Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: cum Your search found 31215 occurrences
First 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 12604-17030:12604. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 3 | Paragraph | SubSect | Section]
12605. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] prodiens, ac veluti de solio suo descendens, et sese demittens, accessit hominem, eumque coram humanissime allo cutus est: suaque eum voce, qualis sit, et quomodo agnosci, coli ac invocari velit, coram edocuit, dans legem et promissiones. Atque id ille saepius fecit, multifariam multisque modis cum humano genere loquens, per se, patriarchas, prophetas, proprium filium, et tandem per Apostolos. Neque tamen hoc solo, immenso, saepiusque iterato beneficio contentus fuit: sed etiam imbecillitati nostrae, oblivionique et mortalitati succurrens, ac impostorib. obvians, scripto omnia
12606. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 4 | Paragraph | SubSect | Section] suos Apostolos potissimum hoc organo aut gladio Spiritus et veritatis, ad expugnandas omnes errorum tenebras, ac convertendum totum mundum instruxerit: Luc. 24. Pro hac igitur immensa Dei philanthropia et benignitate, quod se hac etiam nobis longe utilissima ratione patefecerit, cum totus mundus gratissimus esse, et omnes hanc salutarem lucem adorabundi amplecti, ac sequi promptissime deberent: plerique nunc contra, etiam in hoc ipso Dei populo (qui Christianus appellatur) horrendum in modum blasphemant, vociferantes Scripturam esse obscuram,
12607. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] de sensu ac intelligentia litem esse. Eam igitur illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et Hilarius contendunt, ex collatione ipsius Scripturae loca aut dicta obscuriora esse illustranda. Quod sane etiam ipsemet Christus tum exemplo, tum mandato quoque suo confirmavit, una cum suis Apostolis. Sic enim Christus ipse disputans cum Satana et Pharisaeis, dicta Scripturae aut sub obscura, aut etiam male ab adversariis detorta, collatione aliorum dictorum illustrat ac explicat. Sic etiam ipsi Apostoli in synodo sua, et alias in epistolis ac concionibus, dicta Scripturae
12608. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] illi volunt ex patribus peti oportere. At contra Augustinus et Hilarius contendunt, ex collatione ipsius Scripturae loca aut dicta obscuriora esse illustranda. Quod sane etiam ipsemet Christus tum exemplo, tum mandato quoque suo confirmavit, una cum suis Apostolis. Sic enim Christus ipse disputans cum Satana et Pharisaeis, dicta Scripturae aut sub obscura, aut etiam male ab adversariis detorta, collatione aliorum dictorum illustrat ac explicat. Sic etiam ipsi Apostoli in synodo sua, et alias in epistolis ac concionibus, dicta Scripturae inter sese conferre sunt soliti. Mandatum
12609. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] collatione aliorum dictorum illustrat ac explicat. Sic etiam ipsi Apostoli in synodo sua, et alias in epistolis ac concionibus, dicta Scripturae inter sese conferre sunt soliti. Mandatum quoque expressum Christi est, de illustrandis Scripturarum locis mutua collatione, Ioan. 5. cum inquit: Scrutamini Scripturas. Scrutatio enim est, non tantum unius loci consideratio: sed multorum examinatio, ac inter sese collatio solers, simul et religiosa. Cur porro ex Patribus (qui alioqui sua amplissima laude minime fraudandi sunt) non possit indubitata veritas et
12610. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] licentia declamitandi, et Scripturae testimoniis pene pro libitu abutendi: variae, et etiam contrariae interpretationes eorundem locorum ab iisdem Patribus adhibitae: et adhibitae: et denique, quod nullus eorum diligentissime ipsum Textum ac verba Sacrarum literarum explicuit. Etiam cum explicare videntur velle aliquem sacrum librum, potius ad rerum qualemcumque tractationem, et denique ad allegorias et rhetoricas declamationes aberrant. Etiam cum in vero sensu Scripturas citant, magis concinna elegantiaque dicta, quam totum contextum respiciunt: non aliter facientes, ac si
12611. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 5 | Paragraph | SubSect | Section] et adhibitae: et denique, quod nullus eorum diligentissime ipsum Textum ac verba Sacrarum literarum explicuit. Etiam cum explicare videntur velle aliquem sacrum librum, potius ad rerum qualemcumque tractationem, et denique ad allegorias et rhetoricas declamationes aberrant. Etiam cum in vero sensu Scripturas citant, magis concinna elegantiaque dicta, quam totum contextum respiciunt: non aliter facientes, ac si aliquis serta aut corollas, pro arbitrio ex prato decerpendo flosculos, conficeret: aut centones qualescunque, suam sententiam alienis verbis exprimendo, consarciret.
12612. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] descripta, intellectaque, secum assumentes sophistae, et in veneranda Sacrarum literarum mysteria intrantes, omnia ibi perverterunt ac corruperunt, violentissime cuncta ad sua illa falsa principia, suumque corruptissimum intellectum illarum summarum rerum detorquentes et invertentes. Cum sacra Scriptura nominat Peccatum, intellexerunt illi solum de externis actionibus, aut pravis cogitationibus, et qualibuscunque habitibus: quae omnia putaverunt tantum, postquam nati educatique sumus, nostro quodam arbitrio voluntateque suscipi: cum alioqui natura hominis sit per se optima dux
12613. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 6 | Paragraph | SubSect | Section] rerum detorquentes et invertentes. Cum sacra Scriptura nominat Peccatum, intellexerunt illi solum de externis actionibus, aut pravis cogitationibus, et qualibuscunque habitibus: quae omnia putaverunt tantum, postquam nati educatique sumus, nostro quodam arbitrio voluntateque suscipi: cum alioqui natura hominis sit per se optima dux vitae, et semper ad optima quaeque contendat, tum intellectu adveritatis lucem, tum voluntate ad optimum quodque bonum summo studio festinante. At Lex Dei viventis, omne id pro peccato habet, accusatque, quod a perpetua perfectissimaque
12614. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 7 | Paragraph | SubSect | Section] ad opera et merita hominum, uti acerbissimi gratiae Dei hostes, traduxerint. Sic etiam, ubi aliqui tetri errores nunc grassantes damnantur, illi adhibita prava expositione verum textus sensum inverterint, ne pius Lector ullam salutarem institutionem, aut consolationem inde perciperet. Cum vero Sacrae literae sint (ut et supra indicatum est) unicus fons salutaris illius ac caelestis veritatis, qua Deum eiusque voluntatem, et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac
12615. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 8 | Paragraph | SubSect | Section] tum explicationibus illustrare. Sed revera, et morbi humani et medici Christi ignarus, destitutusque tum clave Scripturam aperiente, nempe discrimine Legis et Evangelii: tum etiam ipso apertore aut ianitore eius, agno Dei, parum praestare potuit. Quod etiam paulo ante nostra tempora Lyrae defuit, cum alioqui sedulo in sacro volumine illustrando laboraverit. Post patrum aetatem, hoc est, post Gregorium Magnum, sequuti sunt Theologi, qui magis in Patribus ac Conciliis, et omnino hominum sanctionibus et traditionibus discendis, docendisque, eorumque dictis ac sententiis
12616. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 9 | Paragraph | SubSect | Section] proponi, ac mysteria earum salutariter explicari. Confectae etiam sunt multae valde laboriosae ac laudabiles versiones, inter quas Lutheri vulgaris excellit. Explicuit quoque idem, et alii multi praestantes viri, libros Veteris ac Novi testamenti, magna felicitate, ac singulari etiam cum fructu piorum: magis tamen illi in rerum explicatione, quam in sermonis expositione, versati sunt: ut sane tunc in tantis tenebris, ac veritatis ignorantia, errorumque copia, ac noxia importunitate, prorsus fieri necesse fuit. Verum (ut nullum bonum sine aliquo malo infortuniove
12617. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 9 | Paragraph | SubSect | Section] Quidam etiam de Phrasibus separatim aliquid ediderunt, sed plerique iusto brevius: praeter unum quendam, qui non tam suum opus conscripsit, quam multorum doctorum huius temporis adnotationes de Hebraismis, ad verbum ex eorum Commentariis excerpsit, et in unum congessit. Verum ille non digessit cum iudicio, nec aliqua diligentiore censura id Opus perpolivit: multo minus Hebraicos Graecosque fontes consuluit. Multa igitur saepius in eius Opere repetuntur, in multis testimonia desunt, multa inter se pugnant, multa significata adhuc desunt: non pauca etiam parum vere, atque adeo quaedam
12618. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 9 | Paragraph | SubSect | Section] diligentiore censura id Opus perpolivit: multo minus Hebraicos Graecosque fontes consuluit. Multa igitur saepius in eius Opere repetuntur, in multis testimonia desunt, multa inter se pugnant, multa significata adhuc desunt: non pauca etiam parum vere, atque adeo quaedam etiam impie dicuntur: ut, cum fides iustificans non raro cum charitate et bonis operibus confunditur. Quibus causis motus, volui novum Opus de sermone Sacrarum literarum, quanta omnino potui diligentia, consultis diligenter locis Scripturae, et linguarum natura ac proprietate, nec neglectis bonorum scriptorum
12619. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 9 | Paragraph | SubSect | Section] perpolivit: multo minus Hebraicos Graecosque fontes consuluit. Multa igitur saepius in eius Opere repetuntur, in multis testimonia desunt, multa inter se pugnant, multa significata adhuc desunt: non pauca etiam parum vere, atque adeo quaedam etiam impie dicuntur: ut, cum fides iustificans non raro cum charitate et bonis operibus confunditur. Quibus causis motus, volui novum Opus de sermone Sacrarum literarum, quanta omnino potui diligentia, consultis diligenter locis Scripturae, et linguarum natura ac proprietate, nec neglectis bonorum scriptorum sententiis, conficere: quo studio
12620. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] labore congessi: ita contra valde vereor, ne multi eo ad corrumpendam Scripturam veritatemque abutantur. Quanto enim quaeque res nobilior, et magis ad gloriam Dei directa est: tanto ea Satan et impii foedius, in contumeliam Dei, et publicum damnum abutuntur. Hunc extremum pravorum hominum abusum, cum omnium maxime in Sacris literis, ac illo sacrosancto libro omnipotentis Dei cernamus: quanto magis ego in meo hoc Opere perferre ac tolerare cogar? Antidotum sane, quod eorum venenatae malitiae in hoc genere maleficii grassanti opponam, non habeo aliud, nisi quod oro Omnipotentem
12621. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] cernamus: quanto magis ego in meo hoc Opere perferre ac tolerare cogar? Antidotum sane, quod eorum venenatae malitiae in hoc genere maleficii grassanti opponam, non habeo aliud, nisi quod oro Omnipotentem illum patrem, ut ille talium conatus potenter reprimat. Cui et illud addo, quod cum agnoscam meam in tantis rebus infantiam, et in hoc labore festinationem, nolo quenquam meis dictis aut regulis plus tribuere, quam quantum ipsa exempla, ex quibus regulas extruxi, evincere videntur. Sciant etiam omnes studiosi, nunquam satis caute circumscribi regulas legesve posse,
12622. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 10 | Paragraph | SubSect | Section] ipsa est multo per sese difficilior quam illa, et non ex alienis voluminibus (sicut illa ex Graecorum legibus) transumuntur: et denique, hic non de terrenis vilibusque quibusdam bonis negociisve agitur, sed de summis illis, nempe de gloria Dei, et humani generis aeterna salute. Quare, cum multiplici ingentique difficultate tota haec materia, scriptioque impedita, onerataque sit: merito, si non laudem ac approbationem, at saltem sympathiam et condonationem fratrum meretur. Caeterum, ut veluti ad initium mei huius sermonis rediens, eum concludam: illud sane toto
12623. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] hanc partem omittam: illud tantum unum addendo, valde esse deplorandum, non paucos docentes in eo esse ambitionis errore, ut non putent se satis doctos apud vulgus haberi posse, nisi subinde aliquas sententiolas scriptorum citent: eoque remisso Sacrarum literarum studio, Patrum lectioni vacant: cum tamen contra, plus sit solidae ac vere eruditae Theologiae in unico aliquo Sacri Codicis libello, quam in omnibus hominum scriptis, sive Patres, sive filii, fratres aut praeceptores vocentur. Non quidem nego etiam illis aliquid temporis dandum esse, sed Sacrae potissimum literae sunt versandae
12624. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] phrasium cognitio, quam non raro Christus a suis Apostolis serio exigit, plurimum facit ad intellectum Sacrarum literarum: et de rebus quoque ipsis et agnitione Christi non pauca in hoc opere dicta sunt, quae si recte intelligentur, vere clavem ac lumen Sacris literis afferent, et inferent. Certe cum verba sint notae rerum necessario sensus Scripturae ex vocabulorum ac sermonis noticia percipiendi sunt. Sublevabit autem me, ut spero, aliquantulum etiam aliorum exemplum. Nam quod exemplo fit (teste Cicerone) iure fieri videtur. Aliqui igitur bene literati hoc idem nominis, etiam
12625. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 11 | Paragraph | SubSect | Section] nominis, etiam minore labore confectis libellis imposuerunt: quos nequaquam reprehendo. Alii vero adhuc longe splendidiora nomina, nempe Thesauros, Cornucopias, et Pandectas, in hac et aliis linguis scientiisque se proponere sunt professi. Alii denique etiam illustrioribus titulis sua scripta, cum optima candidorum Lectorum venia, atque adeo etiam applausu, exornarunt. Illud quoque hic sub finem forte operaeprecium fuerit monere, me in citandis Scripturae exemplis non semper tantum Vulgatam versionem secutum esse: sed crebro ipsosmet fontes Hebraeos ac Graecos, quam maxime ad
12626. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] furoris persecutorum ulla ratione. Inter quos sane fuit non ita dudum etiam popularis meus Petrus P. Vergerius p. m. qui non tantum episcopalem mitram, sed etiam cardinalitium galerum, quem facilime post tot amplissimas legationes adipisci potuisset, contempsit: potius eligens malis affici simul cum populo Dei, quam temporariis commodis peccati perfrui: maioresque arbitratus divitias probrum Christi, quam Babylonis sacrilegos, abominationibusque per nefas partos thesauros. Perge igitur, Princeps amplissime, in tam praeclaro instituto: et dum alio sua quenque voluptas
12627. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] thesauros. Perge igitur, Princeps amplissime, in tam praeclaro instituto: et dum alio sua quenque voluptas cupiditasque trahit, tua sit magna voluptas Christus, pietas, iustitia, omnisque honestas, ac publicum bonum: ad quae omnia res literaria, et praesertim syncera Theologia, est cum primis necessaria. Quam cum benignissime foveas, etiam nostrum hoc Opus clementissime suscipito, nostrisque studiis ac laboribus benigne patrocinator: et simul omni studio operam dato, ut controversiae religionis piis ac Christianis disceptationibus diiudicentur, erroresque noxii damnentur, et
12628. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 12 | Paragraph | SubSect | Section] igitur, Princeps amplissime, in tam praeclaro instituto: et dum alio sua quenque voluptas cupiditasque trahit, tua sit magna voluptas Christus, pietas, iustitia, omnisque honestas, ac publicum bonum: ad quae omnia res literaria, et praesertim syncera Theologia, est cum primis necessaria. Quam cum benignissime foveas, etiam nostrum hoc Opus clementissime suscipito, nostrisque studiis ac laboribus benigne patrocinator: et simul omni studio operam dato, ut controversiae religionis piis ac Christianis disceptationibus diiudicentur, erroresque noxii damnentur, et ex domo Domini eliminentur.
12629. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 13 | Paragraph | Section] ὑπὸ. Varia autem habent istae praepositiones significata, usus, aut etiam abusus in omnibus linguis: de quibus rudior auditor monendus est, etiamsi multi eorum non minus in prophanis quam in Sacris literis usitati notique sint. Comparationem notat. nam Hebraei, cum non habeant comparativos ac superlativos, positivis pro eis utuntur, apposita particula comparativa Min, Quam vel Ab: vel additis, vel omissis adverbiis intendendi. Psal. 119. Ab inimicis, a senibus et praeceptoribus meis sapiens fui: id est, sapientior illis, aut quam illi: nam
12630. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 13 | Paragraph | Section] Esaiae 18. A populo terribili ex quo ipse et ultra. Verum quod significet me tam tendendo deorsum, citra, versus aut erga nos, seu idem quod De, non est dubium: eoque nec pluribus exemplis opus habet. Videtur autem nonnunquam idem valere quod Ante, seu metam sursum versus aut ultra tendendo: ut cum Septuaginta ac Vulgata verterunt in Psal. 110, mischechar, Ante auroram seu luciferum genuite. Sic accipitur Proverb. 8 bis, Dominus possedit me
12631. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 13 | Paragraph | Section] ac quod fuit ante omne principium. Nam et res, nempe aeternitas secundae personae, id postulat: et Ioan. 1. dicitur eadem persona fuisse non ab initio, sed in ipso mitio iam extitisse. Quare si in ipso initio rerum omnium iam extitit, oportet eam iam antea fuisse, non quasi ab initio aut cum initio coepisse. Sic etiam Prover. 8, cum de aeternitate sapientiae Dei dicitur, quod etiam aliqui de filio Dei intelligunt, aliquoties illud, Dominus possedit me initio viarum suarum, exponit per Ante, dicens, Sapientiam Dei fuisse antequam omnino quicquam fieret, institueretur, crearetur
12632. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 13 | Paragraph | Section] et res, nempe aeternitas secundae personae, id postulat: et Ioan. 1. dicitur eadem persona fuisse non ab initio, sed in ipso mitio iam extitisse. Quare si in ipso initio rerum omnium iam extitit, oportet eam iam antea fuisse, non quasi ab initio aut cum initio coepisse. Sic etiam Prover. 8, cum de aeternitate sapientiae Dei dicitur, quod etiam aliqui de filio Dei intelligunt, aliquoties illud, Dominus possedit me initio viarum suarum, exponit per Ante, dicens, Sapientiam Dei fuisse antequam omnino quicquam fieret, institueretur, crearetur aut fabricaretur, sive caelum sive terra.
12633. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 13 | Paragraph | Section] sive ante eam metam, sive post. A initio igitur accipetum sursum, tum deorsum. Certe Proverb. 8, ut dixi aliquoties, illud A vel Ab ipsamet Scriptura exponit per Ante. inquit enim Dominus: Possedit me initio viae suae, ante opera sua. A seculo principatum habui, a principio, Ante terram, cum nondum essent abyssi, etc. Antequam montes fundati essent, etc. Non dum fecerat terram, etc. Quando praeparabat caelos, illîc eram, etc. Propter. Psal. 68. A templo tuo Ierusalem tibi offerent munera reges: id est, propter
12634. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 13 | Paragraph | Section] id est, propter. de quo mox. Thucydides quoque, et Septuaginta sic saepe in Psalmis, praepositione
12635. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 13 | Paragraph | SubSect | Section] Oportet filium hominis multa pati a sacerdotibus. A bono ad malum: Gen. 31. A bove usque ad pecus: 2. Sam. 13. A cive ad peregrinum. Exod. 22 Ab acinis usque ad corticem: Num. 15. A parvo ad magnum, a viro ad mulierem, a puero ad senem: Num. 6. Subintelligitur, numerando aut computando, cum omnia eius generis vult Scriptura excludere aut includere. Sic solet duas metas aut extremitates ponere, et alia omnia eiusdem generis in medio includere. A Deo esse aliquid, scilicet autore, praecipua causa efficiente. A Deo erat conflictus: 1. Par. 5. 13. A me venient praedatores eis:
12636. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] exercitu, quoquo modo circa eam vagante Notat igitur illud verbum non tantum castrametationem, sed etiam id quod sequitur: nempe defensionem eius, circa quem castra posuisti. Prorsus simile exemplum, ac etiam usum huius praepositionis, depromit Alciatus ex Neratio Prisco Iurisconsulto, qui inquit: Cum vir uxori legat, si ea a liberis non nupserit: id est, non discesserit ab eis, eosve deserverit, se alteri marito tradendo. Dum enim marito sese dedit, eique se agglutinat, necessario deserit suos, sive parentes sive liberos, ac eorum reifam. administrationem, quam non potest solita diligentia
12637. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] utero, ab aurora ros nativitatis tuae: id est, ab utero aurorae, vel, sicut ab utero aurorae. De quo hebraismo dictum est in nominibus. Non raro etiam pro eadem Hebraea praepositione min, ponunt ex: de qua suo loco postea. ABBA. Hanc voculam coniungit cum voce Pater, Christus sua in precatione, Marc. 14. et Paulus dicit Rom. 8, et Gal. 4, Spiritum gementem in pectore nostro, clamare Abba pater. Venit autem haec vox Syriaca ab Hebraeo, Ab pater. Quod vero reduplicatur Syriace et Graece, Augustinus dicit ideo fieri, ut Scriptura testetur,
12638. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] esse. Hoc enim sponte cuivis occurrit. Vulgata versio utitur hac voce Abbreviationis, Isa. 10, et Rom. 9. Sed neutro loco est in ipsis fontibus. ABDITUM, aut potius latibulum Domini: Psal. 91, de quo vide Absconditum, et Umbraculum. ABDUCERE alîquem cum operantibus iniquitatem: Psal. 125, Declinantes autem, etc. abducet Dominus cum operantibus iniquitatem: id est, puniet eos cum illis, aut instar illorum. ABIES, per metaphoram significat laetum quid, ac salutare. Sic Ose. 14 dicit Deus ad Israelem: Ego
12639. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] Sed neutro loco est in ipsis fontibus. ABDITUM, aut potius latibulum Domini: Psal. 91, de quo vide Absconditum, et Umbraculum. ABDUCERE alîquem cum operantibus iniquitatem: Psal. 125, Declinantes autem, etc. abducet Dominus cum operantibus iniquitatem: id est, puniet eos cum illis, aut instar illorum. ABIES, per metaphoram significat laetum quid, ac salutare. Sic Ose. 14 dicit Deus ad Israelem: Ego exaudiam et respiciam eum, ego ero ei abies virens: ex me fructus tuus inventus est. Contra, Deus non
12640. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] ABDITUM, aut potius latibulum Domini: Psal. 91, de quo vide Absconditum, et Umbraculum. ABDUCERE alîquem cum operantibus iniquitatem: Psal. 125, Declinantes autem, etc. abducet Dominus cum operantibus iniquitatem: id est, puniet eos cum illis, aut instar illorum. ABIES, per metaphoram significat laetum quid, ac salutare. Sic Ose. 14 dicit Deus ad Israelem: Ego exaudiam et respiciam eum, ego ero ei abies virens: ex me fructus tuus inventus est. Contra, Deus non ferens opem, dicitur nobis esse solitudo, quia non
12641. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] ABIES, per metaphoram significat laetum quid, ac salutare. Sic Ose. 14 dicit Deus ad Israelem: Ego exaudiam et respiciam eum, ego ero ei abies virens: ex me fructus tuus inventus est. Contra, Deus non ferens opem, dicitur nobis esse solitudo, quia non ferat nobis opiferum fructum. Saepe cum Prophetae praedicunt, Ecclesiam florituram etiam in locis idololatriarum, utuntur hac phrasi: In locis aridis erunt stagna et fontes, et ibi crescent abies, quercus, cedrus, et aliae elegantes ac utiles arbores. de qua re postea in voce Stagni, Ariditatis, et Fontium. Ligna abietum
12642. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 14 | Paragraph | SubSect | Section] Musica, ut 1. Sam. 6. Ut luderent coram Domino in omnibus lignis abietum: id est, instrumentis inde confectis. Abietes trement: Nahum 2, id est, proceres, per metaphoram sic dicti: aut hastae, per synec dochen, quia inde confiunt. Vide infra in voce ARBOR. ABIICERE est, cum quodam odio aut nausea negligere, aut a se removere. Sic Deus dicitur per metaphoram, abiicere, aut non abiicere a se, vel totum populum, vel singulos homines. Psal. 94, Non abiiciet Deus populum suum 1. Sam. 15. Quoniam abiecisti mandatum, abiecit te Dominus, ne sis amplius
12643. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] in te solum intenta est, te cogitat, te desiderat. Est sane ad modum pulchra descriptio fidei, ac cordis credentis, solumque Deum respicientis, et ex eo pendentis. ABLUERE, aliquando per metaphoram significat abolitionem peccatorum: tum eam quae fit imputatione, quae idem est cum iustificatione: tum etiam inhaerentium sordium aut malitiae, quae fit reali renovatione. Isa. 4, Cum abluerit Dominus sordes filiarum Sion, et sanguinem eius laverit de medio eius. 1. Corinth. 6. Et hoc quidem aliquando fuistis, sed abluti estis. Hebr. 10. Abluti corpus aqua munda Ablue
12644. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] ac cordis credentis, solumque Deum respicientis, et ex eo pendentis. ABLUERE, aliquando per metaphoram significat abolitionem peccatorum: tum eam quae fit imputatione, quae idem est cum iustificatione: tum etiam inhaerentium sordium aut malitiae, quae fit reali renovatione. Isa. 4, Cum abluerit Dominus sordes filiarum Sion, et sanguinem eius laverit de medio eius. 1. Corinth. 6. Et hoc quidem aliquando fuistis, sed abluti estis. Hebr. 10. Abluti corpus aqua munda Ablue peccata tua, Act. 2. id est, patiare ea sanguine Christi ablui. Verum de hoc composito, in simplici
12645. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] personam aut rem. Accipitur vero tum in bonam, tum etiam in malam partem. In malam, ut si quis quoquomodo, vel verbis, vel sermone, vel gestu, aut nutu aliquo significet, aut subindicet se abhorrere a doctrina Christiana vel tota, vel aliqua parte eius. Quod etiam silentio alicubi fieri potest, cum, ubi loquendum esset, tacemus. Non enim frustra dicitur: Qui tacet, consentire videtur. Caeterum de Abnegatione, eiusque significatis, aliquid etiam infra in verbo NEGO disseretur. Contrarium eius est Confiteri. Damnatur itaque hoc scelus gravissime, Matth. 10, Lucae 12. ubi verbum
12646. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] etiam infra in verbo NEGO disseretur. Contrarium eius est Confiteri. Damnatur itaque hoc scelus gravissime, Matth. 10, Lucae 12. ubi verbum Negare idem valens ponitur. Paulus porro 2. Timoth, 3 dicit, et illos abnegare virtutem pietatis, qui impie vivunt. Porro in bonam partem accipitur, cum iubemur Abnegare nosmetipsos, ac nostra, qui pie vivere et Christum sequi volumus, Matth. 16, Lucae 9. id est, ita penitus nos addicere Christo, et toto pectore regnum caelorum quaerere, ut eius gratia parati simus quidvis ferre, facere ac pati, sive in bonis, sive in corpore, tanquam si
12647. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 15 | Paragraph | SubSect | Section] abnegare impietatem et secularia desideria: id est, penitus illis, totoque pectore valedicere. Simile huic est verbum Abrenuncio, quo in renunciando satanae ac mundo in Baptismo utimur. ABOMINATIO, et Abominor, vox composita ab aversanda aliqua re tanquam tristi omine, dicitur, cum scilicet abhorremus ab aliqua re: quin et eam insuper execramur ac detestamur, tanquam simul et foedam et perniciosam. Genes. 46, dicitur Aegyptiis omnis pastor esse abominatio. Et 1. Sam. 27, dicit rex Achis, Davidem abominari populum Israeliticum. Sic Levit. 11 dicitur, animalia immunda
12648. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] conglobati, qui ceperant, et diu tempore Machabaeorum tenuerant Hierosolymam: nec tamen eos Daniel hisce verbis significari voluit. Nec obscure etiam Apocalypsis ad Antichristum hoc dictum trahit, cum pingit meretricem Babylonicam, tam splendide vestitam, ac superbe equitantem, gestantemque aureum poculum plenum abominationum, de quo propinet regibus ac magnatibus orbis terrarum: eamque matrem omnium abominationum vocat. Hoc igitur horrendum monstrum Caci Romani, cum toto suo famulitio,
12649. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] hoc dictum trahit, cum pingit meretricem Babylonicam, tam splendide vestitam, ac superbe equitantem, gestantemque aureum poculum plenum abominationum, de quo propinet regibus ac magnatibus orbis terrarum: eamque matrem omnium abominationum vocat. Hoc igitur horrendum monstrum Caci Romani, cum toto suo famulitio, omnibus flagitiis, ac spiritualibus et corporalibus latrociniis, est abominatio desolationis, a Daniele et Christo praedicta. Memorabilis est et illa Christi sententia de Pharisaeis iustitiariis, Lucae 16: Vos estis qui vosmetipsos iustificatis coram hominibus, sed Deus
12650. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] e medio. Psal. 75. Non abscindet in fine misericordiam suam: id est, non removebit. Hab. 3. Abscindetur ab ovili pecus. 1. Reg. 9. Non abscindetur tibi vir a throno Israelis. Gal. 5. Utinam abscindantur, qui vos inquietant: id est, divinitus puniantur et exterminentur, veluti cum ramus de arbore praescinditur. ABSCONDERE, et Abscondi, praeter propriam significationem, figurate significat nonnunquam liberationem: quod quae abscondita sunt, tuta esse videntur ab iniuria: et quae tuta reddere volumus, abscondimus, sicut Deus abscondit Ieremiam et Baruch, ne
12651. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 16 | Paragraph | SubSect | Section] ¶ Privare. Abscondere ab aliquo superbiam, est privare eum illa, humiliare eum, Iob 33. Ut superbia a viro abscondat Deus. Sic, abscondere ab aliquo molestiam, Iob 3. ¶ Negligere. Abscondere se aliquem ab alio, significat aliquoties non opitulari illi. cui simile est Germanicum, cum imploras amicorum opem, Nemo domi est. De Deo sunt haec exempla. Psalm. 89. Usquequo abscondes te Domine in seculum? Sic Psalm. 30. Abscondisti faciem tuam, et sum territus. Talia exempla sunt Psalm. 44. 69. 13. 11. Sic Mich 3. Et abscondet faciem suam ab eis eo tempore. Contra,
12652. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 17 | Paragraph | SubSect | Section] occulte, ac veluti ex insidiis. Sic Psal. 10, In occultis ut interficiat innocentem: id est, astute et fraudulenter circumveniant miseros. Metaphora est a feris, aut latronibus, insidiantibus praedae. Paulus Coloss. 3, dicit, nos mortuos esse, et vitam nostram esse absconditam cum Christo in Deo. Ubi recte exponas, tum reservatam et defensam esse vitam nostram a Deo: tum nostram iustitiam aut pietatem, ac vitam aut felicitatem hominibus, praesertim carnalibus, non apparere, quibus omnia nostra sint scandalum, impietas et stulticia: sed fore, ut (si cut ipsemet ibi paulo
12653. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 17 | Paragraph | SubSect | Section] exponas, tum reservatam et defensam esse vitam nostram a Deo: tum nostram iustitiam aut pietatem, ac vitam aut felicitatem hominibus, praesertim carnalibus, non apparere, quibus omnia nostra sint scandalum, impietas et stulticia: sed fore, ut (si cut ipsemet ibi paulo post exponit) suo tempore, cum gloria Christi mundo palam revelabitur, ista quoque revelentur, et omnes agnoscant nos esse filios Dei: sicut initio 1. Ioan. 3 dicitur. Sic forte etiam dicuntur Absconditi Dei, Psal. 84. Abscondere manum in sinum, ignaviae indicium est, Proverb. 19. Sic enim ignavi solent
12654. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 17 | Paragraph | SubSect | Section] parataeque sunt in castigationem eius peccatorum. Est ibi Hebraeum
12655. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 17 | Paragraph | SubSect | Section] ut de illis rebus clam aut privatim in alicuius aedibus, solitudine aut itinere sermo inciderit. 1. Corinth. 14 dicit Paulus, occulta cordis manifesta fieri per prophetiam: ubi non intelligenda erga alios homines, sed tantum erga ipsummet peccatorem seu incredulum, ac erga eius conscientiam. Cum enim antea peccatores aliqui, dormiente conscientia, suam malitiam ac iram Dei ignorarent, nunc illo lumine verbi aut prophetiae illuminantur, ut melius sua mala cernant, et exactius ea ponderent: simul etiam somnolenta conscientia illo penetrantissimo gladio icta evigilat, et discit illud
12656. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 17 | Paragraph | SubSect | Section] radicalem et innatam homini malitiam, aut virus Sathanae intus in corde regnans. Lucet igitur haec sapientia in intimis cordis hominis, eique suum horrendum morbum patefacit: et simul etiam accedente spiritu Domini, ibidem hominem consolatur. Est autem usitatum huic linguae, ut per substantivum cum praepositione IN, alteri copulatum adiectivum exprimat. ut, Doces viam Dei in veritate: id est, veram. Sic, sapientia in interioribus aut occultis: pro, interna, et occulta: de quo Hebraismo in Regulis generalibus, in constructione Nominis agitur. Agit vero hic psalmista de peccato originali,
12657. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 17 | Paragraph | SubSect | Section] lingua clam detrahens. Proverb. 25. Ut aquilo fugat pluviam, sic facies iracunda linguam secreti: id est, austeritas ac severitas alicuius, aliquando detractores compescit metu periculi.
ABUNDARE verbum habet etiam suam energiam in Sacris literis: quae nequaquam negligenda est. Nam cum Christus dicit Matth. 5, Nisi abundaverit iustitia vestra plus quam scribarum et Pharisaeorum,
12658. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] mala superasse et abolevisse, ita ut iam pro illis gratia, iustitia ac vita super homines regnaret. Psal 78. Abundavit ut averteret iram suam: pro, abundanter, copiose ac crebro avertit. ABSYNTHIUM. Vide in voce AMARITUDO. ABSOLUTIO, et Absolvere, quod cum iustifico et Iustificatione convenit, forense vocabulum est. Illi enim dicuntur absolvi, qui accusati et rei facti sunt criminis alicuius coram iudice: et cognita sua innocentia, ab eo absolvuntur, liberique ab omni culpa et poena dimittuntur. Videtur autem inde venire haec solvendi aut
12659. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 18 | Paragraph | SubSect | Section] est. ACCINGERE SE SACCO, indicium maximi doloris et luctus est, et per Synecdochen significat veram poenitentiam ac precationem: quia in vera poenitentia est dolor et luctus de peccato, et offenso Deo: solebantque Asiatici, tali specie suum luctum et animi moerorem testari. Quare cum Deus hortatur ad talem speciem, ad veram poenitentiam et preces hortatur: Ioelis 1. De qua phrasi, ac coniunctis, in tractatu de Ieiunio plenius disservi. Accinctus et Discinctus, significat euntem ad bellum, ac redeuntem. 1. Reg. 20. Ne glorietur accinctus sicut discinctus. quia victor
12660. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] Hebraismus, veniens a verbo
12661. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] acceptum non est: sive ipso se erga alium pro te ad tale onus obligando, ac in se recipiendo, tuumque perinde magnum debitum alteri creditori, cui tu debeas compensando, aut saltem promittendo. ACCEPTATIO, seu Acceptilatio iuridica vocatur, ut ipsi exponunt, imaginaria solutio, cum debitor interrogat creditorem, Fers ne mihi acceptum quod debeam? Fero, acquiesco, perinde ac si praesenti pecunia persoluisses: Bist du nun mit mir zu frieden / was dise schuld belangt? Sagst mich quit und loss? Ja / etcet. Derivatur autem Acceptilare, a verbo composito
12662. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] du nun mit mir zu frieden / was dise schuld belangt? Sagst mich quit und loss? Ja / etcet. Derivatur autem Acceptilare, a verbo composito Acceptumfero, acceptumtuli, acceptumlatum. Ab hoc supino fit nova vox Acceptilo, et Acceptilatio. Ista imaginaria solutio videtur commodissime cum gratuita remissione peccatorum ac iustificatione, seu a debitis absolutione, conferri posse. Nisi quod in hac Theologica acceptilatione adest certa ac solida causa talis transactionis, nempe aliena CHRISTI, nostri sponsoris, persolutio pro nobis facta: ut licet nobis sit imaginaria solutio, aut
12663. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] non est imaginaria, sed vera, realis ac perdifficilis persolutio. Ille enim non auro aut argento aut aliis temporariis huius mundi opibus: sed proprio preciosissimo sanguine, passione ac morte pro nobis persoluit. Sic etiam Acceptare et Acceptatio, communi usu Theologorum nunc videtur cum Iustificare et Iustificatione convenire. Ipsa namque iustificatione nos magnus ille pater caelestis acceptat pro iustis, obedientibus, ac suis filiis. Acceptare. n. aliquem, videtur tali quadam ratione dici et intelligi, ac si eum cui fueras iratus, quemque ex albo tuorum amicorum,
12664. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] solutionis aut acceptilationis dicitur Quitantia, quasi quietantia, aut quietatio. praestat enim debitori quietem ab omni molestatione debiti et creditoris. Pulchre consonant huic vocabulo quietantiae, D. Pauli verba: Iustificati aut absoluti fide, pacem aut Quietem habemus erga Deum, aut cum Deo, per CHRISTUM, per quem etiam fide aditum habemus in gratiam hanc acceptilationis, aut iustificationis. Verbum Imputare, de quo suo loco postea dicetur plenius, cum de re bona dicitur, aut in meliorem partem accipitur, omnino videtur quasi e regione Acceptationi aut acceptilationi
12665. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] huic vocabulo quietantiae, D. Pauli verba: Iustificati aut absoluti fide, pacem aut Quietem habemus erga Deum, aut cum Deo, per CHRISTUM, per quem etiam fide aditum habemus in gratiam hanc acceptilationis, aut iustificationis. Verbum Imputare, de quo suo loco postea dicetur plenius, cum de re bona dicitur, aut in meliorem partem accipitur, omnino videtur quasi e regione Acceptationi aut acceptilationi respondere, eique quasi correlativum esse aut etiam causa ipsius. Imputatio enim alienae solutionis, causa est abolitionis mei debiti, seu acceptilationis. Sicut enim CHRISTI
12666. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 19 | Paragraph | SubSect | Section] partem accepta, idem valet quod onerare aliquem alieno debito aut culpa, atque ita eum ex animo cordeque tuo, ac veluti ex tuo favore et benevolentia eiicere: sicut olim Iudaei querebantur, quod ipsi filii aut posteri cogantur portare onus seu iniquitates et idololatrias suorum patrum: et quod, cum patres comederint vuas immaturas, filiorum dentes obstupuerunt. Correlativa, ac veluti sibi invicem obviantia sunt ista duo, primum bona imputatio, aut imputare alicui alienum benefactum aut meritum, et eum porro propter illud acceptare: et porro mala imputatio, seu alicui alienam culpam
12667. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] nostra debita, aut rapinam, quae Deus per imputationem in eum fecit concurrere. sicut et Paulus inquit: Eum qui non novit peccatum, fecit Deus peccatum, ut nos fieremus iustitia Dei in ipso. id est, ut Deus nobis vicissim imputaret eius largissimam persolutionem, aut iustitiam obedientiae. Cum hac mala imputatione iudicis, domini, creditoris aut foeneratoris, pulcherrime consonat sponsio sponsoris aut mediatoris, illud triste onus debiti in se per imputationem recipientis. Voluntarie enim se filius Dei sponsorem, vadem, et prorsus selbs schuldig / aut rechtschuldig / aut selbs
12668. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] ac inferorum, irae Dei, legis ac iustitiae ipsius redimeret, nosque inde ereptos in regnum gloriamque suam transferret. Sicut Historici scribunt, Cimonem translatis in se vinculis, Miltiadem patrem ex carcere liberasse. Sic Christo contigit vulgare proverbium, Den bürgen můss man würgen. Cum enim volens ac sciens plene subierit humani generis culpam, merito ob eam luit tam tristes poenas. De bona imputatione dicunt Germani ad aliquem boni viri degenerem filium, non pro merito castigatum,
wird nach der unbillichen taten muessen kinds kind entgelten
12670. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] imaginis tuae ad quam me creasti. Debeo etiam iustitiam plenissime exoluendarum poenarum pro omnibus peccatis meis: proque hac ipsa horrenda imagine diaboli quam totus corruptus, perversus, et inversus circumfero, natura te contemnens et odio habens. Hoc ingens debitum plenissimae iustitiae, cum nec ego nec alii homines ullo modo persolvere possimus, tu pro tua immensa clementia humani generis misertus, hunc filium tuum nobis peccatoribus donasti, illum constituisti nostrum vadem ac sponsorem atque adeo primarium persolutorem translato per imputationem in eum omni nostro debito,
12671. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] generis misertus, hunc filium tuum nobis peccatoribus donasti, illum constituisti nostrum vadem ac sponsorem atque adeo primarium persolutorem translato per imputationem in eum omni nostro debito, peccatis et poenis, ut is pro nobis, tibi plenissime obediendo et patiendo persolveret. Propterea cum is iam istam plenissimam persolutionem iustitiae, ac omnium debitorum generis humani, obediendo et patiendo tibi praestiterit: oro, obsecro et obtestor te per et propter eum, ut, sicut illi meam iniustitiam ac debitum culpae et poenae potenter imputasti, horrendasque poenas a me optimo
12672. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] sanguine, ab omnibus debitis ac peccatis meis. Acceptila ô Pater benignissime, aut acceptam ferto mihi persolutionem debiti iustitiae, ob hanc alienam mei causa factam imputatamque mihi iustitiae persolutionem, perinde ac si ego ipse revera tibi eam largissime cumulatissimeque praestitissem: cum ego eam tantum imaginarie, dum mihi imputatur, praestiterim: atque ita meum debitum ac chirographum condona et dele, cruci filii tui affixum. Reconciliare ac propitiare mihi, preciosissimo sanguine, aut satisfactione filii tui, meque perditissimam ovem aut filium Accepta aut recipe in
12673. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 20 | Paragraph | SubSect | Section] quietantia quietat, et nobis pacem concedit spiritu in super ipsius in corde nostro clamante, Abba Pater: et testimonium spiritui nostro dante, quod filii Dei simus. Sic peragitur nostra Theologica acceptilatio, imputatio iustitiae, iustificatio, debiti peccatorumve condonatio et acceptatio, aut cum Deo reconciliatio, eiusque propitiatio. At contra seductores, contempto sufficientissimo merito, persolutione, aut imputativa iustitia ipsius filii Dei, conantur suis bullis, iustitia meritorum sanctorum, et operum supererogationis monachorum in miseros peccatores pro data pecunia transferre:
12674. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] uno modo taxant, neque ita multum pudenter, etc. (disputat de verbis versionis, et tandem concludit:) At acceptum ferre (quod ad praesentem attinet expositionem) REMISSIONEM significat DEBITORUM. Cum enim creditor debitum remittit debitori, dicitur illi acceptum ferre. Unde verbum Iuris dimanavit ACCEPTILATIO, ubi scilicet debitor, qui non est solvendo, interrogat creditorem suum, utrum acceptum habeat quicquid illi debebat: hoc est, pro accepto et soluto deputet? Tunc enim, si creditor
12675. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] acceptumque tibi fero: remissio illa etc condonatio dicitur Acceptilatio, quae eregione opponitur iustae solutioni. Pulcherrima ergo hic ACCOMMODATISSIMAQUE ORATIONE explicat Paulus tum id quod dixerat, REPUTATUR FIDES ad iustitiam: tum clarissime RATIONEM nostrae IUSTIFICATIONIS. Cum enim nos SOLVENDO non simus Deo, ACCEPTUM FERT ipse nobis nostrum DEBITUM: id est, pro accepto ducit, si modo illi FIDEM POLLICENTI adhibeamus. Quocirca perspicacior esset (fateor) versio, Cui Deus acceptum fert iustitiam sine operibus, hoc est, sine debiti solutione. Neque mirum, si interpres
12676. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] Cui Deus acceptum fert iustitiam sine operibus, hoc est, sine debiti solutione. Neque mirum, si interpres ita verterit, et librariorum vitio fuerit mutatum. Attamen potest fortasse Accepto adverbialis esse Dativus, qui in eandem veniat sententiam. Affertur ex quibusdam quale quale exemplum: ut cum dicimus, Do tibi hanc rem pignori, seu locato: id est, in pignus, seu pro pignore, vel in locatum. Quo pacto et Deus fert iustitiam nobis accepto: id est, deputat in acceptam, seu pro accepto. At dum sensus patescit, nihil te angat dictio. Hactenus Sotus. Quod ad phrasin Vulgatae versionis
12677. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] nihil te angat dictio. Hactenus Sotus. Quod ad phrasin Vulgatae versionis Accepto ferre attinet, sciendum est, etiam veteres Iuris prudentes ea usos esse. nam Ulpianus l. et per iusiurandum §. etsi fideiussori. tit. quibus modis tollitur obligatio, inquit: Si fideiussori accepto fuerit latum, cum reus re, non verbis fuisset obligatus, an reus quoque liberetur? Et hoc iure utimur, ut licet reus non sit verbis obligatus, tamen acceptilatione per fide iussorem liberet. Annotat et Budaeus aliquoties, Accepto ferre esse veterum iurisprudentum phrasin. ACCUSARE accusationes, id
12678. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] accusationes Danielis: pro, detulerant et accusaverant eum coram rege.
ACEDIA,
12679. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] Dei, omneque studium erga Deum, ac olim Iudaei nauseabant ad caeleste Manna, et Aegyptias ollas appetebant. Gregorius in Homiliis eam sic describit: Acedia est, de virtutum laudabili exercitio utriusque hominis languida deiectio. Bernhardus vero in Epist. ita: Acedia est animi quidam languor, cum legere non libet, orare non delectat, meditationes sollicitae non sentiuntur. Tale vitium vocat Cicero in Tusculana pigritiam, inquiens: Pigritia est animi inertia, vel fatigatio, qua quis bonum inchoatum consummare fastidit. Adoritur saepe hoc malum etiam pios, praesertim cum orandum est: sed
12680. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] quidam languor, cum legere non libet, orare non delectat, meditationes sollicitae non sentiuntur. Tale vitium vocat Cicero in Tusculana pigritiam, inquiens: Pigritia est animi inertia, vel fatigatio, qua quis bonum inchoatum consummare fastidit. Adoritur saepe hoc malum etiam pios, praesertim cum orandum est: sed repellendum est lectione, meditatione malorum impendentium, et precatione. ACERVUS, cumulus cuiusvis rei. Psal. 33. congregans velut in acervum aquas multas: id est, tempestates emittens. In tempestatibus enim, aut alioqui, videntur cumuli et veluti
12681. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] repellendum est lectione, meditatione malorum impendentium, et precatione. ACERVUS, cumulus cuiusvis rei. Psal. 33. congregans velut in acervum aquas multas: id est, tempestates emittens. In tempestatibus enim, aut alioqui, videntur cumuli et veluti montes aquae erigi: cum ea non sit natura aquae, ut patiatur accumulari, sed diffundatur. In acervos ponere Ierusalem. Psalm. 79. subintelligitur lapidum. Valde crebro hac loquutione eversio civitatum indicatur. Cum maxilla asini acervus unus duo acervi: subintellige, facti sunt caesorum hominum aliquot acervi,
12682. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] emittens. In tempestatibus enim, aut alioqui, videntur cumuli et veluti montes aquae erigi: cum ea non sit natura aquae, ut patiatur accumulari, sed diffundatur. In acervos ponere Ierusalem. Psalm. 79. subintelligitur lapidum. Valde crebro hac loquutione eversio civitatum indicatur. Cum maxilla asini acervus unus duo acervi: subintellige, facti sunt caesorum hominum aliquot acervi, me eos sola maxilla asini sine omnibus armis caedente, et accumulante. Iud. 15. Acervos acervos ponere, 2. Paralip. 33, pro, acervatim. In acervis produxit terra illo anno: id est, summa
12683. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] ACQUIES CERE in aliqua re, aut homine, etiam Latinis nota locutio est. Rom. 2. Acquiescis in lege: id est, probas et gloriaris de lege, externa quadam specie et carnali conatu. Paulus alioqui ex corde acquiescit in lege, Rom. 7. Porro Gal. 1. habet Vulgata, Non acquievi cum carne et sanguine. i. non contuli cum eis. Parum enim commode Vulgata vertit Graecam vocem: AC VERE, per metaphoram varia significat. Deut. 6, Acues legem filiis tuis: pro, subinde inculcabis, et veluti expolies, ut sit eis perspicua, et in recenti memoria, nec eis praecepta Dei
12684. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] aliqua re, aut homine, etiam Latinis nota locutio est. Rom. 2. Acquiescis in lege: id est, probas et gloriaris de lege, externa quadam specie et carnali conatu. Paulus alioqui ex corde acquiescit in lege, Rom. 7. Porro Gal. 1. habet Vulgata, Non acquievi cum carne et sanguine. i. non contuli cum eis. Parum enim commode Vulgata vertit Graecam vocem: AC VERE, per metaphoram varia significat. Deut. 6, Acues legem filiis tuis: pro, subinde inculcabis, et veluti expolies, ut sit eis perspicua, et in recenti memoria, nec eis praecepta Dei veluti rubigine per tuam negligentiam
12685. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] praesertim iuventus, legem Dei intima cordis scrutari, ac damnare. Sic Christus acuit legem Matth. 5, ostendens eam summam perfectissimamque obedientiam flagitare, et vel intimos cordis motus damnare. Ad haec, nullus pene est usus legis, nisi summa eius ac iustitiae divinae severitas una cum ira Dei patefiat, et inhaerens ac latitans malitia, aut vetus Adam redarguatur et confodiatur, detractis ficulneis humanae malitiae palliationibus Sic Christus ipse (ut dixi) legem acuit, et asperos eius dentes torvosque Mosis oculos auditoribus monstrat. Acuere oculos contra aliquem, est
12686. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 21 | Paragraph | SubSect | Section] est horribiliter eum intueri, ut solent irati: Iob. 16. Acutum etiam pro noxio laedenteque ponitur. Proverb. 5, Novissimum extraneae amarum sicut absynthium, et acutum sicut gladius biceps. Acutior lupo vespertino: id est, qui prae fame instar acuti ferri penetrat in caulas et stabula. Cum enim tota die infidiando nihil praedae nancisci potuerit, nunc fretus etiam tenebris, omnino sibi penetrandum esse ad pecus statuit. AD praepositio haud facile plene exponetur. Alias enim atque alias voculas, aut etiam literas Hebraeas exprimit, quarum singulae mirifice inter se
12687. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] δὲ καὶ πρὸς την τοῦ ἤθους ἀρετὴν μέγιστον εἶναι, τὸ χαίρειν οἷς δεῖ. Ex quibus exemplis apparet, rem eandem utraque praepositione explicatam. Sic etiam Latini saepissime utuntur praepositione AD: ut cum dicunt, Aliquid conferre ad vitam beate transigendam, et multa similia. Terentius vero dixit, Pisciculos emere in coenam. Et Quintilianus, Uti re aliqua in argumentum. Sed videtur interdum praepositione AD vel instrumentum, vel causa efficiens potius quam finis significari. Itaque pro ratione
12688. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 22 | Paragraph | SubSect | Section] obscure, ut non facile a quovis Latino intelligi queat. Saepissime autem coniungitur ferme adverbialiter aliorum verborum infinitivo: Addere loqui, Addere odisse, Addere mittere columbam, Addere petere. i. porro, iterum, vel ulterius, aut etiam intensius seu vehementius aliquid agere. Aliquando cum aliis modis, eodem tamen sensu construitur: ut, Non addet terra ut det fructus, Gen. 4. i. non erit porro sic frugifera ut antea. Non addam ut salvem vos, Iudicum 10. Aliquando habet nomen substantivum post se: ut, Addunt peccatum super peccatum, Isaiae 30. Ezechiel. 23. Addere
12689. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] adiuravi te per Dominum, et protestatus sum tibi dicendo, In die qua, etc. Sic et 2. Paralip. 30. Dari aliquem in adiurationem, Num. 5. pro, execrationem. De tali adiuratione habetur Matthaei 26. Marci 5. Actor. 19. 1. Thessal. 5. ADIUVARE, notae significationis: sed cum aliis vocibus aliquas obscuriores phrases efficit. ut 2. Par. 20, Adiuverunt quisque proximum suum ad internecionem: pro, confecerunt se mutuis vulneribus: id est, Moabitae, Ammontiae et Edomitae, qui conspiraverant contra Iudaeos, sese invicem contrucidarunt. Adiuvare cum aliquo, 1. Par.
