Your search found 129 occurrences

Click here for a KWIC Report

Occurrences 46-85:

quam exponunt Scripturas, vel inscitia, vel malitia: dum magis suas cogitationes aut somnia in Scripturam invehunt, eique (ut Scripturam impii Iesuitae Colonienses blasphemant) cereum etiam assingunt. Vetusti quidem scriptores obscurarunt sacras literas ob inscitiam tum linguae, tum et rerum ipsarum: recentiores vero Sophistae, ob inscitiam simul, et malitiam. Quae enim posset (obsecro) perniciosior inversio sensus Sacrarum literarum excogitari, quam quod praecipuorum vocabulorum, aut rerum potius (ut peccati, iustitiae, iustificationis, fidei, gratiae, carnis, spiritus, et similium)

intelligere, quam aliquam subtilem aut reconditam Philosophiae disputationem, quantumvis dilucido ordine, praeceptis ac sermone explicetur. 34 Nusquam ferme uno loco ita plane prolixeque res materiaeve integra methodo pertractantur, ut nihil plane desideres praeterea. In genere vero, ipsarum tractatio est quiddam mixtum aut medium ex singulis sententiis aut aphorismis, et ipsarum rerum methodicis plenioribusve explicationibus. Diversissimae enim (ut omnes norunt) tractationes rerum sunt, cum vel singulae sententiae sparsim breviterque recitantur, ut Aphorismi Hippocratis,

dilucido ordine, praeceptis ac sermone explicetur. 34 Nusquam ferme uno loco ita plane prolixeque res materiaeve integra methodo pertractantur, ut nihil plane desideres praeterea. In genere vero, ipsarum tractatio est quiddam mixtum aut medium ex singulis sententiis aut aphorismis, et ipsarum rerum methodicis plenioribusve explicationibus. Diversissimae enim (ut omnes norunt) tractationes rerum sunt, cum vel singulae sententiae sparsim breviterque recitantur, ut Aphorismi Hippocratis, Phocylidis et Catonis, aut septem sapientum sententiae, cuiusmodi sunt etiam Proverbia

et denique ipse Spiritus sanctus, cuius proprium munus est, deducere nos in omnem veritatem, nosque θεοδιδάκτους seu a Deo doctos efficere, et veras salutaresque cogitationes in omni studio ac conatu suggerere. Secundum remedium sit, ipsarum rerum quae in Sacris literis tractantur, aliqua catechistica, aut etiam uberior cognitio, a fidis peritisque Christi ministris praebita. Ea vero praecipue consistit in cognitione nostri morbi, et porro unici medici Christi. Tertium remedium sit, solida cognitio sermonis Sacrarum

sacras literas recte eas secare: 2 Tim. 2. Quod requirit non solum solidam cognitionem vocum et significationum, phrasium ac sententiarum, praeterea singulorum membrorum aut partium in toto corpore uniuscuiusque scripti, in quo est sita etiam tota dispositio librorum aut scriptorum: verum etiam ipsarum rerum aut materiarum, quae in Sacris literis continentur, exactam distinctionem, ut vigilantissime ac oculatissime separentur, inter sanctum et profanum, creatorem et creaturam, iustum ac iniustum, inter Mosen ac Christum, ac inter utriusque doctrinas et officia. sicut Ioannes mox initio

Sacrarum literarum esse idoneum ad argumentandum, et refutandas Sophismata seductorum: quo pertinent non tantum formae verorum argumentorum, ac fallaciae falsorum, et materiae aut loca inventionis: sed etiam tota tum sermonis doctrina, tum singularum definitionum, propositionum, ac denique etiam ipsarum rerum solidior cognitio. 22 Tit. 3 vult, exponentem Sacras literas esse idoneum ad docendum: sicut et 2 Tim. 2. Quo tota doctrina Logices, aut Grammatica, Dialectica et Rhetorica pertinet, una cum quadam naturali dexteritate: quae tamen multo est praestantior, si sit

