Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: cum Your search found 31215 occurrences
First 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 10232-10972:10232. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 2 | Paragraph | SubSect | Section] coniuncto, cuius animum parum perspectum habent, id oneris imponere. Non enim recte propinquo, nisi idem sit amicus, tutela committitur liberorum. Sed nec remissionem tutelae Romanae leges his tribuunt, quorum fidem aut testatoris, aut praetoris iudicio exploratam esse constat. Quare cum confecissem aliquot de temporibus meis commentarios, quum quorundam ueterum scriptorum et eorum sapientiae studiosissimorum prouocatus exemplo, tum sanctimonia insignium nostrae sectae hominum studium secutus, eos ad te dono misi, ut tu scilicet, perinde ac liberos ex neccessario tuo
10233. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section] studio haec scripta legere uoluerint (etenim uel nuda rerum cognitione capimur) aut parata habere, unde summere possint, quae huberiore stylo perscribant, rogatos esse uelim, ne a me Romani eloquii dignitatem, iamdiu una cum imperio amissam quaerant, sed ad res, quae narrantur, animum intendant, nec mirentur, quod susceptum negotium atque historiae numeros parum absoluerim. Nam ne in patriam, quae et Graecis et Latinis literis ac si alia Christiani orbis ciuitas exculta est, in seculumue hoc, quaestui magis quam
10234. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 3 | Paragraph | Section] gloriam, quam electione contempsimus, quaesiui, sed ocium ac desidiam euitaui. Placuit igitur, quicquid post regis Matthiae Chugniadis Coruini excessum (inde enim historiam inchoabimus) regno per triennium dissidente in Hungaria gestum est, a caeteris rebus seiungere. Enimuero cum rebus publicis nihil sit intestina discordia perniciosius, nec ulla alia pestis ad magna quaeque imperia euertenda ea ualidior, magis utile ac frugiferum legentibus fore duxi, si perturbationem regni Hungariae principum simultatibus
10235. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] quidem pueri carent, ciues suos in offitio contineret, et externam uim armis propulsaret, quum regno potius sit in communi periculo quam regi consulendum, quandoquidem reges ipsi tutandis populis constituuntur. Mater uero pueri indignitate rei permota, diademate sublato, quod Hungarorum regibus cum creantur imponi solet, ad Fridericum Caesarem sese confert, diademaque una cum filio imperatoris fidei committit. Non ita multis post annis, Vuladislauo in expeditione aduersus Turcas suscepta interfecto, Alberthi filius regno iure sibi debito potitur, qui quum dolo suorum
10236. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] quum regno potius sit in communi periculo quam regi consulendum, quandoquidem reges ipsi tutandis populis constituuntur. Mater uero pueri indignitate rei permota, diademate sublato, quod Hungarorum regibus cum creantur imponi solet, ad Fridericum Caesarem sese confert, diademaque una cum filio imperatoris fidei committit. Non ita multis post annis, Vuladislauo in expeditione aduersus Turcas suscepta interfecto, Alberthi filius regno iure sibi debito potitur, qui quum dolo suorum Pragae adolescens perisset, ad Matthiam, priuatum Iani Chuniadis filium, qui sibi Coruini
10237. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] causa, ut quidam affirmant, apud eos haec superstitionis uanitas inoleuit, eo quod illud diadema diuus Stefanus, qui primus Christiano ritu rex Hungarorum est appellatus, a summo pontifice ob susceptam religionem dono accepisse dicitur, consuetudoque obtinuit, cum propter uiri sanctitatem, tum Romani pontificis admirationem, quem sane id temporis paupertas ac continentia, uti et ceteros fere sacerdotes, maxime commendabant, illo dumtaxat reges insigniri, atque eo insignitos diademate ueros diui Stephani successores arbitrari.
10238. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] redemptum esse, et inique a Caesare precium acceptum, utpote pro re ad Hungaricum ius spectante, per legatos numeratam repetit pecuniam, qua negata Friderico bellum indicit, quod profecto nescio uictone, an uictori maiorem fecerit iacturam. Nam, quamuis Caesar Viannam et Nouam Vrbem cum multis Norici ac Carnici agri oppidis eo bello amiserit, Matthias tamen, dum auidius illum persequitur, fines regni sui a Turcis uastari passus est, quos procul dubio ex Europa pulsurus fuisset, si aduersus eos bellum gerere in animum induxisset,
10239. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] in multis merito forsan male audiat, tante industriae fuit ad suam presertim gloriam excolendam, ut ausim affirmare eum uirtute quidem multis cedere, fama uero nemini. Nam ut taceam fortunam eius, quae quidem illum et e carcere ad regnum extulit ― etenim Pragae in custodia erat cum rex ab Hungaris designatus est ― et insidiis suorum saepius in pericula adductum perpetua felicitate protexit, fuit uir tanti consilii ac peritiae in republica temperanda rebusque gerendis, ut nunquam ferme quicquam rei inceperit, quantumcunque id arduum fuerit, quin ei ex uoto cesserit.
10240. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] quantumcunque id arduum fuerit, quin ei ex uoto cesserit. Inerat tanta ars atque ingenii dexteritas, presertim ad animos militum pertractandos,
ut non nunquam ei operam nullo stipendio, sed sola uictoriae spe praestiterint.
Inerat
cum quadam non illib
10241. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] erali calliditate magnitudo animi, qua omnes finitimos reges ita terruerat, ut nullus ferme tam potens in eius finibus princeps extiterit, quin ab eo amicitiam ac pacem precario postulauerit. Atque cum ei nouitas generis non modo ab externis, sed etiam a ciuibus obiceretur, saepiusque ob hanc maxime causam magna mercede insidiis esset petitus, semper tamen sollertia magis quam ui aperta periculum euasit. Nam quum esset natura incruentus (mallebat enim delinquentes bonis mulctare
10242. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] quidem flagitiosum est, odia instruere, quo scilicet inter se inuicem dissidentes et priuatis negotiis occupati nihil noui aduersus regem molirentur. Postea uero quam his artibus regnum sibi iam confirmauit, gloria, ut fit, splendore suo inuidiam superante, statim in animum induxit cum omnibus aetatis suae principibus magnificentia ac liberalitate certare, nec minus his quam armis caeteros reges anteire. Adeo enim Hungariam ędificiis exornauit, ut Alemaniam his rebus cultissimam hac tempestate pene adaequet. Tam uero hospitaliter ac benigne eos maxime, qui
10243. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] laudes et scriptis et sermone celebrandas excitaret. Hanc enim uocem crebro etiam inter pocula usurpabat, principem nihil magis decere quam famam et gloriam. Haec satis de eo dicta sint, ne institutum opus a cursu suo nimium declinet, quum praesertim hic princeps longe etiam supra ueri fidem, cum uulgo, tum clarorum scriptorum monimentis, sit celebratus. Extincto Matthia proceres Hungarorum, qui tunc Viannae aderant, bellum, quod ab Alemanis illatum secutum est, mentibus augurantes confestim in arcem conueniunt, de retinenda Austria inter se consultant, utpote quae parta fuerat
10244. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] casu, nondum curatum grauem odorem emittebat, Albam, ueterem
regum sedem, ad sepeliendum defferri iubent. Budam mox petunt, Matthiaeque filio
atque uxore in regias aedes deductis communi principum consilio comitia regi creando
uniuersae nobilitati indicunt, uti Hungarorum mos est, cum rex absque liberis iusto susceptis matrimonio decedit, atque interim curam ad iusta regi facienda conuertunt.
10245. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] haud prorsus immerito hunc Matthiae honorem habitum esse quidam existiment, quippe qui haud difficulter adducuntur, ut credant uitia eius uirtutibus magna ex parte fuisse redempta, neque mala eius tam obfuisse ciuibus quam bona profuisse. Atque id uerum esse tunc profecto constabit, cum quę in illo inuidiosa fuerunt, a uitiis, quae quidem sola odio digna sunt, secreueris. Eminens enim in nouo homine fortuna inuidiae, humani iuditii maximę corruptrici, est exposita, nec ullis ferme, quantumuis claris uirtutibus, aduersus obtrectatores satis muniri potest.
10246. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] odio digna sunt, secreueris. Eminens enim in nouo homine fortuna inuidiae, humani iuditii maximę corruptrici, est exposita, nec ullis ferme, quantumuis claris uirtutibus, aduersus obtrectatores satis muniri potest. Constituto igitur exequiis die maior pars procerum una cum pontificibus Albam Regiam conueniunt, paratoque funere pompa hunc in modum fit. Primo sacerdotes, omnes quidem de more candidati, manu funale accensum singuli portantes e domo Albensis antistitis progrediuntur. Deinde regii cubicularii cum caeteris aulicis eodem
10247. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] maior pars procerum una cum pontificibus Albam Regiam conueniunt, paratoque funere pompa hunc in modum fit. Primo sacerdotes, omnes quidem de more candidati, manu funale accensum singuli portantes e domo Albensis antistitis progrediuntur. Deinde regii cubicularii cum caeteris aulicis eodem ordine, itidemque cum funalibus, pullati omnes procedunt. Hos sequuntur duodecim uiri ex regiis purpuratis tecti armis, equis cataphractis insidentes, panno serico ferream equorum speciem ad terram promisso tegente, qui aurata regis uexilla non sine lachrymis
10248. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] Regiam conueniunt, paratoque funere pompa hunc in modum fit. Primo sacerdotes, omnes quidem de more candidati, manu funale accensum singuli portantes e domo Albensis antistitis progrediuntur. Deinde regii cubicularii cum caeteris aulicis eodem ordine, itidemque cum funalibus, pullati omnes procedunt. Hos sequuntur duodecim uiri ex regiis purpuratis tecti armis, equis cataphractis insidentes, panno serico ferream equorum speciem ad terram promisso tegente, qui aurata regis uexilla non sine lachrymis per humum trahentes miserabile praebebant
10249. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] opertum, post feretrum, quod quidem uiri nobilitate insignes portabant, quidam antistes Italus, qui forte a pontifice Romano ad Matthiam missus fuerat, dextra filium regis ex pellice natum, leua Hippolitum Estensem, admodum puerum, Strigoniensem pontificem designatum, habens cum omnibus presulibus aderat. Hoc ordine aedem Virginis ingressi sunt, in qua diuus rex Stephanus cum quibusdam aliis regibus sepultus iacet, ubi Matthiam quoque sexdecim ante diebus clam noctu deuectum nuda humo condiderant. Nam ei regio condi sepulcro non obtigit, monimento nondum
10250. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] qui forte a pontifice Romano ad Matthiam missus fuerat, dextra filium regis ex pellice natum, leua Hippolitum Estensem, admodum puerum, Strigoniensem pontificem designatum, habens cum omnibus presulibus aderat. Hoc ordine aedem Virginis ingressi sunt, in qua diuus rex Stephanus cum quibusdam aliis regibus sepultus iacet, ubi Matthiam quoque sexdecim ante diebus clam noctu deuectum nuda humo condiderant. Nam ei regio condi sepulcro non obtigit, monimento nondum perfecto, quod quidem uiuens ingenti sumptu et magnificentia struere aggressus erat, marmore
10251. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] nationes, quae inter se
linguis differunt. Alia enim lingua Sclaueni, quos Hungari Gothos uocant,
licet primam literam huius uocis per
10252. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] Hungaricas incolunt urbes, quippe qui soli in omnibus Transistranis regionibus opifices ac mercatores sunt. At Hungaros seu Hunugros ab Hunnis et Vgris dictos indigenas non esse lingua coarguit, quippe quae cum nulla memoratarum gentium conuenit, unde illos Boëmi, Poloni, Dalmatae ac Pannonii aduenas, quibus et ipse assentior, arbitrantur esse. Sed et memoriae proditum est Hunnos, Valente Romanis imperante, ab
10253. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] etiam Illyricum occupasse, suumque nomen regioni indidisse. Magna enim Illyrici pars nunc quoque Raxia appellatur, quandoquidem ab illis nationibus, quae inter Danubium et Rhipheos montes colunt, Romanum etiam imperium una cum ipsa Vrbe olim fuit deletum. Nec obstat huic opinioni eo quod Rhoxani nunc imbelles admodum sunt: quondam primi bellatores extitere et cum egregiis equitum cataphractorum turmis in expeditionem proficiscebantur. Nec
10254. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] quae inter Danubium et Rhipheos montes colunt, Romanum etiam imperium una cum ipsa Vrbe olim fuit deletum. Nec obstat huic opinioni eo quod Rhoxani nunc imbelles admodum sunt: quondam primi bellatores extitere et cum egregiis equitum cataphractorum turmis in expeditionem proficiscebantur. Nec modo in Europa eorum opes late patuerunt, sed etiam in Asiam transgressi ultra Rha amnem multorum dierum iter arma protulerunt, ubi nunc quoque
10255. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] aquarum spatio caeteros Scythiae amnes uincens in mare Hyrcanum euehitur. Slaueni autem Rhaxanorum ac Gothorum, ut dictum est, progenies anno a Christi natali die circiter sexingentesimo Illyricum inuasere, atque, ut fit, una cum iugo linguam quoque uictos accipere coegerunt. Itaque bona pars eorum in nomen Sclauenorum abiit, quod profecto ipsius linguae, qua nunc Illirici utuntur, sonus facile indicat, nihil pene rerum uocabulis a
10256. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] parent, sed quia lingua, habitu et literis Latinis utuntur. Atque ex parua quoque re efficaci coniectura facta ex hoc etiam Sclauenos a Gothis prodidisse multi arbitrantur, eo quod nostro quoque tempore Rhacusanę matronae, cum ancillis Sclauenae nationis aliqua ex causa forte succensent, eas per contumeliam Gothas appellant. Caeterum licet multae, ut dictum est,
10257. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] eas per contumeliam Gothas appellant. Caeterum licet multae, ut dictum est, nationes regnum Hungariae incolant, sola tamen Hungarorum nobilitas, una cum pontificibus suis, qui apud eos summum obtinent locum, ius ferendi suffragii in conuentibus habet. Hi autem apud Hungaros nobiles censentur, quorum omnis uita in studiis rei militaris consistit, quique procul a cultu absunt urbano. Vrbes enim incolere opificum ac
10258. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] originem ducunt, nequaquam abhorrente exorsus, haud mediocrem etiam animi motum atque iram, cuius erat natura impotentior, prę se ferens, utpote pro certo fere habens regnum Hungariae aduenae cessurum, Alienigenam, inquit, dominum, uiri Hungari, patiemur, cum et Hungarorum legibus cautum sit, ne quis peregrinus cuiuspiam magistratus obtinendi ius in Hungaria habeat, et bruta animalia naturae ipsius instinctu ex suo genere sibi duces, qui agmen praecedant, habere soleant? Neque enim cerui, grues, apes ducem sui generis sequi
10259. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] tum corporis dotibus expertes se ne libertate quidem, nedum imperio dignos putant. Inter nos igitur nobis rex querendus est, qui in eadem terra nobiscum natus, iisdemque moribus institutus atque eadem lingua utens, quicquid dignum laude siue bello, siue pace gesserit, cum eo, utique ciue nostro, nobis sit commune. Rege e contrario alienigena sumpto, uel si is uirtute praeditus summusque uir fuerit, quod quidem in regum fortuna rarum est, quis gentem nostram, utpote haud natiuis opibus, uerum importatis instructam, non omnino contemnet,
10260. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] rursus ex hostibus nostris, si sententiam meam comprobaueritis, maximum non iniciemus metum? Neque enim fiducia nostra in creando indigena rege parum finitimorum animos a belli deterrebit cogitatione, utpote queis eo facto demonstrabimus nec in Hungaria uiros deesse imperio dignos, et cum Matthia, Iani Chugniadis filio, Hungarorum uirtutem non esse extinctam. Quod si aduersarii nostri nos in designando rege conterraneo paululum haesitantes animaduerterint, utinam falsus sim uates, ueluti in destitutam hereditatem in nos undique impetum facient, id scilicet,
10261. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] uestrum ciuem conferre
dubitabitis.
10262. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] ea ratione motum animaduerteret ― omnes enim oderant ciuis imperium ob recentem memoriam acerbae in suos Matthiae Coruini tyrannidis ― studium suum in Alberthum, regis Polonorum filium, conuertit, eumque literis suis, uti cum trecentis ad summum equitibus in Hungariam ueniret, hortatus est, ratus id neque comitiorum libertati obfuturum, et Hungaris pergratum fore, utpote quum probe nosset, uir moris antiqui haud imperitus, ueterem inter Polonos et Hungaros reges intercedere necessitudinem, Hungarosque in
10263. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] nomine ex gente Italica hominem, defert. Quem sane magno apud se in honore habebat, quod eo in literis praeceptore usus fuerat, tametsi homo flagitiosus esset, nec parum insuper apud Italos famosus propter coniurationem in Paulum Secundum, Romanum pontificem, initam. Atque iccirco, cum supplicii metu Roma profugisset, ad Mehmetem primo Turcarum regem sese contulit, a quo ubi causa exilii innotuit, breui pulsus in Poloniam ad Andream Casimirum, illius gentis regem accessit, nulla magis alia re fretus quam si causa peregrinationis eius esset ignota Polonis.
10264. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] profugisset, ad Mehmetem primo Turcarum regem sese contulit, a quo ubi causa exilii innotuit, breui pulsus in Poloniam ad Andream Casimirum, illius gentis regem accessit, nulla magis alia re fretus quam si causa peregrinationis eius esset ignota Polonis. Vbi cum regi, qui quidem uir simplicis admodum erat ingenii, sese eruditionis commendatione in familiarem insinuasset usum, ab eo, utpote causae exilii ignaro, liberorum praeceptor est constitutus. Hic igitur eo nuntio audito, mirum in modum laetatus statim coepit Albertho
10265. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] ignaro, liberorum praeceptor est constitutus. Hic igitur eo nuntio audito, mirum in modum laetatus statim coepit Albertho profectionem in Hungariam suadere, ratus, ut erat, maioris fortunae et sibi et principi suo oblata utendum occasione, nec tantam spem ulla corrumpendam mora. Verum cum haec expeditio inconsultis Alberti parentibus suscipi non posset, consilium regibus aperitur. Mater Albertho dedita erat, pater uero in Vuladislauum maiorem natu filium inclinabat. Itaque dum in utranque partem studiis regum
10266. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] arbitratur, nihilque praeter honestum, ius gentium et uetustissimum Hungarorum morem uestris factum iri suffragiis fere pro comperto habet. Est enim ei persuasum uobis non minorem inesse iustitiam quam fortitudinem, prudentiam quam fortunam, rerum omnium copiam quam modestiam. Quae cum ita sint, uestri arbitrii est uobis regem designare, prudentiae uero quam optimum deligere ad regnum. Nemo enim est uicinorum regum, qui id frustra per se adipisci non speret, quod uidelicet pro
10267. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] post soceri sui Caroli, Belgarum ducis, mortem, quem
satis constat nunquam bello Francorum regi cessisse, bonam Belgicae Galliae partem,
quae sub ipsius Caroli imperio fuerat, parui spatio temporis ac ferme sine certamine
amisisse, neque unquam cum praefectis Francorum regis parem in acie fuisse.
10268. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section]
amisisse, neque unquam cum praefectis Francorum regis parem in acie fuisse.
10269. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] fortunae nobilitate ad se traxerat ― hi enim studiis atque aperta acclamatione in ipsum inclinabant ― uicit tamen illa pars, quę Vuladislauo fauebat, cui scilicet regnum a Deo erat destinatum, quo regis segnitia Hungarorum in gentes adiacentes superbia plecteretur. Nam cum maxime uulgi studia in Albertum essent accensa, rumor (incertum quo authore exortus) tota comitia subito peruasit Alberthum peruicacis ingenii ac ualde suis contumeliosum esse. Qui quidem rumor, ut sunt mortales ad credendum deteriora faciles, omnium fere principum animos ab
10270. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] Iäno quidam inimicorum obiecere, quippe qui affingere etiam ausi sunt illum, ne reginae de regio matrimonio promissum exolueret, sese eo modo periurii notae subtraxisse, quasi aut solus id recęperit se facturum, aut quod una cum multis aliis pollicitus erat, solus praestare debuerit, quum praesertim omnino ridiculae atque insanę mentis sit credere quempiam alium id promittere potuisse, quod uidelicet et regii tantum modo fuit arbitrii, et per ipsummet regem agendum. Qui quidem
10271. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] bonis antelata.
10272. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] aeditum moribus eius crimen
affirmantibus, an ab ipso Petro cogitatum, in ambiguo pono. Nihil enim mihi de hac re
satis compertum est.
10273. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] neu pessimorum hominum fallacibus deceptus consiliis, uanaque inflatus spe sese in praeceps daret. Deinde animo prospiceret, quam periculosum peteret imperium, quamque difficilem rem atque supra fortunam suam attentaret, et quae ab ipso neque capi, neque contineri posset. Caeterum cum regulum huiusce adhortationibus nequaquam flecti appareret ― etenim ei adhuc regiis animis inflato, ualde humile uidebatur, opibus suis praesertim nondum aduersa fortuna fractis, patrio regno, quod iuuenili ardore ac singulari temeritate fere inuaserat, fraudari
10274. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] a Turcis Illyrico, Hungaris domestico bello impeditis, Bossinensis regni titulum Hungarorum reges nequaquam deposuerunt, eum non minus recte nunc quam antea usurpantes, quandoquidem ductu regis Matthiae Chugniadis sedem Bosinensium regum, quam incolę Iäizam uocant, cum multis aliis oppidis de Turcis recuperarunt. Spondent igitur regulo, si in animum induceret permittere sese in senatus potestatem, totam Illyrici regionem, quae Hungarorum imperio subiecta erat, cum bani nomine, quod paulo a regio distat, additis insuper multis
10275. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] sedem Bosinensium regum, quam incolę Iäizam uocant, cum multis aliis oppidis de Turcis recuperarunt. Spondent igitur regulo, si in animum induceret permittere sese in senatus potestatem, totam Illyrici regionem, quae Hungarorum imperio subiecta erat, cum bani nomine, quod paulo a regio distat, additis insuper multis principum uirorum patrimoniis, quae Matthias partim emerat, partim successionis iure, ut mos est, ubi reges publicis rebus praesunt, obtinuerat, extinctis omnibus possessionum legitimis
10276. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] hi culpa optimatibus infensi, ac si fuissent, quod illis absentibus regia comitia essent peracta, in posterum quoque suffragiis ferendis priuati atque procerum senatu amoti, sese ad partes reguli, imprudenti sane consilio, aggregarunt, propterea quod quidam eorum eundem cum regulo, alii grauiorem etiam casum subiere. In queis fuere Laurentius Huuilacenus, inter profanos proceres fortunis ac familiae dignitate nulli secundus; Sigismundus Chanzeres, Quinque ecclesiarum antistes; Bartholomeus Berislauus, Varanensis prior, eiusque collegii sacerdos, quod
10277. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] Berislauus, Varanensis prior, eiusque collegii sacerdos, quod Rhodum Lyciae insulam imperio obtinet; Iacobus Scytha, et ipse ex regiis praefectis non ignobilis; Paulus Choruates, multique alii bello assueti, genereque ac diuitiis clari. Quod ubi uulgatum est, Stephanus Bather cum omni exercitu, qui secum in Pestano campo consederat, Danubium confestim traicit regulum insecuturus, prius tamen Iäno Varadinensium pontifice ad Stephanum Austriae praefectum, quem senatus principem, seu comitem palatinum creatum demonstrauimus, uirum diuitiis et auctoritate nominis Hungarici
10278. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] quippe quem Matthias ex infimo fere loco in summum dignitatis ac fortunae euexerat gradum, et aetas, quasi nil proprio fecisset
consilio, excusare uidebatur.
10279. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] Igitur Stephanus Bather, literis per uicinas regiones dimissis, multos mortales ad arma concitat, seque quam primum sequi iubet, poena his capitis, qui imperata protinus non fecissent, constituta. Ipse autem adscito expeditionis socio Paulo Cinisio, uiro bellicis artibus insigni, cum manu, quae praesto erat, fugientium uestigiis insistens, hostes ad Scaruisium amnem est consecutus. Caeterum ne quid perturbationi, qua quidem nulla fere pars regni uacua erat, leuibus etiam ex causis deesset ― nam principum furore ac discordia facile inferiorum quies
10280. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] naturae pudor audiendi, quae turpiter fecimus, nos uehementer reuocat ad honestum. Sed iam eo, unde deflexit oratio, reuertamur.
10281. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] Veranensis ei cum paucis fortiter resistit.
E
paludibus Albensis agri, ubi sedem regiam esse supra docuimus, amnis effunditur, et quia
limum uehit turbidusque labitur,
10282. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] terribili specie Pauli Cinisii in prima acie magno animo uersantis, atque ad pugnam suos adhortantis. Facile enim sua ille dux praesentia (utpote multis uictoriis clarus) et suis animum addere, et aduersariis formidinem incutere poterat, cum plerique eorum, qui in utroque erant exercitu, sub ipso stipendia saepius fecissent, multorumque facinorum eius, quae quidem res ad maiestatem nominis maxime confert, testes essent. Ac ne
10283. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] facinorum eius, quae quidem res ad maiestatem nominis maxime confert, testes essent. Ac ne uictor hostis eos fugientes assequi posset, Bartholomeum Varanensem priorem, iuuenem impigrum, quendam Dalmatam, cui Paruo cognomen erat, et Iacobum Scytham cum parte exercitus instantibus opponunt. Qui quidem pene soli, de quibus rex Matthias benemeritus erat, beneficii memores reguli partes pro uiribus tutati sunt, si modo gratitudo est rege amisso senatus auctoritati repugnare, atque nefariae conspirationi priuatisque
10284. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] nefas putauit, et quia fortis uiri nihil motus audacia maluit uiuum suae laudis quam mortuum testem habere, adiecta ad fortitudinem etiam clementia, quamuis fuerit alioquin natura non admodum mitis. Dum hoc modo Coruini hostium impetum sustinent, regulus cum Laurentio Huuilaceno, Quinqueecclesiarum episcopus, et multi alii huius factionis uiri e manibus uictorum euadunt, atque in loca satis tuta se recipiunt. Varanensis uero prior (caeteris partim in fugam compulsis, partim interfectis, quibusdam etiam captis grauiterque uulneratis) maiori animo
10285. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] uictorum euadunt, atque in loca satis tuta se recipiunt. Varanensis uero prior (caeteris partim in fugam compulsis, partim interfectis, quibusdam etiam captis grauiterque uulneratis) maiori animo quam uiribus pugnans multis uulneribus acceptis equo deicitur, ac prope exanimatus capitur, una cum Michaele Canasio, uiro senatorio, satisque ampla, ut est captus Hungarorum, fortuna nato. In hoc praelio ex reguli factione circiter sexaginta homines cecidere; ex parte uero aduersa nemo fere desideratus est, paucissimi uulnerati. Nempe
10286. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] cecidere; ex parte uero aduersa nemo fere desideratus est, paucissimi uulnerati. Nempe res tumultui potius quam pugnae similis fuit.
10287. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] et caetera praeciosa suppellectile comparanda non aerarium modo exhaurire, sed etiam noua atque extraordinaria tributa instituere non dubitabat. Vnde quidam Turcarum regis missus ad Matthiam orator non illepide dixisse fertur, cum forte ei honoris ac hospitalitatis gratia Matthiae toreumata ostentarentur, regem domi quam foris longe esse ditiorem: aedes enim eius coelato auro atque argento abunde exornatas esse, agros uero colonorum egestate ne rebus quidem instructos necessariis. Fugato regulo Stephanus
10288. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] foris longe esse ditiorem: aedes enim eius coelato auro atque argento abunde exornatas esse, agros uero colonorum egestate ne rebus quidem instructos necessariis. Fugato regulo Stephanus Bather Bartholomeum Berislauum, Varanensem priorem, et Michaëlem Canasium uinctos secum ducens, cum exercitu praede honusto laetus uelut non de ciuibus, sed externis hostibus uictoriam esset consecutus, Budam reuertitur. Quos quidem primum reginae, ut eius quoque oculos eo exhilararet, spectaculo, sicut erant uincti, ostendit. Mox in custodiam datos illius arbitrio
10289. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] partem in illam transferret, quin etiam spem regii matrimonii credulitatemque, consuetum amoris malum, ei adiungeret; demumque, ad profundendam pecuniam, cui Hungari admodum dediti sunt, eam facilius pelliceret. Non desunt tamen, qui affirment priorem contra ius gentium fuisse captum, utpote qui cum paucis equitibus progressus a suis, uti, prius quam manus inter se consererent, publice aliqua de pace cum aduersariis ageret, oppressus fuit ac pene mortiferis affectus uulneribus. Quod sane propius uero esse uel ex eo conici potest, quia in uincula quoque coniectus id inimicis propalam
10290. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] adiungeret; demumque, ad profundendam pecuniam, cui Hungari admodum dediti sunt, eam facilius pelliceret. Non desunt tamen, qui affirment priorem contra ius gentium fuisse captum, utpote qui cum paucis equitibus progressus a suis, uti, prius quam manus inter se consererent, publice aliqua de pace cum aduersariis ageret, oppressus fuit ac pene mortiferis affectus uulneribus. Quod sane propius uero esse uel ex eo conici potest, quia in uincula quoque coniectus id inimicis propalam obicere non dubitauit.
10291. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 30 | Paragraph | Section] fratribus, quia omnium maximus natu esset, praelatum iri. Itaque ueste lugubri deposita (tanta regii coniugii eius animum, priuatae uitae impatientem, cupiditas inuaserat) iubet tibicinis canere, puellas nobiles, quae regio more in eius ministerio erant, saltare choreasque cum aulicis, ut in nuptiis fieri solet, ducere, nummos in plebem aedibus eius obuersantem spargere, atque hoc praecio populi uoces plaususque aucupari; demumque Vuladislauum Hungarorum regem uirumque suum, impudenter sane et praeter matronale decus, appellare. Quamquam ille, utpote
10292. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 31 | Paragraph | SubSect | Section] subticeam, quae et quorundam malignitas in uulgus spargebat, et uxorem ducturo magis cauenda sunt quam uerecundo scriptori memoranda.
10293. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 31 | Paragraph | SubSect | Section] muro ingentis operis esset ferme inexpugnabile, tamen intra paucos dies castellum in potestatem optimatum iubente regulo his conditionibus custodes dedidere. Primum ut, quicquid regulo in praelio ad Scaruisium commisso esset ereptum, restitueretur, adiecta insuper Dalmatiae praefectura, cum omnibus rebus ei a patre relictis, atque ab se dudum possessis; deinde ut omnibus suae factionis hominibus uenia daretur, nec fraudi esset, quod contra communem nobilitatis consensionem reguli partes secuti fuissent. Atque ita cum pax omnium opinione celerius conuenisset ―
10294. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 31 | Paragraph | SubSect | Section] restitueretur, adiecta insuper Dalmatiae praefectura, cum omnibus rebus ei a patre relictis, atque ab se dudum possessis; deinde ut omnibus suae factionis hominibus uenia daretur, nec fraudi esset, quod contra communem nobilitatis consensionem reguli partes secuti fuissent. Atque ita cum pax omnium opinione celerius conuenisset ― facile enim senatus Hungaricus has admisit conditiones, ne fama ciuilis seditionis externos hosteis, ut euenit, in Hungaros solicitaret ― arx quoque Budensis optimatibus est restituta, cum totaque reguli factione, praeter
10295. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 31 | Paragraph | SubSect | Section] reguli partes secuti fuissent. Atque ita cum pax omnium opinione celerius conuenisset ― facile enim senatus Hungaricus has admisit conditiones, ne fama ciuilis seditionis externos hosteis, ut euenit, in Hungaros solicitaret ― arx quoque Budensis optimatibus est restituta, cum totaque reguli factione, praeter Iacobum Scytham in gratiam reditum. Ille enim adnitente Stephano Bathere, quocum priuatam gerebat simultatem, ueniam non impetrauit: plane Stephanus auctoritate apud proceres plurimum pollebat. Interim regina spe plena, ut
10296. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] uideretur, mittit Pragam ― sedes est regni Boëmici ― Georgium quendam Boemum, lanii quidem filium, sed apud ipsam a paruo educatum, qui et Vuladislauo nunciaret se ab Hungaris regem esse designatum, et hortaretur eum ut, si in Hungaria regnare uelit, quamprimum cum exercitu ueniret, simulque oraret, ne se e clarissimis Europae regibus progenitam matrimonio iungere aspernaretur. Praeter dotem ingens auri pondus pollicetur, quod postea regi iam diademate ab Hungaris insignito, dono, ut fertur, in spem nuptiarum, quas ei cordi nunquam fuisse ante
10297. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] uinculi, oblitos non
modo auro capi, sed etiam in omnes malas artes impelli uidemus. Vsus est autem
Vuladislauus imprimis familiaritate Thomae Herdonii, qui in cardinalem adscitus fuit;
cuius quidem cupiditatem Strigoniensis pontificatus cum quinque et uiginti aliis sacerdotiis explere nequiuit.
10298. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] cupiditatem Strigoniensis pontificatus cum quinque et uiginti aliis sacerdotiis explere nequiuit.
10299. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] uersabere. Enimuero gens illa Scythicam adhuc redolens barbariem nondum ingenitam exuit feritatem. Atque iccirco omnia, prae uiribus ac diuitiis, caeterisque externis bonis, humana contemnit, nec prorsus quemquam uenerandum putat, cuius maiestas nocere nequit. Quin etiam, non tam qui benigne cum Hungaris faciunt, quam qui non sinunt esse iniurios admirationi apud eos sunt. Illa enim immanis feritas ui quidem frangi potest, comitate uero nunquam fere mitescit. In hoc igitur totis uiribus incumbe, ut pecunia, militibus, armis, equis,
10300. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] totque periculis exposito? Atqui paupertas ab his fluctibus procul abest, quam plane tutissimum uirtutis receptaculum esse constat, utpote quae, quibus animus ad libidinem incitatur, minime subministrare potest. Nescio enim quo pacto sensus ad uoluptatem capescendam hebescunt, cum spes iis potiundi incisa est. Quis namque eo proficisci magnopere contendit, quo aditu prorsus praecluso peruenire diffidit? Malo igitur posthac proelium uitando, neque discrimini me obnoxium offerendo, hostem ludificare quam
10301. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] festinat; apud Strigonium subsistens a proceribus rex salutatur, ac simul de animo suo erga reginam uiduam tentatur; mox Budam petit atque in regiam introducitur. Igitur Vuladislauus, ubi intellexit se ab Hungaris regem declaratum, confestim cum comitatu suo tantum ac paucis purpuratorum magnis in Hungariam itineribus contendit. Atque ubi ad Danubium peruenit, non procul a Strigonio in ulteriori fluminis ripa subsistit, quoad missus Budam nuntius de suo aduentu
10302. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] Atque ubi ad Danubium peruenit, non procul a Strigonio in ulteriori fluminis ripa subsistit, quoad missus Budam nuntius de suo aduentu principes Hungarorum certiores facturus reuerteretur. Ibi eum Stephanus Bather et Thomas Herdonius, id temporis Iauriensium praesul, cum quibusdam aliis primariis uiris, qui honoris ac officii gratia ei obuiam processerant, conuenere. Quem posteaquam regem salutarunt, quidam procerum Hungarorum ex composito tentans illum, ut, quid animi in Beatricem haberet, eliceret: communicauerant autem hunc una sermonem, prius
10303. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 40 | Paragraph | SubSect | Section] Et quoniam eo uentum est ubi opportune narrari potest, quo ritu
Hungari suis regibus sceptra tribuere consueuerunt, id paucis absoluendum putaui.
10304. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 40 | Paragraph | SubSect | Section] magna deducunt frequentia. Sed
priusquam rex urbem ingreditur regni insignia accepturus, ad aedem diuae Virginis extra
muros in planitie satis patente sitam diuertit. Est in uestibulo huius templi porticus quae
templo annexa eius parietes undique cingit. Hanc, qua portis templi imminet, rex cum
selectis procerum ascendit, seseque conspectui uniuersae multitudinis in subiecta planicie consistentis offert. Princeps senatus, quem uulgo
10305. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] clamore ad Albam Regiam Vuladislaui regnum est conprobatum, utpote qui a principibus ne conuocati quidem de more fuerunt. Crediderim senatum Hungarorum, haud satis certum de studiis multitudinis in Vuladislauum, minorum gentium nobilitatem Albam Regiam consulto tunc non conuocasse. Nam cum Alberthus prius quam Vuladislauus eius frater, ut supra demonstratum est, rex esset a principibus dictus, dubitarunt optimates, ne consilii eorum mutationem atque inconstantiam improbaret multitudo. Fama enim in uulgus emanarat Alberthum iam regem
10306. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] regem assumptum. Sane sicut nobilitas
regem indulgentem optat sibi contingere, ita humilioris fortunae homines malunt regem
eum, qui potentium insolentiam coerceat, atque ab iniuria inopi inferenda prohibeat.
10307. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] deferri cupiebat, interea quiescere, aut studium suum parum tutari, sed in sententia perseuerans eum propere accersit. Qui quidem et recenti nuntio et prius Stephani Batheris literis temere quidem missis adhortatus, quippe qui sua ipsius magis auctoritate quam optimatum decreto id egerat, cum haud mediocri armatorum manu e domo proficiscitur, atque intra paucos dies ad Danubium, qua is Pestum praeterfluit, accessit, castraque e regione fere Budae posuit, rege Vuladislauo ex arce Budensi, quam ab Alberthi castris Danubii latitudo dirimebat, absque ullo animi
10308. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section]
10309. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] germanitatis ac puerilis quondam simplicitatis consuetudinisque memoriam utriusque animo subituram, atque ita Alberthi iram posse deflagrare, omneque tolli penitus odium. Vuladislauus igitur in id modo fide a fratre accepta tutum aduentum fore, confestim, absque ullo militum praesidio cum suis tantum purpuratis, prosequentibus etiam quibusdam Hungaris principibus, castra Alberthi petit, uehementer cupiens animum fratris mollire, simultatemque colloquio dirimere, eo quod et sceleratum esse uidebatur cum fratre armis decertare, neque satis e re sua ullum motum
10310. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] tutum aduentum fore, confestim, absque ullo militum praesidio cum suis tantum purpuratis, prosequentibus etiam quibusdam Hungaris principibus, castra Alberthi petit, uehementer cupiens animum fratris mollire, simultatemque colloquio dirimere, eo quod et sceleratum esse uidebatur cum fratre armis decertare, neque satis e re sua ullum motum fore censebat, regno et recens, neque omnium principum consensu inito. Quo ubi uentum est, nuntiatumque Albertho fratrem adesse, propere e tabernaculo uerecundia iram uincente egreditur. Salute accepta redditaque oculi
10311. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] esse, ut
euenit, uerebatur.
10312. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] praefectum Transiluanum cum Iano Varadiensium praesule ― nondum enim deposuerat pręsulatum ― ad Alberthum mittit, qui eius animum, si posset, ad pacem sanioris admonendo consilii inducerent. Itaque Ianum concedente collega, quod hic cum Albertho eiusdem linguae esset ― nam Polonis et Boëmis idem sermo est ― uerba huiuscemodi locutum ferunt: Nisi animi tui magnitudo, rex Alberthe, atque humanitas, peculiare familiae uestrae decus, mihi perspecta forent, ad te, Hungaris tuo magis dolore quam ulla eorum in
10313. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] abeunt. His satis prosperis eruptionibus adiciunt rem per se quidem paruam, sed quae et Casouiensibus animos, non minus quam totius praesidii tot secundae pugnae, restituit, et Polonis omnino infregit audaciam. Quidam ex Hungaris equitibus, dum caeteri, qui leuia praelia cum Polonis erumpendo conserebant, oppidum repeterent, Polonum equitem extra suorum agmen nactus subditis equo calcaribus infesta hasta petit. Polonus quoque ex aduerso concitato equo hosti occurrit. Attamen seu
10314. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 47 | Paragraph | Section] bonamque suarum uirium partem eo conuertere Hungaros cogebat, et quod ipsi Hungari maximis inter se seditionibus agitati extra regnum posita tueri non poterant. Ad haec ex regni petitione ac repulsae ignominia odio incensus de bello Hungaris inferendo coepit cogitare. Communicato igitur cum amicis consilio, ad quos de magnis rebus referre solebat, ex omnium fere sententia bellum aduersus Hungaros susceptum est. Itaque mittit e uestigio conquisitores ad milites ex diuersis Alemaniae regionibus mercede conducendos,
10315. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 47 | Paragraph | Section] aduersus Hungaros susceptum est. Itaque mittit e uestigio conquisitores ad milites ex diuersis Alemaniae regionibus mercede conducendos, principes Alemaniae ad auxilia mittenda hortatur. Ad solicitandas Austriae urbeis, ut in fidem Ostricii imperii redirent, clam quosdam summittit, cum immunitate defectionis quoque ad Hungaros impunitatem ciuitatibus, Viannae maxime, quae regionis caput est, polliceri iubet. Desciuerat autem haec urbs ad Matthiam Chugniadem Coruinum, clarissimum omnium post Attilam Hungarorum regum
10316. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 47 | Paragraph | Section] Viannae maxime, quae regionis caput est, polliceri iubet. Desciuerat autem haec urbs ad Matthiam Chugniadem Coruinum, clarissimum omnium post Attilam Hungarorum regum (si necessaria, fame urgente, deditio defectio dicenda sit) cum obsidionis impatientia, tum odio Friderici imperatoris, qui, ut ante dictum est, quum nollet diadema, quo Hungarorum reges utuntur, restituere, bello a Matthia Coruino est uexatus. Itaque intra paucos dies circiter sex millia peditum mercenariorum ad Maximilianum, qui tunc
10317. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 47 | Paragraph | Section] Germaniam sagaci satis mendacio sparserat, quum ne caeteri Alemani, ab Hungaris uinci assueti, militiam metu detrectarent, tum ne maxime, qui Austriam Hungariae conterminam incolunt, in eius fidem redire dubitarent. Tametsi Alemani et uetere in Hungaros odio arderent, utpote cum quibus inimicitias, ueluti inter plerosque finitimos fieri solet, fere semper habuere, et uehementer cuperent detrimenta, Alemanico nomini proximo bello a Matthia Chugniade illata, aliqua ex parte per occasionem resarcire. Igitur ubi quo diximus modo
10318. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 48 | Paragraph | Section] Hungarorum principibus sibi clam conciliatis, de regno Hungariae obtinendo haud diffidere, factione praesertim Hungarorum, quae ab optimatibus dissidebat, Maximiliani aduentum aperte exoptante, ab uniuersis Austriae ciuitatibus eum adeunt, promittunt pulsis Hungarorum praesidiis sese, cum primum Austriam attigerit, ad Ostricium imperium redituros, atque perinde ac legitimum principem suscepturos. Facile enim, tametsi fide uiolata, qua regi Matthiae armis eius coacti obstricti erant, ad hoc impelli potuerunt, experti grauem Hungarorum dominationem. Sane arbitrabantur
10319. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 48 | Paragraph | Section] - totum enim regnum eo tempore intestino bello, ut demonstratum est, ardebat, quae
quidem res ad arma Hungaris inferenda hostes maxime concitabat, quum alioqui esset
terribile Alemanis praesertim nomen Hungarorum ― aut Alberthus, qui tunc grauis hostis
regno Hungariae instabat, pace cum fratre facta domum repeteret.
10320. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] felicitas uictis esse formidolosa. Quapropter edocendos uos esse existimaui Hungaros non sua uirtute, sed, uenia patriae maiestatis dixerim, patris mei incuria Austriam occupasse. Nam quotiescunque, ut plaerique uestrum experientia ipsa nostis, gens nostra pari numero cum Hungaris conflixit, nunquam ferme inferior extitit. Quod profecto cum saepe alias, tum hoc ipso Austriano bello declaratum est, quum dux Saxonum parentis mei auspiciis aduersus Hungaros militans Franciscum Aragonium, Matthiae Chugniadis uxoris fratrem, ac iusti exercitus ex
10321. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] existimaui Hungaros non sua uirtute, sed, uenia patriae maiestatis dixerim, patris mei incuria Austriam occupasse. Nam quotiescunque, ut plaerique uestrum experientia ipsa nostis, gens nostra pari numero cum Hungaris conflixit, nunquam ferme inferior extitit. Quod profecto cum saepe alias, tum hoc ipso Austriano bello declaratum est, quum dux Saxonum parentis mei auspiciis aduersus Hungaros militans Franciscum Aragonium, Matthiae Chugniadis uxoris fratrem, ac iusti exercitus ex fortissimisque Hungarorum conscripti ducem, pro moenibus Nouae Vrbis
10322. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] ac florentem haberem, nec huius expeditionis necessitas nobis esset imposita. Neque enim arma in Hungaros mouissem, ni ab eis iniuria, et ea insigni, et saepius fuissem lacessitus. Verum me tunc in Morinis agente, maximisque, ut scitis, negotiis implicito, ubi scilicet bellum cum rege Francorum gerebam, pater meus aetate iam confectus, dum magis religionem ac ocium quam arma sectatur, literisque potius quam collatis signis cum hoste pugnat, regis Matthiae Chugniadis auxit uires, animumque ad
10323. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] fuissem lacessitus. Verum me tunc in Morinis agente, maximisque, ut scitis, negotiis implicito, ubi scilicet bellum cum rege Francorum gerebam, pater meus aetate iam confectus, dum magis religionem ac ocium quam arma sectatur, literisque potius quam collatis signis cum hoste pugnat, regis Matthiae Chugniadis auxit uires, animumque ad bellum erexit, et tandem Austriae uictorem non sine Alemanici nominis dedecore fecit. Nunc autem, quando Deo placuit superbum
10324. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] qui plane, uel ipso habitu oris ac moribus, seruis potius quam liberis sunt annumerandi. Caeterum ab ipsis Hungaris nihil est timendum. Rex ibi paucorum consilio absque ullo exercitu accersitus de imperio, ad quod nos quoque haud ab exigua Hungarorum parte uocamur, cum fratre inimicissimo certat animo. Hungari ipsi inter se ita dissident, ut ne ipsum quidem regnum queant deffendere, nedum extra posita tueri. Sine certamine igitur uictoriam consequemur. Atque si Deus coeptis annuerit, maiora quam animis concipitis agrediemur, unde praeter meritas pęnas,
10325. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] uitauit, tum ne Poloni eius absentia fraeti facile inferendi locum detrimenti in eius agris inuenirent. Quamquam eius factum iure excusari nequit, uel si neque in summo apud Hungaros magistratu tunc fuisset, neque ipsam Austriam imperio obtinuisset, propterea quod cum esset ciuium suorum princeps, decebat eum potius Hungarorum prouinciae, quam propriis possessionibus in finibus Polonorum positis consulere, nec Austriam, eius fidei commissam, metu simul et auaritia deserere; cum presertim fama sit eum potuisse Viannam retinere, si
10326. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] tunc fuisset, neque ipsam Austriam imperio obtinuisset, propterea quod cum esset ciuium suorum princeps, decebat eum potius Hungarorum prouinciae, quam propriis possessionibus in finibus Polonorum positis consulere, nec Austriam, eius fidei commissam, metu simul et auaritia deserere; cum presertim fama sit eum potuisse Viannam retinere, si stipendium, quod, ut ferunt, abunde habuit, militibus persoluisset, nec sua commoda rebus publicis anteposuisset. Quis autem dubitat saluis publicis priuata perditum iri non posse? Nisi forte, ne uideamur iniqui esse
10327. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] communis boni studiosi. Alemanus, Noua Vrbe ciuium uoluntate recepta, relictisque qui arcem obsiderent, ne parua res magnas corrumperet opportunitates, Viannam sexdecim millibus passuum inde distantem petit. Atque ubi non procul a portis fuit, tota ferme ciuitas effusa una cum omnibus sacerdotum collegiis, quoque collegio sua praeferente uexilla, honoris ac beneuolentiae reconciliandae gratia ei obuiam fit. Et erat alioqui ciuitati ingens cupido principem multos ante annos non conspectum uidere, quem insuper patris maxime ignauia desiderabilem
10328. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] ipsi, quoniam stipendii ac praede auiditate ex
diuersis regionibus contrahuntur, nuncupant
10329. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] ineunt praelium, pectora tantum thorace muniunt ferreo, posteriore corporis parte inermi, quod quidem argumento est illos haud facile terga hosti uertere, sed
aduersam frontem consuesse ostendere. Triplici armorum genere, queis hostem petunt,
instructi sunt: primi praeter breuem et ob id habilem cum mucrone gladium longas hastas gerunt; secundo agmini ad gladium bipennis addita est, reliqui item gladio paruoque
tormento utuntur, quod ipsi
10330. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section]
transfugii ac auaritiae scelus adicientes. Porro plerique Hungarorum
in omne
fere facinus pecunia impelli solent.