12690. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] significationis: sed cum aliis vocibus aliquas obscuriores phrases efficit. ut 2. Par. 20, Adiuverunt quisque proximum suum ad internecionem: pro, confecerunt se mutuis vulneribus: id est, Moabitae, Ammontiae et Edomitae, qui conspiraverant contra Iudaeos, sese invicem contrucidarunt. Adiuvare cum aliquo, 1. Par. 12. Adiuverunt cum Davide contra turmam illam: id est, una cum Davide praeliati sunt contra turmam. Adiuverunt in malum, Zach. 1. Iratus eram parum, Ipsi vero adiuverunt me in malum: pro, Ego paululum volui castigare Iudaeos, sed impii nullum modum in perdendis eis
12691. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] aliquas obscuriores phrases efficit. ut 2. Par. 20, Adiuverunt quisque proximum suum ad internecionem: pro, confecerunt se mutuis vulneribus: id est, Moabitae, Ammontiae et Edomitae, qui conspiraverant contra Iudaeos, sese invicem contrucidarunt. Adiuvare cum aliquo, 1. Par. 12. Adiuverunt cum Davide contra turmam illam: id est, una cum Davide praeliati sunt contra turmam. Adiuverunt in malum, Zach. 1. Iratus eram parum, Ipsi vero adiuverunt me in malum: pro, Ego paululum volui castigare Iudaeos, sed impii nullum modum in perdendis eis servarunt. Adiutor superbiae. pro superbus,
12692. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] 2. Par. 20, Adiuverunt quisque proximum suum ad internecionem: pro, confecerunt se mutuis vulneribus: id est, Moabitae, Ammontiae et Edomitae, qui conspiraverant contra Iudaeos, sese invicem contrucidarunt. Adiuvare cum aliquo, 1. Par. 12. Adiuverunt cum Davide contra turmam illam: id est, una cum Davide praeliati sunt contra turmam. Adiuverunt in malum, Zach. 1. Iratus eram parum, Ipsi vero adiuverunt me in malum: pro, Ego paululum volui castigare Iudaeos, sed impii nullum modum in perdendis eis servarunt. Adiutor superbiae. pro superbus, aut etiam ad superbum, iniustum et
12693. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] habitatio draconum, stupor et sibilus, eo quod non sit habitator: id est, omnes mirabuntur et stupebunt de tam horrenda potentissimae urbis devastatione. Sic Ierem. 42 et 44. Eteritis in iusiurandum, et in stuporem, et in maledictionem. Aliquando etiam quasi dementiam quandam, caecitatemque cum impietate coniunctam declarat: sicut attoniti carent omni sensu ac intellectu. Esaiae 29 Obstupescite haec, et miramini, excaecati sunt, etc. Sic Hab. 1. Aspicite haec, et miramini contemptores, quoniam opus ego operor in diebus vestris. Quod dictum etiam Actor 13. repetitur.
12694. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] OMNI DIE. Nam si Omne, igitur naturale quid. Si Tantum, igitur semper. Sic Omni die De Adolescentia vide plura in IUVENTUS. ADVENA, vide in voce PEREGRINUS. ADIAPHORON Graece, Latine indifferens seu res media dicitur. Vox vero haec in sacris literis non reperitur, cum de ipsa re plurimus sermo fiat. Vocatur autem sic in Ecclesia, quicquid per sese nec probatum nec improbatum, vetitum aut mandatum est a Deo, praesertim vero in religione: ut, certum tempus constituere rebus sacris agendis, vestitus, musica, pulsus, lectiones, ordo partium ac caeremoniarum in
12695. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] magis ad ordinem, ad decentiam, et aedificationem pro sint. Exposui alioqui totam naturam verorum et falsorum Adiaphororum pro prio scripto Latina et Vulgari lingua edito: unde res plenius cognosci potest. Solet vero etiam haec Regula de hoc Articulo tradi: Vera Adiaphora desinere esse Adiaphora, cum eis hae conditiones, ac veluti venena admiscentur: coactio, opinio cultus ac necessitatis, confessio, scandalum quodcunque; aditus et occasio ad abusus aut idololatrias, seu quaecunque veritatis damna: aut cum quoquo modo veritati ac aedificationi obsunt, ut apud Pontificios ipsa
12696. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 23 | Paragraph | SubSect | Section] vero etiam haec Regula de hoc Articulo tradi: Vera Adiaphora desinere esse Adiaphora, cum eis hae conditiones, ac veluti venena admiscentur: coactio, opinio cultus ac necessitatis, confessio, scandalum quodcunque; aditus et occasio ad abusus aut idololatrias, seu quaecunque veritatis damna: aut cum quoquo modo veritati ac aedificationi obsunt, ut apud Pontificios ipsa
copia caeremoniarum aut
12697. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] ut legimus Lothum adorasse angelos, putantem esse homines, Gen. 19 Abrahamum adorasse populum terrae, Gen. 25 Iacobum adorasse Esau septies, Gen. 33. Fratres adorasse Iosephum, Gen. 42, 43. Hic mos reverentiae aut honoris exhibendi fuit Orientalibus illis populis, teste Livio lib. 30, cum narrat, legatos Carthaginenses cernuos aut adorabundos pacem a Romanis petiisse. Quoniam autem etiam in sacro cultu eundem corporis gestum exhibebant, factum est, ut haec vox etiam ad animum transferretur, et veram Dei adorationem aut cultum significaret. Exempla sunt: Adoravit Abraham coram
12698. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] aut cultum significaret. Exempla sunt: Adoravit Abraham coram Domino, et Dominum, Gen. 23. et 24, et, Adoravit Israel Deum, Gen. 47. Non adorabis Deos alienos, Exod. 23, 24. Deut. 5, et Psal. 81. De hac spirituali adoratione loquitur Christus Matth 4, et Luc. 4, cum iubet solum Deum adorare, et illi servire. Sic volebat Sathan a Christo adorari: sic Apostoli Christum adoraverunt, Luc. 14, et 24. Complectitur autem et petitionem et gratiarum actionem, et totum cultum soli Deo debitum. De hac adoratione loquitur Christus cum muliere Samaritana, cum illa
12699. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] Matth 4, et Luc. 4, cum iubet solum Deum adorare, et illi servire. Sic volebat Sathan a Christo adorari: sic Apostoli Christum adoraverunt, Luc. 14, et 24. Complectitur autem et petitionem et gratiarum actionem, et totum cultum soli Deo debitum. De hac adoratione loquitur Christus cum muliere Samaritana, cum illa quaerit, ubi sit adorandum, num in monte Garizim, aut Hierosolymae? Quo vero intelligatur quid sit quod Dominus dicit ibidem, Veros adoratores ubique adoraturos in spiritu et veritate: observandum est, alium esse cultum externum consistentem in conspicuis aliquibus
12700. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] 4, cum iubet solum Deum adorare, et illi servire. Sic volebat Sathan a Christo adorari: sic Apostoli Christum adoraverunt, Luc. 14, et 24. Complectitur autem et petitionem et gratiarum actionem, et totum cultum soli Deo debitum. De hac adoratione loquitur Christus cum muliere Samaritana, cum illa quaerit, ubi sit adorandum, num in monte Garizim, aut Hierosolymae? Quo vero intelligatur quid sit quod Dominus dicit ibidem, Veros adoratores ubique adoraturos in spiritu et veritate: observandum est, alium esse cultum externum consistentem in conspicuis aliquibus actionibus aut rebus, et
12701. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] ad loca, tempora, vestitum, gestus, sonum oris, verba, sacrificia, et alia huiusmodi: alium internum cordis. item, alium esse in spiritu et veritate, seu spirituali motu, veraque fide in Deum praestitum: alium, in hypocrisi. denique alium esse, quem sophistae vocant ex opere operato, id est, cum tantum per sese ipsum opus consideratur, ac Deo gratum acceptumque aestimatur, sive cultor habeat fidem, sive non: ut est ministerium ministri baptizantis, aut sacram coenam ministrantis. alium, ex opere operantis: id est, cum cultus ex vera fide colentis aestimatur. sicut Abel maiorem et
12702. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] denique alium esse, quem sophistae vocant ex opere operato, id est, cum tantum per sese ipsum opus consideratur, ac Deo gratum acceptumque aestimatur, sive cultor habeat fidem, sive non: ut est ministerium ministri baptizantis, aut sacram coenam ministrantis. alium, ex opere operantis: id est, cum cultus ex vera fide colentis aestimatur. sicut Abel maiorem et gratiorem hostiam fide obtulit, quam Cain: et sicut in baptizando et communicante fides exigitur. Olim igitur erat alligatus Dei cultus, ex ipsius mandato, ad certa loca, tempora, aliasque circumstantias externas. Nunc non perinde
12703. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 24 | Paragraph | SubSect | Section] homines plerumque tantum ad opus operatum, seu externum cultum, utpote carnali homini perfacilem, ruere, eumque hypocritice praestare, ac in eo summam pietatis collocare. Nam veram cordis obedientiam, veram agnitionem, timorem, et alios spirituales animi motus exhibere Deo nequeunt, Caeterum cum pii vera fide externum aliquem cultum aut opus a Deo mandatum praestant, nihilominus in spiritu Deum colere dicuntur: sicut Paulus dicit, se docendo Evangelion colere Deum, aut servire ei in spiritu, Romanis primo Distinguunt vero recentiores Theologi Adorationem istam religiosam, in Duliam,
12704. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] Angelus in Apocalypsi nullo modo vult adorari. nec Paulus ac Barnabas in Actis. Dicetur de huius vocis phrasibus etiam in aliis vocabulis, quae ei adiungi solent.
ADVENTUS, et Advenio, nota vox est. Celebratur autem loquutio Adventus Domini, qui duplex potissimum est. Primum, cum venit in carnem ad redimendum genus humanum: Deinde, cum in fine mundi veniet ad iudicandum homines. Possis et tertium adventum eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit.
AEDIFICARE, Hebraeis
12705. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] Paulus ac Barnabas in Actis. Dicetur de huius vocis phrasibus etiam in aliis vocabulis, quae ei adiungi solent.
ADVENTUS, et Advenio, nota vox est. Celebratur autem loquutio Adventus Domini, qui duplex potissimum est. Primum, cum venit in carnem ad redimendum genus humanum: Deinde, cum in fine mundi veniet ad iudicandum homines. Possis et tertium adventum eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit.
AEDIFICARE, Hebraeis
12706. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] quae ei adiungi solent.
ADVENTUS, et Advenio, nota vox est. Celebratur autem loquutio Adventus Domini, qui duplex potissimum est. Primum, cum venit in carnem ad redimendum genus humanum: Deinde, cum in fine mundi veniet ad iudicandum homines. Possis et tertium adventum eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit.
AEDIFICARE, Hebraeis
12707. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] verbum Destruo, plane contrarias significationes et Hebraismos habet. ut Galatis 6. Si quae destruxi, rursus aedifico, transgressorem memetipsum constituo. Psal. 28. Destrues, et non aedificabis eos. Ieremiae 42. Aedificabo, non destruam. Significat igitur Gen. 2 creationem, cum dicitur Dominus aedificasse costam in mulierem quo verbo ibi Deus usus est, quia mulier sit quasi quaedam reaedificatio viri, quae eum patremfamiliâs facit, ac sine qua velut mancus ac mutilus est. Saepe ponitur pro liberorum procreatione, et totius familiae augmento. Sic Sara et Rachel
12708. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] Hoc sensu Paulus 1. Corinth. 3 vocat Corinthios aedificium: se architectum, qui fundamentum iecerit: alios superaedificare, qui pergant primae Corinthiorum institutioni aut Catechismo paulo pleniorem instructionem adiicere. Vicina huic, tametsi paulo generalior, significatio est 1. Corinth. 8, cum charitas dicitur aedificare: id est, omnibus modis fratrem iuvare, praesertim in incremento pietatis. Similis est sensus, cum Paulus dicit, se habere potestatem tantum ad aedificationem, 2 Corinth. 10. 14. 2 Corinth 5 dicimur habere, dissoluto hoc tabernaculo, aedificationem ex Deo, id est,
12709. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] qui pergant primae Corinthiorum institutioni aut Catechismo paulo pleniorem instructionem adiicere. Vicina huic, tametsi paulo generalior, significatio est 1. Corinth. 8, cum charitas dicitur aedificare: id est, omnibus modis fratrem iuvare, praesertim in incremento pietatis. Similis est sensus, cum Paulus dicit, se habere potestatem tantum ad aedificationem, 2 Corinth. 10. 14. 2 Corinth 5 dicimur habere, dissoluto hoc tabernaculo, aedificationem ex Deo, id est, plenam instaurationem in altera vita. Filii ab Hebraeis dicuntur
12710. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] adhuc viventem referant et repraesentent, eius nomen in memoria hominum retineant, eiusque famam ac facta tueantur, ut non plane mortuus esse videatur. Sic et Rachel petens sibi ex ancilla procreari liberos, inquit, Si forte ex ea aedificer. Accipitur tamen aliquando etiam in malam partem: ut cum 1. Corinth. 10, imbecillus frater ab alio comedente idolothyta, ad impietatem aedificari dicitur: id est, in ea confirmari, ut paulatim magis ac magis fiat ethnicus, illisque idololatriis sese adiungat. Aedificare super harenam aut petram, Matthaei 7, proverbialis quaedam loquutio est, de
12711. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 25 | Paragraph | SubSect | Section] et iuva ea omnia, quae recta et aequa sunt. Vide infra RECTUM. AESTATIS SICCITATES, pro summis siccitatibus ponitur, Psal. 32. Aestas alioqui saepe pro ipsis fructibus aestatis ponitur Ieremiae 48. In aestatem tuam praedo irruet: pro, in tuos aestivos fructus: id est, cum fructus erunt maturi, et non collecti, invadet te hostis tempore nempe sibi ad rapiendum commodissimo, et contrâ tibi ad tuenda tua incommodissimo. AETERNITAS, ut definiunt communiter, est tempus quod initio et fine caret: eaque aeterna dicuntur, quae sine initio et fine fiunt,
12712. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] suam. Sic et Isaiae 58. Affligere mulierem, aut humiliare (nam idem Hebraeum verbum est) significat violare, undecunque aut quacunque demum ratione phrasis haec exoriatur. Affligere, 2. Samuel. 13, pro semet contristare, aut dolore cruciare. Afflictionis panis, plerumque significat victum cum afflictione coniunctum. Sed Deuteronomii decimosexto significat memoriale afflictionis, eo quod talis victus observabatur in memoriam afflictionum, quas erant perpessi in Aegypto. AGGRAVO, per se perspicuum est, nisi quod quasdam obscuras phrases gignit. ut, Aggravare aures ne
12713. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] Aggravatum est praelium Philistaeorum super Saulem, 1. Samuelis 31: id est, ingruit, incubuit in ea parte hostilis impetus vehementius. AGGREGARI AD PATRES, aut populum suum, est aliquando mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27. AGNI, cum iustis conferuntur, eosve metaphorice denotant, ob innocentiam et simplicitatem: sicut contra hoedi cum impiis, ob audaciam et petulantiam. Matthaei vigesimoquinto. Eadem ferme vis vocis est, cum Isaiae sexagesimoquinto dicitur, Agnos cum lupis pascituros. Agnus Dei pro CHRISTO ponitur,
12714. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] hostilis impetus vehementius. AGGREGARI AD PATRES, aut populum suum, est aliquando mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27. AGNI, cum iustis conferuntur, eosve metaphorice denotant, ob innocentiam et simplicitatem: sicut contra hoedi cum impiis, ob audaciam et petulantiam. Matthaei vigesimoquinto. Eadem ferme vis vocis est, cum Isaiae sexagesimoquinto dicitur, Agnos cum lupis pascituros. Agnus Dei pro CHRISTO ponitur, Iohannis 1. quia agnus paschalis Christum praefigurabat: et alias etiam erat iuge sacrificium, et pro
12715. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27. AGNI, cum iustis conferuntur, eosve metaphorice denotant, ob innocentiam et simplicitatem: sicut contra hoedi cum impiis, ob audaciam et petulantiam. Matthaei vigesimoquinto. Eadem ferme vis vocis est, cum Isaiae sexagesimoquinto dicitur, Agnos cum lupis pascituros. Agnus Dei pro CHRISTO ponitur, Iohannis 1. quia agnus paschalis Christum praefigurabat: et alias etiam erat iuge sacrificium, et pro peccato aut expiatione nonnunquam offerabatur. Typus ergo erat veri expiatoris. Dicitur autem Dei
12716. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27. AGNI, cum iustis conferuntur, eosve metaphorice denotant, ob innocentiam et simplicitatem: sicut contra hoedi cum impiis, ob audaciam et petulantiam. Matthaei vigesimoquinto. Eadem ferme vis vocis est, cum Isaiae sexagesimoquinto dicitur, Agnos cum lupis pascituros. Agnus Dei pro CHRISTO ponitur, Iohannis 1. quia agnus paschalis Christum praefigurabat: et alias etiam erat iuge sacrificium, et pro peccato aut expiatione nonnunquam offerabatur. Typus ergo erat veri expiatoris. Dicitur autem Dei agnus, ad discrimen agnorum Leviticorum et
12717. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] ad expianda peccata totius mundi erat constituta, et in medium proposita, sicut Scriptura inquit: Quem proposuit Deus propitiatorem in sanguine suo. AGNOSCO verbum postea plenius exponetur, in verbo COGNOSCO, et porro etiam in NOVI. Hoc igitut nunc tantum breviter observetur, quod cum Deus dicitur Agnoscere aliquem, significat eum amare, fovere, tueri. Amos tertio, Psalmo primo, et trigesimoprimo. Notis enim ac familiaribus favemus. Agnoscere porro faciem in iudicio, est idem quod suscipere personam: de qua re in voce PERSONA. ALA, ab avibus sumpta
12718. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] Hierusalem Hierusalem, quoties volui congregare filios tuos, sicut gallina congregat pullos suos sub alas. Significat et partes exercitus, sicut apud Latinos tantum turmas equestres: quia solebant lateribus phalangis adiici, ut similitudinem avis volantis tota acies haberet. Isaiae octavo: Cum (inquit) extensio alarum eius replebit latitudinem. In sancto sanctorum erant Cherubim, id est, imagines quaedam, habentes alas, quibus arcam, quae erat sedes Dei, contegebant, Ideo Daniel capite nono dicit, Abominationem desolationis futuram iuxta alas: id est, in loco longe sanctissimo,
12719. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] 19. Significat avem, seu alata animalia. Alam movere, Isaiae 10: allusione ad aves, depingitur trepidatio gentium: quod metu tyranni Assyrii nemo ausus sit se commovere, aut contra mussitare saltem. ALBEDO, aut candor, sive quia naturalis color est, â natura ipsa profectus, cum alii colores plerumque ab arte, ut vestimenta, veniant: sive quia candida accedentibus maculis obscurantur, et rursus lotione sordium pristino colori restituuntur: sive quia plurimum lucis habet, plerumque tum innocentiam, tum laeticiam, et res secundas significat. Contra ater, tum tristiciam,
12720. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 26 | Paragraph | SubSect | Section] plurimum usae sunt. Illa enim si contaminata sunt, albedinem aliquo modo amittunt: contra vero si lavantur fiunt albissima. Sic et Germanis, vueiss machem, pro lavare: et schwartz machen, pro contaminare usurpantur. Alias significat illuminationem, quae fit per doctrinam. ut Psalm. 68. Cum distribuet in ea reges, alba fiet, ut nix in Zalmon. Denique aliquando pallorem metu exortum indicat, quia in pallore evanescit omnis rubedo faciei, et succedit quasi quaedam albedo. Paries dealbatus. Actor. 23: et sepulchra dealbata. Matth. 23. sunt hypocritae: cuius metaphorae aut
12721. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] Alienati sunt peccatores ab utero. Isaiae vigesimoquinto, Palatium alienorum evertat. et vigesimooctavo: Sicut aestas insiti tumultum alienorum humiliabis. Ezechiel hanc figuram integra oratione exponit, cum dicit, Iudaeos esse ex ethnicis gentilib. procreatos: volens ostendere, eos etiam perinde impios. capite decimosexto. Ponitur et pro hostibus, Esaiae primo: Alieni comederunt terram vestram. et Psalmo quinquagesimo quarto, Alieni surrexerunt contra me. Ratio significationis eadem est,
12722. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] sicut modo dixi. ut Exodi decimo, Alienum suffitum, alienus ignis. Alienum reddere locum sanctum, Ieremiae decimonono. Sic et Isaiae secundo, Et in scientiis alienis fuerunt contenti. Eodem modo et Levit. vigesimo secundo, vir alienus, pro laico, non de tribu sacerdotali. Filia sacerdotis cum fuerit viro alieno, id est, non Leviticae tribus. ALLEGORIA, in generalib. Regulis exponetur. ALLIGARE, per metaphoram est curare, sanare: quia vulnera sananda obligari medicaminibus et fasciis necesse est. Ipse vulnerat et alligat, Isaiae primo. Vulnera non sunt
12723. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] aliquam rem esse: sed aliquid eximium, praestans, preciosum aut celebre esse. Sic et Latini interdum utuntur, ut Iuvenalis Satyra prima:
12724. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] quae res nihil perinde apte intelligi potest, ac virginitas in conceptione retenta (non certae opes, nobilitas, aut forma) quod praecipuum decus aut ornamentum adolescentularum esse solet. Quarta, quod in descriptione huius virginis et conceptionis nulla prorsus fit mentio viri alicuius: cum id et res ipsa, si naturaliter fieri deberet, postulet: et mulierculae a viris maritîsve suis circumscribi et definiri soleant in omnibus linguis ac gentibus, semperque mentio viri potius quam mulieris in descriptionibus familiarum fieri soleat. Quod profecto singulari mysterio non caret.
12725. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 27 | Paragraph | SubSect | Section] aut circum det, seu intra se concipiat virum: ubi tum res nova ac miraculosa divinitusque creanda dicitur: tum etiam nulla prorrus mentio fit mariti, illam circumdationem aut conceptionem operaturi. Sic et in prima promissione tantum semen mulieris dicitur contriturum caput serpentis, non viri: cum id rectius secundum usitatum naturae cursum marito tribuatur, sive tanquam digniori coniugi: sive quia proprie viri est semen dare ad conceptionem ac generationem, non feminae. Eôdem facit, quod etiam Iacob Meschiam promittens, Silo eum vocat, Gen. 49. quod secundinam mulieris proprie sonat:
12726. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] quod perinde equidem absconditum, ac cognitu difficile est, ut reliqua tria. Atque haec quidem sententia ac expositio, ut simplex est, et vera, ita plane nihil habet absurdi, aut obscoeni. Et pluraliter elamoth Psalm. 68, Praecedunt cantores, subsequuntur musici, in medio autem adolescentulae cum tympanis. Cant. 1. Propterea adolescentulae dilexerunt te. Hactenus ille. Quod ad locum Proverb. 30 attinet, ex quo impii Iudaei probare volunt, vocem Alma significare quamvis, etiam violatam, atque adeo scortum, modo sit iuvencula: meo iudicio is ipse potentissime et evidentissime eos
12727. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] et actionum constans, ubi aliquis virginis alicuius amore corripitur et accenditur, idque praesertim, antequam voto potiatur. Nam quod isti nebulones de scorto intelligunt, ibi talis perturbatio animiae incertitudo et varietas cogitationum et actionum, distractioque mentis accidere non potest, cum ad scortum sic ferme tanquam ad emptionem alterius alicuius rei iuvenes commeent. nec magnopere eius amore inflammari possunt, quam sibi uni addictam non esse, sed temere cum quibusvis se contaminare cernunt. Non potest eos etiam dilata spes, aut difficultas potiendi, aut alius metus confundere
12728. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] talis perturbatio animiae incertitudo et varietas cogitationum et actionum, distractioque mentis accidere non potest, cum ad scortum sic ferme tanquam ad emptionem alterius alicuius rei iuvenes commeent. nec magnopere eius amore inflammari possunt, quam sibi uni addictam non esse, sed temere cum quibusvis se contaminare cernunt. Non potest eos etiam dilata spes, aut difficultas potiendi, aut alius metus confundere ac perturbare: mox voto potiti sedant amorem, et ad aliquam aequabilitatem ac certitudinem animum reducunt. At amor virginis, quam sibi soli propriam amator expetit, quaque
12729. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] deprehendas, sicut aquilae in caelo, navis in aqua, et serpentis curuo et flexuoso ac sinuoso ingressu incedentis: aut sicut Poetae Amorem caecum, instabilem, volatilem et iuvenem puerum, qui mutetur in horas, faciunt. Hic etiam illud observandum est, non dici in Proverbiis incertam esse viam viri cum Alma, adolescentula, aut virgine: sed in Alma, id est, amor erga Almam aut virginem. Ex hisce omnibus liquido patet, rectissime in Isa. per ALMAM, virginem exponi, quae sit conceptura et paritura verum Emanuelem Meschiam, qui et persona et officio est Deus nobiscum: id est, cum ipse per se est
12730. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 28 | Paragraph | SubSect | Section] esse viam viri cum Alma, adolescentula, aut virgine: sed in Alma, id est, amor erga Almam aut virginem. Ex hisce omnibus liquido patet, rectissime in Isa. per ALMAM, virginem exponi, quae sit conceptura et paritura verum Emanuelem Meschiam, qui et persona et officio est Deus nobiscum: id est, cum ipse per se est revera Deus nobiscum habitans, ac carnem gestans, tum etiam patrem nobis adducens ac propitium faciens. Quo denique et illud recte adduci posset, quod prius oblitus sum dicere, quod ipsemet Propheta testatur illud miraculum conceptionis et partus, futuris aliquando post longum
12731. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] crudelem. Sic Dominus minatur Iudaeis Hab. 1 quod sit excitaturus contra eos Chaldaeos, gentem amaram. Iudicum 18 Ne forte irruant in vos viri amaro animo: id est, tum tristes, tum crudeles. ex magno moerore enim saepe ira et crudelitas sequitur. Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita
12732. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] ex magno moerore enim saepe ira et crudelitas sequitur. Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus ad famulum, de muliere orbata filio: Sine eam, quia anima eius est amara ei. Sic Anna dicitur
12733. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] vivere, tenere aliquod certum curriculum vitae, sive in communi vita, functionibus aut sententiis, seu in fide. Sicut et via, vitam, functionem, aut doctrinam declarat. Adiectis diversis vocibus, significatio nonnihil variatur. Proverb. 10, Qui ambulat sincere, ambulat secure. Ambulare cum mendacio, Iob 31. Ambulare in delictis, Psalm. 68. Ambulare in duricia cordis sui, Ierem. 13. Ambulare fraudulenter, Proverb. 11. et 19 20 et 28. Cotra etiam ambulare simpliciter, crebrum est in Proverb. Sic Psalmo 15, Ingredi sine macula. Ambulare in consilio impiorum, Psalmo 1. id
12734. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 29 | Paragraph | SubSect | Section] ambulare, Psal. 128. Isa. 23. Ambulare post Dominum, 2 Reg. 23. In praeceptis Dei ambulare, Ezech 5. Item, in viis ac iustificationibus Dei, in lege, in semitis Dei, Psal. 127. Es. 2. 1. Reg 8 est, eius verbum ex animo sequi. Ambulare coram Deo, Genesis 7 et 17. Cum Deo, Genesis 5. in conspectu Dei, Genesis 28. Ambulare coram Deo in veritate, 2. Reg. 20. Item post Deum, et similia, significant, vero animi motu et sentire et agere, quae Deus praescribit, seu pie vivere ex animo. Ambulare post Baal Peor, item post deos alienos, Deut. 4, et Hebr. 7,
12735. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] ambulare dicitur: id est, nos arguere et punire graviter. Ambulare secundum charitatem, Romanis 14. Ephes. 5, est, uti charitas postulat vivere ac versari. Ambulare per fidem, non per speciem, 2. Corinth. 5 est syncere, ac in timore Dei, non externo fuco. Dicitur et Deus ambulare in populo, cum nobis adest, ac benefacit, Levit. 26, Deut. 23. Ambulare in latitudine, Psal. 119, est, respirare, liberum esse a persequutione, et bona conscientia agere. Ambulare iustitiam ante pios, Psal. 85. pro, pii sectabuntur iustitiam, vel potius Deus ipsos ducet in
12736. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] 85. pro, pii sectabuntur iustitiam, vel potius Deus ipsos ducet in omnem veritatem ac iustitiam, sicut si ipsa iustitia eis viam rectam praeiret, aut etiam praeluceret. Ambulare circumquaque impios, Psal. 12, significat eorum numerositatem aut frequentiam. Ambulare cum aliquo, Proverb. 1. 1. Sam. 25. Item aliquo loco, 1. Sam. 30: id est, cum eo versari. Ambulare ad pedes alicuius: pro, ei ministrare. 1. Sam. 25 bis habetur. Ambulare in lumine vultus Dei, Psal. 89. et in lumine Dei, Esaiae 2, est eius noticia et aliis bonis frui,
12737. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] in omnem veritatem ac iustitiam, sicut si ipsa iustitia eis viam rectam praeiret, aut etiam praeluceret. Ambulare circumquaque impios, Psal. 12, significat eorum numerositatem aut frequentiam. Ambulare cum aliquo, Proverb. 1. 1. Sam. 25. Item aliquo loco, 1. Sam. 30: id est, cum eo versari. Ambulare ad pedes alicuius: pro, ei ministrare. 1. Sam. 25 bis habetur. Ambulare in lumine vultus Dei, Psal. 89. et in lumine Dei, Esaiae 2, est eius noticia et aliis bonis frui, etc. Lingua alicuius ambulat in terra, Psal. 73.
12738. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] fac me per veritatem. Ambulare sensim, est dolentium ac moerentium gestum exprimere: 1. Regum 21. quia illi vel ob meditationem sui mali, vel etiam ob debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos puniet. Sic et illud Actor. 5. Iudas abiit viam suam: id est, periit. Sic dicitur, Ponet partem eius cum hypocritis.
AMEN, Hebraea vox, videtur proprie esse adverbium affirmandi, sumptum ab
12739. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] est dolentium ac moerentium gestum exprimere: 1. Regum 21. quia illi vel ob meditationem sui mali, vel etiam ob debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos puniet. Sic et illud Actor. 5. Iudas abiit viam suam: id est, periit. Sic dicitur, Ponet partem eius cum hypocritis.
AMEN, Hebraea vox, videtur proprie esse adverbium affirmandi, sumptum ab
12740. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos puniet. Sic et illud Actor. 5. Iudas abiit viam suam: id est, periit. Sic dicitur, Ponet partem eius cum hypocritis.
AMEN, Hebraea vox, videtur proprie esse adverbium affirmandi, sumptum ab
12741. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] h literam, aut potius tenuem spiritum, initio propter multum usum in pronunciando evanuisse. Christus ea, et quidem repetita, saepe utitur, pro certa asseveratione, ferme iuramenti loco: ac significat ei idem quod Vere ac certe. Sic et Paulus 1. Corinth. 1, videtur eam accipere, cum dicit: Promissiones Dei esse Nae et Amen: id est, certas, veras et ratas: posito adverbio pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3, Amen testis fidelis, accipitur. Item Isaiae 65. Benedicet se in Deo Amen, Iurabit in Deo Amen: id est, in vero ac veraci, seu nequaquam fallente Deo. Additur
12742. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] Ierem. 11. et 28. AMO, Vide infra in verbo DILIGO, et DILECTIO. ANALOGIA, mathematicum vocabulum est, et significat duarum aut plurium rationum consonantiam, aut proportionalitatem, ut olim verterunt. Analogia igitur fidei Paulo est, Rom. 12, congruentia aut consonantia cum fide. Vult enim, ut omnis interpretatio Scripturae, et omnis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut conatus in Ecclesia, consonet cum summa fidei aut doctrina Christiana, quae iam in Decalogo, Evangelio. Symbolis, aut in Catechismo comprehensa est: ut Invocatio sanctorum, caelibatus,
12743. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 30 | Paragraph | SubSect | Section] duarum aut plurium rationum consonantiam, aut proportionalitatem, ut olim verterunt. Analogia igitur fidei Paulo est, Rom. 12, congruentia aut consonantia cum fide. Vult enim, ut omnis interpretatio Scripturae, et omnis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut conatus in Ecclesia, consonet cum summa fidei aut doctrina Christiana, quae iam in Decalogo, Evangelio. Symbolis, aut in Catechismo comprehensa est: ut Invocatio sanctorum, caelibatus, Missa, et similia repugnant primariis fidei capitibus. Quare etiamsi videretur habere aliqua verba sacrarum literarum aliquo modo eo tendentia,
12744. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 31 | Paragraph | SubSect | Section] sunt illae duae voces
12745. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 31 | Paragraph | SubSect | Section] regia potestate severissimoque mandato licebat, quosuis vel homines, vel iumenta, rhedas aut naves arripere, eisque ad approperandum suum cursum ferendâve onera aliqua uti vel abuti. Ideo Christus Matth. 5. dicit, Si quis te angariaverit ad unum miliare, (id est, coegerit secum proficisci) ibi cum illo duo: id est, potius propera, ac servias ei ulterius quam flagitat, quam ut rixando cum eo in maiores difficultates aut acerbitates incidas, et scandala excites noxia. Sic Matth. 27. dicuntur milites angariasse Simonem Cyrenaeum, ut adiuvaret Christum in ferenda cruce, usque ad supplicii
12746. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 31 | Paragraph | SubSect | Section] naves arripere, eisque ad approperandum suum cursum ferendâve onera aliqua uti vel abuti. Ideo Christus Matth. 5. dicit, Si quis te angariaverit ad unum miliare, (id est, coegerit secum proficisci) ibi cum illo duo: id est, potius propera, ac servias ei ulterius quam flagitat, quam ut rixando cum eo in maiores difficultates aut acerbitates incidas, et scandala excites noxia. Sic Matth. 27. dicuntur milites angariasse Simonem Cyrenaeum, ut adiuvaret Christum in ferenda cruce, usque ad supplicii locum. ANGELUS Graecavox, Latine nuncius, Hebraice
12747. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] ψυχὴ,
12748. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] relinquere cogantur, sed qui corpus simul et animam in gehenna perdere possit. Marci 8, Quid prodest homini, si universum mundum lucratus fuerit, animae vero suae detrimentum patiatur? In hac significatione reperitur etiam in veteri Testamento: ut Genes. 35. dicitur egredi anima ex Rachele, cum moreretur: et contra 1. Reg. 17 dicit Elias, Revertatur Domine anima pueri huius intra ipsum. Sic et Bileam Num. 23. dicit: Moriatur anima mea morte iustorum, et sit postremum meum sicut ipsorum. ubi indicat, animam piorum post mortem bene habere. Et mox sequenti Cap. de
12749. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] nostris captos, etiam a te liberatos. Ezech. 8, Anima quae peccaverit, ipsa morietur. id est, homo peccans 13. Rom. Omnis anima sit subiecta superioribus potestatibus: id est, omnis homo. Sic quoque usurpatur. Gen. 36. cap. Coepit Esau omnem animam domus suae. Deut. 10, Iacob cum 70 animabus dicitur descendisse in Aegyptum. Levit. 2, Anima cum obtulerit oblationem. et 4. Cap. Si peccaverit anima. et 20, Anima quae declinaverit ad malum. Sic Act. 2, una die dicuntur accessisse 3000 animae ad Christianismum. Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid
12750. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] ipsa morietur. id est, homo peccans 13. Rom. Omnis anima sit subiecta superioribus potestatibus: id est, omnis homo. Sic quoque usurpatur. Gen. 36. cap. Coepit Esau omnem animam domus suae. Deut. 10, Iacob cum 70 animabus dicitur descendisse in Aegyptum. Levit. 2, Anima cum obtulerit oblationem. et 4. Cap. Si peccaverit anima. et 20, Anima quae declinaverit ad malum. Sic Act. 2, una die dicuntur accessisse 3000 animae ad Christianismum. Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid commiserit. Gen. 17, Anima incircumcisa exterminabitur de populo.
12751. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] ad Christianismum. Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid commiserit. Gen. 17, Anima incircumcisa exterminabitur de populo. Sic Ezech. 16, Non esse occidendam animam, quae mori non debet: id est, damnari a doctore innocentes, pieque agentes. Sic saepe anima, tamquam nobilior hominis pars, cum singulari quadam emphasi et affectu, pro toto homine ponitur. Gen. 27, Ut tibi benedicat anima mea, priusquam moriar: id est, ut ego tibi benedicam. Dicitur et de Deo, ut, Septem sunt abominatio animae Dei: id est, Deo. Proverb. 6. Psal. 11. Sic Ezech 24. Polluo sanctuarium,
12752. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] Ezech 24. Polluo sanctuarium, desiderium animae vestrae: pro, quod extreme et ex animo amatis. Sic anima arida et famelica: id est, homo. Num. 11. Psal. 107, Anima anhelans ad te. Psal 143. In secretum impiorum non veniat anima mea. Multum peregrinata est anima mea cum Meschech et Kedar. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris, Deut. 4. pro, custodi temetipsum. Confringi animam desiderando Dominum, Psal. 119. Concupiscere animam, et deficere ad atria Domini, Psal 84. pro, ipsum pium hominem. Sic Psalm. 69. Appropinqua
12753. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] Tertio ponitur pro anima bruta, id est vegetativa et sensitiva, quae causa est vitae hominis. ut Gen. 1, Omne vivens in quo est anima vivens. Num. 11, Nunc autem anima nostra est arida: id est, vita aut corpus nostrum nullo commodo victu rigatur ac fovetur. Gen. 35, Et factum est cum egrederetur anima eius. Psal 119, Vivat anima mea, laudabit te. Tametsi haec proprie de rationali anima intelligenda sint Iob 12, In cuius manu est anima omnis viventis. 2. Sam. 1. Adhuc anima mea in me est. et 1. Reg. 17, Revertatur quaeso anima pueri in eum. Quod itidem
12754. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 32 | Paragraph | SubSect | Section] est anima omnis viventis. 2. Sam. 1. Adhuc anima mea in me est. et 1. Reg. 17, Revertatur quaeso anima pueri in eum. Quod itidem de rationali anima dicitur. De vegetativa in sequentibus exemplis. Comedere animam. Ezech. 22. sicut leo rugiendo rapiens rapinam, comederunt animam. Thren. 2. Cum effunderent animam suam in sinum matrum suarum. Luc. 9. Qui voluerit animam suam salvare, perdet eam. Posses etiam accipere de vita Luc. 12. Anima habes multa bona. Matt. 6, Non, ne anima pluris est
12755. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] ne anima pluris est quâm esca? Iohan. 12, Anima mea turbata est valde. Et Matth. 26, Tristis est anima mea usque ad mortem. Act. 20, Anima ipsius adhuc in ipso est. In Psalmis innumera sunt exempla: ut cum dicitur, Anima incurvavit se in pulverem, Psal. 44. id est, vis vegetativa proxima est interitui. Multa tamen huiusmodi exempla etiam ad rationalem animam trahi possunt. Sicut et illud: Dilige Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus, etc. In hac vegetativa
12756. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 44. id est, vis vegetativa proxima est interitui. Multa tamen huiusmodi exempla etiam ad rationalem animam trahi possunt. Sicut et illud: Dilige Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus, etc. In hac vegetativa significatione credo et accipi animam, cum ea dicitur sanguis, aut in sanguine esse: et animam non esse comedendam, Gen. 9. et Levit. 17. Sic Psal. 124, Torrens pertransivit animam. Et Psalm. 105, In ferrum venit anima eius: pro ferrum intravit in corpus, aut vim vitalem semienecarunt catenae et captivitas. Quarto
12757. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] nempe incolumis evasit. Iere. 20 et 45. Petere pro anima sua, Ester. 7 id est, supplicare pro vita sua. Anima alicuius pro alterius anima: id est, similem sortem aut mortem loco illius perpeti. Anima nostra pro vobis ad moriendum. Animam alicuius quaerere: pro insidiari vitae eius, ut dixi. Cum hac significatione cohaeret illa phrasis, Percutere animam, Gen. 33. Levit. 24. Deuteron. 22 et 27. id est, ita vulnerare, ut vitam adimas. Stare pro anima sua, Ester 8. id est, pugnare pro vita. Item, Abiicere animam: Iud. 9. Accipere animam in manum, significat extremum periculum
12758. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] Stare pro anima sua, Ester 8. id est, pugnare pro vita. Item, Abiicere animam: Iud. 9. Accipere animam in manum, significat extremum periculum adire, praesertim in bello: nam ibi vitam et mortem suam pugnans in manibus gestat. Iud. 9. Sic accipienda est etiam loquutio, Ire in anima sua, aut Cum animis suis attulerunt aquam. 2. Sam. 23. Causam praebere in animam alicuius. 1. Samuel. 22. In anima nostra attulimus panem. Thren. 5, Iud. 9 et 12. In animam suam loqui: id est, contra animam aut vitam suam. 1. Reg. 2, id est, in suam propriam perniciem, Nec erat qui requireret
12759. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] ponitur. Sic et 1. Sam.
12760. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] 26 ac Deuteronom. 28, Dabit tibi Deus consumptionem oculorum, et tabescentiam animae. Anima pro victu, Isaia 58. Si protuleris famelico animam tuam, et animam afflictam saturaveris. Quandoque accipitur pro pignore, pro victu, ac eo unde vita sustentatur. Item pro homine vivo aut mortuo: ut cum Levit. 19 et 21 prohibetur, ne sacerdos semet contaminet super anima, id est, homine mortuo, aliquo suo cognato. Sic et Num. 5. 6 et 9, Immundus ab anima. Quidam vertit locum Act. 2. ex Psal. 16. citatum, Quoniam non derelinques animam meam in inferno, non derelinques
12761. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] prohibetur, ne sacerdos semet contaminet super anima, id est, homine mortuo, aliquo suo cognato. Sic et Num. 5. 6 et 9, Immundus ab anima. Quidam vertit locum Act. 2. ex Psal. 16. citatum, Quoniam non derelinques animam meam in inferno, non derelinques cadaver meum in sepulchro: cum et verba ea, et totus contextus, et denique res ipsae repugnent. Nam negari non potest, animam non solere significare cadaver: et quod attinet ad locum Levitici, omnino ibi videtur significare homines mortuos. nam et mortuos adhuc solemus homines, parentes aut liberos vocare, per quandam vel
12762. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] quod cadaver. Sic et vox
12763. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 33 | Paragraph | SubSect | Section] ex eo exemplo apparet, quod dicit divitem in inferno cruciatum esse, et inde invocasse patrem Abrahamum. Sic et Isaias capite 14, sepulchrum ab inferno separat. Contextus porro cum ista versione pugnat, quia Petrus ibi clare tribuit Christo cruciatus mortis, ex quibus tunc demum sit liberatus, cum est resuscitatus: ut descensus ad inferos et sensus illorum dolorum non recte tribui queat Christo ante passionem, quando quidem eos Petrus proxime ante resurrectionem ponit, eosque resurrectioni opponit, ita ut resuscitatio sit ea ipsa liberatio et eductio ex illis cruciatibus. Reclamat et in
12764. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] in sacris literis reperitur, posita pro Hebraea voce
12765. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Cor. 2, Animalis homo non percipit ea quae Dei sunt. Dicitur autem animalis, quia sola anima naturali regitur, carens spiritu Dei, eum in omnem veritatem deducente et impellente. Hac de causa etiam res spirituales carnali aut naturali ista anima aut intelligentia non percipit: sed terrenus cum sit, ea quae sunt de terra sapit, percipit et loquitur. Posset forte et ea ratio huius loquutionis videri, quod Anima in sacris literis saepe tum solam vegetativam animam, tum et ipsam carnalem vitam significare solet: de qua re dictum et est supra. Quare hac ratione Animalis homo idem ferme
12766. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] sese res habet. ANNUNCIO Hebraice notat idem quod indico, prima et maxime propria significatione. Sed tamen crebro ad emphasin annunciationis, celebrationis et praedicationis pervenit. ut Proverb. 12. Verax annunciat iustitiam: id est, dicit, loquitur, sive simplici indicatione, sive cum quadam praedicatione. Sic et Psal. 111, Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: pro, parefecit, ostendit potentem suam virtutem, cum Israelitas in terram promissionis induxit. Sic Psal. 142, Angustiam meam coram Domino
12767. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] ut Proverb. 12. Verax annunciat iustitiam: id est, dicit, loquitur, sive simplici indicatione, sive cum quadam praedicatione. Sic et Psal. 111, Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: pro, parefecit, ostendit potentem suam virtutem, cum Israelitas in terram promissionis induxit. Sic Psal. 142, Angustiam meam coram Domino annuncio: pro, ipsi expono. Isaiae 3, Peccatum suum sicut Sodoma annunciant: id est, ultro indicant, non occultant. Ieremiae 10, et saepe alibi, accipitur pro illa celebri praedicatione,
12768. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] indicant, non occultant. Ieremiae 10, et saepe alibi, accipitur pro illa celebri praedicatione, laudatione et gratiarumactione. Sic Annunciatrix accipitur Psal. 68.
ANNUS, notae significationis vox, habet quaedam explicatione indigentia. Crebro autem quasi redundat, cum ad singulos minores et maiores numeros coniunctos repetitur, ut Gen.
12769. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] indigentia. Crebro autem quasi redundat, cum ad singulos minores et maiores numeros coniunctos repetitur, ut Gen.