causas examinatur et cognoscitur. 24 Expendantur ergo in rebus quas in Sacris literis legimus, primum causae efficientes, materiales, formales ac finales. Considerentur et causarum subdistinctiones: quandoquidem variae sunt causae efficientes, variae etiam finales. Sunt quoque illarum ipsarum subdistinctarum causarum gradus, ut aliae sint magis, aliae minus primariae. Quae multiplices distinctiones causarum in Dialecticis exponi solent. Exemplo fit articulus Iustificationis, qui sine causarum distinctione illustrari, et purus defendi ac obtineri non potest, vel contra Osiandrum,

solent. De qua re dicemus prolixius in enumeratione Troporum ac figurarum, sub titulo Anthropopathiae. 8 Diligenter est observandum, ubi de tota essentia divinitatis, aut etiam de singulis personis agatur. Hocenim facit tum ad percipiendum sensum loci, tum etiam ad cognitionem rerum ipsarum. Quo vero cerni istud discrimen queat, tenendae sunt appellationes ac nomina, quae vel totam essentiam, vel singulas personas denotare solent. 9 De Deo simpliciter, et absque personarum distinctione sunt haec: Deus noster ignis consumens est Domine Deus noster, quam admirandum

grassatur. Quo autem res tota melius intelligi queat, nunc istas quatuor monarchias in tabella delineatas subiiciam. 8 Recte quoque dividitur tota Scriptura in legem et Evangelium: de qua divisione supra prolixius dictum est. Haec nunc sufficiat obiter attigisse, de rerum ipsarum in Sacris literis contentarum distributione: quae fuit prima pars propositae paulo antea divisionis. Nunc de Secunda, nempe de tractatione dicamus. 9 Tractationem igitur voco potissimum Methodum ipsam, aut seriem traditionis Sacrarum literarum. Solent vero scientiae

regnum quasi destructo priore, quod est regnum serpentis, satanae, peccati aut irae Dei. Quarto, hinc et in hoc secundo horrendoque regno nova compositio existit, quod ex lapsu hominis, eius corruptio, varia peccata, servitus satanae, et tetra confusio hominu, eius actionum et rerum ipsarum in quibus versatur, provenit. Et contra, ex iustitia et lege Dei violata, oritur eius ira, variae poenae et calamitates temporariae et aeternae: quae duplicia mala culpae ac poenae, quasi correlativa, sibi invicem obviam eunt, et veluti consociantur, seu sunt illae tristissimae merces, quae

cordibus, qui in omni necessitate ea omnia suggerit, suos in omnem veritatem ducit, et quasi integrum corpus doctrinae in corde illorum format, praeter ac supra omnem humanam intelligentiam. 29 Postremo, quod attinet ad demonstrationes, recte quidem in rebus humanis aut creaturis ex ipsarum rerum natura ac cohaerentia, principiisque earum ac primis hominis de eis noticiis, et denique ex usu et experientia demonstrationes quaeruntur: at in scientia de Deo, quis melius rem tantam, et adeo ab omni nostro sensu ac captu remotam novit, quam ipsemet Deus? Nemo enim novit patrem nisi

ibi demum certa firmaque est, ubi eam in novo. Testamento Spiritus sanctus commonstravit ac confirmavit. DE TEMPORIBUS HISTORIARUM. 1 Temporum ratio omnino in lectione Sacrarum historiarum multo magis habenda est, quam in prophanarum: cum propter ipsarum rerum gestarum lumen, quo veritas Dei omnia promissa suo tempore praestans agnoscatur, quo etiam genealogia Christi perspiciatur certius: et denique, ut sciatur tum initium, tum progressus, tum denique et finis mundi, atque ita tum Deus eiusque providentia, tum et ultimum iudicium tanto

silentio involvet. Qui non vult auditores de interpretationis suae rectitudine ambigere, totus in hoc est, ut omnes ex eorum mentibus scrupos removeat 7 Haec satis multa ad rerum explanationem. Restat septimo loco paucula adnotemus, de explanatione verborum, quorum non minor cura, quam ipsarum rerum suspici debet. Hac igitur in parte observet Scholae magister: primo, num obveniat vox aliqua ἀμϕίβολος, per quam obscuraretur, aut mutaretur sententia. Qui se hic cupit extricare, inquirit quomodo in Hebraeo aut Graeco exemplari legatur.