10331. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] impelleret, atque ad oppugnandam patriam duceret, ubi accępit hanc Maximiliani erga Hungaros comitatem, eumque iam Austria recuperata talem habere exercitum, cui ob seditiones domesticas Hungari resistere haud quaquam possent, tuto accessu impetrato cum manu sua, quae non exigua fuit, ad Maximilianum ultro quidem ob instantem expeditionem accersendus transfugit, ultionis magis quam pietatis, quam patriae debebat, memor. Caeterum ne transitio, sicut parum honesta, ita et uilis, sine probabili causa emolumentoque eius, ad quem
10332. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] in patria esse licuisset, inter praecipuos, Maximiliane Caesar, propugnatores me regnum Hungariae nunc haberet. Neque enim mihi mors Matthiae regis patriam ademit caritatem, sed domo profugum patriam relinquere coegit. Ac nescio an ulli maius hosti negotium quam tibi hoc tempore, quo cum Hungaris tua repetens iustum bellum gesturus es, prebuissem, propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem, et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum
10333. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 52 | Paragraph | SubSect | Section] sensere, in patriam restitutis. Quem equidem eadem fide, qua regem Matthiam colui, perpetuo sum culturus, longe acrior inimicus tuis hostibus futurus quam fui Alemanis, aduersus quos Matthiae auspiciis, nullo sane odio, sed belli iure militaui. Quod ubi dixit, seque non solum modo magna cum efficacia locutum cognouit, sed etiam in intimam admissum amicitiam, Maximiliano non tam scelerato transfugae consilio offenso quam suo commodo moto, omnia Norici agri oppida, queis praeerat, Alemano tradidit. Principes deinde Salenses, Ladislauum Canasium,
10334. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 52 | Paragraph | SubSect | Section] locutum cognouit, sed etiam in intimam admissum amicitiam, Maximiliano non tam scelerato transfugae consilio offenso quam suo commodo moto, omnia Norici agri oppida, queis praeerat, Alemano tradidit. Principes deinde Salenses, Ladislauum Canasium, Nicolaum Secium, cum tota fere Sisiensi regione, quae Alemano aditum ad Hungaros dedit, in parteis suas facile, propter neccessitudinem, quae sibi cum eis intercedebat, traxit. Persuadet mox Maximiliano, id ipsum uehementer cupienti, uti se ducem sequatur, regnique Hungariae potiundi magnam animo spem
10335. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 52 | Paragraph | SubSect | Section] offenso quam suo commodo moto, omnia Norici agri oppida, queis praeerat,
Alemano tradidit. Principes deinde Salenses, Ladislauum Canasium, Nicolaum Secium,
cum tota fere Sisiensi regione, quae Alemano aditum ad Hungaros dedit, in parteis suas
facile, propter neccessitudinem, quae sibi cum eis intercedebat, traxit. Persuadet mox
Maximiliano, id ipsum uehementer cupienti, uti se ducem sequatur, regnique Hungariae
potiundi magnam animo spem concipiat.
quo exercitus hosti opponendus comparetur, conferant. Quod ubi parum
procedere uidet,
Stephanum Batherem Paulumque Cinisium, uiros non minus strenuos
quam reipublicae Hungarorum studiosos, Albam Regiam, quo delectus militum indictus
erat, cum parua manu, utpote ex presenti copia, misit, satis credens uel solo tantorum
ducum nomine Maximilianum aut a coeptis suis deterritum iri, aut saltim eius itineri
moram aliquam inici posse. Ipse, Petro comiti Houario munus regium per suam absentiam obire iusso, Posonium ad
in
ea mediterraneae Dalmatiae regione, quae inter Sauum et Drauum amneis sita a
Pannonia Drauo dirimitur, nunc a Sclauenis, Transistrana, ut supra demonstratum est,
natione incolitur.
Iam potitus erat Vesprimio Alemanus, cum ei nuntiatur quosdam equites Hungaros,
qui castellum a Paulo Cinisio in Vesprimiensi agro exaedificatum praesidio obtinebant
(Vastonem incolae uocant), in eius impedimenta impetum fecisse, opportunitate rei
audaciam Hungaris, ut fit, addente. Etenim quosdam carros, queis illę
dirueret, quo scilicet hostibus a tergo summotis
et tutius Hungariam intraret et commeatus haberet liberiores. Hungari qui Vastone in
praesidio erant, fama amissi Vesprimii, quod loci natura satis tutum esse uidebatur, perterriti, deditione facta hostes intra moenia accepere, pacti ut incolumes cum rebus suis
abirent.
neque uiris muniri potuit. Nempe
Hungari, omnium gentium circa uictores, Austrianorum maxime, et ob id elati spiritus
homines, in animum inducere non poterant Maximilianum Albam Regiam exercitum
admouere ausurum.
Nocte igitur insequenti duces Hungari, desperata urbis tutella, cum quingentis leuis
armaturae equitibus, quam quidem solam manum habebant, profugiunt, Budamque,
caput regni, petunt, rati ea urbe seque conseruatis caetera facile aut recuperatum iri, aut
defendi posse, quandoquidem in his duobus uiris ea tempestate spes et fortunae regni
sitae erant.
quae illis rarae sunt, uerum
strage exercitus frangi ― triumphantis specie urbem ingreditur, aedemque Deiparae
Virginis, sepulcrum diui Stephani Hungarorum regis inuisurus, petit. Vbi forte conspectis Matthiae Coruini insignibus supra tumulum eius de more parieti recens affixis, una
cum hac inscriptione:
Marmore Matthias hoc Coruinus situs est: quem facta Deum ostendunt, fata fuisse hominem,
fleuisse dicitur, siue mutabilem animo reputans fortunam,
uariosque mortalium casus, siue gaudio redditae hostibus uicis, ipsiusque fortunae
propere purgat, aggerem e terra moenibus circumducit, propugnacula, ubi necesse uisum est, erigit,
tormentisque instruit, armatisque totam urbem complet, nulli denique prouidi ducis
deest negocio. Et quia plęrunque in bello falsa quoque magni momenti esse solent, spargit famam Alberthum cum fratre in gratiam redisse, Boëmosque ingenti manu contracta
Hungaris subsidio aduentare.
Maximilianus successu, ut fit, rerum elatus, parum admodum ducens sedem olim
regni Hungarici, qua nemo hostium ad illam diem potitus erat, nullo repugnante expugnasse,
haud esse integrum Budam
Maximiliano tradere, quippe quam eius nomine tenerent, quem consensu publico regem
optimates creassent, cui sane imperium ne dum adimere, sed ne ulla quidem ex parte
minuere, uel si possent, in animo non haberent, asserentes difficillimum esse cum
Boëmis, gente bellicosissima, bellum suscipere, etiam si nefas non esset regi ritu legitimo
creato talem iniuriam inferre. Quin etiam bellum cum Vuladislauo susceptum cum
Casimiro eius parente habendum esse affirmant. Proinde desistat Maximilianus,
inquiunt, eiusmodi minis
ne dum adimere, sed ne ulla quidem ex parte
minuere, uel si possent, in animo non haberent, asserentes difficillimum esse cum
Boëmis, gente bellicosissima, bellum suscipere, etiam si nefas non esset regi ritu legitimo
creato talem iniuriam inferre. Quin etiam bellum cum Vuladislauo susceptum cum
Casimiro eius parente habendum esse affirmant. Proinde desistat Maximilianus,
inquiunt, eiusmodi minis Hungaros, Martiam gentem, territare, qui pro fide sua et regis
salute ac gloria, si ita usu uenerit, ultima essent subituri, neque unquam
ne ulla quidem ex parte
minuere, uel si possent, in animo non haberent, asserentes difficillimum esse cum
Boëmis, gente bellicosissima, bellum suscipere, etiam si nefas non esset regi ritu legitimo
creato talem iniuriam inferre. Quin etiam bellum cum Vuladislauo susceptum cum
Casimiro eius parente habendum esse affirmant. Proinde desistat Maximilianus,
inquiunt, eiusmodi minis Hungaros, Martiam gentem, territare, qui pro fide sua et regis
salute ac gloria, si ita usu uenerit, ultima essent subituri, neque unquam permissuri
regem aliquid suis
si
Maximilianus rebus suis consultum uelit esse, dum licet, citra pugnae periculum repetat
domum suam, nec asperos leones iniuriis lacessat; quos mox plane uisurus est ira concitos per medias Alemanorum rapi caedes. Neque enim putare debet Hungarorum uirtutem una cum Matthia Chugniade ad inferos ablatam esse.
esse longiore mora animos Hungarorum, nec diutius in terra bellicosissimi hostis agendum, ne aut Hungari
temporis, ut fit, spatio recoeptis animis ac uiribus consilium pugnandi inirent, comissoque praelio res Alemanica in dubium deuocaretur, aut Vuladislauus interim cum
Boëmorum copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in
Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia
quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen.
Itaque exercitum, cui iam ne
Paganus, cognomento Longus, Nouae Vrbis
arce, cui praefuerat egregie nec sine hostium clade, defensa ― nam plures sexingentis ex Alemanis, dum commissam suae fidei arcem tutatur, nullo ferme suorum amisso
occiderat ― tandem deficiente commeatu pactus, ut cum suis rebus abiret, eam Alemanis
dedidit, nullaque ob talem deditionem, utpote neccesario factam, infamia notatus in
Hungaria est reuersus.
Hoc statu Hungariae laetari pro se quisque ex his, qui fide dubia uictori procul dubio
adhaesuri rerum exitum expectabant. Ex quibus
rerum facultate latrociniis obuiam ire, ne scilicet cuiquam, quantum fieri poterat,
regiam opem imploranti merito desiderabilem sua facerent incuria. Igitur aduersus
Laurentium eiusque socios Matthias Cerebbius, uir bello satis clarus, confestim missus
est. Itaque alter cum mediocri militum manu rei militaris scientia, alter opibus fraetus
pari fere spe ad dimicandum uenere, uarioque euentu aliquoties utrinque certatum est.
Postea uero quam agri satis undique ferro atque igni uastati sunt,
in finibus Pannoniae
fere ultimis, qua ea regio Dalmatas attingit, bellum finitimis excitauerat.
Id autem temporis optimatum potiores, qui per regis absentiam ius regiae potestatis
habebant, Budae morabantur ita de publico soliciti statu, ut paruam admodum priuatae
rei gererent curam, cum maxime uellent non modo proxima, sed etiam longe posita
tueri. Itaque prior Varanensis regni perturbationem suamque cupiditatem in consilio
habens, quicquid poterat uicinis adimebat ― iure, ut plerisque barbaris mos est, in uiribus
posito ― quamuis ipse prior
quo tempore haec gerebantur, Ioannes Dalmata, illustris sua aetate scalptor.
Hunc rex
Matthias Coruinus, quum ei, ex quibusdam eximiis operibus iussu ipsius factis, multum
auri deberet, castello quodam ad Sauum amnem posito, una cum agro satis lato, ac frequentia colonorum instructo, ne pecuniam, cuius semper fere ob ingentes sumptus erat
indigus numeraret, donauerat, siue cupiens hominem ex opifice in equestrem dignitatem
prouehere ― magno enim studio ille rex ferebatur obscura illustrandi ― siue ambiguae possessionis
fere tempus
multi principes uiri, qui metu Matthiae Coruini domo
profugerant, atque uoluntarium consciuerant exilium, in patriam reuersi patrimonium
partim ui atque armis, partim dolo recuperarunt. Tantus erat cum legum, tum regiae
maiestatis nondum stabilitae contemptus. Regna enim, ut caetera fere omnia, quo robur
suum acquirant, tempore maxime indigent.
Lodouici Tuberonis Dalmatae
tempore maxime indigent.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quartus
nec aduersis cedente? Itaque rex aduocato amicorum consilio de
se bene meritos collaudat, atque his ob fidem amplissimis uerbis gratias agit, admonitus
a quodam amicorum, Hungarici moris perito, Hungaros, ac si ullam gentem, facunda
capi allocutione.
His peractis deliberat cum amicis, utrum Albam Regiam obsessum iret, an prius ad
opprimendum Alberthum copias educeret. Omnibus optimum uisum praeuerti ad
Polonos e finibus Hungaricis expellendos, quibus sane pulsis multum de Alemanorum
spe decessurum putabant. Nempe Alemani ad ulciscendas
finibus Hungaricis expellendos, quibus sane pulsis multum de Alemanorum
spe decessurum putabant. Nempe Alemani ad ulciscendas Hungarorum iniurias regis
Matthiae
miles
cogebatur.
Agriam tandem, ad quam urbem Alberthus castra habebat, peruenit, multis
iumentis teneriorisque aetatis armigeris in itinere ui frigoris amissis. Alberthus fratris
aduentu cognito animaduertensque praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia,
quae per loca abs se occupata distribuerat, propere ad castra euocat. Itaque contractis in
unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi
procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda
animaduertensque praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia,
quae per loca abs se occupata distribuerat, propere ad castra euocat. Itaque contractis in
unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi
procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda cogitaret,
quippe et uiribus et animis suorum hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde
praelium committi posset, instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat:
nemo enim ducum iniussu gladium stringere, aut
transmisso Tanaide in Sauromatas Europeos, qua hi Maeotidem paludem attingunt,
peruenit, atque concedentibus accolis in Cheronesso Taurica et caeteris maritimis oris,
quae inter Tyram et Tanaim late patent, sedes posuit,
atque cum finitimis agros
Christianorum incursando continenter bellum gerit, natiuae haud oblita feritatis.
Dux igitur Tatharorum Caucuthes, hac pugna nulli suorum delegata, ratus id muneris ad honestissimum quemque
pertinere,
incensum in hostem
admittit, sua quoque infelix morte hostile decus cumulaturus. Nam primo congressu,
accepto in iugulo mucrone, statim concidit in uulnus.
Caeterum dum Rhassianus animi magnitudine, adolescentia et uictoriae successu elatus gloriae non statuit modum, cum tertio quoque magno uitae discrimine, rege etiam
Vuladislauo reclamante, concurrit. Itaque uel pugnae labore admodum fessus, uel ab re
bene gesta, ut fit, per insolentiam aduersario contemptim occurens, hostili ictu equo
deturbatur, uixque suorum intercursu, non mediocri
contemptim occurens, hostili ictu equo
deturbatur, uixque suorum intercursu, non mediocri aduersariorum querela, periculo
quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis iure conseruato.
ab armis discederet, nec
Hungaros tot iniurias inferendo in se concitaret. Quin etiam desineret Hungarorum iudicio ac studiis impedimento esse, caueretque, ne eorum libertati in constituendo rege
moram frustra afferendo suam labefactaret libertatem, nec putaret ui agendum esse cum
Hungaris, quippe qui peruicacibus maxime obluctari solent. Ad haec non sineret suis irritis conatibus Turcas, communes Christianorum hostes, crescere. Hoc demum exploratum haberet Hungaros regem consensu omnium creatum confirmatumque imperio
nunquam abdicaturos.
est,
male obserant portas: nam fores liminibus admotas haud ualido firmant
obice. Itaque his nullo ferme resistente effractis, in oppidum Alemani irrumpunt.
Nicolaum, ut euenit illis qui pecuniam saluti anteponunt, una cum filio capiunt, thesauroque, qui ingens fuisse dicitur, ueluti consulto hostibus seruato (tanta inest auaritiae
coecitas) potiuntur. Sogorae praesidio collocato captiuisque secum abductis Albam
repetunt, mulieribus, quae eo plurimae confugerant, memorabili praefecti
auaritiae
coecitas) potiuntur. Sogorae praesidio collocato captiuisque secum abductis Albam
repetunt, mulieribus, quae eo plurimae confugerant, memorabili praefecti continentia
absque ulla pudicitiae iactura emissis. Addita insuper uox praeclaro facto congruens.
Nam cum quidam militum conspicatus insignis formae puellam libidine exardescens
haud imperaturus sibi uideretur, malum ei minatus, Non cu
congruens.
Nam cum quidam militum conspicatus insignis formae puellam libidine exardescens
haud imperaturus sibi uideretur, malum ei minatus, Non cu
sacerdotum gratia mihi obstabit, quo
minus turpia eorum recenseam exempla, ne scilicet quempiam lateat sacerdotes magis
uirtute quam sacerdotio tutos esse debere, religonemque non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare.
Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum quibusdam
uicinis nobilibus uiris propter sacerdotii commoda, quae quidem hoc tempore in
Hungaria maxime profanis praedę exposita sunt, inimicitias exercebat, multasque iniurias ultro intulerat recęperatque. Caeterum postea quam ea loca Alemani
quo
minus turpia eorum recenseam exempla, ne scilicet quempiam lateat sacerdotes magis
uirtute quam sacerdotio tutos esse debere, religonemque non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare.
Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum quibusdam
uicinis nobilibus uiris propter sacerdotii commoda, quae quidem hoc tempore in
Hungaria maxime profanis praedę exposita sunt, inimicitias exercebat, multasque iniurias ultro intulerat recęperatque. Caeterum postea quam ea loca Alemani occuparunt,
ratus se
nefas eduxeris
gladium, eo non abuti haud facile est. Quod ubi Paulo Cinisio, et suopte
Quod ubi Paulo Cinisio, et suopte
animo affirmauit se merito afflictum supplicio, atque inter supplicandum animam expirauit.
Caeterum Alemani populandi, ut dictum est, dulcedine illecti, quum omnia circa
posita infesta redderent, Valentinus Cheraenus, iuuenis impiger, Miloque Boëmusius a
Paulo Cinisio missi cum aliquot equitum turmis eos praedabundos inuadunt, ac
parum admodum resistentes in fugam compellunt. Pilulariae enim, quas solas Hungaris
timori esse hostes putabant, puluere propter imbrem inaccensibili, nullo eis usui fuerunt.
Itaque quosdam
nonnullos uiuos capiunt, reliquos fugientes Albam usque
persequuntur.
Huius haud satis digni dictu certaminis euentus adeo et hosticorum tormentorum
Hungaris metum dempsit, et Alemanos formidinis impleuit, ut posthac agrestes etiam
pene inermes manum cum Alemanis conserere auderent. Et profecto facile loco cedunt,
fugamque arripiunt, qui solis missilibus fraeti rem gladio gerere totamque uim in hostem
cominus effundere non sunt assueti.
Per idem tempus, iam enim Hungaris
gessit. Progressos
enim e finibus suis ad incursandum Charbauiensem Hungaricae ditionis agrum excoepit, praedam quam abegerant
eripuit, trecentos in proelio occidit, ducentos uiuos coepit, atque ad regem
Vuladislauum, una cum quinquaginta nobilium Turcarum capitibus caesis, corporibus
demptis, quo maior uictoria appareret, misit. Rex uiuos Turcas fodiendis lapidibus destinatos partim in Boëmiam, ut eo quoque huius uictoriae fama perueniret, duci iussit,
partim Budae cum caeteris eius nationis
ad regem
Vuladislauum, una cum quinquaginta nobilium Turcarum capitibus caesis, corporibus
demptis, quo maior uictoria appareret, misit. Rex uiuos Turcas fodiendis lapidibus destinatos partim in Boëmiam, ut eo quoque huius uictoriae fama perueniret, duci iussit,
partim Budae cum caeteris eius nationis captiuis retinuit. Nempe, more a rege Matthia
Chugniäde tradito, in fabrilibus ministeriis mancipiorum opera domus regia utitur.
in corde regni diutius morari, agrosque Pannoniae percursare, tum regi tum
Hungaris, Martiae genti, honestum esse uidebatur. Nobilitas enixe dicto audiens ad
signa frequens conuenit.
Quicunque enim in regno Hungariae praedia cum colonis, qui
quidem prope seruorum loco habentur,
possidet, antiquo Hungarorum instituto cogitur proprio sumptu, pro facultate scilicet rerum suarum, sese ad bellum parare, atque
regi in expeditionem proficiscenti
cogitur proprio sumptu, pro facultate scilicet rerum suarum, sese ad bellum parare, atque
regi in expeditionem proficiscenti adesse, hostesque a patrio duntaxat solo arcere.
Neque enim extra regni fines suo quisquam impendio militare lege cogi potest.
Itaque rex cum magnam Boemorum ac Hungarorum manum contraxisset, aduocato senatus Hungarici concilio cum eo deliberauit, an Viannam iret oppugnatum, prius
quam copias ad Albam admoueret, non quod id sentiret, aut quicquam tale animo concoepisset ― nam satis desidem ac
proficiscenti adesse, hostesque a patrio duntaxat solo arcere.
Neque enim extra regni fines suo quisquam impendio militare lege cogi potest.
Itaque rex cum magnam Boemorum ac Hungarorum manum contraxisset, aduocato senatus Hungarici concilio cum eo deliberauit, an Viannam iret oppugnatum, prius
quam copias ad Albam admoueret, non quod id sentiret, aut quicquam tale animo concoepisset ― nam satis desidem ac inglorium regem semper egit ― sed quia, quum exploratum haberet Hungaros id fieri non permissuros, ad maiestatem
tale animo concoepisset ― nam satis desidem ac inglorium regem semper egit ― sed quia, quum exploratum haberet Hungaros id fieri non permissuros, ad maiestatem regiam tuendam
spectare putabat citra secordiae suae notam fama uulgari neque suam neque
Hungarorum uirtutem cum magni
nominis rege Matthia Coruino esse extinctam, nec
se in regnum duntaxat tanti regis, uerum in gloriam quoque successisse. Quin etiam
regni sui principio Hungarorum imperium regis ignauia minui, praeter quam quod turpe
esse extra regni fines
id temporis, quo nondum omnino sedata erat ciuilis discordia, mitti exercitum. His rex
quoque tandem ita est assensus, ut facile suspitionem praeberet se paulo ante gloriae
cupiditatem simulasse.
Igitur Vuladislauus Albam Regiam cum exercitu profectus castra ad teli iactum ab
urbe ponit. Priusque quam compararentur, quae ad cingendam operibus urbem usui
essent, mittit caduceatorem, qui terrore oppugnationis iniecto suaderet Alemanis, ut
urbem mature redderent, ratus et Maximilianum
urbis moenia
cingebat, irrumpere non poterant,
ita Alemanos ab eruptionibus, adempto his omnium rerum usu, quae extra oppidum petebant, prohibebant.
Dum Alba hoc modo obsidetur, Cinisius cum suo exercitu, quinque millibus autem
fere hominum praeerat, Vassontem castellum, quod ab Alemanis captum, nec procul a
Vesprimio esse ante diximus, it oppugnatum, atque non sine caede suorum breui
recaepit. Inde regressus ad castra regis hortatur eum, quum pro ingenita animi
exercitum Albae circumfusum
animaduertunt, longa ad haec obsidione famem etiam pertimescendam esse censerent,
ultro colloquium petunt Hungarorum, ad id neccessario recurrentes, quod paulo ante
inani spe inflati contempserant. Itaque pacti, ut cum armis et caeteris suis rebus, ex
Alemania scilicet exportatis, non autem quas in Hungaria rapuerant, abirent, urbem regi
cum omnibus captiuis tradunt. Quorum discessu caeteri quoque Alemani perterriti
omnia Pannoniae loca ab se occupata intra paucos menses, partim sua sponte
esse censerent,
ultro colloquium petunt Hungarorum, ad id neccessario recurrentes, quod paulo ante
inani spe inflati contempserant. Itaque pacti, ut cum armis et caeteris suis rebus, ex
Alemania scilicet exportatis, non autem quas in Hungaria rapuerant, abirent, urbem regi
cum omnibus captiuis tradunt. Quorum discessu caeteri quoque Alemani perterriti
omnia Pannoniae loca ab se occupata intra paucos menses, partim sua sponte (pace mox
cum Maximiliano facta), partim armis coacti, ante quam pax componeretur, reliquerunt.
Iam enim senescere coeperat
et caeteris suis rebus, ex
Alemania scilicet exportatis, non autem quas in Hungaria rapuerant, abirent, urbem regi
cum omnibus captiuis tradunt. Quorum discessu caeteri quoque Alemani perterriti
omnia Pannoniae loca ab se occupata intra paucos menses, partim sua sponte (pace mox
cum Maximiliano facta), partim armis coacti, ante quam pax componeretur, reliquerunt.
Iam enim senescere coeperat Alemanus, minoremque in dies missilibus suis, puluere
praesertim accensibili deficiente, formidinem afferebat, Hungaris ac Boëmis ad pugnam
comminus ineundam, ut ante dictum
pestis semper improuida est,
decorisque ac neccessitudinis immemor, Stephanum Botherem, Transiluanae regionis
praefectum, et Thomam Iauriensium, id temporis praesulem eundemque epistolarum
magistrum, oratores ad Maximilianum confestim mittit. His mandat, ut tota fere conditione cum illo pacem componant, neque eum pacis etiam conditiones eius arbitrio
dicere recusent. Tantus sane dolor fraternae iniuriae animum alioqui satis placidum inuaserat, tametsi non tam irae quam socordiae atque ignauiae suae indulsisse
nullis post se liberis relictis e uita cessisset, Hungari alium regem praeter se
substituendi ius non haberent.
Haec Maximiliani plena temeritatis ac inconsultae arrogantiae uerba, ne dicam deliramenta, tametsi legati uix risum comprimentes audiuere, utpote satis certi eum, etiam
cum Albertho et omnibus fere uicinis gentibus coniunctum, Hungaris bello haud
quaquam parem fore, ut paulo ante dixi, modo principes Hungari uno studio publicam
amplecterentur utilitatem, tamen, quo eum a societate Alberthi auerterent (omnia enim
in Hungaros communi consilio gessisse
uinci assuetos facile uanos spiritus
submissuros.
deditus erat, ut ne a mercatura
incertum ― combusta erat, ne unum
quidem militem miserunt, praesule nondum in patriam restituto, tametsi Alemani deduxerant
inde praesidium. Varadinensis trecentos equites dedit; centum fere Canadiensis.
Iauriensis partim galeatos partim leuis armaturae ducentos, Syrmiensis cum Diaconense
circiter centum confecit. Tantundem Nitriensis, quamquam Syrmiensis ac Diaconensis
praesulatus magnis olim regionibus praefuerunt. Nam antequam Turcae Superiorem
Dalmatiam occupassent, ultra flumen Sauum iurisdictionem suam late exercebant, fructuumque decimas a
praedia et commoda regni Hungariae
a diuo Stephano, quem primum regem ab Hungaris appellatum supra demonstrauimus, trifariam fere diuisa sunt. Quorum unam partem, et eam quidem potiorem,
sacerdotes administrant, aliam nobilitas possidet, tertiam, una cum publicis uectigalibus
ac colonorum tributis, rex ipse obtinet. Haec enim regibus et ad pacis ornamenta et ad
belli subsidia tribui neccesse est. Atque quum totum regnum ex duobus et septuaginta
conuentibus seu ciuitatibus, ut supra dictum est, constet, omnes in quatuordecim dioceses
leuis armaturae equites aegre armauit, tametsi non mediocri manu rem publicam eo tempore iuuare potuerit, si in eam bene fuisset
animatus: nulli enim secundus post palatinum uti dignitate, ita et opibus extitit. Ianus,
regis Matthiae Chugniädis filius, magno animo iniuriarum oblitus, cum quingentis
galeatis equitibus, trecentisque leuis armaturae affuit. Solocii ducentos dedere, totidem
Prinnii, Polocii cum Rhosgoniis quingentos. Paulus Cinisius cum centum galeatis equitibus leuisque armaturae ducentis uenit. Neque enim nunc Thibisuarensis prouinciae, cui
praeerat, uires, quae
fuisset
animatus: nulli enim secundus post palatinum uti dignitate, ita et opibus extitit. Ianus,
regis Matthiae Chugniädis filius, magno animo iniuriarum oblitus, cum quingentis
galeatis equitibus, trecentisque leuis armaturae affuit. Solocii ducentos dedere, totidem
Prinnii, Polocii cum Rhosgoniis quingentos. Paulus Cinisius cum centum galeatis equitibus leuisque armaturae ducentis uenit. Neque enim nunc Thibisuarensis prouinciae, cui
praeerat, uires, quae quidem ad iustum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio conduxerit, his copiis adnumero. Gerebii centum
palatinum uti dignitate, ita et opibus extitit. Ianus,
regis Matthiae Chugniädis filius, magno animo iniuriarum oblitus, cum quingentis
galeatis equitibus, trecentisque leuis armaturae affuit. Solocii ducentos dedere, totidem
Prinnii, Polocii cum Rhosgoniis quingentos. Paulus Cinisius cum centum galeatis equitibus leuisque armaturae ducentis uenit. Neque enim nunc Thibisuarensis prouinciae, cui
praeerat, uires, quae quidem ad iustum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio conduxerit, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos totidemque leuis armaturae huic
armaturae huic exercitui addidere. Pancratii centum; totidem Morotii, despoti Georgius et
Ioannes Rhassiani, iam diu auita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tantum possidentes,
quae Lupus, eodem patre genitus, uirtute sua et regis Matthiae Chugniädis liberalitate
assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes leuis armaturae fuerunt,
in auxilium regi Vuladislauo uenere. Bartolomęus, prior Varanensis, quingentos equites
misit, quo sane officio cum rege senatuque Hungarico in perpetuam gratiam reuersus
fuisset, ni posthac grauiter deliquisset,
quae Lupus, eodem patre genitus, uirtute sua et regis Matthiae Chugniädis liberalitate
assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes leuis armaturae fuerunt,
in auxilium regi Vuladislauo uenere. Bartolomęus, prior Varanensis, quingentos equites
misit, quo sane officio cum rege senatuque Hungarico in perpetuam gratiam reuersus
fuisset, ni posthac grauiter deliquisset, quum in regem, tum in rempublicam
Hungarorum, de cuius delicto suo loco memorabo. Demetrii et Stephani liberi, quos
Iaxios cognominant, cum trecentis equitibus
misit, quo sane officio cum rege senatuque Hungarico in perpetuam gratiam reuersus
fuisset, ni posthac grauiter deliquisset, quum in regem, tum in rempublicam
Hungarorum, de cuius delicto suo loco memorabo. Demetrii et Stephani liberi, quos
Iaxios cognominant, cum trecentis equitibus uenere. Milon Boemusius mille secum
adduxit. Petrus Dotius centum, Berislaui ducentos. Caeterum multos procerum, qui non
parua manu reipublicae operam nauare eo bello poterant, silentio praeteriui,
qui
regno infixum est, non id totum ab ipso Albertho manasse,
eiusque scelere perpetratum esse? Propterea quod si ille suis finibus sese continuisset,
postea quam nos Vuladislauum in regem accepimus, nec in Hungariam, temerarius homo,
atque in fratrem impius irrupisset, Hungari, pace iam cum Iano Matthiae filio composita, in diuersa studia ac factiones nunquam fuissent diuisi. Nulla utique inter ciues uni ac
eidem modestissimo principi subiectos oblata dissensionis occasione, uerum iisdem animis, atque eadem uoluntate communibus
rubore fateri possum, praeda inuicem simus. Atque quum tantorum malorum sit causa
Alberthus, nunc iterum, inter tempus pacis per fraudem petitae, regisque nostri
humanitate ac indulgentia impetratae, nos armis ultro perfidus homo lacessit, nulla icti
cum fratre federis habita ratione, ordinis, aetatis, moris Christiani, iuris gentium, fraternae charitatis, hanc scilicet gratiam nobis referens pro pace ac uenia ei superiore bello
data, quum trepidus sibique ac exercitui suo diffidens pacato
quoque, Boëmi, quorum uirtus prae caeteris nationibus in bello semper enituit, ac
si unquam alias aduersus ullum hostem, in hunc acriter pugnare decet, ac iusti doloris ira
erumpere, totisque uiribus adniti, quo Alberthus regni Hungariae ceruicibus expellatur,
qui inde fratrem magno cum dedecore uestro ac omnium nostrum conatur deturbare:
uestri muneris est in hoc praelio praecipuam operam alumno magis quam regi nauare.
Nempe uobis potissimum custodia curaque gloriae ac salutis regiae incumbit. Vos illum
puerum olim in Boëmiam repulso rege Matthia Coruino
dederit poenas.
Haec ubi furens ira apud suos dixit palatinus, animaduertissetque non modo
Hungaros, sed etiam Boëmos ea accensos oratione, aciem e uestigio instruxit.
Boëmorum equitum praefectum Ianum Chugbitium in dextero locat cornu, Stephanum
Botherem cum leui armatura sinistrum curare iubet. Ipse mediam aciem aduersus
Alberthum sibi sumpsit, dempturus labem in Austria turpi fuga acceptam. Nec
Alberthus, licet esset numero militum longe impar, moram dimicandi fecit, iudicans
haud
atque Illyricis, progenitoribus nostris, quum hi essent in plures diuisi principatus, has
demum occupauere sedes, dum hos modo, modo illos separatim agrediuntur ― atque iccirco nostro et optimo sane iure hoc regnum ab Hungaris esset reposcendum. Attamen, ne
ueterem et nobis communem cum Boëmis quoque causam persequar, praetermissis quae
multis seculis a nostra remota sunt aetate, recentia et que priuatim ad me attinent
attingam.
Ni in Pestanis comitiis rex a principibus Hungarorum fuissem dictus, clamoribusque
omnium ordinum confirmatus ― humanis nempe
feritas. Quam
quidem saepius quum caeterę nationes ― quoniam hoc agreste hominum genus saeuitiam
fortitudinem esse putat ― tum nostra gens, non quidem Hungarica uirtute, sed quorundam
nostratium, ut scitis, proditione experta est, eo tempore, quo frater meus, puer admodum,
Ioannes Casimirus cum Matthia Chugniade de regno certauit. Quum igitur pro regno ditissimo, quod nobis, ut dixi, a Deo destinatum est, pro gloria et fama, qua quidem uiri fortes
immortales efficiuntur, pro uita denique et libertate pugnandum sit, multitudo hostium
magna ex parte ex agricultoribus
aut moriendum fuit,
ingentem exercitum necessitate animum suggerente fudit. Neque enim satis honeste, neque
tuto etiam hinc abire licet non tentata pugnae fortuna, propterea quod metu cogat
Hungaros necesse est, qui cum eis equo iure rem transigere uelit. Eo enim ingenio praediti
sunt, uti aut humillime uictoribus pareant, aut intollerabili superbia inhumanaque crudelitate in eos maxime saeuiant, a quibus se iniuria lacessitos arbitrantur.
Concurrite igitur alacri animo cum hoste,
necesse est, qui cum eis equo iure rem transigere uelit. Eo enim ingenio praediti
sunt, uti aut humillime uictoribus pareant, aut intollerabili superbia inhumanaque crudelitate in eos maxime saeuiant, a quibus se iniuria lacessitos arbitrantur.
Concurrite igitur alacri animo cum hoste, milites, efficite uirtute uestra, ne nos huius
expeditionis unquam poeniteat, neue quod summi fuit consilii, temeritati aliquando
assignetur. Neque enim ultro in regnum uocato tantae fortunae occasio praetermittenda
fuit, neque iam suscepta prouincia per
decus, in quo praemium uictoriae amplissimi regni
erat,
sumptam dirigit, eius scilicet casu Hungaros perturbatum iri credens. Quem quum
armatura satis munitum neque uulnerare posset, neque equitandi peritissimum equo
deturbare, iterum conatus est promptissimo quoque equitum comitatus primam hostium
aciem perrumpere. Quod cum Hungaris obstantibus nequicquam tentasset, seque
hostium iam includi circumfusa multitudine cerneret, paulatim retro cedere, pugnam
tamen non omittendo, coepit, atque aliquot strenui militis magis quam periti ducis
operibus aeditis, eruptione egregie
paulatim retro cedere, pugnam
tamen non omittendo, coepit, atque aliquot strenui militis magis quam periti ducis
operibus aeditis, eruptione egregie facta, qua nondum Hungarorum cornua prorsus
coïerant, in proximum castellum, quod praesidio tenebat, cum paucis euadit, quingentis
fere militibus in proelio amissis, caeteris uero in effusam compulsis fugam.
Hungari profligatis Polonis, parua suorum caede ― uix enim ad quadraginta ceciderant ― rati, ut erat, in capite Alberthi uictoriam consistere, castellum in quod profugerat
armatis
admouent, terrorem perculso addunt, ultimum capto ignominiosumque supplicium denunciant, ni sese quamprimum dedat. Alberthus, ubi uidit effugium inde non patere, nec reparandi belli spem
ullam esse, se obsesso, suisque fugatis, atque hinc inde dilapsis, tantum uitam sibi et his,
qui cum ipso erant, ab Hungaris paciscitur. Nam de fratris lenitate, utpote satis sibi perspecta, nihil uerebatur. Itaque deditione facta in manus hostium deuenit. Neque enim in
certam perniciem, famae iactura aut effugiendae captiuitatis causa, ruere honestum
uisum est, quum proprium excelsi
atque elato animo tolerare.
At quoniam Vuladislauus iusserat suis in expeditionem proficiscentibus, ut si forte
uictores extitissent, darent operam, ut quam mitissima uterentur uictoria, nec solum
Alberthum incolumem conseruarent, sed etiam eum nulla omnino afficerent contumelia,
cum omnibus suis, queis fortuna belli pepercerat, Alberthus illęsus multo maiore
Hungarorum clementiae quam uictoriae gloria his conditionibus dimissus est. Primum,
ut omnibus locis ad regnum Hungariae pertinentibus praesidia deduceret. Deinde,
iureiurando affirmaret se
quam in has iurauit conditiones, confestim in Poloniam proficiscitur,
omnemque exercitum inuiolatum, haud consueta Hungarorum in subactos mansuetudine, ex terra Hungaria deportauit.
Statuto igitur die pro se quisque magno apparatu atque
ingenti comitum clientiumque turba frequentes Budam conueniunt. Nec Boëmiae proceres, quo regi gratificarentur (nempe in ditione Vuladislaui tunc erant), huic abfuere
concilio. Qui quidem professi eosdem se hostes amicosque cum Hungaris habituros
domum regressi sunt. Oratores quoque a Maximiliano, qui decreta Hungarorum ad se
referrent, Budam missi. Caeterum, postea quam in concione postulata Alemani
propalam recitata sunt, ab uniuersa nobilitate plebeque magna animorum contentione
uerba ut facerem, me huc prodire uoluerit?
Quare uelim uos minime ignorare illum non quidem belli formidine me pro Alemano
dicere iussisse, quo sane et regni amplitudine ac opibus, et numero fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac iureiurando, quo cum illo pro statu temporis
pepigimus pacem. Cur enim Alemanus a nobis timendus est, qui Alba Regia, non quidem
militum suorum uirtute expugnata, sed ignauia oppidanorum tradita, regem nostrum et
Posonio in se cum exercitu uenientem minime ausus expectare, ueluti profligatus subsidio
in turpi fuga
fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac iureiurando, quo cum illo pro statu temporis
pepigimus pacem. Cur enim Alemanus a nobis timendus est, qui Alba Regia, non quidem
militum suorum uirtute expugnata, sed ignauia oppidanorum tradita, regem nostrum et
Posonio in se cum exercitu uenientem minime ausus expectare, ueluti profligatus subsidio
in turpi fuga posito aufugerit, conspectum etiam Boemorum, nedum congressum perhorrescens? Verum enim uero, uiri Hungari, eminens regum fortuna est, atque in excelso sita,
omniaque illorum facta illustria sunt, quae scilicet
a regibus proficisci debet, quod nomini
eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo
minus conspicuum est, quod a principibus uiris recte, honeste, et cum uirtute agitur,
quam quod ab his nequiter ac per impotentiam admittitur. Quocirca magnopere regi
cauendum est, ne quid aut ipse per cupiditatem delinquat, aut quempiam suorum peccare permittat. Regibus enim maxime subditorum errata adscribuntur, quae quum non
assedit, maior pars principum iurisiurandi magis religione
quam honesti studio eius sententiam collaudant, quibusdam tamen ex conditionibus
Alemano demptis, quo caetera facilius admitterentur ab Hungaris, pacem omnes decernunt. Igitur in hunc tandem modum Vuladislauo pax perpetua cum Maximiliano conuenit, non profecto quae Hungaros, omnium circa gentium uictores, deceret, sed quę
magis fidei regis, temere obstrictae, eiusque quieti, cui usque ad reprehensionem deditus
erat, consulere uideretur. Nam fugatis Polonis atque Alba Regia recoepta, nescio quam
honeste,
uideretur. Nam fugatis Polonis atque Alba Regia recoepta, nescio quam
honeste, tuto certe poterant Hungari, quae non tam neccessitate coacti quam stomacho
quodam promiserant, Alemanis non praestare, utpote qui semper precariam pacem ab
Hungaris obtinuere, nunquam ausi, ne lacessiti quidem, cum his, ab intestina modo peste
securis, bellum gerere: ut scilicet tota Austria Hungari cederent; exules, qui Maximiliani
partes secuti essent in patriam restituerentur; demum ut Maximilianus in regem subrogaretur ab Hungaris, si quid Vuladislauo humanitus accidisset, nullo filio patri
in creando rege ― ut plerique
Hungarorum, parum recte, ut arbitror, censent ― haud solet obstringere. Haec quidem
mortuo Matthia Chugniade, quem Coruinum appellatum esse diximus, duobus
annis ― tot enim ab eius morte usque ad pacem cum Albertho ac Maximiliano factam
intercessere ― in Hungaria gesta sunt.
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quintus
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quintus
et regno eiiciunt.
militarem interdum parcere pudicitiae. Quae profecto quum rex
aut omnino ignoraret, aut ad ea metu maioris tumultus, seu insita negligentia conniueret,
omnibusque ea intolleranda esse uiderentur, nec tamen Boëmi rapiendi atque iniuriarum
finem facerent, Baciensis ciuitas, communicato cum caeteris circa ciuitatibus consilio,
quae ad Thibisciensem spectant praefecturam, Paulum Cinisium, harum regionum praefectum, adeunt, de iniuriis Boemorum conqueruntur, obtestantur, ne se deserat, et quos
a Turcis, asperrimis hostibus, semper tutatus esset, eosdem a Boëmorum quoque ui ac
euocataque ingenti agrestium multitudine, sed magna
ex parte inermi ― nam pauci gladiis, plerique messoriis ac lunariis falcibus erant armati Boemos in agro Colociensi secure agentes adoriuntur. Qui quidem ubi Hungaros cum
infestis signis in se ire animaduertunt, noua re haudquaquam perculsi, utpote ueterani et
uariis bellorum euentis assueti, celeriter arma expediunt, atque conscensis equis in
Hungaros impetum faciunt eosque primo congressu in fugam coniciunt, utpote magna
ex parte rusticos
Quod ubi Paulus Cinisius, dux bellicae artis peritus, e quodam tumulo conspexit,
suorum fugam, non admodum effusam, locorum notitia facile sistit. Nam sicut ipse ratus
nomen et auctoritatem suam ad profligandos hosteis satis fore, suis in proelium prodeuntibus intra munitiones cum presidio delectorum militum sese continuerat, assedensque
in praetorio per nuncios, quae in rem essent, imperauerat. Ita caedentibus Hungaris
fugae socius haud quaquam extiterat. Porro Boemi, puto, ueriti regis sui maiestatem ab
oppugnatione castrorum abstinuerant. Conuocatis igitur
noctis trepidi egissent, prima
luce deditionem facere coguntur, mox sacramento adacti, ne de caetero Hungaris iniurii
forent, uerecundia regiae maiestatis, qua Boëmi paulo quoque ante usi fuerant ab oppugnandis Hungarorum castris sese abstinendo, uti, quo uellent, extra Hungariam cum
omnibus suis rebus tuto abirent, dimissi sunt. Atque ita tandem Boemorum latrocinio
modus est impositus.
atque immanitate in Christianos ualde notus, perspiciens regem ab Hungaris in ordinem
coactum, regnique limites nullis copiis tutos omnibusque contemptui esse ― et erat
regionum Samandriae adiacentium praefectus ― adiunctis sibi duobus filiis, fortissimis
uiris, cum quinque et uiginti millibus hominum Istrum
retundit.
uolebat ― respondet rex bono
animo essent, sibi curae esse rem Transiluanam, statimque Scythas domum abire iubet,
ne scilicet eorum in aula obuersatio Stephano moueret suspitionem regiae ab se alienatae
uoluntatis. Paucis post diebus ad se Thoma antistite accersito, quid facto opus esset, cum
eo consulit. Qui quidem diu meditatum opportune proferens consilium ― erat enim et
ipse homini infensus ― addendum, inquit, esse Stephano in magistratu collegam, imperiumque importuni hominis societate debilitandum; quo facto illum, quę est eius animi
elatio, aut indignitate rei
habere. Neque enim, ait, in eius substitui
locum, nisi illi uirtute et consilio parem, rex patietur, quum ea prouincia rectore
belli peritissimo, uiroque magnae auctoritatis indigeat; quo non reperto, cui dubium
esset, quin breui sit futurum, ut cum illo rex precibus agat, ut recipiat praefecturam,
atque ita eum, magistratu sibi ultro restituto, maiore in honore apud regem aetatem
acturum. Stephanus deposita praefectura ubi tandem resciuit Thomae fraudem, unius, ut
fit, culpa omnibus sacerdotibus coepit succensere,
ut rei quoque exitus
ostendit, eo duntaxat praetextu dilatio et mora sanandis Hungarorum mentibus sit quaesita, propterea quod, quum esset rex eo tempore inops stipendii, nec caeteris etiam rebus
ad bellum satis instructus, nihil non in opulentissimum hostem frustra conatus esset.
Quod cum Hungari ita rem se habere non ignorarent, neque enim latebant eos suae
Turcarumque iuxta uires, prius quam de bello cum Turcis ineundo ad concilium referretur,
magna contentione egerunt, ut ante omnia status reipublicae ex sententia principum, quos seculares
quod, quum esset rex eo tempore inops stipendii, nec caeteris etiam rebus
ad bellum satis instructus, nihil non in opulentissimum hostem frustra conatus esset.
Quod cum Hungari ita rem se habere non ignorarent, neque enim latebant eos suae
Turcarumque iuxta uires, prius quam de bello cum Turcis ineundo ad concilium referretur,
magna contentione egerunt, ut ante omnia status reipublicae ex sententia principum, quos seculares uocant, componeretur. Sed quoniam Stephanus Bother, nouorum
author consiliorum, huic conuentui opportuna morte subtractus erat
expeditionis agitatum esset,
quonam modo arma in Turcas moueri possent, ut scilicet nobilitatis animi a nouo consilio abducerentur, tandem haec simulata expeditio omnium consensu delata est, quoad
totum regnum singulas recognoscendo regiones rex perlustraret, ut scilicet uirium peritior suarum cum potentissimo hoste arma conferret.
ciuitas, uetus et fida Hungarici regni socia, postea quam per
pacatum magna ex parte Pannoniae agrum, per quem ex Dalmatia Budam uersus
erat pergendum, iter tutius quam antea esse accaepit, haud oblita officii
sui misit cum donis ad Vuladislauum legatos, qui ei de regno Vngariae ad se
delato gratularentur, amicitiamque cum eo instaurarent, atque antiquas
societatis leges, interposita eius auctoritate, confirmari peterent.
Rhacusani a rege
agrum, per quem ex Dalmatia Budam uersus
erat pergendum, iter tutius quam antea esse accaepit, haud oblita officii
sui misit cum donis ad Vuladislauum legatos, qui ei de regno Vngariae ad se
delato gratularentur, amicitiamque cum eo instaurarent, atque antiquas
societatis leges, interposita eius auctoritate, confirmari peterent.