12770. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] erat Saul in regnare ipsum, 1. Sam 13, aliqui exponunt, quod iam uno anno regnaverat. Aliqui addunt, quod erat sicut unius anni: id est, simplex, rusticus, et semipuerilis, nullam regiam superbiam aut maiestatem praeseferens. Alii haec coniungunt praecedentibus, quod iam uno anno regnaverat, cum praecedens instauratio regni facta est: et post elapsum etiam alterum annum regni accidisse illa quae mox narrantur. quam opinor esse veram sententiam. Anni merconarii, pro certi, ac determinati, quibus mercenarius nihil addi, sicut et conducens nil adimi patitur. Is. 6. et 21: In tribus
12771. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] veram sententiam. Anni merconarii, pro certi, ac determinati, quibus mercenarius nihil addi, sicut et conducens nil adimi patitur. Is. 6. et 21: In tribus annis, tanquam annis mercenarii, alleviabitur gloria Moab. Mercenarius anni in annum, Levit. 25, Tanquam mercenarius anni in annum eris cum illo: pro, tanquam mercenarius annuus, qui sese ei non addixisset in longum tempus, aut perpetua servitute obstrictus esset, sed tantum usque ad certum tempus: quo elapso, denuo novum contractum constitueret. A fine anni in annum: pro, stato tempore anni. 2. Samuelis 14. Sic, Rem anni
12772. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 34 | Paragraph | SubSect | Section] 65. pro, singulas partes anni, veluti circulum quendam suis fructibus aut commodis ornare: non aliter ac solent puellae texentes serta, ligneo circulo varios selectosque flores circumligare. Annos consumere tanquam sermonem, Psal. 90. pro, facile perire, aut praeterlabi. Esse cum aliquo dies aut annos, 1. Sam. 29, accipitur non de temporis longitudine, sed de experientiae magnitudine: ut Achis dicit de Davide, Qui fuit mecum dies, imo annos aliquot: pro, qui mihi tam penitus perspectus est, ac si pluribus annis mecum egisset. ponitur igitur ibi tempus, pro eo quod
12773. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 35 | Paragraph | SubSect | Section] ne maritus adulterae, te iuvenem crudeliter interficiat, atque ita tibi reliquum vitae tempus abripiat. Sic annos meos in gemitibus consumpsi Psal. 31. Dierum annus pro completo, ac omnes suos dies habente anno. Vide DIES. Placabilis annus, aut beneplaciti, Isarae 61. pro, cum Deus est propitius, et ultro nos benigne vocat. Sed Retributionis annus, Isaiae 63, et Visitationis annus Ieremiae 11, et 23, plerumque intelligitur de tempore, cum Deus est iratus, et castigat. Menses, tempora et annos observatis, Gal. 4. arguit Paulus superstitiosam temporum
12774. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 35 | Paragraph | SubSect | Section] annus pro completo, ac omnes suos dies habente anno. Vide DIES. Placabilis annus, aut beneplaciti, Isarae 61. pro, cum Deus est propitius, et ultro nos benigne vocat. Sed Retributionis annus, Isaiae 63, et Visitationis annus Ieremiae 11, et 23, plerumque intelligitur de tempore, cum Deus est iratus, et castigat. Menses, tempora et annos observatis, Gal. 4. arguit Paulus superstitiosam temporum observationem, quod Religionem ad tempora alligabant: cum Deus eam, illis Iudaicis observationibus et circumstantiis locorum ac temporum, prorrus liberasset in Novo testamento.
12775. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 35 | Paragraph | SubSect | Section] vocat. Sed Retributionis annus, Isaiae 63, et Visitationis annus Ieremiae 11, et 23, plerumque intelligitur de tempore, cum Deus est iratus, et castigat. Menses, tempora et annos observatis, Gal. 4. arguit Paulus superstitiosam temporum observationem, quod Religionem ad tempora alligabant: cum Deus eam, illis Iudaicis observationibus et circumstantiis locorum ac temporum, prorrus liberasset in Novo testamento. ANTE aliquos esse, significat aliquando, ducem esse. 1 Par 19, Sophach erat ante eos. Alia huius praepositionis idiomata in CORAM exponemus.
12776. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] tam copiosos fructus desit. Apprehendit aliquis, aut eius manus aliquid, Levit. 14. 25, Num. 6, pro, posse id consequi, posse comparare, tantum ei esse opum ut id emere queat. Apprehendere fratrem, aut manum eius, est iuvare eum: sumpta metaphora a manuducentibus infantes. Levit. 25, Cum nutaverit manus fratris tui apud te, apprehendes eum: id est, sublevabis. Sic Deus dicit se apprehendisse manum Cyri: id est, eum rexisse, fovisse ac sustentasse, omniaque difficilia aut etiam impossibilia ei reddidisse possibilia, prona et obvia, Apprehendere terminum proximi, Deut. 19.
12777. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] facies iuvencum coram Domino. Exodi 20, Appropinquare facies eum ad iudices. Appropinquare mihi facies Agag, 1. Sam. 15. Sic Deut. 1. Rem autem quae gravior erit vobis, appropinquare facietis mihi: pro, ad me referetis. Sacerdotes dicuntur Appropinquare Domino, quia proximi ei sunt, cum propius admittantur ad arcam, et offerant Domino. Sic Appropinquare praelium dicitur, quod acies pugnaturae ad sese invicem accedunt: 1. Reg. 20. Appropinquationem Dei volunt, Isaiae 58: pro, volunt coram et veluti in faciem cum eo litigare ac expostulare, tamquam iniusto, quia eorum
12778. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] dicuntur Appropinquare Domino, quia proximi ei sunt, cum propius admittantur ad arcam, et offerant Domino. Sic Appropinquare praelium dicitur, quod acies pugnaturae ad sese invicem accedunt: 1. Reg. 20. Appropinquationem Dei volunt, Isaiae 58: pro, volunt coram et veluti in faciem cum eo litigare ac expostulare, tamquam iniusto, quia eorum invocationem et ieiunia negligit. Sumpta est loquutio a forensi more, ubi partes coram sibi invicem, ac in faciem sistere coguntur.
APOSTOLUS, ablegatus, ab
12779. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] dicitur persona divinitus ac immediate in Novo testamento vocata, ad docendam doctrinam caelestem, et administranda Sacramenta ubique per orbem terrarum, habens testimonium Spiritus sancti quod in doctrina perseveranter errare non possit. Tales Apostoli proprie fuerunt tantum illi duodecim, qui cum Christo sunt versati, et Paulus. Ideo autem sunt sic a Christo vocati Luc. 6, quia fuerunt legati quidam a Christo, Matth. et Mar. ultimo in orbem universum ablegati, ut ubique de Christo testarentur, et legatione pro Christo fungerentur ad omnes gentes, quo se paterentur cum Deo
12780. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] duodecim, qui cum Christo sunt versati, et Paulus. Ideo autem sunt sic a Christo vocati Luc. 6, quia fuerunt legati quidam a Christo, Matth. et Mar. ultimo in orbem universum ablegati, ut ubique de Christo testarentur, et legatione pro Christo fungerentur ad omnes gentes, quo se paterentur cum Deo reconciliari. 2. Cor. 5. Dominus dicit Io. 20. Sicut misit me pater, ita et ego mitto vos: ut ipse Dominus IESUS fuerit aliquo modo Apostolus, missus aut ablegatus, sicut et vocatur Hebr. 3. Dicit quidem Scriptura, mitti doctores etiam in Veteri testamento, ut in Exodo inquit Moyses:
12781. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] Cor. 15. ac Ephes. 4, etiam Apostoli numerantur inter eos doctores, qui post Apostolos quoque a Christo Ecclesiae donabantur. Eos veteres vocarunt viros Apostolicos, Apostolum gentium vocat se Paulus Rom. 11, quia plerunque gentilibus, divina quadam vocatione, et humana etiam pactione, facta cum Petro conventione, concionatus est. Contra Petrus apostolus circumcisionis dicitur. Galat. 2. Pseudoapostoli, falsi doctores tempore Apostolorum dicti sunt: quod sonat, falsi apostoli. APUD aliquem aliquid esse significat alias, in eius potestate esse: alias, eius iudicio. ut,
12782. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] in caelo, aliae in terra, ut Genes. 1. habetur. Illas in caelo, quidam volunt idem esse quod nubes ex vaporibus terrae constantes, quae in pluviam resolvuntur. Figurate porro plures habet vox haec significationes: accipitur enim tum in bonam, tum in malam partem. Comparatur ipse etiam Christus cum aquis in deserto, aut locis aridis et aestu ardentibus, Isaiae 32. Eritque vir ut rivi aquarum in deserto: id est, tam gratus et salutaris. Aquae viventis fons ipsemet Deus vocatur Ieremiae 2. et 7. de quo infra in voce VIVUS. Aqua significat etiam beneficia Christi: id est, veram
12783. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 36 | Paragraph | SubSect | Section] intelligens: licet id Evangelista cap. 7. potissimum de dono Spiritus sancti interpretetur. Ex hac metaphora dicit Dominus in Ioele, se effusurum de Spiritu suo super omnem carnem: donum spiritus, pluviae aquisque comparans. Ezech. 36 est plenior metaphora aut similitudo, cum inquit: Effundam super vos aquas mundas, et mundabimini. Deinde ponuntur Aquae pro adversitatibus et calamitatibus, magnisque periculis: ut Psal. 18, Et assumpsit me ex aquis multis. et
12784. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] bonum nuncium a longe allatum, Proverb. 25. quia utrunque gratum simul ac salutare est. Laboris oblivisci, ut aquarum quae transierunt, Iob 2. Vinum mixtum aqua, id est, insincerum, dilutum, comparatur doctrinae corruptae et seducenti, Eccl. 1. Ad quam similitudinem et Paulus alludit, cum de aduterato Evangelio aut verbo Dei loquitur. Disputatur varie a scriptoribus de aquis supercaelestibus Gen. 1. Sed quod Aquae supra caelos, Gen. 1, in opere secundae diei, sint illae ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream
12785. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie, expansionis aut firmamenti: id est, in infima regione aeris. Quam significationem multis testimoniis probare possem, inter quae illud ad hunc locum alludens in primis illustre est, Iob 37: Num tu cum eo extendisti, aut expandisti (nam illud ipsum verbum Hebraeum Rakie ibi est) aerem, qui tam firmus est ut speculum fusum? Quod indicat istam Rakiam, expansionem aut extensionem de qua hic agitur, proprie aerem ipsum esse, super quem passim Scriptura collocat aquas. Nam vocem Sechiakim, ibi
12786. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 37 | Paragraph | SubSect | Section] expansionem veluti domicilium quoddam supra et circa nos habemus.
12787. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] de lapsu quidem angelorum: quae nobis minus necessaria, aut etiam possibilia scitu sunt. Quae ergo esset ista imprudentia Mosis, si omissis istis utilissimis et miraculosissimis aquis mediae regionis, illas ignotas ac inutiles crystallinas, super omnes sphaeras existentes, describeret? VIII. Quia cum Deus siccitatem minatur, praedicit se daturum caelum ferreum et aeneum, item caelum clausum, loquens (quod nemo dubitat, et Lutherus ac Ambrosius asserunt) de infima regione aeris. Igitur aquae caelestes, quas ista caelestia claustra a nobis arcent, sunt proxime supra infimam aeris regionem,
12788. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] aquis, tum et in cohibendis, ne uno impetu effusae nos obruerent: eoque interstitium esse divinitus fabricatum. X. Quia Deus omnia ad usum hominis condidit, et nihil plane frustra. Quis autem tandem usus homini est aquarum, extra omnes caelos, ac extra totum mundum existentium, praesertim cum illas aquas, affirment isti diversissimae a nostris naturae esse? Nullae ergo ibi aquae sunt. XI. Quia quid faceret elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se
12789. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] Nullae ergo ibi aquae sunt. XI. Quia quid faceret elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se invicem facilime mutari possint. Terra plurimum habet affinitatis cum aqua: illa porro cum aere: qui cum igne, et ignis cum aethere. Quod si hunc situm ac ordinem rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media
12790. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] sunt. XI. Quia quid faceret elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se invicem facilime mutari possint. Terra plurimum habet affinitatis cum aqua: illa porro cum aere: qui cum igne, et ignis cum aethere. Quod si hunc situm ac ordinem rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo
12791. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] Quia quid faceret elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se invicem facilime mutari possint. Terra plurimum habet affinitatis cum aqua: illa porro cum aere: qui cum igne, et ignis cum aethere. Quod si hunc situm ac ordinem rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo
12792. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se invicem facilime mutari possint. Terra plurimum habet affinitatis cum aqua: illa porro cum aere: qui cum igne, et ignis cum aethere. Quod si hunc situm ac ordinem rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo probabiliorem, et rerum naturae
12793. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] hic in opere secundae diei, testatur aquam esse quid diversum a caelo: sed et statim ab initio creationis propriam quandam essentiam tribuit caelis: eosque dicit non ex alio aliquo, ut aqua vel terra formatos: sed propriam illis, sicut et terrae, materiam creatam esse. Pugnat igitur ista opinio cum manifestis verbis textus. Quare Etymologia vocis
12794. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] sed propriam illis, sicut et terrae, materiam creatam esse. Pugnat igitur ista opinio cum manifestis verbis textus. Quare Etymologia vocis
12795. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] et terra, ex aqua et peraquam. Consistens, Verbo Dei. Sensus autem est, quod verbo Dei extiterint, aut conditi sint, tum caeli, tum et terra, quae constiterit aut extiterit ex aqua, et per aquam. Ex aqua, non tanquam ex materia: sed ex aquis eminens, et veluti esse suum ita inde accipiens, quod cum Dei iussu aquae decesserunt a terra in unum collectae, terrae concesserunt ac veluti largitae sunt propriam speciem aut formam, ut velut caput faciemque exerens, variis salutaribusque rebus, plantis et animalibus sese ornare, ac veluti redimire posset. Eâdem terra etiam omnia per aquas
12796. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] medio aquarum partim innatantium, partim intus in utero eius reconditarum. sicut et Psalm. 24. ait: Super maria fundavit eam. Dicit igitur Apostolus, ideo impios deridere finem mundi per ignem et adventum Christi ad iudicium: quia etiam volentes ignorant tum creationem, tum prius Dei iudicium, cum terra, aqua naturaliter alioqui ornata et quasi formata, mirabiliter tamen per aquas fuit perdita ac eversa. AQUILA, propteruarias proprietates plures idiotismos ac similitudines parit. ut ob eius velocitatem simul et infrequentem reditum, dicit Iob cap. 9, Dies mei
12797. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 38 | Paragraph | SubSect | Section] naturaliter alioqui ornata et quasi formata, mirabiliter tamen per aquas fuit perdita ac eversa. AQUILA, propteruarias proprietates plures idiotismos ac similitudines parit. ut ob eius velocitatem simul et infrequentem reditum, dicit Iob cap. 9, Dies mei praeterierunt cum aquila, quae volat ad escam: id est, cito, et non redituri. Ob velocitatem et impetum describit adventum hostilem. Ierem. cap. 48. Ecce tanquam aquila advolabit hostis, et expandet alas suas ad Moab. Eadem similitudo est etiam capite sequenti, et Hoseae 8. Dilata calvitium
12798. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] huius utriusque similitudinis aut parabolae: quem locum attentius considera.
ARBITRARI verbum, iudicare aut opinari significat. Sed Rom. 3. vertit Vulgata et Erasmus, verbum
12799. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] rationibus sumptam. Sic et cap. 6. inquit: Sic et vos
12800. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] salutem: id est, utamini ea in vestram salutem, et non in exitium, ut impii, ad stabiliendum suum Epicureismum. Huc et recte referri posse videntur sequentia exempla, Arbitrari aliquem honore dignum: pro, honorare. 1. Tim. 6. et 1. Thess. 5. Arbitrari aliquem ut hostem: pro hostiliter cum eo agere. 2. Thess. 3. Arbitrari omne gaudium: Iac. 1. Fratres, omne gaudium existimate aut arbitremini, cum inciditis intentationes diversas: id est, plene gaudete de cruce, persequutionibus et probationibus. 1. Tim. 1. Arbitratus est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit.
12801. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] Huc et recte referri posse videntur sequentia exempla, Arbitrari aliquem honore dignum: pro, honorare. 1. Tim. 6. et 1. Thess. 5. Arbitrari aliquem ut hostem: pro hostiliter cum eo agere. 2. Thess. 3. Arbitrari omne gaudium: Iac. 1. Fratres, omne gaudium existimate aut arbitremini, cum inciditis intentationes diversas: id est, plene gaudete de cruce, persequutionibus et probationibus. 1. Tim. 1. Arbitratus est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra,
12802. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra, quae magno precio aut sudore consequimur, iis parce fruimur, perinde ferme ac si non essent in nostra potestate. Convenit cum hac phrasi loquutio Germanica, cum abutentibus quapiam re, dicimus: Opinor te eam furatum esse, aut certe reperisse, vel etiam lusu acquisivisse vide et infra Rapina. ARBOR, in Hebraeo plerunque est lignum: per metaphoram homines denotat: ut, Arbor bona, arbor mala, arbor virens,
12803. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra, quae magno precio aut sudore consequimur, iis parce fruimur, perinde ferme ac si non essent in nostra potestate. Convenit cum hac phrasi loquutio Germanica, cum abutentibus quapiam re, dicimus: Opinor te eam furatum esse, aut certe reperisse, vel etiam lusu acquisivisse vide et infra Rapina. ARBOR, in Hebraeo plerunque est lignum: per metaphoram homines denotat: ut, Arbor bona, arbor mala, arbor virens, sterilis, fructifera, in loco humido
12804. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] eorum, qui putant ita dici ideo quod ibi debuerint convenire homines ad celebrationem nominis divini, vereque eius noticiae ac vitae aeternae. ARCA duplex in Sacris literis memoratur, primum arca Noe, in qua tempore diluvii divina providentia ac bonitate servatus est Noe, una cum uxore, filiis et nuribus, ut esset generis humani seminarium: de qua agitur Genes. 6. 7. 8. Eam dicunt significasse ipsam Ecclesiam Dei, in qua qui vere sunt, soli salvantur, pereunte reliqua impiorum turba in fluctibus et furoribus huius mundi. Alia fuit parva quaedam capsa de lignis Sitim
12805. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 39 | Paragraph | SubSect | Section] potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda, implevi manum Ephraim. Et 1. Sam. 2, Arcus fortium est fractus. et saepe alias. Arcus aeneus aut chalybeus, saepe pro summa vi. Iob 20. Cum fugerit arma ferrea. Psal 18. Qui docet manus meas ad praelium. Et, Conteritur arcus aeneus brachiis meis. Arcus pro iaculatoribus. Isaiae 22. Principes tui fugerunt, simul ab arcu ligati sunt. Iaculatores enim ac sagittarii ut levioris armaturae, celerius sequuntur
12806. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 40 | Paragraph | SubSect | Section] quod ego quidem optarem idonei alicuius scriptoris authoritate confirmatum. Solet enim Iosephus
12807. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 40 | Paragraph | SubSect | Section] argenteos. Gen. 20. Quis credat, illum pauperem regulum, vel potius pastorem, solitum esse donare 10000 coronatorum, praeter alia munera? Sic Iudicum 17, Micha conducit Levitem pro duabus vestibus, victu, et 10 argenteis annuatim. Quis credat eum illi 100 coronatos, praeter omnia alia dedisse, cum fuerit communis quispiam rusticus ille Micha, et non magnus satrapes? Praeterea videtur eum habuisse mediocri loco in sua familia. Sic Deut. 22. iubetur mulctari is qui uxorem suam infamasset, 100 argenteis, praeter plagarum castigationem. Apparet fuisse communem quandam, et
12808. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] aut tetra drachmon. Tales credo fuisse 30. illos Iudae datos: ut summa faciat ad 20 florenos. Quôd si superior illa supputatio valeret, coactus fuisset Iudas circiter 30 Iibrarum pondus argenti circumgestare, et postea illud coram sacerdotibus ut magnos lapides iactare. consentit cum nostra sententia Iosephus, cui argenteus est idem quod siclus, et siclus idem quod stater aut tetradrachmon. Si quis animi gratia iocari vellet, dicere posset, Iudam illud fugitivum argentum, de male profuso unguento speratum, retrahere voluisse: sicut Evangelista narrat, eum inde occasionem
12809. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] est idem quod siclus, et siclus idem quod stater aut tetradrachmon. Si quis animi gratia iocari vellet, dicere posset, Iudam illud fugitivum argentum, de male profuso unguento speratum, retrahere voluisse: sicut Evangelista narrat, eum inde occasionem arripuisse consultandi de proditione Domini. Cum enim unguentum illud potuerit vendi 300 denariis, Iudas, qui gestabat pecunias, et quasi quaestor Domini erat, sperabat, si accepisset illos 300 denarios, se ut minimum tertiam partem inde suffurari potuisse: ut maxime duas tertias in pauperes, aut alioqui in quotidianos usus Christi erogasset.
12810. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] aut increpare, significat monere et obiurgare: ut Isaiae 29, Arguentem in porta supplantant. Proverb. 9, Argue sapientem, et diliget te. Aliâs confutare aut convincere: ut Iohannis 8. Quis arguit me de peccato? Alias etiam gravi castigatione aliqua et poenis affligere significat, praesertim cum Deo tribuitur: ut Psalm. 6. Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me: id est, punias aut castiges. Argumentum rerum non apparentium, dicitur esse fides: id est, id quod nos persuadet, et veluti coarguit ac convincit, res illas non apparentes vere nobis contingere
12811. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 41 | Paragraph | SubSect | Section] Argumentum rerum non apparentium, dicitur esse fides: id est, id quod nos persuadet, et veluti coarguit ac convincit, res illas non apparentes vere nobis contingere debere, certasque ac ratas esse. ARMA, pro omni genere teli aut violentiae hostilis nonnunquam accipitur. Iob 20. Cum fugeret ab armis ferreis. Genes, 49, Arma iniquitatis in habitationibus ipsorum. Sic ponitur angustior vox pro latiore. Aliquando adhuc generaliorem significationem haec vox recipit, ac simpliciter instrumenta denotat. Roman 6, Exhibere membra sua arma iniustitiae, et arma iustitiae: non
12812. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] hysopo petit, quo super nivem dealbetur. 1. Petr. 1. et Hebr. 10. dicimur sanguine Christi aspersi: id est purificati cordibus a conscientia mala. Similis phrasis est et Hebraeorum 12. Fiebant etiam aspersiones sanguinis in sacrificando, erga tabernaculum et altare. Praeterea in foederis cum Deo sanctione, aspergebatur populus sanguine. Lagana, et alia quoque farinacea, oleo aspergebantur, cum Deo offerebantur. Conspersio, nimium Hebraice est versum 1. Corinth. 9, cum ibi sit proprie
12813. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] id est purificati cordibus a conscientia mala. Similis phrasis est et Hebraeorum 12. Fiebant etiam aspersiones sanguinis in sacrificando, erga tabernaculum et altare. Praeterea in foederis cum Deo sanctione, aspergebatur populus sanguine. Lagana, et alia quoque farinacea, oleo aspergebantur, cum Deo offerebantur. Conspersio, nimium Hebraice est versum 1. Corinth. 9, cum ibi sit proprie
12814. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] 12. Fiebant etiam aspersiones sanguinis in sacrificando, erga tabernaculum et altare. Praeterea in foederis cum Deo sanctione, aspergebatur populus sanguine. Lagana, et alia quoque farinacea, oleo aspergebantur, cum Deo offerebantur. Conspersio, nimium Hebraice est versum 1. Corinth. 9, cum ibi sit proprie
12815. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 42 | Paragraph | SubSect | Section] id est, massa. ASPICERE sese mutuo, significat aliquos inopes consilii esse. Gen. 42. Est haec phrasis etiam in aliis linguis, quod sic solemus in rebus dubiis alius in alium respicere: veluti consilium et auxilium ab eo petentes in rebus perditis, cum nos eius inopes esse agnoscimus. Aspicere mane, Iudic. 19. Aspicere vesperum Deut. 23, pro appetere, instare. Sic aspici aliquem a gladio, Iob 15: pro, minari illi gladium. Vicinum huic illud Canticorum 1: Nigra sum, aspexit me sol. Aspicere aliquem locum, est alicuius
12816. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] in verbis Respicere et Videre adiicietur. ASPIS, vox etiam in Sacris reperitur. Celebratur autem eius praesentissimum venenum, cuius comparatione malitia humana describitur Psal. 140. Rom. 3. Venenum aspidum sub labiis eorum. sic et Iob. 20. Comparantur et impii cum aspidibus, quod perinde obturent aures ad veritatis sermonem, sicut illae ad incantationem, Psal. 58. Conferuntur et ipsa opera impiorum cum ovis aspidum et basilisci, quod sint perinde venenata ac noxia, Isaiae 59. ASSUMERE, est aliquem benigne in suam curam
12817. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] malitia humana describitur Psal. 140. Rom. 3. Venenum aspidum sub labiis eorum. sic et Iob. 20. Comparantur et impii cum aspidibus, quod perinde obturent aures ad veritatis sermonem, sicut illae ad incantationem, Psal. 58. Conferuntur et ipsa opera impiorum cum ovis aspidum et basilisci, quod sint perinde venenata ac noxia, Isaiae 59. ASSUMERE, est aliquem benigne in suam curam recipere. Sic dicitur Deus assumpsisse populum Israel. Exodi 19. Vidistis quomodo vos assumpserim mihi. Psal. 27. pater et mater mea reliquerunt
12818. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] lectioni, 1. Timoth, 4. Attendere sermoni prophetico, 2. Petri 1. Perspicuae sunt loquutiones. ATTENVARI, pro pauperem fieri, Levit. 25. Tenues dicuntur pauperes. Vide infra. Avaricia dicitur idololatria, Ephes. 5. Col. 3. quia facit hominem servum Mammonae: cum nemo possit duobus dominis servire, Deo et Mammonae, teste Christo. Quare avaricia hominem abstractum a cultu Dei, facit idololatram. AUDIRE, significat proprie auditus sensu, percipere aliqud. Et hoc modo crebro etiam in Sacris literis accipitur, ut Luc. 15, Audivit symphoniam et
12819. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] dominis servire, Deo et Mammonae, teste Christo. Quare avaricia hominem abstractum a cultu Dei, facit idololatram. AUDIRE, significat proprie auditus sensu, percipere aliqud. Et hoc modo crebro etiam in Sacris literis accipitur, ut Luc. 15, Audivit symphoniam et chorum. Exodi 19, Cum coeperint audire tonitrua. Per metaphoram saepe pro sequentibus auditum affectibus aut motibus accipitur, sicut et alia verba sensuum: ut pro audire cum studio et promptitudine animi. Iohannis 8. Oves meaevocem meam audiunt. Qui ex Deo est, verbum Dei audit 1. Iohannis 4, Qui novit Deum,
12820. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] auditus sensu, percipere aliqud. Et hoc modo crebro etiam in Sacris literis accipitur, ut Luc. 15, Audivit symphoniam et chorum. Exodi 19, Cum coeperint audire tonitrua. Per metaphoram saepe pro sequentibus auditum affectibus aut motibus accipitur, sicut et alia verba sensuum: ut pro audire cum studio et promptitudine animi. Iohannis 8. Oves meaevocem meam audiunt. Qui ex Deo est, verbum Dei audit 1. Iohannis 4, Qui novit Deum, audit nos. Aliquando etiam expressius credere significat, ut 1. Sam. 24. Ut quid audis verba hominum dicentium; Ecce David quaerit malum tuum? pro, Quare
12821. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] te, quod audias sermonem ad interpretandum. i. quod mox ubi audieris, intelligas ac interpreteris, seu quod non narretur tibi somnium frustra. Audite inter fratres vestros, et iudicate iuste, Deut. 1. pro, cognoscite controversias. Sic, Dominus audiet inter nos: Iudicum 2. Pro credere, aut cum assensu audire. Io annis 9. Dixi vobis prius, et non audistis, quid iterum vultis audire? Ubi posterius audire in propria significatione accipitur: sed prius in figurata, pro credere. Deut. 6. Ut audiamus, et opere impleamus: Luc. 11. Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud
12822. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] et non audistis, quid iterum vultis audire? Ubi posterius audire in propria significatione accipitur: sed prius in figurata, pro credere. Deut. 6. Ut audiamus, et opere impleamus: Luc. 11. Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud Num. 6. Audi Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est, Cum approbatione audire, etiam in hoc exemplo accipitur. Isaiae 33. Qui obturat aurem suam, ne audiat sanguinem, id est, qui non approbat sanguinaria consilia, neque se eorum participem facit. In hac significatione, tametsi et in aliis, non raro hoc verbum reperitur, adiecto gerundio, Audiendo
12823. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] 12, et Rom. 10. Domine quis credet auditui nostro? Gal. 3, Hoc scire volo, an ex operibus, aut ex auditu fidei Spiritum acceperitis. Heb. 4, Non profuit eis sermo auditionis: id est, sermo auditus 1. Thess. 2. In Evangelistis, saepe pro fama, doctrina. Matt. 4. 14. 24. Marc. 1. 13. Cum auditus erit Aegyptiis, dolebunt iuxta auditum Sor, pro, cum audierint Aegyptii, timebunt sibi similem Tyriae cladem. Isaiae 23. Laudate eum in cymbalis auditus, aut auditionis. i. sonoris: Psal. 150. Amo auditus eorum: pro, obedient eis. Isa. 2. Auditus super auditum,
12824. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 43 | Paragraph | SubSect | Section] 3, Hoc scire volo, an ex operibus, aut ex auditu fidei Spiritum acceperitis. Heb. 4, Non profuit eis sermo auditionis: id est, sermo auditus 1. Thess. 2. In Evangelistis, saepe pro fama, doctrina. Matt. 4. 14. 24. Marc. 1. 13. Cum auditus erit Aegyptiis, dolebunt iuxta auditum Sor, pro, cum audierint Aegyptii, timebunt sibi similem Tyriae cladem. Isaiae 23. Laudate eum in cymbalis auditus, aut auditionis. i. sonoris: Psal. 150. Amo auditus eorum: pro, obedient eis. Isa. 2. Auditus super auditum, Ezech. 7. pro, crebri rumores erunt. Et erit tantum pavor
12825. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 44 | Paragraph | SubSect | Section] filii Ela. Palpebrae aurorae: pro igneae, scitillantes. Iob 41, Oculi Beemot sunt ut palpebrae aurorae. Ascensus aut ortus aurorae, pro, quam primum incipit aurora oriri. Nehemiae 4, Faciamus opus ab ascensu aurorae usque ad exitum stellarum: id est, a summo mane usque ad extremum vesperum, cum obcurato lumine solis stellae cernuntur. Psal. 110, est obscurus admodum locus, ubi inter alia est vox Aurorae, qui accurata explicatione indigeret: sed a me breviter hoc loco tantum attingetur. Vertunt autem eum alii aliter: mihi maxime arridet Lutheri versio, Populus tuus
12826. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 44 | Paragraph | SubSect | Section] tibi nascetur. Agitur omnino hic de subditis Meschiae, quo tempore et quomodo sint nascituri, et quam prompte et ornare ei servituri: non de eius divinitate, de qua supra mox initio dixerat. Sensus ergo est, quod post victoriam Meschiae nascetur ipsi nova iuventus aut populus, sicut ipse dicit: Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me Docet quoque, quomodo nascetur: nempe mirabiliter, ut nemo cernat unde veniat: sicut ortus roris non perinde cernitur ut pluviae, cuius veluti mater nubes est omnibus conspicua. Denique quod is populus sponte aut voluntatie sacrificabit, idque ornatus ac
12827. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 44 | Paragraph | SubSect | Section] sacrificabant. Oseae 2, Auferam nomen Baalim de ore populi mei, non recordabitur nominis eorum. Unde cernitur, plura ac diversa idola hoc nomine esse vocata. Depingit porro hic Oseas istum cultum ita, ut ostendat, Iudaeos solitos ibi sese elegantius exornare, et promiscuas libidines exercere. Cum voce Baalim coniungitur idolum nomine Astarot, quod etiam volunt fuisse commune quoddam nomen idolorum, praesertim femininorum. Componitur vox Baal cum quibusdam vocibus: ut Baal Berith, dominus
12828. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] exornare, et promiscuas libidines exercere. Cum voce Baalim coniungitur idolum nomine Astarot, quod etiam volunt fuisse commune quoddam nomen idolorum, praesertim femininorum. Componitur vox Baal cum quibusdam vocibus: ut Baal Berith, dominus foederis: ex cuius idoli fano data fuerunt Abimelecho 70. pondo argenti, ad oppressionem filiorum Gedeonis fratrum eius. Dicitur simili ratione et Baalzebub, quasi diceretur Dominus muscae, aut primaria musca. D Hieronymus iudicat, idem esse Beel et
12829. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] Mar. 3 impii dicunt, Christum obsessum esse a Beelzebub spiritu. Dubium autem est, cur sic cacodaemonem vocaverint? num ex contemptu, quod sit tantum muscarum dominus: aut quia instar muscae est perpetuo ac pertinaciter homini molestus: aut denique, quod perinde examina cacodaemonum in aere, cum suo duce Beelzebub circumvolitent, sicut muscae: quemadmodum et Paulus dicit, eum dominari in aere. Beelphegor, quod idem est quod Baalpeor, idoli Moabitarum, fit mentio Num. 25. Deut. 4. Psal. 105. Ose. 9. quod idolum sic a monte, aut loci nomine aliqui cognominatum volunt:
12830. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] aquae legitur: pro annona ad sustentandas vires et vitam hanc, divinitus veluti fulcrum quoddam ordinata. Sicut et Psal. dicit, panem fulcire cor hominis. Saepe etiam minatur Deus, se esse confracturum baculum panis et aquae. i. omnem annonam aut victum adempturus. Levit. 16. 26, Cum confregero baculum panis. Ezech. 4 et 5. Conteram baculum panis in Hierusalem. Esse alicui in baculum. Psal. 18, Dominus fuit mihi in baculum. i. fulcrum, seu sustentavit me. Baculus arundineus, saepe significat per metaphoram auxilia regum, quae magis noxia quam salutaria
12831. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] Ier. 48. Quomodo fractus est baculus gloriae. i. quam mirabiliter fracta est potentia Moabitarum? Porro quod Christus iam prohibet, iam iubet Apostolos Baculum gestare, indicat primum, eos debere expeditos, sine armis, sine commeatu ire, fidentes Deo, quod ipse sit eos aliturus: postea vero, cum iubet Accipere baculum ac peram, futuras difficultates hac nota indicat. VIRGA, alia vox est, etiam in Hebraeo, et habet alias significationes: ut et Sceptrum, de quib. suo loco postea. Baculus quoque, sicut et virga, interdum pro instrumento tyrannidis ponitur. Isa. 10. O Assur
12832. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac servator noster voluit talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive denique,
12833. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 45 | Paragraph | SubSect | Section] apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive denique, propter alias causas ac similitudines baptismi et Christianae pietatis, de quibus postea prolixius dicemus. BAPTISMUS igitur, et Baptizari, proprie significat nunc in Ecclesia pactum illud, quod primum ab omni Christiano cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta: et aquae intinctio, cuius exempla sunt in novo Testamento innumera. Ab hoc porro ritu et sacramento, variae significationes, potissimum per metaphoram deducuntur, quas ordine recensebo. Habuimus ergo
12834. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 46 | Paragraph | SubSect | Section] pro
12835. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 46 | Paragraph | SubSect | Section] ante Baptismum aquae, ut ex Cornelii historia apparet: interdum post Baptismum, ut istis accidit, de quibus hic agitur. Ex his autem diligenter consideratis, hoc quoque efficitur, Baptismatis vocabulum triplici significatione usurpari: quarum una propria est, duae translaticiae. Propria est, cum immersionem seu tinctionem declarat, quae etiam ab effectu Ablutio seu lavacrum dicitur. una est translaticia, quum pro donorum Spiritus sancti quasi effusione accipitur, ut supra plurib. locis. altera, quum pro Iohannis doctrina: ut quum quaeritur, an Baptismus Iohannis e caelo sit, an ex
12836. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 46 | Paragraph | SubSect | Section] donum accipit. Baptizavit demum baptismo resipiscentiae Iohannes, quum resipiscentiam doceret, cuius symbolum erat Baptismus, quem primus administravit. Et baptizari dicuntur in Baptismate Iohannis, quicunque eo doctrinae genere fuerunt instituti. Quum autem appareat, minime extinctam fuisse cum Iohanne ipsius existimationem: sed post eius obitum multos fuisse tum qui ea docerent quae de Messiae officio ac vitae innocentia divinitus disserverat: tum etiam, qui haec audita amplecterentur, quamvis Christi officium non nossent, ut de Apollo paulo ante Lucas testatus est: nec tamen usquam
12837. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 46 | Paragraph | SubSect | Section] Sunt autem multo ineptiores, qui rebaptizationem ex hoc loco volunt stabilire. Nam etiamsi concederem, istos bis fuisse baptizatos: non tamen consequeretur, iterandum Christi baptismum. Haec Beza. QUINTO Baptismus accipitur pro cruce, quia crux sit etiam quaedam immersio in calamitates: cum Dominus Marci 10. ad filios Zebedaei dicit: Potestis ne baptizari baptismate quo ego baptizor? i. potestis ne, patienter perferre talem ac tantam crucem propter gloriam Dei, quantam ego perferam, ut vobis veluti praemium petatis, proximum gradum dignitatis a mea? Sic et Luc. 12. inquit
12838. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 46 | Paragraph | SubSect | Section] Baptismus et Baptizari mortificationem veteris hominis, et suscitationem novi: quia sicut in immersione est primum veluti submersio immundi hominis, postea extractio aut suscitatio mundi: sic et in baptismate dicit Paulus Rom. 6, nos esse baptizatos in mortem Christi: item consepultos cum eo, ut suscitemur cum eodem, et novam vitam vivamus i nos tum prorsus renunciasse priori vitae ac veteri Adamo: et novo. i. Christo addixisse: tum et Spiritu Domini ex veteri homine in novum esse transformatos. SEPTIMO, Hebr. 6. vox Baptismi de illis veteris legis purificationibus ac
12839. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 46 | Paragraph | SubSect | Section] Baptizari mortificationem veteris hominis, et suscitationem novi: quia sicut in immersione est primum veluti submersio immundi hominis, postea extractio aut suscitatio mundi: sic et in baptismate dicit Paulus Rom. 6, nos esse baptizatos in mortem Christi: item consepultos cum eo, ut suscitemur cum eodem, et novam vitam vivamus i nos tum prorsus renunciasse priori vitae ac veteri Adamo: et novo. i. Christo addixisse: tum et Spiritu Domini ex veteri homine in novum esse transformatos. SEPTIMO, Hebr. 6. vox Baptismi de illis veteris legis purificationibus ac lotionibus accipitur quae
12840. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 47 | Paragraph | SubSect | Section] sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis stipulando per fidem obligamus eius paternum favorem ac gratiam. Quare praeclare Lutherus vertit Ein bundt/ et explicuit per stipulationem. Baptizari super mortuis, infra in Voce
12841. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 47 | Paragraph | SubSect | Section] sermonem, antequam plene suum sensum exprimant. Sic enim etiam impii in suis precationibus diu multumque garriunt, nec tamen sciunt quid garriant aut blaterent. BATHUS, genus mensurae liquidorum est, continens, teste Ezec decimam partem cori: id est, 432 ova gallinacea. Eadem est cum Ephi, 1. Reg. 7 Ezech. 45. Dicunt Epha continere decem gomor. Iosephus scribit, eam continere 72 sextarios. BEATUM esse, significat in genere idem quod bene habere, felicem esse, bona commodaque vita frui. Istud autem Bene habere, non unius generis est. nam ut taceamus
12842. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 47 | Paragraph | SubSect | Section] vel honoratum vel potentem, vel voluptatib. fruentem, beatum esse dicunt (sicut Psalm 144. tales errantium opiniones taxantur) etiam ipsa Scriptura varias facit beatitudines, alia in communi vita, alia cora Deo. Ecclesiast. 25, haec novem dicuntur constituere beatitudinem in hac vita: Iucunde cum sua familia vivere, Subversionem hostium videre, Habitare cum sensata muliere, Lingua non labi, Non servire indignis, Habere amicos sinceros, Docere iustitiam, Cupidum esse discendi, Consequi sapientiam ac scientiam, et timere Deum. Similiter ferme et Psal. 128 felicitas hominis
12843. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 47 | Paragraph | SubSect | Section] esse dicunt (sicut Psalm 144. tales errantium opiniones taxantur) etiam ipsa Scriptura varias facit beatitudines, alia in communi vita, alia cora Deo. Ecclesiast. 25, haec novem dicuntur constituere beatitudinem in hac vita: Iucunde cum sua familia vivere, Subversionem hostium videre, Habitare cum sensata muliere, Lingua non labi, Non servire indignis, Habere amicos sinceros, Docere iustitiam, Cupidum esse discendi, Consequi sapientiam ac scientiam, et timere Deum. Similiter ferme et Psal. 128 felicitas hominis describitur. Paulus etiam de communis vitae commodis accipit
12844. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 47 | Paragraph | SubSect | Section] muliere, Lingua non labi, Non servire indignis, Habere amicos sinceros, Docere iustitiam, Cupidum esse discendi, Consequi sapientiam ac scientiam, et timere Deum. Similiter ferme et Psal. 128 felicitas hominis describitur. Paulus etiam de communis vitae commodis accipit hanc vocem cum dicit, beatiorem fore caelibem. Item Dominus, cum dicit. Beatae erunt steriles: scilicet, commodius in eo statu habebunt, non dolentes aliorum praeter suam calamitatem. Sic Psal. 136, Beatus qui retribuet tibi retributionem, et allidet parvulos tuos. Deinde,
12845. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 47 | Paragraph | SubSect | Section] Habere amicos sinceros, Docere iustitiam, Cupidum esse discendi, Consequi sapientiam ac scientiam, et timere Deum. Similiter ferme et Psal. 128 felicitas hominis describitur. Paulus etiam de communis vitae commodis accipit hanc vocem cum dicit, beatiorem fore caelibem. Item Dominus, cum dicit. Beatae erunt steriles: scilicet, commodius in eo statu habebunt, non dolentes aliorum praeter suam calamitatem. Sic Psal. 136, Beatus qui retribuet tibi retributionem, et allidet parvulos tuos. Deinde, Beatitudo aliquando pro iustificatione ac
12846. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] Leviatham hamo, et fune ligabis linguam eius? nunquid pones circulum in naribus eius, aut armilla perforabis maxillam eius? nunquid multiplicabit ad te preces, et loquetur tibi mollia? nunquid feriet tecum pactum, et accipies eum servum sempiternum? nunquid illudes ei quasi avi, aut ligabis cum ancillis tuis? Concident eum amici, divident illum negociatores? nunquid implebis sagenas pelle eius, et gurgustium piscium capite illius? pones super eum manum tuam? Memento belli, nec ultra addas loqui. Ecce spes eius frustrabitur eum, et videntibus cunctis praecipitabitur. Verum iam de
12847. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] notare videatur. BELIAL proprie, si etymologiam aut compositionem spectes, significat aut sine fructu, sine omni utilitate: vel certe, ut Hieronymus vult, sine omni iugo: ut Aquila vertit, apostatam. Hac voce Paulus 2. Cor. 6. vocat ipsum satanam, inquiens: Quae conventio Christo cum Belial? Commode autem tribuitur hoc nomen Satanae, quia ille defecit a Deo, et non vult iugum aut imperium Dei ferre. sic et 1. Sam. 2, filii Heli dicuntur filii Belial, nescientes Dominum: ubi etiam opinor significare ipsum diabolum. Sic et Deut. 13. Iud. 19 1. Sam. 1. 2. Sam. 16. et 20.
12848. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] 31. Deus facit cessare bella usque ad extremum terrae. Psal. 46. Idem dicitur Psal. 76. hisce verbis, Illic confregit sagittas, arcus, scutum et gladium ac bellum. Psal. 140 Qui omni die congregant bella: id est, praeparant. Sic desponere bellum cum omnibus instrumentis bellicis, 1. Par. 12. facientes bellum, dicuntur milites, 1. Reg. 12. Videre bellum, pro, perpeti. Ier. 42, In qua terra non videbimus bellum, et pane non esuriemus: id est, ubi nec fames, nec bellum erit. Sanctificare bellum, est praeparare ac adornare. nam id
12849. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] Sanctificare bellum, est praeparare ac adornare. nam id saepe significat verbum sanctificare. Alii putant esse allusionem ad illam solennem sacramque belli indictionem, qualem Rom. per suos foeciales adhibebant Mich 3. Qui non dederit escam in os eorum, sanctificant bellum. Bellum Domino cum Amalec a generatione in generationem, Exod. 17, id est, Deus erit perpetuo hostis Amalekitarum, et tandem eos abolebit. Psal. 39, A bello manus tuae ego defeci: id est, propter tuam castigationem. Porro 1. Sam. 17. paulo aliter accipitur, Iehovae enim est bellum:
12850. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] ipse regit bellum, et dat exitum pro suo arbitrio. Vir belli, dicitur miles, aut etiam bellicosus vir. 1. Sam. 16, Potentem robore, ac virum belli. Sic mox sequenti Capite, Ipse est vir belli ab adolescentia sua. Et sequenti, Praefecit eum Saul viris belli Vir belli alicuius est, is qui cum aliquo belligeratur. Isa. 41, Erunt tanquam nihil, et in nihilum redigentur viri belli tui: id est, tui hostes. 2 Par. 35. Non contra te hodie, sed contra dominum belli mel. Idem valet, vir bellorum cum aliquo, 2. Sam. 8. Quia vir bellorum Thoi cum Hadarezer. Stellae quoque pugnare aut
12851. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] sua. Et sequenti, Praefecit eum Saul viris belli Vir belli alicuius est, is qui cum aliquo belligeratur. Isa. 41, Erunt tanquam nihil, et in nihilum redigentur viri belli tui: id est, tui hostes. 2 Par. 35. Non contra te hodie, sed contra dominum belli mel. Idem valet, vir bellorum cum aliquo, 2. Sam. 8. Quia vir bellorum Thoi cum Hadarezer. Stellae quoque pugnare aut bellare dicuntur, Iudicum 5. Pugnaverunt aut bellaverunt de caelis stellae contra Siseram: id est, Deus caelitus contra eum pugnavit, eiusque exercitum dissipavit. Opiniones bellorum, habet vulgata
12852. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 48 | Paragraph | SubSect | Section] belli Vir belli alicuius est, is qui cum aliquo belligeratur. Isa. 41, Erunt tanquam nihil, et in nihilum redigentur viri belli tui: id est, tui hostes. 2 Par. 35. Non contra te hodie, sed contra dominum belli mel. Idem valet, vir bellorum cum aliquo, 2. Sam. 8. Quia vir bellorum Thoi cum Hadarezer. Stellae quoque pugnare aut bellare dicuntur, Iudicum 5. Pugnaverunt aut bellaverunt de caelis stellae contra Siseram: id est, Deus caelitus contra eum pugnavit, eiusque exercitum dissipavit. Opiniones bellorum, habet vulgata Marc. 13. ubi in Graeco est, rumores bellorum.