absolvent parabolas: et per dictionum multas voces, unam consonantem melodiam in nobis sentiet, laudantem hymnis Deum, qui fecit omnia. Idem adversus haereses Valentini et similium, lib. 3. cap. 2. Haeretici, cum ex Scripturis arguuntur, in accusationem convertuntur ipsarum Scripturarum, quasi non recte habeant, neque sint ex authoritate: et quia varie sint dictae, et quia non possit ex his inveniri veritas ab his qui nesciant traditionem. Non enim per literas traditam illam, sed per vivam vocem. Ob quam causam et Paulum dixisse: Sapientiam autem loquimur

Spiritus Dei ferebatur super aquas. Ordo generationis hic est: In principio, die prima, lux facta est: secunda vero die, firmamentum: terra, mare, et terrae nascentia: quarta, luminaria caeli: quinta, natantia et volatilia: sexta, reliqua animalia, et homo. Distinctio in ipsarum creaturarum operatione haec est: quod quaedam ex nihilo facta sunt, ut caelum, terra, et caetera: quae usque ad completum diem primum diximus facta: quaedam vero ex iam factis primo die. Horum probationes sunt. Quia quoties Scriptura ex aliquo factas res cupit ostendere, aut

controversiam mutuam sibi operam res et verba praebent, ut alterum ex altero tanto rectius intelligas: potissimum tamen res ex verbis iudicandae sunt. nam ad hoc ipsum sermo institutus est et habetur, ut tum occulta alienae mentis alii patefaciat, tum etiam. externas res depingat, et auditorem in ipsarum noticiam perducat. Videndum vero est, ne quis nimium superstitiose adhaerens verbis, rebus ipsis vim inferat. Sermonis enim valde varius usus est, ac saepe non parum a communibus significationibus recedit: nec ulla ferme locutio, aut etiam vox est, quae non aliquando aliquid

est, vel auditoribus aut delectandis, aut movendis, aut docendis, aut etiam decipiendis id datur. Alias res ipsae ita nos vel manuducunt, vel etiam trahunt, ut eis quasi cogamur aliquam vicinam vocem imponere. In considerandis autem significationibus vocabulorum, diligenter ipsarum rerum natura, quibus illa vocabula tribuuntur, consideranda est. Nam ipsae rerum proprietates motusque non raro in causa sunt, cur vocabulorum significationes immutentur. Primum enim ipsae voces ex rerum suarum natura desumptae, aut ad eas accommodatae esse debent: quod genus vocabulorum

debent: quod genus vocabulorum optimum est. Deinde sunt gradus rerum uno vocabulo significatarum: ut boni ac mali, iustitiae, perfectionis, sanctificationis, sanctitatis, et similium plurimarum. Quare et voces in illa tanta multitudine et vicinitate graduum, rerum ac circumstantiarum ipsarum, alias aliud significant: ut mox apparebit. Sunt etiam motus, aut partes, vel series in una actione aut re: unde alias voces eius actionis aut rei potentiam, conatum, effectum, principium, progressum, perfectionem, aut contra vulgo notant. Qua de re propria Regula extat. Hinc

nimis crebro coniunguntur. Sic meridies et aestus, medium ac cor pro se invicem ponuntur. 33 Aliquando tum nomina, tum verba rerum actionumve tantum initiis earum, aut etiam ipsum initium alicuius operis, actionumve praecedentibus, ut est ius seu convenientia, voluntas et potestas ipsarum, tribuuntur, veluti per quandam anticipationem: ut, initio creavit Deus caelum et terram, id est, rudes eorum massas aut principia, quae exculta et absoluta postea hisce nominibus merito sunt dicta. Alias soli iuri: ut 1 Samuel. 20. Cras sedendo sedebo cum rege ad comedendum: id est,

sponsae obviam Christo sponso producit: sicut et Psalmus 45 facit. Sic Matth. 22 pii in Angelicae vitae specie in altera vita collocantur. Emphasis est magna quaedam vis vocis, cum multo significantior est, quam prima specie videtur: quod in sacris fit primum inde, quia vocabula ipsarum sunt valde emphatica et ponderosa: ut Psal. 9. Pone eis doctorem, ut sciant gentes, quod homines sunt. In voce Homines magna vis est. omnem enim miseriam dixeris, cum hominem dixeris. Sic Gen. 1, In principio creavit Deus caelum et terram, ubi singulae voces maximam vim