Rhacusani a rege comiter excepti, omnibusque quae postulauerant impetratis,
munifice insuper donati ad suos remissi
quae quidem ciuitas
Dalmatici nominis hac tempestate longe opulentissima est, aliquantisper a
suscepto excedam negotio, repetamque eius
urbis primordia, et quemadmodum ea tandem, una cum reliqua Dalmatia, in
Hungarorum regum concesserit ditionem aperiam. Nec equidem aut fabulas ab
aliis confictas sequar, aut ipse nouas componam, per studium huius urbis
clariore origine nobilitandae ― quum nulla prorsus
scripta, licet essent uetustissima specie, quum ad
manus meas peruenere, non tamen adeo multorum annorum tabe corrupta erant,
ut legi non possent. Sed neque hanc digressionem nimis alienam existimari
uelim, quum res Rhacusanae cum Hungaris, utpote ueteribus sociis, haud
absurde possint coniungi.
Memoriae proditum est Sarracenos, Arabicam gentem, quondam ex Sicilia, quam
armis magna ex parte iam occuparant, ingenti classe ad litora Dalmatiae
gente, non
solum id facere prohibiti, sed etiam in seruitutem pene redacti sunt, dum
barbari et per se Epidauriis infesti tantae cladis reliquias, ueluti
naufragia quaedam a fortuna obiecta, sibi uendicare nituntur. Tandem cum
sacerdotis cuiusdam Epidaurii, cuius nomen non traditur, praecibus, qui et ipse
patrio forte superfuerat excidio (coeperant enim iam Slauini quoque, licet
a regionis, quae portui adiacet, asperitate
nuncupant ― se suosque exponit, quos inter Romanici quidam seu Romae nati,
ex Illyrico tamen oriundi, fuere apud suos satis honesti, quorum quidem
maiores una cum Rhatislauo patria extorres Romam sese recaeperant, atque
studio antiquae patriae repetendae, una cum liberis ac coniugibus, Belum in
Illyricum proficiscentem sunt secuti. Eo loci a Ioanne, Tribuliensium
pontifice, regnique
inter Romanici quidam seu Romae nati,
ex Illyrico tamen oriundi, fuere apud suos satis honesti, quorum quidem
maiores una cum Rhatislauo patria extorres Romam sese recaeperant, atque
studio antiquae patriae repetendae, una cum liberis ac coniugibus, Belum in
Illyricum proficiscentem sunt secuti. Eo loci a Ioanne, Tribuliensium
pontifice, regnique principibus, qui officii gratia obuiam nouo
regi frequentes progressi erant, loetis
quanquam sunt qui
existiment hanc arcem non a Belo a fundamentis inchoatam, sed potius ab
illo, addita etiam Constantinopolitani imperatoris ope, ad cuius imperium id
temporis Dalmatia spectabat, instauratam, asserentes una cum Epidauro ab
iisdem hostibus dirutam fuisse. Addunt etiam arcem ipsam, lingua Epidauria
superatis,
Garganum montem nullo obsistente occuparant. Distat autem illa regio Italiae
ab Illyrico littore e regione posito duorum ferme dierum nauigatione,
mediocri uento nauim impellente. Itaque Rhacusani, communicato cum
Iadestinis consilio, quorum ciuitas sicut regionis felicitate reliquas
Dalmatiae urbes longe superat, ita id temporis opibus et magni spiritus
ciuibus eminebat, caeterisque maritimę Dalmatiae ciuitatibus in societatem
Benessa, tyranni ipsius
gener, aduocatis clam domum suam e Rhacusano senatu potioribus et qui
Demiani tyrannidem molestius ferebant, accusat socerum iniustitiae, quod
scilicet ui patriae illata ciues suos oppressisset, et cum quibus aequo iure
uiuere debet, his dominaretur, profiteturque principem se fore libertatis
recuperandae. Vbi Benessam soceri tyrannidem auersantem animaduertunt qui
huic concioni interfuerant, fidesque
et posteris suis perpetuam inusserunt notam. Erat inclita eo tempore
Veneti populi non tam imperii, quod admodum tenue erat, quam iustitiae
caeterarumque ciuilium artium fama. Huc accedebat publicum simul et priuatum
hospitium cum Veneto senatu Rhacusanis. Priuatum mercaturae societate, e qua
haud parum emolumenti ad utrosque perueniebat ― id enim temporis omnia fere
promercalia in mediterraneum Illyricum a Rhacusanis mercatoribus ad Slouinos
Itaque nihil
ueriti Venetorum fraudem mandant Benessae, ut praetextu negotiationis
proficiscatur Venetias auxilium a Veneto senatu aduersus tyrannum petiturus.
Qui quidem amicorum opera in senatum introductus (erat enim illi cum
plaerisque senatorii ordinis Venetis mercaturae commertio usus familiaris)
ostendit se publice a Rhacusanis missum opem imploratum ad tyrannum e patria
pellendum societatemque cum Venetis iungendam.
opera in senatum introductus (erat enim illi cum
plaerisque senatorii ordinis Venetis mercaturae commertio usus familiaris)
ostendit se publice a Rhacusanis missum opem imploratum ad tyrannum e patria
pellendum societatemque cum Venetis iungendam. Veneti ne a mercatorum moribus desciscerent, quorum proprium
est nulla honesti ratione habita omnia utilitate metiri, ut gratuitam operam
praestarent, haudquaquam in
sibi et imperio Constantinopolitano
conseruaturos, iugum ferre Venetorum, non modo inprudenter, sed etiam non
sine deffectionis nota accepere. Nihil enim consulto imperatore
Constantinopolitano, ad quem tunc Dalmatia una cum ipsa Veneta ciuitate
spectabat (eo quod illud imperium ita iam attritum esset, ut ne sese quidem
posset ab hostibus defendere, nedum sociis opem ferre) pacti sunt cum
Venetis ut, exturbato illorum ope tyranno, praetorem
imperatore
Constantinopolitano, ad quem tunc Dalmatia una cum ipsa Veneta ciuitate
spectabat (eo quod illud imperium ita iam attritum esset, ut ne sese quidem
posset ab hostibus defendere, nedum sociis opem ferre) pacti sunt cum
Venetis ut, exturbato illorum ope tyranno, praetorem singulis annis Venetiis
peterent. Atque ita externae potestati fideique inexpertae sese committunt,
ut magis alium dominum quaesisse quam tyrannidem effugisse et ipsi
legationis ad imperatorem Constantinopolitanum
mittendae creantur duo oratores, quibus singulis singulae triremes armis ac
uiris instructae attribuuntur, iussique sunt nauium praefecti Rhacusano
parere. Nam et Benessa una cum Venetis atque iisdem etiam nauibus in patriam
est reuersus. Vbi Rhacusam uentum est, adit tyrannum gener, fingit naues
Venetas legatos ad imperatorem Constantinopolitanum uehere, diuertisseque
Rhacusam amicitiae secum
et posteris stabilius
relinqueret imperium. Quod ubi Branislaui
liberi, quique eum arctiore contingebant cognatione acceperunt, idem sibi
quoque periculum impendere rati confestim Rhacusam cum suis omnibus ueluti
in liberam ciuitatem se conferunt. Quos Bodinus cum per literas atque
legatos nequicquam repetisset (responderant enim Rhacusani se fidei
commissos nunquam prodituros), comparato exercitu Rhacusam
imperium. Quod ubi Branislaui
liberi, quique eum arctiore contingebant cognatione acceperunt, idem sibi
quoque periculum impendere rati confestim Rhacusam cum suis omnibus ueluti
in liberam ciuitatem se conferunt. Quos Bodinus cum per literas atque
legatos nequicquam repetisset (responderant enim Rhacusani se fidei
commissos nunquam prodituros), comparato exercitu Rhacusam hostili animo
accessit, in radicibusque Vergati (ita montem uocant Rhacusae
ex urbe erumpentibus magno affectus est incommodo, propterea quod
promptissimum quemque militum, in quibus uxoris quoque fratrem,
uirum fortissimum Chosarem nomine, quem ob uirtutem magni faciebat, amisit,
dum is cum Capare, eorum qui obsessi erant duce, Branislaui cognato,
congreditur. Quippe Branislaui liberi in Rhacusana iuuentute, utpote
imbelli, parum spei reponentes, haud contemnendam externorum militum manum
sui defendendi causa
extat, monumento.
Ex hac belli uexatione Rhacusanis animus simul et industria adiecta. Itaque
Slauinis Dubrauiae incolis inde ui pulsis uicum, et quicquid campi
interiacebat, moenibus circumseptum cum urbe coniungunt. Atque ita magnitudo
urbis breui duplicatur, tectis toto eo spacio exaedificatis. Et quoniam haud
paruo certamine Dubrauiam de Slauinis coeperant, Rhacusani templum diuo
Nicolao pontifici, monumentum
pontifici, monumentum uictoriae, in capite uici, qui nunc fabrorum
argentariorum ac uasculariorum frequens est officinis, erexerunt,
decretumque uti festo die, quo Christus, ab inferis excitatus, uitae est
restitutus, senatus cum sacerdotibus eo
quotannis iret supplicatum, quod eodem die uico sunt potiti. Nam Bodinus uico aggere
ualloque munito,
sunt, ut uir
religione insignis Stephanus Nemagna, Bossinatibus in Illyrico id temporis
imperans, Rhacusanorum in se officiis, quibus eius gratiam promeruerant,
permotus non mediocrem his Staei agri partem dono dederit, cum tota
chersoneso a Rhataneo castello denominata. Distat autem Rhatanea chersonesus
ab urbe Rhacusa, qua illa continenti adnectitur, triginta fere millibus
passuum, qua quidem in fauonium excurrens quinquaginta circiter
spectat, ei Melyte et Corcyra Nigra adiacent.
Quin etiam eadem fere tempestate Lodouicum Hungarorum regem, Caroli filium,
eum qui cum Venetis bellum gessit, amicitiam cum Rhacusanis instaurasse
comperio. Etenim cum Ludouicus rex ex quibusdam maritimae Dalmatiae urbibus
Venetos expulisset, quingentos duntaxat aureos annui census nomine
Rhacusanos pendere
Nigra adiacent.
Quin etiam eadem fere tempestate Lodouicum Hungarorum regem, Caroli filium,
eum qui cum Venetis bellum gessit, amicitiam cum Rhacusanis instaurasse
comperio. Etenim cum Ludouicus rex ex quibusdam maritimae Dalmatiae urbibus
Venetos expulisset, quingentos duntaxat aureos annui census nomine
Rhacusanos pendere iussos, caetera liberos et suis
Quin etiam eadem fere tempestate Lodouicum Hungarorum regem, Caroli filium,
eum qui cum Venetis bellum gessit, amicitiam cum Rhacusanis instaurasse
comperio. Etenim cum Ludouicus rex ex quibusdam maritimae Dalmatiae urbibus
Venetos expulisset, quingentos duntaxat aureos annui census nomine
Rhacusanos pendere iussos, caetera liberos et suis legibus, in perpetua
tamen Hungarorum societate,
Quo autem studio fidem semper coluerint Rhacusani, eo maxime tempore
declaratum est, quo Georgius, Dardanorum ac Triballorum rex, Stephani
Nemagnae successor fere ultimus, regno a Turcis pulsus Rhacusam una cum
familia se recępit, ui magna auri secum allata. Nam quum senatus Rhacusani
fidei sua omnia credidisset, Rhacusani neque terrore Turcarum, quo fere
tota
sane et publice, et priuatim urbs magnopere est exculta.
Caeterum Rhacusani mente, ut fit, secundis rebus sublati, fortuna sua haud
modeste uti coepere. Itaque cum Stephano Cossicio, finitimo et amico, sub quo aliquot Dalmatiae regiones tunc
erant, inimicitiis stolide susceptis adeo
custodiam neccessariae. Sed iam procul ab
incoeptu tractus, eo unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.
agro, non procul ab Albio monte, aduersus
Turcas male pugnasse, exercitumque nostrum occisione paene occisum, quum temeritate atque imperitia ipsius prefecti, tum proditione, ut fama est, quorundam
Choruatorum principum, quos ferunt Derencinum ad conferendas cum Turcis manus
alieno nostris loco per fraudem impulisse, ueritos sane ne banus, quem ob quaedam
eorum admissa a se alienatum suspicabantur, superatis Turcis in se arma conuerteret.
Quae quidem clades, an dolo ullius Choruati principis accaepta sit tametsi nondum est
pro
dubium est, qui
scilicet e medio pugnae ardore inter caedem effugerant, et quia uisi sunt uix pręlio commisso terga hosti uertisse, et quia, quod imprimis odium accendit, ea strage nobilitas
Choruatica fere deleta est, agri uero abacto pecore una cum agricultoribus paene
deserti.
Maxime autem haec clades trium clarissimorum uirorum casu insignis fuit, morte
Ioannis Fregepanis Zethinensium principis, Georgii Vulatcouii nobilis adolescentis e
Narisio agro oriundi interitu, captiuitate ipsius praefecti. E quibus
missus, ueneno, ut ferunt, ab hostibus est necatus.
Atqui inquirenti mihi, quanam potissimum causa, quaue nostrorum culpa praedatoria Turcarum manus, ab Hungaris fundi facile assueta, tantam ediderit stragem, compertum est praedę maxime auiditatem nostris exitio fuisse. Nam cum Derencino nuntiatum esset Iachïam, Turcarum satrapam, cum sex millibus delectorum equitum Inferiorem
Dalmatiam, quam nunc Choruatiam dicunt, ingressum gloriaque incitatum non tam ad
praedam, quam ad praelium faciundum uenisse, et ipse licet strenuus miles, dux tamen
nouus,
Atqui inquirenti mihi, quanam potissimum causa, quaue nostrorum culpa praedatoria Turcarum manus, ab Hungaris fundi facile assueta, tantam ediderit stragem, compertum est praedę maxime auiditatem nostris exitio fuisse. Nam cum Derencino nuntiatum esset Iachïam, Turcarum satrapam, cum sex millibus delectorum equitum Inferiorem
Dalmatiam, quam nunc Choruatiam dicunt, ingressum gloriaque incitatum non tam ad
praedam, quam ad praelium faciundum uenisse, et ipse licet strenuus miles, dux tamen
nouus, occasionem gloriae sibi quoque oblatam ratus statuit, haud
amisisset, atque ideo prouinciae administrandae haud satis idoneus putaretur,
abrogatam tamen usque ad obitum rege inuito obtinuit praefecturam. Hic sane uir,
humili natus loco, per omnes militiae gradus ascendens nulli secundus inter duces militum aetate sua extitit, saepius cum hostibus Turcis maxime conseruit manus, semperque fere uictor discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est
rumor erat, qui quidem, utpote uanus, huic foeminae nulli extitit fraudi. Quae res etsi magnam regi
incusserat solicitudinem, nequaquam tamen animum demisit, siue aduersariorum contemptu, siue insita animo constantia. Itaque exploratis inimicorum consiliis confestim
cum suo comitatu et parua militum manu, quae praesto aderat, ratus celeritate anteuertenda esse hostium consilia, nec his ad uires colligendas spatium dandum, Wilacum acurrit, tormentis ad diruendos, si opus foret, muros secundo Danubii amne ocius conuehi
iussis. Laurentius cognito regis aduentu
nec his ad uires colligendas spatium dandum, Wilacum acurrit, tormentis ad diruendos, si opus foret, muros secundo Danubii amne ocius conuehi
iussis. Laurentius cognito regis aduentu Vuiloco profugit, monitis nequicquam suis uti
saltem arcem urbis a regis impetu defenderent, sese propediem cum exercitu, adiuncto
priore Varanensi et Iacobo Scytha, affuturum pollicetur.
Vuilacenses ubi uident regem cum paruo exercitu muris succedere, portis apertis
armati erumpunt. Rex haud suspicatus oppidanos extra muros pugnam inituros nec
equo ad rem
Danubii amne ocius conuehi
iussis. Laurentius cognito regis aduentu Vuiloco profugit, monitis nequicquam suis uti
saltem arcem urbis a regis impetu defenderent, sese propediem cum exercitu, adiuncto
priore Varanensi et Iacobo Scytha, affuturum pollicetur.
Vuilacenses ubi uident regem cum paruo exercitu muris succedere, portis apertis
armati erumpunt. Rex haud suspicatus oppidanos extra muros pugnam inituros nec
equo ad rem militarem idoneo, sed tolutario uehebatur, nec ferreo tegumento corpus
munierat. Itaque adhibito equi sui gressu
eos cohortandos aedita. Nam sicut nullo agendi, ita etiam nullo eloquendi studio tenebatur. Illi autem per se quid facto opus esset intelligentes ― et erant omnes
ueterani milites ― admissis equis impetum in oppidanos faciunt, eosque in oppidum confestim compellunt, atque una cum fugientibus et ipsi portas irrumpunt. Vuladislauus
potitus urbe iubet custodibus arcis denunciari, ni arcem extemplo dedant, se eos pro
hostibus habiturum. Illi autem respondent sibi in animo esse regi obtemperare, sed
fidem, qua essent Laurentio astricti, quo minus
astricti, quo minus id fiat obstare; malle se itaque omne
periculum subire quam prodere, quae suae fidei essent commissa. Caeterum
posteaquam tormenta arci iam admota esse, neque Laurentium cum auxiliis, uti promiserat, adesse animaduertunt, arcem et sese in potestatem regis permiserunt.
Rex aliquot diebus Vuilaci moratus, dum milites, quos imperauerat, conuenirent, uti
exercitu aucto maiorem hostibus timorem incuteret, tutiusque eos persequeretur, ad reliqua Laurentii oppida
simulque regnum Hungariae maximo affecit incommodo, dum Hungari
regis coelibatu publicis uiribus, ut erat, plurimum deesse arbitrantur.
Quam ob rem ipsi Hungari suo capti
dolo fraudis suae praemium infamiam cum
graui reipublicae detrimento reportarunt. At profecto et culpa omnino carituri fuissent
et Lodouicum, nunc admodum puerum, uirilis iam aetatis regem Vuladislauo amisso
habuissent, si id statim a morte Matthiae Coruini ingenue negassent Beatrici, quod nec
polliceri ei inconsulto
inter agrestes, satis eleganti, hospitumque aduentu admodum laetam, conuersus ad eam sciscitatur per iocum, uelletne
Latini generis uirum habere. Macedones enim, ut et mediterranei Illyrici, maritimos
Dalmatas, partim quia Romana literatura utuntur, partim quia ritu religionis cum
Romanis conueniunt, Latinis hominibus adnumerant.
Quam uocem tametsi puella hillari accepisset animo, nullum tamen prae pudore
responsum dedit, sed extemplo ad sororem natu maiorem accurens uerba, quae hospes
habuisset, defert, nec dissimulat se hospitis amore deperire. Rogat
floribus, quo comodiore hospitio
uteretur, spe magna futuri coniugii puellam explet, affirmans nullam unquam in
uxorem praeter ipsam ducturum. Nec huiusmodi iocus latuit puellae parentes. Itaque et
ipsi, ut fit, puellae delectati simplicitate hilariter una cum hospitibus illum diem duxere,
ignari quam magnam pestem ille iocus filiae esset allaturus.
Postero die Rhacusani mercatores spe maturae reuersionis puellae iniecta abeunt.
Non ita multis post diebus quidam item Macedo, qui rem pecuariam exercebat, inter
ita multis post diebus quidam item Macedo, qui rem pecuariam exercebat, inter
eius generis homines satis diues, accedit ad hunc uirum, quem diximus Rhacusanos hospitio accepisse, filiamque eius, eam ipsam, quae Rhacusanum adamabat, procatur. Pater
consulta uxore, utpote cum qua communem eam filiam habebat, opilionis uoluntati statim assentitur. Verum quum non explorato prius puellae animo res perfici nequiret,
mater ad se filiam uocat, indicatque ei quem admodum esset a patre opilioni desponsata. Puella, utpote cuius animus Rhacusano dudum addictus
cuius animus Rhacusano dudum addictus erat, statim ubi haec audiuit
obortis lachrymis coepit capillos genasque unguibus lacerare, seque alterius uiri sponsam
esse asseuerare. Parentes puellae, rati dandum esse puellari spatium perturbationi, haud
asperius filia obiurgata opilionem dimittunt, inito cum eo consilio, ut puellam nactus rei
agendae opportunitatem raperet.
Puella igitur, quum forte ad hauriendam aquam de more extra pagum profecta esset,
a latente in insidiis proco, quem maxime oderat, excipitur, deductaque in proximam
syluam tacito suorum, ut dictum est,
qui quidem montes a Carpatho in austrum excurrentes usque ad Istrum fere
amnem protenduntur. Huius incolae regionis in parte magis quam sub imperio
Hungarorum degunt, ab Hungaris lingua et institutis differunt: Romana enim lingua,
licet non incorrupta, utuntur. Cum Turcis, a quibus Istro flumine diuiduntur, multis
annis uaria fortuna bellum gessere,
tandem magis populationibus quam praeliis fessi
tributi pensione finem incursionibus imposuere.
Nolebant autem Hungari hanc
promptius ab Hungaris factum est, ne Alberthus superatis Valachis iterum regnum Hungariae
bello lacesseret: uix enim unquam suspitio tolli potest, ubi aliquando inter reges maxime
offensa intercessit.
Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum
Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus copiis
ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re uero Getas,
quos Moldouios
inter reges maxime
offensa intercessit.
Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum
Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus copiis
ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re uero Getas,
quos Moldouios uocant, imperio suo adiuncturus, quibus scilicet in ditionem redactis de
proximo bellum Turcis inferret.
Sed nihil diu simulari potest: nam quod
uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum
Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus copiis
ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re uero Getas,
quos Moldouios uocant, imperio suo adiuncturus, quibus scilicet in ditionem redactis de
proximo bellum Turcis inferret.
Sed nihil diu simulari potest: nam quod Alberthus longe alia, quam quae prae se ferebat, animo agitaret, mox detectum
qui ope communium hostium suas ulciscuntur iniurias, quum longe
praestet ob Christianae reipublicae utilitatem regno potius cedere quam Turcarum armis
illud retinere, quippe quorum amicitiam maximis iniuriis ac demum libertatis precio
Christiani semper pararunt. Turcae enim cum Christianis nulla alia causa amicitia iunguntur, nisi ut demum opprimant incautos. Vnde qui illorum fidei minime credunt,
maxime tuti sunt.
libertatis precio
Christiani semper pararunt. Turcae enim cum Christianis nulla alia causa amicitia iunguntur, nisi ut demum opprimant incautos. Vnde qui illorum fidei minime credunt,
maxime tuti sunt.
ut demum opprimant incautos. Vnde qui illorum fidei minime credunt,
maxime tuti sunt.
ad se conuocat, atque ad eos ex literis refert. Nemini res contemnenda uisa. Itaque omnium consensu exercitus, qui Polonis resisteret, paratus est iussusque in citerioribus Istri ripis e regione Valachiae castra ponere, mandatumque duci ut,
si ex usu esse arbitraretur, Istrum traiceret, sed manum cum hoste haud prius consereret
quam fidem Getarum experiretur. Verebatur enim Turca, ne quam fraudem
Valachi molirentur, eo quod arbitrabatur eos, ut fere et caeteros Christianos, malo esse
in Turcas animo, et quia saepius illa gens, potius quo fortuna
dolo implorare, partem fere tertiam copiarum traiecit, duas reliquas in iisdem castris reliquit, ne sociorum agris multitudine hominum oneri esset, quum praesertim expeditio haud magnis copiis indigeret,
propterea quod graue Moldouiae, ut arbitror, Polonis coelum omnem pene exercitum
cum ipso duce ualetudine tentauerat, magnaque pars Polonorum, quae maxime laborum
insueta rerum necessariarum inopiam longinquamque militiam molestius tolerauerat,
morbo absumpta erat.
Valachi, Turcarum auxiliis fraeti, confestim e montibus, ad quos cum familiis
omnem pene exercitum
cum ipso duce ualetudine tentauerat, magnaque pars Polonorum, quae maxime laborum
insueta rerum necessariarum inopiam longinquamque militiam molestius tolerauerat,
morbo absumpta erat.
Valachi, Turcarum auxiliis fraeti, confestim e montibus, ad quos cum familiis animaduerso Polonorum hostili animo confugerant, descendunt. His enim mos patrius est
hostem in patentibus campis nequaquam operiri, uerum exustis uicis et pabulo corrupto
iuga montium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque coniuncti cum Turcis haud procul
montibus, ad quos cum familiis animaduerso Polonorum hostili animo confugerant, descendunt. His enim mos patrius est
hostem in patentibus campis nequaquam operiri, uerum exustis uicis et pabulo corrupto
iuga montium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque coniuncti cum Turcis haud procul a Polonis consedere, aduersa hostium ualetudine magis quam
uiribus confisi.
At Poloni simul suorum ac regis aegritudine, quae quidem eorum incoepta uel
maxime irrita fecit, simul noua Valachorum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis
Valachis de
irrita fecit, simul noua Valachorum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis
Valachis de industria iactata multo maiora uero putabant esse, perterriti, omittendę
expeditionis atque ad patrias sedes reuertendi capiunt consilium, sero temeritate sua animaduersa. Praemissis igitur cum modico praesidio carris, quibus impedimenta uehebantur, iter propter radices montium, qui Moldouiam ab Hungaris dirimunt, arripuere,
haud tamen raptim cum agmine incedentes, ne ualetudine correptos hostibus trucidandos relinquerent, simul ne profectio fugae similis esse uideretur,
omittendę
expeditionis atque ad patrias sedes reuertendi capiunt consilium, sero temeritate sua animaduersa. Praemissis igitur cum modico praesidio carris, quibus impedimenta uehebantur, iter propter radices montium, qui Moldouiam ab Hungaris dirimunt, arripuere,
haud tamen raptim cum agmine incedentes, ne ualetudine correptos hostibus trucidandos relinquerent, simul ne profectio fugae similis esse uideretur, quae res hostium animos uehementer solet excitare. Quod ubi Valachi animaduertunt, ocyus Polonorum iter
praeuertere statuunt, atque ante quam Poloni ualle ac
a
latere inuadunt et, ne quid terrori deesset, quidam e iugis montium decurrentes missilibus hostem metu simul et ualetudine ad repugnandum segnem urgebant. Itaque
Poloni multiplici malo circumuenti, dum magis saluti quam sarcinis consulunt, magna ex
parte impedimenta cum aliquot militibus, qui hostilem impetum strenue pugnando
sustinuerant, amissere, atque in patriam regressi sunt, precium inconsultae expeditionis
dedecus non sine detrimento reportantes.
Cui autem dubium est Alberthum in Getas temere motum esse? Quippe quibus tantum libertatis
ante dictum est, illis intercedit, seruire unquam in animum induxerint, quum utraque
gens illos bello saepius tentasset. Tales ergo non ui cogendi erant, uerum beneficiis conciliandi, atque mercede potius in partem quam in ditionem trahendi. Praeterea summae
dementiae fuit cum Polono, tantummodo tyrone milite laborisque intolerantissimo,
Turcas, gentem in armis duram, crebrisque expeditionibus exercitatam, bello lacessere,
non deductis prius in societatem Hungaris, qui quidem soli fere hac tempestate cum
Turcis pugnare nouerunt, eo quod insito
trahendi. Praeterea summae
dementiae fuit cum Polono, tantummodo tyrone milite laborisque intolerantissimo,
Turcas, gentem in armis duram, crebrisque expeditionibus exercitatam, bello lacessere,
non deductis prius in societatem Hungaris, qui quidem soli fere hac tempestate cum
Turcis pugnare nouerunt, eo quod insito quodam odio quotidianis prope praeliis cum
his contendunt,
maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Alberthus
fecisset, haud ullam suspitionem eius in Moldouiam accessus
milite laborisque intolerantissimo,
Turcas, gentem in armis duram, crebrisque expeditionibus exercitatam, bello lacessere,
non deductis prius in societatem Hungaris, qui quidem soli fere hac tempestate cum
Turcis pugnare nouerunt, eo quod insito quodam odio quotidianis prope praeliis cum
his contendunt,
maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Alberthus
fecisset, haud ullam suspitionem eius in Moldouiam accessus Hungaris loci opportunitatem timentibus prorsus mouisset, quae quidem lues multorum
bellum in Christianos meditatur; Carbaliam
Dalmatiae regionem suo imperio adicit.
10489. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] accusem oratione. Qui sane aurum, fragile emolumentum, secuti, mortem, ut fama est, Gemio Otomano nefarie intulerunt, propterea quod illo uiuente, ut paulo ante demonstratum est, nunquam ullam aduersus Christianos alicuius momenti expeditionem Bazethes suscipere ausus est. Nam cum sexdecim prope annos usque ad fratris obitum regnasset, nulla ferme arma in Christianos mouit, nec quenquam de his locum caepit, praeterquam duo ignobilia circa Istrum castella, Cellias Moncastrumque, quae quidem in Carabogdanis, ut dictum est,
10490. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] Otomanus Secundus, cognomento Magnus, qui de Graecis Constantinopolim coepit, plures liberos ex sese genuisset, duos tantummodo uirilis sexus, Bazethem et Gemium, sibi superstites reliquit. Bazethi Amisiam urbem cum magna Galatiae parte, Gemio Panphiliam uiuens adhuc pater atribuerat, unde scilicet illis ad uictum et cultum sumptus suppeterent. Vterque igitur summopere amicos fautoresque sibi parabat, atque sicut ambo certa fere spe, ita aequali prope animo ad paternum aspirabant imperium. Nam
10491. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] compensabatur. Quum igitur Mechmethes fato esset functus, quidam purpuratorum, qui quidem Gemio erat deditus, eum confestim per literas de patris obitu certiorem facit, hortaturque, ut quam celerrime Constantinopolim aduolet, atque aduentum fratris praeuertat. Verum cum literę ab Achmetho Cossicio, Bazethis genero, qui per id tempus Mysiae in Asia praeerat, forte essent intercaeptae, occasio oblata est Bazethi, priusquam Gemius Constantinopolim accederet, sedem regiam paternumque thesaurum, qui quidem Constantinopoli asseruabatur, occupandi. Quo ubi
10492. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] regio more iusta
magnifice persoluit. Mox militibus praeter consuetum stipendium iterum satis large
donatis confestim aduersus fratrem qui iam in Bythiniam, qua ea Misiam contingit,
ingressus erat,
10493. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] sint. Postremi sunt nullo ferme honore, nisi quem uirtute propria compararunt,
utpote qui neque sanguinis nobilitate, neque prouentibus, quos quidem nullos ex
10494. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] credens apud Christianos, et hos quidem religione sacros, fidem inuiolatam fore, atque aliquid inde subsidii afflictis rebus accessurum, statim in custodiam traditus est. Interiectis aliquot diebus Rhodii equites ex collegii decreto mittunt ad Bazethem cum his mandatis oratores, ut scilicet, si uellet fratrem in perpetua teneri custodia, solueret quotannis quadraginta millia nummum aureorum, arbitrantes eo consilio et regem Turcarum sibi ualde obnoxium futurum, et apud reliquos Christianos id splendori fore.
10495. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 115 | Paragraph | SubSect | Section] Octauus, pontifex Romanus, et sibi amplum fore putans regem Turcarum tributarium habere, et tanto auro, cuius quidem sacerdotes hac tempestate maxime auidi sunt, potiri cupiens, oblata Rhodiorum principi dignitate, qua cardinales sacerdotes Romanae ecclesiae insigniti sunt, agit cum illo, ut Turcam sibi traderet. Rhodius non paruum fortunae suae additamentum existimans in collegium cardinalium cooptari, accepta conditione hominem suae fidei comissum huiuscemodi facile permutat magistratu. Itaque uidimus, si Deo placet, non pecunia modo, quod iam solemne
10496. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section]
10497. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section] metu liberatus, statim animo consilia uolutare coepit
Christianos aperte oppugnandi, atque
opportunitate rerum gerendarum, quae ad illam diem haudquaquam patuerat, uti.
10498. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] obtinuit prouinciam. Magna igitur Turcarum manu coacta (hi enim rapto ut plurimum uiuunt), ad Istrum, qua hic amnis Peucem circunfluit insulam, profectus est. Hoc in loco lustrato exercitu ex omnibus copiis circiter quadraginta millia hominum, qui armis et equis erant instructiores delegit, atque cum his traiecto Istro in Moldouiam perrexit. Ibi ad sex millia Valachorum, quorum ira in Polonos nondum deferbuerat, cum eo sese coniungunt. His ducibus ad Tyram amnem, qui Dacos et Thataros disterminat, accessit. His in locis aliquot dies moratus, dum et
10499. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] circunfluit insulam, profectus est. Hoc in loco lustrato exercitu ex omnibus copiis circiter quadraginta millia hominum, qui armis et equis erant instructiores delegit, atque cum his traiecto Istro in Moldouiam perrexit. Ibi ad sex millia Valachorum, quorum ira in Polonos nondum deferbuerat, cum eo sese coniungunt. His ducibus ad Tyram amnem, qui Dacos et Thataros disterminat, accessit. His in locis aliquot dies moratus, dum et exercitum ex itinere defatigatum reficeret, et Thatari, qui nunc terras mari adiacentes inter Tyram et
10500. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] itinere defatigatum reficeret, et Thatari, qui nunc terras mari adiacentes inter Tyram et Tanaim incolunt, in partem praedae uocati sese Turcis aggregarent ― nam et ipsi Turcaico ritu Christianorum regiones incursant, praedaeque et latrociniis maxime student ― cum hoc agmine Balis Tyram dextrorsum, Scythicos montes a laeua habens, qua minime regio est uicis frequens in septentrionem incessit, quindecim dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per tumultum praeda e manibus prius elaberetur quam regio, quae euastanda erat, hostilem sentiret
10501. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] At illi inopinato malo exterriti, quum alioquin armorum essent insueti ― tantummodo enim agriculturae student ― neque sese armis defendere, neque diffugere, regionibus undique obsessis ac armato hoste completis, nituntur, sed ueluti pecora in manus hostium una cum omnibus fortunis inciderunt. Clades regioni illatas, caedes hominum, rapinas, pagorum uastitatem, sacrarum aedium incendia, raptus uirginum ac puerorum, caeteraque quae praedones et foeda factu, et relatu haud honesta in captiuos ediderunt, silentio tegam, ne ea narrando
10502. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 118 | Paragraph | SubSect | Section] millia hominum capta esse feruntur, nullo fere praedonum in populatione uulnerato, nedum interfecto, praeterquam circiter quingentos, qui profecto haud hostili ferro, uerum cuiusdam uici ab se capti incendio, fortuito noctu late effuso, periere una cum tribus millibus captiuorum. Postea quam aliquot dies populando assumpti praedones suas quisque sedes cum praeda, quae cuique obtigerat, repetiuere, nullo non ante libidinis ac crudelitatis genere in Rhoxanos aedito.
10503. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 118 | Paragraph | SubSect | Section] circiter quingentos, qui profecto haud hostili ferro, uerum cuiusdam uici ab se capti incendio, fortuito noctu late effuso, periere una cum tribus millibus captiuorum. Postea quam aliquot dies populando assumpti praedones suas quisque sedes cum praeda, quae cuique obtigerat, repetiuere, nullo non ante libidinis ac crudelitatis genere in Rhoxanos aedito. Nam ne quid postremo calamitatis infelicissimę deesset genti, omnes qui aut ualetudine, aut senio itineris laborem
10504. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 118 | Paragraph | SubSect | Section]
10505. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 118 | Paragraph | SubSect | Section] esse opinantur, alii, quibus et ipse assentior, Scythas esse Asiaticos affirmant, atque ex illa regione, quam nunc uulgo Cathaiam appellant, aduenisse. Satis enim mihi exploratum est Turcas communes prope sedes quondam cum Thataris intra Caucasum montem habuisse ― nam et eiusdem fere linguae homines sunt - Thatarosque ad Tanaim fluuium profectos circa Moeotidem consedisse, Turcas uero, meliores sedes expetentes, transgressos Caucasum in Albaniam irrupisse anno salutis humanae
10506. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] fluuium profectos circa Moeotidem consedisse, Turcas uero, meliores sedes expetentes, transgressos Caucasum in Albaniam irrupisse anno salutis humanae quinquagesimo quinto supra septingentesimum. Inde per Albanum agrum ad Cyrum amnem accessisse, moxque Armeniam Maiorem occupasse. Deinde cum Persis et Sarracenis, gente Arabica, diu uaria fortuna decertasse, tandem a Sarracenis pacem sedesque in Asia quietas hac conditione impetrasse, uidelicet ut Machometani ritus acciperent religionem atque aduersus Christianos, Gothifredum maxime, atque Balduinum
10507. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] aetatem durarunt. Imperio a pluribus occupato, confestim ex aemulatione, ut fit, odium, mox bella inter duces exorta sunt, saepiusque clades inuicem acceptae redditaeque. Per idem tempus Othomanus, unus, ut dictum est, ex Huncharii praefectis, cuius progenies Constantinopolim cum tot Asiae atque Europae regnis nunc tenet, in regione Maioris Phrygiae circa Dorilium oppidum satrapeam obtinebat, uiculum quendam cum familia sua incolens, quem ab ipsius Othomani nomine Othmanliam Turcae appellarunt. Qui quidem animaduertens Asiam intestino
10508. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] clades inuicem acceptae redditaeque. Per idem tempus Othomanus, unus, ut dictum est, ex Huncharii praefectis, cuius progenies Constantinopolim cum tot Asiae atque Europae regnis nunc tenet, in regione Maioris Phrygiae circa Dorilium oppidum satrapeam obtinebat, uiculum quendam cum familia sua incolens, quem ab ipsius Othomani nomine Othmanliam Turcae appellarunt. Qui quidem animaduertens Asiam intestino bello ardere, nec quemquam unum ex Turcaicis principibus esse, qui publicae rei studeret, collecta clientum pastorumque ac agricultorum
10509. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] hostem terrere, et in dies imbeciliorem reddere, suos rebus captis allicere, promptioresque ad militiae labores tolerandos efficere. Quibus quidem artibus breui maximum et apud suos et apud exteros adeptus est nomen. Itaque cum coepisset a finitimis uehementer timeri, cogitaretque, successu rerum inflatus, maritimas Asiae urbes, quae in ditione imperatoris Constantinopolitani erant, aggredi, morbo extinctus est, sepultusque in uico, quem diximus ab eius nomine Othmanliam uocari.