12853. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] valde multa et varia significata in Scriptura habet, quae redigemus in ordinem, ut commodissime poterimus. PRIMUM igitur ac maxime proprie significat bene de aliquo dicere aut loqui, seu ipsum laudare, praedicare, celebrare, gratias agere Sic saepissime in Sacris literis accipitur, praesertim cum homines Deum benedicere dicuntur, ut Psalm. 103, Benedic anima mea Domino: id est, celebra, lauda, gratias ei age pro omnibus beneficiis eius. Idem est quod D. Virgo dicit, Magnificat anima mea Dominum: id est, celebro et magnum praedico eum ex animo. Huius significati plurimus omnino est in
12854. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] benedicere dicuntur, ut Psalm. 103, Benedic anima mea Domino: id est, celebra, lauda, gratias ei age pro omnibus beneficiis eius. Idem est quod D. Virgo dicit, Magnificat anima mea Dominum: id est, celebro et magnum praedico eum ex animo. Huius significati plurimus omnino est in Scripturis usus, cum dicimur benedicere Domino: aut cum legimus, benedictus Dominus. Sic et ab hominibus erga homines, aliquando pro laudare accipitur: ut Psal. 62, Ore suo benedixerunt, corde autem maledixerunt. Item, seductores seducunt per benedictiones, Rom. 16. Sic mittuntur legati ad Davidem,
12855. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] Benedic anima mea Domino: id est, celebra, lauda, gratias ei age pro omnibus beneficiis eius. Idem est quod D. Virgo dicit, Magnificat anima mea Dominum: id est, celebro et magnum praedico eum ex animo. Huius significati plurimus omnino est in Scripturis usus, cum dicimur benedicere Domino: aut cum legimus, benedictus Dominus. Sic et ab hominibus erga homines, aliquando pro laudare accipitur: ut Psal. 62, Ore suo benedixerunt, corde autem maledixerunt. Item, seductores seducunt per benedictiones, Rom. 16. Sic mittuntur legati ad Davidem, qui benedicant et laudent eum,
12856. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] Sic Abrahamus pater Levitarum, a Melchisedecho, typo Christi, benedicitur: unde excellentia sacerdotii Christi supra Leviticum probatur. TERTIO, quia piorum iustae preces, sive in bonum sive in malum, non sunt ociosae, sed ipsas res afferunt: ideo saepe significat etiam ipsa quasi bona largiri, ut cum pii parentes benedicunt liberis: sicut Noachus filio Sem et Iaphet, et Isaacus Iacobo ac Esau Gene. 27. dicit enim Isaacus, se ipsasmet res aut bona tradidisse Iacobo, eumque dominum Esau fecisse. Gen. 49, Benedictiones patris tui fortiores fuerunt benedictionibus parentum meorum, id est,
12857. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] illis consecrationibus quamvis vim ac efficaciam, non tantum corporalem, sed et spiritualem, rebus illis externis ac elementaribus indere. Benedicere aliquando videtur etiam significare futura praedicere. nam Patriarchae beneprecantes filiis, etiam futura illis praedicebant. QUINTO, cum hoc verbum ad Deum, ubi omnes res ac voces significantiores sunt, transfertur, significat non tantum beneprecari, sed et ipsum benefacere: sicut contra Maledicere, perdere significat. nam (ut scriptum est) Ipse dixit, et facta sunt: eius dicere est facere, eius verba sunt res ipsae. Sic
12858. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] pollicetur Deus, se benedicturum: id est, benefacturum Abrahamo. Et, In semine tuo benedicentur, id est, beatae a Deo fient, omnes gentes: Gen. 12. 22 et 26. Hinc benedictio Abrahae, in Novo testamento: id est, beatitudo ei et eius semini promissa. Gal. 3. Itaque qui ex fide sunt, benedicuntur cum fideli Abraham. Et paulo post, Ut in gentes benedictio Abraham fiat, aut perveniat: id est, illa eximia beatitudo Abrahamo ac semini eius, in eoque omnibus gentibus promissa, Gen. 12. 18. 22. 26 et 28. ubi ter repetita est promissio erga Abraham, quarto erga Isaacum, et quinto ad Iacobum:
12859. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] benedictionis, aut promissae felicitatis. Admodum autem pulchre fidei, aut fidelis credentisve hominis vis aut ingenium, in illa reciprocatione depingitur. Nam fides, aut fidens, et agnoscit se ob illud semen benedici: et impetrat sibi applicationem illius benedictionis, ad thronum gratiae cum illo ipso semine accedens, et denique semet consolatur in omnibus difficultatibus ac tentationibus, semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo etiam confitetur ac gloriatur de illa
12860. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 49 | Paragraph | SubSect | Section] ac tentationibus, semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo etiam confitetur ac gloriatur de illa benedictione. Aptissime igitur per illud reciprocum hithbarech, lucta fidei cum dubitationibus ac tentationibus et peccatis, et illa perpetua aspersio aut purificatio, illud perpetuum Remitte remitte, depingitur. Impii blasphemique Iudaei calumniantur illas promissiones, tanquam si loquantur non de causali, sed exemplari benedictione: seu non dicant, quod propter Christum,
12861. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] homines, eosque contraria felicitate ditabit. Sic et Noachi parentes intelligunt, Deum efficaciter hominibus per quoddam semen benedicturum, inquientes: Iste consolabitur, aut liberabit nos ab opere nostro, et dolore manuum nostrarum, ac a maledictione, etc. Denique ipsemet Deus, cum primum hanc promissionem proponit Gen 12. explicat simul, quomodo eam intelligat, nempe de efficaci benedictione, quam sit amicis aut adiunctis Abrahae impertiturus, inquiens, Eris benedictio: et, Benedicam benedicentibus tibi, et maledicam maledicentibus tibi. et, Benedicentur in te omnes
12862. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] omnes familiae terrae. Ubi diserte exponit Deus, Abrahamum fore efficacem causalemque benedictionem, quia ipsemet sit omnibus ei benedicentibus amicis aut adiunctis, propter eum, seu propter eius semen benedicturus. Hoc est quod Paulus dicit, haereditare promissiones Abraae: et Christus, Convivari cum Abrahamo, aut in sinu eius foveri in regno caelorum. Eodem etiam facit passiva vox
12863. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] Item Psal. 109 Maledicent illi, tu autem benedices. In hoc sensu dicit Moses, se proponere Israelitis benedictionem et maledictionem, id est, felicitatem et infelicitatem, divinitus illis proventuram. Sicut autem varia sunt beneficia Dei: ita et verbum Benedicere varie accipitur, cum etiam ipsam Dei beneficentiam significat. Nam alias est Benedicere spirituale, ut supra audivimus: et Ephe. 1. dicit Apostolus, Deum illis benedixisse omni benedictione spirituali, id est, ditasse donis spiritualibus. Alias corporaliter benefacere significat. Sic Deus benedixit omnibus
12864. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] In primo Genes. aliquoties dicitur, Deum benedixisse tum homini, tum et aliis animalibus: quod significat, illum eas efficaces potentesque in suo genere effecisse, tum ad procreationem, tum et ad alia sua opera ac officia. Graeci dicunt benedicere et maledicere aliquem, Latini alicui: Hebraei et cum Accusativo et cum Dativo construunt. Denique Benedicere per antiphrasin significat etiam maledicere, aut execrari. 1. Reg. 21 Iob. 1. 2. Si forte benedixerunt filii mei. Item: Benedic Domino, et morere. Thomas de verbo Benedicere ita 2 Corint. 1. annotat: Nos benedicimus Deum, et Deus
12865. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] aliquoties dicitur, Deum benedixisse tum homini, tum et aliis animalibus: quod significat, illum eas efficaces potentesque in suo genere effecisse, tum ad procreationem, tum et ad alia sua opera ac officia. Graeci dicunt benedicere et maledicere aliquem, Latini alicui: Hebraei et cum Accusativo et cum Dativo construunt. Denique Benedicere per antiphrasin significat etiam maledicere, aut execrari. 1. Reg. 21 Iob. 1. 2. Si forte benedixerunt filii mei. Item: Benedic Domino, et morere. Thomas de verbo Benedicere ita 2 Corint. 1. annotat: Nos benedicimus Deum, et Deus benedicit nos, sed
12866. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 50 | Paragraph | SubSect | Section] Unde benedicere Dei est, bonum facere, et bonum infundere. Et sic habet rationem causalitatis ut Gen. 1 et 22, Benedicens benedicam tibi, etc. Benedicere autem nostrum non est causale, sed recognoscitivum, seu expressivum. Unde benedicere nostrum idem est quod bonum recognoscere. Cum ergo gratias agimus Deo, benedicimus illi, id est, recognoscimus eum bonum, datorem omnium bonorum. Tob. 12, Benedicite Deum caeli, etc. Daniel 3. Benedicite omnia opera, etc. Haec ille. Quo vero non tantum vocabuli huius significationes tanto magis memoriae
12867. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] BENEPLACITUM, aut Beneplacere, seu etiam Bona voluntas, vox plurimi usus, et maximi momenti in Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius
12868. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono acquiescimus, eoque ita delectamur, ac in
12869. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] delectamur, ac in eo toti sumus, et veluti deliciamur, adeo ut nihil ferme amplius aut aliud requiramus aut exoptemus, tanquam si ultimum et summum terminum omnium nostrorum desideriorum aut votorum, atque adeo ipsum summum bonum feliciter consecuti essemus. Quem animi affectum declarat Christus, cum dicit: Regnum caelorum esse simile agro, habenti latentem thesaurum: aut preciosisimae margaritae, quam mercator venditis omnibus suis bonis emit, eaque suavissime fruitur. Talem animi sui acquiescentiam, approbationem, et suavissimam in aliquo obiecto delectationem aut perfruitionem, declarat
12870. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] Regnum caelorum esse simile agro, habenti latentem thesaurum: aut preciosisimae margaritae, quam mercator venditis omnibus suis bonis emit, eaque suavissime fruitur. Talem animi sui acquiescentiam, approbationem, et suavissimam in aliquo obiecto delectationem aut perfruitionem, declarat Deus, cum de Davide pronunciat, se invenisse virum secundum cor suum, id est, qualem cor suum desiderat, aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de unigenito filio caelitus clamat: Hic est filius meus delectus, in quo acquiesco, aut mihi bene complacui. Nam et illud
12871. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] Talem animi sui acquiescentiam, approbationem, et suavissimam in aliquo obiecto delectationem aut perfruitionem, declarat Deus, cum de Davide pronunciat, se invenisse virum secundum cor suum, id est, qualem cor suum desiderat, aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de unigenito filio caelitus clamat: Hic est filius meus delectus, in quo acquiesco, aut mihi bene complacui. Nam et illud dictum de Davide, potissimum de hoc Davide dictum fuit, cuius ille tantum typum gessit. Eadem verba, ac de eodem suo Meschia, dicit Deus Isaiae 42. Ecce servus meus, cui
12872. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 51 | Paragraph | SubSect | Section] suis consiliis et actionibus, tanquam valde bonis, suum beneplacitum habet. Sic tota divinitas dicitur beneplacito consensisse, habitare in Christo, Coloss. 1. et Deo beneplacuisse, per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Altera Activa, et quasi contraria huic significatio est, cum aliquem, licet indignum, et unde nos nihil boni nobis expectamus, summo favore ac amore, et plusquam paterna benevolentia complectimur, eique ex imo corde bene facimus, aut certe benefacere cupimus, et (quantum omnino nobis possibile est) conamur. Quam animi propensionem aut beneplacitum, ideo
12873. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 52 | Paragraph | SubSect | Section] favorem ac benevolentiam numinis, non tributam nostris meritis, sed ab ipsius gratuita bonitate profectam. Rursus illud, Reficiam cor, id est
12874. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 52 | Paragraph | SubSect | Section] est, ut iudicium praeeat animi assensioni) idcirco idem quoque valet quod conquiescere, sive acquiescere in re quapiam: id est,
12875. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 52 | Paragraph | SubSect | Section] sicut hoc loco accipitur. Significat enim pater, Christum eum unum esse, quem cum intuetur, omnem in nos indignationem conceptam deponat. Itaque unus est
12876. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] Deum diligunt, ut Philip. 1. quam postremam
notionem Erasmus videtur non animadvertisse. Sed idem recte eos reprehendit, qui putarunt hic agi de hominum
12877. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section]
notionem Erasmus videtur non animadvertisse. Sed idem recte eos reprehendit, qui putarunt hic agi de hominum
12878. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] hominum acquiescentia in eo ac fruitio denunciatur. Iam audiamus explicationem cuiusdam Hebraeae linguae probe gnari, ex veteri Testamento sumptam, quae quidem erit magis exemplorum citatio, quam ipsarum significationum accurata aut illustris tractatio. Facient tamen ista ipsa exempla plurimum cum ad declarationem, tum et ad confirmationem veritatis eorum quae supra disservi. Sunt igitur apud Hebraeos duo potissimum verba,
12879. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] quibus istud beneplacitum significari videtur. Prius adscribam notationem de priori, postea de altero. Caphaz igitur proprie significat Placuit, beneplacuit, complacitum est. At quia haec verba Latina constructionem Hebraei verbi non recipiunt, illa vero dativum praeponunt: ideo si construitur cum accusativo, mediante articulo
12880. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] qui darem. Et iterum, Tunc voles sacrificium iustitiae. Psalm 15, Quodcunque voluit fecit. Esaiae 1, Sanguinem arietum, boum et hircorum non voluisti. Oseae 6. Pietatem volui, et non sacrificium. Psal. 40, Sacrificium et oblationem non voluisti. Similiter quando construitur cum infinitivo, Deut. 25 Et si non voluerit accipere in uxorem cognatam suam. Iud. 13. Si voluisset Deus occidere nos, non accepisset de manu nostra sacrificium. Iob 9. Si voluerit rixari cum eo. Isaiae 53. Et Iehova voluit conterere eum. Item si absolute ponitur, Iob. 33. Loquere, quia
12881. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 40, Sacrificium et oblationem non voluisti. Similiter quando construitur cum infinitivo, Deut. 25 Et si non voluerit accipere in uxorem cognatam suam. Iud. 13. Si voluisset Deus occidere nos, non accepisset de manu nostra sacrificium. Iob 9. Si voluerit rixari cum eo. Isaiae 53. Et Iehova voluit conterere eum. Item si absolute ponitur, Iob. 33. Loquere, quia volo iustitiam tuam. Ibi accusativus referendus est ad prius verbum, scilicet Loquere. Iob. 4 Velis furores irae tuae, et vide omnem superbiam, et humilia eam. Oratio est ecliptica, Velis:
12882. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] Iob. 4 Velis furores irae tuae, et vide omnem superbiam, et humilia eam. Oratio est ecliptica, Velis: scilicet accendere. Et mox iterum, Volet caudam suam in modum cedri: id est. Si voluerit, caudam suam in modum cedri extendet. Cantic 2, Ne excitetis adamatam, donec ipsa voluerit. Sed quando cum ablativo construitur mediante praepositione Beth, tum Latina constructio fert, imo etiam exigit, ut exponatur per Beneplacitum habuit, complacuit. Et in hac constructione non multum differt a verbo
12883. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] adamatam, donec ipsa voluerit. Sed quando cum ablativo construitur mediante praepositione Beth, tum Latina constructio fert, imo etiam exigit, ut exponatur per Beneplacitum habuit, complacuit. Et in hac constructione non multum differt a verbo
12884. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 53 | Paragraph | SubSect | Section] quo summis votis desiderabant pervenire. Isaiae 44. Ipse (dicit de Cyro) pastor meus est, et perficiet omne beneplacitum meum. Et pluraliter
12885. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] accurrere animo: hoc est, favore et benevolentia prosequi, prono et prompto animo esse, accurrere animo et affectu, bonam habere voluntatem erga aliquem. Et quia varie construitur, ideo uno verbo Latino eius significatio exprimi non potest. PRIMO, quando cum accusativo sive nominis sive pronominis construitur, tum licebit vertere Acceptare, approbare, amore, benevolentia et prona voluntate prosequi. Levit. 26, Tunc acceptabit terra sabbata sua: id est, suaviter eis fruetur. Et iterum: Et tunc acceptabunt seu approbabunt iniquitatem suam: id est,
12886. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] cupis sacrificium, statim enim darem, et holocausta non acceptas. Psalm. 85. Acceptas Iehova terram tuam, reducis captivitatem Iocob: id est, benevolentia et favore prosequeris. Psalm. 119, Voluntaria oris mei accepta, obsecro. Malach. 1, Et oblationem non acceptabo de manibus vestris. Et cum affixis pronominibus: Genes. 33, Et receptasti me. 2. Sam. 24, Deus tuus acceptet te. 2. Paral. 10. Si eris in bonum populo huic, et acceptaveris eum, et loquutus fueris ad eos verba bona Iob 33, Orabit ad Deum, et acceptabit eum. Psalm. 44, Quia acceptasti eos. Ezech. vigesimo, Ibi
12887. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] receptasti me. 2. Sam. 24, Deus tuus acceptet te. 2. Paral. 10. Si eris in bonum populo huic, et acceptaveris eum, et loquutus fueris ad eos verba bona Iob 33, Orabit ad Deum, et acceptabit eum. Psalm. 44, Quia acceptasti eos. Ezech. vigesimo, Ibi acceptabo eos.
SECUNDO, si cum ablativo construitur, mediante praepositione Beth, tum commode vertes, Bonam voluntatem habuit. Et non multum differt significatione, et eiusdem est constructionis cum verbo
12888. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] Orabit ad Deum, et acceptabit eum. Psalm. 44, Quia acceptasti eos. Ezech. vigesimo, Ibi acceptabo eos.
SECUNDO, si cum ablativo construitur, mediante praepositione Beth, tum commode vertes, Bonam voluntatem habuit. Et non multum differt significatione, et eiusdem est constructionis cum verbo
12889. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] auri et argenti. Psalm. 147, Non in tibiis viri bonam voluntatem habebit. Isa, 42. Electus meus, in quo bonam voluntatem habuit anima mea. Mich. 6, An bonam voluntatem habebit in millibus hircorum? Hagg. 1. Et aedificabunt domum, et bonam voluntatem habebo in ea. TERTIO, semel construitur cum
12890. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] meus, in quo bonam voluntatem habuit anima mea. Mich. 6, An bonam voluntatem habebit in millibus hircorum? Hagg. 1. Et aedificabunt domum, et bonam voluntatem habebo in ea. TERTIO, semel construitur cum
12891. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] An bonam voluntatem habebit in millibus hircorum? Hagg. 1. Et aedificabunt domum, et bonam voluntatem habebo in ea. TERTIO, semel construitur cum
12892. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] voluntatem pauperum, et manus. eius reddent laborem ipsorum. In tertia coniugatione
12893. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] 22. In quocunque est macula, illud non offeretis, quoniam non ad acceptationem erit vobis: id est, Deus per tale insyncerum sacrificium non placabitur vobis, nec cedet id vobis in gratiam. Proverb. 10. Labia iusti agnoscunt bonam voluntatem, sed os improborum perversa. 2. Para. 15, Et cum omni bona voluntate quaesivit eum. Esdrae 10. Facite confessionem ipsi Iehova, Deo patrum vestrorum, et facite bonam voluntatem eius. Esther 1, Ut facerent iuxta bonam voluntatem viri et viri: id est, uniuscuiusque. Psalm. 5, In modum scuti bona voluntate coronabis cum. Psalm. 40,
12894. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 54 | Paragraph | SubSect | Section] 2. Para. 15, Et cum omni bona voluntate quaesivit eum. Esdrae 10. Facite confessionem ipsi Iehova, Deo patrum vestrorum, et facite bonam voluntatem eius. Esther 1, Ut facerent iuxta bonam voluntatem viri et viri: id est, uniuscuiusque. Psalm. 5, In modum scuti bona voluntate coronabis cum. Psalm. 40, Facere bonam voluntatem tuam Deus meus cupivi. pro quo autor epistolae ad Hebraeos
12895. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] Matthaei 14, et Marc. 6, omnino apparet, eum esse ingressum navim, et sedata tempestate ab iis adoratum, qui una vehebantur. Ergo illa interpretatio non videtur convenire, quae scilicet videtur innuere, ipsos quidem paratos fuisse illum excipere, sed navim statim appulisse: quod non convenit cum aliorum Evangelistarum narratione. Puto igitur, verbum Voluerunt opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis animis, eum quem fugiebant, cupide accipiunt in navim. Nam
12896. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] id est, institutum et propositum. sicut supra ostensum est, Beneplacitum aliquando hanc vim habere. Sic in precatione Dominica petimus, ut fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut facta, quae Deus vult ac praecipit. Hoc modo saepisime accipitur: sicut etiam cum Christus dicit, eam esse voluntatem patris, ut omnes sibi ab eo traditos servet: et cum petit, ut non sua, sed patris voluntas fiat: Sic etiam, cum dicitur facere voluntatem patris. Aliquid esse voluntatem Dei, significat ei placere. Proverb. 11, Lapis perfectus voluntas Dei: pro, placet
12897. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] hanc vim habere. Sic in precatione Dominica petimus, ut fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut facta, quae Deus vult ac praecipit. Hoc modo saepisime accipitur: sicut etiam cum Christus dicit, eam esse voluntatem patris, ut omnes sibi ab eo traditos servet: et cum petit, ut non sua, sed patris voluntas fiat: Sic etiam, cum dicitur facere voluntatem patris. Aliquid esse voluntatem Dei, significat ei placere. Proverb. 11, Lapis perfectus voluntas Dei: pro, placet Deo pondus iustum. Terminus voluntatis, id est, meta desiderata. Psal.
12898. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut facta, quae Deus vult ac praecipit. Hoc modo saepisime accipitur: sicut etiam cum Christus dicit, eam esse voluntatem patris, ut omnes sibi ab eo traditos servet: et cum petit, ut non sua, sed patris voluntas fiat: Sic etiam, cum dicitur facere voluntatem patris. Aliquid esse voluntatem Dei, significat ei placere. Proverb. 11, Lapis perfectus voluntas Dei: pro, placet Deo pondus iustum. Terminus voluntatis, id est, meta desiderata. Psal. 107, Laetantur quod deduxeris eos ad terminum voluntatis
12899. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] serae hoc nomine, sicut et apud Latinos, significantur. Genes. 37, Bestia mala devoravit filium meum. Prov. 30, Leo est fortissimus bestiarum. Hinc atrox illud supplicium, quo rei obiiciebantur bestiis: id est, pardis, pantheris leonibus, ursis. Ad quem morem alludit Paulus 1. Corinth. 15, cum dicit se Ephesi cum bestiis depugnasse: volens indicare, se in extremum discrimen venisse. nisi velis per metaphoram intelligere, cum bestialibus hominibus. Per metaphoram porro significantur gentes impiae, ferae, truces, aliquando etiam specialiter tyranni: ut Psal. 74, Ne
12900. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] et apud Latinos, significantur. Genes. 37, Bestia mala devoravit filium meum. Prov. 30, Leo est fortissimus bestiarum. Hinc atrox illud supplicium, quo rei obiiciebantur bestiis: id est, pardis, pantheris leonibus, ursis. Ad quem morem alludit Paulus 1. Corinth. 15, cum dicit se Ephesi cum bestiis depugnasse: volens indicare, se in extremum discrimen venisse. nisi velis per metaphoram intelligere, cum bestialibus hominibus. Per metaphoram porro significantur gentes impiae, ferae, truces, aliquando etiam specialiter tyranni: ut Psal. 74, Ne tradas bestiis animas
12901. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] bestiarum. Hinc atrox illud supplicium, quo rei obiiciebantur bestiis: id est, pardis, pantheris leonibus, ursis. Ad quem morem alludit Paulus 1. Corinth. 15, cum dicit se Ephesi cum bestiis depugnasse: volens indicare, se in extremum discrimen venisse. nisi velis per metaphoram intelligere, cum bestialibus hominibus. Per metaphoram porro significantur gentes impiae, ferae, truces, aliquando etiam specialiter tyranni: ut Psal. 74, Ne tradas bestiis animas tuorum. Sic et Psal. 79. Hinc Paulus Cretenses vocat malas bestias. In Apocalypsi, bestia gestans
12902. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] Apocalypsi, bestia gestans meretricem, ipsum imperium Romanum est, aut etiam una et Antichristus: sicut et Dan. 7. quarta bestia. Hilarius super Psal. 74 et 118. hanc vocem exponit inquiens: Bestia quippe est daemon, bestia illius perfidiae imitator homo. Bestia tandem is est, qui cum multa pollicitus sit Deo, fregit fidem. Aretas Caesarien. super Apocal. Deus enim dedit in corda eorum, ut dent regnum suum bestiae, etc. Varia est bestiae significatio. nam alicubi quidem Antichristus hac appellatione designatur: alias vero ipse satanas. Quare Antichristi bestiam
12903. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] Quare Antichristi bestiam vide supra in ANTICHRISTO. Variae bestiae in Scripturis, variis translationibus et collationibus serviunt: de quibus suo loco in Alphabetica hac serie dicitur. Bestia, pro Romano imperio, per papam instaurato, Apocal. 12 et 13: Datum est illi bestiae bellum facere cum sanctis, et vincere eos. Item 16 et 17: Hi (reges Romani imperii) cum agno pugnabunt, et agnus vincet eos, etc. Apoc. 19, Vidi bestiam, et reges terrae, et exercitus eorum congregatos, ad faciendum praelium cum illo qui sedebat in equo albo. Apoc. 14. Adorantes bestiam,
12904. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] in Scripturis, variis translationibus et collationibus serviunt: de quibus suo loco in Alphabetica hac serie dicitur. Bestia, pro Romano imperio, per papam instaurato, Apocal. 12 et 13: Datum est illi bestiae bellum facere cum sanctis, et vincere eos. Item 16 et 17: Hi (reges Romani imperii) cum agno pugnabunt, et agnus vincet eos, etc. Apoc. 19, Vidi bestiam, et reges terrae, et exercitus eorum congregatos, ad faciendum praelium cum illo qui sedebat in equo albo. Apoc. 14. Adorantes bestiam, eiusque imaginem, et suscipientes characterem bestiae, sunt ii qui magnum aut
12905. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 55 | Paragraph | SubSect | Section] instaurato, Apocal. 12 et 13: Datum est illi bestiae bellum facere cum sanctis, et vincere eos. Item 16 et 17: Hi (reges Romani imperii) cum agno pugnabunt, et agnus vincet eos, etc. Apoc. 19, Vidi bestiam, et reges terrae, et exercitus eorum congregatos, ad faciendum praelium cum illo qui sedebat in equo albo. Apoc. 14. Adorantes bestiam, eiusque imaginem, et suscipientes characterem bestiae, sunt ii qui magnum aut parva INTERIM, instaurante bestiae regnum suum Antichristo, ope Monarchae victoris acceperant. BIBERE, notae significationis vox est: sed
12906. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] apud prophanos reperiatur. De quo crimine Lex Levitic. 24 fertur, et exemplum etiam blasphematoris lapidati proponitur. Sic porro vox haec accipitur Esaiae 36. 37. 2. Reg. 19. Sic Esaiae 5 eloquium Dei blasphemari dicitur. Sic Matth. 9 et Marc. 9, cogitant Iudaei blasphemare Christum, cum offert cuidam remissionem peccatorum, quia ea ratione sibi divinam autoritatem tribuebat. Act. 26 dicit Paulus, se Christianos persequendo, multos compulisse blasphemare Deum: sic eorum abnegationes vocans. Aliquando tamen Blasphemia etiam maledictum contra veros doctores dicitur: ut Rom.
12907. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] morali, utili aut suavi. Sunt et aliae huius vocis significationes, de quibus omnibus suo ordine dicemus. PRIMUM, saepissime Deus dicitur Bonus
12908. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] תפיד benignus: de posteriore voce in vocabulo MISERICORDIAE dicam. Cum autem Dei bonitas celebratur, tum potissimum ea ipsius virtus praedicatur, qua erga suas creaturas est bonus aut beneficus: tametsi ipse totus, et omnes eius virtutes, ipsissima bonitas sunt. Cum autem Deus sit et perfectissime bonus, et omnis bonitatis in tota rerum natura unicus fons, ut et Plato pronunciat in suis definitionibus: alia autem omnium creaturarum bona non tantum finita et imperfecta, ac aliunde provenientia, sed etiam plurimis malis, praesertim post hominis lapsum
12909. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali proprie dicitur, quod est essentialis integritas imaginis Dei: id est, intellectus et voluntatis, et conformitas omnium qualitatum aut virtutum, cogitationum, conatuum, et actionum sive internarum, sive etiam externarum, cum norma bonitatis divinae, et Decalogo. Talis creata bonitas, licet non amplius in sua prima integritate existat, sed in piis aliquo modo instauretur per Spiritum S. et renascentiam, celebratur suo loco et ordine in Sacris literis: ut Vir bonus. 2. Sam. 18. 1. Reg. 1. Psal. 25,
12910. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] 25, Benefac Domine bonis. Bonus thesaurus, bona arbor, Matth. 12 Sic in Proverbiis saepe boni praedicantur, eisque praemia promittuntur: ut 12. 13. 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1. Cor. 15, Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga nos voluntas: (nam ea nos maxime indigemus, et plus cum ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum significat omnes virtutes. nam
12911. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] ut 12. 13. 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1. Cor. 15, Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga nos voluntas: (nam ea nos maxime indigemus, et plus cum ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum significat omnes virtutes. nam Deus omnes flagitat, et praesertim ipsius cordis rectitudinem. QUARTO, aliquando bonum, quasi extra hominem, significat id quodam decens,
12912. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1. Cor. 15, Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga nos voluntas: (nam ea nos maxime indigemus, et plus cum ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum significat omnes virtutes. nam Deus omnes flagitat, et praesertim ipsius cordis rectitudinem. QUARTO, aliquando bonum, quasi extra hominem, significat id quodam decens, iustum ac
12913. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 56 | Paragraph | SubSect | Section] Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga nos voluntas: (nam ea nos maxime indigemus, et plus cum ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum significat omnes virtutes. nam Deus omnes flagitat, et praesertim ipsius cordis rectitudinem. QUARTO, aliquando bonum, quasi extra hominem, significat id quodam decens, iustum ac rectum est. ut Psal. 14. Non est qui faciat bonum.
12914. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 57 | Paragraph | SubSect | Section] satan, peccatum ac mors. SEPTIMO, significat suave. ut Genes. 3, Vidit mulier quod fructus esset bonus ad vescendum. 2. Par. 18, Non prophetat mihi bonum: id est, non dicit grata Iob 21, Ducunt in bonis dies suos. Prover. 24, Comede fili mi, quia bonum est. Vicina huic significatio est, cum idem valet quod formosum. ut Exod 2, Puer Moses erat bonus. Genes. 6, Filiae hominum erant bonae. OCTAVO, valet aliquando haec vox idem quod sufficiens, aut satis grande: sicut et a Latinis aliquando accipitur. ut Genes. 15. et 25. Tu sepelieris in senectute bona: id est, plene peracta
12915. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 57 | Paragraph | SubSect | Section] Rom. 11, Considera bonitatem Dei, si in eius bonitate permanseris: id est, eius beneficentia. vide PERMANEO. Bonum vestrum non blasphemetur, Rom 14: id est, ne bonam doctrinam, aut religionem veram, in infamiam male vivendo adduxeritis. Bonum et Bone dicuntur aliquando Spiritus beneficia, cum in hac vita, tum in altera ut Psal. 27. Credo videre bona Domini in terra viventium. Psal. 103. Bonis replet Deus desiderium tuum. BOS, operarium per metaphoram significat, praesertim syncerum doctorem. Deuteron. 25, Non obligais os bovi trituranti:
12916. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 57 | Paragraph | SubSect | Section] 33, orat Propheta inquiens: Brachium nostrum esto mane, et salus nostra in tempore tribulationis. id est, adiutor et corroborator. SECUNDO eodem modo etiam de Dei potentia voce Brachii Scriptura utitur: ut Iob 40, Si habes brachium sicut Deus. Et Psalm. 89, Deo est brachium cum fortitudine, robusta erit manus sua, exultabit dextera eius: id est, brachium forte. Et in magnitudine aut extensione brachii sui, Deus vel pios vel impios liberare legitur, Exod. 15. Psal.
12917. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 58 | Paragraph | SubSect | Section] dicetur. CABUS, mensurae genus est, 2. Reg. 6. Quarta pars cabi stercoris columbarum 5. argenteis emitur. Alioqui in Scripturis non reperitur. CABUM autem volunt interpretes capere 4 sextarios, et sextarium 6 ova. CADERE, primum habet istam notissimam significationem, cum quis vel stans, vel alio qui ex superiori loco in inferiorem corporaliter collabitur: cuius significationis sunt innumera exempla in Scriptura. Secundo, Cadere significat mori, aut interire, quod qui interficiuntur, mortui concidunt. et alioqui homines dum vivunt ac valent, stare et ambulare
12918. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 59 | Paragraph | SubSect | Section] Hebraeis apparet. Cadens, et habens oculos apertos, dicit de se Bileam. Num. 24: ubi plerique intelligunt, Cadens significare dormientem: et Bileam velle dicere, quod etiam inter dormiendum habeat oculos mentis apertos, quibus videat visiones Dei. Lutherus intelligit de casu in genua, quod cum orat, tum demum ei Deus secreta patefaciat, et visiones etiam externas obiiciat. De phrasi Casu ambulare, Levit. 26, forte alibi. venit enim ab alio themate, ac videtur potius significare ex adverso, seu adversando. Cadere aliquando significat periclitari, prope casum esse, ac
12919. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 59 | Paragraph | SubSect | Section] videntes caeci fiant: id est, qui putant se oculatos esse, caecitatis suae redarguantur: aut etiam indurentur, deterioresque fiant: cuius excaecationis Christus per accidens causa est, sicut sol talparum. CAESARIS nomine intelligit Christus omnem magistratum sive summum, sive infimum, cum dicit Matth. vigesimosecundo, Date Caesari quae sunt Caesaris, et Deo quae sunt Dei. CALCARE, esse pedibus premere aliquid, notum est, et in Sacris literis valde usitatum. Deuteronom. 1. et 11. Terram quam calcaveris, dabo tibi. Inde venit significatio Calcare vuas, aut
12920. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 59 | Paragraph | SubSect | Section] impune: quod potentem gloriosamque victoriam piorum de impiis, etiam in hac vita testatur. Ipsemet enim Dominus conterit serpentem sub pedibus nostris. Sic Psalm. 91. Super leonem et aspidem calcabis, et conculcabis leonem ac draconem. Sic et Malachiae primo legitur, Calcabitis impios cum furore. Quae loca de spirituali victoria et conculcatione necessario sunt intelligenda. Calcantium vocem tollere, Esaiae 16. et Ierem. 25, est, tum penuriam vini efficere, tum et extremam solitudinem. Non dabo calcationem pedis, Deuteronomii secundo: id est, nec vestigium quidem soli
12921. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 59 | Paragraph | SubSect | Section] aut vestigia Christi, impii dicuntur Psalm. 89: quia Christi doctrinam, vitam, actiones et res gestas vituperarent. Calcaneum contra aliquem levare, Psalm. 41. et Iohan. 13, est inferiorem contra superiorem exurgere, eique iniurias ac damna inferre. Sumptum opinor esse ab equis, qui cum servire ac prodesse deberent homini, calcibus eum impetunt. De loco Psalmi 49, Cum iniquitas calcaneorum meorum circumveniet me, est difficilis dubitatio. Sed placet mihi eorum sententia, qui vertunt, Supplantatorum meorum Credo enim esse participium plurale, posito initio hatephpata pro
12922. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 59 | Paragraph | SubSect | Section] actiones et res gestas vituperarent. Calcaneum contra aliquem levare, Psalm. 41. et Iohan. 13, est inferiorem contra superiorem exurgere, eique iniurias ac damna inferre. Sumptum opinor esse ab equis, qui cum servire ac prodesse deberent homini, calcibus eum impetunt. De loco Psalmi 49, Cum iniquitas calcaneorum meorum circumveniet me, est difficilis dubitatio. Sed placet mihi eorum sententia, qui vertunt, Supplantatorum meorum Credo enim esse participium plurale, posito initio hatephpata pro hatephcamez. Demum dari alicui calcaneum, aut vestigia, Ieremiae decimotertio, est
12923. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 59 | Paragraph | SubSect | Section] Supplantatorum meorum Credo enim esse participium plurale, posito initio hatephpata pro hatephcamez. Demum dari alicui calcaneum, aut vestigia, Ieremiae decimotertio, est aliquem ignominia affici: sumptum a feminis, quibus est summum dedecus denudari inferiora. Comparat enim ibi Iudam cum muliere, et dicit: Ob magnitudinem iniquitatum tuarum revelatae sunt fimbriae tuae, et denudata aut violata vestigia tua. CALCHAMENTA, aut Calcei pedum, figurate varie accipiuntur. Primum
12924. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 60 | Paragraph | SubSect | Section] parum amantes fratris. Habere calceamenta in pedibus, significat paratum esse ad profectionem. Sic Israelitae ad hunc modum iubentur comedere agnum paschalem. Et Eph. 6, pii iubentur expediti esse ad praedicationem Evangelii. Sic et Marci 6. Ex contrario ergo aliqui ratiocinantur, quod cum Deus iubet Mosem solvere calceamenta, velit eum stare, et non longius progredi. Vel certe huius caeremoniae iniunctione, vult eum ad maiorem reverentiam timoremque excitare. Occasio autem videri posset, quod cadavera et pelles inde detractae, pro immundis habeantur. Locum autem illum vult iam
12925. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 60 | Paragraph | SubSect | Section] habet varias significationes, quas recensebimus. Primum, 2. Par. 6, dicit Salomon, Dominum dixisse, se habitaturum in caligine. Sic enim nimirum Exod. 19 dicit Moysi, se venturum esse in caligine. et sic subinde apparuisse scribitur. ut 2. Sam. 22. Psal. 28. et 97. Hoc fit, cum propterea (interpretante ipsomet Domino) ne visa aliqua specie eius, sibi idolon facerent: tum, quia humana mens non est illius maiestatis capax: tum denique, quia (sicut Dionysius interpretatur) ignota sit nobis Dei essentia. Deinde, dies caliginosa pro obscura, tristi ac infelici per
12926. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 60 | Paragraph | SubSect | Section] lucis in caliginem et de offensione ad montes caliginosos: id est, de ruina in tristes calamitates, et praesertim ignorationem Dei. Tertio, in Epistola ad Hebr. cap. 12, pro cruce ponitur: Non accessistis usque ad turbinem, caliginem et procellas. Vicina est significatio, cum pro poenis ponitur. ut cum 2 Pet. 2, diabolo servari caliginem tenebrarum indicatur. Iob. 23 est, Operire alicuius faciem caligine, pro moerore afficere. Ibidem, Iudicare per caliginem, est negligentius iudicare. Denique Caligo mortis, Iob. 10, pro extrema et exitiali calamitate
12927. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 60 | Paragraph | SubSect | Section] et de offensione ad montes caliginosos: id est, de ruina in tristes calamitates, et praesertim ignorationem Dei. Tertio, in Epistola ad Hebr. cap. 12, pro cruce ponitur: Non accessistis usque ad turbinem, caliginem et procellas. Vicina est significatio, cum pro poenis ponitur. ut cum 2 Pet. 2, diabolo servari caliginem tenebrarum indicatur. Iob. 23 est, Operire alicuius faciem caligine, pro moerore afficere. Ibidem, Iudicare per caliginem, est negligentius iudicare. Denique Caligo mortis, Iob. 10, pro extrema et exitiali calamitate habetur. Lapis caliginis
12928. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 60 | Paragraph | SubSect | Section] et in nihilum redigit. CALIX, frequentius quam poculum occurrit in vulgata versione: quare hic explicabitur. Est autem multiplex calix in Scripturis. Primum, est calix mysticus, quem vocat David Psal 116, calicem salvationum. Bibebant hunc e tribulationibus liberati, cum vota sua Domino redderent, et sacrificium laudis offerrent. Huius generis est calix ille novi Testamenti, quem Christus in Coena cum benedictione, id est gratiarum actione bibit, et ad mortis suae celebrationem ac recordationem fidelibus suis commendavit. Et hunc vocat Apostolus 1. Cor. 10.
12929. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 60 | Paragraph | SubSect | Section] calix in Scripturis. Primum, est calix mysticus, quem vocat David Psal 116, calicem salvationum. Bibebant hunc e tribulationibus liberati, cum vota sua Domino redderent, et sacrificium laudis offerrent. Huius generis est calix ille novi Testamenti, quem Christus in Coena cum benedictione, id est gratiarum actione bibit, et ad mortis suae celebrationem ac recordationem fidelibus suis commendavit. Et hunc vocat Apostolus 1. Cor. 10. Calicem benedictionis: id est, gratiarum actionis: vel potius in quo benedictum et consecratum esset sacramentum, et simul etiam
12930. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 60 | Paragraph | SubSect | Section] gratias agere solebant. Et verbum Hebraeum quo hoc loco utitur Propheta, hunc levandicalicis morem innuere videtur, ut legi possit: Calicem salvationum levabo, et in nomine Domini invocabo tametsi illud
12931. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 61 | Paragraph | SubSect | Section] item per indicia ac signa res indicatas intelligi velit. Contra autem, non fieri super aliquo calvicium, est non doleri aut deplorari alicuius mortem Iere. 16, Neque ponetis calvicium inter oculos vestros super mortuum Deut. 14. et Ezech. 27. Levit. 13 calvicium pro indicio leprae habetur, cum quodam tamen discrimine. 2. Reg 2. Insultabant pueri Helisaeo dictitantes, Ascende calve, ascende calve. Quia calvicium deformat hominem, etiam masculum, nedum feminam. CALLIDUS, vel Cautus, alias in bonam partem accipitur, pro prudente et solerti: ut Proverb. 14, Sapientia
12932. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 61 | Paragraph | SubSect | Section] nedum feminam. CALLIDUS, vel Cautus, alias in bonam partem accipitur, pro prudente et solerti: ut Proverb. 14, Sapientia callidi est intelligere viam suam. Sic 1. Sam. 23, David dicitur callidissimus fuisse. Alias in malam partem accipitur, pro astuto et malitiose vafro. ut cum Gen. 3. dicitur serpens fuisse callidior omnibus aliis animalib. CALOR, Aestus, et Caminus, unam ferme vim habent. nam praeter propriam significationem, per metaphoram crucem et omnino res adversas significant. ut 1. Petr. 4: Dilecti, ne offendat vos ille aestus. Esai.
12933. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 61 | Paragraph | SubSect | Section] per metaphoram crucem et omnino res adversas significant. ut 1. Petr. 4: Dilecti, ne offendat vos ille aestus. Esai. 25, Umbraculum nobis fuisti ab aestu: id est liberator a malis spiritualibus. Item ibidem: Sicut aestus in siccitate, excisio fortes humiliabit. Comparatur haec vox cum extrema afflictione Esai. 48. Ecce excoxite tanquam argentum, probavi te in camino paupertatis, vel potius afflictionis. Calor alio qui Psal. 19 ponitur pro beneficiis Christi, qui per solem ibi pingitur: Nihil est quod abscondatur a calore eius. Porro in Apocalypsis
12934. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 61 | Paragraph | SubSect | Section] Christi, qui per solem ibi pingitur: Nihil est quod abscondatur a calore eius. Porro in Apocalypsis tertio, Neque es calidus neque frigidus: calor pro vero et ardenti zelo ponitur, sicut contra frigus pro manifesta impietate. Dicuntur igitur medii esse tepidi, qui volunt dici ac videri pii cum pietatem ex animo non curent. CAMELUS. Matth. 19 dicit Christus: Facilius camelum per foramen acus transiturum, quam divitem in regnum caelorum intraturum. ubi aliqui intelligunt funem ancorarium, quam tamen vocis significationem idoneis autoribus probare non possunt. Alii
12935. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 62 | Paragraph | SubSect | Section] tuus canis, ut faciat rem tantam: id est, tam crudeliter Israelitas affligat? Eccles. 9. Melior est canis vivus quam leo mortuus: id est, res vilissima viva. Iob. 30, Quorum patres sprevissem ponere cum canibus gregis mei. Canem mortuum persequi, 1. Sam. 24. 2. Sam. 9. Respexisti super canem mortuum, similem mei. ubi itidem ponitur pro re vilissima. In eodem sensu est et Matth. 15. Non est bonum sumere panem filiorum, et proiicere canibus. Usitatum porro est in omnibus ferme linguis ac
12936. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 62 | Paragraph | SubSect | Section] est et Matth. 15. Non est bonum sumere panem filiorum, et proiicere canibus. Usitatum porro est in omnibus ferme linguis ac gentibus, ut canis vilem ac ociosum hominem significet. Sic Graeci suos cynicos, ob impudentiam et mordacitatem vocârunt: sic Helena. Iliad. 6. semet nominat, loquens cum Hectore. Hinc et Caput canis, pro re vilissima: 2. Sam. 3, Nunquid ego caput canis sum? id est, dux aut gubernator canum, vel alioqui res vilis aut abiecta, ut caput canis, in quo nihil expetendum est. Simili phrasi Germani Caput diaboli pro pessimo homine usurpant: et caput canis,
12937. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 62 | Paragraph | SubSect | Section] ita qui transiens irascitur in lite non sua. Vicinum est verbis, sed sensu plurimum differt proverbium, Lupum tenere auribus: quod de ancipiti periculo usurpatur, Sacrificare canem, Esa. 66 pro, rem abominandam. Vicinum huic illud Eccles. 13, Quae communicatio homini sancto ad canem? Idem est cum dicitur Apoc. 22, Foras canes et venefici, pro excrandis impiis. Caeterum, Sanctum dari canibus et porcis prohibens Dominus, intelligit prorsus indignos, impios et prophanos, Matth. 7. Idem valet ferme illud Panem filiorum dare canibus, Matt. 15. Tametsi in priori loco ipsemet Dominus
12938. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 62 | Paragraph | SubSect | Section] 11 dicitur, quod et laeta et tristia sint cantata aut praedicata Iudaeis, sed frustra. Denique in novo Testamento. praesertim Eph 5. et Coll. 3. de ipsis pientissimis cordis cogitationibus, fide ac motibus accipitur Cantantes ac psallentes in cordib. vestris Domino. CAPILLI cum sint numero multi, et res in homine minimae et tenues, multis locutionibus occasionem praebent. ut, Numeratos esse alicuius capillos capitis, Matth. 10 Luc. 12. pro, omnia nostra, etiam minima, fide summa ac optima a Deo custodiri, et conservari, nedum maiores et preciosiores partes. Eadem
12939. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 62 | Paragraph | SubSect | Section] nostra recte mutare possumus, nedum maxima. In hisce ergo omnibus loquutionibus, capilli pro quavis ignobilissima hominis parte ponuntur. Porro funda iacere ad capillum Iud. 20, est directissime ac certissimo ictu scopum tangere, Psal. 40 et 69. a numerositate loquutio sumitur, cum dicuntur peccata aut hostes nostri multiplicati esse super capillos capitis nostri. Denique de phrasi, Radere barbam ac capillos, quod significat dolorem, moerorem aut indignationem, ut est exemplum etiam Esd. 9. supra in BARBA et CALVICIO dixi. CAPIO, et Captivitas, varias
12940. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 63 | Paragraph | SubSect | Section] Capere animas, Proverb, 11. Qui capit animas, sapiens est: id est, qui docendo homines persuadet, et veluti in suam potestatem redigit, eosque in veram viam aut piam servitutem abducit. Est prorsus idem cum eo quod Christus dicit, Faciam piscatores hominum. Sed contra in malam partem haec eadem phrasis accipitur Psalm. 93, pro in exitium rapere. Sic et Paulus dicit 2. Tim. 3, Captivantes mulierculas. Sic quoque 2. Corint. 10, Captivam ducimus omnem cogitationem ad obediendum Christo: ubi
12941. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 63 | Paragraph | SubSect | Section] Capi aliquem in consiliis suis. Psalm. 10. Prae superbia persequitur impius pauperes, capiantur in cogitationibus quas cogitant: id est, laquei et fraudes quas struunt piis, sint ipsismet exitio. Hoc dictum etiam Paulus citat, inquiens: Qui capit sapientem in consiliis. Est idem prorsus cum proverbio, Incidere in foveam, quam fecit. Capiam domum Israel in corde suo, quod separaverunt se a me per idola sua, Ezech. 14: id est, deprehendam, redarguam, et patefaciam eorum pravas et idololatricas cogitationes. Capi etiam simpliciter in genere significat, alicui magnum malum
12942. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 63 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Cor. 2. simili metaphora a capacitate loci aut vasis, significat facultatem intelligendi aut agendi aliquid. Paulus dicit, Animalis homo non capit ea quae spiritus sunt. stulticia enim ei sunt, nec potest ea cognoscere: de capacitate intelligentiae id verbum sumit, ut sequentibus declarat. At cum Christus dicit Matth. 19, Non omnes capiunt id verbum: de facultate non apprehendendi, sed praestandi intelligit. Quod licet multi facile intelligant quid sit purus caelibatus, tamen pauci eum praestare queant. Quare addit Dominus, Qui potest capere, capiat: id est, qui est idoneus ad castum
12943. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 63 | Paragraph | SubSect | Section] contra verbum, ad voluntatem hominum facere coguntur. CAPUT, habet plures proprietates: in de igitur variae huius vocis significationes exoriuntur. Nam et nobilissimum membrum, summoque loco positum, et quasi initium est hominis, et maxime conspicitur: denique periculosissime summaque cum pernicie laeditur. Primum igitur a praestantia ducitur metaphora, quae significat omne dominium aut superioritatem. Num. 36, Coram principibus capitibus patrum filiorum Israel. Capita patrum tribuum Israel, Esaiae 14: id est, principes familiarum. Caput magnorum, 2. Sam. 23, pro
12944. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 63 | Paragraph | SubSect | Section] donec fierem rex. Idem valet In capite, aut Caput esse, 1. Par. 4. 29. 2. Par. 20. Certe nobiscum est in caput Deus ille, 2. Par. 31. pro, Dux noster est. Imposueras hominem super caput nostrum, Psal. 66. id est constitueras super nos tyrannum. Vicina huic significatio, cum in quacunque re praecipuum quiddam significat. ut Psal. 74, Contrivisti capita draconum subter aquas. Tale et illud est, Conteret caput serpentis, Gen. 3: id est, praecipuam vim, et in quo satanae potentia sita est, nempe peccatum, legem, mortem ac infernum, seu etiam regnum
12945. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 63 | Paragraph | SubSect | Section] eo benedicantur omnes gentes. In hoc sensu aut significatione dominii etiam Paulus dicit 1. Cor. 11, Deum esse caput Christi, Christum viri, et virum mulieris: id est, dominum ac gubernatorem, quod dominium mulier tegmine capitis verecunde confiteri debeat. Nec ita multum differt ab hoc sensu, cum Christus toties dicitur Caput Ecclesiae, Ephes. 1. 4. 5. Coloss. 2: tametsi haec loquutio sit multo significantior aliis. Quam eius singularem
12946. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 64 | Paragraph | SubSect | Section] rependantur: sic eo pergente furere, extrema ei ira Dei poenaeque accersuntur. Sed de hoc mox. Caput canis, supra in voce CANIS est expositum, de re vilissima et contemptissima. Caput ungere, significat lautius ac delicatius victitare. Quare Christus hypocritas Matthaei 7 accusans, quod cum ieiunabant, studio in vultu ac toto externo gestu, tum dolorem animi luctumque ob peccata, tum debilitatem ob nimia ieiunia simulabant, deformando et obscurando genuinum colorem faciei. Christus contra piis praecipit, ut ungant caput, et lavent faciem: id est, potius delicatum victum simulent,
12947. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] Custodiam intelligunt, quasi speculam quandam, unde instar custodum aut vigilum prospectârint et expectârint piae animae adventum Christi. Alii per carcerem intelligunt tum illam legis paedagogiam, patres quasi in quadam servitute detinentem: tum etiam illorum desiderium adventus Meschiae, quo cum quadam anxietate cupiverunt videre diem Christi. Verum hae interpretationes nimium violentae esse videntur. CARMEL, fuit nomen montis in Gilead, et civitatis: Iosuae 25. 1. Sam. 25. Saepe tamen est appellativum, et significat quemvis locum fertilem, quasi dicat Cheremale vinetis
12948. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] per synecdochen: quia inter partes animalium maxima, maximeque conspicua est caro. Primum igitur Caro significat in genere omnia animalia. Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes
12949. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] Ioel. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem. Non salvabitur omnis caro, inquit Christus, et Paulus: id est, ullus homo. Matth. 24. Rom. 3. Vide Hilar. super Psalm. 64. Tertio, ob imbecillitatem hominis, Caro crebro fragile quid et debile sonat ut Gen. 6. Non litigabit spiritus meus cum homine in seculum, eo quod sit etiam caro: id est, res fragilis, et brevi interitura. Sic Psalm. 78. Recordatus est quod sint caro, spiritus vadens et non rediens: id est, caduci. mortales. Sic et Esa. 31 describitur imbecillitas exercitus Aegyptii. Inquit enim: Equi eorum caro sunt, et non
12950. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] Maledictus qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, Ier. 17. Quarto, Caro etiam ipsas nobilissimas hominis vires, nempe rationalem potentiam, qua in religione utimur, denotare videtur, iuxta Christi definitionem Iohann. 3, Caro est, quicquid ex carne natum est. Gal. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio
12951. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] brachium suum, Ier. 17. Quarto, Caro etiam ipsas nobilissimas hominis vires, nempe rationalem potentiam, qua in religione utimur, denotare videtur, iuxta Christi definitionem Iohann. 3, Caro est, quicquid ex carne natum est. Gal. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et
12952. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] Iohann. 3, Caro est, quicquid ex carne natum est. Gal. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex externis observationibus, quaeritis. Sic Phil. 3. Si quisquam alius videtur habere fiduciam in carne: id est, rebus, genere, viribus ac operibus
12953. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] 17 proponuntur minae, ei qui erit incircuncisae carnis. Sic Prov. 14 dicitur, vita carnium cor leve: id est, salubritas corporis. Hinc iustificationes carnis, Hebr. 9. id est, externi hominis, non conscientiae. 2. Cor. 7, Mundemus nos ipsos ab omni inquinamento carnis et spiritus. Porro cum Christus dicitur passus carne, 1 Pet. 4, et Carnem suam dare pro mundi vita, significat totam humanitatem. Sic et Psal. 16, et Act. 2. caro Christi dicitur requiescere in spe, et non visura corruptionem, scilicet et carnalem et spiritualem. Item filius David secundum carnem.