pro accidente, et contra, per Synecdochen. Aliquando subiectum ponitur pro accidentibus, aut quo quo modo coniunctis: et vicissim haec pro illo. Gal. 3, et Col. 3. In Christo non est Graecus, Iudaeus, circumcisio, praeputium, Barbarus, Scytha, servus, liber: pro, nulla sunt discrimina ipsarum circumstantiarum, nihil illae vel addunt, vel adimunt Christianismo: de essentia dicitur, quod pertinet ad illam opinionem externae conditionis. Genes. 34, Ego sum viri numero, pro, meus caetus est parvus. Genes. 5, Hic consolabitur nos, aut quietem nobis parabit a terra, cui maledixit

per quandam correlationem exponi potest quod Iobi 4 legitur: Posuit Deus in angelis suis stulticiam: id est, reperit, ut Vulgata vertit. Contra personis tribuuntur, quae sunt rerum: ut Rom. 1, tribuitur hominibus cognitio Dei ex secundis causis, cum illa magis intelligenda sint de ipsarum rerum perspicuitate, nempe de ipso Deo ubique obvio ac palpabili, sicut Act. 14 et 17 declarantur, quam de ipsorum hominum intelligentia aut perspicacitate; quos mox dicit habere cor non intelligens, et evanescere ratiocinando. De quali ratiocinatione etiam Vel curio in libro de anima eum

Multa saepe etiam typo tribuuntur, quae vel magis proprie, vel solum antitypo aut significato veritatique ipsi conveniunt, ut 2 Sam. 7 et Psal. 70. ut de statutis perpetuis, de terra perpetuo possidenda, de perpetuo regno Davidis: quae tribuuntur signis, cum sint rerum ipsarum per Metonym. Nam res, quae his significantur, perpetuae et aeternae intelligi debent. Ideo autem sic scriptura loquitur, ut mentes hominum erigantur ad contemplationem caelestium rerum et aeternarum, quae signantur rebus terrenis et caducis. 3 Aenigma, est obscura Allegoria: ut,

salutis dicitur, quia afflictiones saepe sunt salutares, praesertim piis. Sic Dominus dicitur nostrum praesidium, petra, arx. 2 In Metaphoricis significationibus omnino id videndum est, ut non solum ex aliis scriptoribus aut etiam locis metaphoricas vocum notiones addiscamus, sed etiam ipsarum rerum naturam, tum a quibus fit translatio, tum et ad quas fit, diligentissime pernoscamus, et quam similitudinem ac convenientiam earum rerum, et quatenus vox sit ab alia re ad aliam translata, expendamus ac animadvertamus. Ut si intelligere vis, cur vel Christus vel satan Leo dicatur:

ostii et ovium, Christus est tum pastor, tum ostium, ut ipsemet explicat. Significatur igitur per duas diversas res aut voces eiusdem similitudinis. Sic Ioannis 6, manducare, bibere et credere idem sunt. 30 In collationibus non tam similitudinum externarum cum rebus, quam rerum ipsarum interse in sacro laconismo diligenter magnoque studio investigandae et venandae sunt, tum res collatae, tum et earum conditiones in utroque membro: ut quod in altero deest, suppleri sarcirive queat. Rom. 5, Sed non ut per unum peccantem, donum. Deest in priori parte aliquid quod opponatur

nisi crebro lavent, non comedunt: pro, non comedunt, usi semper prius lavent. In hisce omnibus transpositionibus partim clarior erit sensus positis vocibus suo loco, partim etiam verior et utilior. Nec tantum voces ac sermo interdum invertitur, sed et sensuum ac rerum ipsarum ordo nonnunquam per Hysteron proteron, vel Hysterologian pervertitur: ut Psal. 7, Ecce parturit iniquitatem, et concepit dolorem, et peperit mendacium: prius ponit parturitionem quam conceptionem. Sensus aut est, Impios concipere, id est, cogitare, et parturire: id est,