10510. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] expugnata prius Prusa urbe in radicibus Olympi montis posita, in qua ob cultorum frequentiam sedem regni constituit. Quam sane urbem intra paucos dies in potestatem redegit, Graecis, qui in ea praesidio erant, eam dedentibus, dum auxilium Constantinopolitani imperatoris, qui per id tempus cum finitimis in Europa bellum gerebat, desperant. Tametsi sunt, qui dicant Orchanum de priscis Turcis, quorum paulo ante mentionem fecimus, Prusam coepisse. Iamque Orchanus ad Caramani imperium aspirabat, bellumque ei inferre parabat,
10511. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] Constantinopolitanus imperator, bello a Thracibus ac Bulgaris (gens Rhoxolanorum est Macedoniam incolens) uehementer premebatur, nec prorsus his resistere poterat. Itaque pessimo capto consilio et quod non modo Graeciae, sed etiam bonae parti Europae pernitiem erat allaturum, cum Orchano foedus iungit. Rogat mox eum sub stipendii pactione, ut in Europam cum copiis suis traiciat, Thracumque, ac Macedonum agros incurset. Turca primum per dolum haud se transiturum Hellespontum dicere, fingens se non audere exercitum in Europam transmittere, nisi prius
10512. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] (gens Rhoxolanorum est Macedoniam incolens) uehementer premebatur, nec prorsus his resistere poterat. Itaque pessimo capto consilio et quod non modo Graeciae, sed etiam bonae parti Europae pernitiem erat allaturum, cum Orchano foedus iungit. Rogat mox eum sub stipendii pactione, ut in Europam cum copiis suis traiciat, Thracumque, ac Macedonum agros incurset. Turca primum per dolum haud se transiturum Hellespontum dicere, fingens se non audere exercitum in Europam transmittere, nisi prius in potestatem suam Sestos, nunc tenuis uicus, olim urbs nobilis, et apud
10513. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] se transiturum Hellespontum dicere, fingens se non audere exercitum in Europam transmittere, nisi prius in potestatem suam Sestos, nunc tenuis uicus, olim urbs nobilis, et apud poëtas magni amoris commertio celebris, cum Callipoli traderetur. Quod ubi haud difficulter Orchanus impetrauit, ratus Graeci dementia abutendum esse, totam insuper Chersonesum cum Lysimachia paucis post mensibus hoc praetextu petit. Quoniam, inquit, ad excursiones faciendas Turcis equorum multitudine opus est, qui
10514. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] tenuis uicus, olim urbs nobilis, et apud poëtas magni amoris commertio celebris, cum Callipoli traderetur. Quod ubi haud difficulter Orchanus impetrauit, ratus Graeci dementia abutendum esse, totam insuper Chersonesum cum Lysimachia paucis post mensibus hoc praetextu petit. Quoniam, inquit, ad excursiones faciendas Turcis equorum multitudine opus est, qui quidem sine latiori soli spatio ali nequeunt, quo id commode fieri possit, oportere totam Chersonesum sibi tradi. Obcaecatus erat Bulgarorum
10515. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] maxime capiuntur, transportare, atque emere cupientibus copiam facere, nec non interdum quibusdam etiam dono dare, nihil denique praetermittere, quo animi suae sectae hominum conciliari possent. Quae ubi Graeci sero, iam peste praecordiis recępta, percepere, statuunt cum finitimis Christianis in gratiam redire, et communi hoste Europam liberare. Caeterum dum magis dicendis sententiis tempus territur, ut saepe fit, a Christianis quam ulla expeditio suscipitur, Graecus imperator diem suum obiit, cui Orchanus quoque haud multum superuixit, Homurathe
10516. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] sobole extante, nec pati poterat Othomani, pastoris quondam, progeniem regnum Hunchariae familiae debitum obtinere, eo magis, quia non desunt, qui affirment Molium fraude praefectorum, et imprimis Othomani, ueneno necatum esse. Bazethes eo nuntio exterritus, confestim cum exercitu Iconium proficiscitur, manumque cum Thataro infelici euentu conseruit. Nam captus in eo praelio turpissime uitam in seruitute finiuit. Praeter caetera dedecora, quibus a uictore insolenter afficiebatur, quotiescunque Thatarus, ut cibum caperet, accumbebat, Turcam cathenatum
10517. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] pastoris quondam, progeniem regnum Hunchariae familiae debitum obtinere, eo magis, quia non desunt, qui affirment Molium fraude praefectorum, et imprimis Othomani, ueneno necatum esse. Bazethes eo nuntio exterritus, confestim cum exercitu Iconium proficiscitur, manumque cum Thataro infelici euentu conseruit. Nam captus in eo praelio turpissime uitam in seruitute finiuit. Praeter caetera dedecora, quibus a uictore insolenter afficiebatur, quotiescunque Thatarus, ut cibum caperet, accumbebat, Turcam cathenatum iuxta lectum alligari iubebat, et ossa e mensa
10518. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] ita multo post Thatarus seditione domestica in patriam reuocatus Minorem Asiam reliquit, Turcisque huius discessu libertas restituta est. Qui principibus suis Prusam conuocatis, Musiam, cognomento Fulmineum, Orchani pronepotem, regem sufficiunt. Hic pace in Asia cum finitimis composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires
10519. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] seditione domestica in patriam reuocatus Minorem Asiam reliquit, Turcisque huius discessu libertas restituta est. Qui principibus suis Prusam conuocatis, Musiam, cognomento Fulmineum, Orchani pronepotem, regem sufficiunt. Hic pace in Asia cum finitimis composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam
10520. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] restituta est. Qui principibus suis Prusam conuocatis, Musiam, cognomento Fulmineum, Orchani pronepotem, regem sufficiunt. Hic pace in Asia cum finitimis composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam ex finitimis populis erat par illi armis. Itaque finitimis Christianis omnibus rebus exhaustis
10521. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] Qui principibus suis Prusam conuocatis, Musiam, cognomento Fulmineum, Orchani pronepotem, regem sufficiunt. Hic pace in Asia cum finitimis composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam ex finitimis populis erat par illi armis. Itaque finitimis Christianis omnibus rebus exhaustis instandum ratus,
10522. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam ex finitimis populis erat par illi armis. Itaque finitimis Christianis omnibus rebus exhaustis instandum ratus, Hadrianopolim obsedit, breuique ea potitus est, fugato rege Wcasino, qui cum Turcis pro portis Adrianopolitanis praelium infeliciter comisserat. Atque quum situs urbis et regio inter Melantem et Hebrum amneis admodum ferax placuisset, huc sedem regiam e Prusa transtulit. Hoc mortuo Bazethes Secundus regnat, qui dum auiti ac paterni imperii
10523. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] Itaque dum se pro instanti pugna licet hilari, non tamen nimis largo inuitarent potu, rex ad Milonem conuersus, pateram argenteam uino plenam dextera tenens, Propino , inquit, tibi, Milon, uinum hoc una cum patera, licet proditionis apud me sis insimulatus . Ille nullam conscientiae notam uultu prae se ferens acceptum hausit poculum, deinde assurgens ad regem ait: Rex Lazare, quoniam nec iurgii nec disceptationis nunc tempus est, hoste iam prope in acie stante crastino die re
10524. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 123 | Paragraph | SubSect | Section] quidem opinionem, uel potius omen, ipsius regis exitus statim comprobauit. Nam dum paulum uia militari declinat uictores effugere cupiens, in foueam uirgultis tectam, quae forte ad feras capiendas facta erat, incidit, collapsusque una cum equo ab insequentibus hostibus exanimis opprimitur. Turcae qui paulo ante prope desperauerant salutem, laeti tanta uictoria sub occasum solis se in castra recipiunt, atque adorata luna ut his mos est, priusquam cibum caperent, inferias regi patrio ritu, haud tamen ibi corpore
10525. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] proficiscuntur, haud tam regio casu tristes quam uictoria laeti. Eo nouum quoque regem, quo ibi regnum iniret, ex Asia accersunt. Ab hoc rege nihil fere dignum memoratu aduersus Christianos actum est, praeter populationes et unum insigne Turcaica clade cum Illyricis regulis ad Drinum amnem praelium. Huic successit Hysladimirus, qui Graecos, Macedones, Thraces, Moesos itidem populationibus ualde uexauit. Cum Sigismundo quoque Caesare ad Nicopolim, in Triballorum agro, quum eo ex Hungaria ille imperator processisset, aequo marte
10526. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] rege nihil fere dignum memoratu aduersus Christianos actum est, praeter populationes et unum insigne Turcaica clade cum Illyricis regulis ad Drinum amnem praelium. Huic successit Hysladimirus, qui Graecos, Macedones, Thraces, Moesos itidem populationibus ualde uexauit. Cum Sigismundo quoque Caesare ad Nicopolim, in Triballorum agro, quum eo ex Hungaria ille imperator processisset, aequo marte semel pugnauit. Hunc secutus est Homurathes cognomento Magnanimus, rex mea sententia et bello et pace clarissimus. Hic totam Thraciam praeter Constantinopolim
10527. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] quum eo ex Hungaria ille imperator processisset, aequo marte semel pugnauit. Hunc secutus est Homurathes cognomento Magnanimus, rex mea sententia et bello et pace clarissimus. Hic totam Thraciam praeter Constantinopolim imperio suo adiunxit, Dardanos, Triballos, Moesos, Macedoniam cum tota fere Graecia, excepta Peloponeso, subegit. Decies cum Christianis manum collatis signis conseruit. Nam cum deuictis Moesis usque ad Danubium et Pannonios peruenisset, Hungaros in se concitauit, adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro
10528. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] est Homurathes cognomento Magnanimus, rex mea sententia et bello et pace clarissimus. Hic totam Thraciam praeter Constantinopolim imperio suo adiunxit, Dardanos, Triballos, Moesos, Macedoniam cum tota fere Graecia, excepta Peloponeso, subegit. Decies cum Christianis manum collatis signis conseruit. Nam cum deuictis Moesis usque ad Danubium et Pannonios peruenisset, Hungaros in se concitauit, adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo
10529. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] et bello et pace clarissimus. Hic totam Thraciam praeter Constantinopolim imperio suo adiunxit, Dardanos, Triballos, Moesos, Macedoniam cum tota fere Graecia, excepta Peloponeso, subegit. Decies cum Christianis manum collatis signis conseruit. Nam cum deuictis Moesis usque ad Danubium et Pannonios peruenisset, Hungaros in se concitauit, adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce Sigismundo Caesare progressi
10530. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] subegit. Decies cum Christianis manum collatis signis conseruit. Nam cum deuictis Moesis usque ad Danubium et Pannonios peruenisset, Hungaros in se concitauit, adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce Sigismundo Caesare progressi tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt. Habuit praeterea bellum Homurathes cum Wladislauo Polono, qui post Alberthum Sigismundi generum regnum Hungariae obtinuit. Qui
10531. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce Sigismundo Caesare progressi tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt. Habuit praeterea bellum Homurathes cum Wladislauo Polono, qui post Alberthum Sigismundi generum regnum Hungariae obtinuit. Qui quidem, Romani pontificis suasu, rupto foedere ac per inducias infelici euentu cum Turcis pugnauit. Nam dum inter dimicandum in castra hostium pro uictore sese gerens
10532. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt. Habuit praeterea bellum Homurathes cum Wladislauo Polono, qui post Alberthum Sigismundi generum regnum Hungariae obtinuit. Qui quidem, Romani pontificis suasu, rupto foedere ac per inducias infelici euentu cum Turcis pugnauit. Nam dum inter dimicandum in castra hostium pro uictore sese gerens inconsulte irruit (alterum enim Hungarorum cornu, cui Ianus Chugniades, Mathiae Coruini pater, praefuerat, Turcas aduersos in fugam
10533. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] dum inter dimicandum in castra hostium pro uictore sese gerens inconsulte irruit (alterum enim Hungarorum cornu, cui Ianus Chugniades, Mathiae Coruini pater, praefuerat, Turcas aduersos in fugam coniecerat) interfectus est, una cum Iuliano Caesarino, cardinali sacerdote, magna Veneti populi infamia. Porro Veneti, ne Hungaris Grecorum urbs Constantinopolitana uoluntate traderetur - tunc enim denuntiabant Graeci se eam urbem aduersus Turcam defendere non posse dicuntur Turcaicum exercitum clam Christianis in
10534. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] cladibus saepius affecit. Quandoquidem regibus ualde deforme uidetur mercatores armorum imperitos, et qui uitae humilitate, pudendis artibus, sordido quaestus genere, caeteris opificibus pares sunt, imperium amplecti, atque regum magnitudini sese in aequo ponere. Sed non est uicta cum rege Hungarorum uirtus. Hi nanque Iano Chugniade praefecto constituto adeo obstinatis animis bellum cum Turcis gessere, ut Homurathe e Moesia pulso regnum quoque Dardanorum Georgio, nepoti ex fratre illius Lazari, de quo supra meminimus, restituerint. Hic est ille
10535. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] pudendis artibus, sordido quaestus genere, caeteris opificibus pares sunt, imperium amplecti, atque regum magnitudini sese in aequo ponere. Sed non est uicta cum rege Hungarorum uirtus. Hi nanque Iano Chugniade praefecto constituto adeo obstinatis animis bellum cum Turcis gessere, ut Homurathe e Moesia pulso regnum quoque Dardanorum Georgio, nepoti ex fratre illius Lazari, de quo supra meminimus, restituerint. Hic est ille Georgius, qui, ut proximo uolumine diximus, amisso regno Rhacusam cum magna ui auri se receperat, Rhacusanisque tum
10536. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] constituto adeo obstinatis animis bellum cum Turcis gessere, ut Homurathe e Moesia pulso regnum quoque Dardanorum Georgio, nepoti ex fratre illius Lazari, de quo supra meminimus, restituerint. Hic est ille Georgius, qui, ut proximo uolumine diximus, amisso regno Rhacusam cum magna ui auri se receperat, Rhacusanisque tum consultoribus tum deprecatoribus apud Hungaros usus regnum egregie recuperauerat, Turcis ultro cedentibus et coitionem Christianorum metuentibus. Homurathe extrema aetate extincto regnum Turcarum filio
10537. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] perfidia, auaritia, libidine ac crudelitate, ita et imperio omnes ante se Othomanos reges superauit. Eodem anno, quo regnum iniit, Constantinopolim coepit. Deinde Peloponesum pulso inde Graeco rege occupauit, et demum quicquid terrarum Istro amne et mari Aegeo atque Ionio continetur, cum toto fere Illyrico, praeter maritimam Dalmatiae oram, atque eas regiones, quae ultra Naronem et Vrpanum amneis Hungaris regibus parent, in potestatem redegit, principibus regionum, quos interposita fide ad se euocauerat, nefarie necatis. Verum uti celeriter, ita non sine suo ipsius
10538. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] maritimam Dalmatiae oram, atque eas regiones, quae ultra Naronem et Vrpanum amneis Hungaris regibus parent, in potestatem redegit, principibus regionum, quos interposita fide ad se euocauerat, nefarie necatis. Verum uti celeriter, ita non sine suo ipsius periculo tot regna subegit. Nam cum per Illyricum, inexplorato, utpote securus hostium, regulis, ut dixi, contra fidei religionem interfectis, iter faceret, in eum nomades Illyrici, quos Valachos uulgo dicunt, duce Vuladislauo Cossicio e montibus, qui Dalmatas a Moesis dirimunt, decurrentes impetum fecerunt, atque ita
10539. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] in fugam sese relictis impedimentis conicerent. Sed quia agrestes praeda contenti hostem elabi permiserunt, nihil ea erruptione factum, praeter quam Turcae cautiores redditi. Vniuersam praeterea Mehmethes Minorem Asiam, cum tota fere Euxini maris ora armis domuit. Ex Europaeo Ponti latere usque ad Istri ostia, atque Arpispolim, ex Asiatico uero usque ad Phasim fluuium sub imperium suum coegit, omissaque ora Scythiae maritima,
10540. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] ipse exędificauit, quo inde Pannonios Turcae incursarent. Alterum ad Vrpanum amnem ab Illyricis regulis constructum, Iaizam, ut supra dictum est, uocant. Vtrunque Hungari, duce Matthia Coruino, pulsis inde Turcis, ui coeperunt atque praesidiis nunc quoque obtinent. Bis tantum cum hoste per se acie conflixit: semel cum Hungaris, a quibus haud mediocri caede apud Taurunum oppidum in confluentibus Saui et Danubii situm, nunc Nander Albam incolae nuncupant, est repulsus. Iterum ad Euphratem cum Cassano, Medorum rege,
10541. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] Turcae incursarent. Alterum ad Vrpanum amnem ab Illyricis regulis constructum, Iaizam, ut supra dictum est, uocant. Vtrunque Hungari, duce Matthia Coruino, pulsis inde Turcis, ui coeperunt atque praesidiis nunc quoque obtinent. Bis tantum cum hoste per se acie conflixit: semel cum Hungaris, a quibus haud mediocri caede apud Taurunum oppidum in confluentibus Saui et Danubii situm, nunc Nander Albam incolae nuncupant, est repulsus. Iterum ad Euphratem cum Cassano, Medorum rege, ubi et optimum quemque ex suis in acie amisit,
10542. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] Bis tantum cum hoste per se acie conflixit: semel cum Hungaris, a quibus haud mediocri caede apud Taurunum oppidum in confluentibus Saui et Danubii situm, nunc Nander Albam incolae nuncupant, est repulsus. Iterum ad Euphratem cum Cassano, Medorum rege, ubi et optimum quemque ex suis in acie amisit, et hostis regis filium interfecit. Hic adeo incerta ab his regibus uictoria tunc pugnatum est, ut ab hoc praelio uterque pro uicto discesserit. Quin etiam saepius et in Asia cum uariis hostibus, et in
10543. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] Euphratem cum Cassano, Medorum rege, ubi et optimum quemque ex suis in acie amisit, et hostis regis filium interfecit. Hic adeo incerta ab his regibus uictoria tunc pugnatum est, ut ab hoc praelio uterque pro uicto discesserit. Quin etiam saepius et in Asia cum uariis hostibus, et in Europa, cum Hungaris maxime, per praefectos pugnauit. Quos etsi frequentibus uexauerit incursionibus, nunquam tamen acie superare potuit, sed contra saepius eius exercitus ab his caesus est. Quod quum saepe alias, tum illa expeditione maxime
10544. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] Cassano, Medorum rege, ubi et optimum quemque ex suis in acie amisit, et hostis regis filium interfecit. Hic adeo incerta ab his regibus uictoria tunc pugnatum est, ut ab hoc praelio uterque pro uicto discesserit. Quin etiam saepius et in Asia cum uariis hostibus, et in Europa, cum Hungaris maxime, per praefectos pugnauit. Quos etsi frequentibus uexauerit incursionibus, nunquam tamen acie superare potuit, sed contra saepius eius exercitus ab his caesus est. Quod quum saepe alias, tum illa expeditione maxime accidit, qua Mehmethes in eam partem
10545. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] miserat. Nam ex quadraginta millibus hominum uix quinta pars exercitus domum reuersa est, caeteris, regis Matthiae Coruini auspiciis, ductu uero Stephani Botheris, eo praelio interfectis, quo Cereris campum, ager est Albae Iuliae, strages Turcaica nobilitauit. Caeterum Mehmethes cum circiter duobus et triginta annis regnasset, dum aduersus Syriae et Aegypti regem proficiscitur, in confinibus Mysiae et Bythiniae, non procul ab Olimpo monte, uita excessit. Sunt tamen, qui asserant opera Bazethis filii, qui patri in regnum successit, ueneno sublatum esse, non quod id
10546. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 127 | Paragraph | SubSect | Section] aestiuus feruet, aut imber incesserit, eadem penula ex subcoactis confecta equum pariter et dominum protegit. Cibus his simplex ac parabilis est, potus lac aut purus, ut fere et caeteris Machometanis, fontium liquor, uel, cum genio indulgent, melle conditus. Nulla apud eos ars aut disciplina in maiore habetur precio, quam quae decertanti usui esse potest, atque iccirco sagittandi atque equitandi peritissimi sunt. Tanta his belli inest gerendi cupiditas, ut grauius fere ocium quam morbum ferant.
10547. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 127 | Paragraph | SubSect | Section] sit dedecori paupertas, neque diuitiae neque generis uetustas quempiam honestiorem reddunt. Quem quisque sibi armis et uirtute splendorem parauit, eo satis clarus est, atque iccirco ad gloriam augendam maiorum nobilitatem nemo desiderat. Hospitalitatem adeo sanctam habent, ut cum quo semel cibum sumpsere, eum uel hostem factum atque in acie occurrentem uiolare nefas putent, existimantes etiam in quolibet dissidio ius amicitiae haud esse spernendum. Ad haec fidem plerique et ius iurandum tanti faciunt, quanti non modo fortunas omnes, sed
10548. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 127 | Paragraph | SubSect | Section] quandoquidem rex in filium pro tali admisso facinore animaduertere noluisset, quum maior poena apud Turcas adulteris constituta sit, quam qua pater filium in regni maxime spem genitum possit afficere, et quod libido magis Mechmethis Angeli quam matrimonium uiolatum esse uidebatur, quia cum singuli Turcarum plures habeant uxores, nullam fere pro iusta ac legitima obtinent. Vbi haec res ad regem ab his delata est, qui Mechmethi Angelo gloriam ac tantam fortunam, ut fere fit in regum aulis, inuidebant, ceterisque indiciis
10549. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] inuitus subibo.
Atque ita uultu interrito, eodemque animo, quo locutus erat, collum laqueo frangendum
carnifici praebuit. His de Othomanorum origine atque imperio, Turcarumque moribus
dictis, ad ea quae intermiseram iam regrediar.
10550. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] Choruatiam appellant, est profectus. Quod ubi Ianus Coruinus, Dalmatiae praefectus, cognouit, et ipse dimissis per regiones suae prouinciae nuntiis, ad trecentos equites celeriter contrahit, atque, ut sunt Hungari elatioris spiritus, ne numero militum, sed uirtute potius superior esse uideretur, cum hac tantum manu obuiam hosti progreditur. Nec tamen fortuna destituit temeritatem. Erat apud Ianum quidam Dalmata, Cara Michael nomine, uir et animo et corporis uiribus in paucis memorandus. Miles quondam fuerat regis Matthiae Coruini, uerum ab eo ad Turcas metu iudicii transfugerat,
10551. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] regis Matthiae Coruini, uerum ab eo ad Turcas metu iudicii transfugerat, quum latrocinii cuiusdam esset accusatus. Aliquot post annis Matthia extincto in Hungariam redierat, multis apud Turcas praeclaris facinoribus aeditis, quibus quidem uiri fortissimi nomen adeptus fuerat. Is igitur cum centum tantummodo praeesset equitibus ab ipso Iano ei attributis, fraetus uirtutis suae fama rem summae audacię est aggressus. Praemissus enim a duce cum turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes Turcas est adortus, ut eos statim in fugam conuerteret. In qua
10552. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] in Hungariam redierat, multis apud Turcas praeclaris facinoribus aeditis, quibus quidem uiri fortissimi nomen adeptus fuerat. Is igitur cum centum tantummodo praeesset equitibus ab ipso Iano ei attributis, fraetus uirtutis suae fama rem summae audacię est aggressus. Praemissus enim a duce cum turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes Turcas est adortus, ut eos statim in fugam conuerteret. In qua quidem fuga plus quam dimidiam illorum partem occidit, nullo fere ex suis amisso. Tanta profecto fuit siue Turcarum formido, quae quidem rem uel maxime
10553. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] per idem tempus res quietę inter Turcas et Hungaros erant. Milon Belmusius natione Moesus, Hungarorum ducum haud postremus, forte domi in Tibisciensi agro agebat. Itaque festum Sacrosanctae Resurectionis diem celebraturus ad aedem diuae Virginis, quae haud procul a domo eius sita est, una cum filio et sexaginta circiter comitibus proficiscitur, diuinisque ibi rebus Graeco ritu peractis ad epulas et largiorem potum de more patrio conuertuntur. Deinde ubi satis epulati sunt, partim ad uarios lusus, partim ad quietem pro suo quisque
10554. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 135 | Paragraph | SubSect | Section] Turcaico confirmatis, sexta diei fere hora, ratus, ut euenit, eo tempore Moesos uino graues futuros, quadraginta tantum equites progredi et Milonem leui certamine lacessere imperat, atque si hostis in se irrueret, sensim cedere, donec eum ad uallem pertraheret, ubi ipse expeditus cum reliquis equitibus rei gerendae expectabat opportunitatem. Milon, ut ei nuntiatum est Turcas adesse, equum, praesto enim erat, confestim ascendit, idem caeteros suorum facere iubet. Coactis itaque in unum suis, paululum deliberabundus haesitauit, utrum ferro decerneret, an praelium
10555. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 135 | Paragraph | SubSect | Section] adesse, equum, praesto enim erat, confestim ascendit, idem caeteros suorum facere iubet. Coactis itaque in unum suis, paululum deliberabundus haesitauit, utrum ferro decerneret, an praelium fuga uitaret. Verum postea quam paucos Turcarum conspicatus est, fraudis securus pene cum inermi et semisomni ex recenti crapula turba in hostes impetum facit, ratus sibi uel imparato ad pugnam indecorum fore cum paucis hostibus non dimicasse. Tametsi ad conseruandam fortitudinis famam nihil minus faciat quam temeritas: nam sicut pugnare, quum neccessitas cogat, aut
10556. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 135 | Paragraph | SubSect | Section] deliberabundus haesitauit, utrum ferro decerneret, an praelium fuga uitaret. Verum postea quam paucos Turcarum conspicatus est, fraudis securus pene cum inermi et semisomni ex recenti crapula turba in hostes impetum facit, ratus sibi uel imparato ad pugnam indecorum fore cum paucis hostibus non dimicasse. Tametsi ad conseruandam fortitudinis famam nihil minus faciat quam temeritas: nam sicut pugnare, quum neccessitas cogat, aut spes uictoriae subsit, fortis uiri est, ita certamen interdum detrectare, quum id ratio suadeat, prudentis ducis est. Non enim
10557. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] morderet, rursus manus ad coelum tendentes regem Matthiam Chugniadem Coruinum amissum quasi uiuentem impares desiderio implorabant. Hunc unicum regem fuisse praedicabant, qui non modo ciues suos ab externa ui tutari, sed etiam imperium suum augere nosset; Vuladislauum cum perfida Turcarum gente foedere iungi, nempe qui plura nefanda facinora per pacem et inducias, quam dum bellum gerunt, perpetrent, incursiones in agros de improuiso faciant, populationes, spolia, raptus exerceant, nihil tuti arma
10558. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 137 | Paragraph | Section]
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber septimus
10559. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 137 | Paragraph | Section] rege foedus renouat, et contra Venetos bellum parat. Bazethes sublato, ut supra dictum est, fratre, atque ob id ipsum metu domestico liberatus, ueluti ex somno experrectus non iam praedatoria manu Christianos uexare, uerum totis imperii uiribus cum his congredi statuit, nullo non Christianorum hoste destinato; caeterum sicuti uniuersos magnifacere ac timere, ita singulos uehementer contemnere. Quum igitur aegre ferret Venetos, cum quibus sane pacis tempus iam exierat, quasdam
10560. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 137 | Paragraph | Section] manu Christianos uexare, uerum totis imperii uiribus cum his congredi statuit, nullo non Christianorum hoste destinato; caeterum sicuti uniuersos magnifacere ac timere, ita singulos uehementer contemnere. Quum igitur aegre ferret Venetos, cum quibus sane pacis tempus iam exierat, quasdam urbes maritimas in Graecia atque Illyrico possidere ipso mediterraneis regionibus imperitante, omni studio ad eas in potestatem redigendas incumbit, eoque magis, quod ad custodiam regni sui pertinere arbitrabatur maritimam oram
10561. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 137 | Paragraph | Section] Veneti praeter quaedam ignobilia in Illyrico oppida Naupliam, Methonem, et Coronem in Peloponeso, in Aetolia Naupactum, Corciram quoque insulam Epeiro adiacentem. Ad haec accedebat suspicio aduersus ipsos Venetos nuper exorta: audiuerat enim Bazethes eos cum Gallis pace facta nouum foedus percussisse, atque Lodouici Sfortiae odio, per quem sane stetit, ne Veneti Pisis (ea est Ethruriae urbs) potirentur, Lodouicum Genebium seu Aurelianensem, Francorum regem, in Circumpadanam Italiam accire. Etenim Turcae, quamquam Venetos contemptui
10562. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 137 | Paragraph | Section] Francorum regem, in Circumpadanam Italiam accire. Etenim Turcae, quamquam Venetos contemptui habebant, Gallorum tamen, quos nondum nouerant, arma haud paruifacere. Caeterum ne, dum ipse arma in Venetorum urbeis moueret, Hungarus occasionem secutus eius consilia turbaret, cum Vuladislauo Hungarorum rege, haud sane ob segnitiem inuito, per biennium renouat foedus, principibus Hungaris huic paci tum propter Turcarum perfidiam aduersantibus, tum quia eum Turcis foedere coire haud honestum esse uidebatur. Turca igitur pace cum Hungaro composita ad res
10563. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 137 | Paragraph | Section] secutus eius consilia turbaret, cum Vuladislauo Hungarorum rege, haud sane ob segnitiem inuito, per biennium renouat foedus, principibus Hungaris huic paci tum propter Turcarum perfidiam aduersantibus, tum quia eum Turcis foedere coire haud honestum esse uidebatur. Turca igitur pace cum Hungaro composita ad res maritimas animum adiecit. Caeterum quum Venetos longarum nauium numero reique nauticae peritia haud parum ualere, uenturosque suis subsidio arbitraretur, atque
10564. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 138 | Paragraph | Section] opinabatur. Accendebat praeterea Achimathis odium suspicio quaedam, qua credebat non nihil paterni thesauri apud Venetos esse, quem sane uxor Latcouii fratris, qui ultimus Cossiciorum in Illyrico regnauit, secum Venetias attulisse ferebatur. Illa enim, amisso uiro regnoque, eo sese cum paruo filio ex Latcouio genito habitatum contulerat. Exasperabat insuper animum ipsius fratris Latcouii filius eo quod, quum ipse puerum per nuntios multa ei pollicendo, ut ad sese ueniret, saepius hortatus esset, illeque ad patruum ire abnuerat, ne eius coactu a Christiana
10565. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 138 | Paragraph | Section]
Sed et quidam Christiani principes, ut fama est, occulte Venetum coquentes bellum
Turcaica arma concitabant. Cuius quidem belli furia et fax erat Lodouicus Sforcia
Maurus cognomento, Mediolanensium tyrannus, flagitiosus homo atque ad perturbandam Italiam natus. Nam societatem etiam cum Turca inierat, dum Venetos simul timet,
simul eis tantum inuidet imperium.
10566. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] non sine acerbissimo humani generis odio, sibi uendicabant, Turcas tantam classem parare, et ipsi ad rem maritimam solito maiorem curam conuertunt. Nihil tamen aperte factum est, priusquam Turcae animus ac consilia satis cognita sunt. Itaque misso ad Turcam ueluti ad amicum cum donis regiae Venetaeque item fortunae congruentibus legato Andraea Zancano, uiro magis stolida facundia quam literis insigni, placuit Turcaico ritu ab eo querere, utrum in pace a parente eius facta, deinde ab ipso renouata permaneret, et quid tanti maritimi
10567. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] Achimathes Cossicius (et ipse enim colloquio intererat) cognito regis animo ad oratorem conuersus, Quae est , inquit, haec insolentia, Veneti, a rege omnium maximo suarum actionum ac consiliorum rationes exquirere, quum uobis satius sit uel quacunque conditione pacem cum Bazethe habere, modo liceat uobis mercaturam uestram exercere, quam ei nequicquam, et cum maximo uestro obluctari detrimento? Nam si ei stomachum feceritis, quingentarum nauium classe instructa Adriaticum sinum inuadi iubebit, atque Dalmatia Istriaque occupata inde faucibus ciuitatis
10568. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] oratorem conuersus, Quae est , inquit, haec insolentia, Veneti, a rege omnium maximo suarum actionum ac consiliorum rationes exquirere, quum uobis satius sit uel quacunque conditione pacem cum Bazethe habere, modo liceat uobis mercaturam uestram exercere, quam ei nequicquam, et cum maximo uestro obluctari detrimento? Nam si ei stomachum feceritis, quingentarum nauium classe instructa Adriaticum sinum inuadi iubebit, atque Dalmatia Istriaque occupata inde faucibus ciuitatis uestrae obsessis necessario uos non de imperio, uerum de salute decertare coget, pro qua scilicet
10569. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] aduectus erat, repetebat, quum eum regius lictor consecutus regis uerbis iussit quam primum soluta naui extra fines regni enauigare. Non desunt insuper, qui dicant quasdam naueis a rege submissas, ut Venetam triremem Hellesponto egredientem adorirentur, atque si possent una cum uectoribus submergerent. At ego tantum scelus Bazethem iussisse haud arbitror, quandoquidem et Zancanus ne uiso quidem ullo hoste in patriam cum comitibus suis incolumis regressus sit, et rex ille ita iustitia insignis uixerit, ut hanc fere solam laudem ab omnibus semper tulerit.
10570. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] qui dicant quasdam naueis a rege submissas, ut Venetam triremem Hellesponto egredientem adorirentur, atque si possent una cum uectoribus submergerent. At ego tantum scelus Bazethem iussisse haud arbitror, quandoquidem et Zancanus ne uiso quidem ullo hoste in patriam cum comitibus suis incolumis regressus sit, et rex ille ita iustitia insignis uixerit, ut hanc fere solam laudem ab omnibus semper tulerit. Veneti animaduerso Bazethis hostili animo, qui classi praeesset Antonium Crimanum, uirum sicut mercatura ac diuitiis, quibus sane rebus Veneti
10571. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 140 | Paragraph | SubSect | Section] ac tormentorum genera, ligneam insuper turrim Turca contulerat, quam frustatim circumferri promontorioque Patrensi, quod ex aduerso Aetoliae mille circiter passuum
interuallo a Naupacto distat, imponi constituerat, quo inde Venetos Corinthiacum
sinum cum nauibus ingredi, suppetiasque Naupacto ferre, quam sane urbem oppugnare
statuerat, facilius prohiberet.
interuallo a Naupacto distat, imponi constituerat, quo inde Venetos Corinthiacum
sinum cum nauibus ingredi, suppetiasque Naupacto ferre, quam sane urbem oppugnare
statuerat, facilius prohiberet.
prohiberet.
uocant, in ditione haberet,
Naupactum in faucibus ipsius sinus sitam a Venetis obtineri aegerrime ferebat.
Venetus imperator ubi cognouit Turcarum classem soluisse atque Aegeum mare
petere, relicto Corcirae satis firmo praesidio in Peloponesum Methonem uersus cum
omnibus nauibus, quas compararat, contendit, senatumque Venetum de Bazethis terrestri itinere eiusque classis magnitudine ac profectione certiorem facit, numerumque
nauium sibi augeri petit, tametsi nauium numero, ut fama erat, Turcaicae classi haud
multum impar
reportarunt uictoriam, ita nec
multum iacturae fecerunt.
Veneti igitur ad eas triremes, de quibus dictum est, sexdecim longas eius generis
naues, quibus ipsi ad conuehendas merces utuntur, et ipsae terno ordine remis aguntur,
grossas uulgo uocant, armis militibusque instructas cum onerariis sexaginta adiungunt,
Methonemque ad Crimanum proficisci iubent. Nec confisi hoc nauium ad hostem
terrendum numero, a Lodouico Aurelianensi in locum demortui Caroli Octaui
Francorum regis suffecto, cum quo amicitiam, ut
militibusque instructas cum onerariis sexaginta adiungunt,
Methonemque ad Crimanum proficisci iubent. Nec confisi hoc nauium ad hostem
terrendum numero, a Lodouico Aurelianensi in locum demortui Caroli Octaui
Francorum regis suffecto, cum quo amicitiam, ut dictum est, nuper contraxerant,
precibus impetrant, ut illas circiter duodecim turritas naueis, cum quatuor triremibus ad
Crimanum auxilio mitteret, quas sane Massiliae et in caeteris Narbonensis prouinciae
locis Galliarum nobilitas ad opem Rhodiis
ad hostem
terrendum numero, a Lodouico Aurelianensi in locum demortui Caroli Octaui
Francorum regis suffecto, cum quo amicitiam, ut dictum est, nuper contraxerant,
precibus impetrant, ut illas circiter duodecim turritas naueis, cum quatuor triremibus ad
Crimanum auxilio mitteret, quas sane Massiliae et in caeteris Narbonensis prouinciae
locis Galliarum nobilitas ad opem Rhodiis ferendam suo sumptu armauerat. Nam et
Rhodii id temporis Turcas propter uicinitatem uehementer timebant.
Iam Bazethes
quatuor triremibus ad
Crimanum auxilio mitteret, quas sane Massiliae et in caeteris Narbonensis prouinciae
locis Galliarum nobilitas ad opem Rhodiis ferendam suo sumptu armauerat. Nam et
Rhodii id temporis Turcas propter uicinitatem uehementer timebant.
Iam Bazethes cum suis copiis in Thessalia, ut dictum est, substiterat, quum Thaudes
Cossicius, praefectus regiae classis, qui amissis naufragio circa Euboęam quinque et uiginti longis nauibus Sunium promontorium praeteruectus ad Munychiam, Atticae locum,
iam appulerat, eum per nuntium docet Venetam classem
nauibus Sunium promontorium praeteruectus ad Munychiam, Atticae locum,
iam appulerat, eum per nuntium docet Venetam classem nauium numero haud multum
infra Turcaicam (erant enim ad centum et quinquaginta naues) Methone statiua habere.
Per eundem quoque nuntium, quid sibi faciundum, quoue cum classe progrediendum
esset sciscitatur. Rex tametsi eo nuntio admodum motus esset ― neque enim Venetos tam
breui temporis spacio tot naues confecturos putarat ― tamen missis duodecim millibus
partim peditum, partim equitum cum Achimathe Cossicio, id muneris sibi
quoque nuntium, quid sibi faciundum, quoue cum classe progrediendum
esset sciscitatur. Rex tametsi eo nuntio admodum motus esset ― neque enim Venetos tam
breui temporis spacio tot naues confecturos putarat ― tamen missis duodecim millibus
partim peditum, partim equitum cum Achimathe Cossicio, id muneris sibi ultro
deposcente, qui et classicis, si res posceret, supplemento forent, et Peloponesi litoribus
obequitando maritimas Venetorum urbes territarent, hostilesque naues, si possent, aliqua ex parte distinerent. Iubet classem Corinthiacum sinum,
supplemento forent, et Peloponesi litoribus
obequitando maritimas Venetorum urbes territarent, hostilesque naues, si possent, aliqua ex parte distinerent. Iubet classem Corinthiacum sinum, quem Rhion scriptores
uocant, petere Achimathemque ducem ita sequi, ut imperium magis communicatum cum
illo quam Thaudi ademptum uideretur, ne is collegam sibi adiunctum in contumeliam
uerteret, et ob id inter eos dissensio, regiis rebus cladem allatura, oriretur, tametsi rex ex
eo nuntio Thaudem et rei nauticae parum idoneum esse deprehenderat, nec per se satis
animi, si praelium
in locis hostilia arma sentirent,
populari, qui quidem latronis ritu Diomedis promontorium ex improuiso adortus ― nondum enim bellum Venetis Bazethes de more indixerat ― tanta clade eam regionem uastauit, ut supra quinque millia agricultorum capita cum septuaginta millibus pecorum inde abegerit, frumenta insuper omnis generis, uineas, oliueta, et caetera id genus,
unde Iadestinis maximi suppetebant prouentus ― et est ea regio pro habitu Dalmatiae agri
huberis ― funditus euertit, his quae asportari nequiuerant igni demum immisso.
sane tenuis admodum solatii fuit Dalmatis pro tot cladibus per eos dies
acceptis.
urbs sita adhuc extat, Methonem, ubi Venetam classem constitisse supra
docuimus, proficiscitur. Verum quum aduerso uento coorto
iter prosequi nequisset, in
insulam tribus millibus passuum a Methone distantem, Sophiam uocant, sese cum classe
recępit, locatis ad fauces portus, in quo substiterat, omnibus onerariis ac turritis nauibus.
Venetus imperator cum prope in conspectu hostis erat, classe e portu educta duo millia
passuum in altum cum omnibus suis nauibus prouehitur, conuersisque in hostem proris
ueluti pugnaturus
uento coorto
iter prosequi nequisset, in
insulam tribus millibus passuum a Methone distantem, Sophiam uocant, sese cum classe
recępit, locatis ad fauces portus, in quo substiterat, omnibus onerariis ac turritis nauibus.
Venetus imperator cum prope in conspectu hostis erat, classe e portu educta duo millia
passuum in altum cum omnibus suis nauibus prouehitur, conuersisque in hostem proris
ueluti pugnaturus atque ex latiore maris spatio naues suas remis concitaturus consistit.
At Turcae existimantes Venetos pugnae se haud commissuros
nequisset, in
insulam tribus millibus passuum a Methone distantem, Sophiam uocant, sese cum classe
recępit, locatis ad fauces portus, in quo substiterat, omnibus onerariis ac turritis nauibus.
Venetus imperator cum prope in conspectu hostis erat, classe e portu educta duo millia
passuum in altum cum omnibus suis nauibus prouehitur, conuersisque in hostem proris
ueluti pugnaturus atque ex latiore maris spatio naues suas remis concitaturus consistit.
At Turcae existimantes Venetos pugnae se haud commissuros ― neque enim eos latebat
senatum Venetum solere suis ducibus in expeditionem
onerariis illarum latera in hostem uergentia claudentibus.
Quum ita Turcae haud minus formidantes quam formidolosi nauigarent, Andraeas
Lauredanus, uir, ut inter Venetos non militiae, sed mercaturae deditos, audacia insignis,
suane sponte an imperatoris iussu ― parum mihi constat, cum tribus ingentis magnitudinis
nauibus, quibus ipse praeerat, Turcaicam nauim, eam ipsam, quam tormentis oneratam supra demonstrauimus, a caeteris aliquantum spacii diductam aggredi statuit, ratus
ea superata non nihil animi suis adici posse, simul et de Turcarum audacia demptum
pessum iuit.
Quum igitur duae Venetae naues Turcaicam nauim circumstetissent ferreisque
manibus iniectis colligatae essent, acerrimum inter se excitarunt certamen, neutro classis
duce suis subsidia submittente, siue mutuo metu, siue quia utrique ducum forte mandatum erat, ne cum uniuersa classe concurrerent. Itaque quum duas ferme horas pugnatum
esset, uictoriaque neutro adhuc inclinaret, pari prope desperatione ignis utrinque
uicissim in aduersas naues coniectus est, unaque cum nauibus homines eodem incendio
absumpti sunt, pauci
mutuo metu, siue quia utrique ducum forte mandatum erat, ne cum uniuersa classe concurrerent. Itaque quum duas ferme horas pugnatum
esset, uictoriaque neutro adhuc inclinaret, pari prope desperatione ignis utrinque
uicissim in aduersas naues coniectus est, unaque cum nauibus homines eodem incendio
absumpti sunt, pauci admodum ex utraque parte, qui scilicet sese praecipites in mare
dederant atque ad Turcaicas biremes adnarant, ignem euasere, quarum aliquot hostili
metu abutentes a caetera classe seiunctae suos pariter et hostes
passuum interuallo iactis anchoris constiterunt, deliberaturi quid nam postero
die esset agendum: neque enim Turcas ibi praeter unam noctem, ut euenit, moraturos
arbitrabantur. Eodem die paulo ante solis occasum Massiliensis classis, quam a rege
Francorum missam supra docuimus, se cum Veneta classe coniunxit, maximoque clamore ac plausu, laetitiae indice,
ita ut Turcae quoque haud laeto animo id audirent,
excaepta est.
Igitur praefectis nauium, quos
haud comparandae, ita robore multo
superiores ― deinde Gallicas emittere in hostem naueis, quibus sane hostis (tantum his
roboris inerat) rostro suarum nauium nocere non poterat, neque etiam propter altitudinem oppugnatu faciles erant; Venetus demum imperator cum reliqua classe in perturbatum hostem ― ita enim futurum arbitrabantur ― impetum citra periculum faceret,
totamque rem ex tuto gereret.
Ibi Gallus, Massiliensis classis praefectus, sublato risu, Rectum sane , inquit, ac
salutare
transgressi erant, partim obtruncant, partim exturbant, non sine manifesta Dei
ope. Nam quum acerrimam treis fere horas Veneta triremis oppugnationem sustinuisset,
subito uentus e terra coortus
eam in altum abripuit, cum suisque coniunxit. Eodem
quoque uento Gallica nauis usa sese ad suos recepit, octo longis hostium nauibus tormentorum ictibus demersis, suorum uero paucis uulneratis, paucioribus interfectis. Galli
enim, ut fere et caeteri Oceani accolae, in nauali bello mira utuntur disciplina, adeoque
missis quatuor tantumodo triremibus ― adeo Venetos iam
coeperant contemnere ― quae de proximo hostibus ignauiam obiciendo illuderent, atque
ad parem nauium numero pugnam eos prouocarent, e Cyllenio promontorio soluunt, in
Corinthiacumque sinum, quem diximus Patrensem uocari, cum reliqua classe ingrediuntur. Venetus imperator, conspicatus quatuor hostium triremes longo a suis interuallo
diductas, tuti tantumodo, mercatorum ritu, memor, in eas duodecim longas naueis ex
suis emisit. Turcae siue hostis contemptu, siue effugium desperantes, in
eminus utrinque
coniecta confligunt. Caeterum Turcae, quum tres eorum triremes ex concursu grauiter
laborarent iamque collabefierent,
his relictis in integram transgrediuntur nauim, receptique celeriter in interiorem nauis partem, cum ne multitudine pugnam confunderent,
tum ut essent, qui sauciis ac fessis integri succederent, adeo accensis animis pugnarunt,
ut quinque horas certamine protracto duo millia prope hostium interficerent. Demum
non hostili uirtute, sed multitudine obruti omnes pugnantes ceciderunt,
Naupacti erant, quod quidem solum oppidum in Corinthiaco sinu, ut dictum
est, Veneti obtinebant, ubi Turcaicam classem praeter spem suam urbi appropinquare
conspexerunt, rati Venetos profligatos, remque Christianam perditam esse, ad Bazethis
ducem Mustapham, Naupactum iam obsidentem, qui cum eo de deditione agerent, confestim mittunt, Venetis quoque, qui urbi atque arci praeerant, proditionis metu assentientibus. Non enim ausi sunt Graecis, qui Romani ritus hominibus ualde infensi sunt,
aduersari, hoste praesertim uictore pene in urbem admisso. Et quoniam
potitus Naupacto confestim Alexandro Trapezuntio, Bossinae, ut dictum
est, satrapae, per literas, quod ipse ultro postulauerat, mandat, ut per Dalmatiam, ac
Liburnos Istrosque terrestri itinere ad intimas Italiae Venetaeque ciuitati appositas
regiones cum exercitu penetraret, agrosque eorum omni clade peruastaret, quo et amissae Naupacti dolor hostibus alia insuper augeretur calamitate, magisque hostiles infringeret animos, et militibus suis praede non deesset occasio. Alexander igitur coactis
circiter decem millibus equitum haud
belli perito milite, uerum
collectitiae essent, et legatus ipse ad exercitum Andraeas Zancanus sola lingua, ut
plaerique Veneti, satis strenuus, animo uero quum suapte natura timido, tum propter
nullum militiae usum ob imminens periculum prorsus abiecto, haudquaquam ausi sunt
cum inermi fere congredi hoste, utpote ad praedam, non autem ad praelium a domo profecto, ac longi itineris labore omnium rerum neccessariarum inopia prope enecto.
Itaque Alexander, quum procul dubio uel a parua uirorum manu praeda exui potuisset,
appellari. His accedit, quod ipsi Albanesii praedicant Albanum urbem aeque
ac Dyrrachium Latinam esse coloniam, a Slauenis, ut quidam opinantur, ut
alii a Bulgaris dirutam.
Caeterum Turcae sub hyemis initium domum cum praeda reuertentes, praeterquam
quod difficili admodum fluuiorum transitu uexati sunt, qui iam, ut saepe fit, Vergiliarum
occasu
imbribus ualde excreuerant, etiam fame ad ultimum pene inopiae sunt adducti.
esse, nec ullo pacto Turcis terga danda ― hi enim, ut plaerique barbari, cedentibus
ferociter instant ― conglobati sese hosti maximo impetu inferenti opponunt, atque praesenti animo pugnantes partim uiui, sed grauiter saucii in potestatem hostium uenere,
partim una cum Buccario, qui quidem uiuus capi haud sustinuit, non inulti procubuere,
non magis hostili uirtute quam suorum fuga ac metu superati. Fuga autem a maritimis
Dalmatis coepit, qui quidem, quod fere omnes mercaturae
Venetorum ritu student, cultumque et humanitatem Venetam imitantur, imbelles sunt, praeter illos, qui in
agris suis uicatim habitant, Hungaricaeque sunt ditionis. Hi enim caeteris Illyricis uirtute
praestant, propterea quod continuis fere praeliis cum Turcis contendunt, nec ulla adeo
re, quae ad effoeminandos animos pertinet, utuntur.
enim caeteris Illyricis uirtute
praestant, propterea quod continuis fere praeliis cum Turcis contendunt, nec ulla adeo
re, quae ad effoeminandos animos pertinet, utuntur.
uersus
recipit; in Hadrianopolitano tandem agro hyberna constituit; digressio ad Alfonsum II,
Neapolis regem, et Ludouicum Sfortiam, Mediolani ducem.
ad Alfonsum II,
Neapolis regem, et Ludouicum Sfortiam, Mediolani ducem.
10604. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] uersus (ea Thraciae urbs est Hadrianopoli proxima) mouit. Ibi quum aliquot substitisset dies, ex literis Alexandri Trapezuntii, quae in Veneto atque Carnico agro gesta erant cognoscit, propterea quod ubi primum ille prouinciae suae fines attigit, munera cum breuibus literis, ut Turcis mos est, in hanc ferme sententiam exaratis ad Bazethem misit: Alexander Bazethi regi salutem. Tandem multas perpessi erumnas reuersi sumus in Bossinam. Si quid autem incommodi in hanc expeditione accaepimus, neque uirtuti neque etiam
10605. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] agro
Veneto gessimus, Deo duntaxat et tuae accaeptum referes felicitati.
Rex simul his donis, simul rei haud omnino praeter uotum in hostico gestae nuntio
admodum laetus Hadrianopoli hibernatum concessit, ibi per hyemem de bello aduersus
Venetos magna iam contentione suscepto cum suis de integro
10606. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] omneque imperium ad arbitrium Lodouici patrui administrari, rei indignitate permota dolorem dissimulare nequiuit. Nuntium igitur idoneum nacta dat huiuscemodi, ut fama est, ad patrem literas: Hisabella patri Alfonso felicitatem. Existimabam, pater, simul ac cum uiro, cui me tuo solius consilio despondisti, essem coniuncta, mihi magna ex parte fortunam simul et dignitatem auctum iri, futurumque, ut non modo regis filia, sed etiam regina uocarer. Verum nunc uideo rem se longe aliter quam putaram habere, uirum meum titulotenus
10607. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] cedat.
Atque rem haud factu difficilem es aggressurus: nam tyrannus ab omnibus odio
habetur, populoque Mediolanensi neque animus, neque uires, sed author ad sese a tyrannide liberandum deest. Per te igitur stat, pater, quin in libertatem uindicemur, et dignitas
nostra magna cum gloria tua nobis restituatur.
10608. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 152 | Paragraph | SubSect | Section] non consilium animo recipere, non dolorem tegere, non linguae temperare, uerum propalam de Lodouico obloqui atque ei minari, bellumque prope denuntiare, nisi procuratione Mediolanensis imperii ocius abiret. Est etiam fama satis constans Alfonsum quosdam Italiae primarios uiros una cum oratore, qui Lodouici Sforciae nomine id temporis Neapoli obuersabatur moxque Mediolanum, utpote functus legatione, erat repetiturus, ad coenam haud procul Neapoli, in uillam, quam Collem Caesareum uocant, inuitasse, atque ibi inter coenandum ad legatum ita locutum esse: Quum ad
10609. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 152 | Paragraph | SubSect | Section] profecto Lodouicum locutum esse mox rei euentus comprobauit. Namque Alfonsus, parente morbo, quem animi aegritudine propter Gallorum in Italiam aduentum contraxerat, extincto, ubi regnum adeptus est, pessimo sane usus consilio, nullo quempiam ciuium suorum demeruit officio, cum multae ciuitates missis cum muneribus de more ad nouum regem oratoribus, non se quidem consueti aliqua tributi parte donari peterent, sed iniquo exactionum onere leuari postularent. Quae profecto res ei uel maxime perniciem maturauit, omnium animis regis illiberalitate
10610. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 152 | Paragraph | SubSect | Section] mox rei euentus comprobauit. Namque Alfonsus, parente morbo, quem animi aegritudine propter Gallorum in Italiam aduentum contraxerat, extincto, ubi regnum adeptus est, pessimo sane usus consilio, nullo quempiam ciuium suorum demeruit officio, cum multae ciuitates missis cum muneribus de more ad nouum regem oratoribus, non se quidem consueti aliqua tributi parte donari peterent, sed iniquo exactionum onere leuari postularent. Quae profecto res ei uel maxime perniciem maturauit, omnium animis regis illiberalitate offensis. Est enim fere
10611. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] et ipse socium se addit pontifici Neapolitanisque principibus ad euertendum Alfonsi regnum. Igitur pollicitus Francorum regi praeter ducenta millia aureorum nummum omnem suam operam se in expellendo e regno Alfonso nauaturum, persuasit ei ut in Italiam, deinde in regnum Neapolitanum cum exercitu ueniret. Qui quidem transmissis cum non mediocri manu Alpibus ubi Astam togatae Galliae oppidum ingressus est, promissum a Lodouico confestim accepit aurum, quo militibus numerato magnis itineribus per Ligusticum agrum Florentiam contendit, ubi quum tantundem pecuniae publicae
10612. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] principibus ad euertendum Alfonsi regnum. Igitur pollicitus Francorum regi praeter ducenta millia aureorum nummum omnem suam operam se in expellendo e regno Alfonso nauaturum, persuasit ei ut in Italiam, deinde in regnum Neapolitanum cum exercitu ueniret. Qui quidem transmissis cum non mediocri manu Alpibus ubi Astam togatae Galliae oppidum ingressus est, promissum a Lodouico confestim accepit aurum, quo militibus numerato magnis itineribus per Ligusticum agrum Florentiam contendit, ubi quum tantundem pecuniae publicae ei tributum esset, Romam perrexit.
10613. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 154 | Paragraph | SubSect | Section] in quo
beneficentia desideratur, uel si caeteris uirtutibus sit praeditus, quum e contrario multa
uitia aut omnino contegat splendore suo liberalitas, aut minus conspecta faciat?
10614. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 154 | Paragraph | SubSect | Section] (uox enim regis hostilis ac mali in Venetos animi Gallica leuitate saepius erat audita), Lodouicum Sforciam, qui iam, ut fama est, fratris filio Mediolanensium duce ueneno sublato, inter Italiae motum Mediolanense inuaserat imperium, ab amicitia Gallorum auertunt, atque cum eo ineunt societatem, tametsi Lodouicus, ut paulo post demonstrabitur, pro ingenii sui calliditate ita Venetis obsecutus sit amicitiam cum his iungendo, ut neque regem eo facto uellet offensum uideri, neque ipsorum Venetorum fortunam efficere auctiorem. Quod ubi palam factum
10615. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 154 | Paragraph | SubSect | Section] filio
Mediolanensium duce ueneno sublato, inter Italiae motum Mediolanense inuaserat
imperium, ab amicitia Gallorum auertunt, atque cum eo ineunt societatem, tametsi
Lodouicus, ut paulo post demonstrabitur, pro ingenii sui calliditate ita Venetis obsecutus sit amicitiam cum his iungendo, ut neque regem eo facto uellet offensum uideri,
neque ipsorum Venetorum fortunam efficere auctiorem. Quod ubi palam factum est, ferunt Alfonsum, ut sunt plaerique Neapolitani Hispana iactantia infecti, paucis
10616. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 155 | Paragraph | SubSect | Section] pugnae dari iubet. Veneti tum suorum multitudine fręti, tum Gallorum paucitatem contemnentes, ac de uictoria per imperitiam artis bellicae fere certi, et ipsi haud inuiti cum Gallo manus conserunt, Francisco Gonzaga, duce Veneti exercitus, pro captu Italorum satis strenuo, consilium ualde improbante, et quod nullam iustam belli causam uideret, et quod suis copiis magna ex parte ex opificibus coactis parum admodum fideret. Sed quum legatis ad arma pertinaciter
10617. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 156 | Paragraph | SubSect | Section] ― est enim solemne Neapolitani regni principibus praesentis regis impatientia nouis rebus studere, et pacem bello, bellumque pace mutare ― simul Gallorum insolentia externum iugum auersari caeperant, cum paucarum nauium classe ex insulis Campaniae adiacentibus, ad quas, dum Gallorum impetum euitat, sese receperat, Neapolim rediit, atque intra paucos menses Venetorum ope regnum, praeter quasdam urbeis ad mare Superum positas, quas ipsi Veneti pro auxiliis aduersus Gallos allatis pignoris
10618. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] ex sese relicta. Mos est apud Gallos, quos Francos appellant, foeminas ad regni successionem non admittere. Itaque decessoris regis sororibus praeteritis, Gallorum nobilitas Lodouicum Aureliensem longa cognatione stirpi regiae annexum in locum demortui regis sufficit. Qui quidem una cum regno, uxorem etiam ipsius regis in matrimonium accaepit, prima coniuge nouo inter Christianos exemplo repudiata, apud quos sane coniugium non nisi morte alterius dirimitur. Ferunt autem Aureliensem hoc consilio tantum facinus Alexandro Sexto
10619. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] adiungeret. Haec enim mulier nulla in domo
paterna uirili sobole superstite Brithonum regionem hereditario iure obtinebat. Nec
mirum si tales nuptiae ab Alexandro Sexto Romano pontifice permissae sunt, quum et
ipse Alexander filiam suam ex quadam adultera susceptam, atque cum principe
Pisaurensium matrimonio coniunctam, e uiri thalamo aduersus leges pontificias
abripuerit, atque alii in matrimonium sola fortunatioris coniugii spe dederit.
adultera susceptam, atque cum principe
Pisaurensium matrimonio coniunctam, e uiri thalamo aduersus leges pontificias
abripuerit, atque alii in matrimonium sola fortunatioris coniugii spe dederit.
propriis uiribus tandem sese postea quam externa deerant auxilia defensurus. Coacta igitur magna militum
ui castra in Ligustico agro ad urbem Alexandriam ducem exercitus sui locari iussit, ratus
et eo Gallos, ut euenit, primum irrupturos, et tutius se ibi quam in agro Mediolanensi
cum hoste dimicaturum: quia si quid aduersi cecidisset, minore hominum consternatione
id futurum esset, quam si in oculis Mediolanensis ciuitatis profligatus fuisset, quo quidem casu urbs ipsa praemium uictori cessura uidebatur, unde ipse ex rerum euentu consilium capturus Mediolani substitit.
deinde
Sforciae Mauro tyrannis adempta est. Qui quidem sicuti aequali prope popularium
quaerela imperium administrarunt, ita eundem fere rerum suarum exitum uterque sortitus est, nisi quod alter fortunae suae haud multum superuixit, alter uero paucis post
fugam mensibus, cum magno conductorum militum exercitu ex Alemanis confecto, ab
exilio reuersus, quum iam haud paruam imperii partem recuperasset, externi militis
fraude ac proditione uiuus in potestatem hostium pertractus est, cum et copiis Gallo
praestaret, et omnes pene Italiae principes
multum superuixit, alter uero paucis post
fugam mensibus, cum magno conductorum militum exercitu ex Alemanis confecto, ab
exilio reuersus, quum iam haud paruam imperii partem recuperasset, externi militis
fraude ac proditione uiuus in potestatem hostium pertractus est, cum et copiis Gallo
praestaret, et omnes pene Italiae principes ei perinde ac procul dubio uictori futuro partim sese propalam aggregarent, partim clam auxilia submitterent.