12954. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] totum hominem corpore et anima quatenus renatus non est, praesertim vero ipsum cor ac rationalem animam, quae vel maxime corrupta est: ut, Sensus carnis inimicitia est adversus Deum, Rom. 8, id est, totus homo, praesertim anima rationalis, seu mala mens et malus animus, exercet hostilitatem cum Deo. Sic forte et Gen. 6, Quia caro est. In carne seminare, id est, carnalibus aut corruptionis desideriis indulgere. Habet quidem haec significatio aliquid vicinitatis cum quarta, sed tamen ibi vires hominis per sese: hîc vero quatenus corruptae sunt, significantur. In hac significatione
12955. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] Deum, Rom. 8, id est, totus homo, praesertim anima rationalis, seu mala mens et malus animus, exercet hostilitatem cum Deo. Sic forte et Gen. 6, Quia caro est. In carne seminare, id est, carnalibus aut corruptionis desideriis indulgere. Habet quidem haec significatio aliquid vicinitatis cum quarta, sed tamen ibi vires hominis per sese: hîc vero quatenus corruptae sunt, significantur. In hac significatione admodum crebro ei opponitur spiritus: ut Ioh. 6. Caro non prodest quicquam, spiritus est qui vivificat. Iohann. 3, Quod natum est ex carne, caro est: quod ex spiritu,
12956. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] corruptus ac perditus homo non salvabitur, non intrabit regnum caelorum, nisi fuerit regeneratus. Est vero haec significatio diligenter observanda, contra seductores et sophistas, qui per carnem corruptam intellexerunt tantum inferiores aut brutas hominis partes, non vero rationales. Unde porro cum Philosophis a vero aberrantes, senserunt, tantum affectus et animalem potentiam corruptam: rationem vero esse sanam, et (sicut forum male versus Aristoteles loquitur) deprecari, id est adhortari ad optima. Ex quo denique cum eisdem ex bonitate rationis, virtutum habitus iustitiamque, per quam
12957. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 65 | Paragraph | SubSect | Section] inferiores aut brutas hominis partes, non vero rationales. Unde porro cum Philosophis a vero aberrantes, senserunt, tantum affectus et animalem potentiam corruptam: rationem vero esse sanam, et (sicut forum male versus Aristoteles loquitur) deprecari, id est adhortari ad optima. Ex quo denique cum eisdem ex bonitate rationis, virtutum habitus iustitiamque, per quam salvarentur, extruxerunt. Atque ita totam doctrinam de gratia penitus everterunt. Nam si ratio sana est, a qua proprie religiosae actiones proficiscuntur: quid opus ei est Spiritu sancto et renovatione? Potest etiam perfecte
12958. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 66 | Paragraph | SubSect | Section] agere ac vivere. Gal. 2, In carne vivere, significat hanc mortalem vitam vivere, Hinc etiam locutio Carnalem esse, 1. Cor. 1. Et, Quae carnis sunt quaerere. Ponitur etiam hoc generale nomen synecdochice pro pudendis: ut, Caro asini caro eorum, Ezech. 23. Sic et Levit. 15 accipitur: Cum semen de carne eius defluet. Phrases porro hinc variae oriuntur: ut, Esse carnem et sanguinem alicuius: de summa cognatione. ut Genes. 20, Os meum et caro mea. Et 37, Frater noster et caro nostra est. Sic 2. Sam. 19, Fratres mei estis, os meum et caro mea estis: pro, cognatio et
12959. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 66 | Paragraph | SubSect | Section] bis in singulari repetens. et mox tertio subiicit, veluti exponens illum unum hominem, inquiens: Masculum et feminam creavit eos. In hunc sensum videtur et illud Ephes. 5. dici, quod simus caro de carne, et os de ossib. Christi: licet multo arctius et magis mysticum vinculum cognatioque nobis cum Christo esse intelligenda est, quam ipsemet Paulus maximum mysterium esse pronunciat. Venisse in carnem Christus dicitur 1. Iohan. 4. id est, homo natus esse: sicut supra de humanitate hoc vocabulum saepe accipi diximus. Carnis interitus. 1. Corinth. 5, Tradidit eum satanae ad interitum
12960. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 66 | Paragraph | SubSect | Section] Nascor aliquid dicam. In carne esse, et tamen non secundum carnem ambulare, 2. Cor. 10. pro, in corporali quidem vita vivere, non tamen corruptae carnis cupiditates sequi. Prius caro significat corpoream istam vitam, aut corpus ipsum: posterius, inhaerentem pravitatem. Carnem crucifigere cum suis concupiscentiis, Galat. 5. est suum veterem Adamum, nativam corruptionem, et pravas eius cupiditates mortificare. Carneaeres plerunque quidem in malam partem dicuntur, et vel imbecillum quid, vel etiam extreme malitiosum sonant: sed tamen cor carneum Ier. 31. Ezech. 11. et 36 in
12961. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 66 | Paragraph | SubSect | Section] veterem Adamum, nativam corruptionem, et pravas eius cupiditates mortificare. Carneaeres plerunque quidem in malam partem dicuntur, et vel imbecillum quid, vel etiam extreme malitiosum sonant: sed tamen cor carneum Ier. 31. Ezech. 11. et 36 in meliorem partem accipitur, et lapideo opponitur, cum Deus dicit, se excisurum illorum cor lapideum, et daturum illis carneum ac novum. Carnem Christi comedere, et sanguinem bibere Iohan. 6. est credendo beneficiis passionis frui. Caro ibi metaleptice pro eius effectibus aut fructibus accipitur. At corpus eiusdem in verbis Coenae proprie
12962. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 66 | Paragraph | SubSect | Section] Venit autem a
12963. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 67 | Paragraph | SubSect | Section] ac si castra plena exercitibus circa eos collocasset. Sic Zach. 9, Castrametabor circa domum meam, ab exercitu transeunte et redeunte: id est, tuebor, ne quisquam ei nocere possit, quacunque occasione in eam impetum fecerit. Hanc figuram locutionis etiam re ipsa Deus exhibuit ac declaravit, cum 2: Reg. 6 ostendit, se ignitum exercitum circa Elisaeum habere, multo ampliorem quam qui erat Syrorum, volentium eum capere.
CATARACTAE in caelo
12964. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 67 | Paragraph | SubSect | Section] irae: pro, largissimas poenas aquarum instar, caelitus in nos effundi. Contrâ Malachiae 3 in bonam partem legitur, de larga et salutari pluvia: Si non aperuero vobis cataractas caeli, id est, effudero caelitus satis pluviae. Effundi aliquid a Deo boni aut mali, vicina huic locutio est, et cum cataractis coniungi solet: sed de ea alibi. 2. Reg. 7. Si Dominus fecerit cataractas in caelo, num fiet hoc? id est: etiamsi Deus caelitus plueret frumento, tamen tanta vilitas annonae fieri non posset. CATHEDRA. Iudices et doctores solent, in cathedra sedentes, docere ac
12965. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 67 | Paragraph | SubSect | Section] ac per primum intelligere seductionem aut aberrationem a vero, quia hoc videtur Abire indicare, qui non passus est se seduci: secundum de pertinacia in errore, quod ipsum verbum Standi prae se fert: postremum de institutione aliorum in errore, quod Cathedra notat. Convenit pulchre cum hoc sensu aut significatione vocis huius; quod Dominus dicit Matth. 23, scribas et pharisaeos audiendos esse, cum sedent in cathedra Moysi: id est, doctrinam eius tradunt aut legunt: non cum sedent in cathedra pestilentiae aut derisorum. Nam de aequalitate dignitatis, aut successione in locum
12966. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 67 | Paragraph | SubSect | Section] est se seduci: secundum de pertinacia in errore, quod ipsum verbum Standi prae se fert: postremum de institutione aliorum in errore, quod Cathedra notat. Convenit pulchre cum hoc sensu aut significatione vocis huius; quod Dominus dicit Matth. 23, scribas et pharisaeos audiendos esse, cum sedent in cathedra Moysi: id est, doctrinam eius tradunt aut legunt: non cum sedent in cathedra pestilentiae aut derisorum. Nam de aequalitate dignitatis, aut successione in locum Moysis intelligi non potest. Non enim Moysi, sed Aaroni; illi successerant. Moyses non reliquit post se certum
12967. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 67 | Paragraph | SubSect | Section] prae se fert: postremum de institutione aliorum in errore, quod Cathedra notat. Convenit pulchre cum hoc sensu aut significatione vocis huius; quod Dominus dicit Matth. 23, scribas et pharisaeos audiendos esse, cum sedent in cathedra Moysi: id est, doctrinam eius tradunt aut legunt: non cum sedent in cathedra pestilentiae aut derisorum. Nam de aequalitate dignitatis, aut successione in locum Moysis intelligi non potest. Non enim Moysi, sed Aaroni; illi successerant. Moyses non reliquit post se certum ordinem successorum, praeter unum Iosuam: nec quisquam illi comparandus fuit.
12968. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 67 | Paragraph | SubSect | Section] adiunctis verbis, Quicquid dixerint, facite, videretur praecipere, eos esse sine omni exceptione audiendos: atque ita illorum toties damnatos errores confirmasset. Quod Dominus nequaquam vult, ut ex aliis locis cernere est. Sic et Hilarius hanc vocem super Psalm. 138 explicat, inquiens: Cum igitur doctrina Pharisaeorum ob id probabilis esse docetur, quia ipsi in Moysi cathedra sederunt, doctrina necessario significatur in Cathedra. Ex hoc more est, quod Episcopis postea in Ecclesia cathedrae sunt attributae: et quod tempus functionis, sessionis spacium dictum sit: ut, Hic aut
12969. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 67 | Paragraph | SubSect | Section] quod tempus functionis, sessionis spacium dictum sit: ut, Hic aut ille Episcopus sedit tot annis. De hac voce etiam in verbo SEDENDI, et SEDIS, aliquid addetur. CATENA: de hac voce in IUGO, aut VINCULO agetur. CATULUS LEONIS, in voce LEONIS exponetur. CAUDA, cum sit ultima, minime necessaria, et sordidissima pars animalis, aliâs ignobilissimos et vilissimos subditos, servos aut mancipia significat: ut supra in voce CAPITIS ostendi. Saepe enim Capiti opponitur, et dicitur alius futurus in caput, alius in caudam. Esa. 9 interpretatur de seductoribus:
12970. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 68 | Paragraph | SubSect | Section] quaestum. Tales cauponationes, corruptelae et quaestus religionis, fuerunt in Papatu, et omnibus temporibus innumerae. Nec est ista locutio etiam Graecis ac Latinis inusitata. Nam citat Cicero versum Ennii, ex Pyrrhi responso Romanis dato:
Non cauponantes bellum, sed belligerantes: cum quasi quaestum de captivis Romanis repudiavit, gratis eos dimittens. Sic et Aeschylus dicit,
12971. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 68 | Paragraph | SubSect | Section] non tantum aquam optimo vino affundunt: sed etiam variis ac noxiis medicamentis ei gratum ac validum aliquem saporem conciliare conantur, non sine pernicie plurimorum eo utentium. Tales verbi Dei cauponatores, suis somniis verbum Dei diluentes, reprehendit Deus per Ieremiam: Quid tritico cum paleis? qui habet meum verbum, recitet verbum: qui somnium, recitet ut somnium. CAUSA, varie etiam Latinis accipitur. Sequuntur autem versorum significationes huius vocis maxima ex parte Latinum sermonem. ut, Causa viduae non in greditur ad eos, Esa. 1. id est, lis,
12972. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 68 | Paragraph | SubSect | Section] infra in voce CONSCIENTIAE. CEDAR, fuit filius Ismaelis, Gen. 25. unde gens propagata est, ex cuius barbarie, feritate ac impietate factum est ut quasi generale quoddam nomen pro impiis potestatem natur. Sic Psal. 120 deplorat suam sortem, quod habitare diu cogatur cum Cedar. Esa. 1, minatur Deus post liberationem Ecclesiae ipse Cedar: sive proprie illam unam gentem intelligat, sive omnes hostes Ecclesiae Dei, posita specie synecdochicos, aut parte pro genere. CEDRUS, praesertim Libani, procerissima et elegantissima arbor, optimosque ac
12973. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 68 | Paragraph | SubSect | Section] CARDUI, de hac cedri significatione aut proprietate: deque proverbio, Carduus ambivit filiam cedri, Cedrus etiam pro cedrinis tabulis ponitur: ut 1. Reg 6, Et cedrus erat super domum intrinsecus: id est, interius cedrinis tabulis fuit convestita. Ier. 22, Nunquid regnabis, quod tu te misces cum cedro? id est, quod tu tibi extruis tam splendidam domum ex cedro. Cedrum eius nudavit, Zophon. 2: id est, interiorem cedrinam contignationem detexit. CELEBRARE; in voce Confessionis, Praedicare, et similibus exponetur. CELEUSMA, vox sese invicem adhortantium est,
12974. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 68 | Paragraph | SubSect | Section] adhortantium est, praesertim nautarum a Graeco
12975. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] suo ad pastum egreditur, studiose insectantur, capiunt et mactant. Non vespertinae, hoc est, ei quae a pastu sese ad cubilia vel latebras suas recipiat: sed matutinae, ei videlicet quae matutino tempore in pascuis circumquaque pascendo oberret, comparatur, in ea dispensatione, qua dum circumquaque cum discipulis suis veluti hinnulis in Iudaea, matutino tempore, i. ipsis regni sui, orituraeque iam diurnae lucis primordiis, pabula vitae administrando circuit, a venatoribus Iudaeis, Apostolis velut hinnulis dispersis, capitur et occiditur, ut esset hostia et sacrificium pro peccatis totius
12976. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] est Christus. Quanquam itaque Spiritus sanctus ista de sacrificio Christi sempiterno, eiusque virtute, non ita expressis verbis hoc Psalmo describat, propterea quia nondum hoc ferebat temporis illius ratio et conditio: tamen pulchre depingit hoc titulo sortem et conditionem matutini Christi, cum hinnulis suis in Iudaea circumeuntis. Deinde ingenium, furorem et rabiem hostium Christi, qui ipsum essent non aliter insectaturi et infestaturi, quam quomodo venatores solent matutinam cervam, vel canibus, vel cassibus, insidiis, sine fine eo usque insectari, donec illam comprehendant et
12977. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] Christi, qui ipsum essent non aliter insectaturi et infestaturi, quam quomodo venatores solent matutinam cervam, vel canibus, vel cassibus, insidiis, sine fine eo usque insectari, donec illam comprehendant et interficiant. Et vide quam concinne ad mortem Christi competat, quod cervae etiam, cum in plagis est, latus cuspide aperitur: id quod et Christus in cruce pertulit. CERVIX, posterior pars colli, varie in Scriptura, praesertim in phrasibus, aut cum ei aliquae voces adiunguntur, accipitur. Dura cervix, aut Indurare cervicem, pro extrema inobedientia, contumaciaque
12978. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] insectari, donec illam comprehendant et interficiant. Et vide quam concinne ad mortem Christi competat, quod cervae etiam, cum in plagis est, latus cuspide aperitur: id quod et Christus in cruce pertulit. CERVIX, posterior pars colli, varie in Scriptura, praesertim in phrasibus, aut cum ei aliquae voces adiunguntur, accipitur. Dura cervix, aut Indurare cervicem, pro extrema inobedientia, contumaciaque ponitur. ut Deuter 10. Cervicem vestram ne induretis amplius, sicut maiores vestri, date manum Iehovae. Et 32, Cervicem tuam durissimam. Credo autem hanc metaphoram aut
12979. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] etiam metalepsin, vel a iumentis, praesertim equis sumptam, qui saepe nimium ferocientes, non patiuntur frenis suam cervicem huc aut illuc, quo sessor vult, inflecti: quin potius saepe caput magna pertinacia inter genua primorum pedum abdunt, freno reluctantes. vel etiam a contumacibus servis, qui cum aliquo eunt, non volunt inflectere collum ad vocem aut imperium domini revocantis, aut aliud quid iubentis. Sic Salomon Proverb. 29 inquit, Vir increpationum, qui indurat cervicem, repente conteretur. Sic 2. Reg. 17, Induraverunt cervicem suam iuxta cervicem maiorum suorum: id est, sicut
12980. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] Ier. 8. Vicina aut cognata huic phrasis est, Manum in alicuius cervice habere: id est, fugare, consectari, et consectando capere, quia hostis fugientem sic a tergo arripit. Sic Germani dicunt, Einen bei dem hals nemen. Cervicem ostendere, aut vertere etiam, Deus dicitur nobis, et nos Deo, cum ille nos orantes ac invocantes non exaudit, et nos vicissim non obedimus ei aliquid mandanti. ut prioris exemplum habetur Ierem. 18. Cervicem, non faciem ostendam eis, in die perditionis eorum: id est, non dignabor eos invocantes, et opem meam implorantes, respicere, non liberabo eos.
12981. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] iugum legis. Caeterum Paulus Rom. 16 inquit de quibusdam piis, quod pro anima sua propriam cervicem subiecerint: quo indicat, eos suam vitam servandi ipsius gratia, in discrimen adduxisse. CESSARE, alias idem significat quod abstinere a labore: alias, quod sperare in Dominum: alias, cum dicitur in tertia Hebraea coniugatione. Facere cessare: significat aut prorsus tollere et abolere aliquid, aut certe alioqui impedire. Quia autem saepe concurrit in significatione cum verbo Quiescere et Silere, ibi plenius hanc vocem et rem exponam. CHARACTER DEI, in Ezechiele
12982. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] CESSARE, alias idem significat quod abstinere a labore: alias, quod sperare in Dominum: alias, cum dicitur in tertia Hebraea coniugatione. Facere cessare: significat aut prorsus tollere et abolere aliquid, aut certe alioqui impedire. Quia autem saepe concurrit in significatione cum verbo Quiescere et Silere, ibi plenius hanc vocem et rem exponam. CHARACTER DEI, in Ezechiele cap. 9, vocatur Thau, et est signum salvandorum. At in Apocal. 15, Character Bestiae. est indicium comprobatae idololatriae: quem illi omnes gestant qui quoquo modo
12983. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] desolationis, omnino Apocalyptica prophetia respicit.
CHARITAS exponetur in voce DILECTIONIS, quoniam saepe idem plane sunt.
CHIROGRAPHUM, Coloss. 2, Paulus ponit pro obligatione, aut reatu ob patrata peccata. Sumpta autem est metaphora a communiis ominum more, qui cum aes alienum contrahunt, coguntur dare
12984. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 69 | Paragraph | SubSect | Section] admirabile Dei mysterium. CHORUS speciale nomen est pro omni genere laeticiae Psal. 30. Vertisti planctum meum in chorum, soluisti saccum meum, et accinxisti me laeticia. CHRISTUS Graeca vox, Meschias Hebraea, significat unctum. Tributum vero est hoc nomen, cum omnibus summis sacerdotib. ac regibus Iudaicis, tum praesertim filio Dei incarnato, Domino et servatori nostro de quo hic potissimum agemus. Fuit autem id nomen cum illis, tum huic Domino nostro, non ut
12985. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 70 | Paragraph | SubSect | Section] unctum. Tributum vero est hoc nomen, cum omnibus summis sacerdotib. ac regibus Iudaicis, tum praesertim filio Dei incarnato, Domino et servatori nostro de quo hic potissimum agemus. Fuit autem id nomen cum illis, tum huic Domino nostro, non ut proprium, sed ut appellativum, seu vere officii nomen attributum: ut tantundem illis significaverit, quantum nobis Rex aut Pontifex, ut postea dicetur. Sicut recte Tertullianus adversus Praxeam dicit, Christum non esse nomen, sed appellationem. Nam nomen
12986. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 70 | Paragraph | SubSect | Section] refert. Fuit etiam specialis quaedam confectio illius sacri olei, Exod. 30, divinitus praescripta: fuitque gravissime interdictum, ne quisquam eam imitaretur, aut adhiberet in ullis profanis usibus. Sicut igitur illi sacerdotes et reges populi Dei, ob hasce causas vocati sunt uncti vel Meschiae, cum essent tantum typi aut figurae unici veri sacerdotis ac regis populi Dei, Domini ac servatoris nostri: ita porro non tantum officium sacerdotale ac regium, sed et nomen ipsum uncti aut Meschiae ab illis, ad hunc summum verumque regem et sacerdotem aeternum Ecclesiae ac Dei translatum est. Saepe
12987. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 70 | Paragraph | SubSect | Section] sacerdotum. Quare perpetuo in ore ac auribus Israelitici populi fuit, venturum esse Meschiam divinitus promissum, qui sit aboliturus summa ac vera mala, et restituturus vera bona instaurata Ecclesia, religione ac cultu Dei. Sicut Samaritana dicit: Scio quod Meschias veniet, qui vocatur Christus: cum is venerit, indicabit nobis omnia. Est igitur observandum, quod IESUS fuerit nomen proprium Domini ac servatoris nostri: sed Meschias fuit nomen officii, aut appellativum servatoris. Cum ergo toties quaeritur aut disputatur in novo Testamento, IESUM esse Meschiam aut Christum, haec ipsa
12988. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 70 | Paragraph | SubSect | Section] Ecclesia, religione ac cultu Dei. Sicut Samaritana dicit: Scio quod Meschias veniet, qui vocatur Christus: cum is venerit, indicabit nobis omnia. Est igitur observandum, quod IESUS fuerit nomen proprium Domini ac servatoris nostri: sed Meschias fuit nomen officii, aut appellativum servatoris. Cum ergo toties quaeritur aut disputatur in novo Testamento, IESUM esse Meschiam aut Christum, haec ipsa quaestio agitatur: An hic homo, qui vocatur IESUS, filius Mariae et Ioseph (ut putabatur) sit ille verus Meschias ac servator mundi, toties a Deo per patriarchas et prophetas promissus: an huic
12989. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 70 | Paragraph | SubSect | Section] in Theologicas disputationes digredi videamur. Regis ergo munera sunt tria: iudicare, regere, ac tueri suos. Sic et Dominus tuetur Ecclesiam suam, contra impiorum et satanae furores, sive violentiae ac fraudum, sive etiam falsae doctrinae: regit eam suo verbo ac Spiritu sancto, quin et coram cum ea agens in omnibus difficultatibus, ut promisit se nobiscum fore usque ad finem seculi: et denique iudicat et castigat malos seu impoenitentes, ligans eos, et alio qui peccata puniens, 1. Corinth. 11. et vindicat bonos, solvens eos et liberans, praesertim a peccatis suis: id est, iniustitia,
12990. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 70 | Paragraph | SubSect | Section] Christi apprehendere: Rom. 16. Gal. 1. Christum induere, Galat. 3. Quotquot baptizati estis, Christum induistis: est per fidem fieri participem omnium beneficiorum Christi, atque adeo et membrum eius fieri, et denique ab eodem per Spiritum sanctum renovari. In Christi mortem baptizari, et cum eo sepeliri, Rom. 6. est, tum beneficiorum Christi participem fieri: tum et mortificato originali peccato, novitate ac omni pietate vitae novum hominem exprimere. Christum lucrifacere, Philip. 3, est (ut ibi Paulus ipse exponit) eius gratuitam iustitiam, aliaque beneficia consequi,
12991. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 71 | Paragraph | SubSect | Section] Paulus ipse exponit) eius gratuitam iustitiam, aliaque beneficia consequi, Christus peccato est mortuus, Rom. 6 id est propter peccatum seu ad abolenda peccata: sicut et Latinis verba cum dativo saepe significant in alicuius commodum, aut contra aliquid fieri, ut proverbium, Non omnibus dormio, sonat. Christum sedere ad dexteram patris est, in summa gloria ac maiestate cum patre ex aequo regnare: de qua re forte aliquid in voce Dexterae aut Sinistrae dicetur. David
12992. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 71 | Paragraph | SubSect | Section] Rom. 6 id est propter peccatum seu ad abolenda peccata: sicut et Latinis verba cum dativo saepe significant in alicuius commodum, aut contra aliquid fieri, ut proverbium, Non omnibus dormio, sonat. Christum sedere ad dexteram patris est, in summa gloria ac maiestate cum patre ex aequo regnare: de qua re forte aliquid in voce Dexterae aut Sinistrae dicetur. David utitur nomine Meschiae pro ipso rege Saul, dicens: Quis iniiciat manum suam in Christum Dei, et erit innocens? 1. Sam. 24. 26. 2. Sam. 1. Sic et Samuel dicit de successore Saulis: Num est coram
12993. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 71 | Paragraph | SubSect | Section] meo cunctis diebus. 2 Reg. 23. Dixit vir, cui constitutum est de Christo Dei Iacob. Psalm. 2. Adversus Dominum et adversus Christum eius. Psalm. 84 Respice in faciem Christi tui. Daniel 9. Usque ad Christum ducem hebdomades septem. Item Christus occidetur. Habacuc tertio: In salutem cum Christo tuo. Esdrae libro quarto, capite septimo: Morietur filius meus Christus. Propheta, a doctrina. Deuteronomii decimooctavo: Prophetam de gente tua suscitabit Dominus: Sacerdos. Zach. tertio: Ostendit mihi Dominus Iesum sacerdotem magnum. ita enim Deus voluit pingere Messiam.
12994. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 71 | Paragraph | SubSect | Section] tuum Domine, et mandata tua feci. Item Concupivi salutare tuum Domine, et lex tua meditatio mea est. Esaiae 51. Egressus est salvator meus. Cap. 52. Videbunt omnes terrae salutare Dei nostri. Cup. 62. Ecce salvator tuus venit, Ieschuach. Salvator. Esaiae 12. Haurietis aquas cum gaudio de fontibus Salvatoris. Inde est appellatio IESUS in novo Testamento. Habacuc tertio: Ego in Domino gaudebo, et exultabo in Deo IESU meo. Esdrae libro quarto. capite septimo Revelabitur meus IESUS. Angelus. Quia mittitur ad salvandum. Esaiae sexagesimotertio: Angelus faciei eius
12995. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] regit et conservat Ecclesiam suam.
12996. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] seu futuri seculi, Esa. 9. ab officio: quia hoc est officium Messiae, ut generi humano aeternam haereditatem sua passione pariat, et per verbum et sacramenta benigne largiatur.
12997. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] ut generi humano aeternam haereditatem sua passione pariat, et per verbum et sacramenta benigne largiatur.
12998. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] ¶ Sic et in novo Testamento Christus multipliciter nominatur. Filius Dei dicitur propter substantiam Est enim natura Deus, ab aeterno a patre genitus: nec accepit in mundo primum eam naturam, sed de caelo veniens, eam in mundum attulit: nec mutavit eam, sed mirando et in explicabili foedere cum natura humana copulavit, seu univit. Estque distincta et subsistens persona a patre. Loca superius annotata sunt. Vocantur autem et credentes in Christum, filii Dei: verum longe alia ratione, nempe adoptione, gratia ac remissione peccatorum propter Christum. Ioh. 1. Dedit eis potestatem
12999. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] Rabinicas cogitationes, tanquam alienas et contortas, et nulla firma autoritate aut ratione suffultas, explodunt: et simplicissimum ac verissimum etymologiaeque e caelo prolatae maxime consentaneum iudicant, deducere a Iascha, quod salvare significat: et Ieschuah, salus aut liberatio: ac convenire cum nomine Iehosua, cum quo vocabulo nomen Iesu literis, ac ferme syllabis coincidit. nam Iota convenit cum Iod, Ita convenit cum He, Schin cum Sigma: Ain alioqui solet exilem sonum habere, et iam traductum in alienam linguam, praesertim in fine, ubi linguarum magna est libertas, facile evanescit.
13000. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] tanquam alienas et contortas, et nulla firma autoritate aut ratione suffultas, explodunt: et simplicissimum ac verissimum etymologiaeque e caelo prolatae maxime consentaneum iudicant, deducere a Iascha, quod salvare significat: et Ieschuah, salus aut liberatio: ac convenire cum nomine Iehosua, cum quo vocabulo nomen Iesu literis, ac ferme syllabis coincidit. nam Iota convenit cum Iod, Ita convenit cum He, Schin cum Sigma: Ain alioqui solet exilem sonum habere, et iam traductum in alienam linguam, praesertim in fine, ubi linguarum magna est libertas, facile evanescit. Est et Iehosua
13001. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] et simplicissimum ac verissimum etymologiaeque e caelo prolatae maxime consentaneum iudicant, deducere a Iascha, quod salvare significat: et Ieschuah, salus aut liberatio: ac convenire cum nomine Iehosua, cum quo vocabulo nomen Iesu literis, ac ferme syllabis coincidit. nam Iota convenit cum Iod, Ita convenit cum He, Schin cum Sigma: Ain alioqui solet exilem sonum habere, et iam traductum in alienam linguam, praesertim in fine, ubi linguarum magna est libertas, facile evanescit. Est et Iehosua (Moysis famulus ac successor, qui populum Israeliticum in promissam terram perduxit, ac
13002. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] ac verissimum etymologiaeque e caelo prolatae maxime consentaneum iudicant, deducere a Iascha, quod salvare significat: et Ieschuah, salus aut liberatio: ac convenire cum nomine Iehosua, cum quo vocabulo nomen Iesu literis, ac ferme syllabis coincidit. nam Iota convenit cum Iod, Ita convenit cum He, Schin cum Sigma: Ain alioqui solet exilem sonum habere, et iam traductum in alienam linguam, praesertim in fine, ubi linguarum magna est libertas, facile evanescit. Est et Iehosua (Moysis famulus ac successor, qui populum Israeliticum in promissam terram perduxit, ac sorte possessiones
13003. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 72 | Paragraph | SubSect | Section] etymologiaeque e caelo prolatae maxime consentaneum iudicant, deducere a Iascha, quod salvare significat: et Ieschuah, salus aut liberatio: ac convenire cum nomine Iehosua, cum quo vocabulo nomen Iesu literis, ac ferme syllabis coincidit. nam Iota convenit cum Iod, Ita convenit cum He, Schin cum Sigma: Ain alioqui solet exilem sonum habere, et iam traductum in alienam linguam, praesertim in fine, ubi linguarum magna est libertas, facile evanescit. Est et Iehosua (Moysis famulus ac successor, qui populum Israeliticum in promissam terram perduxit, ac sorte possessiones distribuit) typus
13004. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 73 | Paragraph | SubSect | Section] illud benedictum futurus, quod serpenti caput contriturum, cunctisque gentibus exoptatam benedictionem allaturum esset. Confirmatur haec sententia Pauli declaratione, qui 1. Cor. 10. affirmat, Christum esse eum Deum, qui populum Israeliticum ex Aegypto fortissima manu eduxerit. Is igitur etiam cum Mose locutus est. Ac recepta est opinio, eo tempore primum hoc divinum nomen innotuisse: licet Moses qui post illam revelationem Dei, narrationem ab exordio mundi contexuit, etiam prioribus historiis hoc nomen Dei immiscuerit. Dominus autem non idem quod Iehova significat: attamen per
13005. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 73 | Paragraph | SubSect | Section] passim vocatur, quod munus docendi gerat: item, quod perpetuus doctor velit esse suae Ecclesiae, et supremus Rabbi ab Ecclesia omnibus aetatibus agnosci. Dux, Matth. secundo, ex Michea appellatur: et ratio attexitur, quia recturus erat populum Israel caelesti doctrina: forte etiam, quia bellum cum hostibus generis humani gesturus, et felicem victoriam obtenturus esset. Propheta, Matthaei vigesimoprimo, Lucae 13. 24. Iohannis 5. 6. 9. Hoc nomen habet et propter autoritatem summam in docendo, et quia de rebus venturis plurima indicabat. Brachium Domini a Maria nominatur, Lucae 1.
13006. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 74 | Paragraph | SubSect | Section] creaturae, Apocal. 3. Et primogenitus ex mortuis, Colloss 1. Et primitiae mortuorum, 1. Corinth. 15. appellatur. Imago Dei, 2. Corinth. 4. Et imago inconspicui Dei, Colloss. 1 dicitur: quod si ad substantiam refertur,
13007. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 74 | Paragraph | SubSect | Section] et imbecillibus convenientem doctrinam: sed cibum, iam maturioribus, et qui profecerunt, robustioresque sunt in vera pietate. Cibus pro copia et abundantia, Malach. 3. Inferte omnem decimam in domum thesauri, et sit in domo mea cibus: id est, sufficiens copia alimenti. Cibum capere cum aliquo, significat omnem familiariorem conversationem. ut 1 Corinth. 5. prohibens Paulus cibum capere cum facinorosis, omnem familiaritatem eis interdicit, non autem communes contractus. Sic et Iohannes, prohibens salutationem seductorum. Cibare aliquem. Roman. 12, et in
13008. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 74 | Paragraph | SubSect | Section] sunt in vera pietate. Cibus pro copia et abundantia, Malach. 3. Inferte omnem decimam in domum thesauri, et sit in domo mea cibus: id est, sufficiens copia alimenti. Cibum capere cum aliquo, significat omnem familiariorem conversationem. ut 1 Corinth. 5. prohibens Paulus cibum capere cum facinorosis, omnem familiaritatem eis interdicit, non autem communes contractus. Sic et Iohannes, prohibens salutationem seductorum. Cibare aliquem. Roman. 12, et in Proverb. Salomonis: Si inimicus tuus esuriverit, ciba eum: significat omnium rerum necessariarum
13009. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 75 | Paragraph | SubSect | Section] alios senatores dictitabat: Cavete vobis a male praecincto iuvene. CINIS, res vilis et fragilis est, quae ex re meliori, ligno, aut alia, iam absumpta, restat. Inde fit, ut homines ob extremam vilitatem se vel pulverem, vel cinerem vocent ut Genes. 18. dicit de se Abrahamus ad Deum: Cum sim pulvis et cinis, vel terra et cinis. Sic Eccl. 10. 17 et 40. Declaratur et aliarum rerum vilitas eadem metaphora: ut Iob. 13. Comparabitur memoria vestra cineri. Malach. 4. Et diruetis impios, cum fuerint ut cinis, sub plantis pedum vestrorum. Dolentes ac lugentes in cinere iacere,
13010. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 75 | Paragraph | SubSect | Section] se vel pulverem, vel cinerem vocent ut Genes. 18. dicit de se Abrahamus ad Deum: Cum sim pulvis et cinis, vel terra et cinis. Sic Eccl. 10. 17 et 40. Declaratur et aliarum rerum vilitas eadem metaphora: ut Iob. 13. Comparabitur memoria vestra cineri. Malach. 4. Et diruetis impios, cum fuerint ut cinis, sub plantis pedum vestrorum. Dolentes ac lugentes in cinere iacere, eoque se aspergere solebant. Fuit hic mos non tantum apud Iudaeos, sed et apud gentiles, praesertim Asianos: ut Homerus de Priamo, lugente mortem Hectoris, scribit. Ierem. 6. Filia populi mei accingere
13011. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 75 | Paragraph | SubSect | Section] Fuit hic mos non tantum apud Iudaeos, sed et apud gentiles, praesertim Asianos: ut Homerus de Priamo, lugente mortem Hectoris, scribit. Ierem. 6. Filia populi mei accingere cilicio, et conspergere cinere. Hinc apud Papistas, Iudaismi simias, mos est initio Quadragesimae, cinere aspergi, cum epiphonemate: Memento quod cinis es, et in cinerem revertêris. Eodem modo et 25. cap. eiusdem, ac Esaiae 58 et 61 accipitur. Ezech. 27. dicitur: Et ascendere facient pulverem super capita sua, in cinere volutabuntur. Sic rex Ninivae, Ionae 3, se det in cinere, poenitentiam
13012. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 76 | Paragraph | SubSect | Section] sed vel oblique progrediantur, vel saltem in ancoris meliorem tempestatem expectent, aut certe alioqui demissis antemnis quam minimum regrediantur. At imperiti, ignarique rei nauticae nullo consilio aut prudentia recti, non audentes etiam sustinere in alto tempestatem, temere quibusvis ventis cum maximo dispendio, aut etiam pernicie sese tradunt. Sic etiam male fundati ac leves religione, temere iam hoc iam illud sibi persuaderi patiuntur, nec in ulla sententia constantes permanent. CIRCUMIRE mare et terras, Matth. 23, pro, omnia perlustrare aut pervagari, vel potius omnem
13013. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 76 | Paragraph | SubSect | Section] quod Scriptura etiam carnem et sanguinem vocare solet. Oportere enim omnes renasci ex spiritu. Secundo, significat synecdochice totam illam caeremoniariam, aut etiam Legalem observationem. Act. 15. Nisi circumcidamini, id est, nisi legem observaveritis, non potestis servari. Roman. 4. Cum Abraham esset in circumcisione, aut in praeputio: id est, cum iam hoc signum cum aliis caeremoniis accepisset. Vide de hac et aliis huius vocis significationibus in vocabulo PRAEPUTIUM. Tertio. metaphorice significat spiritualem cordis circumcisionem, aut renovationem, Deuter. 10. et 30.
13014. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 76 | Paragraph | SubSect | Section] enim omnes renasci ex spiritu. Secundo, significat synecdochice totam illam caeremoniariam, aut etiam Legalem observationem. Act. 15. Nisi circumcidamini, id est, nisi legem observaveritis, non potestis servari. Roman. 4. Cum Abraham esset in circumcisione, aut in praeputio: id est, cum iam hoc signum cum aliis caeremoniis accepisset. Vide de hac et aliis huius vocis significationibus in vocabulo PRAEPUTIUM. Tertio. metaphorice significat spiritualem cordis circumcisionem, aut renovationem, Deuter. 10. et 30. Rom. 2. Colloss. 2. Circumcisione non manufacta circumcisi
13015. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 76 | Paragraph | SubSect | Section] renasci ex spiritu. Secundo, significat synecdochice totam illam caeremoniariam, aut etiam Legalem observationem. Act. 15. Nisi circumcidamini, id est, nisi legem observaveritis, non potestis servari. Roman. 4. Cum Abraham esset in circumcisione, aut in praeputio: id est, cum iam hoc signum cum aliis caeremoniis accepisset. Vide de hac et aliis huius vocis significationibus in vocabulo PRAEPUTIUM. Tertio. metaphorice significat spiritualem cordis circumcisionem, aut renovationem, Deuter. 10. et 30. Rom. 2. Colloss. 2. Circumcisione non manufacta circumcisi estis. Quarto,
13016. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 76 | Paragraph | SubSect | Section] pios, ac spiritualiter corde circumcisos. Phil. 3. Nos enim sumus circuncisio, qui spiritu Deo servimus.
CIRCUMVENIRE,
13017. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 76 | Paragraph | SubSect | Section]
13018. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 76 | Paragraph | SubSect | Section] clamas ad me? De qua re apte inquit Augustinus: Unde clamor in Scripturis cordis est, non vocis. Significat igitur in talibus locis ardentissimos gemitus, ac suspiria cordis. Plerunque enim vox clamandi magnum quendam innuit fervorem, sicut epistola ad Hebraeos dicit, Christum preces suas valido cum clamore obtulisse: id est, ferventissimo animi affectu et ardore. Sic spiritu clamamus Abba pater, Rom. 8, Gal. 4. Hinc fit, ut clamor saepe tantum gemitum aut votum cordis significet. Tertio, clamare etiam crebro significat praedicare, aut voce aliquid annunciare, sive intensa sive
13019. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] ac peccata quodammodo clamant et flagitant a Deo vindictam: sicut sanguis Abelis clamabat. Ierem. 46. Et clamor tuus implebitterram. Capiunt ergo Hebraei magnitudinem clamoris, pro magnitudine ipsius sceleris. dum enim scelera et flagitia augescunt, augescit simul et rumor et infamia. Et Iob cum ait, Et in arbores clamabat, pro manifestis peccatis ponit clamorem: ut verbum sit, quicquid corde concipitur: clamor, cum procedit in factum. Haec Augustinus: Quaestionum super Exod. libro 2, cap. 4. Illud sane et verissimum et notissimum est, quod violentis, vehementibus et
13020. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] implebitterram. Capiunt ergo Hebraei magnitudinem clamoris, pro magnitudine ipsius sceleris. dum enim scelera et flagitia augescunt, augescit simul et rumor et infamia. Et Iob cum ait, Et in arbores clamabat, pro manifestis peccatis ponit clamorem: ut verbum sit, quicquid corde concipitur: clamor, cum procedit in factum. Haec Augustinus: Quaestionum super Exod. libro 2, cap. 4. Illud sane et verissimum et notissimum est, quod violentis, vehementibus et quasi furiosis actionibus etiam insani clamores adiuncti sunt. Ponitur ergo alterum ex coniunctis pro altero, notius pro
13021. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] cap. 4. Illud sane et verissimum et notissimum est, quod violentis, vehementibus et quasi furiosis actionibus etiam insani clamores adiuncti sunt. Ponitur ergo alterum ex coniunctis pro altero, notius pro ignotiori. De loco Esaiae 5, ubi etiam haec vox legitur, est dubitatio. nam cum dicit Propheta: Expectavit Dominus iudicium, et ecce oppressio: iustitiam, et ecce clamor. Nam ibi aliqui clamorem intelligunt iniuriam inferentium, alii patientium, et ideo eis idem valet ac querela. Verum cum loquatur de fructibus malis ipsius vitis aut Iudaeorum, malo intelligere de clamore
13022. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] pro ignotiori. De loco Esaiae 5, ubi etiam haec vox legitur, est dubitatio. nam cum dicit Propheta: Expectavit Dominus iudicium, et ecce oppressio: iustitiam, et ecce clamor. Nam ibi aliqui clamorem intelligunt iniuriam inferentium, alii patientium, et ideo eis idem valet ac querela. Verum cum loquatur de fructibus malis ipsius vitis aut Iudaeorum, malo intelligere de clamore ac violentia peccantium, qua miseros invadebant et opprimebant. Porro qualis nam iste iniurius clamor sit, declarat ipsemet propheta cap. 58 in quiens: Ecce ad litem et contentionem ieiunatis, et
13023. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] 58 in quiens: Ecce ad litem et contentionem ieiunatis, et ut percutiatis impio pugno. non ieiunabitis hunc in modum hodie, ut faciatis audiri in excelso vocem vestram. Videntur enim potentiores inter alia etiam gravissimis foenoribus onerasse miseros ac plebeios, passim per Iudaeam habitantes: ac cum ad festum templi, conciones, sacrificia et preces convenerunt, tum occasione illa abutentes, iuxta ipsum templum eos invasisse, primum clamore, postea etiam plagis, ac flagitasse sua illa importabilia onera, quibus illos tenuiores opprimebant. Quare contra Deus hortatur eos ad contrarias
13024. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] et frequentia hominum ac pecudum eas incolentium, quae sine clamore ac strepitu esse nequeunt, laeticia vocem extrudente. Sic dicitur Esaiae 49, Clamate montes: id est, erumpite in laetas voces. Sic Esaiae 48, In voce clamoris nunciate: id est, exultationis et laeticiae. Sed tamen cum laeticiam significat, plerunque est vox Iubilationis, ut dictum est. Idem verbum Clamare, quod saepe est
13025. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] fertilitatis, et frequentiae in colarum. Clamare unguentum, Proverb. 27, est, unguentum se sua propria fragrantia prodere. Clamorem intrare in alicuius aures, ut Dei, Psal. 18. id est, ab eo exaudiri querulas et clamosas preces: sicut et Christus dicitur obtulisse preces cum valido clamore. Clamorem assumere pro aliquo, est, pro eo orare. Ierem. 7. Non assumes clamorem pro populo hoc. Clamorem pervenire facere ad se, Iob. 34. Clamorem contritionis suscitare, Esaiae 15, pro, horrendum ac miserandum, seu plenum iniuria. Clamare pro accusare non raro
13026. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 77 | Paragraph | SubSect | Section] etiam Deus est Sic Psalm. 89 dicitur: Beatus populus intelligens clangorem aut iubilationem. Tuba clangite in Sion, id est, date signum congregationis populi Dei. Dies clangoris, Numer. 29, et Levit. 23, pro die quo solenniter tubis clangebant. Clangoris memoriale, Levit. 23: id est, cum clangore tubarum in memoriam revocabatur hominibus celebratio tanti festi et cultus Dei. CLAUDICARE, synecdochicos pro omni genere imbecillitatis accipitur: sicut contra, recta ac firmiter incedere. ut, Congregabo claudicantem et eiectam, congregabo quam afflixi: subintellige ovem,
13027. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 78 | Paragraph | SubSect | Section] valetudinis, alii de aliis difficultatibus intelligunt. Sic quoque Psalm. 38 dicitur: Ego ad claudicationem inclinatus sum: id est, ad ruinam. Hebr. 12 de spirituali piorum imbecillitate accipitur, cum dicitur, Ne quis claudicans evertatur. Ierem. 10. Videtur accipi etiam de peccato, aut alioqui aliquo tristi lapsu aut casu. inquit enim: Omnes viri pacis meae observant claudicationem meam: forte decipietur, et praevalebimus ei. Claudicare in duas partes, aut latera 1. Reg 18, per
13028. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 78 | Paragraph | SubSect | Section] eius, et aperiet, et non erit qui claudat: et claudet, et non erit qui aperiat. Simili prorsus phrasi ac sensu dicitur Matth. 16, Tibi dabo claves regni caelorum: quodcunque ligaveris in terris, ligatum erit in caelo, etc. Clavis scientiae, ius docendi significat Lucae 11, cum Dominus dicit: Vaevobis legisperitis, qui tulistis clavem scientiae: ipsi non introistis, et eos qui introibant prohibuistis. id est, vobis solis rapuistis ius docendi veram viam ad vitam aeternam: et tamen nec ipsi eam ingredimini, nec auditoribus eam monstratis: imo etiam volentibus eam in
13029. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 78 | Paragraph | SubSect | Section] id est, vobis solis rapuistis ius docendi veram viam ad vitam aeternam: et tamen nec ipsi eam ingredimini, nec auditoribus eam monstratis: imo etiam volentibus eam in gredi, vestris persequutionibus ac erroribus eis resistitis. CLAUDERE REGNUM CAELORUM dicuntur pii doctores, cum impoenitentibus hominibus iram Dei denunciant, aut etiam aliquos excommunicant. Dicuntur et pharisaei ac seductores claudere regnum caelorum, cum veram doctrinam impediunt aut corrumpunt. Claudere igitur et aperire, significat functionem administrare: quia oeconomus cogitur claves
13030. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 78 | Paragraph | SubSect | Section] imo etiam volentibus eam in gredi, vestris persequutionibus ac erroribus eis resistitis. CLAUDERE REGNUM CAELORUM dicuntur pii doctores, cum impoenitentibus hominibus iram Dei denunciant, aut etiam aliquos excommunicant. Dicuntur et pharisaei ac seductores claudere regnum caelorum, cum veram doctrinam impediunt aut corrumpunt. Claudere igitur et aperire, significat functionem administrare: quia oeconomus cogitur claves gestare, et subinde aperire et claudere varia receptacula. et alia quidem depromere in quotidianos usus, alia vero recondere: sicut et Paulus suam
13031. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 78 | Paragraph | SubSect | Section] functionem administrare: quia oeconomus cogitur claves gestare, et subinde aperire et claudere varia receptacula. et alia quidem depromere in quotidianos usus, alia vero recondere: sicut et Paulus suam functionem vocat oeconomiam. Et Christus, omnem functionem et vitam hominum in hoc mundo, cum oeconomia aut villicatione comparat. Apocal. 8. Haec locutio non oeconomicam aut inferiorem functionem, sed summam significat: cum Christus dicitur habere clavem David, claudere ut nemo aperiat, et aperire ut nemo claudat: id est, perinde habere supremam et plane regiam potestatem in hoc
13032. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 78 | Paragraph | SubSect | Section] depromere in quotidianos usus, alia vero recondere: sicut et Paulus suam functionem vocat oeconomiam. Et Christus, omnem functionem et vitam hominum in hoc mundo, cum oeconomia aut villicatione comparat. Apocal. 8. Haec locutio non oeconomicam aut inferiorem functionem, sed summam significat: cum Christus dicitur habere clavem David, claudere ut nemo aperiat, et aperire ut nemo claudat: id est, perinde habere supremam et plane regiam potestatem in hoc spirituali Israel, sicut David habuit in illo carnali. Claudi civitates, Ierem. 13, significat obsideri, aut certe continuis
13033. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 78 | Paragraph | SubSect | Section] Vicina huic significatio est 1. Paral. 11, David erat clausus a facie Saulis: id est, continens se in loco munito. Unde Educere de clausura vinctum Esaiae 42: id est, e carcere. Sic et Esaiae 61, Clausi pro incarceratis ponuntur. Claudere caelum, Deuteron. 10, et alibi, dicitur Deus, cum impeditne pluat: contra autem Aperire, ut possit quasi thesauros suos terrae communicare, effundendo eos superne: quam phrasin suprain voce CAELI explicavimus. Claudi cataractas caeli, Genes. 8, est desinere illam horrendam pluviam diluvii. Claudere orationem alicuius, Thren 3, pro,
13034. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] tamen Deus eos mundabit et sanctificabit. Sed videndum est, quod similitudine exercitus et rei militaris tum in praecedentibus, tum in sequentibus utatur. Verum de sorte, in voce SORTIS agetur. CLIBANUS, fornacis genus, coquendis panibus paratum, aliquando simpliciter ponitur ut, Cum obtuleris mincham coctionem clibani: id est, coctam in clibano. est enim appositio simul, et abstractum pro concreto usitato Hebraismo. Saepe vel figurate, vel similitudine quadam, etiam alia vox haec exprimit. ut vicina huic significatio est, non tamen sine omni tropo, Levit. 26. Decem
13035. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] est, coctam in clibano. est enim appositio simul, et abstractum pro concreto usitato Hebraismo. Saepe vel figurate, vel similitudine quadam, etiam alia vox haec exprimit. ut vicina huic significatio est, non tamen sine omni tropo, Levit. 26. Decem mulieres coquent panem in clibano uno: id est, cum alioqui ibi plerunque singuli suos cliba nos aut furnos habuerint, tamen tanta erit penuria frumenti et annonae, et tam parum panis coquere poterunt, ut possint in unico clibano simul coquere panem. Similis figura est Esaiae 4. Septem mulieres apprehendent virum unum: id est, ob caedem et
13036. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] hominis ardeant et flagrent, hominemque incendant, ut pro libidinositate, Oseae 7. Omnes committunt adulteria, ut clibanus accensus a coquente. Paulo post ibidem dicit: Aestuant veluti clibanus. Ibidem etiam pro iracundia et fervore nocendi: Certe, inquit, applicans cor suum instar clibani, cum ipsi insidiantur. Pelles nostrae tanquam clibanus denigratae sunt, propter exustiones fumi, Thren. 5, perspicua phrasis aut similitudo est. In Hebraeo est Thamur, quod alii vertunt furnum, alii fornacem. Nihil vero refert, quam harum vocum acceperis ad hoc nostrum institutum: nihilominus enim
13037. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] es a Chaldaeis, et tui te deserto aufugerunt. Sic enim Ieremias praedicit Zedekiae captivitatem. Sed de hacuoce in vocabulo Luti.