6. cap. 12: Omnes pro multis, et multi pro omnibus frequenter in sacris Literis ponitur. De quibus vocibus ac genere Hebraismi dixi prolixius in Prima parte sub istarum ipsarum vocum titulo. Sed hoc pertinet tantum ad istas duas voces. Sic et apud Tucydidem reperitur πολλοὶ pro πλῆθος. Sic dicitur: Omnis Ierosolyma exibat ad Ioannem: id est, multi. Omnis civitas erat congregata

urgendo ac instando. Hoc nomine non immerito dicitur sermo Sacrarum literarum gladius anceps, penetrans usque ad ossa et medullas ipsas: atque adeo etiam malleus, contundens petras, et adamantina corda hominum: et rursus etiam refovens ac recreans animam lassam. tametsi illud simul ad rerum ipsarum vel salutarium vel etiam atrocium, quae dicuntur, et coniunctam quoque Spiritus efficaciam pertineat. Sic et Pauli sermo gravis et validus esse dicitur. Quarto loco, dicunt orationem grandem simul debere esse splendidam, ut et verborum luminibus, et sententiarum figurarumque

et emphaseos plenissima: quod in capite de Metaphoris, et etiam hoc ipso demonstravi. Quinto, de sacrarum Literarum (ut ita dicam) sententiositate, aut copia sententiarum, supra prolixius dixi. Sexto, asperior compositio (quam propter sermonis magnitudinem et etiam rerum ipsarum austeritatem et gravitatem, teste Phalereo, solent adhibere eruditi scriptores, et in temperando stylo cumprimis diligentes) etiam in sacris Literis passim reperitur. Homeri quoque sermo in multis conferri posset cum sacris Literis, excepta illa eius nimia Asiaticaque aut

vidimus oculis nostris, et manus nostrae palpaverunt. Phalereus dicit repetitiones sistere ante oculos, et praesertim verba ficta, quia rei naturam imitentur: quale est apud Paulum, Cymbalum alalazon tinniens, a sono fictum. Talia sunt valde multa in Hebraea lingua, quae maximo studio ipsarum rerum naturam sectatur, ad easque sese attemperat tum in singulis nocibus, tum et in tota oratione. ΠΕΡΙ ΜΕΣΤΩΣΕΩΣ, SEU DE PLENITUDINE STYLI. Plenitudinem

nempe futurae gloriae spes: cui porro alligatur, unde illam spem cognoverint, hauserintue. Videmus igitur mirabili artificio compactum et connexum esse sermonem Paulinum, ut in quo non tantum constructio Grammatica membra eius inter se connectat ac conglutinet: sed etiam rerum ipsarum naturalis connexio ac societas ex sese invicem pendens aut cohaerens existat. Paulus Apostolus selectum Christi organon fuit non solûm in eo, quod plus laboravit caeteris omnibus pluraque passus est, et latius propagavit veram religionem quam alii: sed etiam, quôd uberius ac

Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum. Non pertinent quidem propriissime haec Theologica sententia ad hoc nostrum institutum, sed veluti parergon quoddam aut etiam appendix praecedentibus, adiiciatur, cum rerum ipsarum sit maxima cognatio. ¶ Quod bona opera (sicut D. August. lib. de Fide et operibus pronunciat) sequantur demum iustificatum, non praecedant iustificandum: falsoque dicatur, quod fides nunquam sit sine bonis operibus, si de actu, non de potentia sola praesentiae eorum id dictum

tandem humiliati, discant iustificationes Dei. Psal. 33. Ovis sua multiplici utilitate, innocentia, patientia ac simplicitate, pios significat: sicut et columba. Contra capra, leo, et corui, lupi, vulpes, ursi ac pardi: gallinae quoque, et pullorum eius ac aliarum avium, ac nidorum ipsarum nonnunquam aliqua mentio fit. Nam Christus per gallinam, pullos benignissime foventem, suam ac caelestis patris infinitam misericordiam et beneficentiam erga genus humanum declarat. Quorum omnium et aliorum natura expensa, facit non raro sermonem dilucidiorem. Multae voces ac