Quin etiam hac ex parte hi duo principes comparem exitum habuisse dicuntur,
propterea quod
opem, ita Veneti eo ipso ab iisdem Gallis de imperio eiciendo omne studium
contulerunt, quum propter eam iniuriam, qua Veneti se ab illo in rebus Pisanis affectos
esse, ut supra demonstratum est, arbitrabantur, tum uel maxime propter nefarium foedus, quod ille aduersus ipsos Venetos cum Bazethe Turcarum rege percusserat. Iam
insignibus duorum principum casibus ad regum documentum qualicunque oratione ante
oculos legentium propositis ad institutarum rerum regrediar narrationem.
hinc
Italicam expeditionem machinantur.
uinci coeperunt, omisso remigio arma expediunt, plane aut pugnando periculum euasuri, aut cruentam hosti
praebituri uictoriam. Veneti, arbitrantes Turcas desperata fuga uiuos deditione in
hostium uenturos potestatem, ne in concursu biremem rostro discuterent, latus suae
triremis cum latere Turcaicae nauis iniecta manu ferrea coniungunt, nondum uelis per
securitatem subductis, quum alioqui classici praelium nauale inituri antemnas soleant
dimittere, modo sint nauticae rei periti,
nec de fuga cogitent.
inter hostium corpora ab se occisa
caderent.
Tandem quinque ex Turcis, animaduertentes Christianos segnius prae timore, quem
hostium insperata incusserat audacia, decertare, in Venetam transiliunt triremem,
funesque, quibus antemnae malo adnectuntur, abscindunt; uela una cum antemnis neccessario collapsa hostium capitibus incidunt, oculosque ac manus eorum obtegunt,
simulque implicant. Non desunt occasioni Turcae, itaque occisis aliquot hostium
pluribusque grauiter uulneratis, uinculoque ferreae manus, quam hostes iniecerant,
abrupto,
iniecerant,
abrupto, nauim suam strenuo repetunt saltu, hosteque
omnibus uerborum probris lacerato in Corinthiacum regrediuntur sinum, suis mox renuntiant Venetorum classem
nulla ex parte imminutam cum nouo imperatore Malchione Treuisano (Antonio enim
Crimano, ignauia notato, abrogatum erat imperium) partim in Corcyra, partim circa
Echinades insulas esse, Christianosque parare irruptionem in Rhion eo consilio, ut hostilem, si possent, incenderent classem.
Qua re
expeditionis opportunitatem commodius ac tutius ad occupandam
Italiam copias traducerent, nullo hostili loco in Graecia, Macedonia atque Illyria relicto.
Etenim praeterquam quod haec gens proferendis imperii finibus semper studet,
malebat cum Gallis in Italia quam in Graecia rem gerere, propterea quod in aliena terra
et uictoriam gloriosiorem esse, et uinci minus periculosum censebat, ubi scilicet uicti non
regionis, sed militum detrimentum essent accepturi. Et profecto Turcae nihil magis sibi
uitandum putant, quam ne in suis
in Italia quam in Graecia rem gerere, propterea quod in aliena terra
et uictoriam gloriosiorem esse, et uinci minus periculosum censebat, ubi scilicet uicti non
regionis, sed militum detrimentum essent accepturi. Et profecto Turcae nihil magis sibi
uitandum putant, quam ne in suis sedibus manum cum Christianis conserere cogantur.
Valde enim timent, ne suae ditionis Christiani, quorum quidem uis ingens est, licet iam
extincta sit eorum nobilitas, oblata externi auxilii occasione iugum excutiat, et in communem hostem arma rapiat. Inde morem illis esse arbitror, ut si quem forte
frumenti, uini, olei, pecoris, xyli quoque admodum ferax est.
Igitur Triuisanus, ui magna pulueris
coenatique nauim tentoriis de
more integunt, mox quietem hostium prorsus securi capiunt. Erat in insula Graecus
quidam, solitariam uitam ducens, uulgus Graeca uoce ita degentes
ubi populi studiis honores
mandantur.
Accedit ad hoc, quod illi desertionis rei non ciues, sed socios ab hostibus circumuentos deseruerant, quorum plane uiliora sunt capita Venetis quam ciuium. Nam licet
Veneti sociis ac plebi etiam suae hac ex parte uideantur esse pares, quod cum his connubio iungantur, tamen quia soli patritii, si mercatores eo nomine appellandi sint, non
modo ad imperia ac magistratus admittuntur, sed etiam suffragii ferendi in comitiis ius
habent, longe maioris precii sunt apud Venetum senatum quam caeteri extra patritiorum
corpus positi, siue hi
appellandi sint, non
modo ad imperia ac magistratus admittuntur, sed etiam suffragii ferendi in comitiis ius
habent, longe maioris precii sunt apud Venetum senatum quam caeteri extra patritiorum
corpus positi, siue hi sunt socii, siue ciues. Infimae enim prope fortunae apud Venetos
habentur, cum quibus illi imperium non communicant, nec honorem impertiuntur.
Quamquam Christianae nobilitati Venetorum imperium ualde monstrosum esse uidetur,
quippe qui praeterquam, quod militiam haud per se exerceant, sed mercenario et externo milite utantur, idem sunt et senatores et mercaturae
et externo milite utantur, idem sunt et senatores et mercaturae dediti. Vnde Venetis nunquam
fere contingit sua uirtute, sed hostium uitio rem bello bene gerere.
Quod quum et ipsos, qua sunt prudentia, non fugeret, puderetque irriti ad
Cephaleniam incoepti, missis legatis cum muneribus ad Ferrandum, Ioannis Arragonii
filium, Hispaniorum regem, suppliciter petierunt, ut eius permissu liceret Consaluo
Adigario, clarissimo sua aetate duci, cum his Hispanorum copiis, quas ipse in Sicilia id
temporis habebat, ad Cephaleniam proficisci, atque inde pulsis
et ipsos, qua sunt prudentia, non fugeret, puderetque irriti ad
Cephaleniam incoepti, missis legatis cum muneribus ad Ferrandum, Ioannis Arragonii
filium, Hispaniorum regem, suppliciter petierunt, ut eius permissu liceret Consaluo
Adigario, clarissimo sua aetate duci, cum his Hispanorum copiis, quas ipse in Sicilia id
temporis habebat, ad Cephaleniam proficisci, atque inde pulsis Turcis Venetorum ditioni
insulam adiungere. In quam quidem sententiam quum regem facile induxissent,
numerata Hispanis militibus ingenti
in Sicilia id
temporis habebat, ad Cephaleniam proficisci, atque inde pulsis Turcis Venetorum ditioni
insulam adiungere. In quam quidem sententiam quum regem facile induxissent,
numerata Hispanis militibus ingenti ui pecuniae Cephaleniam una cum Consaluo
repetunt. Ibi dux Hispanus expositis in terram militibus, situmque ac moenia oppidi
prius contemplatus, turrim ligneam, quae muros oppidi altitudine adaequaret celerrime
exstruxit, qua muris admota, hostibusque, qui obsistebant, missilibus submotis, oppidum
intra paucas
oppidi
prius contemplatus, turrim ligneam, quae muros oppidi altitudine adaequaret celerrime
exstruxit, qua muris admota, hostibusque, qui obsistebant, missilibus submotis, oppidum
intra paucas horas, postea quam oppugnari coeptum est, ui coepit.
Quo in potestatem Venetorum reddito, ipse cum militibus suis captiuisque Turcis, et
caetera omni praeda, quam in oppido nactus fuerat, in Siciliam, unde profectus erat,
confestim enauigauit, ne ab iniquo bello abesset, quod aduersus Fridericum
Neapolitanum regem, qui Ferrandino in regnum successerat, parabatur. Iam
Caeterum Gallus rex, simul gloria Hispanorum stimulatus, quam illi Cephalenis subactis sibi adiecerant, simul ut, prae se ferendo Turcis se iam hostem esse, spargeretur in
uulgus se iccirco regnum Friderico ereptum ire, quo ex propinquo commodius in Turcas
arma mouerent, quasi non posset cum Turcis bellum geri Friderico in regno suo
manente, et ad hanc expeditionem operam suam ultro pollicente, armatis Massiliae ad
duodecim turritis nauibus eas Venetis auxilio misit. Quibus Veneti classi suae adiunctis
Lesbum insulam inuasere, ubi cum
arma mouerent, quasi non posset cum Turcis bellum geri Friderico in regno suo
manente, et ad hanc expeditionem operam suam ultro pollicente, armatis Massiliae ad
duodecim turritis nauibus eas Venetis auxilio misit. Quibus Veneti classi suae adiunctis
Lesbum insulam inuasere, ubi cum Galli Mytilenem urbem aliquandiu oppugnassent, Turcis eam acriter defendentibus, re infecta inde abscessere, obiecta Venetis, ut
est Gallorum natio ualde suspicax, proditione, eo quod quingenti Turcae e proximo continente lembis clam aduecti, per armatam
oppugnassent, Turcis eam acriter defendentibus, re infecta inde abscessere, obiecta Venetis, ut
est Gallorum natio ualde suspicax, proditione, eo quod quingenti Turcae e proximo continente lembis clam aduecti, per armatam Vasconum custodiam, Mytilenem irruperant,
Venetis per id maxime tempus cum quadraginta longarum nauium classe oram Asiae custodientibus, ne quod subsidium obsessis inde transportari posset.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber octauus
obsessis inde transportari posset.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber octauus
regis nefarie occupatas tenerent; reddant igitur prius, quae ad ius
Hungarorum pertinent, deinde se auxilio ab Hungaris iuuari postulent. Quod quum
Thomas pontifex, quem Veneti magnis muneribus cultum sibi conciliarant, animaduertisset, accersitum ad se Venetum legatum docet non esse cum Vuladislauo Hungarisque
uerbis sed auro agendum, quippe, ut fere fit, suo ipsius animo gentis suae animum
metiebatur; eius esse Vuladislauum ingenii, ut malit aurum quam gloriam, nihil non
illum spe pecuniae, cuius esset auidissimus, facturum.
nihil non
illum spe pecuniae, cuius esset auidissimus, facturum.
Itaque Venetus promissis (sic enim domi mandatum erat) in singulos annos centum
millibus nummum aureorum Hungaris pendendis, donec bellum esset Venetis cum
Turca, ubi autem debellatum esset, paxue cum hoste aequis conditionibus composita,
triginta solum millia nummum Veneti perpenderent, cum Vuladislauo foedus icit,
non
quidem ut bellum totis regni uiribus
Itaque Venetus promissis (sic enim domi mandatum erat) in singulos annos centum
millibus nummum aureorum Hungaris pendendis, donec bellum esset Venetis cum
Turca, ubi autem debellatum esset, paxue cum hoste aequis conditionibus composita,
triginta solum millia nummum Veneti perpenderent, cum Vuladislauo foedus icit,
non
quidem ut bellum totis regni uiribus cum Turcis gereretur, sed potius ut umbra
Hungarici auxilii
(sic enim domi mandatum erat) in singulos annos centum
millibus nummum aureorum Hungaris pendendis, donec bellum esset Venetis cum
Turca, ubi autem debellatum esset, paxue cum hoste aequis conditionibus composita,
triginta solum millia nummum Veneti perpenderent, cum Vuladislauo foedus icit,
non
quidem ut bellum totis regni uiribus cum Turcis gereretur, sed potius ut umbra
Hungarici auxilii Veneti tegerentur. Tanta nimirum erat et apud Turcas Hungaricae uirtutis opinio, et Venetis
cum
Turca, ubi autem debellatum esset, paxue cum hoste aequis conditionibus composita,
triginta solum millia nummum Veneti perpenderent, cum Vuladislauo foedus icit,
non
quidem ut bellum totis regni uiribus cum Turcis gereretur, sed potius ut umbra
Hungarici auxilii Veneti tegerentur. Tanta nimirum erat et apud Turcas Hungaricae uirtutis opinio, et Venetis in ea gente spes reposita, tametsi Veneti, dum a Turcis bello
urgentur, saepius conquesti sint Hungaros magis spem auxilii
mittit, sed Vladislauus legatum moratur;
classis Turcaica interea Methonem petit; Baiazethes Peloponnesum ingreditur.
10649. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 166 | Paragraph | SubSect | Section] pacis conditionibus nuntiisque ultro citroque missitandis tantisper bellum differret, dum tempus hyemis absumeretur, quo prima aestate, aut quiescentibus Hungaris aut ad arma mouenda nondum paratis, classem e Rhio, ubi id temporis hyemabat, eductam cum his nauibus, quas in Ambracio sinu, ut ante dictum est, aedificari iusserat, coniungeret, Methonemque inde oppidum ac caetera Venetorum in Peloponeso loca iret oppugnatum. Itaque quum ex Hungaria, legato a Vuladislauo, licet nouo exemplo, in gratiam Christianorum retento,
10650. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 166 | Paragraph | SubSect | Section] ― classe utraque ei attributa, omnibusque rebus, quae ad nauale bellum usui essent instructa, Methonem petere iubet, satis gnarus se terreri tantum suisque artibus ab Hungaro peti. Non enim illum fugiebat eam mercedem, qua Veneti, ut Turcas bello Hungarico aliqua ex parte occuparent, cum Hungaris pacti erant, ad equos eorum calciandos, nedum ad iustum exercitum conducendum uix sufficere. Ferunt autem hanc classem trecentarum nauium numerum explesse, praeter illas naues, quae ad Aulonem constructae in Aoum flumen, quod quidam Aeantem dicunt,
10651. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] actis arenaeque effluenti occurentibus os amnis exaggeretur, nec fit nauibus peruium, nisi quum unda ad summas excreuit ripas. Ad haec accedebat Turcis ad Aulonem alia quoque haud minor his difficultas, quae eos quominus e flumine exirent, seque cum suis coniungerent prohibebat, propterea quod Veneti, ut est ea gens ad occurendum consiliis hostium solers, obiectis sex partim onerariis, partim longis nauibus ostio amnis eo facilius Turcas exitu arcebant, quod non nisi singulae
10652. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] ex aequo certamen fore uidebatur, nisi prius aliquot una constitutae naues atque in frontem instructae tantum spatii in altum procederent, quantum satis esset ad sese remis aduersum hosteis concitandum. Bazethes rex interea, cum equitatu pedestribusque copiis ex hybernis profectus, per Macedoniam, Thessaliamque, inde per Locros, Ozolas cognomine, ac Phocidem caeterasque Graeciae regiones Isthmo appositas iter agens Peloponnesum ingressus est. Atque quo
10653. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] incipiendis rebus auspicatissimum Turcae credunt, et
classem suam Peloponnesum iam attigisse nuntiaretur.
10654. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] est, locum demortui obtinebat imperatoris, aegre ferens Venetos non Aegaei solum,
sed et Ionii maris pelli possessione, e Sybota soluens ― Epeiri insula est Thesprotio litori,
qua Thyamis amnis in mare erumpit, adiacens ― quo, ne hostium coactu praelium
10655. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] successus laetum, uacuas fere hominibus pertraxere. Etenim Christiani, qui quidem magna ex parte Dalmatae erant, ad mortem insita feritate haud imparati, posteaquam se ferreis teneri harpagonibus nec fugae uiam patere uident, dimissis in aquam ab utroque nauis latere remis, quo remige quoque cum classiariis militibus rem gererent, adeo pertinaciter desperata salute decertarunt, ut non nisi paucissimi uiui, et hi quidem uulneribus pene confecti in hostium deuenerint potestatem. Igitur Iacobus nihil non regiae fortunae simulque Turcarum uirtuti patere ratus, securus
10656. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] litus Methonem uersus nauigabat. Iamque Cyparissiam attingens oram ad ostium Alphaei fluminis aquandi gratia substiterat, quum eo Bazethes rex studio suam e proximo uisendi classem cum parte equitum uenit, atque ubi e iugis Cyparissio incumbentibus litori naues omnes cursum tenentes, nec incolumes modo, sed etiam aliqua ex parte uictrices prospexit, ex equo, ut ferunt, disiliit, atque posteaquam prostratus humi (eo ritu Turcae Deum uenerantur) terram osculo magna
10657. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] suis satis uiribus confidere, nec tamen diuinam opem non implorare; interdum, ut fit, ingeniorum leuitate probra etiam in hostem iacere. Dum haec aguntur, nouus Venetae classis imperator, Benedictus Pisauriensis, in Trauisani suffectus locum, ad Strophades insulas cum omnibus nauibus rei exitum opperiebatur. Itaque ueritus ne, si oppidum terra simul et mari, ut accidit, oppugnari coeptum esset, manus oppidanorum tantis hostium copiis undique ingruentibus defensioni parum sufficerent, quindecim longas naueis, proposito classicis
10658. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] erat factura.
10659. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] plaerumque interimat aegrotum, ita consilia uel optime excogitata quandoque destituat euentus. Satis enim creditur hoc subsidium oppido exitium intulisse, dum oppidani stationibus temere relictis, ad portum, quo maxime tumultuabatur, accurrunt, credentes ab ea parte hostem in urbem una cum suis irrupisse. Turcae, qui praesertim terra Methonem oppugnabant, ubi animaduertunt Christianas naues oppidanis subsidio uenisse suosque inde, ni totis uiribus adnitantur, elusum iri conatus, adeo ira atque indignatione accensi sunt, ut iniussi omnes pariter, quatenus
10660. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 171 | Paragraph | SubSect | Section] illi praemio ac gloria illecti, hi metu coacti. Caeterum nec a mari oppidanis quies ulla dabatur. Iacobus enim, classis Turcaicae praefectus, quum suopte impulsus in Christianos odio, tum ut uanas hostiles faceret suppetias, utpote quae culpa sua in oppidum importatae uidebantur, cum parte nauium ad muros, qua occidentem spectant, accessit, scalasque applicare frustra conatur, simul nauium, quae uento agitabantur, instabilitate, simul quia rupes, in quibus ea pars muri extructa erat, inter salum et murum ipsum interiectae, prohibebant naues moenibus admouere,
10661. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] is in praetorio abditus, procul a proelio submotus, ne conspectus quidem hostilis
patiens. Nimirum Venetus est ciuis, cuius proprium est merces alias aliis permutare
mercibus, et postea quam mercaturae munus obierit, ueneri et gulae indulgere, omnique
luxus genere etiam cum perditissimis certare.
10662. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] in praelio occidere decorum est, ita uictos excarnificari feritatis omnem immanitatem excedentis. Sed nec ualde miror Bazethem, patriis sacris deditissimum, consuetudini ac religioni, quibus sane reges etiam parent, cessisse, quandoquidem ad studia subiectorum concitanda principes eadem cum popularibus suis superstitione tangi prope necesse sit. Nihil enim homines magis disiungit quam diuersitas religionis. Vnde Christianos praeter caeteras gentes fortunatos haberi decet, qui soli coelitus edocti atque diuinae sapientiae lumine illustrati
10663. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section] atque in
regiam adductos cubiculariis suis adiunxit. Qua profecto comitate, credunt Turcae,
Bazethem ostendere uoluisse se non hostium perniciem, sed seruitutem quaerere,
rem sane uictis, ut ipsi arbitrantur, non omnino miseram, quum pręsertim illi cum mancipiis suis aequo prope iure uiuant, nullis fere delitiis domini a seruis secreti, utpote cum
quibus etiam connubii iunguntur neccessitudine, quosque interdum indole eorum capti
pari iure cum liberis rerum suarum haeredes instituunt.
Turcae,
Bazethem ostendere uoluisse se non hostium perniciem, sed seruitutem quaerere,
rem sane uictis, ut ipsi arbitrantur, non omnino miseram, quum pręsertim illi cum mancipiis suis aequo prope iure uiuant, nullis fere delitiis domini a seruis secreti, utpote cum
quibus etiam connubii iunguntur neccessitudine, quosque interdum indole eorum capti
pari iure cum liberis rerum suarum haeredes instituunt.
seruitutem quaerere,
rem sane uictis, ut ipsi arbitrantur, non omnino miseram, quum pręsertim illi cum mancipiis suis aequo prope iure uiuant, nullis fere delitiis domini a seruis secreti, utpote cum
quibus etiam connubii iunguntur neccessitudine, quosque interdum indole eorum capti
pari iure cum liberis rerum suarum haeredes instituunt.
non exemit. In eorum
locum totidem ex gregariis militibus, qui primi murum ascenderant, suffecti: adeo apud
Turcas uirtus uel infimae fortunae uiris gloriam ac decus conciliat.
Methonis expugnatio Coronem quoque, duodecim millibus passuum inde distantem, cum quibusdam ignobilibus castellis, uoluntaria traxit ad Turcam deditione.
Coronaeis praeter libertatem, si quid tamen ea amissa reliqui sit
mortalibus, nihil ereptum. His rebus in Peloponneso gestis Bazethes, classe Hellespontum
traxit ad Turcam deditione.
Coronaeis praeter libertatem, si quid tamen ea amissa reliqui sit
mortalibus, nihil ereptum. His rebus in Peloponneso gestis Bazethes, classe Hellespontum repetere iussa, ut ibi
quassatae reficerentur naues, cum omnibus copiis praeterquam quos Peloponneso custodienda
reliquit, Istmo digressus Serras uersus (urbs est Macedoniae) profectus est, inde
Hadrianopolim petit; prius tamen quam Peloponneso excederet, Naupliensibus ad uoluntariam
reliquit, Istmo digressus Serras uersus (urbs est Macedoniae) profectus est, inde
Hadrianopolim petit; prius tamen quam Peloponneso excederet, Naupliensibus ad uoluntariam deditionem nequicquam tentatis, propterea quod hi neque recenti Methonis
clade, cuius Turcae praetore Methonensi cum quibusdam captiuis ad murum in conspectu productis eos admonuerant, neque insueta Turcis singularique in Coroneos
humanitate compelli ad defectionem potuerunt. Vi autem urbem aggredi haudquaquam
uisum est, quum ne, si incoepta minus successissent, notae aliquid praesenti
ne hostis eo magis se contemneret, quod
a caeteris Christianis nullis omnino auxiliis subleuarentur. Itaque Venetus ad classem
imperator, quo Turcis ostenderet Venetos neque aduersis rebus infringi, et per sese
absque ullo etiam externo auxilio posse hosteis bello urgere, cum decem longis nauibus
Ambracii sinus fauces de improuiso irrupit. Vbi quum tresdecim tantum hostiles triremes
armis hominibusque uacuas litori alligatas nactus esset, eas omnes abduxit, iniecto igni
in tabernas litori appositas, quae quidem armis, aere, ferro, linteis, funibus canapinis, et
ignari
sese undae credere ausi non sunt,
impetu facto partim trucidarunt, partim uiuos coeperunt, Venetis extra iactum teli litore
submotis atque inspectantibus.
Imperator Venetus triduo per Ambrachium sinum uagatus magno cum periculo per
fauces euasit. Etenim e castellis in faucibus ipsius sinus utroque ex latere positis ingenti
tormentorum ui est petitus. Omnes tamen naues, praeter unam Dalmaticam, fortunae
beneficio integras inde eduxit, quae quidem et ipsa haud eo loci percussa fuit, ut aut ita
undam
quae plurimae in amnem deductae erant, coniici iussisset,
ab hoste in insidiis latente excępti sunt, atque ad unum omnes fere aut caesi, aut capti,
praeter paucos unius scaphae nauales socios, qui notitia fluuialis aluei, simulque audacia
repugnandi hostibus ripas fluuii obsidentibus magna cum laude effugerunt. Nam huius
hostis manus tunc effugisse apud Venetos decus maximum erat, utpote quos Turcae
praedam uerius quam hostem existimabant. Reliqui primo Turcarum irruentium aspectu conterriti arma proicientes, seseque supplices dedentes ueluti pecora ab immani hoste
decus maximum erat, utpote quos Turcae
praedam uerius quam hostem existimabant. Reliqui primo Turcarum irruentium aspectu conterriti arma proicientes, seseque supplices dedentes ueluti pecora ab immani hoste
trucidati sunt.
Dux tamen cum scriba et duobus patriciis paucisque honestis uiris ab
Aulonis praefecto Mustapha Iurisio uinctus ad regem est missus, quo ex talium uirorum
captiuitate praefecti uictoria apud regem esset illustrior. Multum enim Turcae natiuae
feritatis interdum obliti gloriae tribuere
quorum uis magna dolore amissarum rerum e proximis locis in
praedones excita fuerat, admixtis paucis Turcis equitibus, haud parua ex parte in locis
iniquis circumuenti sunt, partimque caesi, partim uiui capti sunt. In quibus quindecim
ferme insignes nobilitate Dalmatae equites cum ducentis obscurioribus uiris desiderati
sunt, meritasque dedisse poenas uisi, quum negligentia ac securitate sua in hostico, tum
induciarum fide uiolata.
effluens efficit, ab ipsis ciuibus
nequicquam plane traductum. Nam Scodra a Turcis de Venetis capta Lyssum
quoque barbarorum iugum haudquaquam
effugit, quanquam ante bellum, quod nunc Turcae cum Venetis gerunt,
tributarium magis barbaris quam in eorum erat ditione. Hoc autem bello
exorto eius oppidi ciues Turcarum auersati tyrannidem sese Venetis
tradiderunt, quum Christianorum classe ac maritimis auxiliis fraeti,
daret, et hostibus non esset contemnendus. Nemo igitur ad hoc aptior uisus
quam is, qui ex eius gentis regulo esset progenitus. Itaque Veneti
adolescentem quendam Alexandrum nomine ad se e regno Neapolitano, ubi id
temporis cum patre in quodam Calabriae oppidulo eorum uictui a rege
Ferdinando attributo degebat, accersunt, mox cum duabus triremibus Lyssum
deuehunt, quem quidem populares magna exceptum laetitia sibi ducem
constituunt. Hic est eius
regulo esset progenitus. Itaque Veneti
adolescentem quendam Alexandrum nomine ad se e regno Neapolitano, ubi id
temporis cum patre in quodam Calabriae oppidulo eorum uictui a rege
Ferdinando attributo degebat, accersunt, mox cum duabus triremibus Lyssum
deuehunt, quem quidem populares magna exceptum laetitia sibi ducem
constituunt. Hic est eius Alexandri ex filio nepos, quem Turcae patria uoce
ex filio nepos, quem Turcae patria uoce
equites, ut hostium conatibus obuiam iret, celeriter
contrahit, quos inter multi etiam Graeci ritus Christiani Turcaicae ditionis fuere, Pheridem
secuti haud quidem uoluntate, sed imperio, ut mox in concursu satis patuit, coacti. Hac
manu bifariam diuisa Pheris in agrum Lyssanum contendit: cum altera enim equitum parte
cis amnem ipse incessit, alteram Drinonem
traicere ac propter ulteriorem eius ripam progredi iussit, ignarus in quam fluminis regionem Albanesii cum Lyssanis tunc essent praedatum egressuri. Itaque Turcae
Hac
manu bifariam diuisa Pheris in agrum Lyssanum contendit: cum altera enim equitum parte
cis amnem ipse incessit, alteram Drinonem
traicere ac propter ulteriorem eius ripam progredi iussit, ignarus in quam fluminis regionem Albanesii cum Lyssanis tunc essent praedatum egressuri. Itaque Turcae non procul ab oppido occulti, ut ipsi arbitrabantur, in
utraque fluminis ripa densis arboribus obsita consederunt, eo consilio ut Christianos aut
oppido ex consuetudine praedatum egressos inuaderent, aut his absentibus amnem
arbitrabantur, in
utraque fluminis ripa densis arboribus obsita consederunt, eo consilio ut Christianos aut
oppido ex consuetudine praedatum egressos inuaderent, aut his absentibus amnem uado
transirent insulamque, in qua oppidum exędificatum demonstrauimus, uacuam defensoribus una cum oppido occuparent. Oppidani a Christianis, quos cum Turcis hanc in
expeditionem profectos diximus, per occultos nuntios edocti quemadmodum Turcarum
copiae essent diuisae, quidue insuper hosteis molirentur ― nempe sicut eadem religio
hominum animos ualde coniungit,
obsita consederunt, eo consilio ut Christianos aut
oppido ex consuetudine praedatum egressos inuaderent, aut his absentibus amnem uado
transirent insulamque, in qua oppidum exędificatum demonstrauimus, uacuam defensoribus una cum oppido occuparent. Oppidani a Christianis, quos cum Turcis hanc in
expeditionem profectos diximus, per occultos nuntios edocti quemadmodum Turcarum
copiae essent diuisae, quidue insuper hosteis molirentur ― nempe sicut eadem religio
hominum animos ualde coniungit, ita plaerisque mortalibus, qui inter se sacris differunt,
manum conserere suadebat. Albanesii uero rati, ut erat, Turcas metu perculsos, hostilique formidine
abutentes eos ex aduerso ingenti clamore sublato inuadunt.
Quos quidem quiescentibus auxiliariis Christianis, qui cum ipsis Turcis aduenerant, primo fere congressu in
fugam coniectos magna ex parte trucidarunt, equisque atque armis haud paruo reguli
emolumento spoliarunt, utpote qui nulla ferme re ad talem expeditionem necessaria
instructus Lyssum accesserat.
Maior uictoria ex
Turcis uiui Lyssum adducti, caeteri partim interfecti, partim fuga elapsi. Pheris cognita
suorum aduersa pugna, quos trans Drinonem
missos docuimus, necubi forte in hostes
non modo uictoria, sed et ingenio feroces incideret, Scodram cum reliquo exercitu rediit. Et quia satius uisum est rem consilio cum Albanesiis quam armis gerere, dedit operam, ut Alexandrum Schenderbeghi nepotem sibi conciliaret.
Itaque quum apud se multos Albanesios haberet, linguae commertio per occulta colloquia ingentibus promissis iuuenem
fuga elapsi. Pheris cognita
suorum aduersa pugna, quos trans Drinonem
missos docuimus, necubi forte in hostes
non modo uictoria, sed et ingenio feroces incideret, Scodram cum reliquo exercitu rediit. Et quia satius uisum est rem consilio cum Albanesiis quam armis gerere, dedit operam, ut Alexandrum Schenderbeghi nepotem sibi conciliaret.
Itaque quum apud se multos Albanesios haberet, linguae commertio per occulta colloquia ingentibus promissis iuuenem genere nobilem, auique gloria illustrem, nullis apud
Christianos
nobilitati satis persuasum est Venetos opera nobilium in bello necessitate magis quam uoluntate uti, uirtutem uero eorum, quia mercaturae dediti arma per se non exercent, semper suspectam habere.
non exercent, semper suspectam habere.
uocat, uisum est haud absurdum paululum excedere ad demonstrandum hunc amnem et Drilonem, quem uulgo
Boianam dicunt, eundem non esse, quamuis Hermolaus Barbarus Venetus in Plinianis
castigationibus eundem esse uelit, deceptus cum uocabuli similitudine, tum quia apud
ueteres scriptores Boianae nomen nusquam extat. Et Plinius forsan, quia de Drinone nullam mentionem facit, hos duos procul dubio amnes unum esse putauit, hac maxime, ni
fallor, causa lapsus, quod hi duo amnes non procul a Scodra oppido inter se coire
regum auxiliis, praeterquam solo nomine ac fama
Hungaricae magnitudinis adiuuabantur. Ad haec cura Italicarum rerum ipsos a Turcis
auertebat. Iam enim Lodouicus Aureliensis Duodecimus, Francorum rex, Italia
Circumpadana atque Mediolanensi imperio occupato, diuiserat cum Ferdinando
Hispano rege, ut supra diximus, regnum Neapolitanum, eiecto inde Friderico, Alfonsi
Secundi fratre. Quos sane reges uel per se graues accolas, nedum immixtos Italiae rebus
intolerandos fore existimabant.
Sed nec Turcae, maxime qui honestioris
terra, nec Turca mari bellator
esset. Turcarum autem opes in mancipiis, caeterisque rapinis magna ex parte consistunt.
Sed quia Veneti a Turcis contemptui habebantur, pacem per sese petere, ne hostes ea re
elati iniquas pacis conditiones ferrent, haudquaquam ausi sunt. Itaque agunt cum
Hungaris, ut uulgata noua militum conscriptione territarent Turcas, ita tamen re in
speciem composita, ut Hungarum
non minus pacis quam belli cupidum esse appareret,
eoque modo tentarentur hostes, an ad pacem animos uersos
astum in sua secta constituenda, utpote quae
nihil in se diuini, aut quod ad ueram hominum beatitudinem pertineret, habeat. Quippe
Machomethes, terrena tantum ac corporea sapiens, nec uiuis uerum iter ad felicitatem
ostendit, et uita functis communem cum bestiis beatitudinem pollicetur, atque quum
uideret uir callidus Christi religionem ad animi puritatem ueritatisque contemplationem
omni ex parte institutam esse, tantisque miraculis fulciri, ui et uoluptate proposita,
duobus sane efficacissimis humanis affectibus, sectam
de Turcis coepisse. Qui quum
uidisset Italos Francis conciliari, iamque in eorum ditionem totum regnum concessisse,
statuit quoad Galli simul incolarum fauore, simul suis ipsorum uiribus florerent, certamine supersedere,
nec manum cum his conserere, uerum cunctatione atque mora eos
eludere, satis gnarus et Gallorum uim breui senescere solere, et regni Neapolitani incolas, ut caeteros quoque huius aetatis Italos, fidem paruo momento mutare.
Itaque commeatu Barletum comportato cum omnibus suis, quos inter
nec manum cum his conserere, uerum cunctatione atque mora eos
eludere, satis gnarus et Gallorum uim breui senescere solere, et regni Neapolitani incolas, ut caeteros quoque huius aetatis Italos, fidem paruo momento mutare.
Itaque commeatu Barletum comportato cum omnibus suis, quos inter quidam
Columnenses equites, uiri, ut nunc est Italorum uirtus, satis strenui, se in oppido obsidendum permisit, atque eo tandem inopiae deuenit, ut in sola fuga spem omnem salutis
collocaret. Iamque naues, Hispanos fugientes auecturae, paratae erant, quum
equites, uiri, ut nunc est Italorum uirtus, satis strenui, se in oppido obsidendum permisit, atque eo tandem inopiae deuenit, ut in sola fuga spem omnem salutis
collocaret. Iamque naues, Hispanos fugientes auecturae, paratae erant, quum Veneti,
nullo socialis fidei respectu ― erant enim cum Gallo rege tunc foedere iuncti ― aduersus
Francos clam mittunt nauibus ad Consaluum cum commeatu ac stipendio sexingentos
circiter Heluetios milites, quos haec aetas
eo tandem inopiae deuenit, ut in sola fuga spem omnem salutis
collocaret. Iamque naues, Hispanos fugientes auecturae, paratae erant, quum Veneti,
nullo socialis fidei respectu ― erant enim cum Gallo rege tunc foedere iuncti ― aduersus
Francos clam mittunt nauibus ad Consaluum cum commeatu ac stipendio sexingentos
circiter Heluetios milites, quos haec aetas
Gallis equitibus fugientibus obuiam esset factus, atque unum ex
his una congressus ictu lanceae equo deiecisset, duo quoque reliqui statim infracto animo
sese uinciendos Slaueno praebuerunt, quos magna omnium admiratione prae se agens
Barletum compulit. Consaluus statim ab ipsa pugna cum uictore milite Neapolim eo laetior petit, quo paulo ante propior periculo fuerat, urbemque quamquam in Gallos
inclinatiorem, uoluntate ciuium laetisque populi dolorem dissimulantis acclamationibus
ingressus est. Vultus enim et uox humana, uel quum maxime animo
Italia reparare constituit, quo celeriter confecto, regnum Neapolitanum
repeti iubet, creato exercitus duce Francisco Gonzaga, principe Mantuano. Iam
Francorum copiae fines regni Neapolitani ingressae ad Lyrim peruenerant, ponteque
amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro
in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere,
Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad utranque partem pontis castellis cum praesidio impositis, Galli partem copiarum crebro traducebant, ac leuia
ingressae ad Lyrim peruenerant, ponteque
amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro
in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere,
Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad utranque partem pontis castellis cum praesidio impositis, Galli partem copiarum crebro traducebant, ac leuia certamina cum
hostibus uario euentu inibant.
Nam quantum equites Galli hosticis praestabant equitibus, tantum pedites Hispani Gallis peditibus superiores
quidem suorum manu, sed duro
in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere,
Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad utranque partem pontis castellis cum praesidio impositis, Galli partem copiarum crebro traducebant, ac leuia certamina cum
hostibus uario euentu inibant.
Nam quantum equites Galli hosticis praestabant equitibus, tantum pedites Hispani Gallis peditibus superiores erant.
Quum hic rerum status ad Lyrim esset, Franciscus Gonzaga, marchio
genti superbia aspernabantur, saeua etiam concione exacerbati nihil
quod aut ipsis salutare esset, aut regi honorificum gloriosumue foret, ad animum admittere, sed omnia foeda seditione ac tumultu labefactare coeperunt. Quod ubi marchio
Mantuanus animaduertit, Gallorum insania cum Consalui ingenio collata, qua erat prudentia, facile intellexit Francis certam impendere perniciem, quippe qui bonis consiliis
nihil iuris reliquerant. Itaque ne sua culpa clades accaepta cuiquam uideretur, excusata
ualetudine, quam, ut ferunt, simulauerat, Mantuam sese recępit, atque ad regem
regem literas
conscripsit, quibus et Gallos solutae militaris disciplinae accusauit, et sibi exercitum non paruisse conquestus est.
Per idem tempus Veneti, semel felicem perfidiam Barletano praelio aduersus Gallos
experti, simulque occasione utendum rati, cum Bartholomeo Liuiano duce exercitus sui
consilium ineunt, ut is simulata defectione cum trecentis equitibus conferat se ad regnum
Neapolitanum, ac praetextu transfugae adiungat se Hispanis copiis, per speciemque
Consaluo ac regi Hispano fortem operam nauandi curet
et sibi exercitum non paruisse conquestus est.
Per idem tempus Veneti, semel felicem perfidiam Barletano praelio aduersus Gallos
experti, simulque occasione utendum rati, cum Bartholomeo Liuiano duce exercitus sui
consilium ineunt, ut is simulata defectione cum trecentis equitibus conferat se ad regnum
Neapolitanum, ac praetextu transfugae adiungat se Hispanis copiis, per speciemque
Consaluo ac regi Hispano fortem operam nauandi curet
Sed quia inter Hispanos et Gallos amnis, ut dictum est, intererat pontemque superiniectum Galli tenebant, inuitis ipsis Gallis manus conseri
nequibat. Itaque accitum ad se Petrum cognomento Nauarram, spectatae uirtutis uirum,
qui in Hispano exercitu ordinem ducebat, hortatur, ut cum sua cohorte praesidium ponti
impositum aggrediatur. Exercitum Gallorum sine duce esse, inquit, sine imperio, nec
minus seditione quam aegritudine inualidum, atque iccirco Hispanos occupato ponte
facile amnem transituros, manusque cum hoste uiribus multo inferiore
exercitu ordinem ducebat, hortatur, ut cum sua cohorte praesidium ponti
impositum aggrediatur. Exercitum Gallorum sine duce esse, inquit, sine imperio, nec
minus seditione quam aegritudine inualidum, atque iccirco Hispanos occupato ponte
facile amnem transituros, manusque cum hoste uiribus multo inferiore conserturos,
locumque aut uictoriae inuenturos, aut Gallos, si pugnam detrectarint, spe regni
Neapolitani abiecta, procul ab his finibus per se abituros.
Petrus ducis adhortatione accensus, assumpta cohorte sua, et id roboris in exercitu
abiecta, procul ab his finibus per se abituros.
Petrus ducis adhortatione accensus, assumpta cohorte sua, et id roboris in exercitu
Hispano erat, plenus bonae spei uadit ad oppugnandum castellum in ea parte pontis constructum, quae ad Hispanos uergebat. Nec uana spes fuit: nam Franci cum ne conspectum quidem Hispanorum sustinuissent, eodem impetu in illud quoque castellum, quod
ad alteram partem pontis aedificatum diximus, irrumpunt.
Consaluus occupato a suis
ponte, quem Gallis pauore attonitis ne rescindere
armis spoliatos dimisit incolumes. Quosdam etiam ex hostibus illustriores
uiros, Christiana ac rara uictoris in deuictos usus benignitate, ne in itinere necessariarum
rerum inopia deficerent, memor humanarum rerum uiatico iuuit.
apud imperatorem et alios principes quaerunt suppetias; Alexandri pontificis morte ditionem suam
augent.
ulcisceretur. Nihil enim regem
latebat eorum, quae Veneti aduersus Gallos in Italia moliti fuerant, Ioanne Laschare, qui
regii oratoris nomine apud Venetos id temporis agebat, omnia Venetorum consilia et callidissime explorante, et ad regem per occultos nuntios deferente. Itaque non modo pacem
cum Hispano composuit, sed etiam affinitatem contraxit, data illi in matrimonium sororis
suae filia. De regno autem Neapolitano, cuius sane possessio, si aut uis abesset, aut iure
disceptaretur, neutri eorum competeret, ita transactum est, ut rex Hispanus dimidiam eius
partem iure prioris foederis
nactus, uix puberem cardinalem designauit, ementitus non ex se genitum esse, sed ex uiro,
cuius uxorem, quod satis constat, ipse adulterauerat. Qui ut magnis sceleribus rudimentum poneret, Gemium, Mehmethis Turcarum regis filium, iussu parentis, ut fama obtinuit, ueneno sustulit, dum una cum Turca quasi obses a patre datus Carolum Octauum,
Francorum regem, regnum Neapolitanum, ut supra demonstrauimus, petentem, inuitus
sequitur.
Ab hac immanitate facinora sua incipiens cum fratris uxore consuetudinem habuit.
Quae res quum fratri natu maximo, Candiensium duci, querela
Gemium, Mehmethis Turcarum regis filium, iussu parentis, ut fama obtinuit, ueneno sustulit, dum una cum Turca quasi obses a patre datus Carolum Octauum,
Francorum regem, regnum Neapolitanum, ut supra demonstrauimus, petentem, inuitus
sequitur.
Ab hac immanitate facinora sua incipiens cum fratris uxore consuetudinem habuit.
Quae res quum fratri natu maximo, Candiensium duci, querela ipsius, qui iniuria afficiebatur, innotuisset, adulterum saeua oratione increpuit, malumque ei inter castigandum saepius minatus est, ni a turpitudine desisteret. Caesar praeterquam
tota parentis fortuna sibi soli erat uendicanda. Itaque simulata reconciliatione
fratrem in quosdam extra urbem hortos ad cęnam inuitat, redeuntemque sub uesperum
in urbem atque aliquanto a comitibus amotum per speciem aspiciendae cuiusdam insigni
forma mulieris, dato uni ex suis, cum quo consilium communicarat, negocio, nil tale suspicantem obtruncat, saccoque una cum grauibus saxis insutum in Tyberim demersit. Hoc
parricidio admisso Caesar, cardinalatu, quem a patre ultro oblatum non religionis studio, sed spe, ut plaerique faciunt, opulentioris fortunae
fratrem in quosdam extra urbem hortos ad cęnam inuitat, redeuntemque sub uesperum
in urbem atque aliquanto a comitibus amotum per speciem aspiciendae cuiusdam insigni
forma mulieris, dato uni ex suis, cum quo consilium communicarat, negocio, nil tale suspicantem obtruncat, saccoque una cum grauibus saxis insutum in Tyberim demersit. Hoc
parricidio admisso Caesar, cardinalatu, quem a patre ultro oblatum non religionis studio, sed spe, ut plaerique faciunt, opulentioris fortunae accaeperat, sese sponte abdicauit, palam professus se a pontifice progenitum, et ob id tanto
Cumque aliquot annis haec pestis atque immanis bellua ita grassata esset,
seque
apud omnes fere gentes scelerum magnitudine insignem fecisset, nec sumptui rapinae
sufficerent (erat enim cum aliarum rerum, tum maxime pecuniae largitor), duos
Romanae Ecclesiae cardinales, quos et flagitia sua auersari intellexerat, et diuitiis celebres erant, tollere constituit, quo eorum bona ueluti caduca ac uacantia, atque ad fiscum
deuoluta sibi uendicaret. Ad auertendam igitur
rerum, tum maxime pecuniae largitor), duos
Romanae Ecclesiae cardinales, quos et flagitia sua auersari intellexerat, et diuitiis celebres erant, tollere constituit, quo eorum bona ueluti caduca ac uacantia, atque ad fiscum
deuoluta sibi uendicaret. Ad auertendam igitur suspitionem illos una cum pontifice ad
coenam uocat. Vinum nobilioris notae cardinalibus porrigendum inscientibus omnibus
ueneno inficit; eum qui a calicibus erat, sceleris prorsus inscium, admonet, ut de illo uino
solis, quos morti destinauerat, inter coenandum offerat. Caeterum Alexander pontifex
(iam enim scelesti
admonitu
interrogat ministrum poculis praepositum, quale uinum conuiuis depromptum
esset. Minister illud ipsum uinum, cui uenenum immixtum erat, sceleris ut diximus
ignarus, offert: nemini enim rei atrocitatem Caesar aperuerat. Quod cum admotum
labris placuisset pontifici, iussit apponi sibi aliquid esculenti, moxque semel atque iterum
ipsius uini potionem nullo forte ministri gustu libatam, securus ueneni, eo quod exploratae fidei minister, habebatur, hausit.