CAELUM,
13038. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] ut ea Deus initio condidit: non regnat ibi satanae confusio. Sed tamen hoc melius de spirituali caelo, aut regno Dei, ac obedientia angelorum accipitur. Secundo, valde usitate significat etiam regionem elementarem, quae supra nos, seu proxima terrae et aquae est, idque aliquando coniunctim cum aetherea, aliquando et sine ea. Hoc an proprio, an catachrestico fiat sensu, dubitatur. cuius dubitationis causa est, quia etymologia quidem ab aquis sumpta, maxime pro prie videtur aeream regionem indicare. Sed contra communis quaedam opinio magis hanc vocem de aetherea regione semper
13039. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] aetherea, partim elementaris est. ut statim initio Gen. dicitur Deus creasse caelum et terram, tota mole aut massa mundi in solas duas partes divisa. Et mox ibidem quasi definit caelum, dicens esse illud Rakia, tenue, expansum, aut firmamentum quod est inter aquas superiores et inferiores: et cum congregentur aquae sub caelis in locum unum, indicans id etiam caelum esse, quod est proxime super aquas a terra separatas, ut arida separatim cerni, coli ac incoli queat. ubi sane proprie infimam regionem aeris videtur denotare. Sed mox tamen etiam aetheream eodem vocabulo caeli complectitur,
13040. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] cum congregentur aquae sub caelis in locum unum, indicans id etiam caelum esse, quod est proxime super aquas a terra separatas, ut arida separatim cerni, coli ac incoli queat. ubi sane proprie infimam regionem aeris videtur denotare. Sed mox tamen etiam aetheream eodem vocabulo caeli complectitur, cum dicit, luminaria et stellas esse posita in Rakia, in caelo, aut potius firmamento, aut tenuitate caeli. Contra, iterum pro elementari infima ponitur, cum ait, Aves volare in facie Rakia, caeli: id est, tenuitatis aut firmamenti. unde usitatissima loquutio est, Aves caeli: id est, aeris, in quo
13041. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 79 | Paragraph | SubSect | Section] coli ac incoli queat. ubi sane proprie infimam regionem aeris videtur denotare. Sed mox tamen etiam aetheream eodem vocabulo caeli complectitur, cum dicit, luminaria et stellas esse posita in Rakia, in caelo, aut potius firmamento, aut tenuitate caeli. Contra, iterum pro elementari infima ponitur, cum ait, Aves volare in facie Rakia, caeli: id est, tenuitatis aut firmamenti. unde usitatissima loquutio est, Aves caeli: id est, aeris, in quo volitant et agunt. Tertio, caelum synecdochice aliquando accipi de iis quae sunt in caelo, vel operibus, vel angelis, aut etiam piis doctoribus.
13042. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 80 | Paragraph | SubSect | Section] Matth. 21. Baptismus Ioannis fuit ne ex caelo, aut ab hominibus? id est, a Deo. Sic aliqui exponunt illud Luc. 15, Pater peccavi in caelum: id est, contra ipsummet Deum de quo mox, et infra in voce PECCATUM. Tertia igitur Caeli significatio sit, ubi solam elementarem regionem significat: ut cum dicuntur aves caeli, et nubes caeli, id est, in aere volitantes. Psal. 8, et Deut. 4. Volucres quae volant in caelum. Sic Iob 2 dicuntur eius amici scidisse vestimenta, et sparsisse pulverem in caelum: id est, in aerem. Et 1. Sam. 5 Ascendebat clam or civitatis in caelum.
13043. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 80 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 8, et Deut. 4. Volucres quae volant in caelum. Sic Iob 2 dicuntur eius amici scidisse vestimenta, et sparsisse pulverem in caelum: id est, in aerem. Et 1. Sam. 5 Ascendebat clam or civitatis in caelum. Sicut Latini It clamor caelo. Eadem significatione vox haec accipitur, cum dicitur Caelum clausum, aereum aut ferreum: pro aere, et tempestatibus parum frugiferis, et praesertim salutari pluvia ac rore carentibus. Levit. 26. Deut. 18. 1. Reg. 8. 2. Paral. 7. Contra caelum apertum. Sic Iacob dicit Gen. 49, Bene dixit te benedictionibus caeli desuper, et
13044. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 80 | Paragraph | SubSect | Section] caeli, usque ad summum eius: id est, ab una parte horizontis ad aliam. Videtur autem talis significatio et loquutio esse sumpta a communi puerorum, aut valde imperitorum opinione, qui visu iudicant, caelum alicubi ultra pauca miliaria contingere terram, ac finiri ibi totum mundum. Sexto: Cum vox haec geminatur, plerunque aetheream regionem significat. Caelum caelorum, id est, firmamentum, quod omnes inferiores caelos aut horizontes in se continet. ut Psal. 68. Qui ascendit super caelum caelorum: id est, qui etiam ipsum primum mobile sub se et in sua potestate
13045. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 80 | Paragraph | SubSect | Section] in se continet. ut Psal. 68. Qui ascendit super caelum caelorum: id est, qui etiam ipsum primum mobile sub se et in sua potestate habet. 2. Paral. 7, Si caelum et caeli caelorum eum capere non possunt. Num. 8. Tu fecisti caelum caelorum, et omnem exercitum eorum, Septimo: Cum Deo tribuitur habitatio caeli, aliqui putant esse aliquem proprium locum caeli, magis carnaliter quam spiritualiter de tantis rebus iudicantes et loquentes. Nam spiritui non convenit corporalis aut materialis loci habitatio: et Salomon dicit, Omnes caelos non capere Deum, 1. Reg 8 et 2. Par.
13046. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 80 | Paragraph | SubSect | Section] et in terrae finibus, et denique in ipso etiam inferno esse. Eodem facit, quod sedere ad dexteram Dei, omnes intelligant de gloriae aequalitate. Quin et physici recte dicunt de ubiquitate Dei: Enter praesenter Deus hic et ubique potenter. Quare non potest aut debet caelum, cum pro habitatione Dei accipitur, intelligi de loco aliquo certo, reali aut materiali: sed potius est metaphorica significatio, ac significat spirituale illud regnum, gloriam ac felicitatem, in qua Deus cum sanctis angelis et aliis beatis spiritibus vivit et regnat. Sic igitur toties reperitur,
13047. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 80 | Paragraph | SubSect | Section] Enter praesenter Deus hic et ubique potenter. Quare non potest aut debet caelum, cum pro habitatione Dei accipitur, intelligi de loco aliquo certo, reali aut materiali: sed potius est metaphorica significatio, ac significat spirituale illud regnum, gloriam ac felicitatem, in qua Deus cum sanctis angelis et aliis beatis spiritibus vivit et regnat. Sic igitur toties reperitur, Deum habitare aut habere mansionem suam in caelo. Psalm. 103. Sic proculdubio etiam Psal. 115 intelligendus est, Caelum caeli Domino, terram autem dedit filiis hominum: id est, spiritualia
13048. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 81 | Paragraph | SubSect | Section] cur Deo sedes in caelis tribuatur? Ad quam quaestionem varie respondere solent. Plerique tamen hanc rationem reddunt, quod Scriptura sese ad nostrum captum accommodet, eoque de Deo per
13049. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 81 | Paragraph | SubSect | Section] in caelo tribuatur. Caeterum si nostra sententia vera est, quod caelum per metaphoram significet spirituale regnum Dei, forte ob quandam praestantiae ac pulchritudinis similitudinem translata voce: non est necesse solicite in quirere, cur Deus in tali regno dicatur regnare: nempe enim cum sit spiritus, in spirituali eum regno ac gloria agere necessario sequitur. Ab hisce porro significationibus vocis Caeli variae phrases oriuntur, quarum primarias recensebo compendio. Caelum et terra pro universa creatura ponitur. ut Gen. 14 et 24, Deus dicitur dominus et creator caeli et
13050. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 81 | Paragraph | SubSect | Section] et veritas esse aut firmari dicitur. Psalm. 89. In caelis firmasti veritatem. Et Psalm. 119. In seculum verbum tuum permanet in caelo, significat certitudinem, seu immotam veritatem verbi ac veritatis Dei: sive facta allusione ad materiale hoc caelum, quod ea demum firma sint quae ibi sunt, cum terrena omnia sint infirmissima: sive ad Spirituale caelum, quod promissiones spirituales nobis potissimum ratae ac firmae sint. Caelum tertium pro intimis secretis Dei, in quae paulus fuit inductus, ponitur. Aliqui exponunt de caelo crystallino, quod primum caelum sit regio elementaris,
13051. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 81 | Paragraph | SubSect | Section] carnaliter somniant Deum habitare. Inclinari caelos, ac descendere, videtur esse descriptio pluviarum ac nimborum, quod ibi nubes propius terrae existentes, et in eam pluviam effundentes, talem quandam speciem exhibent, ac si pars caeli ad nos descenderet, aut etiam ac si ipse Deus cum suo caelo ad nos descenderet. Ad caelos, in caelum, usque ad caelum aliquid pervenire, amplificationes magnitudinem rei describentes sunt. ut Ierem. 51. Pervenit ad caelos iudicium eius: id est, magnitudo iustae poenae est immensa. 2. par. vigesimo octavo. Et occidistis eos in furore,
13052. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 82 | Paragraph | SubSect | Section] arridere videtur: contra autem infelicibus omnia esse aut in festa, aut tristia et adversa. Caelos novos creari, et caelos plantari Esaiae 65. 66. 51, est Ecclesiam religionemque instaurari gloriosa instauratione per filium Dei. Accipitur et pro illo spirituali Dei regno, ubi pii cum eo aeterna felicitate fruentur. Sic, Caelos novos et terram novam, et promissa ipsis expectamus, in quib. inhabitat iustitia 2. Petr. 3. In eadem significatione Apocalyp. 21, reperitur. Caeli militia et regina, fuit proprium quoddam genus idololatriae, Zoph. 1. Ier. 7 et 44. Caeli
13053. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 82 | Paragraph | SubSect | Section] sui: id est sua consilia ac decreta. Matth. 6. Quis vestrûm cogitans potest ad staturam suam addere cubitum unum? id est, omnia tentans et moliens. Cogitare exponit Scriptura interdum pro dicere intra se: ut est in Evangelio, Dixerunt intra se, Quis potest remittere peccata? Et mox sequitur: Cum vidisset Christus cogitationes eorum, Luc. 11. Cogitatio in Scriptura conceptui comparatur, opus autem partui, Esaiae 33. 39. Psalm. 7. Cogitatio etiam pro acumine ingenii, aut re magno ingenio prudenterque cogitata: ut Exodi 35. Utoperetur in omni opere
13054. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 83 | Paragraph | SubSect | Section] Num. 32. Cognoscite peccatum vestrum, quod inveniet vos: id est, perpendite. Est veluti effectus cognitionis, seu accuratior quaedam cognitio, aut etiam practica consideratio, contritio et perterrefactio de peccato. Sic Psal. 51. Peccatum meum ego cognosco: id est, gravi cum dolore ac contritione expendo ac perpendo. Quinto, pro variis cognitionis effectibus poni solet. Recitavimus autem alibi regulam universalem, latissimeque patentem, Quod verba Hebraea noticiae, non solam speculativam ac ociosam noticiam significent, sed et practicam ac vivam scientiam, ac
13055. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 83 | Paragraph | SubSect | Section] 8 si quis diligit Deum, hic cognitus est ab eo. Ex hisce Hebraismis verbi Cognoscere, possunt non paucae contradictiones Scripturae conciliari. Alias enim dicitur Deus omnia nosse, alias peccatum ac impios non novisse: id est, non tueri, probare ac promovere. Vicissim vero etiam peccata novit, cum ad poenam observat, ut peccantes castiget. Sed de hoc et vicinis verbis. multa reperies infra in verbo NOVI, et SCIO. COLAPHUM alicui infringi, non tantum proprie in Sacris literis accipitur, sed etiam figurate pro omni contumeliosa vexatione. 1. Corinth. 4. Quotidie colaphis
13056. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 83 | Paragraph | SubSect | Section] verbum est. Crebro autem admodum de frugum collectione dicitur. unde festum collectionis, Exod. vigesimo tertio. et trigesimo quarto. Porro quia fruges ideo colliguntur, ut absumantur, et quasi perdantur: ideo hoc verbum crebro pro perdi accipitur. ut et Psalm. vigemo sexto, Ne colligas cum peccatoribus animam meam. Sic Zoph. 1. Colligendo colligam omnia a facie terrae: id est, perdam. Sic et 1. Sam. decimo quinto. Praeterea, quia fruges ideo colliguntur, ut auferantur, Auferre significat.
13057. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 84 | Paragraph | SubSect | Section] in sinum Abrahae, aut Dei potius, per mortem colligantur. Amoveri, ut Esa. 50, A facie mali collectus est iustus: id est, amotus de medio, et ex hac vita. Esa. 16. et 48. Et colligetur (id est, tolletur, amovebitur) laeticia de Carmel. Colligi leprosum in domum: id est, recludi eum, ne cum aliis versetur. Colligere pro fovere. Esa. 58, Gloria Domini colliget te. Esa. 11, Dispersos Iuda colliget. Hospitio excipere. 2. Sam. 11, Et collegit eam in domum suam: id est, transtulit. Iud. 19, Et non erat qui eos colligeret: id est, hospitio exciperet. Matth. 25 Hospes eram, et
13058. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 84 | Paragraph | SubSect | Section] in messe, aut racemis in vindemia accipitur. Levit. 19. Et collectionem messis tuae non colliges: id est. superstites spicas. Mich. 7 Vae mihi, quia fui tanquam collectiones fructuum aestatis. Colligere omnia castra, Num. 10. pro omnes simul trahere aut ab ducere, nemine relicto. Colligere cum aliquo, aut disperdere cum aliquo. Matth. 7. 12. et Luc. 12. Qui non colligit mecum, dispergit: id est, qui non promovet veram religionem et regnum Dei. Colligere pedes in lecto, Gen. 49, est in lecto decumbere, et mori. COLLIGARE, et COLLIGATIONES, exponentur in verbo
13059. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 84 | Paragraph | SubSect | Section] accipitur. Levit. 19. Et collectionem messis tuae non colliges: id est. superstites spicas. Mich. 7 Vae mihi, quia fui tanquam collectiones fructuum aestatis. Colligere omnia castra, Num. 10. pro omnes simul trahere aut ab ducere, nemine relicto. Colligere cum aliquo, aut disperdere cum aliquo. Matth. 7. 12. et Luc. 12. Qui non colligit mecum, dispergit: id est, qui non promovet veram religionem et regnum Dei. Colligere pedes in lecto, Gen. 49, est in lecto decumbere, et mori. COLLIGARE, et COLLIGATIONES, exponentur in verbo Ligare: quando quidem
13060. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 84 | Paragraph | SubSect | Section] Colligere pedes in lecto, Gen. 49, est in lecto decumbere, et mori. COLLIGARE, et COLLIGATIONES, exponentur in verbo Ligare: quando quidem similem vim habent. COLLUM, nota pars corporis animalium est: inde quoque aliquot figuratae locutiones trahuntur: Nam primum, cum equi et boves collo iugum ferant, et onus trahant fit, ut hinc servitutis descriptio sumatur. ut Esaiae 10. Excutiam iugum eius de collo tuo. Et 52. Solve vincula colli tui. Ierem. 27. Subdite colla vestra iugo regis: pro, servite illi. Ierem. 28. Iuga ferrea posui super colla cunctarum
13061. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 84 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 75, superbia notatur. Collo alicuius aliquid mali moliri, magnitudinem calamitatum significat. ut Malach. 2. Ecce ego cogito malum super familiam istam, unde non auferetis collum vestrum. Sic Threm. 5. Super collum nostrum persecutionem passi sumus. Conferatur haec vox cum cervice supra exposita: quaedam enim phrases in utroque vocabulo, et sane in Hebraeo, saepe idem sunt. COLORUM spolia, Iud. 5, pro, vestimenta nobilissimis coloribus tincta: ut est purpura, hyacinthus, et similes. COLUMBA, simplicitatis, synceritatis ac probitatis
13062. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 84 | Paragraph | SubSect | Section] heroibus, victis fractisque turbatoribus, et constitutis legibus ac politiis, in tranquillitatem reducit. Supra in voce CAELI diximus, montes vocari columna; caeli, quia videantur caelum summo vertice attingere: sicut etiam poetae fingunt, montem aut heroem Atlanta humeris caelum sustinere. Cum igitur tales montes terraemotu contremiscunt, columnae caeli tremere aut nutare dicuntur. COMBURI, penitus exuri est. Hinc obscurae quaedam locutiones veniunt, quae breviter explicabuntur. Comburere in combustionem. Gen. 11. Faciamus lateres, et comburamus in combustionem: id
13063. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 85 | Paragraph | SubSect | Section] non facere alicui mortuo, 2. Par. 21, est, eum rogo solenniter impositum exurere, ut apud veteres moris fuit. Combustio fumi, pro incendio fumoso. Iud. 20, Tempus autem erat constitutum viro Israel cum insidiis, quod maximam faceret ascendere combustionem fumi e civitate: id est, ut eis fumo darent signum captae civitatis. Comburi sufflatorium, Ierem. 6 dicitur de irrito conatu idololatrarum et seductorum, suam impietatem, ut idolum, fundentium aut formantium. inquit enim:
13064. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 85 | Paragraph | SubSect | Section] pro abolitione bellorum ponitur. Pro exitio, aut re exitiali crebro ponitur, ut Esaiae trigesimo tertio: Concipietis quisquilias, et parietissti pulas, spiritus vester ut ignis consumet vos, eruntque populi ut incendia calcis, ut spinae exiccatae igni comburentur. Et mox: Quis habitabit nobis cum igne devorante, quis cum incendiis perpetuis? Verum de hoc Hebraismo in voce Ignis prolixius. COMAM ALERE esse viro turpe, mulieri decorum affirmat Paulus 1. Cor. 11. Comam alioqui et barbam alere, alias erat indicium luctus, alias laeticiae, ut supra in Barba et Capillitio
13065. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 85 | Paragraph | SubSect | Section] ponitur. Pro exitio, aut re exitiali crebro ponitur, ut Esaiae trigesimo tertio: Concipietis quisquilias, et parietissti pulas, spiritus vester ut ignis consumet vos, eruntque populi ut incendia calcis, ut spinae exiccatae igni comburentur. Et mox: Quis habitabit nobis cum igne devorante, quis cum incendiis perpetuis? Verum de hoc Hebraismo in voce Ignis prolixius. COMAM ALERE esse viro turpe, mulieri decorum affirmat Paulus 1. Cor. 11. Comam alioqui et barbam alere, alias erat indicium luctus, alias laeticiae, ut supra in Barba et Capillitio dixi. Sic sacerdotes
13066. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 85 | Paragraph | SubSect | Section] etiam in RADERE et TONDERE. Comam et barbam vellere, ut apud omnes alias gentes, ita et apud Israelitas fuit magni doloris indicium. Proficiscitur enim id ab impatientia. COMEDERE, alias proprie edere: ut Genesis 3. In sudore vultus tui comedes panem tuum. Sic comedere panem cum aliquo. Exodi 2. Non comedunt Aegyptii cum Hebraeis panem. Figuratas habet varias significationes: ut primum frui, seu in suum commodum convertere, posita synecdochice specie pro genere toto: ut, Argentum nostrum comedit, Genesis 31, id est, precium nostrum in suam utilitatem convertit. Sic
13067. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 85 | Paragraph | SubSect | Section] vellere, ut apud omnes alias gentes, ita et apud Israelitas fuit magni doloris indicium. Proficiscitur enim id ab impatientia. COMEDERE, alias proprie edere: ut Genesis 3. In sudore vultus tui comedes panem tuum. Sic comedere panem cum aliquo. Exodi 2. Non comedunt Aegyptii cum Hebraeis panem. Figuratas habet varias significationes: ut primum frui, seu in suum commodum convertere, posita synecdochice specie pro genere toto: ut, Argentum nostrum comedit, Genesis 31, id est, precium nostrum in suam utilitatem convertit. Sic ibidem: Arietes gregis tui non comedi: id
13068. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 85 | Paragraph | SubSect | Section] Comedere butyrum et mel, Esaiae septimo, est communi more victitare, communes etiam miserias perferre ac perpeti. Vide Mel et Butyrum. Comedere in conspectu Domini, Deut. 12. 14, id est, coram tabernaculo. Oblivisci comedere panem, Psal. 102, indicat summas difficultates, cum calamitates et dolores ipsum sensum famis quasi obscurant, aut etiam ferme tollunt. Sic saepe etiam poetae magnitudinem amoris aut doloris oblivione cibi denotant. Multae huius verbi phrases non explicatae restant, quae in aliis vocibus exponentur, ut in EDERE et MANDUCARE.
13069. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] conscientiam: id est, pie ac honeste vivendo efficientes nos omnibus acceptos ac probatos. COMMINARI, aliquando significat simpliciter aliquid interdicere aut vetare, sine ulla poenarum denunciatione: cum alio qui hoc verbum videatur plerumque poenarum minas includere. ut Mar. 3, Christus comminabatur spiritibus, ne manifestarent eum: id est, severissime interdicebat. Eiusdem 10, Discipuli comminabantur adferentibus infantes ad Christum. Sic Christus sine poenarum denunciatione mandat vento et
13070. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] crucifigi. Et contra CHRISTUS itidem comminari Petro: id est, acerbe et graviter eum obiurgare. COMMINVERE vox in verbo Conterere exponetur. COMMISCERE, praeter maxime propriam ac notam significationem, primum omnem familiariorem conversationem significat, quam Paulus cum impiis aut alio qui pollutis aliquibus gravioribus peccatis haberi vetat, 1. Cor. 5, et 2. Thes. 3. Secundo, rem veneream: ut Levit. 18 prohibetur commixtio cum masculo. Commiscere semen sanctum, Esd. 9, dicitur de coniugiis Iudaeorum cum Ethnicis. Commixturum se Iudam cum vicinis,
13071. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] COMMISCERE, praeter maxime propriam ac notam significationem, primum omnem familiariorem conversationem significat, quam Paulus cum impiis aut alio qui pollutis aliquibus gravioribus peccatis haberi vetat, 1. Cor. 5, et 2. Thes. 3. Secundo, rem veneream: ut Levit. 18 prohibetur commixtio cum masculo. Commiscere semen sanctum, Esd. 9, dicitur de coniugiis Iudaeorum cum Ethnicis. Commixturum se Iudam cum vicinis, minatur Deus in Esaia, id est, mutuis bellis implicaturum. COMMORI. Paulus 2. Corin. 7 dicit: Vos estis in cordibus nostris ad commoriendum et
13072. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] conversationem significat, quam Paulus cum impiis aut alio qui pollutis aliquibus gravioribus peccatis haberi vetat, 1. Cor. 5, et 2. Thes. 3. Secundo, rem veneream: ut Levit. 18 prohibetur commixtio cum masculo. Commiscere semen sanctum, Esd. 9, dicitur de coniugiis Iudaeorum cum Ethnicis. Commixturum se Iudam cum vicinis, minatur Deus in Esaia, id est, mutuis bellis implicaturum. COMMORI. Paulus 2. Corin. 7 dicit: Vos estis in cordibus nostris ad commoriendum et convivendum:.i. ita penitus estis mihi chari, egoque vobis addictus, ut vel mori vel vivere,
13073. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] quam Paulus cum impiis aut alio qui pollutis aliquibus gravioribus peccatis haberi vetat, 1. Cor. 5, et 2. Thes. 3. Secundo, rem veneream: ut Levit. 18 prohibetur commixtio cum masculo. Commiscere semen sanctum, Esd. 9, dicitur de coniugiis Iudaeorum cum Ethnicis. Commixturum se Iudam cum vicinis, minatur Deus in Esaia, id est, mutuis bellis implicaturum. COMMORI. Paulus 2. Corin. 7 dicit: Vos estis in cordibus nostris ad commoriendum et convivendum:.i. ita penitus estis mihi chari, egoque vobis addictus, ut vel mori vel vivere, postulante ita re, sim vobiscum
13074. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] Vos estis in cordibus nostris ad commoriendum et convivendum:.i. ita penitus estis mihi chari, egoque vobis addictus, ut vel mori vel vivere, postulante ita re, sim vobiscum paratus: vel, ut et in morte et in vita nos coniunctos esse optarim. Sic Petrus quoque dicit, se paratum esse ire in mortem cum Christo. Credo esse communem locutionem, ex ipso animi sensu aut fervore aliquorum sibi coniunctissimorum ortam. Aliqui putant venire potius a quodam singulari veterum more, ubi aliqui ita fuerunt aliqua sanctiore amicitia iuncti, ut uno mortuo alius semet sua sponte interficere sit solitus: ut
13075. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] aut fervore aliquorum sibi coniunctissimorum ortam. Aliqui putant venire potius a quodam singulari veterum more, ubi aliqui ita fuerunt aliqua sanctiore amicitia iuncti, ut uno mortuo alius semet sua sponte interficere sit solitus: ut Caesar lib. 3 de Gallorum devotis scribit. Talem amicitiam sibi cum Moecenate fuisse Horatius testatur. Ex hoc more, aut potius animorum coniunctione, etiam fabula
13076. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section]
13077. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 86 | Paragraph | SubSect | Section] hominum usui annuente et benedicente Deo concedenda. Deinde in novo Testamento multo crebrior est huius Hebraismi usus, et in deteriorem partem accipitur, pro reb. adeo prophanis, ut etiam immunda haberi debeant. Forte inde est haec loquutio, quod etiam impuris Ethnicis erant communia, quos una cum suis cibis et reb. habebant Hebraei pro immundis ac inquinatis. Vel etiam, quod tota rerum natura ob peccatum immunda ac profana est, nisi denuo divinitus consecretur ac sanctificetur. Hinc Marc. 7, Manus communes dicuntur, quae sunt immundae ac illotae. Item cibus aut aliae res dicebantur
13078. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 87 | Paragraph | SubSect | Section] id est, finientur. Ezech. 5. Complebo furorem meum. Lucae 9. Excessum eius, quem completurus erat in Hierusalem. Esaiae 40. Completa est militia eius. Complere sermones alicuius, 1. Reg. 1. pro absolvere. Compleri etiam (crebrius tamen Impleri) sermo Domini aut prophetia dicitur, cum ea quae praedicta sunt â Deo, eveniunt. 1. Reg. 2. Compleri iniquitates aliquorum, ut Gene. 15. Nondum sunt completae iniquitates Ammorraeorum: de ea mensura aut magnitudine peccatorum intelligitur, quae iam quasi vincit ac exuperat patientiam Dei: seu quando Deus non amplius aliquorum
13079. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 87 | Paragraph | SubSect | Section] plura dicentur in verbo IMPLERE COMPREHENDERE significat capere id quod fugit ut, Laqueo quem absconderunt aliis, comprehensus est pes eorum. Per metaphoram dicuntur etiam mala nos comprehendere. ut, Comprehenderunt vos dolores parturientis Mich. 4. Et praesertim nostra peccata, cum nos castigatio obruit. ut Psal. 40. Comprehenderunt me iniquitates meae. Comprehendi malos in consiliis suis dicitur, quando Deus eorum pravos conatus ac machinationes in ipsorum perniciem convertit. Psal. 9. et 1. Corin 3. Comprehenderunt tenebrae
13080. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] ancillas et heras, seu matres familias sive dominas domus. Ita Salomon multas habuit reginas, quibus singulis vel aulas vel castra dedit: concubinae, illarum famulae, et tamen etiam uxores fuerunt. Vide D. August. de concubina et uxore. Concubitum dare uxori alterius, Levit. 18, pro rem cum ea habere. CONCIPERE metaphorice aliquando significat cogitare: sicut parere, ipsum cogitatum opus effectum dare. Iob 15. Conceperunt afflictionem, et pepererunt iniquitatem. Sic et Psalm. 7 Parturit iniquitatem, concipit perversitatem, et pariet mendacium: id est, irritum
13081. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] afflictionem, et pepererunt iniquitatem. Sic et Psalm. 7 Parturit iniquitatem, concipit perversitatem, et pariet mendacium: id est, irritum conatum. Sic Esa. 33. Concipietis quisquilias, parietis stipulam: ubi Concipere, ipsum cogitare est. Nam bella similitudo collatioque est, cogitationis cum conceptione, conatus efficiendi cogitata cum parturitione, et partus cum opere aut effectu. Ideoque metaphorae ab illis tribus ad haec tria percommode et molliter transferuntur. Conceptus perpetuus Ierem. 20 dicitur, cum foetus in utero remanet, ut semel est conceptus: nec unquam nascitur,
13082. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] et Psalm. 7 Parturit iniquitatem, concipit perversitatem, et pariet mendacium: id est, irritum conatum. Sic Esa. 33. Concipietis quisquilias, parietis stipulam: ubi Concipere, ipsum cogitare est. Nam bella similitudo collatioque est, cogitationis cum conceptione, conatus efficiendi cogitata cum parturitione, et partus cum opere aut effectu. Ideoque metaphorae ab illis tribus ad haec tria percommode et molliter transferuntur. Conceptus perpetuus Ierem. 20 dicitur, cum foetus in utero remanet, ut semel est conceptus: nec unquam nascitur, sed in utero matris sepelitur. Genes. 3,
13083. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] concipit perversitatem, et pariet mendacium: id est, irritum conatum. Sic Esa. 33. Concipietis quisquilias, parietis stipulam: ubi Concipere, ipsum cogitare est. Nam bella similitudo collatioque est, cogitationis cum conceptione, conatus efficiendi cogitata cum parturitione, et partus cum opere aut effectu. Ideoque metaphorae ab illis tribus ad haec tria percommode et molliter transferuntur. Conceptus perpetuus Ierem. 20 dicitur, cum foetus in utero remanet, ut semel est conceptus: nec unquam nascitur, sed in utero matris sepelitur. Genes. 3, Multiplicabo conceptus tuos: id
13084. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] ipsum cogitare est. Nam bella similitudo collatioque est, cogitationis cum conceptione, conatus efficiendi cogitata cum parturitione, et partus cum opere aut effectu. Ideoque metaphorae ab illis tribus ad haec tria percommode et molliter transferuntur. Conceptus perpetuus Ierem. 20 dicitur, cum foetus in utero remanet, ut semel est conceptus: nec unquam nascitur, sed in utero matris sepelitur. Genes. 3, Multiplicabo conceptus tuos: id est, dolores conceptionis toto tempore gestati foetus. CONCLUDERE, habet etiam quasdam notabiles significationes ut, Concludere mulierem,
13085. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] etiam gloriosam victoriam indicat. ut Psal. 91. Super aspidem et basiliscum ambulabis, conculcabis leonem et draconem. Sic et Luc. 10 dicitur: Do vobis potestatem calcandi serpentes ac scorpiones, et super omnem potestatem inimici etc. Vicina est huic significatio, cum oppressionem indicat. 2 Par. 20, A Deo autem erat conculcatio Achaziae. id est, oppressio, exitium. Sic Psal. 7. Conculcet ad terram vitam meam. Non raro etiam significat contumeliose tractare: ut Matth. 5 dicitur de sale infatuato, quod ad nihil aliud sit idoneum, quam ut
13086. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] pedibus. Sic Hebr. 10. Filium Dei conculcare. Et Matth. 7. Ne proiiciatis margaritas ante porcos, ne eas conculcent pedibus. Ezech. 34. Conculcastis reliquias pedibus. Esa. 10. Et ponat populum in conculcationem, sicut lutum platearum. Coincidit hoc verbum in quibusdam phrasibus cum verbo Claudere, de quo supra dictum est. CONCUPISCERE, vehementer expetere aliquid significat. Varie autem a nativa propriaque ac simplici significatione declinat. Non raro etiam reduplicatur: ut, Desiderio desideravi comedere pascha, Luc. 22. Saepe de rerum mediarum desiderio
13087. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] sed et de innata pravitate pessimarum cupiditatum, pravorumque aestuum dicitur: ut in Decalogo, et Rom. 7 ac 13 dicitur: Non concupiscas. et Rom. 1 Traditi sunt in cupiditates cordium suorum. Saepe igitur proximum actum aut perpetuos aestus originalis corruptionis indicat: ideoque saepissime cum voce Carnis coniugitur, tam quam effectus aut motus cum sua causa. ut Rom. 6. Ne obediatis carni in concupiscentiis eius. Galat. 5. Qui Christi sunt, crucifixerunt carnem suam cum concupiscentiis suis. Et, Caro concupiscit contra spiritum. Item, Concupiscentiam carnis ne perficiatis.
13088. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] aestuum dicitur: ut in Decalogo, et Rom. 7 ac 13 dicitur: Non concupiscas. et Rom. 1 Traditi sunt in cupiditates cordium suorum. Saepe igitur proximum actum aut perpetuos aestus originalis corruptionis indicat: ideoque saepissime cum voce Carnis coniugitur, tam quam effectus aut motus cum sua causa. ut Rom. 6. Ne obediatis carni in concupiscentiis eius. Galat. 5. Qui Christi sunt, crucifixerunt carnem suam cum concupiscentiis suis. Et, Caro concupiscit contra spiritum. Item, Concupiscentiam carnis ne perficiatis. Hanc concupiscentiam seu perpetuum fervorem ac furorem malarum
13089. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 88 | Paragraph | SubSect | Section] suorum. Saepe igitur proximum actum aut perpetuos aestus originalis corruptionis indicat: ideoque saepissime cum voce Carnis coniugitur, tam quam effectus aut motus cum sua causa. ut Rom. 6. Ne obediatis carni in concupiscentiis eius. Galat. 5. Qui Christi sunt, crucifixerunt carnem suam cum concupiscentiis suis. Et, Caro concupiscit contra spiritum. Item, Concupiscentiam carnis ne perficiatis. Hanc concupiscentiam seu perpetuum fervorem ac furorem malarum cupiditatum, ex corrupta natura exaestuantium, negat Paulus se scivisse esse peccatum, nisi sibi id per Decalogum fuisset
13090. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] quid inter originale et actuale peccatum, nempe (ut dictum est) illos perpetuos aestus aut flammas, seu incendia malorum motuum, quibus corrupta natura aestuat, et ruere conatur in peccata. Saepe in novo Testamento Concupiscentiae vox ipsa quasi vitia, aut etiam pravas actiones significat: ut cum dicuntur concupiscentiae seculi, aut malorum hominum, aut secularia desideria. Concupiscere concupiscentiam, Numer. 11. Psalm. 106, pro ardenti desiderio flagrare. Concupiscere concupiscentiam, Proverb. 1 et 15, significat avariciam intensissimam. Concupiscentiae iuvenes, Ezechiel. 23,
13091. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] eius Desiderium oculorum. Concupitas arbores, Esai. 1, vocat eas, sub quibus Iudaei suas idololatrias exercuerunt, quibus mirifice delectabantur. Concupiscentia carnis, oculorum et mundi, 1. Iohan. 2. significat ipsa vitia, voluptates, opes, et alia concupita aut obiecta vitiorum, quae una cum mundo interire dicit. Vocantur autem concupiscentia oculorum, non tantum quia delectamur illarum rerum aspectu, sed etiam quia mox visionem eorum sequitur cupiditas: sicut Graeci dicunt, Ex videre amor nascitur. Concupiscentia et impietas aliquando coniunguntur. Tit. 2. Ut
13092. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] oculorum, non tantum quia delectamur illarum rerum aspectu, sed etiam quia mox visionem eorum sequitur cupiditas: sicut Graeci dicunt, Ex videre amor nascitur. Concupiscentia et impietas aliquando coniunguntur. Tit. 2. Ut abnegantes impietatem et secularia desideria. Sic et cum voce passionis concupiscentia reperitur, Galat. 5. Qui enim sunt Christi, carnem crucifixerunt cum passionibus aut affectibus et concupiscentiis suis. Concupiscentiam carnis perficere, est cupiditatib. corrupti hominis indulgere, vel etiam ipsa flagitia ac scelera patrare. Sophistae
13093. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] cupiditas: sicut Graeci dicunt, Ex videre amor nascitur. Concupiscentia et impietas aliquando coniunguntur. Tit. 2. Ut abnegantes impietatem et secularia desideria. Sic et cum voce passionis concupiscentia reperitur, Galat. 5. Qui enim sunt Christi, carnem crucifixerunt cum passionibus aut affectibus et concupiscentiis suis. Concupiscentiam carnis perficere, est cupiditatib. corrupti hominis indulgere, vel etiam ipsa flagitia ac scelera patrare. Sophistae intellexerunt concupiscentiam tantum de cupiditate rerum venerearum et opum, quasi homo tantum appetitiva
13094. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] de rebus corporalibus: sicut Terent. in Eunucho, Qui templa caeli summo sonitu concutit. Sic saepe Deus dicitur concutere fundamenta et columnas terrae, item montes. Iob 9. Qui commovet terram loco suo, et columnas eius concutit. Sic et Esa. 14 et 24. Per metaphoram de animi perturbatione, cum affectibus, praesertim terrore, de suo loco aut statu deiicitur. ut Ezech. 20. Pavore concussi steterunt. et Iob 7. Per visiones horrore concutior. In foro autem, seu iure, hoc vocabulum definimus, quod sit cum aliquis terrore accusationum et forensium vexationum incusso, aliquid alicui
13095. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] eius concutit. Sic et Esa. 14 et 24. Per metaphoram de animi perturbatione, cum affectibus, praesertim terrore, de suo loco aut statu deiicitur. ut Ezech. 20. Pavore concussi steterunt. et Iob 7. Per visiones horrore concutior. In foro autem, seu iure, hoc vocabulum definimus, quod sit cum aliquis terrore accusationum et forensium vexationum incusso, aliquid alicui extorquet, aut etiam accusat, aut ab accusatione desistit, extorquendae pecuniae gratia. Baptista Luc. 3 hoc verbo utitur, ad milites quaerentes regulam piae vitae, inquiens: Neminem concutite, neque calumniemini:
13096. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] indicans, aliud esse calumniam, aliud concussionem. hanc incusso tantum litium et vexationum terrore aliquid extorquere: illam prosequendo litem, insontem fraudibus et forensibus technis opprimere. Iurisperiti Concussionem hisce verbis definiunt: Concussio, interprete Alberico, est, cum Officialis a subditis aliquid per metum extorquet, aut non facit iustitiam nisi pecunia extorta: vel etiam aliquid ultra debitum salarium extorquet: vel cum quis accusat, aut ab accusatione desistit, ob pecuniam acceptam. Concuti virtutes caelorum, Matt. 24. Vide in voce Virtus.
13097. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 89 | Paragraph | SubSect | Section] insontem fraudibus et forensibus technis opprimere. Iurisperiti Concussionem hisce verbis definiunt: Concussio, interprete Alberico, est, cum Officialis a subditis aliquid per metum extorquet, aut non facit iustitiam nisi pecunia extorta: vel etiam aliquid ultra debitum salarium extorquet: vel cum quis accusat, aut ab accusatione desistit, ob pecuniam acceptam. Concuti virtutes caelorum, Matt. 24. Vide in voce Virtus. CONDEMNARE, vox nota est, quae indicat accusati et iudicati rei damnationem decernentem, eum puniendum esse secundum postulata accusatoris.
13098. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 90 | Paragraph | SubSect | Section] voce Salis attingetur.
CONDUCERE, in nomine Mercenarii reperias.