quen quam laedendi proponam: quam quidem comparationem etiam ad formandum iudicium adolescentibus aliquid commodi allaturam esse confido. Eruditi homines iam olim duo genera docendi esse dixerunt: alterum quidem populare, quod maximam rationem auditorum habere, ad eosque sese non sine ipsarum rerum gravi damno, attemperare et accommodare necesse habeat: quo usi sunt docti ac sapientes apud imperitum vulgus. Tales fuerunt Comoediae, Tragoediae, Satyrae, Mimi, Orationes, Historiae, Fabulae, ac omnis generis Poemata. Alterum vero scholasticum aut philoso phicum

necesse habeat: quo usi sunt docti ac sapientes apud imperitum vulgus. Tales fuerunt Comoediae, Tragoediae, Satyrae, Mimi, Orationes, Historiae, Fabulae, ac omnis generis Poemata. Alterum vero scholasticum aut philoso phicum vocarunt, quod non tam auditorum rationem, quam rerum ipsarum aut materiarum habuit, earumque naturam et intimum ingenium quoad omnino fieri potuit, erudite pervestigavit, ac discendi cupidis exposuit: cuiusmodi fuerunt philosophorum lectiones, disputationes, et in universum omnes limatiores accuratioresque scriptiones et tractationes.

prolixius et plenius respondere, sed hoc solum sufficiat, ostendisse perspicue adversarium extra septa digressum esse, et aliena a scopo ac praesenti argumento aut sententia, quae nonc examinanda est, attulisse. 14 Quinetiam non admittantur explicationes aut tractationes earum ipsarum rerum de quibus agitur, nisi ubi prorsus necesse est, et tantum eatenus, quatenus ad praesens negotium necesse est. Non enim hîc institutio, sed disputatio est. Non igitur tota materia explicanda est, sed tantum certae sententiae, an verae aut falsae sint, examinandae. 15 Non

coram omnibus os eorum improbum obstruatur. 37 Possent et alia plurima specialiora praecepta de ratione huius disputationis conscribi, quae partim ex Grammatica et natura sermonis sacrarum Literarum, partim ex Dialectica et tota ratione disserendi, partim denique et ex Theologia, seu ipsarum rerum natura cognitioneque rectius petentur. Nunc enim tantum generalia quaedam nimisque pervulgata praecepta adscribere voluimus. 38 Denique quia plerunque et nunc etiam Ecclesiasticae disputationes ad eum finem culpa errantium tendunt, ut licet adversarii nec sua probare, nec

est, sicut non iudicabimus Deum eos coniungere, quos Ecclesia iuxta temporis qualitatem rationabiliter non iudicat coniungibiles, licet hoc idem alio tempore ante et prius rationabile iudicaverit, ut de prohibitione usque ad septimum gradum, licet etiam circa ipsas personas et qualitatem ipsarum nihil sit innovatum: sic et iudicamus Deum per praecepta aliquando data non aliud praecipere velle, quam quod. Ecclesia iuxta temporis conditiones rationabile iudicaverit verbo vel opere. Forte cogitatis, in his dictis meis hoc dubium remanere, ex quo reprehensionis vestrae

praesentibus controversiis admitti, quatenus suam interpretationem a Patribus et Ecclesia accipiunt. Quo quidem modo illi propalam seipsos supra Scripturam collocant. Nam ipsi soli volunt esse ista mater Ecclesia, quae istud ius interpretationis Scripturarum habeat: praeterea tandem non secundum ipsarum textum aut verbum, sed interpretis sententiam tanquam evidentiorem et certiorem decerni volunt. Quare, dum textus inflectitur ad Glossas, prorsus irritus ac inutilis est. Sumit autem sibi ista mater Ecclesia tantam licentiam in interpretanda aut torquenda potius Scriptura, ut de eodem loco

161 in Verborum et sententiarum multiplicibus penetrationibus quid cavendum 208. explanatione quid interpreti scholastico observandum 69. 70 verborum gemina vis cognoscenda 160. intellectus 161. motum significantium usus 228. non minor, quam rerum ipsarum, cura suscipienda 69. paucorum pravam versionem saepe integra capita obscurare 385. ratio apud Hebraeos 162. inde. significationes quomodo sumantur 162. 163 verba et participia quomodo Hebraei iungant 160 foederalia in coena sua unde Christus sit mutuatus 157

Bibliographia locorum inventorum

Click here for a KWIC Report