Interim cardinales, quos diximus ad coenam uocatos,
quia minister, dum
quantum de uenenato uino potionibus absumebatur, tantundem puri atque innoxii uini
in lagenam imprudens adicit, uim ueneni magna ex parte mitigarat. Virus in inferenda
morte efficax prima potione solus pontifex hausit, quo intra duodecim dies extincto caeteri conuiuae, una cum pontificis filio, haud graui adeo morbo paulo post afflicti periculum euasere. Haec aegritudo non minus quam pontificis mors res Caesaris funditus
euertit: nam morbo implicitus nihil negocii per sese obire potuit, quum res sua ipsius non
modo opera, sed et praesentia indigeret.
uigesimo die ab inito
pontificatu suum obisset diem, ne esset qui retenta duntaxat sibi potestate, quam uulgo
spiritualem uocant, imperium urbium Italicarum Romano imperatori restitueret ― id
enim Pium mente agitasse quidam auctores sunt ― pactus est Caesar, incertum qua mercede, cum Iuliano Sauonense ciue, diui Petri ad uincula tunc cardinale, quem pontificem
creatum Iulium Secundum appellarunt, ut sua opera cardinales Hispani in pontificiis
comitiis suffragiis ineundis ipsi Iuliano adiumento forent. Caeterum quum Iulius
tandem sanguinarius homo, ne ab ingenio
suo degeneraret, subsidium ab audacia et crudelitate petendum censuit.
Itaque simulata scelerum poenitudine uocat ad se quendam Caesiae sectę, cuius diuus
Franciscus auctor est, sacerdotem, cui scilicet Christiano ritu peccata aperiret. Qui cum
custodum permissu carcerem ingressus esset, in sede procul ab hostio carceris de industria collocata confessionem auditurus considere iubetur. Caesar, quantum temporis confessioni satis esse putauit moratus, educto pugione sacerdotem percutit uesteque exanimati induitur, credens eo habitu
suae in ipsum Ioannem, incertum quam ob causam concoeptae,
indulgens quam ciuitati consulens. Nam Italiae ciuitatum ob factiones ac discordias
omnem potestatem ad unum conferri interest.
Acceptis a rege Gallo, quos postulauerat, equitibus Bononiam cum exercitu proficiscitur. Et quia nunquam prius auditum erat quenquam Romanum pontificem, utpote
qui antehac epistolis potius quam armis depugnarunt, per sese aduersus Christianos
exercitum duxisse, ita aduerso rumore coepit esse, ut omnium sermonibus passim laceraretur. Ille uero,
ut erat peruicacis ingenii, opinionem de se hominum simul et
conscientiam spernens, magisque profani principis quam sacerdotis munus obiens, intra
paucos dies Bononiam deditione coepit, Ioanne Bentiuola, ubi ciuium suorum uoluntatem in pontificem inclinatam cognouit, fuga cum liberis suis elapso. Ferunt Bentiuolam
patriam relinquentem dixisse: Quantum mutauerint mores suos Romani pontifices uel
hoc exilium argumento erit. Diuus Gregorius, ne arma in Longobardos moueret passus est
eos Italiam uexare, asserens se Dei timore ab armis arceri; Iulium uero
sed aucta potentia aliorum in se odium excitant.
10721. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 191 | Paragraph | SubSect | Section] fauent, pene expulerant. Fama est satis constans hunc regem, dum in Hispaniam reuertitur, inter nauigandum Ostiam (ita uocant oppidum ab Anco rege Romano conditum, qua Tyberis in Tuscum mare influit) primum diuertisse, atque cum Iulio Secundo, Romano pontifice, collocutum esse; deinde Sauonae (urbs est in Ligustico litore sita) cum rege Gallo congressum, cum utroque autem de bello Venetis inferendo sermonem contulisse. Per idem enim tempus Francorum rex Genuam haud procul a Sauona distantem, quae,
10722. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 191 | Paragraph | SubSect | Section] nauigandum Ostiam (ita uocant oppidum ab Anco rege Romano conditum, qua Tyberis in Tuscum mare influit) primum diuertisse, atque cum Iulio Secundo, Romano pontifice, collocutum esse; deinde Sauonae (urbs est in Ligustico litore sita) cum rege Gallo congressum, cum utroque autem de bello Venetis inferendo sermonem contulisse. Per idem enim tempus Francorum rex Genuam haud procul a Sauona distantem, quae, ut fama est, Venetorum in primis instinctu defecerat, per se eo cum exercitu accedens
10723. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 191 | Paragraph | SubSect | Section] (ita uocant oppidum ab Anco rege Romano conditum, qua Tyberis in Tuscum mare influit) primum diuertisse, atque cum Iulio Secundo, Romano pontifice, collocutum esse; deinde Sauonae (urbs est in Ligustico litore sita) cum rege Gallo congressum, cum utroque autem de bello Venetis inferendo sermonem contulisse. Per idem enim tempus Francorum rex Genuam haud procul a Sauona distantem, quae, ut fama est, Venetorum in primis instinctu defecerat, per se eo cum exercitu accedens deditione ciuium recaeperat. Non
10724. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 191 | Paragraph | SubSect | Section] est in Ligustico litore sita) cum rege Gallo congressum, cum utroque autem de bello Venetis inferendo sermonem contulisse. Per idem enim tempus Francorum rex Genuam haud procul a Sauona distantem, quae, ut fama est, Venetorum in primis instinctu defecerat, per se eo cum exercitu accedens deditione ciuium recaeperat. Non enim senatus Genuensis, sed plebs, in cuius manu res Genuensis est, ab officio decesserat. Caeterum Maximiliano, qui et ipse Venetis sese acerrimum hostem prae se ferebat, ingenti uulnere filii morte icto, bellum Venetum, quoad is
10725. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 192 | Paragraph | SubSect | Section] exercitum ducere. Veneti, ut qui in deliberando ad tutiora semper inclinant, uel forte alicuius Alemani ipsorum pecunia corrupti enuntiatione consilio Maximiliani perspecto, respondent imperatorem multis militum copiis, quibuscum Romam iret, haud indigere, se paratos esse in eius gratiam, cum suo exercitu illum, quo uellet, deducere. Hoc nuntio ad Maximilianum remisso exercitum suum eo proficisci iubent, unde Germanos in Italiam irrupturos putabant. Maximilianus satis intelligens se suis artibus a Venetis peti, cum paucis equitibus e Tridento in Ulteriorem
10726. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 192 | Paragraph | SubSect | Section] iret, haud indigere, se paratos esse in eius gratiam, cum suo exercitu illum, quo uellet, deducere. Hoc nuntio ad Maximilianum remisso exercitum suum eo proficisci iubent, unde Germanos in Italiam irrupturos putabant. Maximilianus satis intelligens se suis artibus a Venetis peti, cum paucis equitibus e Tridento in Ulteriorem Alemaniam, relictis ibi castris, proficiscitur, quo maioribus copiis coactis rediret, Venetosque indicto bello urgeret. Videbatur enim illi iure imperatorio urbes Venetis parentes repetitum iri, propterea quod Gregorius Tertius, Romanus
10727. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 192 | Paragraph | SubSect | Section] Interea Germani, qui in Tridentinis castris statiua habebant, ac si Maximilianus Venetis bellum indixisset, excursiones facere, in Venetorum agros crebro irrumpere, praedas pecorum simul et hominum agere; Veneti ex aduerso obuiam hosti ire, suum agrum tutari, cum praedatoribus ex occasione manum conserere, eosque haud parua cęde ab incursionibus deterrere. Gallos insuper (cum quibus foedus et societatem rex Lodouicus nondum ruperat), quo et Galli in causam descendentes Alemanico
10728. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 192 | Paragraph | SubSect | Section] praedas pecorum simul et hominum agere; Veneti ex aduerso obuiam hosti ire, suum agrum tutari, cum praedatoribus ex occasione manum conserere, eosque haud parua cęde ab incursionibus deterrere. Gallos insuper (cum quibus foedus et societatem rex Lodouicus nondum ruperat), quo et Galli in causam descendentes Alemanico illigarentur bello, rogare, ut cum Maximiliano bellum pro sociis ex foedere suscipiant. Et quoniam Francorum rex cupiens sibi cum Maximiliano omnia integra esse,
10729. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 193 | Paragraph | SubSect | Section] conserere, eosque haud parua cęde ab incursionibus deterrere. Gallos insuper (cum quibus foedus et societatem rex Lodouicus nondum ruperat), quo et Galli in causam descendentes Alemanico illigarentur bello, rogare, ut cum Maximiliano bellum pro sociis ex foedere suscipiant. Et quoniam Francorum rex cupiens sibi cum Maximiliano omnia integra esse, conscripto exercitu nihil auxilii Venetis portabat, sed Mediolanensis imperii fines quietis stationibus tantumodo tutabatur, apparebatque haud aegre
10730. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 193 | Paragraph | SubSect | Section] Gallos insuper (cum quibus foedus et societatem rex Lodouicus nondum ruperat), quo et Galli in causam descendentes Alemanico illigarentur bello, rogare, ut cum Maximiliano bellum pro sociis ex foedere suscipiant. Et quoniam Francorum rex cupiens sibi cum Maximiliano omnia integra esse, conscripto exercitu nihil auxilii Venetis portabat, sed Mediolanensis imperii fines quietis stationibus tantumodo tutabatur, apparebatque haud aegre laturum Gallum, si clade aliqua Maximiliani animus minueretur, quamquam Gallus non minus
10731. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 194 | Paragraph | Section] uerba faceret, ut si rex, cuius solius uires, nempe uicini et ualidi regis, Veneti formidabant, aduersus communem hostem uictor extitisset, nihil sibi assumendum existimaret, praeterquam quod illi pontifex, qui suo praescripto omnia agi uolebat, permisisset. Itaque societate inita cum Maximiliano Caesare, Lodouico Aureliensi, Ferdinando Aragonio, altero Gallorum, altero Hispanorum rege, ascriptis insuper foederi Alfonso Ferrariensium duce, Franciscoque Gonzaga, marchione Mantuano, huiusmodi orationem apud Francorum regem pontificis legatus habuisse
10732. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 196 | Paragraph | Section] contemptus caue ne latius emanet, neue a Romano pontifice ad reges facili descensu perueniat. Et profecto persuasum habent Veneti regum maiestatem in uulgus redigi posse, atque etiam ad ima praecipitari. Igitur nefandis illorum consiliis mature occurrendum est, suis ipsorum cladibus aequo iure cum caeteris mercatoribus uiuere docendi sunt, sub legibus, sub regum imperio tenendi. Nec putes factu esse difficile Venetorum spiritus infringi: in bello alienis oculis, alienis manibus
10733. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 196 | Paragraph | Section] factu esse difficile Venetorum spiritus infringi: in bello alienis oculis, alienis manibus utuntur, quippe mercenarios non modo milites, sed etiam duces habent. Si uno praelio haud incruenti abierint, statim cognoscent se non sua uirtute, sed aliena ignauia fortunatos ac felices fuisse, licet nunc cum regibus ex aequo agere uideantur. At quum tibi e diuerso omnia Dei munere abunde suppetant, causa iustissima ― quid enim iustius quam res praesertim ecclesiasticas a contactis sacrilegio armis repetere? ― consilium, animi magnitudo, opes, rei militaris peritia, militum tum uirtus, tum
10734. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 196 | Paragraph | SubSect | Section] causa facere,
sed omnia ad communem utilitatem referre.
10735. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 197 | Paragraph | SubSect | Section] esse ferunt: Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, magnis ac multis iniuriis uestris irritatus, Veneti, uobis bellum indicit, quippe qui foederis religionem saepius uiolastis, hostes eius auxiliis modo ac pecunia iuuando, modo, quod his haud minus sceleratum est, cum amicis regibus eum committendo. Vnde non qui prior arma mouet, sed qui prior foederis iura uiolat, is et fidem frangit, et iniurius est. Proinde aut in animum inducite pro iniuriis satisfacere, aut bellum accipite. Satisfaciendi autem hanc unicam uiam esse: primum, ut omnibus urbibus
10736. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 197 | Paragraph | SubSect | Section] ademistis, restituatis; praeterea quoscunque agros, quascunque urbes Philippus Vicecomes, Mediolanensium dux, tenuit, imperio Mediolanensi reddatis. Senatus Veneti princeps Leonardus Lauredanus, priusquam a Gallo rege nuntius accessisset, satis gnarus, quibus cum mandatis mitteretur, consuluerat senatum, quid regi esset respondendum. Itaque uultu ita composito, ut nullam animi formidinem prae se ferre uideretur, Gallo hunc in modum ex senatus sententia paucis respondisse dicitur: quum apud Christianos ualde impium habeatur socios
10737. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 197 | Paragraph | SubSect | Section] persuasu credat Venetos quicquam hostile seu aduersum foedus in se cogitasse, et ob solam suspitionem tantum sceleris concipere, ut uelit sociis ac amicis arma inferre, quum probe sciat rex nullam causam Venetos praebuisse, cur deberet iure dirimi societas; quare se regem uelle monitum esse, ut cum Venetis in societate permaneat, nec lacessat bello gentem Christiani orbis potentissimam. Ad ea Gallus subridens, Leonarde , inquit, scito Francorum regem nihil de Venetis aut temere credere, aut aduersus eos inconsulte facturum. Satis enim compertum habet, qua religione
10738. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 197 | Paragraph | SubSect | Section] aut obsequio in regem, quod solum, ut propediem per uos intellecturi estis, uos tutari potest. Amice monuerat Venetos hostis, sed illi, militiae simul imperitia, simul praesenti fortuna sublati uires non militum uirtute, uerum multitudine pensantes, cum rege bellicoso et optimi generis equite succincto manum conserere statuerunt, quum nullo modo eis praelium committi expediret, sed aut bellum ducere, quod quidem factu haud difficile erat ― bellum enim in solo et suis sedibus erat gerendum ― aut hostibus aequa petentibus
10739. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 198 | Paragraph | SubSect | Section] imperii fines ad Mincium producuntur; Veronenses, Vicentini et Patauini se Gallis subiciunt; Veneti cunctatione hostium seruantur. Igitur explorato Liuiani consilio in locum aequiorem castra transfert, atque hostem ex improuiso dimicare coegit. Instructa utraque acie Liuianus cum pedite Italico, qui sane hac tempestate imbellis est, et leuis armaturae externis equitibus primam Gallorum aciem, cui praefectus Mediolanensium, Gallicae uir nationis, cum Iacobo Triuultio praeerat, adoritur, atque ita praelium ferociter iniit, ut Gallos primo congressu loco moueret.
10740. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 198 | Paragraph | SubSect | Section] in locum aequiorem castra transfert, atque hostem ex improuiso dimicare coegit. Instructa utraque acie Liuianus cum pedite Italico, qui sane hac tempestate imbellis est, et leuis armaturae externis equitibus primam Gallorum aciem, cui praefectus Mediolanensium, Gallicae uir nationis, cum Iacobo Triuultio praeerat, adoritur, atque ita praelium ferociter iniit, ut Gallos primo congressu loco moueret. Quod ubi rex conspexit, adhortatus suos in primam aciem aduolauit, atque cum omnibus suis turmis, quod roboris in exercitu Gallico erat,
10741. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 198 | Paragraph | SubSect | Section] externis equitibus primam Gallorum aciem, cui praefectus Mediolanensium, Gallicae uir nationis, cum Iacobo Triuultio praeerat, adoritur, atque ita praelium ferociter iniit, ut Gallos primo congressu loco moueret. Quod ubi rex conspexit, adhortatus suos in primam aciem aduolauit, atque cum omnibus suis turmis, quod roboris in exercitu Gallico erat, impetu in hostem facto confestim aduersarios in fugam coniecit, capto Liuiano caesisque ex Veneto exercitu quatuordecim millibus
10742. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 198 | Paragraph | SubSect | Section] extitisse; quanquam Bazethes Othomanus, Turcarum rex, audito huius certaminis euentu Gallos fortunatos appellauit, qui opificem hostem ad fugam plane quam ad pugnam aptiorem habuerint. Profligato exercitu Veneto princeps Petilianus, cui summa imperii in exercitu permissa erat, cum reliquis copiis in Brixianum agrum urbem ingressurus contendit. Brixiam non admissus Venetias uersus abiit atque ad oppidum, quod Venetiis tribus millibus passuum distat (incolae Mestrim uocant) consedit. Interim Bergomates, Cremenses, Brixiani, Cremonenses sese regi
10743. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 199 | Paragraph | SubSect | Section] fassus iussit Maximiliani de se arbitrium expectare. Quo facto Francorum rex non minorem modestiae laudem quam uictoriae tulit, tametsi hac animi moderatione totum uictoriae fructum pene effuderit. Nam tunc haec ferebatur opinio: si cum uictore exercitu Mestrim progressus esset, respublica Veneta ultimum fuisset passura, propterea quod illius ciuitatis plebs, quae magna ex parte ex conuenis et externis hominibus constat, Slauenis, Albanesiis, Graecis et Circumpadanis Italis, nihil magis tunc optabat quam
10744. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 201 | Paragraph | SubSect | Section] dicendique potestatem faceret. Qui magis ueteris Romani imperii maiestatis quam suae fortunae memor, et ob id elatior, aditum Venetis negauit. Permisit tamen mandata, quae praetulerant, scriptis edere. Quae huiuscemodi fuisse dicuntur: Venetos amicitiam ac societatem uelle cum Maximiliano iungere, eique omnibus Italiae urbibus, totoque continenti cedere; polliceri insuper quinquaginta millia nummum aureorum in singulos annos perpetuo se pensuros, modo ille aduersus Gallos arma sumat. Alemanus animaduertens Venetorum postulatis manifestam subesse fraudem, nec eos
10745. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 201 | Paragraph | SubSect | Section] frustra absumpsisset ― nihil enim dignum dictu egit ― dato documento nomen caesareum sine
uiribus inane esse, a militibus inopia stipendii pene desertus in Alemaniam est reuersus.
10746. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 202 | Paragraph | SubSect | Section] eam tutam liberamque redderet, quasi (ut plaerique falsa opinione ducti arbitrantur) omnes Christiani, sub quocunque hi coelo nati sint, non essent eiusdem ciuitatis ciues, referretque quidquam Germanus, Gallusue, an Hispanus Italiam teneat, modo illi rector non desit, qui una cum armis iustitiam colat, gentemque ingenio sane praestantem ac regionis felicitate fortunatam, sed seditionibus et desidia laborantem, et ob id imbellem atque opportunam externorum iniuriae, tueretur. Quo consilio capto pontifex omnia diuina atque humana iura permiscuit,
10747. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 202 | Paragraph | SubSect | Section] hominis officio fungi curauit, dum Francos ex Italia pellere conatur, non communi quidem Christianorum utilitati, ut pontificem decet, inseruiens, sed quo securior ipse luxui ac superbiae amoto censore indulgeret. Itaque uana spe inflatus cum Venetis in gratiam rediit, omniumque Christianorum principum animos in regem Francorum sollicitare instituit. Et quia Alfonsum Hestensem, Ferrariensium ducem, ut secum in regem Gallum coniuraret, inducere nequiuerat, ei bellum indicit, crimine impudentissime obiecto,
10748. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 203 | Paragraph | SubSect | Section] studia uersis, nihil quod aut ad instaurandos sacerdotum mores, aut ad hostes Christiani nominis contundendos pertineret, agi tunc potuit. Deposito igitur censurae metu Iulius pontifex coacto exercitu per se in expeditionem profectus est. Atque dum Mirandulam oppugnat, quae tunc cum Ferrariensium duce erat societate iuncta, ratus ibi haud difficilem uictoriam fore, eo quod ciuitas minus firma esse uidebatur, a Gallis Iacobo Triuultio duce profligatur. Sane Triuultius permoleste ferebat principem Mirandulanum ciuitate sua pelli: is enim Triuultii
10749. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 203 | Paragraph | SubSect | Section] regi tuo, ut, si ille regnum Neapolitanum retinere uelit, totis regni uiribus Romanam Ecclesiam aduersus Gallos iuuet. Nam horum alterutrum breui necessario euenturum esse, ut aut Galli Circumpadanam Italiam ab suo seruitio liberam omnino relinquant, aut mox Italiam una cum regno etiam Neapolitano uicto pontifice obtineant. Quae ubi rex Hispanus ex literis legati sui cognouit, nullo foederis ac socii regis respectu, ueluti equus oestro exagitatus regi Gallo, cuius sororis filiam in matrimonium duxerat, amicitiam renuntiat, conscriptamque
10750. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 203 | Paragraph | SubSect | Section] illius regni uires in defensionem Romanae Ecclesiae conuertat, atque in omnibus pontificis uoluntati obtemperet, modo ille stipendium militibus de suo numerare non recuset. Itaque regni Neapolitani praefectus delectu habito, equitum frenatorum mille, peditum cum Hispana legione duodecim millia confecit atque magnis itineribus Bononiam contendit, quae paucis ante mensibus, pontifice, ut supra demonstrauimus, in fugam a Gallis coniecto, ab imperio ipsius pontificis defecerat, Bentiuolis in patriam restitutis. Porro Iulius pontifex, ut alio loco
10751. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 204 | Paragraph | SubSect | Section] ubi duci Ferrariensium Alfonso nunciatum est, confestim armat suos ― et erant id temporis Ferrariae quidam etiam Galli milites ― atque hanc manum trifariam diuisam aduersus hostem educit. Vnam partem populatoribus obsistere, aliam praecludere fugam hosticis nauibus iubet, cum tertia ipse Venetas naues aggreditur. Itaque praedatoribus partim caesis, partim fugatis, ex decem et septem nauibus quindecim capiunt, duae reliquae, quae agmen coegerant, nec multum ab ostio Padi processerant, in altum
10752. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 204 | Paragraph | SubSect | Section] mittebant. Ad hoc dictu quidem ridiculum, sed quod de maiestate ducis multum detraheret: non licebat duci tuba signum, sed cornu Ferrariae canere, quum praetor Venetus in eadem urbe, quoties signum canendum esset, tuba uteretur. Porro Veneti cum aliquando Ferrariensium dissensionibus fraeti urbem fraude occupassent, coactu pontificis Romani, quibus diximus conditionibus, praesidium inde deduxere, urbe Hestensibus restituta. Iisdem fere temporibus Veneti, hac maritima infelici expeditione in inscitiam atque
10753. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 205 | Paragraph | SubSect | Section] uidit Brixianos armatum hostem non sustinere, sed acie paulatim excedere, atque arma ab hoste auertere, quosdam etiam fugae sese mandare, et ipse eodem terrore correptus terga hosti dedit. Et quia exitus ex urbe non patebat, cedes omnia obtinuit: milites Itali ad unum fere omnes cum magna Brixianorum parte trucidati sunt, urbis fortunae direptae, Andraeas quoque Grittius, ciuis Venetus, qui mercatura intermissa cum exercitu Veneto Brixiam ingressus fuerat, uiuus captus. Nam is suorum acie inclinata in hospitis cuiusdam aedem pauidus profugerat atque
10754. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 205 | Paragraph | SubSect | Section] mandare, et ipse eodem terrore correptus terga hosti dedit. Et quia exitus ex urbe non patebat, cedes omnia obtinuit: milites Itali ad unum fere omnes cum magna Brixianorum parte trucidati sunt, urbis fortunae direptae, Andraeas quoque Grittius, ciuis Venetus, qui mercatura intermissa cum exercitu Veneto Brixiam ingressus fuerat, uiuus captus. Nam is suorum acie inclinata in hospitis cuiusdam aedem pauidus profugerat atque ita, hostium furori spatio dato, praeter captiuitatem nihil in eum grauius consultum est.
10755. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 205 | Paragraph | SubSect | Section] ducem Gastonem amittunt; Hispanis in fugam actis Rauennam irrumpunt et depeculantur. Interea Hispani omissa Bononiae oppugnatione castra in agrum Rauennatem transferunt, quo magnam uim uarii commeatus mari Adriatico ex Apulia conuexerant: cum Gallis enim signa conferre uehementer cupiebant. Rursus Galli aegre patiebantur Hispanum armata manu suam prouinciam inuadere. Itaque Caston Fuxius, Francorum regis sorore ortus, cui summa rei Gallicae in Italia permissa erat a rege, iuuenis raro animi simul et corporis robore,
10756. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 206 | Paragraph | SubSect | Section] quos sane segnius signa inferentes pugnamque remittentes ferro ac uulneribus in hostem redigere coeperat. Porro Vascones, quemadmodum et Hispani, eius ingenii sunt, ut facilius blanda oratione quam ui ad officium impellantur. Sed quia eodem tempore Alfonsus, Ferrariensium dux, cum auxiliis aduenerat, nihil fere terroris Gallis mors ducis intulit, spe metum aequante. Caeterum Hispani non modo ab equite suo, sed etiam a duce militiae imperito ― nunquam enim antehac exercitum duxerat ― destituti languidius pugnabant,
10757. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 206 | Paragraph | SubSect | Section] rem miram et quae nescio an unquam prius usu uenerit, qui huic praelio interfuere, accidisse affirmant. Gallos quum et multo plures cecidissent, et ducem amisissent, pro uictoribus discessisse, seu ob hanc forte causam, quia hostium dux nullo uulnere accepto praelio excesserat, fugaque cum paucis arrepta pugnantes adhuc suos reliquerat, seu quia plures Galli ― maioribus enim copiis certamen inierant ― incolumes superfuerant, locumque in quo dimicatum est praelio functi haudquaquam deseruerant, sensu forsan casus ducis, qui militum animos consternare solet, non nisi
10758. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 207 | Paragraph | SubSect | Section] ubique succedunt; Helueti, auxiliares Venetorum, tumultuantur et gressum referunt. Inde castris motis urbes Flaminiae nomine concilii Gallici occuparunt duce quodam Sanctoseuerinate, ciue Mediolanense, Romanae Ecclesiae cardinale sacerdote, qui cum Bernardino cardinale, de quo supra minimus, aduersus Iulium pontificem nequicquam coniurarat, regibus Christianis, ut dictum est, in diuersa studia diductis. Rex Hispanus audita suorum aduersa pugna, reque, ut gesta erat, cognita, et ob id parum admodum perturbatus, magnam Hispanorum partem
10759. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 207 | Paragraph | SubSect | Section] ingredi iubet, ad Pompellonemque urbem, quae tunc in societate Galli regis erat, sedem belli constituit, eo consilio, ut inde Aquitaniae imminens Francos ab Italia auerteret. Maximilianus quoque, qui et per se Gallis gloriam semper inuidit, Germanos milites, qui mercede conducti cum Gallis in Italia militabant, Hispani regis, affinis sui, pontificisque rogatu inuitos domum pro auctoritate sua reuocat, ut erat homo nouandis rebus quam gerendis aptior. Quod autem hi Germani, Gallorum mercenarii, legionem suam
10760. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 207 | Paragraph | SubSect | Section] sinere regem Gallum, opibus Italiae adauctum, super caeteros reges eminere, inuidia, quae animum uehementer mordebat, hac honestatis specie obtecta. Eodem quoque tempore ad duodecim millia Heluetiorum a pontifice Venetisque mercede conducta in Circumpadanam Italiam cum filio Lodouici Mauri, cui Mediolanense imperium Gallorum rex paucis ante annis abstulerat, irrumpunt. Nec Morini et reliqui Belgae, qui nepoti Maximiliani tunc parebant, Britannusque rex ab hac coniuratione aduersus Gallos inita abfuere, quorum alter nepos ex filia regi
10761. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 209 | Paragraph | SubSect | Section] aliquandiu de rege constituendo consultassent, decernunt regem Achimathem, satrapem Amysinum, moderati ac iusti regis indole apud Turcas celebrem. Caeterum quo sine tumultu ex Amyso Constantinopolim Achimathes deduci posset, praetextu Sophiacae expeditionis mittitur in Asiam cum parte regii exercitus Halis quidam ex regiis purpuratis, regi designato ad Sangarium amnem ― ita enim inter ipsos conuenerat ― occursurus. Nec inepte Achimathis amici hanc simularunt expeditionem, propterea quod quosdam Asiaticos Turcas, Sophias dictos, per id tempus
10762. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 211 | Paragraph | SubSect | Section] hortaretur eum, ut in Europam transgressus bellum patri excitaret, in idque omnibus uiribus incumberet, ut Sarmatas atque Europaeos Turcas sibi conciliaret: nam his in societatem deductis paternum Achimathi studium non admodum profuturum. Et ne Halys, dux regii exercitus, cum Achimate, quem diximus regem esse designatum, coniungi posset, uiresque in unum conferre, clam iniit societatem cum quodam latrone, eius sectae, quam diximus apud Turcas Sophiacam appellari, eique persuadet aduersus Halydem, paternum ducem,
10763. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 211 | Paragraph | SubSect | Section] Europaeos Turcas sibi conciliaret: nam his in societatem deductis paternum Achimathi studium non admodum profuturum. Et ne Halys, dux regii exercitus, cum Achimate, quem diximus regem esse designatum, coniungi posset, uiresque in unum conferre, clam iniit societatem cum quodam latrone, eius sectae, quam diximus apud Turcas Sophiacam appellari, eique persuadet aduersus Halydem, paternum ducem, bellum suscipere. Hic autem latro aliquot ante mensibus adscita haud contemnenda sui similium manu, cum ipso
10764. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 211 | Paragraph | SubSect | Section] societatem cum quodam latrone, eius sectae, quam diximus apud Turcas Sophiacam appellari, eique persuadet aduersus Halydem, paternum ducem, bellum suscipere. Hic autem latro aliquot ante mensibus adscita haud contemnenda sui similium manu, cum ipso Corguthe simulatis, ut quidam opinantur, inimicitiis manum conseruerat, eumque acie superatum, seu simulato metu sponte cedentem, ad mare Phoceam compulerat, nec paruam deinde montanae Moeoniae partem occuparat, aperteque ab Othomanis deficiens uicinas regiones
10765. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 211 | Paragraph | SubSect | Section] ex pastore latro, ut supra demonstrauimus, effectus successu rerum prospero ad regium fastigium accesserat. Itaque Corguthis suasu latro fit obuiam Halidi in radicibus Dindymi montis, quo, priusquam Achimathes regiis opem laturus, quem Amyso iam profectum constabat, eo cum copiis suis accessisset, manum cum hoste consereret, ratus et se tutius cum uno exercitu praelium initurum, et Halyde profligato uiam ad imperium Achimathi praeclusum iri. Halys ubi animaduertit latronem acie instructa ex aduerso uenire, et ipse suos arma capere iubet atque in
10766. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 211 | Paragraph | SubSect | Section] demonstrauimus, effectus successu rerum prospero ad regium fastigium accesserat. Itaque Corguthis suasu latro fit obuiam Halidi in radicibus Dindymi montis, quo, priusquam Achimathes regiis opem laturus, quem Amyso iam profectum constabat, eo cum copiis suis accessisset, manum cum hoste consereret, ratus et se tutius cum uno exercitu praelium initurum, et Halyde profligato uiam ad imperium Achimathi praeclusum iri. Halys ubi animaduertit latronem acie instructa ex aduerso uenire, et ipse suos arma capere iubet atque in latrones impetum facere. Commisso
10767. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 211 | Paragraph | SubSect | Section] prospero ad regium fastigium accesserat. Itaque Corguthis suasu latro fit obuiam Halidi in radicibus Dindymi montis, quo, priusquam Achimathes regiis opem laturus, quem Amyso iam profectum constabat, eo cum copiis suis accessisset, manum cum hoste consereret, ratus et se tutius cum uno exercitu praelium initurum, et Halyde profligato uiam ad imperium Achimathi praeclusum iri. Halys ubi animaduertit latronem acie instructa ex aduerso uenire, et ipse suos arma capere iubet atque in latrones impetum facere. Commisso certamine atrox editur cędes, ut fieri
10768. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 211 | Paragraph | SubSect | Section] filio, de quo supra meminimus, per dolum interficitur eo consilio, ut regiis audita ducis nece pauor et consternatio iniceretur. Is autem Bazethis ex filio nepos, quamuis esset patris iussu inter regia auxilia, tamen Cichane inter hunc tumultum repentina morte, dum inter epulas cum aequalibus largiore uino utitur, exanimato, cognitoque aui in Achimathem studio Selynis partes secutus est, ne Achimathis rem, quem, ut dictum est, uehementer oderat,
10769. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 212 | Paragraph | SubSect | Section]
latrones in proximos montes se contulere, regius uero exercitus haud effusa fuga castra
repetiit.
10770. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 212 | Paragraph | SubSect | Section] consilio, insita animo industria haud cunctandum tali tempore ratus aliquem in Thracia locum, Constantinopoli uicinum, occupandum censuit, satis gnarus, qui regulorum sedem regni tenuerit, eum imperio quoque procul dubio potiturum. Commissa igitur cuidam ex amicis Trapezuntia satrapaea cum quinquaginta lembis per Euxinum mare enauigat, atque in Tauricam chersonessum, quo loci distantia patri eius in Europam aduentus minus suspectus foret, cursum dirigit. Eam regionem a Taphro, nobili urbe, Capham corrupta antiqua uoce aetas nostra nominat. Chersonesso, pulso inde patris
10771. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 212 | Paragraph | SubSect | Section] foret, cursum dirigit. Eam regionem a Taphro, nobili urbe, Capham corrupta antiqua uoce aetas nostra nominat. Chersonesso, pulso inde patris praesidio, in potestatem redacta filioque suo atributa, Sarmatas Chersonessi accolas, quos nunc Thataros dicunt, sibi amicitia, affinitate cum his contracta, iungit: nam filiam Thatari regis filio suo in uxorem accaepit. Itaque ex illis gentibus ipsius regis uoluntate ad tria millia armatorum facile confecit, licet haec natio, ferox illa quidem, sed ad pugnam cominus ineundam nullius fere usus sit, utpote sagittis emissis
10772. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 212 | Paragraph | SubSect | Section] Quum accepissem, pater, te simul morbo, simul senecta molestam uitam /254/ ducere, atque ideo nolle amplius mole regendi imperii grauari, et paterno casu, ut par est, indolui, et non mediocris cura salutis Othomanii imperii animo meo iniecta est. Quare saepius ad te nuntios cum literis misi, ex quibus quaedam intelligeres, quae non minus ad conseruationem imperii tui quam ad gloriam et amplitudinem spectare uidebantur. Nunquam tamen per quosdam consiliarios tuos, qui officii praetextu regiam tuam obsident, ullis nuntiis aut literis meis aditus ad
10773. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 215 | Paragraph | SubSect | Section] nouo sacramento astringes, ne illi te inconsulto ulla in re, quae maioris momenti sit, morem gerant. Quo facto et ille praefectum magis quam regem aget, et citra tui sanguinis effusionem, quem uolueris, regem facies. Nam cuicunque legiones tuas una cum thesauro tradideris, is non modo uolentibus pariter et inuitis procul dubio imperabit, sed etiam totas regni uires ad se trahet, adempta uiuo quoque tibi regia auctoritate. Nempe regium per se nomen uiribus ablatis uanum euadere, atque in ordinem facile cogi nulli dubium est.
10774. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 215 | Paragraph | SubSect | Section]
eum confestim in prouinciam sibi destinatam proficisci.
10775. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 215 | Paragraph | SubSect | Section] se procul agente occuparet ― animum ad arma patri inferenda prauo quidem ac impio consilio, sed quod tandem, ut plerunque fit, fortuna haud auersata est, adiecit. Nam quemadmodum illi nemo Turcarum uitio daret, si de imperio cum aliquo fratrum certaret ― nempe apud Turcas quilibet ex regiis liberis eodem iure paternae fortunae successor habetur ― ita eius consilium, praeter quosdam affinitate sibi iunctos, pauci ciuium, qui aliquo numero erant, probarunt. Etenim illum eo consilio magnum scelus suscepisse
10776. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 216 | Paragraph | SubSect | Section] ad haec, ut si Selynes in pertinacia persisteret, copiis suis Achimathi attributis potius fratres inter se de regno dimicarent, quam ipse senecta simul et morbo inualidus bellum gerere cogeretur, atque aetate per summam quietem acta sub extremum uitae tempus manum cum filio, quod infelicissimum putabat, consereret. Posteaquam uulgatum est Bazethem Constantinopolim reuersurum, unde, ut diximus, paucis ante mensibus abscesserat, Selynes, ut parentis consilium eluderet, modicis itineribus eum sequi instituit.
10777. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 217 | Paragraph | SubSect | Section] ex parte uiolamus, sed potius a deside ad strenuum, cui maxime conuenit, imperium transferimus. In quod quidem is nostrum ius habet maximum, qui reliquis fratribus uirtute praestat. Vter autem nostrum paternae fortunae dignior sit successione, facillimum diiudicatu uobis erit, si me cum Achimathe contuleritis. De fratre nihil obloquor, quum praesertim et mei et illius mores in aperto sint. Satis mihi fuerit uos optime nosse me nunquam pro ignauia ac segnicie modestiam simulasse, uerum et domi et militiae illud de me specimen
10778. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 217 | Paragraph | SubSect | Section] Achimatis uero liberorum turbae ne tota quidem Asia ad uictum sufficit, atque ita, si ille regnum obtinuerit, Asiatica uectigalia regiae duntaxat familiae sumptus ministrabunt: uos reliqui uulgus ignobile, spectatores potius alienae fortunae quam possessores eritis. Quare si, quod nolim, cum paterno exercitu necessario pugnandum fuerit, mementote eo nostram causam deductam, ut non nisi dimicatione et uictoria non modo tuti, sed etiam innocentes esse possimus. Nam quamuis patrem ipsum Bazethem amore in patriam superemus ― ille enim suae affectioni inseruit, nos
10779. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 220 | Paragraph | SubSect | Section] appetens militaris Turcarum studia in se accenderet, Achimathisque e contrario modestia atque in patrem pietas apud gentem inquietam armisque deditam pro socordia haberetur. Igitur nondum exercitu dimisso, quemadmodum citra tumultum Achimathi regnum confirmaret, agitare cum amicis coepit. Nam praetoriani milites, quos Ianiciarios uocari diximus, pre se ferebant se uiuo rege alium suffici non passuros, quod quidem non charitate in Bazethem, sed odio in Achimathem speque direptionum ab his agebatur, quae apud Turcas per interregni spatium quandoque
10780. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 221 | Paragraph | SubSect | Section] potuit, quo suorum sceleri obuiam iret. Itaque senecta, ualetudine, amicorum partim fraude, partim consternatione permotus, ac suorum militum perfidia circumuentus (iurauerant enim praetoriani se uiuo rege nihil noui consilii capturos) uoluntati eorum assensus est. Igitur duo tribuni cum aliquot centurionibus et magna gregarii militis parte, ex sententia tamen caeterorum, ad Selynem Constantinopolim deducendum proficiscuntur. Quo ad Odessum, qua Panisus in Pontum cadit, inuento (iam enim literis Mustaphae Iurisii Dalmatae, Achaiae praefecti, e
10781. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 221 | Paragraph | SubSect | Section] susciperet. Ille uero pro ingenita calliditate ita perplexe respondit, ut appareret imperandi solum causa se pietatem relicturum, alioqui ab honestate nequaquam discessurum. Ait enim se non nisi regem atque in patria sede collocatum ob communem Turcaici nominis utilitatem cum parente, nedum cum fratre dimicaturum; etenim nefas esse, quum nulla eiusmodi subsit causa, in coniunctum sanguine hostilia agere. Praetoriani, agrestes homines pinguique ingenio (et sunt fere omnes ex Illyrico, pueri admodum parentibus ui ablati, qui, ubi sacris
10782. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 221 | Paragraph | SubSect | Section] Ille uero pro ingenita calliditate ita perplexe respondit, ut appareret imperandi solum causa se pietatem relicturum, alioqui ab honestate nequaquam discessurum. Ait enim se non nisi regem atque in patria sede collocatum ob communem Turcaici nominis utilitatem cum parente, nedum cum fratre dimicaturum; etenim nefas esse, quum nulla eiusmodi subsit causa, in coniunctum sanguine hostilia agere. Praetoriani, agrestes homines pinguique ingenio (et sunt fere omnes ex Illyrico, pueri admodum parentibus ui ablati, qui, ubi sacris Machomethanis imbuti
10783. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 222 | Paragraph | SubSect | Section] sedem ei auitam occupandam
permissuros.
10784. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 223 | Paragraph | SubSect | Section] tunc occidere, ne nondum in regno stabilitus tot parricidiis sese nimis inuisum redderet, quamquam apud Turcas magis necessarium quam crudele ducitur eos tolli, qui regnum occupanti spem dubiam ac sollicitam eodem successionis iure possent facere. Dimisso Corghute bellum cum Achimate gesturus omnes Europaeos praefectos, qui Turcaico imperio parebant, in Asiam contendere imperat. A quo consilio quum Mustaphas Iurisius, amicorum princeps et rei militaris, utpote uetus dux, simulque animorum multitudinis peritus, dissentiret, suaderetque expeditionem
10785. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 224 | Paragraph | SubSect | Section] hosti utiliorem esse, propterea quod quum Achimathes non modo aetatis ordine, sed etiam parentis iudicio in regni successione potior esset, sola industria efficaci ad illam diem negocii conficiendi celeritate sibi nitendum esse. Itaque cum Europaeis copiis in Asiam confestim transgressus magnis itineribus in Bythiniam proficiscitur. Inde transmisso Sangario amne, quem ponte raptim iunxerat, in Paphlagoniam Gallatiamque pergens Angiram petit, mox Amysum usque peruenit. Sed nusquam hoste inuento ― Achimathes
10786. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 224 | Paragraph | SubSect | Section] conatibus consilia caperet. Achimathes, ratus Selynis discessu occasionem sibi rei bene gerendę oblatam, iubet suos e montibus descendere ac hostilem exercitum inuadere. Itaque fortuna consilium adiuuante hosteis de improuiso aggressus ex his multos interfecit, quosdam etiam una cum duce Mussia uiuos coepit. Quos quum incolumes conseruasset (erat enim uir minime sanguinarius) interrogauit, an apud se uellent permanere; se peruelle apud eum esse respondent, cuius beneficio uicturi essent. Itaque ubi
10787. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 224 | Paragraph | SubSect | Section] animaduertisset Selynem his ualde infensum esse, qui in magistratu constituti pecuniae nimium studerent, nec posset cupiditati suae (nempe, quae longo usu altissimas miserat radices) imperare, ueritus, ne quod ipse multis annis malis etiam artibus congessisset, unius hore spatio una cum uita amitteret, uir cautus et satis prudens uictus auaritia temerarium ac sibi perniciosum capit consilium, ut Selyne dolo necato Achimathem in regnum uocaret. Consilii autem exequendi haec illi obuenit occasio. Audierat Selynem dedisse quibusdam ex suis negocium, ut puerum elegantem tonsoriae
10788. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 225 | Paragraph | SubSect | Section] consilii sui omnino inscium, illa sola pila, quae radenda essent in rege, illiniri. Turcae autem caput et magna ex parte corpus reliquum, praeter superius labrum, radunt. Re in hunc modum composita hortatur Achimathem, missis ad eum literis plumbea pila inclusis, ut cum exercitu propius Prusam accedat occasionique suae non desit. Iisdem literis ei cuncta, quae parabat, ordine perscribit, mandatque insuper, ut lectis literis tabellarium extemplo interficiat, ne si consilium parum procederet, certo eius uitae periculo emanaret. Nuntius ad Achimathem
10789. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 226 | Paragraph | SubSect | Section] ne obniti posset, loro uincire uellet, auersatus carnificem simulque tam segnem mortem, arrepto acinace, irae quam timori propior, multis uulneribus confectus tanquam acie pugnans cecidit. Selynes enim, simul ac accępit fratris filium non pati ad se carnificem adire, misso centurione cum suis manipularibus eum interfici iubet, collaudata adolescentis animi magnitudine, qui sane ne in ultimi supplicii quidem metu decoris immemor maluerit militari ferro, ut dignum esset Othomana gente, quam carnificis manu perire. His
10790. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 227 | Paragraph | SubSect | Section] itineribus Prusa in Lydiam ad Tmolum proficiscitur, ubi Corghutes patrii regni oblitus, et ob id de Selyne nihil timens, quieti solum et literis uacabat. Ad quem quum Selynis aduentus perlatus esset, ratus, ut erat, fratrem ad se opprimendum uenire, conuocat familiam seruisque ingenti pecunia cum libertate donatis cum tribus tantum comitibus, reliquis omnibus inscientibus, aufugit. Et dum per Cariae montes ac uicos, situ et squalore obsitus, et ob id ignotus uagatur, satis gnarus litora et portus fraternarum nauium custodiis teneri, labore continuo ac rerum necessariarum
10791. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 227 | Paragraph | SubSect | Section] in Lydiam ad Tmolum proficiscitur, ubi Corghutes patrii regni oblitus, et ob id de Selyne nihil timens, quieti solum et literis uacabat. Ad quem quum Selynis aduentus perlatus esset, ratus, ut erat, fratrem ad se opprimendum uenire, conuocat familiam seruisque ingenti pecunia cum libertate donatis cum tribus tantum comitibus, reliquis omnibus inscientibus, aufugit. Et dum per Cariae montes ac uicos, situ et squalore obsitus, et ob id ignotus uagatur, satis gnarus litora et portus fraternarum nauium custodiis teneri, labore continuo ac rerum necessariarum inopia in grauem incidit
10792. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 227 | Paragraph | SubSect | Section] insulam auehi posset Corghutes. Colonus equo insidens conspicuo quibusdam Selynis militibus, ad inuestigandum Corghutem missis, fit forte obuiam. Interrogatus quis esset, unde ueniret, quoue tenderet et cuius ille esset equus agricultoris fortunae minime conueniens, ille intrepide cum se rusticum parui uici incolam esse et sua negocia tantum curare asseueraret, equumque esse, quo ueheretur, cuiusdam hospitis, quem et ipse haud satis nosset. Interrogantibus suspectus factus iniectis manibus comprehenditur, atque ad praefectum turmae perductus cogitur metu tormentorum admoto
10793. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 228 | Paragraph | SubSect | Section] fratre speraret, respondit se probe scire morti esse destinatum, fatum suum iam Dei arbitratu, cuius nutu omnia moderantur, impleturum. Itaque deductus in uicum, unde aufugerat, poscit papyrum, conscriptisque ad Selynem codicillis rogat, ut libros suos, quorum ingens numerus fuit, cum omni suppellectile quibusdam in Asia sacerdotibus tribueret, familiamque suam incolumem esse pateretur. Ferunt Selynem lectis Corguthis codicillis lachrymis non temperasse, suisque iussisse, ut eum mitissima morte, et citra ullum doloris sensum, si id fieri posset, necarent. Itaque milites,
10794. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 228 | Paragraph | SubSect | Section] suam incolumem esse pateretur. Ferunt Selynem lectis Corguthis codicillis lachrymis non temperasse, suisque iussisse, ut eum mitissima morte, et citra ullum doloris sensum, si id fieri posset, necarent. Itaque milites, quibus necandi Corghutis negocium datum erat, instructo conuiuio large epulati cum regulo eius mentem uino, quantum potuerant, alienarunt; mox sopitum agressi, iniectis tapetibus in caput faucesque, spiritum illius intercluserunt. Corpus Prusam deuectum, regioque more magnifice funeratum, sacerdotes sepulchro seorsum constructo, intra tamen septa
10795. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 228 | Paragraph | SubSect | Section] funeratum, sacerdotes sepulchro seorsum constructo,
intra tamen septa Othomanorum tumulis dicata, intulerunt.
10796. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 228 | Paragraph | SubSect | Section] maiore praetorianorum parte, perinde ac longinquam diuturnamque militiam detrectarent, nec essent in se bene animati, conscribit ad fratrem literas nomine Achimatis Cossicii Dalmatae, purpuratorum suorum nobilissimi, ratus fratrem dolum haud percepturum, eo quod Cossicio cum Achimathe Othomano uiuente Bazethe necessitudinem intercessisse satis constabat. Ad hoc quum Cossicius esset, ut plęrique nobiles, ingenii simplicitate satis notus, regulum eius literis facile crediturum putauit.