CONFERRE vocem attingemus breviter, propter Epistolam ad Galatas. Est autem ibi verbum
13099. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 90 | Paragraph | SubSect | Section] maxime proprie exponi posse, Non adii Apostolos eisve exposui meam doctrinam aut vocationem, consilii confirmationisve petendae aut alioqui discendi gratia. Germanica commode habet,
13100. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 90 | Paragraph | SubSect | Section] ac evidenti testimonio, vel potius re ipsa ostendere charitatem suam erga aliquem, aut etiam ipsum beneficium praestare. nam charitas, ibi ipsum beneficium ex charitate profectum, significare videtur. Confirmasti super me manum tuam, Psalm. 38, de dura ac perseverante afflictione accipitur, cum Dominus affligente manu diutius nos premit. Hinc pontificium sacram entum confirmationis, ubi illi per certas caeremonias unctionis, alapae, murmura verborum, putant sedare ampliorem gratiam Spiritus sancti, quatum perficiatur aut absolvatur eorum Christianismus, tum et ipsi corroborentur in
13101. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 91 | Paragraph | SubSect | Section] in populis, in Ecclesia magna, et similes locutiones. Dicitur etiam non raro Confiteri nomini Dei magno aut sancto, Psal. 99. 107. et, In nomine Dei: id est, Deum celebrare, Psalm. 44. Confiteri Deum, est praedicare opera ac beneficia Dei, non in forma precationis, aut cum Deo agendo, sed cum Ecclesia. Sed tamen confiteri nomen Dei, 1. Reg. 8, accipitur de petitione remissionis peccatorum. Non raro etiam accipitur de communibus ac solennibus precibus, laudationibus et melodiis, quibus celebratur Deus in coetu Israel. Nehem. 12, Et fratres eorum coram eis ad
13102. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 91 | Paragraph | SubSect | Section] in Ecclesia magna, et similes locutiones. Dicitur etiam non raro Confiteri nomini Dei magno aut sancto, Psal. 99. 107. et, In nomine Dei: id est, Deum celebrare, Psalm. 44. Confiteri Deum, est praedicare opera ac beneficia Dei, non in forma precationis, aut cum Deo agendo, sed cum Ecclesia. Sed tamen confiteri nomen Dei, 1. Reg. 8, accipitur de petitione remissionis peccatorum. Non raro etiam accipitur de communibus ac solennibus precibus, laudationibus et melodiis, quibus celebratur Deus in coetu Israel. Nehem. 12, Et fratres eorum coram eis ad laudandum et
13103. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 91 | Paragraph | SubSect | Section] Apostolum et pontificem confessionis nostrae Christum IESUM: id est, doctrinae ac religionis principem et institutorem, qui est summus dominus ac gubernator religionis nostrae. Vocatur autem nostra religio Confessio, quia eam confiteri et profiteri solent ac debent pii. Confessio porro cum etiam tantum de criminum agnitione accipitur, alia est erga Deum solum, vel tacito vel loquente ore, vel audientibus hominibus, vel privatim aut in soliloquio facta. Alia universalis, in genere saltem, quoniam individua enumerare impossibile est. Alia de uno aut paucis tantum aliquibus
13104. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 91 | Paragraph | SubSect | Section] lib. 13. Confessionum scripsit, et hoc nomine inscripsit, quia in eis tum sua peccata confitetur, tum Deum eiusque erga se beneficia celebrat. CONFINIS est mons Syna Hierosolymae. Vide in voce Coniunctus. CONFLARE, nota vox aurificibus, et aeris fusoribus, ac purgatoribus, cum perpetuo flatu ignis resolvitur dura materia in liquidam: et vel feces a puro metallo, vel diversa metalla a se invicem separantur. Saepe admodum per metaphoram significat potissimum examinationem et purificationem piorum ac Ecclesiae, quae fit per crucem. ut Psal. 17. Conflasti
13105. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 91 | Paragraph | SubSect | Section] succendam in ea ignem ad conflandum. Sic congregabo in furore meo, et in ira mea, et requiescam. Et conflabo vos, et congregabo vos, et succendam vos in igne furoris mei, et conflabimini in medio eius, ut conflatur argentum in medio fornacis: sic eritis in medio eius. Et scietis, quod ego Dominus, cum effuderim indignationem meam super vos. Hactenus propheta. Tertio, quia idola ex aere fundebantur, ideo Conflare et Conflatile saepe de ipsis materialibus idolis dicitur. Ierem. 10. Pudefiet omnis conflator de sculptili suo, quia mendacium fudit illud, non est spiritus in eo. Sic
13106. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 91 | Paragraph | SubSect | Section] CONFORTARE, aut Confortari, primum significat, aliquid potissimum corporale, fortius ac robustius efficere, quam antea fuerit: ut Esaiae 41, aliquoties habetur de corroboratione statuarum idololatricarum. Postea admodum crebro per metaphoram ad animi confirmationem transfertur, cum vel impii fiunt in suo malo instituto animosiores ac pertinaciores, vel etiam pii ardentiores ac consolatiores. sic Dominus mandat Mosi, ut confortet ac corroboret Iosuam, nempe verbo, promissionibus ac miraculis ipsius. Sic et ipsemet Deus hortatur Iosuam cap. 1, ut semet
13107. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 92 | Paragraph | SubSect | Section] confirmetur cor tuum, et spera in Deum. Plerunque autem talibus locutionibus describitur vera fides aut fiducia in auxilium Dei, quae vere est quoddam infractum robur animi, ut Deo freti non timeamus, etiamsi montes ruant in cor maris. Rom. 4. pulchre et phrasis haec et robur fidei depingitur, cum Apostolus inquit: Ac non infirmatus est fide, nec consideravit corpus suum emortuum, cum iam ferme centum esset annorum, et emortuam vulvam Sarae. In repromissione etiam Dei non haesitavit diffidentia, sed confortatus est fide, dans gloriam Deo: plenissime sciens, quia quaecunque promisit Deus,
13108. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 92 | Paragraph | SubSect | Section] vera fides aut fiducia in auxilium Dei, quae vere est quoddam infractum robur animi, ut Deo freti non timeamus, etiamsi montes ruant in cor maris. Rom. 4. pulchre et phrasis haec et robur fidei depingitur, cum Apostolus inquit: Ac non infirmatus est fide, nec consideravit corpus suum emortuum, cum iam ferme centum esset annorum, et emortuam vulvam Sarae. In repromissione etiam Dei non haesitavit diffidentia, sed confortatus est fide, dans gloriam Deo: plenissime sciens, quia quaecunque promisit Deus, potens est et facere: ideo et reputatum est illi ad iustitiam. Dicuntur et seductores
13109. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 92 | Paragraph | SubSect | Section] perdere. ut Psal. 2. Tanquam vas figuli confringes eos. Psalm. 56. Dominus in ira sua confringet populos. Ier. 50. Confractus est malleus universae terrae. Sed de hac voce in verbo Frangendi plura. CONFUNDOR, verbum usitatissimum et significantissimum, idem valet cum erubesco ac pudefio. Plerunque vero in Sacris literis significat aliquem vinci, opprimi, aut alioqui res eius pessime cadere. Significat igitur effectus causam, nempe ignominiam aut confusionem praecedentem calamitatem. Inde enim perturbatio animi, ignominia et pudefactio solet oriri, sicut
13110. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 92 | Paragraph | SubSect | Section] fuit, per carnem natus est: qui vero ex libera, per promissionem. Quae allegoriam habent. nam hae sunt duo illa testamenta: una quidem quae est Agar, a monte Syna generans ad servitutem. Syna enim figura Agar, est mons in Arabia, coniunctus (vel Coniuncta) est praesenti Hierusalem, servit vero una cum filiis suis. Sublimis vero vel caelestis illa Hierusalem libera est, quae est mater omnium nostrûm. Scriptum enim est: Laetare sterilis, quae non paris: erumpe et clama, quae non parturis: quoniam multi sunt filii desertae, magis quam eius quae habet virum. Nos igitur, fratres, secundum Isaac
13111. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 92 | Paragraph | SubSect | Section] eius quae habet virum. Nos igitur, fratres, secundum Isaac promissionis filii sumus. Sed quemadmodum tunc is qui secundum carnem genitus fuerat, persequebatur eum qui erat secundum spiritum: ita et nunc. Sed quid dicit Scriptura? Eiice ancillam, et filium eius. non enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae. Nempe nos, fratres, non sumus ancillae filii, sed liberae. ¶ Huius loci summa aut scopus hîc esse videtur, quod sicut olim unus Abraham habuit duas uxores, Agar et Saram: et duplices filios, Ismaelem et Isaacum: quorum quidem prior carnalibus viribus sit procreatus, posterior
13112. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] filii Dei, ac haeredes: sicut et olim inter Saram et Agar, Isaacum ac Ismaelem fuit. Verum tandem olim esse divinitus sententiam latam, quae etiamnum valeat, sibique ac illis sequenda sit: quae iubet ancillam, et eius filium, id est legem cum legali populo, ex domo ac favore Dei eiici: et alterum qui ex Sara aut promissione est, verum ac genuinum filium ac haeredem esse et haberi. Hoc argumento conatur Paulus retrahere Galatas a Lege ad promissionem aut Evangelion, si haeredes ac salui esse velint. Ostendit enim, iam tum esse latam
13113. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] reperturos, si diligenter attendant, et audiant, quam isti eis tantopere commendent. ¶ Haec, ut opinor, summa ac scopus eius totius loci est. Nunc propius ad textus expositionem, et quorundam vocabulorum declarationem accedamus. Initio, non expresse confert duos quasi maritos aut patres, Deum cum Abraham: et alioqui interdum utrique filii legis, at gratiae uni Abraham tribuuntur, nosque etiam ex gentibus conversi ipsius veri filii dicimur. Secundo, cum duas uxores aut matres proponit, Agar nominat, Saram non nominat: sed mox eam silentio ac subindicatione quadam ancillae Agar
13114. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] expositionem, et quorundam vocabulorum declarationem accedamus. Initio, non expresse confert duos quasi maritos aut patres, Deum cum Abraham: et alioqui interdum utrique filii legis, at gratiae uni Abraham tribuuntur, nosque etiam ex gentibus conversi ipsius veri filii dicimur. Secundo, cum duas uxores aut matres proponit, Agar nominat, Saram non nominat: sed mox eam silentio ac subindicatione quadam ancillae Agar adsociat et in locum eius promissionem substituit: quasi non tantum nunc novum spiritualemque populum, sed etiam olim ipsum Isaacum magis promissio ac gratia Dei quam
13115. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] favore promissioneque veniat, et ad vitam aeternam propaget, tendat, ducatque. Caeterum prior pars allegoriae etiam illud commodi aptitudinisve habet, quod Agar erat Aegyptia, et mons Sina est ferme in via venientibus ex Aegypto in Cananaeam: ut tanto maiorem convenientiam aut coniunctionem habeat cum testamento legali, et lege ibi sancita et data, quasi Abrahamus aut Deus Agarem una cum suis carnalibus liberis sibi ex Aegypto accersiverit, ac in Sina factis veluti sponsalibus aut foedere coniugali, sibi eam cum filiis eius a diunxerit. Ideo dicit, Agar esse ex monte Sina. Indicat vero etiam
13116. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] prior pars allegoriae etiam illud commodi aptitudinisve habet, quod Agar erat Aegyptia, et mons Sina est ferme in via venientibus ex Aegypto in Cananaeam: ut tanto maiorem convenientiam aut coniunctionem habeat cum testamento legali, et lege ibi sancita et data, quasi Abrahamus aut Deus Agarem una cum suis carnalibus liberis sibi ex Aegypto accersiverit, ac in Sina factis veluti sponsalibus aut foedere coniugali, sibi eam cum filiis eius a diunxerit. Ideo dicit, Agar esse ex monte Sina. Indicat vero etiam locum montis, ubi sit: ut tanto magis moneatur lector, Agarem non solum ex Aegypto, sed
13117. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] ex Aegypto in Cananaeam: ut tanto maiorem convenientiam aut coniunctionem habeat cum testamento legali, et lege ibi sancita et data, quasi Abrahamus aut Deus Agarem una cum suis carnalibus liberis sibi ex Aegypto accersiverit, ac in Sina factis veluti sponsalibus aut foedere coniugali, sibi eam cum filiis eius a diunxerit. Ideo dicit, Agar esse ex monte Sina. Indicat vero etiam locum montis, ubi sit: ut tanto magis moneatur lector, Agarem non solum ex Aegypto, sed etiam ex Sina venisse. Sicut vero foedus legale in Sina non cum filiis Agar, sed cum filiis Sarae factum, ancillae Agar
13118. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] in Sina factis veluti sponsalibus aut foedere coniugali, sibi eam cum filiis eius a diunxerit. Ideo dicit, Agar esse ex monte Sina. Indicat vero etiam locum montis, ubi sit: ut tanto magis moneatur lector, Agarem non solum ex Aegypto, sed etiam ex Sina venisse. Sicut vero foedus legale in Sina non cum filiis Agar, sed cum filiis Sarae factum, ancillae Agar adiunxit, quasi illa id foedus significet, et illius populi mater sit: ita quoque extrusa (ut prius diximus) Sara ex procreatione verorum Abrahami ac Dei liberorum, et substituta in eius locum promissione et gratia, nunc porro etiam ipsam
13119. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] sponsalibus aut foedere coniugali, sibi eam cum filiis eius a diunxerit. Ideo dicit, Agar esse ex monte Sina. Indicat vero etiam locum montis, ubi sit: ut tanto magis moneatur lector, Agarem non solum ex Aegypto, sed etiam ex Sina venisse. Sicut vero foedus legale in Sina non cum filiis Agar, sed cum filiis Sarae factum, ancillae Agar adiunxit, quasi illa id foedus significet, et illius populi mater sit: ita quoque extrusa (ut prius diximus) Sara ex procreatione verorum Abrahami ac Dei liberorum, et substituta in eius locum promissione et gratia, nunc porro etiam ipsam terrenam aut
13120. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] quae sit altera uxor Dei, et vera mater spiritualium filiorum, quos Deus per meram gratiam ex ea procreat, aut ei largitur. Hîc vero verbum
13121. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] simul incedere aut ambulare. Potest etiam dici Sina mons coniunctus esse, consociatus esse, coincedere aut correspondere Hierosolymae, et etiam Agar. Nam quidam in parenthesi collocat illa verba (Agar Sina mons est in Arabia) et connectit
13122. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] Hierosolymae, et etiam Agar. Nam quidam in parenthesi collocat illa verba (Agar Sina mons est in Arabia) et connectit
13123. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] aut simul ambulare significat, videtur primum esse quasi quandam collationem primae originis, quod sicut Agar ancilla ex Aegypto transeundo, iuxta montem Sina venerit, et Abrahamo in terra Canaan liberos genuerit: sic et Hierosolyma aut synagoga populi Israelitici eandem viam ex Aegypto venerit, cum Deo in monte Syna foedus inierit, et tandem in Cananaea carnales filios Deo genuerit, qui tamen non sint genuini ac haeredes. Deinde quod, sicut Agar eiusque posteri fuerint quasi servi, et non veri haeredes bonorum Abrahami: sic etiam praesens Hierosolyma ac gens eandem viam in rebus
13124. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] idque potissimum de spirituali vita. Quod si verbum
13125. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] viribus ac ad exitium generet, eoque Agar et Sara cum suis carnalibus filiis ac eorum legali iustitia aeterna haereditate priventur. Maluit autem uti vocabulo praesentis Hierosolymae, quae pro matre Synagoga saepe ponitur: ne si dixisset expresse, Saram esse sociam aut eiusdem conditionis cum Agar, ipsi principio suae allegoriae, de duabus Abrahami uxoribus repugnare videretur: ubi fundamentum totius ratiocinationis, duas uxores Abrahae, liberam et servam, earumque duos filios collocavit. Quod si legamus, montem Syna significatum per Agar; esse coniunctum in eadem serie, aut
13126. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 93 | Paragraph | SubSect | Section] colles Cosmographi extendunt: nel etiam ad seriem viae alludit id verbum, quod ex Aegypto eunti, versus terram Canaan (ubi tum Abraham olim plurimum versatus est, tum Israelitae habitarunt) quam viam Agar et Synagoga iverunt, Syna mons et Hierosolyma in itinere, aut in eadem serie sunt. Cum vero dicit Paulus, illa duo loca sibi invicem correspondere, aut in eadem serie esse: vult ostendere, etiam ipsos populos convenire, eiusdemque conditionis esse. Porro, quia Saram non opponit ancillae Agar, sed adsociat, et in locum eius ut Agari oppositam subiicit promissionem Evangelii et
13127. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 94 | Paragraph | SubSect | Section] sive Hierosolymae sive alii, ur Legale monti Sina: quo libere posset praesentem Hierosolymam, ut matrem, Synagogae servae Agar consociare. Verum illam secundam pactionem aut Testamentum, matremque spiritualium filiorum nominat promissionem, et caelestem aut supernam Hierosolymam, quae vere sit cum suis filiis libera, et haeres vitae aeternae ac spiritualium bonorum caelestis Abrahami. Longa vero ista allegoria, tametsi omnibus partibus, et ferme etiam verbis pugnet contra pseudoapostolos, legis iustitiam iactantes: tamen praecipue id facit eo fine ac scopo, quod docet legem gignere
13128. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 94 | Paragraph | SubSect | Section] prave, iniuste aut impie egimus. ut si quis sic secum ratiocinetur: Quod tibi non vis fieri, hoc alteri ne feceris: Tu proximo tuo hoc aut illud mali fecisti: Igitur contra ius ac fas egisti. Conscientiam igitur primum Scriptura et Ecclesia vocat, ipsam vim hoc modo ratiocinandi: et ferme convenit cum anima rationali. Porro autem praeter hanc primariam notionem, alias totam hanc ratiocinationem significat: alias solam minorem, nempe noticiam suorum bene maleve factorum: alias denique solam conclusionem huius ratiocinationis, seu veluti sententiam a semetipso de se suisve actionibus latam.
13129. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 94 | Paragraph | SubSect | Section] puto etiam dici Conscientiam purificari, et sanctificari: id est, ipsam animam aut mentem ablui. Sicut alias de cordis purificatione dicitur, Purificatur autem dupliciter, quia et mundatur a reatu, et illuminatur, ut rectius de omnibus rebus sentiat ac iudicet. Secundam significationem, cum pro tota illa ratiocinatione ponitur (in qua plerique ferme semper hanc vocem accipiunt) in hisce exemplis reperiri arbitror: Testimonium dante conscientia, Rom. 2 et 9. Sedlocus Rom. 2, videtur etiam quasi definitionem conscientiae ponere. inquit enim: Testimonium dante conscientia, et
13130. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 94 | Paragraph | SubSect | Section] hanc vocem accipiunt) in hisce exemplis reperiri arbitror: Testimonium dante conscientia, Rom. 2 et 9. Sedlocus Rom. 2, videtur etiam quasi definitionem conscientiae ponere. inquit enim: Testimonium dante conscientia, et cogitationibus mutuo sese accusantibus, aut etiam excusantibus, in die cum iudicabit Dominus occulta hominum. Quasi diceret: Conscientia sunt illae ratiocinationes aut practici syllogismi, damnantes aut absolventes hominem. Sic 2. Corinth. 5. Spero nos in conscientia vestra manifestatos esse: id est, vos, si recte vobiscum ratiocinari de me velitis, deprehensuros me
13131. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 94 | Paragraph | SubSect | Section] diceret: Conscientia sunt illae ratiocinationes aut practici syllogismi, damnantes aut absolventes hominem. Sic 2. Corinth. 5. Spero nos in conscientia vestra manifestatos esse: id est, vos, si recte vobiscum ratiocinari de me velitis, deprehensuros me esse syncerum Christi doctorem. Sic et cum Paulus de cauteriata conscientia dicit, puto eum totam hanc ratiocinationem intelligere: nisi quis de ipso iudicio, aut vi iudicante iam perversa intelligat. Verum de cauteriata conscientia mox. Tertia significatio de noticia suorum mali aut perperam factorum, quae sunt veluti minor huius
13132. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 94 | Paragraph | SubSect | Section] poeta hac voce utitur, licet simul totam conscientiae ratiocinationem perstringat aut definiat,
13133. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] crusta quaedam cutis loco, vulneri inducatur, ut ulteriore cura non indigeat. Sic forte verba Pauli, vel de resectione aut amissione conscientiae loquuntur: vel etiam, quod conscientia malorum perinde occallescat, et sit sine sensu, sicut vulnus talium cauterio sectorum. Eadem ratio cauterii est, cum aliqua putria membra, aut venenata ulcera, aut carcinomata, candenti ferro amputantur aut aduruntur. Apta esset et illa huius locutionis expositio, quod sicut cauteriati aut castrati omni virilitate privantur, et veluti effeminantur, amputatis virilibus: ita et istorum conscientia ac mens,
13134. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] habent laesam conscientiam, sed etiam plane carent iustificatione: seu, qui nec renati sunt, nec habent syncerum iudicium.
13135. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] Circumcisionem esse signaculum iustificationis. Verbum enim et sacramenta praebent testimonium nostrae conscientiae et animae, quod sit Deo accepta et purificata. Verum magis probatur Lutheri sententia, quod significet stipulationem, ut supra in Baptismo exposui. Saepe coniungitur conscientia cum mente et corde, de quibus phrasibus alibi forte. 1. Iohan. 4 dicitur: Fiduciam habemus, si nos non damnat cor nostrum, scimus quod maior est Deus corde nostro. ubi cordis damnatio idem plane esse videtur, quod conscientiae accusatio ac damnatio: cui damnationi verbo Dei ac merito Christi
13136. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] nostro. ubi cordis damnatio idem plane esse videtur, quod conscientiae accusatio ac damnatio: cui damnationi verbo Dei ac merito Christi resistimus. Deus enim per verbum et sacramenta testatur, se nostram malam conscientiam purificare, abiectis omnibus peccatis nostris post tergum suum. Convenit cum cordis accusatione et haec phrasis: Cor percussit Davidem, abscindentem laciniam vestis Saulis, 1. Sam. 24: id est, conscientia eum coepit gravissime accusare. Conscientia Dei dicitur ea, quae regitur ac movetur respectu et timore Dei, 1. Petr. 2 Hoc enim est gratia, si quis propter
13137. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] accusare. Conscientia Dei dicitur ea, quae regitur ac movetur respectu et timore Dei, 1. Petr. 2 Hoc enim est gratia, si quis propter conscientiam Dei suffert molestias, immerito afflictus: id est, Deo excitante et regente ipsius conscientiam. Sic ferme Paulus dicit 1. Corinth. 8. Quidam cum conscientia idoli comedunt, tanquam idolothyton: id est, conscientia eos reprehendente, quod rem impuram et idolis consecratam comedant, seque contaminent. CONSECRARE, est aliquid Deo dedicare, aut etiam prorsus offerre: de quo in verbo Sanctifico et Impleo plenius dicetur.
13138. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] Sed locus unicus tantum attingetur. Moses ait Exod. 32. Consecrastis vel implestis hodie manus vestras Iehovae in fratre et filio: id est, mactando idololatras ex vestris intimis, singulare Deoque gratissimum sacrificium obtulistis, et manus vestras etiam gratiores et acceptiores Deo effecistis, cum et antea singulari caeremonia essent ad facienda sacrificia Deo consecratae ac impletae. CONSIDERARE, est attentius aliquid expendere, examinare, cogitare. Ierem. 2. Considerate valde, et videte, si est factum sicut hoc. Esdr. 8, de acto censu aut lustratione dicitur: Post haec
13139. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] obliti sunt operum eius, Consilium eius non expectaverunt: id est. promissam eius opem aut liberationem. Ier. 23 In novissimis diebus intelligetis consilium eius. Consilium non raro pro doctrina accipitur, ut Act. 20. Omne consilium Dei annunciavi vobis. Sic puto et Luc. 7 consilium accipi, cum sequente multitudine Baptistam, pharisaei et legis periti dicuntur sprevisse consilium Dei, in suum exitium: id est, Dei decretum, aut etiam doctrinam per Baptistam illis oblatam, quam tamen imperitum vulgus accepit, probavit, et baptizari se ab eo voluit. Sic et Psal. 107,
13140. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 95 | Paragraph | SubSect | Section] et sprevisse eius consilium. Consilii magni angelus dicitur Christus, Esa. 9. Possis etiam interpretari, multi consilii, qui in omnibus difficultatibus consilium reperire queat: vel potius Magni consilii, id est, illius summi mysterii administrum ac executorem. qui sensus maxime placet. Nam cum varia consilia, decreta aut conatus, Deus per suos angelos exequatur: hoc tamen omnium summum; de redemptione humani generis, non nisi per hunc summum angelum aut proprium filium perficere voluit. Vir consilii alicuius, pro eius consiliario. Psalmo 119.
13141. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 96 | Paragraph | SubSect | Section] queant. Scholastici plura consilia numerant, et quidem eiusmodi, quae partim sunt severissime mandata a Deo: ut, non irascendum, non iudicandum, et similia, partim quae sunt electicia, quaedam ex rebus indifferentibus, ut Mendicitas: quae illi dicunt esse perfectionis Evangelicae, perniciose opera cum Evangelio commiscentes: de quibus forte alibi. CONSOLATIO, nota vox est, nec valde explicatione indiget. Veniunt tamen quaedam inde phrases, quae explicandae videntur. Et consolationem accepit, et ascendit, Gen. 38: pro, accepta consolatione ascendit. Accipere consolationem
13142. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 96 | Paragraph | SubSect | Section] est in praepositione
13143. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 96 | Paragraph | SubSect | Section] ac timore eius: Iacob. 1. Suadere cordi in conspectu Dei, 1. Iohan. 3. id est verbo ac veritate Dei placare, quietamque aut tranquillam reddere conscientiam nostram, quod Deus sit nobis propitius. hoc est quod Paulus dicit, Iustificati fide pacem habemus. Concurrit autem crebro haec loquutio cum Coram, Ante, et In facie, de quibus alibi. CONSPERGERE SE PULVERE, aut cinere, signum doloris aut luctus fuit, sive ob poenitentiam, sive ob calamitatem. Coincidit saepe haec vox cum Aspergo, de quo supra suo loco dictum est. CONSUMMARE, videtur significare,
13144. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 96 | Paragraph | SubSect | Section] hoc est quod Paulus dicit, Iustificati fide pacem habemus. Concurrit autem crebro haec loquutio cum Coram, Ante, et In facie, de quibus alibi. CONSPERGERE SE PULVERE, aut cinere, signum doloris aut luctus fuit, sive ob poenitentiam, sive ob calamitatem. Coincidit saepe haec vox cum Aspergo, de quo supra suo loco dictum est. CONSUMMARE, videtur significare, perficere aliquid: et simul etiam absumere aut perdere crebro valet. Varia autem Hebraea verba hoc Latino exponuntur. Porro cum hoc verbum de ipsa absolutione operis aut actionis accipitur, ut Gen. 6. 1.
13145. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 96 | Paragraph | SubSect | Section] luctus fuit, sive ob poenitentiam, sive ob calamitatem. Coincidit saepe haec vox cum Aspergo, de quo supra suo loco dictum est. CONSUMMARE, videtur significare, perficere aliquid: et simul etiam absumere aut perdere crebro valet. Varia autem Hebraea verba hoc Latino exponuntur. Porro cum hoc verbum de ipsa absolutione operis aut actionis accipitur, ut Gen. 6. 1. Reg. 6. Gen. 18, plerunque perspicua est locutio. Hebr. 10. Unica oblatione consummavit in perpetuum eos qui sanctificantur: id est, perfectos effecit, dum plene peccatum abolevit, satanam vicit, et Deum placavit.
13146. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 96 | Paragraph | SubSect | Section] de ipsa absolutione operis aut actionis accipitur, ut Gen. 6. 1. Reg. 6. Gen. 18, plerunque perspicua est locutio. Hebr. 10. Unica oblatione consummavit in perpetuum eos qui sanctificantur: id est, perfectos effecit, dum plene peccatum abolevit, satanam vicit, et Deum placavit. Galat. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est, perficere vestram pietatem vultis. Hebr. 11. Non sine nobis consummabuntur. Consummata malitia, pro summa, 1. Sam. 20. Hebr. 2 et 5 dicitur Christus per passiones consummatus, seu perfectus factus: id est, ratione officii factus fuerat
13147. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 96 | Paragraph | SubSect | Section] 20. Hebr. 2 et 5 dicitur Christus per passiones consummatus, seu perfectus factus: id est, ratione officii factus fuerat peccator, nunc autem impleta lege et devicto peccato abolevit illam sibi imputatam iniustitiam, et acquisivit nobis iustitiam. Vide in voce Perfectus. Ecclesiasticus inquit: Cum consummaverit homo, inchoabit: id est, denuo ei labor revolvetur, adeo nihil stabile aut firmum perfici in hac vita potest, quin subinde nova cura ac opera sit sarciendum ac instaurandum. Crebro autem
13148. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] Ierem. 5. Ascendite muros eius, consummationem plane non feceritis: id est, ne omnes iugulaveritis, sed aliquos relinquite vivos aut superstites. Iere. 30. Faciam autem consummationem in cunctis gentibus, in quas te disperdam: veruntamen ex te non faciam consummationem. Ezech. 20. Non feci cum eis consummationem in deserto. Sic et Ezech. 11. 26. Veruntamen in inundatione transeunte consummationem faciet, Nahum 1: pro, transeunte maximo exercitu instar diluvii perdet omnia. Consummatio festinata. Sophoniae 1. Consummationem profecto festinatam faciet cum omnibus habitatoribus
13149. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] Ezech. 20. Non feci cum eis consummationem in deserto. Sic et Ezech. 11. 26. Veruntamen in inundatione transeunte consummationem faciet, Nahum 1: pro, transeunte maximo exercitu instar diluvii perdet omnia. Consummatio festinata. Sophoniae 1. Consummationem profecto festinatam faciet cum omnibus habitatoribus terrae: id est, cito eos perdet. Consummatio seculorum, Hebrae. 9, ultima tempora significat. Sic et Matthaei 24, Consummatio, aut ultima tempora, aut certe ipsum finem mundi, cum omnia finientur et perdentur, significat. Cum porro Matth. 28 dicit, Ero vobiscum
13150. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] omnia. Consummatio festinata. Sophoniae 1. Consummationem profecto festinatam faciet cum omnibus habitatoribus terrae: id est, cito eos perdet. Consummatio seculorum, Hebrae. 9, ultima tempora significat. Sic et Matthaei 24, Consummatio, aut ultima tempora, aut certe ipsum finem mundi, cum omnia finientur et perdentur, significat. Cum porro Matth. 28 dicit, Ero vobiscum usque ad consummationem seculi, omnino finem mundi intelligit. Consummatio abbreviata, moderata aut repressa, Esaiae 10, pro castigatione moderata accipitur, cui interpretationi etiam sequentia congruunt:
13151. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Consummationem profecto festinatam faciet cum omnibus habitatoribus terrae: id est, cito eos perdet. Consummatio seculorum, Hebrae. 9, ultima tempora significat. Sic et Matthaei 24, Consummatio, aut ultima tempora, aut certe ipsum finem mundi, cum omnia finientur et perdentur, significat. Cum porro Matth. 28 dicit, Ero vobiscum usque ad consummationem seculi, omnino finem mundi intelligit. Consummatio abbreviata, moderata aut repressa, Esaiae 10, pro castigatione moderata accipitur, cui interpretationi etiam sequentia congruunt: Omnis consummationis finem vidi, testimonia tua
13152. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] esse similem aliquam locutionem isti, iam olim in Ecclesia usitatae: Ite missa est. Sane hic quoque sensus posset habere utilem intellectum, quandoquidem Epistola ad Hebraeos toties inculcat, eum semel perfecte sacrificasse, perfectosque ac consummatos uno sacrificio reddidisse omnes credentes: cum Levitica sacrificia nihil ad consummationem aut perfectionem deducere potuerint. Verbum autem utrobique idem est, nempe
13153. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] adversus malignantes? id est, quis una mecum sese eis opponet? seu mihi opitulando? Proverb. 24. Repente consurget perditio eorum. Esaiae 57, et saepe alias, de spirituali quadam consurrectione, et melioris animi receptione, aut etiam ipsa corruptarum virium renovatione accipitur hoc verbum, cum Propheta toties hortatur Ierusalem. id est pios, ut consurgat et induatur fortitudinem, quoniam lux Domini ei orta sit. nisi quis velit dicere, esse quandam allusionem ad morem lugentium, qui sordidati humi sedebant aut iacebant, quique porro accepta consolatione surgebant, et mutabat vestes.
13154. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] et induatur fortitudinem, quoniam lux Domini ei orta sit. nisi quis velit dicere, esse quandam allusionem ad morem lugentium, qui sordidati humi sedebant aut iacebant, quique porro accepta consolatione surgebant, et mutabat vestes. Sic et Paulus Rom. 6, et Coll. 3. disserit de consurrectione cum Christo, id est, de renovatione et nova obedientia, in qua postquam ex morte spirituali resuscitati sumus, vivere debeamus. Voces CONTAMINATUM, Immundum, Impurum, Pollutum, Prophanum, Commune, aliquando etiam Sacrum inquinatum, et similes, valde vicinae, imo potius eaedem sunt: de quibus
13155. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] de quibus nunc dicetur, et supra in voce COMMUNIS aliqued actum est. Sed infra in vocabulo Mundus, Sacer et sanctus, etiam clarius tanquam ex suo opposito illustrabuntur. In Hebraeo eadem vox est
13156. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] religiosam per metaphoram transfertur, propterea quod perinde illa Deus oderit, ac nos istam terrenam immundiciem. Est autem immundum, contaminatum aut pollutum, sancto mundoque prorsus contrarium. Significat enim id quod est Spirituali aut religiosa coinquinatione maculatum. Vicinum est iniusto, cum nempe Deus quippiam odit et pro foedo habet, suosque id vitare vult. Vicinum est prophano et communi, ut Scriptura loquitur. Dicuntur vero tum homines pollui aut polluti esse, tum res: quin et doctrina ac sermo, atque adeo etiam ipsum nomen Dei. Homines porro contaminabantur dupliciter: vel
13157. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] et Levitico habetur. Sic nolebant sacerdotes intrare in praetorium Pilati, Ioh. 18, ne contaminarentur, sed munde comederent Pascha. Sic Christus negat, ea hominem contaminare, quae intrent per os, sed quae ex corde exeant. Deus quoque dicitur contaminare tabernaculum, aut templum suum, cum id non defendens, ab impiis prophanari patitur. Sic et haereditatem suam contaminasse dicitur, Esa. 47. Dicebantur et idololatrae polluere sanctuarium, cum vel non sacrificabant ibi, vel certe perperam sacrificabant, Lev. 20. Sic et Ps. 55.
13158. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 97 | Paragraph | SubSect | Section] ea hominem contaminare, quae intrent per os, sed quae ex corde exeant. Deus quoque dicitur contaminare tabernaculum, aut templum suum, cum id non defendens, ab impiis prophanari patitur. Sic et haereditatem suam contaminasse dicitur, Esa. 47. Dicebantur et idololatrae polluere sanctuarium, cum vel non sacrificabant ibi, vel certe perperam sacrificabant, Lev. 20. Sic et Ps. 55. impii non servantes foedus Domini, contaminasse eius testamentum dicuntur. Contaminasse se dicit Deus principes
13159. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 98 | Paragraph | SubSect | Section] esse contaminatum lepra, eoque ut immundum devitandum. Ponitur igitur illic verbum rei pro verbo noticiae aut indicationis, ut in Regulis universalibus annotavi. Leprosus enim iam antea contaminatus est, antequam sacerdos eum contaminatum esse pronunciet. Verum quoniam hoc verbum saepe coincidit cum verbo Polluendi: ideo illius quoque unum aut alterum exemplum addam. Aut iuraverit, non polluet verbum suum: Numer. 30. id est, non irritum faciet, quod pollicitus est. Sic Psal. 55. Polluit pactum suum: pro, violavit fidem datam. Aliquando significat permittere pollui.
13160. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 98 | Paragraph | SubSect | Section] Volunt alioqui scriptores, eam legem etiam antiquitus solitam imponi a Iudaeis gentilibus conversis, aut alioqui subiugatis. CONTEMNERE verbum, in Sacris literis non habet ignotam Latinis auribus significationem: sed tamen quaedam obscuriora loca attingam. Proverb. 18 dicitur: impius cum in profundum venerit, contemnet: id est, securus erit, non curabit monitiones aut minas verbi Dei, ac iram Dei. Matt. 6. et Luc. 16, Alterum diliget, et alterum contemnet: id est, alterum dominum non curabit, non serviet ei. Roman. 2, Divitas bonitatis Dei contemnis, id est, negligis, non
13161. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 98 | Paragraph | SubSect | Section] 2, Divitas bonitatis Dei contemnis, id est, negligis, non magnifacis, non moveris ad agendam poenitentiam, tam benigna Dei invitatione, et patienti expectatione, Matth. 18 prohibet Dominus, ne unum expusillis suis contemnamus: id est, scandalizemus, nulla habita eius salutis ratione. Porro cum Paulus 1. Tim. 4. et Tit. 2 dicit, Nemo adolescentiam tuam contemnat: monet suos illos discipulos, ut retineant authoritatem et gravitatem ministris Christi dignam, nec se a quoquam despici patiantur. Esaiae 49, nominat Deus contemptibilem animam Israelem, propterea quod tunc ea gens ac
13162. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 98 | Paragraph | SubSect | Section] ac comminuit eum, ut veluti concisa arboraut columna icta fulmine humi iaceat. Sic minatur Dominus Levit. 26. Conteram superbiam duriciei vestrae. Ier. 23, contritum est cor meum in medio mei. Hinc venit ista significatio contritionis, quae in Ecclesia est usitata de priore parte Poenitentiae, cum mens hominis agnitione peccati et irae Dei potenter ac divinitus conteritur et conterretur: quae saepe in Sacris literis hac ipsa voce aut verbo describitur. Exempla aliquot, ut res eo magis illustretur, adscribam. Psal. 51. Cor contritum et humiliatum Deus non despicies.
13163. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 98 | Paragraph | SubSect | Section] quae saepe in Sacris literis hac ipsa voce aut verbo describitur. Exempla aliquot, ut res eo magis illustretur, adscribam. Psal. 51. Cor contritum et humiliatum Deus non despicies. Psal 147, Deus sonat contritos corde. Sic Esaiae 57 dicit Deus, se habitare cum humiliatis et contritis corde. Sic Daniel, 3 legitur, In animo contrito et spiritu humiliato. Esaiae 42 integra similitudo aut parabola de hac re et loquutione habetur, ubi inter alia dicitur, quid Meschias calamum concussum non conteret: id est, non prorsus in nihilum rediget. Haec eadem
13164. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 99 | Paragraph | SubSect | Section] purgant sese, Iob 41: pro, ob ingentia pericula et terrores soluitur eis aluus, CONTESTARI, est in Sacris literis docere, aut serio graviterque monere aliquem, de Deo ac eius voluntate, cum obtestatione aut protestatione, poenarum comminatione, et veluti testium adhibitione. Solent enim saepe prophetae caelum et terram, conscientiam auditorum, et Deum ipsum in testem vocare, et protestari, quod nisi audierint ac poenitentiam egerint, sint male perituri, ut et suam fidem liberent,
13165. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 99 | Paragraph | SubSect | Section] nos, dicendo: pro, serio denunciavit nobis, adhibitis minis. In novo Testamento est crebro de tali protestatoria institutione
13166. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 99 | Paragraph | SubSect | Section] deligi, qui possint contradicentes convincere, aut refutare: id est, resistentes sanae doctrinae redarguere. Christus dicitur positus in signum cui contradicetur, Lucae 2: id est, cui totus mundus sese opponat. Aquae contradictionis, aut litis, nominantur Num. 27: ubi populus rixatus est cum Moyse et Deo, flagitans aquam. Harum aquarum et litis fit mentio etiam Psal. 81, et 106. CONTRARIUS, id est adversarius. Levit. 26. Incedam adversus vos in furore contrario. Num. 22. Perversa est via tua, mihique contraria. Iob 7. Quare posuisti me contrarium
13167. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 99 | Paragraph | SubSect | Section] ea postulaverit caput Iohannis. Videtur autem simulata contristatio fuisse. Praecedit enim clare in Matthaeo, quod voluerit quidem eum interficere, sed metuerit vulgus, magnifaciens Baptistam. Verum de eo loco vide caput de Synecdoche aut Metalepsi, in Regulis generalibus. Aliquando de tristicia cum scandalo coniuncta accipiendum est, ut Rom. 14: Si frater tuus propter cibum contristatur, non amplius secundum charitatem ambulas. Dicimur et Spiritum sanctum contristare, Ephes. 4. Ne contristetis Spiritum sanctum Dei, per quem obsignati estis in diem redemptionis. Etsi autem quidam
13168. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 99 | Paragraph | SubSect | Section] 4. Ne contristetis Spiritum sanctum Dei, per quem obsignati estis in diem redemptionis. Etsi autem quidam putant hoc quasi per
13169. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 99 | Paragraph | SubSect | Section] doctrinis ac religionibus, quas Iudaei neglecta sua sectabantur. CONTUREARE, verbum valde usitatum est in Sacris literis. Accipitur autem modo de animi perturbatione, excitata terrore ac periculis. Sic saepissime anima aut cor alicuius conturbatum dicitur. Credo idem etiam esse, cum ossa dicuntur conturbata. Sic dicitur Psalm. 42. Anima mea quare conturbas me? Et Psal. 88. Terrores tui conturbant me. Alias de graviore aaliqua afflictione: ut Psalm. 46. Conturbatae sunt gentes Et Ezech. 12 Comedes panem tuum in conturbatione: id est in afflictione. Sic
13170. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] via et a diabolo tyranno ad se ac veritatem vertere. Ps. 80. 85. 105. Ier. 31. Thr. 5. Zach. 10. Loquutio vero haec inde orta est, quod obedientes Deo dicuntur eum sequi, ut servi herum: Impii vero dicuntur averti ab eo, et sequi satanam, sicut servus discedens ab obedientia sui domini. Postremo cum resipiscunt, dicuntur iterum converti ad priorem herum Deum, ut eum sequantur ac colant. Convertere aliquem, aliquando significat refocillare, reficere: quia defatigatorum et afflictorum anima ac vita ab eis abire videtur. Contra igitur, cum vel victu vel consolatione confirmantur, videntur
13171. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] servus discedens ab obedientia sui domini. Postremo cum resipiscunt, dicuntur iterum converti ad priorem herum Deum, ut eum sequantur ac colant. Convertere aliquem, aliquando significat refocillare, reficere: quia defatigatorum et afflictorum anima ac vita ab eis abire videtur. Contra igitur, cum vel victu vel consolatione confirmantur, videntur ad vitam converti. Psal. 119. Lex Domini immaculata convertens animas: id est reficiens. Psal. 80 ter repetitur: Domine converte nos, illumina vultum super nos, et salvabimur. Quod plerique intelligendum putant de
13172. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] tametsi possis et de ipsa conversione interpretari. Converti etiam ad res pravas dicimur, sed addita ipsa illa re: ut, Converti ad idola, Deut. 31. 1. Tim. 5. Sic Num. 14. Converti post Iehovam. Converti ad infirma elementa mundi, Gal. 4. 1. Tim. 4. Converti etiam Deus dicitur, cum ex irato et averso fit propitius pater. Quare saepe ingeminat: Convertimini ad me, et convertar ad vos: id est, fiam vobis placatus. Zach. 1. Ier. 12. Sic Thren. 3, Convertere Domine usque quo? Veniunt autem istae locutiones inde, quod cum homo deberet non tantum faciem, sed et cor suum
13173. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] Gal. 4. 1. Tim. 4. Converti etiam Deus dicitur, cum ex irato et averso fit propitius pater. Quare saepe ingeminat: Convertimini ad me, et convertar ad vos: id est, fiam vobis placatus. Zach. 1. Ier. 12. Sic Thren. 3, Convertere Domine usque quo? Veniunt autem istae locutiones inde, quod cum homo deberet non tantum faciem, sed et cor suum vertere ad Deum factorem suum, avertit se (ut prius dixi) ab eo ad satanam, et vicissim Deus avertit faciem ac favorem suum ab homine. Quare contra cum reconciliantur, uterque ad alterum converti dicitur. Converti etiam homines ad homines
13174. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] Ier. 12. Sic Thren. 3, Convertere Domine usque quo? Veniunt autem istae locutiones inde, quod cum homo deberet non tantum faciem, sed et cor suum vertere ad Deum factorem suum, avertit se (ut prius dixi) ab eo ad satanam, et vicissim Deus avertit faciem ac favorem suum ab homine. Quare contra cum reconciliantur, uterque ad alterum converti dicitur. Converti etiam homines ad homines dicuntur, cum in eorum sententiam transeunt: ut Ier. 15. Convertentur ipsi ad te, et tu non converteris ad eos. Sic Malach. 4. Luc. 1. Convertet corda patrum ad filios: id est, faciet ut Israelitae
13175. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] homo deberet non tantum faciem, sed et cor suum vertere ad Deum factorem suum, avertit se (ut prius dixi) ab eo ad satanam, et vicissim Deus avertit faciem ac favorem suum ab homine. Quare contra cum reconciliantur, uterque ad alterum converti dicitur. Converti etiam homines ad homines dicuntur, cum in eorum sententiam transeunt: ut Ier. 15. Convertentur ipsi ad te, et tu non converteris ad eos. Sic Malach. 4. Luc. 1. Convertet corda patrum ad filios: id est, faciet ut Israelitae Baptistam, Christum et Apostolos audiant prophetas et patriarchas, eorumque sententiae subscribent.
13176. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 35. Convertantur retrorsum et pudore afficiantur, cogitantes mihi malum. Sic Psal. 9. Converti in infernum aut sepulchrum. Est autem metaphora: quia sicut homines corpore ipso aut rorsum progrediuntur, ita et actionibus progredi dicuntur. Contra etiam, sicut cum retro repelluntur, aut retro ruunt: sic et actiones eorum, conatusque, si irriti fiant, retrorsum converti dicuntur. Sic Germani dicunt, dazu fürnemen/oder der ratschlag ist mir zuruck gegangem. Converti alio qui dicuntur homines etiam ad cor, cum saniore corde expendunt quid agant, et non
13177. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] progredi dicuntur. Contra etiam, sicut cum retro repelluntur, aut retro ruunt: sic et actiones eorum, conatusque, si irriti fiant, retrorsum converti dicuntur. Sic Germani dicunt, dazu fürnemen/oder der ratschlag ist mir zuruck gegangem. Converti alio qui dicuntur homines etiam ad cor, cum saniore corde expendunt quid agant, et non pergunt ruere aut furere sine omni conscientia, sicut vecordes. CONVIVIUM a Christo proponitur plerunque, ut pictura rei ac status optimi, praesertim vero ingentium beneficiorum, divinaeque gratiae, quam per et propter eum consequimur:
13178. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 100 | Paragraph | SubSect | Section] et eligendi, volendi et agendi ascribunt: sicut etiam vetustissimi Graeci, praesertim poetae, faciunt. Contra philosophi animam rationalem, et ita etiam omnem vim intelligendi, volendi ac eligendi, in capite aut cerebro collocant, solosque affectus cordi relinquunt. Sin autem velles Sacras literas cum philosophia in hac parte concordare, dicere posses, eas ideo tribuere noticias, intelligentiam et electionem cordi, quod in practicis noticiis et electionibus plurimum dominantur affectus aut motus cordis. agere autem Sacras literas non de speculativis, sed de practicis noticiis, quas Deus vult
13179. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] rationali. Hinc dicit Scriptura: Lacerate corda vestra, non vestimenta vestra, Ioel. 2. Et, Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum procul est a me. Vult enim Deus, sicut recte ille scribit, potissimum pura mente coli, cum et ipse mens sit. Sic dicitur, Corde creditur ad iustitiam, Rom. 10. Hinc etiam dicuntur purificari et mundari corda sanguine et passione Christi: nempe non caruncula illa, sed anima, praesertim rationalis, quae in corde potissimum agit. Cum Scriptura accusat cor hominis, Gen. 6 et 8. Ierem.
13180. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] sicut recte ille scribit, potissimum pura mente coli, cum et ipse mens sit. Sic dicitur, Corde creditur ad iustitiam, Rom. 10. Hinc etiam dicuntur purificari et mundari corda sanguine et passione Christi: nempe non caruncula illa, sed anima, praesertim rationalis, quae in corde potissimum agit. Cum Scriptura accusat cor hominis, Gen. 6 et 8. Ierem. 17. 31. Ezech. 11. 36, et alibi passim, ipsam profecto animam rationalem ab imagine Dei in satanae imaginem transformatam accusat. Et cum vicissim vel homo orat, vel Deus promittit se cor novum in eo creaturum, pro lapide exciso, ipsam
13181. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] Christi: nempe non caruncula illa, sed anima, praesertim rationalis, quae in corde potissimum agit. Cum Scriptura accusat cor hominis, Gen. 6 et 8. Ierem. 17. 31. Ezech. 11. 36, et alibi passim, ipsam profecto animam rationalem ab imagine Dei in satanae imaginem transformatam accusat. Et cum vicissim vel homo orat, vel Deus promittit se cor novum in eo creaturum, pro lapide exciso, ipsam essentialem animae rationalis regenerationem promittit. Sic et Hebr. 13 legitur: Bonum est gratia stabiliri cor, non cibis: id est, ipsam animam aut mentem, quae perinde gratia, ac spiritu Dei
13182. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] illis cor intelligens, ac quaerens Deum. ubi hanc ipsam essentialem totius rationalis animae regenerationem promittit, et non illius carnalis massae corpoream quandam mutationem. Tertio, cor videtur significare saepe ipsum quasi ingenium, naturam, aut animum hominis, bonum aut malum. ut, cum Deus dicitur ponderare aut examinare corda: id est, tum naturam ingeniumve eius, tum et intimas cogitationes et machinationes. Cor saepe ipsum hominem significare videtur, non tamen sine singulari emphasi: ut cum Dominus prohibet, ne gravemus corda nostra crapula et curis huius vitae, Luc.
