religionis igitur fidei ve controversiis, quae habent suum fundamentum, aut fontem in sacris Literis, tantum ex libris Authenticis, Propheticis et Apostolicis argumenta proferantur. 30 Post factam conclusionem cuiusvis argumenti maioris momenti, exhibeat utraque pars scripto suum argumentum, eiusque confirmationes aut etiam

Item: Spiritus sanctus non permittit errare Concilium. Determinatio igitur Ecclesiae Evangelium appellatur, cui in omnibus est praestanda fides. Ecclesiae est authenticare et confirmare Scripturas. Omnia quae in Evangeliis reperiuntur, firmissima esse tenemus. Firmitatem autem non habent, nisi per Ecclesiae determinationem. Omnia quae Synodus generalis sancivit et decrevit, ea habemus tanquam a Spiritu S. et eloquia Christi. Si generale concilium posset errare, omnes articuli fidei possent esse erronei et falsi. Generale concilium non potest circa

et erigere conatur, cuius machinas et moles nunc breviter examinabimus. 1 Primum dicunt, Christum obtulisse in Coena suum Corpus et Sanguinem Patri, sub specie Panis et Vini. Unde id (ô bone Deus) habent, aut quo tandem verbo Dei probant? imo etiam cuius tandem authentici patris aut veteris scriptoris testimonio? At nos istam horrendam falsationem Testamenti filii Dei, evidenti eius verbo manifeste refutamus. Nam Spiritus sanctus per tres Evangelistas et D. Paulum diligenter

nos citra omnem dubitationem aut disquisitionem promptissime credamus et faciamus. Audiantur ergo illi, et Religionem ab eis fabricatam sequamur; quicquid dicat aut taceat Scriptura: quandoquidem tantum ius ferendi leges in Religione illi sacrosancti Praelati, non in Mosis cathedris sedentes habent. 15 Credatur, citra omnem dubitationem aut exceptionem, miraculis, apparitionibus et visionibus: Hoc sentiunt natura omnes homines, quod satis indicat experientia, et ille dives cum patre Abrahamo colloquens. Hoc est unum ex immotis principiis Theologiae pontificiae et gentilis.

phanatio Scripturae pernicio sissima plane est, et Scripturam funditus evertit. 32 Tam varii ordines sunt in Papatu, quibus propriae perfectionis, Religionis aut religio sitatis ac spiritualitatis titulum laudemque tribuunt: praeter istum unicum ac Christianum, quem pene pro profano habent, ac cum fastidio contemnunt. Illi vero habent suas novas regulas, ac veluti propria Biblia, in quibus summa eorum Religionis, aut potius superstitionis est, in quibus student, quas sequuntur et adorant, neglecta Scriptura. 33 Tam multa pro Christiana religione apud Pontificios

est, et Scripturam funditus evertit. 32 Tam varii ordines sunt in Papatu, quibus propriae perfectionis, Religionis aut religio sitatis ac spiritualitatis titulum laudemque tribuunt: praeter istum unicum ac Christianum, quem pene pro profano habent, ac cum fastidio contemnunt. Illi vero habent suas novas regulas, ac veluti propria Biblia, in quibus summa eorum Religionis, aut potius superstitionis est, in quibus student, quas sequuntur et adorant, neglecta Scriptura. 33 Tam multa pro Christiana religione apud Pontificios urgentur ac servantur, de quibus prorsus nihil

etiam ex propagatione literarum, quae inde ab Orientalibus et Iudaeis per Cadmum ex Phoenicia venisse ab Herodoto scribuntur. Cadmus Hebraeis Orientalem sonat, Tebe bonum solum. Ipsa nomina et ordo literarum Graecarum testantur Hebraeam originem, quae Hebraeis quidem in suo etymo concinnam habent significationem, ut Hieronymus in Epistola ad Paulam Urbicam ostendit: Graecis vero plane barbarae voces esse videntur. 7 Historia Moysis de Creatione convenit cum ipsa sana Philosophia, de una prima et aeterna causa, ex qua, per quam, et in quam omnia sunt, et cum cohaerentia

sunt refutata, et adhuc refutari pluribus et solidioribus rationibus possunt, si modo quid certi dicere aut asserere auderent. Quod cum non audeant, plus satis ipsi semetipsos refutant. Verae enim bonaeque sententiae et causae aliquas certas affirmationes et negationes earumque probationes habent. 27 Iosephus contra Appionem probavit Hebraeorum gentem ac religionem omnium vetustissimam esse. Idem etiam nunc ex multorum gentilium libris probari potest. Potest et ex nominibus locorum et celebrium virorum in Asia et etiam Africa idem probari. Vetustissima autem Religio

arbitrio operibus exprimat, excogitare potest, quam nos, si nobis exponantur, animo concipere ac intelligere. Quam infinita varietas est rerum Physicarum, et singularum inter eas specierum, ut animalium, herbarum, arborum et variorum fructuum, et homini necessariorum subsidiorum. Singulae regiones habent plurimas proprias species pomorum, pirorum, nucum, cerasorum, et aliorum fructuum. Sicut igitur nobis ante oculos infinitatem et varietatem idearum proposuit: ita potest vel iam habere, vel postea condere novas rerum, creaturarum et actionum suarum species. Qui ergo erudituli vel Physici,

gentes ea quae legis sunt, fecerint. 238 Cumulas tibi iram in die irae 185 Dico enim per gratiam quae data est mihi 183 Ecce tu cognominaris Iudaeus, et acquiescis in lege 272 Existimas quod tu effugies iudicium. 185 Nam cum gentes quae legem non habent, natura quae legis sunt fecerint 276 Persistentibus in bono opere gloriam et honorem et immortalitatem 258 Qui redditurus est unicuique iuxta facta sua 249 Si praeputium legem servaverit, etc. 171 3. Deus iustificat circumcisionem ex fide

Christi habitet in vobis opulenter cum omni sapientia 398 ¶ 1. Thes. 1. Gratias agimus Deo semper de omnibus vobis, mentionem vestri facientes, etc. 248 Fides vestra erga Deum ubique exiit. 228 4. Nolite dolere de mortuis, ficut qui spem non habent 284 ¶ 2. Thess. 2. Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius 253. etc. ¶ 1. Tim. 1. Sicut te iussi manere Ephes. et quibusdam praecipere, etc. ibid. 2. Deus vult omnes homines salvos fieri 217

350. de peccato sententia 396 scholasticum docendi genus quale 399 scientia et dubitatio sibi contraria 437 scientiam ethicam quid tollat 10 scientiae an prorsus inutiles aut noxiae ad cognitionem scripturarum 12. omnes tria habent, in quibus ab aliis differunt 26. inter Scientias alias et Theologiam discrimen 37 scientias triplici potissimum ordine tradi 32 in Scientiis a quibus primum incipiendum 7 scopus certus omnium scriptorum sanorum 14 scopus

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report