10797. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 229 | Paragraph | SubSect | Section] Quem ubi Selynes sex circiter millibus passuum ab castris suis abesse cognouit, et ipse obuiam hosti acie instructa proficiscitur. Postquam eo uentum est, unde praelium committi posset, Mussias, quem captum atque in amicorum numerum recoeptum ab Achimathe supra demonstrauimus, cum tribus aliis insignibus uiris, equis admissis auersisque transfugarum ritu lancearum cuspidibus ad Selynem transfugiunt, eo consilio repentene capto, an ex composito, parum comperii. Transfugae ab Selyne benigne excępti monent, iubeat suos clamorem tollere, pugnamque confestim
10798. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 229 | Paragraph | SubSect | Section] quidem certamine primo statim hostium impetu in fugam conicitur; pauci ex eius exercitu pugnantes, caeterum in fuga ad quinque millia interfecti. Achimathes animaduertens res perditas esse, ne fugiens agnosci posset, uestem suam cum gregarii militis ueste permutat; quam dum induit, a Cialapia Ducagino, hostilis turmae praefecto, agnitus uiuus capitur. Animo per desidiam corrupto nulla uis inerat, qua percussorem euitaret, seque, ut regem decebat, ad uoluntariam firmaret mortem, ne ex alieno
10799. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 231 | Paragraph | Section] de temporibus suis
liber decimus
10800. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 232 | Paragraph | Section] praesertim orbis, regionibus gesta sunt, commemoro, modo ea digna cognitu uideantur, ac si unius ciuitatis res perscriberem. Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, existimans Iulii pontificis morte multum de hostium uiribus in Italia demptum esse, decem millia peditum cum quadringentis fraenatis equitibus in Italiam, Mediolanense imperium recuperaturus, misit, prius cum Venetis non modo pace composita, sed etiam societate inita, credens illorum auxiliis sibi adiunctis Alemanos atque Hispanos e Circumpadana Italia pelli posse. Et quo
10801. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 232 | Paragraph | Section] ciuitatis res perscriberem. Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, existimans Iulii pontificis morte multum de hostium uiribus in Italia demptum esse, decem millia peditum cum quadringentis fraenatis equitibus in Italiam, Mediolanense imperium recuperaturus, misit, prius cum Venetis non modo pace composita, sed etiam societate inita, credens illorum auxiliis sibi adiunctis Alemanos atque Hispanos e Circumpadana Italia pelli posse. Et quo Venetis eximeret dubitationem se de pace ac societate cum fide agere, eis Bartholomaeum Aluianum, strenuum
10802. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 232 | Paragraph | Section] Mediolanense imperium recuperaturus, misit, prius cum Venetis non modo pace composita, sed etiam societate inita, credens illorum auxiliis sibi adiunctis Alemanos atque Hispanos e Circumpadana Italia pelli posse. Et quo Venetis eximeret dubitationem se de pace ac societate cum fide agere, eis Bartholomaeum Aluianum, strenuum ac nobilem ex Vrsina gente uirum, et Andraeam Grittium, ciuem quidem Venetum ac mercatorem, atque ob id belli artium rudem, sed animi magnitudine cuilibet summae fortunae uiro parem, sine precio dimissos restituit. Horum alter, ut supra
10803. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 232 | Paragraph | Section] ciuem quidem Venetum ac mercatorem, atque ob id belli artium rudem, sed
animi magnitudine cuilibet summae fortunae uiro parem, sine precio dimissos restituit.
Horum alter, ut supra demonstratum est, in receptione Brixiae quum ad Venetos defecit,
a Gallis captus fuerat; alter in praelio ad Abduam cum hoc ipso rege infeliciter commisso, quippe quo Venetorum opes fractae sunt, in hostium uenerat potestatem.
quam a Maximiliano uix impetrant; digressio auctoris politica, an mercatores et opifices agricolis praeferendi; Matthiae Hungariae regis de statu democratico indicium.
10805. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 232 | Paragraph | SubSect | Section] indicium. Itaque Galli Italiam ingressi, quum accepissent Maximilianum, Lodouici Mauri filium, Nouariae moenibus cum ualido Alemanorum praesidio inclusum hostium aduentum opperiri, rati in illo corpore uictoriam suam positam esse, eo cum omni oppugnandae urbis apparatu contendunt. Prius tamen quam uim ullam inferrent, tentarunt rem consilio peragere, alias aduersus huius adolescentis parentem satis prospere inito. Itaque hortati sunt Alemanos, ut praecio ingenti accepto Lodouici Mauri filium regi Francorum traderent.
10806. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 233 | Paragraph | SubSect | Section] sunt, qui et Venetorum imperium, nobilitati aduersum, auersati sunt, et eorum fidei parum credebant. Id autem temporis Veronam Maximilianus praesidio tenebat. Hae sociorum clades Bartolomaeum Aluianum, Veneti exercitus ducem, Patauio inuitum extraxere, atque cum manu, qua urbem tutabatur, hosti obuiam ire coegerunt. Itaque quum multis praeliis inter se factis non modo Hispanus nusquam inferior extitisset, uerum etiam Aluianus saepius uictus atque profligatus abisset, Veneti tandem tot aduersis infracti consiliis belli depositis
10807. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 233 | Paragraph | SubSect | Section] Quae quidem res argumento est inter Maximilianum et Venetos tunc de pace haud quaquam conuenisse, induciasque, ut dictum est, factas, non autem certam pacem compositam fuisse, quo scilicet Maximilianus aut, quum ei uideretur bellum instaurandum, sublatis induciis libera fide illud cum Venetis gereret, infidis sane sociis hostibusque imbellibus, aut metu belli de integro inferendi eos in officio contineret. Solent enim plaerique regum crebris sermonibus ferre populos urbibus inclusos suisque legibus, non regum arbitrio aetatem agentes, nisi aeque ac agrestes
10808. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 233 | Paragraph | SubSect | Section] quum illos eadem seruilia officia pares efficiant, nec ordine distinguant. Inde Italis nihil fere nobilitatis inesse gentes extra Italiam positae, quas uulgo Transmontanas appellant, existimant, propterea quod Itali, senatorii etiam ordinis homines, urbes promiscue cum opificibus incolunt, mercaturamque excaeptis Neapolitanis patriciis ut plurimum exercent, nec plebem cultoresque agrorum in potestate habent, sed operis faciundis colonos mercede conducunt, quum e contrario Transmontana nobilitas procul ab urbibus in suis praediis uicatim
10809. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 235 | Paragraph | SubSect | Section] ut par erat, contenderet, tandem accęptis a praefecto trecentis aureis nummis equum praefectum habere permisit. Scytha, ratus sibi apud regem Vuladislauum hanc pugnam honori simul et emolumento futuram, petit a praefecto Taurunensis praesidii literas ad regem commeatusque abeundi. Qui ubi cum praefecti literis ad regem peruenit rexque rem, uti gesta erat, cognouit, quo uiri uirtutem praemio aliquo affecisse uideretur, iussit illi pagum unum quadraginta circiter colonis inhabitatum, itemque uineis ac aruo satis instructum attribui. Per idem fere tempus Thomas, cardinalis
10810. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 236 | Paragraph | SubSect | Section] captum? Nempe
fortuna haudquaquam haec inter se differunt, quamuis nomine tantum distinguantur.
Neque enim Hungarica nobilitas uos, colonos suos, ciuium loco habet, sed ut mancipiis dominatur, aeque ac belli iure liceret, in uos hostilia exercet. Immo uix luce ista,
qua promiscue homines cum pecoribus utuntur, uos dignos censet. Caetera omnia, quae
uobis cum nobilitate communia esse debent, sibi ipsi nobilitas seorsum nefarie uendicat.
Quin etiam ne miseram
10811. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 236 | Paragraph | SubSect | Section] nomine tantum distinguantur.
Neque enim Hungarica nobilitas uos, colonos suos, ciuium loco habet, sed ut mancipiis dominatur, aeque ac belli iure liceret, in uos hostilia exercet. Immo uix luce ista,
qua promiscue homines cum pecoribus utuntur, uos dignos censet. Caetera omnia, quae
uobis cum nobilitate communia esse debent, sibi ipsi nobilitas seorsum nefarie uendicat.
Quin etiam ne miseram
10812. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 237 | Paragraph | SubSect | Section] gens relinqueret, nisi uita uestra ei usui foret. Nam quicquid agri ferunt, labore ac industria uestra exculti, quicquid pecora uestra aedunt, nobilitati in praedam cedit. Illis terra aratur, illis uineae ponuntur, illis greges et armenta educantur: uobis cum seruitute omnium rerum egestas relicta est. Quod eo grauius toleratu est, quia qui opulentiae causa sunt, hi maxime inopiam sentiunt: tam sane inexhausta est nobilitatis rapacitas. Nec quicquam dubium inter incolas regni Hungariae refero, quandoquidem nemo ignorat, quae miseriis suis quotidie
10813. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 237 | Paragraph | SubSect | Section] Dei nutu in unum armati, nullo nobilium obsistente, conuenistis. Itaque dum metu torpent, aggredimini hostes uestros: omnia caede ac fuga complebitis. Nihil minus sperant luxu suo perditi homines quam uobis animos esse excutiendi iugum seruitutis. Docete insolentes belluas ex aequo cum suis colonis ac ciuibus uiuere, non autem per intolerabilem fastum atque impotentiam nefarie dominari! Nolite praetermittere occasionem hanc uindicandi uos in libertatem! Occasionis opportunitas, si eam statim non arripueris, praeteruolat,
10814. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 238 | Paragraph | SubSect | Section] Sed ne, dum ipse suos militaribus institutis assuefacit, nobilitas collectis uiribus agrestes impetu facto adoriretur priusque eos dissiparet quam illi militaria facere coepissent, aduersus Stephanum Botherem iuniorem, Thibiscensium praefectum, cum copiis suis proficiscitur, ratus illo duce superato totam nobilitatem consternatum iri. Porro Stephanus, id temporis cum parua manu in Thibiscensi agro ad uicum Nadlacum agens, haud procul aberat ab agrestium castris, opperiebaturque, quid illi in tanto motu animi haberent
10815. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 238 | Paragraph | SubSect | Section] impetu facto adoriretur priusque eos dissiparet quam illi militaria facere coepissent, aduersus Stephanum Botherem iuniorem, Thibiscensium praefectum, cum copiis suis proficiscitur, ratus illo duce superato totam nobilitatem consternatum iri. Porro Stephanus, id temporis cum parua manu in Thibiscensi agro ad uicum Nadlacum agens, haud procul aberat ab agrestium castris, opperiebaturque, quid illi in tanto motu animi haberent consiliique capturi essent, non nisi lacessitus pugnam initurus. Itaque ubi animaduertit Scytham
10816. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 239 | Paragraph | SubSect | Section] praetermitteret ― nam in publicam utilitatem uel aduersario opem ferre amplum sibi fore existimabat ― coactis quum suis, tum prouinciae suae uiribus, magnis itineribus Thibiscum contendit. Et quum haud procul a castris agrestium esset, turmam equitum, quidnam Scythes cum suis rusticis moliretur, exploratum praemisit. Rustici conspecta turma equitum rati, ut erat, Sepusiensem cum magna manu aduentare, extemplo turbantur, atque ad ducem suum trepidi conueniunt. Ille aduentu hostium nihil territus arma induit, conscensoque equo hostem in se
10817. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 239 | Paragraph | SubSect | Section] suis, tum prouinciae suae uiribus, magnis itineribus Thibiscum contendit. Et quum haud procul a castris agrestium esset, turmam equitum, quidnam Scythes cum suis rusticis moliretur, exploratum praemisit. Rustici conspecta turma equitum rati, ut erat, Sepusiensem cum magna manu aduentare, extemplo turbantur, atque ad ducem suum trepidi conueniunt. Ille aduentu hostium nihil territus arma induit, conscensoque equo hostem in se uenientem, certamen haud detrectaturus, opperitur. Praeerat Sepusiensi turmae Petrus Petreius, ex ea regione Dalmatiae oriundus,
10818. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 239 | Paragraph | SubSect | Section] haud imparatum admisso equo eum inuadit, spiculumque lanceae forte in latus Scythae, qua thorax ferreus inter se non coierat (non enim suis sed raptis armis utebatur) adegit, delapsumque ex equo semianimem uinciri iubet. Duce amisso agrestes ― iam enim et Ioannes Sepusiensis cum exercitu aduenerat ― partim fugae sese mandare, partim errori ueniam petere, partim neque proelii, neque precum, neque fugae meminisse, sed metu perculsi torpere. Quos ita consternatos atque animi incertos Sepusiensis nactus magna ex parte concidit, nulla quidem ira aut ingenii crudelitate,
10819. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 239 | Paragraph | SubSect | Section] Longi eodem modo in agro Colociensi suffocatur, Longus Budae ad poenam trahitur; plebs paullatim ad seruitium reducitur; Iohannes Scepusiensis parta huius belli gloria se regi suspectum reddit; occasio inde colloquii inter imperatorem et Hungariae regem nata; Vladislauus cum fratre Sigismundo, Poloniae rege, Viennam ad Maximilianum imperatorem ascendens, affinitate cum Austriacis iungitur; Budam regressus paucos post menses diem obit. Iisdem temporibus Ioannes Abstemius, Tholnensis ciuis, a rege Vuladislauo titulis ac fortunis
10820. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 239 | Paragraph | SubSect | Section] ad seruitium reducitur; Iohannes Scepusiensis parta huius belli gloria se regi suspectum reddit; occasio inde colloquii inter imperatorem et Hungariae regem nata; Vladislauus cum fratre Sigismundo, Poloniae rege, Viennam ad Maximilianum imperatorem ascendens, affinitate cum Austriacis iungitur; Budam regressus paucos post menses diem obit. Iisdem temporibus Ioannes Abstemius, Tholnensis ciuis, a rege Vuladislauo titulis ac fortunis admodum auctus, aliquot millia rusticorum in agro Pestensi magis arte et consilio
10821. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 240 | Paragraph | SubSect | Section] idoneum foret,
10822. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 240 | Paragraph | SubSect | Section] secernerent, atque in dexteram transirent partem. Magna eorum pars una cum Ambrosio transiere, metu magis pugnae instantis quam coniurationis poenitentia, et quia proprium rusticorum est in dimicatione ferocia magis quam fortitudine uti, et quia putabant iustum exercitum esse cum Ioanne Abstemio Pestensibus inclusum muris. Itaque extemplo in incertos sententiae signa illata, omnesque pariter non sine cęde in fugam coniecti. Eodem quoque astu ac fortuna coniuratio Antonii cognomento Longi in agro Colociensi disiecta est, de quo quidem, quum
10823. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 240 | Paragraph | SubSect | Section] coeperant ― aut morte uoluntaria, aut fuga occulta sese e manibus nobilium eripuere. Neque enim ignorabant se crudelissimam mortem manere, si in manus nobilium incidissent. Hi enim perditissimi sacerdotum inter coetera scelera, quae admiserant, uirum illustrem, Nicolaum Solohomium, cum tribus fratribus germanis crudelissime interfecerant, aedibusque eorum, ablatis prius omnibus rebus, quae asportari poterant, ignem iniecerant. Compositis Hungariae rebus, ingenti Ioannis Sepusiensis gloria ― is enim in comprimendo rusticorum, ut demonstratum est, tumultu
10824. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 240 | Paragraph | SubSect | Section] eius aetate. Erant autem regi duo filii, mas et foemina, quorum alter nondum decimum annum attigerat, altera triennio maior erat. Porro Sepusiensis, etiam ante quam regi filius nasceretur, fraetus suae factionis hominibus molitus erat spe in regnum Vuladislauo succedendi affinitatem cum ipso rege contrahere, uxore regis id aperte improbante, quae sane malebat, propter generis nobilitatem, unum ex Maximiliani Caesaris nepotibus sibi generum adsciscere, tametsi plaerique Hungarorum huic affinitati, ne regnum ad Alemanum perueniret, ualde aduersarentur.
10825. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] nepotibus sibi generum adsciscere, tametsi plaerique Hungarorum huic affinitati, ne regnum ad Alemanum perueniret, ualde aduersarentur. Igitur Vuladislauus (neque enim erat adeo hebeti ingenio, quin interdum prospiceret, quae in rem suam essent) communicato cum amicis consilio, his maxime, qui Sepusiensem supra modum crescere nolebant, misit ad Maximilianum legatos, qui postularent, ut in confinibus utriusque imperii locum colloquio deligeret, uelle sese de summis rebus ad utrumque
10826. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] his maxime, qui Sepusiensem supra modum crescere nolebant, misit ad Maximilianum legatos, qui postularent, ut in confinibus utriusque imperii locum colloquio deligeret, uelle sese de summis rebus ad utrumque pertinentibus cum eo agere. Qui quum non abnuisset colloquium, rex extemplo Posonium cum liberis ac amicis profectus est, ibique aliquamdiu moratus est, dum et Sigismundus, frater Vuladislaui, Polonorum rex, eo accederet ― nempe illum quoque huic colloquio interesse placuerat ― et
10827. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] ad Maximilianum legatos, qui postularent, ut in confinibus utriusque imperii locum colloquio deligeret, uelle sese de summis rebus ad utrumque pertinentibus cum eo agere. Qui quum non abnuisset colloquium, rex extemplo Posonium cum liberis ac amicis profectus est, ibique aliquamdiu moratus est, dum et Sigismundus, frater Vuladislaui, Polonorum rex, eo accederet ― nempe illum quoque huic colloquio interesse placuerat ― et Maximilianum Vianam appropinquare allatum esset; sane eam urbem colloquio
10828. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] se genitam reliquit, uilissimum regem egit, eo maxime, quod uisus est nulla
prorsus gloriae cupidine duci, quum proprium regum sit omnia ad gloriam referre.
10829. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] nulla
prorsus gloriae cupidine duci, quum proprium regum sit omnia ad gloriam referre.
10830. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] arcem obsidet, cum dedecore et damno fugam arripit. Dum Vuladislauus cum Maximiliano Vianae agit, Ioannes Sepusiensis, Transiluanus praefectus, ratus per Selynis Turcarum regis absentiam sibi ingentis gloriae occasionem oblatam ― id enim temporis Selynes ex Europa cum magnis copiis profectus ultra Euphratem bellum, ut suo loco memorabimus, gerebat statuit Turcas, qui limitibus Hungaricis appositi erant, armis urgere, quandoquidem intima regni Turcaici cum suis copiis, quae paruae admodum erant, penetrare haudquaquam tutum uidebatur. Nempe Selynes
10831. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 241 | Paragraph | SubSect | Section] regis absentiam sibi ingentis gloriae occasionem oblatam ― id enim temporis Selynes ex Europa cum magnis copiis profectus ultra Euphratem bellum, ut suo loco memorabimus, gerebat statuit Turcas, qui limitibus Hungaricis appositi erant, armis urgere, quandoquidem intima regni Turcaici cum suis copiis, quae paruae admodum erant, penetrare haudquaquam tutum uidebatur. Nempe Selynes Europaeas regiones non adeo uacuas exercitu reliquerat, quin essent, qui a circuniectis hostibus fines Turcaicos tutari possent. Arx est in tumulo satis decliui, ab Illyricis regibus,
10832. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 242 | Paragraph | SubSect | Section] ad suos Turcarum manus euaserant, tanto terrore Hungarorum castra complerunt, ut uix ducis et caeterorum principum auctoritate ad auroram in castris contineri potuerint. Michael Paxius, coelo iam albente, aegre ferens tantum suae gentis dedecus cum his, quibus ipse praeerat, ad tormenta saluanda secumque reuehenda, ne ab hostibus occupata asportarentur, accedit, indeque Turcis leui praelio submotis, dum ea uehiculis imponi curat, ictus pila lapidea e tormento ab arce forte emissa, concidit. Cuius infelici ac miserabili
10833. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 243 | Paragraph | SubSect | Section] haud quidem Turcarum metu fugam conscisse, quippe qui saepe alias maximas Turcarum copias parua manu fuderint, sed in regis Vuladislaui gratiam hanc expeditionem turpi fuga consulto dedecorasse, quandoquidem Sepusiensis opes nimium eminere rex noluerit, quippe quem cogendum aequo iure cum caeteris principibus uiuere censeret. Ego autem uix adducor, ut credam Vuladislauum regem tanta suorum clade ac ignominia uoluisse Ioannem Sepusiensem in ordinem cogi, qui sane illi magis suspectus erat quam ullius sceleris compertus, nisi forte tam abiecti animi rex fuerit, ut maluerit
10834. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 243 | Paragraph | SubSect | Section] ignominia uoluisse Ioannem Sepusiensem in ordinem cogi, qui sane illi magis suspectus
erat quam ullius sceleris compertus, nisi forte tam abiecti animi rex fuerit, ut maluerit
securitati suae quam regno et gloriae, famaeque consultum esse.
10835. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 243 | Paragraph | SubSect | Section] originem duceret. Selynes uero existimans se satis nobilem esse, utpote decimum ab Othomano regem, imperio autem ita auctum, ut omnibus aetatis suae regibus praestaret, aequum censebat Ismahelem quoque sibi cedere debere, et secundum, non parem sibi uelle haberi, nec aut nobilitate, aut uiribus se cum progenie Othomani conferre, quam plane Deus Machomethanis omnibus anteposuisset. His stimulis utroque agitato res ad arma deducta est. Itaque Selynes Asiae longitudinem cum suis copiis emensus inter Euphratem et Moschicos montes
10836. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 243 | Paragraph | SubSect | Section] non parem sibi uelle haberi, nec aut nobilitate, aut uiribus se cum progenie Othomani conferre, quam plane Deus Machomethanis omnibus anteposuisset. His stimulis utroque agitato res ad arma deducta est. Itaque Selynes Asiae longitudinem cum suis copiis emensus inter Euphratem et Moschicos montes aliquandiu iter fecit. Vbi quum hostem non inuenisset, ad Periedros montes, qua hi septentrionem spectant, prope accessit, inopia commeatus uehementer laborans,
10837. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 244 | Paragraph | SubSect | Section] incendis, in deuiaque refugiendo uincentium praemia uictus corrumpis. Vnde non immerito te omnes sacerdotem magis quam exercitus imperatorem existimant, qui sane conspectum hostium sustinere nequeas. Quare si quid tibi animi generosi atque uirium est, elige locum, in quo cum Selyne congressurus es, quique, ubi aequo campo collatis signis dimicare coeperitis, facile decreturus sit, Turca, an Armenius bello sit praestantior. Alioqui si in pugnam prodire non audes, induc in animum meliori parere ac stipendium
10838. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 244 | Paragraph | SubSect | Section] quamquam Sophenis uix honesta uictoria futura est, quae ex seruis reportanda sit, quippe praeterquam quod omnes Turcae mancipia sunt, ipsi quoque Othomani reges ex ancillis et captiuis mulieribus nascuntur. Nemo enim ex finitimis regibus cum Othomanis, nouis hominibus, sanguinem ac genus miscere dignatur. Itaque nisi uelit Selynes Armeniae campos cadaueribus Turcaicis oppleri, excederet aliena terra, ac sese legitimo domini sui imperio, a quo Othomanus aeque ac fugitiuus seruus nefarie defecit, subiceret.
10839. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 244 | Paragraph | SubSect | Section]
Hec ubi dixit nuntiumque ad Turcam remisit, retulit ad amicos, an tempus pugnae
iam committendae his uideretur. Omnes censuere extemplo pugnandum esse, impetu
quodam magis quam consilio: nam exploratum habebant Turcas inopiam rerum necessariarum uix tolerare, multosque hostium una cum iumentis fame enectos esse, et ob id
Turcam in hostili terra plures dies haudquaquam mansurum.
10840. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 245 | Paragraph | SubSect | Section] constat Othomanum progenitoribus meis seruitutem seruisse. Sed nec tormenta, quae Turca aduexisse fertur, nimium timueritis: ea maiorem eminus fragorem quam periculum faciunt, quum res comminus geritur, nullius usus sunt. Ad hoc memineritis uos animi et corporis robore uigentes cum his manus conserturos, qui quum itineris labore, tum cibariorum inopia prope absumpti sunt, armatos cum inermibus ac seminudis, peritos militiae cum imbellibus, ac imperitissimis. Turcae enim nullis militaribus institutis student, nihil fere ordinatae disciplinae habent: turba
10841. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 245 | Paragraph | SubSect | Section] nimium timueritis: ea maiorem eminus fragorem quam periculum faciunt, quum res comminus geritur, nullius usus sunt. Ad hoc memineritis uos animi et corporis robore uigentes cum his manus conserturos, qui quum itineris labore, tum cibariorum inopia prope absumpti sunt, armatos cum inermibus ac seminudis, peritos militiae cum imbellibus, ac imperitissimis. Turcae enim nullis militaribus institutis student, nihil fere ordinatae disciplinae habent: turba est incondita, rudis, temeraria, neque se unquam, neque equos suos bellicis meditationibus exercent. Omnis
10842. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 245 | Paragraph | SubSect | Section] quam periculum faciunt, quum res comminus geritur, nullius usus sunt. Ad hoc memineritis uos animi et corporis robore uigentes cum his manus conserturos, qui quum itineris labore, tum cibariorum inopia prope absumpti sunt, armatos cum inermibus ac seminudis, peritos militiae cum imbellibus, ac imperitissimis. Turcae enim nullis militaribus institutis student, nihil fere ordinatae disciplinae habent: turba est incondita, rudis, temeraria, neque se unquam, neque equos suos bellicis meditationibus exercent. Omnis illorum uis non in signis conferendis, sed in
10843. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 245 | Paragraph | SubSect | Section] Hec uultu interrito et bonae spei plenus elocutus, tubas et cornua canere, atque tympana pulsari clamoremque tolli, simulque hostem inuadere iubet. Turcarum copiae trifariam erant diuisae: in dextro cornu Asiatici constiterant, laeuum Europaei tenuere. Selynes cum his, quos regio more fere satellitum loco secum habebat, ita mediam aciem tutandam suscepit, ut magis in subsidiis quam in acie esset. Suae autem custodiae causa more Othomanorum regum circum se habere consueuerat praeter sex millia peditum, quos praetorianos uocant,
10844. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 246 | Paragraph | SubSect | Section] ipse curabat, impetum facere, iubet libratores ferreas pilas e maioribus tormentis in irruentem hostem torquere eumque a munitionibus arcere. Qui, ut imperatum erat, igni tormentis admoto plures suorum quam hostium foede trucidarunt ― ita enim Turcae cum hostibus permixti erant, ut sine utriusque partis strage Sopheni ab hosticis munitionibus repelli nequiuerint. Qui si, ut fama fertur, copiam peditum, quorum opera Asiatici in bello prorsus non utuntur, habuissent, aut postero die certamen instaurassent, in munitiones hostium
10845. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 246 | Paragraph | SubSect | Section] et nobilissimus quisque tegmine e ferreis laminis confecto utuntur; pedibus stipendia facere apud ipsos inusitatum. Ferunt hoc in praelio ad quadraginta millia Turcarum, cum decem et septem praefectis, fortissimis uiris, cecidisse. Ex Armeniis uero circiter mille et quingentos desideratos esse, inter quos dux insignis Aiax Deuius, dum hortatur suos castra hostium inuadere, sub ipsis Turcarum munitionibus peremptus est, pilula plumbea e minore
10846. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 247 | Paragraph | SubSect | Section] e laminis ferreis conficere. Quibus Constantinopolim missis officinas attribuit, iussitque arma fabricare, atque eadem arte alios instituere. Inde in Gallograeciam, Amysum, hybernatum concessit. Iisdem in regionibus exercitum quoque hyemandi causa collocat, uere ineunte ad Euphratem cum copiis suis reuersurus, propterea quod die noctuque animum fatigabat cogitando, quonam modo aut Ismahelem, hostem sibi acerrimum, bello superaret, aut pace cum ipso facta Achimathis fratris filium per pacis conditiones in suam redigeret potestatem, ne esset in familia
10847. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 247 | Paragraph | SubSect | Section] Amysum, hybernatum concessit. Iisdem in regionibus exercitum quoque hyemandi causa collocat, uere ineunte ad Euphratem cum copiis suis reuersurus, propterea quod die noctuque animum fatigabat cogitando, quonam modo aut Ismahelem, hostem sibi acerrimum, bello superaret, aut pace cum ipso facta Achimathis fratris filium per pacis conditiones in suam redigeret potestatem, ne esset in familia Othomana, quem praetoriani, ut est uulgus mobili ingenio et seditiosum,
10848. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 248 | Paragraph | SubSect | Section]
aliquando Selyni possent opponere, et eodem exemplo, quo Selynes parentem sede regia
deturbasset, ipsum fratris filius de regno eiceret. Is autem adolescens patre a Selyne necato
confugerat ad Ismahelem, a quo benigne exceptus liberaliter magnoque cum honore
habebatur, data ei filia in matrimonium.
10849. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 248 | Paragraph | SubSect | Section] ad Ismahelem, a quo benigne exceptus liberaliter magnoque cum honore
habebatur, data ei filia in matrimonium.
10850. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 248 | Paragraph | SubSect | Section] stationibus militum collocatis, prohiberet Sophenum auxilia Minoris Armeniae regulis portare. Quorum regiones ipse aggredi suoque imperio adiungere animo proposuerat, ne inter suum ac Ismahelis imperium ullus esset, qui hostilem exercitum suis copiis augere posset. Itaque traiecto cum copiis ac tormentis Euphrate breui ad spem eius euentus respondit. Nam quum Ciamachum loco satis tutum esse uideretur, nec iccirco praesidio militum munitum esset, primo fere Turcarum impetu captum est. Turcae enim discussa tormentis
10851. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 248 | Paragraph | SubSect | Section] audebat Turcaicae fidei salutem suam committere, propterea quod, dum Selynes iter ad Euphratem haberet, Turcaicis commeatibus infestus extiterat, seu praedae cupidine, seu Ismahelis partes aperte fouens. Neque enim dubitauerat Selynem eadem fortuna cum Ismahele pugnaturum, qua quondam Mehmethes, ipsius Selynis auus, cum Cassano, Armeniorum rege, pugnauerat. Quippe quum ex illo praelio aequo Marte discessum esset, uterque tamen pro uicto abierat, altero alterius fortunae ignaro.
10852. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 248 | Paragraph | SubSect | Section] iter ad Euphratem haberet, Turcaicis commeatibus infestus extiterat, seu praedae cupidine, seu Ismahelis partes aperte fouens. Neque enim dubitauerat Selynem eadem fortuna cum Ismahele pugnaturum, qua quondam Mehmethes, ipsius Selynis auus, cum Cassano, Armeniorum rege, pugnauerat. Quippe quum ex illo praelio aequo Marte discessum esset, uterque tamen pro uicto abierat, altero alterius fortunae ignaro. Vnde satis apparet Selynem et consilio et animi magnitudine auum
10853. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 249 | Paragraph | SubSect | Section] conscientia aduersus Turcarum uim armis se tueri parabat. Selynes animaduertens Alaudolam unum ex omnibus Minoris Armeniae regulis neque legatos ad se mittere, neque ipsum ad se uenire, neque sibi fuga consulere, ratus, ut erat, eum belli consilia animo uolutare, Sinonem spadonem cum parte exercitus ad ipsum subigendum misit, ita ut et ipse haud procul a Sinone cum reliquo exercitu abesset, auxilio futurus, si res postulasset. Alaudola accępto hostium aduentu haud cunctatus est his obuiam ire. Caeterum uix conserto praelio Alaudolani seu dolo, seu metu terga uertunt.
10854. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 249 | Paragraph | SubSect | Section] Alaudolam unum ex omnibus Minoris Armeniae regulis neque legatos ad se mittere, neque ipsum ad se uenire, neque sibi fuga consulere, ratus, ut erat, eum belli consilia animo uolutare, Sinonem spadonem cum parte exercitus ad ipsum subigendum misit, ita ut et ipse haud procul a Sinone cum reliquo exercitu abesset, auxilio futurus, si res postulasset. Alaudola accępto hostium aduentu haud cunctatus est his obuiam ire. Caeterum uix conserto praelio Alaudolani seu dolo, seu metu terga uertunt. Regulus inter tumultum elapsus cum paucis in montes Ciliciae pene inaccessos profugit,
10855. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 249 | Paragraph | SubSect | Section] subigendum misit, ita ut et ipse haud procul a Sinone cum reliquo exercitu abesset, auxilio futurus, si res postulasset. Alaudola accępto hostium aduentu haud cunctatus est his obuiam ire. Caeterum uix conserto praelio Alaudolani seu dolo, seu metu terga uertunt. Regulus inter tumultum elapsus cum paucis in montes Ciliciae pene inaccessos profugit, quamquam a suorum perfidia ac parricidio sese loco tutari nequiuit. Nam nobilitas, quae sub Alaudolae imperio degebat, ubi sensit reguli morte aut deditione Selynis iram mitigari ac expleri posse, magis periculi quam
10856. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 249 | Paragraph | SubSect | Section] adeunt, monent ut sibi, liberisque suis et regno prospiciat, claementiamque potius uictoris quam uim experiatur. At ubi uident regulum deditionem auersari, ac malle mortem oppetere quam manibus hostium se ultro offerre, rati tolerabilius seruitium deditis fore quam ui subactis, paciscuntur cum Selyne, ut quos agros tenuissent, eodem modo in posterum quoque tenerent; hominem circumsistunt atque uinciunt, uiuumque ad hostem adducunt. Quem Selynes, ut erat amicis, nedum hostibus implacabilis, extemplo iugulari iussit, regionique cui ille praefuerat, praesidium imponit.
10857. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 249 | Paragraph | SubSect | Section] quoque tenerent; hominem circumsistunt atque uinciunt, uiuumque ad hostem adducunt. Quem Selynes, ut erat amicis, nedum hostibus implacabilis, extemplo iugulari iussit, regionique cui ille praefuerat, praesidium imponit. Mox aestate iam exacta Constantinopolim reuersus est. Ibi cum Hungaris, legato Barnaba Belliano rem curante, uiro, ut inter Hungaros, non minus facundo quam circumspecto, quem sex annos apud se honorifice retinuerat, magnamque uim auri in eius lautitiam erogarat, pacem per triennium fecit, omnibus
10858. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 249 | Paragraph | SubSect | Section] honorifice retinuerat, magnamque uim auri in eius
lautitiam erogarat, pacem per triennium fecit, omnibus Christianis praeter Rhodios
pacis conditionibus adscriptis, quamquam Turca multum institisset Hungaris abnuentibus, ut caeteris Christianis exclusis cum solis Hungaris in septennium induciae fierent,
quo uacuus pace Hungarica bellum aut aduersus Ismahelem susceptum commodius
gerere posset, aut Rhodios Turcis ualde infestos oppugnaret.
praesidiis erumpentibus non sine cęde repulsi iterum maiore manu coacta fines
Lithuaniae adorti sunt, Smolencumque oppidum, adiuti quorundam Graeci ritus oppidanorum proditione, occuparunt, plurimis ex suis in ea oppugnatione amissis.
Hoc autem magnae rei successu Moschouius elatus cum ingentibus copiis (ferunt
enim supra octuaginta millia equitum contraxisse) fines Polonici regni est ingressus,
atque ad Panticapem amnem progressus regiones flumini adiacentes castris ibi positis late
depopulatus est. Porro Panticapes, quem nunc Scythae Beresinam
ubi ad Olbiam, nunc uicum infrequentem, olim urbem
nobilem, peruenere, confluunt, deinde ambo in unum abeuntes nomen Ponticum mare
eodem alueo subeunt. Sigismundus de hostium aduentu certior factus confestim exercitum misit, qui hostem Panticapem traicere prohiberet, atque cum illo ex occasione
manum consereret. Igitur Poloni ui tormentorum ingenti cis Panticapem disposita
hostem ab ulteriore ripa procul summouent, transmissoque amne in perculsum
Moschouium signa inferunt, atque haud parua cęde aedita hostem
aedita hostem in fugam compellunt,
totoque campo, qui inter Panticapem et Borystenem interiacet, hostis exactus. Nec contenti fuga hostium Poloni, sed consternatione eorum abutendum rati ultra Borystenem
hostes insequuntur, ac prius quam a pauore sese colligerent iterato praelio eadem fortuna cum Moscouio confligunt. Itaque ex Moscouiis supra triginta millia hominum
cecidere, paucissimis admodum ex Polonica acie caesis.
Poloni direptis hostium castris cum magna quum rerum, tum hominum captorum
praeda ad regem suum tanta uictoria laetum reuersi sunt.
rati ultra Borystenem
hostes insequuntur, ac prius quam a pauore sese colligerent iterato praelio eadem fortuna cum Moscouio confligunt. Itaque ex Moscouiis supra triginta millia hominum
cecidere, paucissimis admodum ex Polonica acie caesis.
Poloni direptis hostium castris cum magna quum rerum, tum hominum captorum
praeda ad regem suum tanta uictoria laetum reuersi sunt. Nempe in ea pugna praeter
duo millia nobilium equitum, decem duces, et septem ac triginta senatorii ordinis
homines uiui capti sunt. Neque huius rei gestae fama
se tenuit, sed
Selynes quoque, superbissimus Turcarum rex, legatos gratulatum pacemque petitum ad
Sigismundum misit. Quandoquidem Polonorum amicitiam non minus sibi quam
Hungarorum necessariam censeret, propterea quod regem Hungarum, utpote ex fratre
Sigismundi natum, non modo cum Polono foedere, sed etiam sanguine iunctum haud
ignorabat, cum quo sane pacem habere, ut supra demonstratum est, magnopere
cupiebat, quoad cum Ismahele Sopheno debellatum foret. Atque eo magis Selynes cum
Polono amicitiam facere optabat, quia compertum habebat Lodouicum,
gratulatum pacemque petitum ad
Sigismundum misit. Quandoquidem Polonorum amicitiam non minus sibi quam
Hungarorum necessariam censeret, propterea quod regem Hungarum, utpote ex fratre
Sigismundi natum, non modo cum Polono foedere, sed etiam sanguine iunctum haud
ignorabat, cum quo sane pacem habere, ut supra demonstratum est, magnopere
cupiebat, quoad cum Ismahele Sopheno debellatum foret. Atque eo magis Selynes cum
Polono amicitiam facere optabat, quia compertum habebat Lodouicum, Hungarorum
regem, qui tunc puer admodum erat, omnia ex praescripto
non minus sibi quam
Hungarorum necessariam censeret, propterea quod regem Hungarum, utpote ex fratre
Sigismundi natum, non modo cum Polono foedere, sed etiam sanguine iunctum haud
ignorabat, cum quo sane pacem habere, ut supra demonstratum est, magnopere
cupiebat, quoad cum Ismahele Sopheno debellatum foret. Atque eo magis Selynes cum
Polono amicitiam facere optabat, quia compertum habebat Lodouicum, Hungarorum
regem, qui tunc puer admodum erat, omnia ex praescripto patrui atque eo auctore agere,
nec Hungaros sine Sigismundo, aut illius iniussu noui
quod regem Hungarum, utpote ex fratre
Sigismundi natum, non modo cum Polono foedere, sed etiam sanguine iunctum haud
ignorabat, cum quo sane pacem habere, ut supra demonstratum est, magnopere
cupiebat, quoad cum Ismahele Sopheno debellatum foret. Atque eo magis Selynes cum
Polono amicitiam facere optabat, quia compertum habebat Lodouicum, Hungarorum
regem, qui tunc puer admodum erat, omnia ex praescripto patrui atque eo auctore agere,
nec Hungaros sine Sigismundo, aut illius iniussu noui consilii quicquam capturos.
quicquam capturos.
uenundati, qui sane nihil sceleris eo facinore se suscipere putabant, existimantes prolem
suam non in seruitutem adduci, uerum in imperium mitti, partim a Thataris,
Moeotis
accolis, empti, quos illi Ponticas regiones incursando captos cum Syris mercatoribus tum
ueste, tum pecunia permutabant. Hi serui ad caliphem perducti hominibus armorum et
equitandi peritis diuidebantur. Quos illi in disciplinam accęptos omneis equestris militiae artes edocebant, quotidianisque fere meditationibus ac pugnae simulacris experiundo eorum
iubent illum sacra dumtaxat
capescere, uetito eo pro imperio quicquam de caetero agere. Extorto caliphi regno,
quum seruorum imperium ad ducentos fere annos durasset, tandem a Turcis hunc in
modum deletum est.
imperium ad ducentos fere annos durasset, tandem a Turcis hunc in
modum deletum est.
deletum est.
Cercassus uerebatur hostium multitudinem, uim magnam tormentorum, genus teli equis pariter et sessoribus terribile et perniciosum, praesentiam Selynis, quo quidem, praeterquam quod ne uictus
aedendam uoco.
Haec adeo elato animo disseruit, ut omnes Selynem aeque ac procul dubio uictorem
alacres intuerentur. Itaque prius quam signum pugnae daret, admonuit turmarum praefectos, ut suos quisque turmales doceret, ne iniussi in hostem procurrerent, sed quum ad
teli coniectum cum hoste conuenissent, tubaque signum datum esset, extemplo deducta
media acie in dextram leuamque applicantes se apperirent uiam, qua tormenta emitti
possent, ne, ut Sophiaco bello contigerat, tela in hostes ciuibus permixtos excussa plures
Turcarum quam hostium interficerent.
ne, ut Sophiaco bello contigerat, tela in hostes ciuibus permixtos excussa plures
Turcarum quam hostium interficerent.
quaerit.
10876. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 255 | Paragraph | SubSect | Section] deditionem. Itaque Damasci aliquot dies in reficiendo exercitu moratus ― et est urbs aedificiorum magnificentia, coeli temperie ac salubritate, simulque soli hubertate, fontium fluuiorumque amoenitate, fructuum copia nulli in tota Syria secunda ― Gazam contendit, praemisso cum parte copiarum Sinone Macedone, qui, prius quam ipse eo accederet, urbem aut ui, aut uoluntaria deditione in suam redigeret potestatem, quo ibi praesidio imposito Caërium petiturus hostes post terga non relinqueret. Substiterant Gazae octingenti circiter equites
10877. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 255 | Paragraph | SubSect | Section] copiarum Sinone Macedone, qui, prius quam ipse eo accederet, urbem aut ui, aut uoluntaria deditione in suam redigeret potestatem, quo ibi praesidio imposito Caërium petiturus hostes post terga non relinqueret. Substiterant Gazae octingenti circiter equites Cercassi cum impigro et acri duce Casalio Iamberdino, caeteri, qui proximae cladi superfuerant, Caërium profecti erant, ibi comitia nouo regi creando habituri. Itaque ubi Sinon urbi appropinquare conspectus est, Iamberdinus patefactis portis quanto maximo
10878. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 256 | Paragraph | SubSect | Section] Igitur Iamberdinus aedito haud incruento certamine, hostium multitudine magis obrutus quam uictus, in solitudinem, quae inter Idumaeam et Aegyptum interiacet, paucis ex suis desyderatis, relicta hostibus urbe Gaza, cum reliquis equitibus refugit. Turca Gaza occupata retulit ad amicos, tentando animos eorum magis quam consilium exquirendo, an nullo laxamento hostibus dato Aegyptus, sedes Cercassorum imperii, petenda esset, an modus secundis rebus imponendus, nec solitudo Aegypto adiuncta,
10879. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 256 | Paragraph | SubSect | Section] Nilo flumine eo subirent, ubi Turcaica castra collocata esse cognouissent, atque ita, si
fieri posset, eodem tempore a terra simul et amne terror Cercassis incuteretur. Non enim
Selynem
10880. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 256 | Paragraph | SubSect | Section] destinarat animis.
10881. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 256 | Paragraph | SubSect | Section] Babylon oppugnatur. Igitur paratis omnibus, quae ad iter per solitudinem faciendum neccessaria uidebantur, quendam Mehmethem Haessęum cum duobus millibus equitum praemisit iter exploratum, ne quid occultum aut repentinum ab hoste ingrueret. Hunc subsequi iussit cum iusto prope exercitu modicis itineribus Sinonem Macedonem; ipse cum peditatu et equitibus regiis postremus iter ingressus est. Biduo Mehmethes per solitudinem iuerat nullo hoste obuio, tertio die ei Iamberdinus cum equitibus suis occurit, iter Turcis pro uiribus infestum redditurus. Non
10882. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 256 | Paragraph | SubSect | Section] quae ad iter per solitudinem faciendum neccessaria uidebantur, quendam Mehmethem Haessęum cum duobus millibus equitum praemisit iter exploratum, ne quid occultum aut repentinum ab hoste ingrueret. Hunc subsequi iussit cum iusto prope exercitu modicis itineribus Sinonem Macedonem; ipse cum peditatu et equitibus regiis postremus iter ingressus est. Biduo Mehmethes per solitudinem iuerat nullo hoste obuio, tertio die ei Iamberdinus cum equitibus suis occurit, iter Turcis pro uiribus infestum redditurus. Non fefellit Turcas hostium aduentus: itaque inter se inuicem
10883. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 256 | Paragraph | SubSect | Section] ne quid occultum aut repentinum ab hoste ingrueret. Hunc subsequi iussit cum iusto prope exercitu modicis itineribus Sinonem Macedonem; ipse cum peditatu et equitibus regiis postremus iter ingressus est. Biduo Mehmethes per solitudinem iuerat nullo hoste obuio, tertio die ei Iamberdinus cum equitibus suis occurit, iter Turcis pro uiribus infestum redditurus. Non fefellit Turcas hostium aduentus: itaque inter se inuicem cohortati Iamberdinum inuadunt. Nec Cercassi certamen detrectarunt, haud satis memores suae paucitatis, atque adeo pugnam magno animo capessunt,
10884. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 256 | Paragraph | SubSect | Section] paucitatis, atque adeo pugnam magno animo capessunt, ut sibi minime parcentes hostibus haud incruentam uictoriam reliquerint. Iamberdinus et ipse saucius, postea quam uidit fortunam hostium esse, in interiorem solitudinem cum paucis refugit, atque ubi procul a conspectu Turcarum fuga euectus est, dedit operam, ut sciret, quis in locum demortui Cansaui solidanus esset designatus. Simul atque cognouit imperium ad quendam Thomam delatum, adeo ira exarsit, siue odio in nouum regem, siue
10885. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 257 | Paragraph | SubSect | Section] quendam Thomam delatum, adeo ira exarsit, siue odio in nouum regem, siue dolore (nam et ipse regnum absens petierat, et se dignissimum eo fastigio merito iudicabat), ut mutata repente uoluntate hostis acerrimus eius imperii efficeretur, pro quo toties cum uitae periculo decertarat. Itaque tuto accessu impetrato ad Selynem transfugit. Qua quidem proditione declaratum est inuidiae morbo et mentis praua coecitate fieri, ut plaerique mortalium malint non sine patriae dedecore, atque etiam excidio, ablatum a suo ciue imperium ad externum, cui sane
10886. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 257 | Paragraph | SubSect | Section] inuidetur, deferre. Turca, adiuncto sibi et hosti adempto tam forti ac strenuo uiro, magna solicitudine uidebatur liberatus: tantam inesse uim in uno homine censebat. Itaque magna spe uictoriae animo concoepta, ubi solitudinem cum copiis emensus est, ad Horionem amnem castra locat, stationibus equitum undique obiectis, ne aliqua hostis ex improuiso accederet, Turcasque in aliena et ignota terra turbaret. Nondum enim Cercassorum res, licet accisae essent, contemnendae uidebantur. Inde transmisso Horione castra in
10887. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 257 | Paragraph | SubSect | Section] eius pars, in qua arx sita est, Babylopolis a Babyloniis, altera a Carrensibus Caërium nuncupata est. Quę quidem urbs seu coeli salubritate, seu soli hubertate, seu in mutandis mercibus solertia adeo opibus ac multitudinis incremento coaluit, ut incolarum frequentia diuitiisque cum maximis regnis certet. Et quamquam supra decies centena millia hominum urbem incolant, pauci tamen admodum, et hi omnes serui, ut dictum est, militiam exercent; caeteri aut opifices, aut mercatores sunt, nullam prorsus reipublicae partem curantes. Thomas insignitus regio
10888. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 258 | Paragraph | SubSect | Section] sine proditore et hoste domi inuento raro euertantur. Turcae fraude Cercassorum cognita, circumducti a transfuga ad aliam portam, qua nullae insidiae structae erant, moenia aggrediuntur. Quos ut successisse muris Cercassi uiderunt, instructa intra portam acie cum magno tumultu erumpunt, tantamque stragem hostium faciunt, ultima desperatione animos irritante, ut non modo Turcas submouerint a moenibus, sed etiam in castra trepidos redegerint. Selynes conuocatis ducibus suis acerba eos increpuit oratione. Qui terror , inquit, hic inconsultus est,
10889. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 258 | Paragraph | SubSect | Section] ne si longior pugna foret, uiribus deficerent. Deinde Sinonem Macedonem iubet signa in hostem inferre. Nec Cercassi moram pugnae fecerunt. Pugnatum utrinque aliquanto quam pridie acrius est, Turcis indignantibus, quod tot praeliis uicti cum uictoribus certamen instaurarent, nec deditionem facere in animum inducerent, Cercassis, praeterquam quod mutatione fortunae in furorem erant uersi, cupientibus testatum etiam apud posteros relinquere sibi in imperio defendendo non uirtutem, sed
10890. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 258 | Paragraph | SubSect | Section] transfigit. Tanti ducis casu Turcae perculsi retulere pedem, nec siuerunt tamen hostes eius corpore potiri, rapere conantes turmales Sinonis obiectis lanceis arcuere. Itaque sublatum e terra (delapsus enim ex equo fuerat) nondum exanimem, cum inhęrente telo, quo in conspectu regis mortem obiret, et ita ei cordi fuerat, ad Selynem detulere, simulatque telum e corpore euulsum est, animam Sinon expirauit. Amissi desyderium rex gemitu et lachrymis testatus est; honorem funeri seruauit, et patrio Turcarum more
10891. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 259 | Paragraph | SubSect | Section] regio imposuissent conquisitori, quod puerum, ne abduceretur, matrimonio deuinxissent, Sinonem ui e manibus parentum abstractum in domum suam recepit, iussitque de caetero secubare. Ille diuortii impatiens, eo magis quia cum uxore religio quoque Christiana erat relinquenda, clam ad uxorem uentitare et cum ea coire. Quod quum rescisset satrapes, ira inflamatus confestim exectis uirilibus Sinonem emasculauit. At Sinon tam atroci iniuria affectus ad regem Bazethem confugit - licet enim Turcaico more seruo
10892. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 259 | Paragraph | SubSect | Section] Sinonem ui e manibus parentum abstractum in domum suam recepit, iussitque de caetero secubare. Ille diuortii impatiens, eo magis quia cum uxore religio quoque Christiana erat relinquenda, clam ad uxorem uentitare et cum ea coire. Quod quum rescisset satrapes, ira inflamatus confestim exectis uirilibus Sinonem emasculauit. At Sinon tam atroci iniuria affectus ad regem Bazethem confugit - licet enim Turcaico more seruo de soeuitia domini conqueri ― qua apud
10893. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 259 | Paragraph | SubSect | Section]
praelium magis
Sinonis morte quam uirtute hostium ad spem non respondisse, repetit oppugnationem,
pugnae cura Ionae Dalmatae demandata. Qui rei militaris haud imperitus, existimans
non minus in rem esse suos conseruare quam hostem affligere, cum robore militum cautius ad muros succedit. Nam priusquam manum cum Cercassis consereret, magna ui tormentorum (
10894. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 259 | Paragraph | SubSect | Section] morte quam uirtute hostium ad spem non respondisse, repetit oppugnationem,
pugnae cura Ionae Dalmatae demandata. Qui rei militaris haud imperitus, existimans
non minus in rem esse suos conseruare quam hostem affligere, cum robore militum cautius ad muros succedit. Nam priusquam manum cum Cercassis consereret, magna ui tormentorum (
10895. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 260 | Paragraph | SubSect | Section] supplicio afficitur; ditiores Cayri ciues Constantinopolim relegantur; Ionas Dalmata Selynis iussu praetorianorum telis obicitur; Babyloni ualidum praesidium imponitur. Thomas solidanus, quum iam nulla reliqua spes esset belli instaurandi uiriumque nouandarum, cum conscientia egregia regni defensi trans Nilum ad Saithicam regionem cum paucis comitibus perfugit, ibi tantisper moratus, dum et fortuna, quae plaerunque regressum habet, exseuiret, et uis Turcaica aliqua ex parte senesceret.
10896. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 260 | Paragraph | SubSect | Section] Ionas Dalmata Selynis iussu praetorianorum telis obicitur; Babyloni ualidum praesidium imponitur. Thomas solidanus, quum iam nulla reliqua spes esset belli instaurandi uiriumque nouandarum, cum conscientia egregia regni defensi trans Nilum ad Saithicam regionem cum paucis comitibus perfugit, ibi tantisper moratus, dum et fortuna, quae plaerunque regressum habet, exseuiret, et uis Turcaica aliqua ex parte senesceret. Putabat enim, ut sunt plaerique homines suae spei nimium indulgentes,
10897. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 261 | Paragraph | SubSect | Section] praebuit, deinde sepeliri permisit, officio sepulturae testari cupiens se non odio, sed ob publicam quietem Thomam interfectum, tametsi nihil magis animo agitaret quam nomen ipsum Cercassorum estinguere. Vnde quum audisset ad octingentos Cercassos Alexandriae obuersari, eo cum parte copiarum terrestri itinere ante expectatum accurit, omnesque comprehensos occidit. Regressus Caërium, qui ex Aegyptiis opibus eminebant, ne ullam occasionem nouis rebus praeberent, excitos sedibus suis Constantinopolim traducendos curauit, dato negocio Ionae Dalmatae, qui eos nauibus
10898. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 262 | Paragraph | SubSect | Section] iniurias ferre nequiret ― nempe omnes Turcaici imperii maritimas oras ac litora, totumque id mare, quod inter Asiam et Macedoniam late patet, ita nauibus suis infestabant, ut nulla fere Turcaica nauis frumento onusta Constantinopolim tuto peruenire, aut inde in alias regiones cum mercibus enauigare posset ― statuit eis bellum inferre, ratus quum suorum res ac fortunas sibi cure esse debere, tum non paruam dignitati et gloriae suae labem inustum iri, nisi tam infestae ac uicinae gentis excidio latrociniis mare liberaret.
10899. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 263 | Paragraph | SubSect | Section] comparauerat Selynes ad ducentas partim longas, partim onerarias naues, libratoresque tormentorum e toto regno euocauerat, et fossorum non mediocrem manum ex eo genere hominum, quibus uenas argenti (sunt enim in multis Turcaici imperii locis argentariae fodinae) perscrutari ars est cum ferramentis suis, ad cuniculos in terra agendos contraxerat. Quasdam praeterea naueis rudi xilo et succida lana onerari iusserat, quo saccis ea materia refertis et suos ab hostilibus tormentis tegeret, et fossas Rhodiae urbis momento compleret. Denique classicos, commeatum, tormenta in
10900. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 263 | Paragraph | SubSect | Section] Denique classicos, commeatum, tormenta in naues imposuerat,
quum foeda pestilentia nauales socios adorta coegit Selynem belli consilia omittere.
Itaque subductis nauibus, quas euocauerat, copias domum dimisit; ipse uero haud multo
post in grauiorem recidens morbum medicorum cum metu, tum imperitia extinctus est.
10901. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 263 | Paragraph | SubSect | Section] socios adorta coegit Selynem belli consilia omittere.
Itaque subductis nauibus, quas euocauerat, copias domum dimisit; ipse uero haud multo
post in grauiorem recidens morbum medicorum cum metu, tum imperitia extinctus est.
10902. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 263 | Paragraph | SubSect | Section] obiit, nulli maiorum suorum ui animi et gloria rerum gestarum secundus extitit. Mehmethem auum, Magnum cognomento, qui multum terrarum Turcaico imperio adiunxit, audacia pugnandi longe superauit, uictoriis prope aequauit, nec Omurathi proaui gloriae cedit. Ille pluries collatis signis cum hoste dimicauit, hic pluribus prouinciis subactis rem Turcaicam auxit. Coeterum nec morienti Selyni cura in posteros defuit: nam ne mors eius tumultum in regno excitaret, aliquot ante quam interiret diebus, sentiens se iam deficere, filium Salamonem ex Caria, quam sane
10903. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 264 | Paragraph | SubSect | Section] hic pluribus prouinciis subactis rem Turcaicam auxit. Coeterum nec morienti Selyni cura in posteros defuit: nam ne mors eius tumultum in regno excitaret, aliquot ante quam interiret diebus, sentiens se iam deficere, filium Salamonem ex Caria, quam sane prouinciam cum adiacentibus regionibus illius cultui attribuerat, acciri iussit. Qui nondum parentis morte palam facta Constantinopolim quum accessisset, praesentia sua Turcas in officio continuit; non tamen ausus est aedes regias (ita eum mater admonuerat) ingredi, prius quam per speciem inferias dandi
10904. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 264 | Paragraph | SubSect | Section] qui repetundarum accusati et conuicti essent, seuerissime animaduertit. Impatientissime etiam suorum dedecora tulit. Nam sororem et fratris filiam, quum comperisset eas parum honeste pudicitiam habuisse, necari iussit. Vita ex insita ambitione tristiori fuit, utpote qui ne conuiuari quidem cum amicis, nisi admodum raro soleret. Quum de bello suscipiendo deliberaret, amicorum quidem sententiam exquirebat, sed in capiendo consilio suam potius sequebatur. Suspicabatur enim duces, qui praesertim sub sene Bazethe diutius uixerant, quietis quam belli studiosiores
10905. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 266 | Paragraph | Section] iunioris fidei
committitur; Verbosanienses Turcae Iahiciam tentantes a Chegleuuo Dalmata funduntur.
Salomon, Selynis filius, regno inito ratus nihil honestius neque popularibus accaeptius esse
quam regnum a pietate et iustitia auspicari, omnium primum in patris memoriam templum
cum magnificis aedibus erigere instituit,
10906. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 266 | Paragraph | Section] assentari, atque in gratiam dominorum omnia et loqui et facere. Dum haec Salomon agit, literę e Syria ad eum afferuntur Iamberdinum, Damasci praefectum, defecisse et contracta haud parua eius regionis hominum manu Heliopolim Syriae oppugnare. Igitur eo confestim exercitus cum duce Perchato Dalmata, qui Iamberdini conatus comprimeret, missus. Itaque in agro Damasceno pugna commissa, qui defecerant profligati, Iamberdinus ipse, ut ex Salomonis literis ad quosdam amicos scriptis cognitum est, interfectus, Damascus a Turcis recoepta, Alaudolaeque
10907. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 266 | Paragraph | Section] quosdam amicos scriptis cognitum est, interfectus, Damascus a Turcis recoepta, Alaudolaeque iunioris fidei, cuius praeclarum facinus in hoc ipso praelio aduersus Iamberdinum extitit, commissa. Hic est autem Alaudola ille, qui coniuratione facta cum quibusdam Minoris Armeniae nobilibus seniorem Alaudolam, licet consanguineum, regnumque eius Selyni ob simultatem inter ipsos de regno exortam prodiderat. Et quamquam Turcae predicabant Iamberdinum in hac pugna cecidisse, non desunt tamen, qui affirment illum ex
10908. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 267 | Paragraph | Section] montibus ac syluis in proximam urbi uallem paucis ante solis occasum horis peruenissent, eo loci sese condiderunt, a quarta statim uigilia scalis admotis urbem aggressuri. Erat Iahiciani praesidii praefectus Petrus Chegleuus Dalmata, acerrimus iuuenis, nec Turcaicis opportunus insidiis, quippe qui cum Turcis bellare a tenera fere aetate didicerat. Itaque quum Turcae Iahicianos speculatores, quos Chegleuus per loca urbi uicina exploratum identidem mittebat, ne quid improuisae fraudis a Turcis strueretur, haudquaquam fefellissent, indicatumque praefecto esset, ubi Turcae in insidiis
10909. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 267 | Paragraph | Section] erat omnis nempe conatus sine scalis uanus omnino futurus uidebatur ― conspecto puellarum choro, et iam lux appetebat, consilium oppidi inuadendi omittunt, atque ad rapinam uirginum sese conuertunt. Qua re animaduersa Kegleuus cum reliquis equitibus ex oppido prouolat, mulieribusque receptis ac post equites ita locatis, ut per sese tuto urbem repetere possent, in Turcas impetum facit, dato signo illis, qui trans montem conditi erant, ut a tergo hostes adorirentur. Itaque Turcae ad unum
10910. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 267 | Paragraph | SubSect | Section] ad unum omnes, uix nuntio cladis
relicto, caesi, aut capti.
10911. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 268 | Paragraph | SubSect | Section] appellat, arma illaturus cogitaret ― quippe Colchi, quum sint tam Turcaicis, quam Sophenorum finibus in Asia appositi, multo maiore studio in Sophenos, Turcarum hostes, quam in Turcas inclinant, credentes Othomanos superbe nimium, simul et auare uictis imperitare ― cum Hungaris foedus iisdem conditionibus renouandum missa, ut supra dictum est, legatione duxit, quibus pater Selynes pacem cum illis fecerat, ne Hungari interim Salomonis absentiam in consilio habentes aut aliquid Turcaici agri armis occuparent, aut
10912. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 268 | Paragraph | SubSect | Section] in Sophenos, Turcarum hostes, quam in Turcas inclinant, credentes Othomanos superbe nimium, simul et auare uictis imperitare ― cum Hungaris foedus iisdem conditionibus renouandum missa, ut supra dictum est, legatione duxit, quibus pater Selynes pacem cum illis fecerat, ne Hungari interim Salomonis absentiam in consilio habentes aut aliquid Turcaici agri armis occuparent, aut incursionibus fines uexarent. Sed quum Hungari, qui in procuratione regni propter aetatem regis erant, legato contra ius gentium retento nullum aliquamdiu
10913. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 268 | Paragraph | SubSect | Section] habentes aut aliquid Turcaici agri armis occuparent, aut incursionibus fines uexarent. Sed quum Hungari, qui in procuratione regni propter aetatem regis erant, legato contra ius gentium retento nullum aliquamdiu responsum, utpote consilii capiundi incerti, dedissent ― neque enim pacem cum Turca componere in animum inducebant, quippe turpe arbitrabantur Christianis esse cum Machomethano foedere iungi, neque rursus uirium suarum conscii bellum cum eo gerere audebant, rege praesertim suo admodum puero, nec ullam fere inter suos auctoritatem obtinente ― Turca ira
10914. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 268 | Paragraph | SubSect | Section] Sed quum Hungari, qui in procuratione regni propter aetatem regis erant, legato contra ius gentium retento nullum aliquamdiu responsum, utpote consilii capiundi incerti, dedissent ― neque enim pacem cum Turca componere in animum inducebant, quippe turpe arbitrabantur Christianis esse cum Machomethano foedere iungi, neque rursus uirium suarum conscii bellum cum eo gerere audebant, rege praesertim suo admodum puero, nec ullam fere inter suos auctoritatem obtinente ― Turca ira inflamatus atque insolentiae Hungarorum infensus arma Asiae destinata in eos conuertere subito
10915. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 268 | Paragraph | SubSect | Section] legato contra ius gentium retento nullum aliquamdiu responsum, utpote consilii capiundi incerti, dedissent ― neque enim pacem cum Turca componere in animum inducebant, quippe turpe arbitrabantur Christianis esse cum Machomethano foedere iungi, neque rursus uirium suarum conscii bellum cum eo gerere audebant, rege praesertim suo admodum puero, nec ullam fere inter suos auctoritatem obtinente ― Turca ira inflamatus atque insolentiae Hungarorum infensus arma Asiae destinata in eos conuertere subito quodam impetu raptus statuit, ratus, ut euenit, se omnia apud
10916. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 270 | Paragraph | SubSect | Section] defuit uindictae. Quum igitur Deo auctore bellum incipiamus, qui dubitare de euentu possimus, quum praesertim armis, equis, pecunia, militum numero, ac robore omnes fere Christianos reges superemus? Nec claritudo nominis Hungarici ulli uestrum quicquam terroris incutiat: una cum rege Matthia Chugniade uirtus quoque Hungarorum extincta est, eodemque sepulchro condita. Nam ex quo rex ille, ut de maioribus natu accępi bellicosissimus exercitatusque iam ab iuuenta finitimis circa omnium accolarum bellis, naturae concessit, Hungari otio tantum et luxui indulsere,
10917. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 270 | Paragraph | SubSect | Section] semper eodem industriae tenore nouas prouincias ad imperium adiungimus, in dies magis ac magis ingenti accessione augetur. Quascunque enim terras armati adimus, eas confestim ditionis nostrae facimus. Orsi sunt a Mysia imperium nostri progenitores, iam totam Minorem Asiam, cum bona Maioris Armeniae parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum, Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem sibi, quam coeterae gentes, quae cum Turcis pugnare ausae sunt,
10918. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 270 | Paragraph | SubSect | Section] progenitores, iam totam Minorem Asiam, cum bona Maioris Armeniae parte tenemus. Nuper Syria et Aegyptus subactae sunt, Thraciam, Illyricum, Macedoniam, Graeciam possidemus: si Hungari quoque certamen tentauerint, eandem sibi, quam coeterae gentes, quae cum Turcis pugnare ausae sunt, polliceantur fortunam. Sed nec magnifaciendos censeo regis Hungari cognatos et affines principes. Nunquam hi ulla fideli societate atque amicitia coire poterunt: modo eos ambitio, modo inuidia, modo odium disiungit. Ad haec nemo in alterius
10919. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 271 | Paragraph | SubSect | Section] non stimulauerit, torporemque, quo iam
trigesimum annum marcescunt, excusserit.
10920. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 271 | Paragraph | SubSect | Section] factiones, et discordiae, rerum publicarum pestes maxime, oriuntur. Itaque contra ac plaerique Hungarorum opinantur res se habet. Nam regem opulentia maxime decet, priuatos uero paupertas, qua sane magistra militaris praesertim disciplina semper stetit. Iam Salomon de bello cum Hungaris ineundo certus erat, quum quidam ex amicis, qui in concilio erant, conuersus in illum, Non esse , inquit, festinandum, temereue quicquam decernendum, nec Hungarorum regem ob aetatem contemnendum, quippe esse illi patruum Sigismundum Polonorum regem, uirum
10921. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 272 | Paragraph | SubSect | Section] Polonus Thataros comisso praelio ingenti caede a finibus suis submouerit. Nec satis
uisum Turcis ad distringendos Hungaros Polonum Thataricis armis in Polonia continere,
sed etiam terrore Hungarici nominis compulsi Mechmetem Alydem Michallium, ex regiis purpuratis ducem impigrum, cum quadraginta millibus equitum, quos Turcae a
praedandi studio
10922. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 272 | Paragraph | SubSect | Section] quicquam ab Hungaris in urbem importari possit, aliquot dyerotas e Ponto per Istrum aduerso flumine, eadem nauigatione, qua quondam Argonautae, ut quidam scriptores tradidere, Aeetam Colchorum regem fugientes eas regiones petierant, eo deduci imperauit. Quibus cum magnam uim lyntrium, quas in proximis regionibus fabricandas curauerat, adiecisset, ripas Danubii diligenter custodiri, urbemque ea quoque parte obsideri iussit. Interim lustrato exercitu in agro Hadrianopolitano, magnis itineribus per Thraciam Nessum in Dardanos, hinc in
10923. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 272 | Paragraph | SubSect | Section] diligenter custodiri, urbemque ea quoque parte obsideri iussit. Interim lustrato exercitu in agro Hadrianopolitano, magnis itineribus per Thraciam Nessum in Dardanos, hinc in Moesiam contendit, inde ad Sauum amnem, qua is Danubium influit Moesosque a Pannoniis dirimit, ingentibus cum copiis Taurunum ac Sabactium oppida, ut dictum est, oppugnaturus pene cursim atque incredibili celeritate peruenit, praemisso ultra Sauum Balyde Iachino, eius partis Dalmatiae, quam Bossinam uocant, praefecto, qui scilicet et ex tuto exploraret, an ullae Hungarorum copiae in Syrmium
10924. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 273 | Paragraph | SubSect | Section] princeps, Iaxiorum soror, haud minore astu elusit. Nam quum audisset Salomonem iussisse suis, ne quid hostile Pannonicis colonis inferrent, suspectam habens nouam ac inusitatam Turcae lenitatem, plusque in eo, ne possit decipi, quam in fide Turcaica reponens, missa ad Turcam cum donis legatione, se suaque omnia illi dedi simulauit, et quo simulatio occultior esset, fugeque, quam meditabatur quamque iam praeparauerat, suspitionem a se auerteret, hoc sibi caueri a Turca legatis iussit, ut scilicet illius permissu eos agros uicosque, ac oppida teneret, quae
10925. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 273 | Paragraph | SubSect | Section] esset Turca eodem uectigali, quod Hungarorum regi sui agri pendere consueuerant. Salomon hanc foeminae deditionem adeo laeto animo accaepit, ut dolum abesse credens extemplo, quicquid illa postulauerat, regio diplomate comprobarit, legatosque ueste preciosa ac pecunia donatos una cum suis legatis confestim ad illam remisit, quo eiusdem praesentis dextra promissa ac fidem sancirent. Interea dum legati ad Turcam proficiscuntur, indeque redeunt, Iaxia oneratis circiter uiginti carris suppelectile ac pecunia, coeterisque, quae haud operosa
10926. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 273 | Paragraph | SubSect | Section] proficiscuntur, indeque redeunt, Iaxia oneratis circiter uiginti carris suppelectile ac pecunia, coeterisque, quae haud operosa grauiaque portatu erant, ea omnia in intimum regnum deuehi iubet. Ipsa excoeptis Turcae oratoribus atque extemplo trucidatis, eodem, quo res suas praemiserat, cum liberis suis sese contulit, atque ita aut sua fraude Turcae dolis obuiam iuit, aut clementiam illius in crudelitatem uertit. Nam Turca hac, ut ferunt, iniuria irritatus ― et sunt Turcae ob ingenitam simulationem ad scelera ipsorum excusanda haud omnino infacundi ― nulli Christianorum, quos
10927. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 273 | Paragraph | SubSect | Section] uertit. Nam Turca hac, ut ferunt, iniuria irritatus ― et sunt Turcae ob ingenitam simulationem ad scelera ipsorum excusanda haud omnino infacundi ― nulli Christianorum, quos in potestate posthac, uel fide interposita, habuit, pepercit. At Hungari ubi accepere Turcarum regem cum ingenti exercitu fines Pannoniae inuasisse atque ad Taurunum castra posuisse, quia pacis modo incuriose id temporis agebant, trepidare coeperunt, pauoreque ac consternatione impediti, nihil, quod salubre esset, expediebant. Tandem terror instans coegit eos ad consultandum, quonam modo
10928. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 274 | Paragraph | SubSect | Section] reipublicae et pastor ouium, pro quibus ipse Christus cruci affixus sanguinem suum fudit, tuaeque Ecclesiae res decoquit, quam immanis hostis sibi adiungit. Nulla tamen unquam gens, absit uerbo inuidia, Hungaris dignior auxilio Sedis Apostolicae extitit, quippe qui, ne foedere cum Christiani nominis hoste iungerentur, bellum grauissimum in terram suam accepere. Et quia res improuisa accidit ― fama enim satis constans erat Turcam in Asiam cum copiis profecturum ― Hungarorum animi ita consternati sunt, ut in maximum periculum hostili fraude sese coniectos putent,
10929. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 274 | Paragraph | SubSect | Section] Nulla tamen unquam gens, absit uerbo inuidia, Hungaris dignior auxilio Sedis Apostolicae extitit, quippe qui, ne foedere cum Christiani nominis hoste iungerentur, bellum grauissimum in terram suam accepere. Et quia res improuisa accidit ― fama enim satis constans erat Turcam in Asiam cum copiis profecturum ― Hungarorum animi ita consternati sunt, ut in maximum periculum hostili fraude sese coniectos putent, quandoquidem nulla ferme re, qua uim hostilem arcerent, se instructos esse animaduertunt. Quare, Pater Beatissime, aeque censent Hungari, uti se pecunia, qua
10930. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 275 | Paragraph | SubSect | Section] est.
10931. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 276 | Paragraph | SubSect | Section] harum altera urbs, antequam ab hoste caperetur, a Romana iam societate per summum scelus ultro defecerat, altera regi socio, et in Romanam Ecclesiam optime animato, non sine Italiae periculo, Hungarorum maxime negligentia et hostili fraude adempta est. Lodouicus interim, misso cum parua manu ― iustus enim exercitus inopia stipendii et terrore omnia complente subito contrahi nequiuit ― ad Drauum amnem Stephano Bothere Iuniore naderespano (hic, ut supra demonstrauimus, summus est post regem apud Hungaros magistratus), qui
10932. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 276 | Paragraph | SubSect | Section] et terrore omnia complente subito contrahi nequiuit ― ad Drauum amnem Stephano Bothere Iuniore naderespano (hic, ut supra demonstrauimus, summus est post regem apud Hungaros magistratus), qui regiones Syrmiensi agro adiectas tueretur. Ipse cum paucis equitibus, qui praesto erant, Danubium, qua is Budam Pestumque intersecat, traiecit, edixitque ut omnes nobiles pro suis quisque facultatibus armis et equis, ac clientibus instructi Baciam ad se conuenirent. Sane ad sexaginta millia nobilium uirorum, queis equis merere mos est,
10933. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 277 | Paragraph | SubSect | Section] luerent, domi latitarunt. Itaque rex a suis pene desertus, ne omnino Taurunum indefensum relinqueretur, obsessisque animus perinde ac a rege destitutis concideret, repertis quibusdam Turcaicae linguae peritis, eos Turcaica item ueste indutos iubet, si forte custodias hostium fallere possent, cum naui onusta puluere accensibili per Danubium nocte in urbem irrumpere. Quod consilium per se quidem obsessis salutare futurum fuisset, si tegi silentio potuisset, uerum ad hostes delatum urbem procul dubio prodidit. Turcae enim re per quemdam transfugam Moesum enuntiata
10934. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 277 | Paragraph | SubSect | Section] quam huiusmodi pulueris inopia, utpote sine quo maiora tormenta nulli usui obsessis fuere. Caeterum Salomon contemplatus Tauruni oppidi situm, moeniaque haud quaquam prompta oppugnanti cernens, adhibito amicorum consilio aliquamdiu deliberauit, in intimumne Hungarorum regnum cum copiis penetraret, hostesque ab exercitu imparatos persequeretur, ratus omnes Hungariae urbes in ditionem suam facile cessuras, si Hungaros commisso praelio profligasset, an uero omisso tam audaci et periculoso consilio Taurunum, licet loci natura et
10935. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 277 | Paragraph | SubSect | Section] terra pugnandi et rei bene gerendae occasio daretur, caeteris rebus praetermissis oppugnationem Sabactii et Tauruni aggredi, amicis praesertim idem sentientibus, regi placuit, haud quidem desperanti celerem Moesorum, qui urbes eas incolebant, deditionem, quum quia illos diutinam obsidionem, utpote cum familiis et pecoribus inclusos, nequaquam passuros arbitrabatur, tum quia credebat Moesos, eo quod ritu religionis cum Hungaris, qui in praesidio erant, discreparent, malle in Turcaicam concedere ditionem quam his
10936. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 277 | Paragraph | SubSect | Section] desperanti celerem Moesorum, qui urbes eas incolebant, deditionem, quum quia illos diutinam obsidionem, utpote cum familiis et pecoribus inclusos, nequaquam passuros arbitrabatur, tum quia credebat Moesos, eo quod ritu religionis cum Hungaris, qui in praesidio erant, discreparent, malle in Turcaicam concedere ditionem quam his subesse, qui pontifici Romano aeque ac principi Christianae Ecclesiae parent. Nempe alteri alteros siue mentis insania, siue nescio qua Dei in Christianum nomen ira numero
10937. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 278 | Paragraph | SubSect | Section] interprete censebant nec pontem reficiendum, nec regem exercitumue in Syrmium transuehendum. Quippe in multorum animis nondum obliterata memoria erat bellorum, quae Hungari tum duce Iano Chugniade, tum Matthia rege, eius filio, cum Turcis gesserant. Sed quum Salomon per exploratores, ut demonstratum est, satis comperisset Hungaros haudquaquam eum exercitum contraxisse, qui suis copiis opponi posset, pontem spreta inani religione extemplo refici imperauit. Tanta sane cupiditas eum
10938. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 279 | Paragraph | SubSect | Section] opus effecit, ut non modo equites commeantes, sed et currus tormentis aeneis onustos pons sustineret. Quem praeterea firmis catenis ad utramque fluminis ripam ita fabre alligauit, ut si forte amnis himbribus intumescens ripas excessisset, pontem nequaquam rescinderet, sed una cum subiectis nauibus citra noxam attoleret. Opere effecto maiorem partem exercitus traduxit, atque agmine celeriter acto ad Sumonium, qua ea urbs haud procul a Sauo in ripa Danubii sita Taurunum oppidum prospectat, castris positis consedit, dato negocio ducibus, quos cis Sauum
10939. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 279 | Paragraph | SubSect | Section] passuum in Ulteriorem Pannoniae regionem, Stephanus Bother naderespanus occurrit, uastantemque Syrmiensem agrum adortus leui praelio fudit, maiore Turcarum pauore quam caede. Quippe Turcae credentes haud paruas esse Hungarorum cum maximae dignitatis uiro copias uix tentato certamine fugae sese mandarunt. Itaque Balys, comperta hostium paucitate auctis copiis iterum ad deuastandum hosticum agrum profectus, quum hostem non inuenisset, ad uicos et oppida, quae Turcarum metu cultores in intimum regnum refugientes
10940. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 279 | Paragraph | SubSect | Section] Slancamenium, Petrouaradinum, egestis prius rebus, quas incolae, quo expeditiores aufugerent, reliquerant, igni iniecto ultionis praetextu, ut ira potius quam crudelitas auaritiae coniuncta esse uideretur, succensa soloque aequata, eo maiore Salomonis dedecore, quia Turcae, ubi rex cum exercitu adest, praedari aut quemquam praeter armatum hostem ac repugnantem uiolare nefas putant. Et ne Turca inde abeunte Hungari ea oppida facile restituerent, materia, quae ab igne illesa superfuerat, partim in Sauum, partim in
10941. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 280 | Paragraph | SubSect | Section] ipsorum magis quam Salomonis interesse capta an tradita eorum urbs foret; quibus enim uiribus ipsi a rege suo destituti repugnaturi sint tantis hostium copiis; si igitur oppidum et sese tradidissent, liberos eos in libera patria aetatem acturos; sin malint inde migrare, incolumes cum rebus suis abituros. Haec ubi iureiurando a Turca confirmata Sumonienses audiuere, confestim animi eorum labare coeperunt, moxque defendendae urbis, utpote expugnatu facilis, consilio abiecto sese dediderunt. At Turca causatus eam deditionem haud uoluntariam fuisse, sed potius
10942. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 280 | Paragraph | SubSect | Section] dignum Hungarico nomine ostenderet, cuius quidem non indignum uidetur et locus admonet memorabile facinus attingere. Hic quum uidisset ingenteis hostium copias oppido circumfusas, nec ullo modo his resisti posse, atque iam metu omnibus consternatis de deditione urbis cum Turca agi nihilque reliqui circumsesso a tanta hostium multitudine praeter honestam mortem esse, auersatus eam deditionem, quam sane aut mors carnificis arbitrio subeunda, aut ipsa morte miserior seruitus maneret - non enim Turcam promissa praestaturum, ut euenit,
10943. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 281 | Paragraph | SubSect | Section] aut proditione hostibus ne expectato quidem eorum aggressu concessere, nihilo magis arci, quam oppido fuerant, feliciores futuri. Duces Turcarum ubi conspexerunt suos in oppidum transgressos, eoque potitos esse, et ipsi cum magna exercitus parte urbem porta in orientem uersa ingressi sunt, non sine militum suorum detrimento. Nam Hungari Turcas ea parte irrumpentes plumbeis pillulis e paruis tormentis emissis, quae ad eam portam ex arce facile adigi poterant, petentes multos hostium interfecere. Itaque
10944. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 283 | Paragraph | SubSect | Section] multitudine integros ac recentes in pugnam submittentibus. Et quum omnes Turcarum conatus eo magis frustra essent, quia Salomon equites et honestioris fortunae uiros ab oppugnatione arcebat, eo consilio, ut si cum rege Hungaro collatis signis esset decertandum ― credebat enim Hungarum suis auxilio uenturum quod roboris erat in eius exercitu, nulla ex parte imminutum hosti opponeret, multique Turcarum in oppugnatione uariis
10945. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 283 | Paragraph | SubSect | Section] fossamque apertam e regione hostilis operis ducere, quo uis accensi pulueris in liberum coelum effusa euanesceret citra ullam murorum concussionem. Quo ubi puluis accensibilis coniectus atque incensus est, pars haud sane magna muri, sub quo cuniculus actus erat, concussa cum ingenti fragore ac strepitu procidit. Moesos qui antea nunquam cum hoste, excoeptis quibusdam proditoribus, sermonem contulerant, nedum ullam pactionem auribus admiserant, casu eo muri adeo ingens terror incessit, ut de tradenda arce, insciis primo Hungaris, colloqui cum hoste per literas
10946. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 283 | Paragraph | SubSect | Section] quo uis accensi pulueris in liberum coelum effusa euanesceret citra ullam murorum concussionem. Quo ubi puluis accensibilis coniectus atque incensus est, pars haud sane magna muri, sub quo cuniculus actus erat, concussa cum ingenti fragore ac strepitu procidit. Moesos qui antea nunquam cum hoste, excoeptis quibusdam proditoribus, sermonem contulerant, nedum ullam pactionem auribus admiserant, casu eo muri adeo ingens terror incessit, ut de tradenda arce, insciis primo Hungaris, colloqui cum hoste per literas sagittae alligatas atque ad stationes Turcarum abiectas ultro coeperint,
10947. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 283 | Paragraph | SubSect | Section] actus erat, concussa cum ingenti fragore ac strepitu procidit. Moesos qui antea nunquam cum hoste, excoeptis quibusdam proditoribus, sermonem contulerant, nedum ullam pactionem auribus admiserant, casu eo muri adeo ingens terror incessit, ut de tradenda arce, insciis primo Hungaris, colloqui cum hoste per literas sagittae alligatas atque ad stationes Turcarum abiectas ultro coeperint, quamquam ruina illa aditum in arcem haudquaquam patefecerat, sed potius difficiliorem hosti oppugnationem reddiderat, ruinis praecipiti loco pedum uestigia haud recipientibus. Collis enim ex planitie
10948. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 283 | Paragraph | SubSect | Section] ab infimis radicibus undique abscissus erigitur, difficili propter praecipitem accliuitatem aditu. Itaque Moesi, incursando agro hostili et latrociniis tantum assueti, non autem ullis iustę militiae artibus eruditi, ob idque obsidionis impatientes, ratique insuper metu interprete sese una cum liberis ac coniugibus in hostium potestate mox futuros, omniaque indigna ac acerba passuros, de deditione etiam cum Blactio et Iano agere coeperunt, modo praecibus, modo minis homines fatigando suadendoque, ut quia et omnium rerum inopia iam urgeret, et de regia ope
10949. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 283 | Paragraph | SubSect | Section] incursando agro hostili et latrociniis tantum assueti, non autem ullis iustę militiae artibus eruditi, ob idque obsidionis impatientes, ratique insuper metu interprete sese una cum liberis ac coniugibus in hostium potestate mox futuros, omniaque indigna ac acerba passuros, de deditione etiam cum Blactio et Iano agere coeperunt, modo praecibus, modo minis homines fatigando suadendoque, ut quia et omnium rerum inopia iam urgeret, et de regia ope spes incisa esset, mallent uictoris gratiam arcem tradendo inire quam ab hoste una cum omnibus foede trucidari.
10950. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 283 | Paragraph | SubSect | Section] de deditione etiam cum Blactio et Iano agere coeperunt, modo praecibus, modo minis homines fatigando suadendoque, ut quia et omnium rerum inopia iam urgeret, et de regia ope spes incisa esset, mallent uictoris gratiam arcem tradendo inire quam ab hoste una cum omnibus foede trucidari. Tandem quia Hungari etiam inuiti ad arcem tradendam cogi poterant ― numero enim eos Moesi longe superabant ― ne deditionis mora Salomonis iram in se accenderent, uti Moesi censuerant, deditionem faciunt, pacti ut se praesidiumque Turcae cum omnibus
10951. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 284 | Paragraph | SubSect | Section] ab hoste una cum omnibus foede trucidari. Tandem quia Hungari etiam inuiti ad arcem tradendam cogi poterant ― numero enim eos Moesi longe superabant ― ne deditionis mora Salomonis iram in se accenderent, uti Moesi censuerant, deditionem faciunt, pacti ut se praesidiumque Turcae cum omnibus rebus suis abire paterentur, Moesisque eadem conditione Tauruni habitare liceret, qua ante bellum habitarant. Caeterum arce tradita fides dedictitiis Turcaica religione seruata est. Nam Turca nihilomagis Moesos credens fideles sibi futuros quam Hungaris fuerant, una
10952. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 284 | Paragraph | SubSect | Section] cum omnibus rebus suis abire paterentur, Moesisque eadem conditione Tauruni habitare liceret, qua ante bellum habitarant. Caeterum arce tradita fides dedictitiis Turcaica religione seruata est. Nam Turca nihilomagis Moesos credens fideles sibi futuros quam Hungaris fuerant, una cum familiis urbe excedere, Constantinopolimque demigrare magno omnium moerore iussit. Qui quidem sedes patrias praeter spem relinquentes se ipsos, nulli tamen miserabiles, uehementer accusarunt, commissi sceleris sera atque inutili poenitentia, quandoquidem perniciosum consilium neque reuocari,
10953. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 284 | Paragraph | SubSect | Section] quem probabat, si sibi constare uoluit, sequi debuerat. Ita Moesi inconsulto metu seque patriamque perditum iuere, Hungari uero ab equite in abeuntes immisso, interfecti, quamquam sunt, qui asserant omnes praeter Blactium Ianumque Botthium, qui capita rerum in praesidio fuerant, cum fide in Pannoniam remissos. Ferunt autem Turcae regis sui tum degenerem metum, tum perfidiam dissimulantes Blactium Ianumque cum collega suo ab inuito prope Salomone ob uerborum licentiam, quae uino imputari debuerat, necatos. Nam quum a quibusdam regiis purpuratis ad coenam
10954. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 284 | Paragraph | SubSect | Section] in abeuntes immisso, interfecti, quamquam sunt, qui asserant omnes praeter Blactium Ianumque Botthium, qui capita rerum in praesidio fuerant, cum fide in Pannoniam remissos. Ferunt autem Turcae regis sui tum degenerem metum, tum perfidiam dissimulantes Blactium Ianumque cum collega suo ab inuito prope Salomone ob uerborum licentiam, quae uino imputari debuerat, necatos. Nam quum a quibusdam regiis purpuratis ad coenam essent inuitati uinoque largiore usi essent, atque inter coenandum de Hungarorum ac Turcarum uirtute sermo esset ortus, Turcaeque ex
10955. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 285 | Paragraph | SubSect | Section] ut aut malit Turcaicum quam Christianum supra modum crescere
imperium, aut nesciat a Turcis uictoria sua et regni amplitudine non socios amicosue, sed
seruos quaeri. Nempe gens Othomana, fera et iuris humani expers, omninoque insociabilis, etiam liberos suos seruorum prope loco habet, nedum cum alienigenis, bello praesertim imparibus, ulla societate coeat.
edictum cuncti, quo iussi fuerint, conuenirent,
omnibus rebus ad expeditionem ineundam instructi. Nec immerito Turca tanto gaudio
exultabat atque sese efferebat, propterea quod ei solo Othomanorum contigit urbe
potiri, quam Omurathus abauus, regum clarissimus, qui alias quadragesies cum hoste signis collatis manum conseruit, nequicquam aggressus est, a qua Mechmethes proauus, cui
ex rebus gestis Magno cognomen fuit, quum eam cum ingentibus copiis oppugnatum
uenisset, non sine clade atque ignominia Iani Chugniadis ductu repulsus est, utpote relictis, ne fugam
sese efferebat, propterea quod ei solo Othomanorum contigit urbe
potiri, quam Omurathus abauus, regum clarissimus, qui alias quadragesies cum hoste signis collatis manum conseruit, nequicquam aggressus est, a qua Mechmethes proauus, cui
ex rebus gestis Magno cognomen fuit, quum eam cum ingentibus copiis oppugnatum
uenisset, non sine clade atque ignominia Iani Chugniadis ductu repulsus est, utpote relictis, ne fugam impedirent, rarae magnitudinis aeneis tormentis, quibus urbem demoliri
conatus erat, quam auus Bazethes et pater Selynes, Mars alter, ne tentare
demoliri
conatus erat, quam auus Bazethes et pater Selynes, Mars alter, ne tentare quidem bello
ausi sunt.
At Hungaros de ope Taurunensibus ferenda consultantes nuntius deditae urbis terrore ingenti ac moestitia compleuit, eoque maiore affecit dolore, quia praeter reipublicae detrimentum, cum summo nominis sui dedecore famaeque ac gloriae iactura, uidebant se ab adolescente Turcarum rege, bellique et omnium rerum, ut ipsi arbitrabantur,
imperito, fraude circumuentos, eoque rem eorum cecidisse, ut hostibus aut contemptui
posthac essent, aut non nisi continuo bello fines suos
imperito, fraude circumuentos, eoque rem eorum cecidisse, ut hostibus aut contemptui
posthac essent, aut non nisi continuo bello fines suos tutari possent, nulla spe in
Salomonis segnitia reposita. Qui sane tametsi nunquam antehac armatum hostem conspexerat, nempe in umbra cum grege puellarum ad illam diem egerat, tamen inito regno,
quo ignauiae notam aboleret, confestim et iusti regis specimen dedit, et gloriae cupiditate nulli maiorum suorum secundus uideri uoluit. Vnde sunt, qui credant Salomonem,
dum pater uixit, consulto ignauiam simulasse, ne uirtus eius illi
omnes, cupidi sunt quidem uoluptatum, sed eos, utpote gloriae cupidiores, nunquam ulla uoluptas a rebus gerendis
remoratur. Sed nec his, quominus militiam more suo exerceant, corporis mollities obest,
quandoquidem, quod apud caeteras gentes turpissimum est, dum sui collatis signis cum
hoste depugnant, reges e castris in aciem non prodeunt, sed in praetorio sedentes euentum expectant, cura bellicae rei ducibus delegata. Quin etiam quo tempore ardor certaminis maxime excitatur, equo regio in compedes coniecto regem castra excedere non
sinunt, censentes neque
in compedes coniecto regem castra excedere non
sinunt, censentes neque illum esse periculis obiciendum, quandoquidem imperatore
adempto uel uictor exercitus turbari et in fugam conuerti facile soleat, neque rursus ei
fugae facultatem suis laborantibus praebendam, ut omnium periculo cum rege exaequato milites in resistendo essent alacriores ac maiore studio adniterentur eum conseruare,
cuius salutem in eundem casum deductam cernerent.
Caeterum fortuna, moris sui haud oblita, amarum suauibus atque e sententia fluentibus intermiscuit, quippe quae de gaudio
quieturos.
Turcae igitur in suas artes uersi, ne Hungari crederent Salomonis animum orbitate
fractum belli consilia
autem Decimus in uenando libenter tempus terebat, primum ut eo studio
nobilem se genere ostenderet ― quum esset argentarii, sed alioqui eximii uiri Laurentii
Medicis filius, licet in hoc merito culpatus sit, quia dum unus nimium eminere in libera
ciuitate concupiscit, aequo iure uiuere cum suis ciuibus in animum inducere non poterat, quamquam Laurentius rempublicam ita prudenter ac leniter moderabatur, ut tyrannidem, ea non mediocri humanitate condita, uideretur redimere, nec magis ciuibus suis
excellere quam patriae principatu suo prodesse ― deinde ut huiusmodi
corrupt.
M
77
78
* cum pudicitia
K: atramento corrupt. M
79
** quos KZg:
mercatorum, ac nauticorum
Diocleatium, qui e lacu Lignistri, ad quem Dioclea sita erat, per Drilonem
amnem, is ad Olchinium in mare euoluitur, incolae Boianam uocant, fruges uenales
mercede conuehere soliti erant, eoque commercio cum Rhacusano populo
hospitalitatem inierant. Hunc autem in modum Diocleates Rhacusanis operam tunc
nauarunt. Importauerant Diocleates naui Rhacusam, inter alias fruges, aliquot
uini amphoras, appetente festo die, quem Christiani
uidebatur; ratus, incaepta a coniuratis siue
poenitentia facinoris omitti, siue socordia animi differri: dat literas ad
coniuratos cuidam agresti, quibus adhortatur ipsos coniuratos, uti promissa
mature praestare curarent, se cum exercitu ad urbem, constituto die, praesto
affuturum. Literae, dum parum caute ab agresti consciis redduntur,
interceptae, proditionem manifestam fecerunt. Itaque coniurati deprehensi,
quaestione habita conuicti, meritas
uocant, Braciam, et Corcyram nigram,
insulas habitatoribus satis frequentes, singulari benignitate in Rhacusanos
usus, ditioni Rhacusanae adiunxit. Iam coeperant Rhacusani praetores
mittere, qui insulanis ius dicerent: quos cum uiderent, Pharenses
praesertim, regendis populis minime idoneos, utpote iuris dicundi literarum
inscitia imperitos ― Rhacusani enim soli paene mercaturae per ea tempora
dediti erant, pauci admodum literis, quae nunc
ignorabat: erat enim et ipse ex
aulicis Augusti, florentique aetate, ac forma corporis eximia, et regina
feminarum uitia, uergens etiam annis, non exuerat.
Itaque compositis criminibus in Rhacusanos, persuadet reginae, ut cum
Imperatore agat, ut insulae Rhacusanis nuper attributae, liberae sub
Caesaris imperio de caetero essent; ne Rhacusanorum simul regendi inscitia,
simul tyrannide, perditum eant. Sigismundus, uxoris oratione inductus, dat
apud Caesarem necquidquam nitentibus, ne insulae, fidelibus
sociis, falsis Iaxiae criminibus, adimerentur. Sed crimen ualuit eo maxime,
quod Rhatanei Canalensisque agri diuisio, eiectis ueteribus colonis, parum
purgata esset; cum insulani, alienae cladis exemplum, metumque, qui non
uanus esse uidebatur, in suam defensionem contulissent. Itaque, licet
Rhacusanorum studium et fides erga regem omnibus satis nota essent;
cupiditas tamen alieni agri
tum ab hoste, libertatis amittendae
deuenerint. Nam conducti ab Italia milites, uidentes Rhacusanos imbelles esse,
et praedae expositos, consilium inierunt, ut urbem prius direptam, alienae
subiicerent potestati. Quae coniuratio, cum per quosdam ciues, qui senserant id
agi, annuntiata esset Rhacusano senatui: in re trepida ciuitati non defuit
consilium. Nempe milites scelesti consilii participes, per speciem expeditionis
extra urbem ablegatos, posthac urbem ingredi
copiis...
¤¤ ab erat
usque ad nondum Danubium lectio ed. Crau.: patri,
ob ereptam sibi ab ipso patre sponsam, ualde infensus: quem cum Rhacusani male
animatum in parentem animaduerterent, hac occasione aegrum animi clam adeunt,
hortantur, ne incestum patris in se admissum, et tam insignem iniuriam inultam
esse patiatur, suam operam aduersus communem inimicum, et foeda
desciscat, patremque Turcarum incursionibus uexet. Ad haec, ne belli
quidem iure seruato, licitati sunt hostis caput, pecunia percussori promissa.
Nec altera parte Stephanus destitit externis auxiliis Rhacusanos oppugnare:
pactus est enim cum Venetis, ut expugnata Venetorum ope urbe Rhacusa, praeda
rerum omnium Stephano, urbs uero Venetis cederet. Quod ubi sensere Rhacusani,
misso Romam quodam monacho Basilio, qui postea, ob hanc operam strenue nauatam,
Tribuliensium
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.