13183. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] saepe ipsum quasi ingenium, naturam, aut animum hominis, bonum aut malum. ut, cum Deus dicitur ponderare aut examinare corda: id est, tum naturam ingeniumve eius, tum et intimas cogitationes et machinationes. Cor saepe ipsum hominem significare videtur, non tamen sine singulari emphasi: ut cum Dominus prohibet, ne gravemus corda nostra crapula et curis huius vitae, Luc. 21: id est, nos ipsos, dum illis cor nostrum penitus addicimus, involuimus et contaminamus. Cor etiam animam aut vitam vegetativam significare videtur: ut cum hominis cor pane confortari dicitur Gen. 18. Iud. 19
13184. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] videtur, non tamen sine singulari emphasi: ut cum Dominus prohibet, ne gravemus corda nostra crapula et curis huius vitae, Luc. 21: id est, nos ipsos, dum illis cor nostrum penitus addicimus, involuimus et contaminamus. Cor etiam animam aut vitam vegetativam significare videtur: ut cum hominis cor pane confortari dicitur Gen. 18. Iud. 19 et Psal. 104. Panis confirmat et vinum laetificat cor hominis: id est, ipsum hominem ratione animae aut vitae vegetativae. Sic etiam cum contra dicitur ut cera liquescere, Ps. 22. significat ipsam vim vegetativam
13185. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] et contaminamus. Cor etiam animam aut vitam vegetativam significare videtur: ut cum hominis cor pane confortari dicitur Gen. 18. Iud. 19 et Psal. 104. Panis confirmat et vinum laetificat cor hominis: id est, ipsum hominem ratione animae aut vitae vegetativae. Sic etiam cum contra dicitur ut cera liquescere, Ps. 22. significat ipsam vim vegetativam contabescere. Cor significat etiam sensum, sententiam aut mentem. ut Actor 4. Credentium erat cor unum: id est, unus sensus ac animus. Sic cor patrum ad filios, et filiorum ad patres convertendum esse per Baptistam,
13186. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] est, unus sensus ac animus. Sic cor patrum ad filios, et filiorum ad patres convertendum esse per Baptistam, dicitur Malach. 4. et Luc. 1: id est, ad veterem religionem prophetarum, communemque consensum: ita ut Apostoli et alii auditores Christi, prophetarum scripta scrutentur, sequantur, et cum eis consentiant. Sed de verbo Converto supra dixi. 1. Par. 12. Ezech. 11. 2. Par. 30, consensus in talibus locis significatur. Contra, cum repetitur haec vox, et dicitur aliquis aliquid Corde et corde agere, significat vel in summa dubitatione, cum modo hanc, modo illam sententiam magis
13187. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] id est, ad veterem religionem prophetarum, communemque consensum: ita ut Apostoli et alii auditores Christi, prophetarum scripta scrutentur, sequantur, et cum eis consentiant. Sed de verbo Converto supra dixi. 1. Par. 12. Ezech. 11. 2. Par. 30, consensus in talibus locis significatur. Contra, cum repetitur haec vox, et dicitur aliquis aliquid Corde et corde agere, significat vel in summa dubitatione, cum modo hanc, modo illam sententiam magis amplectitur: vel etiam, cum aliam mentem, voluntatem aut sententiam in corde gerit, aliam ore profert aut prae se fert. Animum videtur
13188. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] scripta scrutentur, sequantur, et cum eis consentiant. Sed de verbo Converto supra dixi. 1. Par. 12. Ezech. 11. 2. Par. 30, consensus in talibus locis significatur. Contra, cum repetitur haec vox, et dicitur aliquis aliquid Corde et corde agere, significat vel in summa dubitatione, cum modo hanc, modo illam sententiam magis amplectitur: vel etiam, cum aliam mentem, voluntatem aut sententiam in corde gerit, aliam ore profert aut prae se fert. Animum videtur aliquando significare: sicut Latini dicunt, animum superbum, durum, praefractum, pertinacem. ut, Cor durum male habebit
13189. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] de verbo Converto supra dixi. 1. Par. 12. Ezech. 11. 2. Par. 30, consensus in talibus locis significatur. Contra, cum repetitur haec vox, et dicitur aliquis aliquid Corde et corde agere, significat vel in summa dubitatione, cum modo hanc, modo illam sententiam magis amplectitur: vel etiam, cum aliam mentem, voluntatem aut sententiam in corde gerit, aliam ore profert aut prae se fert. Animum videtur aliquando significare: sicut Latini dicunt, animum superbum, durum, praefractum, pertinacem. ut, Cor durum male habebit in novissimo. et, Qui amat periculum, peribit in eo: Eccles. 3,
13190. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] et adversus. Non raro vota, desideria et cogitationes ipsas videtur declarare: ut, Ubi thesaurus tuus, ibi et cor tuum: id est, affectus et cogitationes tuae. Capere aliquem in corde suo, Ezech. 14, est, deprehendere, ac confutare eius mala studia ac vota. Et Thren. 3. Corda nostra levemus cum manibus puris in caelum: id est, vota ac desideria nostra. Sic et Sursum corda dicitur. Sic in viis cordis ambulare, Eccles. 11: pro, suis cupiditatibus obsequi. Sic David erat vir secundum cor Dei: id est, qualem Deus sibi optabat. Idem valet, secundum cor alicuius aliquid facere.
13191. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] corde est Deus, Iob 9. Sic saepissime cordis sapientia et intelligentia praedicatur. Sic et Exo. 31 dicitur Deus replevisse quorundam corda sapientia, ad excogitandum omne opus, etc. Sic et in sequentibus capitibus artifices tabernaculi sapientes corde vocantur. Contra etiam, cum allqui dicuntur stulti aut insipientes corde, etiam intelligens pars indicatur. ut, Dixit insipiens in corde suo, non est Deus: pro, sic suo intellectu conclusit. Sic Proverb. 3, in tabulis cordis praecepta sapientiae esse inscribenda praecipitur: pro, in intelctu: tametsi et voluntatem
13192. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] in oculis suis. ut est Esa. 5. Sic legitur: Stolidi intelligite corde, Prov. 8. Rom. 1. Obtenebratum est insipiens cor eorum: id est, intellectus. In hac significatione dicitur cor excaecatum, aut illuminatum. Item, illuminatos oculos eius Eph. 1. Animum aut voluntatem denotat, ut cum dicitur esse cor integrum aut perfectum: id est syncerum, serium, non sub dolum, malitiosum, hypocriticum, aut simulatum: seu syncero animo aliquid agere aut conari. 1. Par. 12. Corde integro venerunt in Hebron, ut David constituerent regem. 1. Reg. 15. Cor Asa erat perfectum cum Iehova: id
13193. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] denotat, ut cum dicitur esse cor integrum aut perfectum: id est syncerum, serium, non sub dolum, malitiosum, hypocriticum, aut simulatum: seu syncero animo aliquid agere aut conari. 1. Par. 12. Corde integro venerunt in Hebron, ut David constituerent regem. 1. Reg. 15. Cor Asa erat perfectum cum Iehova: id est, syncere et ex animo adhaerebat Domino. Sic et cor rectum. Levitae erant recti corde ad sanctificandum se prae sacerdotibus, 2. Par. 20: pro, erant paratiores, alacriores, promptiores. Psal. 78. Cor eorum non fuit rectum cum Deo, nec fideles fuerunt in pacto
13194. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Reg. 15. Cor Asa erat perfectum cum Iehova: id est, syncere et ex animo adhaerebat Domino. Sic et cor rectum. Levitae erant recti corde ad sanctificandum se prae sacerdotibus, 2. Par. 20: pro, erant paratiores, alacriores, promptiores. Psal. 78. Cor eorum non fuit rectum cum Deo, nec fideles fuerunt in pacto eius. Sic saepe pii in Psalmis vocantur recti corde. Psal. 7. Qui servat rectos corde. Psal. 11 Sagittant in obscuro rectos corde. Sic Psal. 36 et 94. In hac significatione dicitur etiam Voluntarium ac spontaneum
13195. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] tua voluntate. In eodem sensu dicimur Apponere cor: id est, voluntatem aut animum. Sic apponere cor ad verbum Domini. Exodi 9. Cor tuum appone scientiae Prov. 22: id est, ex animo illi vaca. Sic Psal. 62. Substantia si multiplicabitur, ne apponatis cor. Idem sensus vocis est, cum dicitur alicuius cor ambulare post aliquid. ut Ezech. 33. Cor alicuius ambulavit post avariciam: id est, propositum ac intentio eius votaque directa fuerunt in avariciam. Item, postidola, Ezech. 20. Sic forte accipiendum est illud Deut. 10: Colas Dominum in toto corde tuo, tota anima:
13196. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 101 | Paragraph | SubSect | Section] 119. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avariciam. Sic propheta de corde suo, Ezech. 13: pro, qui suo arbitrio prophetat. Quod cor significet conscientiam, supra in voce Conscientiae dictum est. In qua significatione dicitur aliquem suum Cor percutere, ut Davidem, cum abscidit laciniam vestimenti Saulis, 1. Sam. 24, aut cum numeravit populum, [1.] Sam. 28. Item damnare aliquem cor suum, 1. Iohann. 3. ubi simul monet Apostolus, pluris esse faciendum iudicium
13197. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] cor significet conscientiam, supra in voce Conscientiae dictum est. In qua significatione dicitur aliquem suum Cor percutere, ut Davidem, cum abscidit laciniam vestimenti Saulis, 1. Sam. 24, aut cum numeravit populum, [1.] Sam. 28. Item damnare aliquem cor suum, 1. Iohann. 3. ubi simul monet Apostolus, pluris esse faciendum iudicium Dei, nos per verbum et sacramenta sua absolventis, quam conscientiae accusantis et condemnatis. Cum saepe Deus dicitur Scrutari, probare et
13198. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] laciniam vestimenti Saulis, 1. Sam. 24, aut cum numeravit populum, [1.] Sam. 28. Item damnare aliquem cor suum, 1. Iohann. 3. ubi simul monet Apostolus, pluris esse faciendum iudicium Dei, nos per verbum et sacramenta sua absolventis, quam conscientiae accusantis et condemnatis. Cum saepe Deus dicitur Scrutari, probare et explorare, intueri aut cognita habere corda nostra, videtur significare tum ingenium ac naturam nostram, tum et omnia consilia ac cogitationes, vel occultissimas ac intimas, quas ob singularem malitiam et fraudes omnes homines vel maxime celamus, et
13199. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] vox haec Cordis etiam in plurali numero admodum crebro ponitur: habetque easdem prorsus significationes, quas in singulari. ut 1. Sam. 7. Praeparate corda vestra Domino. Et 10. Cuius corda tetigerat Dominus. Psal. 4. Quae dicitis in cordibus vestris. Quod porro haec vox saepe cum renibus coniungitur, et Dominus probare dicitur non tantum corda, sed et renes nostros, id postea in voce RENIUM exponemus. Ex hisce porro significationibus admodum variae, et Latinis auribus maxima ex parte ignotae phrases oriuntur, quarum praecipuas ordine percurram. Ponere cor super
13200. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] bonam partem accipitur, pro animoso et prudenti. ut 1. Reg. 4, Deus Salomoni latitudinem cordis donasse dicitur. Et Psal 119 dicit, Deum sibi dilatasse cor. Sic et Prov. 21, reperitur Animi dilatatio. Sic et Paulus 2. Cor. 6 dicit, cor suum dilatatum esse erga Corinthios, cum eos libere, aperte et candide monet, et quasi totum se in eorum sinum effundit. Esaiae 60, Dilatabit se cor tuum: de gaudio ac laeticia accipitur. Contra vero Ps. 101 dicit David, se latum corde non posse perpeti: id est, turgidum, inflatum, magnas spes, dignitates ac opes in animo
13201. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] animavit aut impulit ad tantam rem. Corde et corde aliquid agere, aut etiam duplici corde, 1. Par. 12 significat alias dubitante corde, alias etiam hypocritico ac insincero corde aliquid agere aut moliri. Psalm. 12 Labio blanditiarum in corde et corde loquuntur. Eadem vis phrasis huius est, cum Iacob. 4 dicit, Purificate corda duplices animo: id est, instabili aut insincero animo praediti. Contra autem, Unire cor. Psalm. 86. Uni cor meum Domine, ut timeat nomen tuum: id est, ita confirma ac constabilito, aut ab omni dubitationum vacillatione ac fluctuatione libera, ut te
13202. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] Corde et corde, aut duplici corde. Ezechielis 11. Dabo eis cor unum. Videtur non de mutua concordia plurium dici: sed de una certa ac constanti piorum sententia, qua sint Deo suo adhaesuri et servituri, ac ne quaquam duplici corde futuri, vel huc atque illuc vacillaturi aut claudicaturi. Cum corde alicuius esse aliquid, est, eum cogitare, in animo habere, sentire. Ios. 14. 1. Par. 28. Sic et 2 Par. 29 dicitur, Est cum corde meo, percutere foedus cum Domino: id est, cogito, in animo habeo. Sic et in corde alicuius aliquid esse, Deut. 5. 1. Reg. 8. Vade fac quicquid est in
13203. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] ac constanti piorum sententia, qua sint Deo suo adhaesuri et servituri, ac ne quaquam duplici corde futuri, vel huc atque illuc vacillaturi aut claudicaturi. Cum corde alicuius esse aliquid, est, eum cogitare, in animo habere, sentire. Ios. 14. 1. Par. 28. Sic et 2 Par. 29 dicitur, Est cum corde meo, percutere foedus cum Domino: id est, cogito, in animo habeo. Sic et in corde alicuius aliquid esse, Deut. 5. 1. Reg. 8. Vade fac quicquid est in corde tuo. 2. Sam. 8. Caeterum Alicuius cor cum altero esse, aut non esse, Iud. 16, significat eum amare, aut non amare. Auferre
13204. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] qua sint Deo suo adhaesuri et servituri, ac ne quaquam duplici corde futuri, vel huc atque illuc vacillaturi aut claudicaturi. Cum corde alicuius esse aliquid, est, eum cogitare, in animo habere, sentire. Ios. 14. 1. Par. 28. Sic et 2 Par. 29 dicitur, Est cum corde meo, percutere foedus cum Domino: id est, cogito, in animo habeo. Sic et in corde alicuius aliquid esse, Deut. 5. 1. Reg. 8. Vade fac quicquid est in corde tuo. 2. Sam. 8. Caeterum Alicuius cor cum altero esse, aut non esse, Iud. 16, significat eum amare, aut non amare. Auferre cor, et Absque corde, Hoseae
13205. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 102 | Paragraph | SubSect | Section] in animo habere, sentire. Ios. 14. 1. Par. 28. Sic et 2 Par. 29 dicitur, Est cum corde meo, percutere foedus cum Domino: id est, cogito, in animo habeo. Sic et in corde alicuius aliquid esse, Deut. 5. 1. Reg. 8. Vade fac quicquid est in corde tuo. 2. Sam. 8. Caeterum Alicuius cor cum altero esse, aut non esse, Iud. 16, significat eum amare, aut non amare. Auferre cor, et Absque corde, Hoseae 7. Iob 12. alias vecordem, id est, stultum: alias prorsus trepidum significat. Dicit enim Iob, quod Deus aufert cor capitum populi. Dissolutum cor, Ios. 2. Sic iuvenis
13206. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] Perire cor, Iere. 4 Cor circumire, Psalm. 38: est, in varias cogitationes distrahi, aut etiam nimia solicitudine ac metu palpitare et trepidare, veluti si ex uno latere in aliud saltitet: In vel cum corde dicere, est cogitare. Eccles. 2. Impius dicit in corde suo, Oblitus est Deus. Psalm. 10. pro cogitat, certo statuit. Sic et Psalm. 36. item Psalm. 14. Dixit insipiens in corde suo, non est Deus. Sic et loqui cum corde, Ecclesiast. 1. et In corde, Psalm. 4. Cor sum nutrire,
13207. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] veluti si ex uno latere in aliud saltitet: In vel cum corde dicere, est cogitare. Eccles. 2. Impius dicit in corde suo, Oblitus est Deus. Psalm. 10. pro cogitat, certo statuit. Sic et Psalm. 36. item Psalm. 14. Dixit insipiens in corde suo, non est Deus. Sic et loqui cum corde, Ecclesiast. 1. et In corde, Psalm. 4. Cor sum nutrire, pro indulgere, Iacobi 5. Enutrivistis corda vestra, ut in die mactationis: id est, indulsistis cupiditatibus cordis vestri, laute victitando, voluptatibus vacando, et alia omnia pro libitu agendo. Cor suum alicui rei dare:
13208. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] ascendere in cor, supra in vocabulo Cogitationis expositum est. Scriptura passim, praesertim in novo Testamento, dicit de purificatione cordis. Et Christus dicit, Beatos esse mundos corde, quia ipsi sint Deum visuri. Est vero triplex mundicies cordis. Prima quidem, et praecipua, cum per remissionem peccatorum liberantur aut lavantur corda ac conscientiae nostrae ab omni culpa praeteritorum peccatorum. Sic Act. 15 dicuntur fide corda nostra purificari. Secunda, cum etiam renovantur ac mundantur corda nostra abscisso praeputio aut mortificato vetere Adamo, elutisque
13209. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] mundos corde, quia ipsi sint Deum visuri. Est vero triplex mundicies cordis. Prima quidem, et praecipua, cum per remissionem peccatorum liberantur aut lavantur corda ac conscientiae nostrae ab omni culpa praeteritorum peccatorum. Sic Act. 15 dicuntur fide corda nostra purificari. Secunda, cum etiam renovantur ac mundantur corda nostra abscisso praeputio aut mortificato vetere Adamo, elutisque pravis opinionibus, cogitationibus et cupiditatibus. Sic David petivit in se cor mundum creari, Psal. 51. Tertia denique est mundicies cordis cum omni studio novam obedientiam
13210. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] nostra purificari. Secunda, cum etiam renovantur ac mundantur corda nostra abscisso praeputio aut mortificato vetere Adamo, elutisque pravis opinionibus, cogitationibus et cupiditatibus. Sic David petivit in se cor mundum creari, Psal. 51. Tertia denique est mundicies cordis cum omni studio novam obedientiam praestantes, ab omnibus malis consiliis ac conatib. abstinemus, nosque summo conatu repurgamus. Ex corde, aut etiam toto corde aliquid facere: pro, ex animo, seu promptissimo animo, essentiente etiam ipso corde, ac eius omnibus affectib. et motibus, ut mox plenius
13211. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] vel non regenerata, vel domicilium Spiritus sancti, vel satanae, quaeque est receptaculum tum bonorum tum malorum habituum, vitiorum ac virtutum: ac denique officina, vel potius mater bonarum et malarum cogitationum ac consiliorum. Totum cor alias significat summam quandam perfectionem: ut cum iubemur diligere Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus: ubi plena, perpetua, ac perfectissima dilectio flagitatur, quae homini etiam renato est impossibilis. Alias tantum serium ac sincerum studium denotat. ut cum Actor. 8. dicit Philippus ad Eunuchum, Licet baptizari si ex toto
13212. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] Totum cor alias significat summam quandam perfectionem: ut cum iubemur diligere Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus: ubi plena, perpetua, ac perfectissima dilectio flagitatur, quae homini etiam renato est impossibilis. Alias tantum serium ac sincerum studium denotat. ut cum Actor. 8. dicit Philippus ad Eunuchum, Licet baptizari si ex toto corde credis: id est, serio, et non hypocritice. Cor perversum, est contrarium recto, simplici ac sincero: nempe quod nec Deum vere timet ac colit, nec erga proximum sincere ac bona fide, seu ut bonum virum decet, agit.
13213. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 103 | Paragraph | SubSect | Section] timet ac colit, nec erga proximum sincere ac bona fide, seu ut bonum virum decet, agit. Psalm 101 Cor perversum discedat a me, malitiosum non agnoscam. Benedicere sibi in corde, est blandiri sibi, ac adulari, sua prava consilia probare, ac bonos eventus sibi polliceri. Deut. 29. Si itaque, cum aliquis audierit verba maledictionis huius, ut benedicat sibi in corde suo benedicendo: id est, promittat sibi res secundas, et impunitatem contra hasce meas minas ac poenas. CORNU, notae significationis vox est: sedque a cornua sunt praecipuus et ornatus, et robur aut arma
13214. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 104 | Paragraph | SubSect | Section] comparere: quia ibi Deus habitare dicebatur, ut et suprâ monui in Conspectu. Non conspicientur coram me vacui, Exod. 23. 34. Quarto, significat timere, observare, aut se qui aliquid. Sic David dicit Psalm 18, Omnia iudicia eius coram me. Et, Statuta eius non submovi a me, et fui perfectus cum eo. Sic et Deus, aut eius timor dicitur coram piis aut impiis, aut coram oculis eorum esse, aut non esse. Psalm. 16. Pono Deum coram me semper. Sic Psalm. 54 119. Sic et Germanica phrasis Gott fur augen haben. Quinto, Coram Deo aliquid esse aut fieri, aliquando quasi iurantis, et
13215. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 105 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Sam. 4. Dare coram aliquo aliquid, est etiam ei proponere. Legem ego do coram vobis hodie, Deut. 4. Benedictio et maledictio, quam dedi coram te: id est, proposui tibi. Sic Exodi 21: Haec sunt iudicia mea, quae dabis coram eis. Ne ponas ancillam tuam coram filia impia: pro, ne conferas me cum impia, aut habeas pro impia: 1. Sam. 1. Quievit regnum coram eo: 2. Par. 14. id est, tranquillum fuit, bona pace fruitum est. De coram alicuius plaga stare, Psal. 38: pro, subduci a plaga alicuius. Rectum esse aliquid coram aliquo: id est, eius iudicio. Proverb. 14.
13216. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 105 | Paragraph | SubSect | Section] et coronam. Quinto, Quia victores in certaminibus, aut qui etiam in bello sese praeclare gesserant, coronabantur: factum est, ut per catachresin corona pro omni praemio in Sacris literis ponatur. 1. Corinth. 9. 2. Tim. 2. 4. Iacobi 1. Apoc. 2. Propter me, vel in me coronabuni se iusti, cum retribueris mihi: alii de gaudio piorum, laetantium de alicuius liberatione, intelligunt Rectius tamen interpretaberis, Quasi circulo aut corona cingent me, audituri tua ingentia beneficia, et miraculosam liberationem. Nam praecedit, Educ de carcere animam meam, ut confitear nomini tuo, me
13217. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 105 | Paragraph | SubSect | Section] conspicuam hominis partem: aliquando etiam vitam istam vegetativam, ut Esa. 50. Corpus meum dedi percutientibus. Matth. 10. Nolite timere eos qui occidunt corpus. Sic corpus Domini recondi in sepulchro, aut non inveniri ibi. Sic Paulus dicit, scortationem esse peccatum in proprium corpus. Nam cum omnis coitus, quantumvis moderatus, valde laedat hominem: tum praesertim illae furiosae libidines, quae sine modo ac fine cum petulantissimis scortis patrantur, plane frangunt valetudinem. Etsi vero etiam ebrietas et ira laedunt valetudinem, tamen multo magis scortatio, ut non immerito hoc
13218. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 105 | Paragraph | SubSect | Section] Nolite timere eos qui occidunt corpus. Sic corpus Domini recondi in sepulchro, aut non inveniri ibi. Sic Paulus dicit, scortationem esse peccatum in proprium corpus. Nam cum omnis coitus, quantumvis moderatus, valde laedat hominem: tum praesertim illae furiosae libidines, quae sine modo ac fine cum petulantissimis scortis patrantur, plane frangunt valetudinem. Etsi vero etiam ebrietas et ira laedunt valetudinem, tamen multo magis scortatio, ut non immerito hoc quasi proprium malum huic peccato attribuatur, quod laedat proprium corpus, aut sit in proprium corpus. Sic Psalm. 40, et Hebr.
13219. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 105 | Paragraph | SubSect | Section] 10. Multi unum corpus lumus, Omnes in unum corpus sumus baptizati. Aliqui putant in hac significatione dici scortationem contra proprium corpus, quod nos ex membris Christi scortorum membra faciat, atque ita prorsus extreme nostra corpora deformet. Eadem ferme significatione scortator dicitur. cum scorto unum corpus fieri. Tertio, significat totum hominem: ut Iacobus cap. 3 dicit quod lingua maculet totum corpus. Aliqui intelligunt totam vitam, omnesque actiones. Aliqui etiam de metaphorico corpore totius coetus, quod unus calumniator deformet totam Ecclesiam Dei. Sed
13220. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 106 | Paragraph | SubSect | Section] solo cadavere ponitur. Lucae 7. Ubi est corpus, ibi congregantur aquilae. Corpus aliquando veterem corruptumque hominem notat, sicut Spiritus novum. Rom. 8. Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam: id est, novus homo iustificatione vivificatur. Cum corpore ingredi et egredi. Exodi 21. Si cum corpore suo egressus fuerit, cum corpore suo exibit. pro, si solus fuerit sine uxore ac liberis, cum factus est servus, solus etiam exibit. Locus est perspicuus. Proiicere aut ponere post corpus Deum, aut legem eius, est negligere, contemnere,
13221. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 106 | Paragraph | SubSect | Section] ibi congregantur aquilae. Corpus aliquando veterem corruptumque hominem notat, sicut Spiritus novum. Rom. 8. Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam: id est, novus homo iustificatione vivificatur. Cum corpore ingredi et egredi. Exodi 21. Si cum corpore suo egressus fuerit, cum corpore suo exibit. pro, si solus fuerit sine uxore ac liberis, cum factus est servus, solus etiam exibit. Locus est perspicuus. Proiicere aut ponere post corpus Deum, aut legem eius, est negligere, contemnere, oblivisci. 1. Reg. 14. Nehem. 9. Ezech 23.
13222. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 106 | Paragraph | SubSect | Section] aliquando veterem corruptumque hominem notat, sicut Spiritus novum. Rom. 8. Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam: id est, novus homo iustificatione vivificatur. Cum corpore ingredi et egredi. Exodi 21. Si cum corpore suo egressus fuerit, cum corpore suo exibit. pro, si solus fuerit sine uxore ac liberis, cum factus est servus, solus etiam exibit. Locus est perspicuus. Proiicere aut ponere post corpus Deum, aut legem eius, est negligere, contemnere, oblivisci. 1. Reg. 14. Nehem. 9. Ezech 23. Aliqui vertunt, post tergum.
13223. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 106 | Paragraph | SubSect | Section] novum. Rom. 8. Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam: id est, novus homo iustificatione vivificatur. Cum corpore ingredi et egredi. Exodi 21. Si cum corpore suo egressus fuerit, cum corpore suo exibit. pro, si solus fuerit sine uxore ac liberis, cum factus est servus, solus etiam exibit. Locus est perspicuus. Proiicere aut ponere post corpus Deum, aut legem eius, est negligere, contemnere, oblivisci. 1. Reg. 14. Nehem. 9. Ezech 23. Aliqui vertunt, post tergum. CORRECTIO, est vitae ac morum in melius mutatio, aut
13224. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 106 | Paragraph | SubSect | Section] Servi corruptionis. Et, In captivitatem corruptionis. Et in praecedenti Capite, Qui fugerant corruptionem concupiscentiae. Saepe etiam quamvis calamitatem aut malum poenae denotat. Galat. 6. Qui seminat in carnem suam, ex carne metet corruptionem: id est, peccando consequetur meritas poenas. Cum vero Rom. 8 scribitur, quod Deus liberabit creaturam a corruptione, vicinum quid poenis significat: nempe illam tristem servitutem, qua ob lapsum possessoris primi hominis, abusui pessimorum hominum subiecta esse dicitur. Verbum Corrumpere, et participium Corrumpens, aut nomen
13225. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 106 | Paragraph | SubSect | Section] ipsae aeterno exitio intereant. CRAS, adverbium temporis, praeter propriam ac notam significationem, omne sequens tempus significare solet: sicut Hodie praesens, et Heri ac Nudius tertius proxime praeteritum. Exempla sunt passim obvia. Cras respondebit mihi iustitia mea, Genes. 30. Cum interrogaverit te filius tuus cras, Deut. 6. Aliquando etiam tantum vicinum, aut iamiam imminens tempus denotat, perinde ac cito. ut Esa. 22. et 1. Cor. 15. Edamus et bibamus, cras enim moriemur: id est, citissime, ut quidem nos prophetae stulte territant. Iosuae 22. Cras dicent filii
13226. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 107 | Paragraph | SubSect | Section] Dei condito. CREDO verbum exponetur in voce FIDEI: tametsi dictum de eo satis sit in libello de Voce et re fidei. Hoc igitur tantum nunc breviter moneo, alias verbum Credere humano aut communi more accipi pro opinari. Sic aliqui illud Pauli exponunt, Nunc propior est salus, quam cum credidimus: id est, quam cum stulte opinabamur, nos operibus legis servari posse. Cum enim hominibus aut humanis iudiciis credimus, quae incerta sunt, temere credimus, incertamque opinionem concipimus: illa enim omnia sunt incerta ac fallacia. sed cum ipsi Deo credimus, vera ac solida noticia
13227. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 107 | Paragraph | SubSect | Section] CREDO verbum exponetur in voce FIDEI: tametsi dictum de eo satis sit in libello de Voce et re fidei. Hoc igitur tantum nunc breviter moneo, alias verbum Credere humano aut communi more accipi pro opinari. Sic aliqui illud Pauli exponunt, Nunc propior est salus, quam cum credidimus: id est, quam cum stulte opinabamur, nos operibus legis servari posse. Cum enim hominibus aut humanis iudiciis credimus, quae incerta sunt, temere credimus, incertamque opinionem concipimus: illa enim omnia sunt incerta ac fallacia. sed cum ipsi Deo credimus, vera ac solida noticia est. Porro credere in reb.
13228. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 107 | Paragraph | SubSect | Section] eo satis sit in libello de Voce et re fidei. Hoc igitur tantum nunc breviter moneo, alias verbum Credere humano aut communi more accipi pro opinari. Sic aliqui illud Pauli exponunt, Nunc propior est salus, quam cum credidimus: id est, quam cum stulte opinabamur, nos operibus legis servari posse. Cum enim hominibus aut humanis iudiciis credimus, quae incerta sunt, temere credimus, incertamque opinionem concipimus: illa enim omnia sunt incerta ac fallacia. sed cum ipsi Deo credimus, vera ac solida noticia est. Porro credere in reb. divinis alias solam generalemque noticiam indicat, quod
13229. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 107 | Paragraph | SubSect | Section] Pauli exponunt, Nunc propior est salus, quam cum credidimus: id est, quam cum stulte opinabamur, nos operibus legis servari posse. Cum enim hominibus aut humanis iudiciis credimus, quae incerta sunt, temere credimus, incertamque opinionem concipimus: illa enim omnia sunt incerta ac fallacia. sed cum ipsi Deo credimus, vera ac solida noticia est. Porro credere in reb. divinis alias solam generalemque noticiam indicat, quod videlicet Deus sit talis, et eo modo velit aliquibus propitius esse: quale Credere etiam daemones, teste Iacobo, habent, et contremiscunt. Alias etiam specialiorem, quod
13230. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 107 | Paragraph | SubSect | Section] in Deum, proprie volunt significare, fiduciam suam in eum collocare, eum timere, ac ex eo solo pendere. Verum de his alibi. Creditum esse aliquid alicui, est idem quod concreditum, aut commissum. 1. Cor. 9. Dispensatio mihi credita est. Roman. 3. Credita Iudaeis sunt eloquia Dei. Gal. 2. Cum vidissent mihi esse creditum Evangelium praeputii. pro, fidei meae divinitus commissum. CREMIUM, in veteri versione Psalterii significat ligna, aut faces ligneas, ad cremandum probe arefactas, et penitus desiccatas, quibus Psaltes suum afflictionibus extenuatum corpus comparat.
13231. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] mortui, eique penitus renunciarunt. Sic Paulus dicitur mundo crucifixus, et vicissim mundus illi, Galat. 6. id est, penitus alienus a studiis et cupiditatibus mundi, et vicissim illi mundus nulla in parte amicus aut propitius, eiusve actiones vitam ac mores probans. Vicina huic significatio est, cum caro et vetus Adam, item concupiscentiae dicuntur in piis crucifixae, Rom 6. Gal 5. Qui Christi sunt, carnem cum suis concupiscentiis crucifixerunt: id est, tum voto aut animo penitus damnarunt, tum etiam opere ipso, regente eos Spiritu sancto, mortificare et veluti frangere et abolere sedulo
13232. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] penitus alienus a studiis et cupiditatibus mundi, et vicissim illi mundus nulla in parte amicus aut propitius, eiusve actiones vitam ac mores probans. Vicina huic significatio est, cum caro et vetus Adam, item concupiscentiae dicuntur in piis crucifixae, Rom 6. Gal 5. Qui Christi sunt, carnem cum suis concupiscentiis crucifixerunt: id est, tum voto aut animo penitus damnarunt, tum etiam opere ipso, regente eos Spiritu sancto, mortificare et veluti frangere et abolere sedulo coeperunt. Crux etiam passionem ac meritum Christi per metonymiam significat. ut 1. Corint. 1. Sermo crucis:
13233. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] crucis. Item, gloriari in cruce Christi, Galat. 6. Et, Inimici crucis Christi, Phil. 3: pro, passionis ac doctrinae Christi. Denique Crux Christi etiam persecutionem significat. ut Galat. 6. Tantum ne cruce Christi prematur. Non nimium recedit ab hac significatione praedicta vox, cum Christus iubet suos sectatores mox tollere crucem. Intelligit enim, eos debere paratissimos esse ad ferendas omnigenas calamitates, propter veritatem, religionemque suam. Videtur autem illa loquutio Christi esse desumpta ex eo more, quod crucifigendi cogebantur propriam crucem ad locum
13234. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] Omne cubile eius versasti in infirmitate eius: a plerisque de recreatione quadam accipitur. sicut lectus in hoc ipsum excutitur et agitatur, ut mollius cubetiacens. Cubile
13235. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] puriore liquore sordes superius remaneant. Iam quid stultius esset, quam minimas sordes, ut est culex, sic percolando separare: et contra maximas, ut est camelus, in ipso liquore relinquere, easque simul deglutire? Simile quid est, Fectuca in oculo videre, trabem autem negligere. CUM praepositio in Sacris literis varia omnino huic linguae propria significata habet, quae ut potero percurram. Saepe instrumentum significat: ut, Percutere cum gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae
13236. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] in ipso liquore relinquere, easque simul deglutire? Simile quid est, Fectuca in oculo videre, trabem autem negligere. CUM praepositio in Sacris literis varia omnino huic linguae propria significata habet, quae ut potero percurram. Saepe instrumentum significat: ut, Percutere cum gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova
13237. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] relinquere, easque simul deglutire? Simile quid est, Fectuca in oculo videre, trabem autem negligere. CUM praepositio in Sacris literis varia omnino huic linguae propria significata habet, quae ut potero percurram. Saepe instrumentum significat: ut, Percutere cum gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1.
13238. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] autem negligere. CUM praepositio in Sacris literis varia omnino huic linguae propria significata habet, quae ut potero percurram. Saepe instrumentum significat: ut, Percutere cum gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo.
13239. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] varia omnino huic linguae propria significata habet, quae ut potero percurram. Saepe instrumentum significat: ut, Percutere cum gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera
13240. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2.
13241. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum.
13242. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2.
13243. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec
13244. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec phrasis etiam Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius
13245. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec phrasis etiam Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius consilium, opus, aut qualitatem seu naturam. Quod est cum omnipotente, non
13246. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec phrasis etiam Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius consilium, opus, aut qualitatem seu naturam. Quod est cum omnipotente, non abscondam: Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est
13247. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec phrasis etiam Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius consilium, opus, aut qualitatem seu naturam. Quod est cum omnipotente, non abscondam: Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino:
13248. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec phrasis etiam Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius consilium, opus, aut qualitatem seu naturam. Quod est cum omnipotente, non abscondam: Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro,
13249. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec phrasis etiam Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius consilium, opus, aut qualitatem seu naturam. Quod est cum omnipotente, non abscondam: Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso
13250. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius consilium, opus, aut qualitatem seu naturam. Quod est cum omnipotente, non abscondam: Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24.
13251. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] seu naturam. Quod est cum omnipotente, non abscondam: Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24. Non dormies cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas
13252. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24. Non dormies cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum
13253. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24. Non dormies cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum stulto in seculum. Eccles. 2:
13254. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24. Non dormies cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum stulto in seculum. Eccles. 2: pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer
13255. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24. Non dormies cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum stulto in seculum. Eccles. 2: pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer Samuel crescebat, et fiebat bonus cum Deo
13256. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24. Non dormies cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum stulto in seculum. Eccles. 2: pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer Samuel crescebat, et fiebat bonus cum Deo et hominibus: pro, apud, aut iudicio Dei et hominum probabatur. Sic et de Christo dicitur Lucae secundo. Quandiu, aut durante aliqua re. Psalmo
13257. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum stulto in seculum. Eccles. 2: pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer Samuel crescebat, et fiebat bonus cum Deo et hominibus: pro, apud, aut iudicio Dei et hominum probabatur. Sic et de Christo dicitur Lucae secundo. Quandiu, aut durante aliqua re. Psalmo septuagesimo secundo: Timebunt te cum sole: id est, quandiu sol stabit, aut durabit. Vide suo loco Mecum et Tecum. Si. nam Cum et
13258. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer Samuel crescebat, et fiebat bonus cum Deo et hominibus: pro, apud, aut iudicio Dei et hominum probabatur. Sic et de Christo dicitur Lucae secundo. Quandiu, aut durante aliqua re. Psalmo septuagesimo secundo: Timebunt te cum sole: id est, quandiu sol stabit, aut durabit. Vide suo loco Mecum et Tecum. Si. nam Cum et Quando adverbia temporis, non raro pro coniunctione Si ponuntur: quod etiam in aliis linguis fit, ob quandam rerum ipsarum vicinitatem. In Latino ac Germanico sermone exempla porferri nihil
13259. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] fiebat bonus cum Deo et hominibus: pro, apud, aut iudicio Dei et hominum probabatur. Sic et de Christo dicitur Lucae secundo. Quandiu, aut durante aliqua re. Psalmo septuagesimo secundo: Timebunt te cum sole: id est, quandiu sol stabit, aut durabit. Vide suo loco Mecum et Tecum. Si. nam Cum et Quando adverbia temporis, non raro pro coniunctione Si ponuntur: quod etiam in aliis linguis fit, ob quandam rerum ipsarum vicinitatem. In Latino ac Germanico sermone exempla porferri nihil attinet, ob nimiam huius Enallages frequentiam. In Sacris literis unum aut alterum recitabimus.
13260. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] Si ponuntur: quod etiam in aliis linguis fit, ob quandam rerum ipsarum vicinitatem. In Latino ac Germanico sermone exempla porferri nihil attinet, ob nimiam huius Enallages frequentiam. In Sacris literis unum aut alterum recitabimus. Exodi 22 saepe leges aut praecepta inchoantur hac vocula, Cum, vel, si quis furatus fuerit, etc. Sic saepe dicitur, Invenies Deum, Cum, quando, vel si quaesieris eum toto corde. Sic Christus dicit Apostolis: Cum Omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus: pro, si. Nemo enim in hac vita omnia praecepta Dei vere faciet.
13261. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] ac Germanico sermone exempla porferri nihil attinet, ob nimiam huius Enallages frequentiam. In Sacris literis unum aut alterum recitabimus. Exodi 22 saepe leges aut praecepta inchoantur hac vocula, Cum, vel, si quis furatus fuerit, etc. Sic saepe dicitur, Invenies Deum, Cum, quando, vel si quaesieris eum toto corde. Sic Christus dicit Apostolis: Cum Omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus: pro, si. Nemo enim in hac vita omnia praecepta Dei vere faciet. Conditionaliter ergo id a Christo dicitur, quod etiamsi omnia faceremus, tamen deberemus nos agnoscere
13262. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] frequentiam. In Sacris literis unum aut alterum recitabimus. Exodi 22 saepe leges aut praecepta inchoantur hac vocula, Cum, vel, si quis furatus fuerit, etc. Sic saepe dicitur, Invenies Deum, Cum, quando, vel si quaesieris eum toto corde. Sic Christus dicit Apostolis: Cum Omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus: pro, si. Nemo enim in hac vita omnia praecepta Dei vere faciet. Conditionaliter ergo id a Christo dicitur, quod etiamsi omnia faceremus, tamen deberemus nos agnoscere pro servis inutilibus. Rom. 2. Cum gentes natura ea quae sunt Legis fecerint:
13263. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 108 | Paragraph | SubSect | Section] eum toto corde. Sic Christus dicit Apostolis: Cum Omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus: pro, si. Nemo enim in hac vita omnia praecepta Dei vere faciet. Conditionaliter ergo id a Christo dicitur, quod etiamsi omnia faceremus, tamen deberemus nos agnoscere pro servis inutilibus. Rom. 2. Cum gentes natura ea quae sunt Legis fecerint: pro, si fecerint. Quam eius voculae vim esse, satis ipsemet Apostolus eum locum concludens monstrat. dicit enim: Si igitur praeputium legis iustificationes servaverit. Sic et Germanicum Vuenn, promiscue iam temporis adverbium est, iam coniunctio
13264. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] Vuenn, promiscue iam temporis adverbium est, iam coniunctio conditionalis. Verum de hac particula, et loco Rom. 2. habes prolixam tractationem in Resolutione argumentorum disputationis meae Ihenensis. Cum coniunctio, aliquando causam alicuius sequentis effectus, aut etiam rationem vel probationem sequentis alicuius sententiae, etiam apud Latinos declarat, seu inchoat. CURRO, notissimae significationis verbum, aliquid Hebraismi in se habet: non tamen adeo obscuri, quin etiam ex
13265. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] alicuius sequentis effectus, aut etiam rationem vel probationem sequentis alicuius sententiae, etiam apud Latinos declarat, seu inchoat. CURRO, notissimae significationis verbum, aliquid Hebraismi in se habet: non tamen adeo obscuri, quin etiam ex Latino sermone iudicari possit. Nam cum in Sacris literis plurimum ponatur verbum Ambulare, et Via, pro vocatione, functione aut vita hominis, currere et cursus plerunque in rebus religionis ponitur. Non enim hîc simplex aut communis quaedam ambulatio tantum requiritur, sed summa festinatio ac diligentia, in administrando tam
13266. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] hîc simplex aut communis quaedam ambulatio tantum requiritur, sed summa festinatio ac diligentia, in administrando tam sacro negotio. Currebant, et non mittebam eos: Ierem. 33. Ut gloriari possim quod non in vanum cucurrerim, Phil. 2. Item: Sic curro, non quasi in incertum. 1. Cor. 9. Sic, Cum impleret Iohannes cursum suum. Pro communi omnium Christianorum pictatis studio ponitur non raro. ut, Currebatis bene. Galat. 5. Sic Psal. 119. Viam mandatorum tuorum curram. Currere etiam dicitur sermo Domini, ut cum de eius propagatione agitur. 2. Thess. 3.
13267. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] Sic curro, non quasi in incertum. 1. Cor. 9. Sic, Cum impleret Iohannes cursum suum. Pro communi omnium Christianorum pictatis studio ponitur non raro. ut, Currebatis bene. Galat. 5. Sic Psal. 119. Viam mandatorum tuorum curram. Currere etiam dicitur sermo Domini, ut cum de eius propagatione agitur. 2. Thess. 3. Orate fratres pro nobis, ut sermo Domini currat. Dicuntur impii quoque currere, Proverb. 1. Pedes eorum ad malum currunt, et festinant ut effundat sanguinem. Currere cum peditibus, Ierem. 12. pro, cum imbecillioribus errare. Dicit enim ibi Deus
13268. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] Viam mandatorum tuorum curram. Currere etiam dicitur sermo Domini, ut cum de eius propagatione agitur. 2. Thess. 3. Orate fratres pro nobis, ut sermo Domini currat. Dicuntur impii quoque currere, Proverb. 1. Pedes eorum ad malum currunt, et festinant ut effundat sanguinem. Currere cum peditibus, Ierem. 12. pro, cum imbecillioribus errare. Dicit enim ibi Deus prophetae, quod si vix potuerit recte certare cum suis popularibus, pietatis adversariis, longe infelicius sit cum Deo ipso litigaturus: perinde ac si is qui pedites cursu vincere non potuerit, cum equitibus contendere
13269. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] Currere etiam dicitur sermo Domini, ut cum de eius propagatione agitur. 2. Thess. 3. Orate fratres pro nobis, ut sermo Domini currat. Dicuntur impii quoque currere, Proverb. 1. Pedes eorum ad malum currunt, et festinant ut effundat sanguinem. Currere cum peditibus, Ierem. 12. pro, cum imbecillioribus errare. Dicit enim ibi Deus prophetae, quod si vix potuerit recte certare cum suis popularibus, pietatis adversariis, longe infelicius sit cum Deo ipso litigaturus: perinde ac si is qui pedites cursu vincere non potuerit, cum equitibus contendere velit. Currere facere in
13270. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] Orate fratres pro nobis, ut sermo Domini currat. Dicuntur impii quoque currere, Proverb. 1. Pedes eorum ad malum currunt, et festinant ut effundat sanguinem. Currere cum peditibus, Ierem. 12. pro, cum imbecillioribus errare. Dicit enim ibi Deus prophetae, quod si vix potuerit recte certare cum suis popularibus, pietatis adversariis, longe infelicius sit cum Deo ipso litigaturus: perinde ac si is qui pedites cursu vincere non potuerit, cum equitibus contendere velit. Currere facere in tertia significatione, saepe Hebraeis simpliciter significat accelerare Ierem. 49. Currere
13271. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] quoque currere, Proverb. 1. Pedes eorum ad malum currunt, et festinant ut effundat sanguinem. Currere cum peditibus, Ierem. 12. pro, cum imbecillioribus errare. Dicit enim ibi Deus prophetae, quod si vix potuerit recte certare cum suis popularibus, pietatis adversariis, longe infelicius sit cum Deo ipso litigaturus: perinde ac si is qui pedites cursu vincere non potuerit, cum equitibus contendere velit. Currere facere in tertia significatione, saepe Hebraeis simpliciter significat accelerare Ierem. 49. Currere faciam Israelem ab Idumea: pro, celerrime liberabo. Sic Gen. 41.
13272. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] sanguinem. Currere cum peditibus, Ierem. 12. pro, cum imbecillioribus errare. Dicit enim ibi Deus prophetae, quod si vix potuerit recte certare cum suis popularibus, pietatis adversariis, longe infelicius sit cum Deo ipso litigaturus: perinde ac si is qui pedites cursu vincere non potuerit, cum equitibus contendere velit. Currere facere in tertia significatione, saepe Hebraeis simpliciter significat accelerare Ierem. 49. Currere faciam Israelem ab Idumea: pro, celerrime liberabo. Sic Gen. 41. Currere fecerunt eum a lacu: pro, cito eduxerunt. 2. Paral. 35. Sanctificata
13273. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] et equites Israel, propterea quod ille sana doctrina hortando ad poenitentiam, et precibus suis fortius pugnabat contra omnes hostes, praesertim summum illum hostem, nempe iram Dei pro Israele, quam reges, duces ac milites Israelitarum. Erat igitur revera unicum praesidium ac columen populi Dei, cum interea eum rex vocaret perturbatorem totius Israelis. Ponitur tamen haec vox aliquando et pro equis, tales currus trahentibus. ut 2. Samuel. 8. Subnervavit David omnem currum, et succidit suffragines equorum. Item pro hominibus, 2. Sam. 10. Occidit David septingentos currus: id est,
13274. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] Dei generali, quae ab omnibus hominibus flagitatur: idque perfectissima, et huic naturae etiam renatae plane impossibili. ut, Si vis in vitam ingredi, serva aut custodi mandata. Deuteron. 6. Audi et custodias: pro, diligenter observes ut facias, etc. Ibidem: Iustitia erit nobis, cum custodierimus ut faciamus omne praeceptum istud. Alias dicitur de quadam custodia verbi, piis iuvante Deo possibili. ut, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud. Hoc si diceretur de illa perfectissima custodia aut perfectione mandatorum Dei, nemo plane foret beatus, quia eam nemo
13275. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] illud. Hoc si diceretur de illa perfectissima custodia aut perfectione mandatorum Dei, nemo plane foret beatus, quia eam nemo prorsus praestare potest. Sic hoc verbum Psalmo 119 intelligendum, ubi valde crebro reperitur. Sic et Iohan. decimoquarto dicitur, quod Deus sit ad eum venturus, et cum illo mansurus, qui custodierit sermonem eius. Iohannis porro 17, etiam clarius in hoc sensu accipitur, cum Christus affirmat Apostolos custodivisse sermones Dei. Complectitur autem haec custodia primum conservationem purae doctrinae: deinde serium studium credendi verbo ac promissionibus Dei,
13276. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] quia eam nemo prorsus praestare potest. Sic hoc verbum Psalmo 119 intelligendum, ubi valde crebro reperitur. Sic et Iohan. decimoquarto dicitur, quod Deus sit ad eum venturus, et cum illo mansurus, qui custodierit sermonem eius. Iohannis porro 17, etiam clarius in hoc sensu accipitur, cum Christus affirmat Apostolos custodivisse sermones Dei. Complectitur autem haec custodia primum conservationem purae doctrinae: deinde serium studium credendi verbo ac promissionibus Dei, et parendi praeceptis eius. Sic et D. Virgo dicitur custodivisse in corde suo omnia Christi verba.
13277. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 109 | Paragraph | SubSect | Section] sed nonnunquam etiam in malam reperitur. ut 2. Samuel. 11. Ioab custodivit: pro obsedit civitatem. Psalmo 17, Per verbum labiorum tuorum custodivi vias dissipatoris: pro, cavi, vel etiam cohibui. Custodire aliquando alteri verbo iunctum, simpliciter diligentiam quandam in agendo notat. ut cum dicitur, Custodi ut facias, vel facere, vel faciendo, vel ad faciendum: pro, diligenter, serio ac sollicite facias, etc. Custodire animam animabus, et custoditum esse in anima, ut hoc aut illud faciat aut omittat: pro, cavere ne semetipsum perdat, dum hoc aut illud facit aut
13278. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 110 | Paragraph | SubSect | Section] sit haereditas tua. Sic Dare acervos: de quo infra. Existimare aut tractare sonat interdum. Genes. 42. Dedit nos sicut exploratores: pro, habuit nos pro exploratoribus. Sic Anna 1. Samuel. 1. inquit, Ne des ancillam tuam coram filia Belial: id est, ne reputes me talem esse, seu, ne me cum tali conferas aut computes, aut perinde tractes acerba obiurgatione. Isaiae 53. Dedit cum impiis sepulchrum eius, et cum divite in mortibus eius: id est, sic est Christus interfectus ut dives, et sic sepultus ut impii. Dare igitur cum impiis, est eum consimiliter tractare. Nuptui dare,
13279. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 110 | Paragraph | SubSect | Section] Genes. 42. Dedit nos sicut exploratores: pro, habuit nos pro exploratoribus. Sic Anna 1. Samuel. 1. inquit, Ne des ancillam tuam coram filia Belial: id est, ne reputes me talem esse, seu, ne me cum tali conferas aut computes, aut perinde tractes acerba obiurgatione. Isaiae 53. Dedit cum impiis sepulchrum eius, et cum divite in mortibus eius: id est, sic est Christus interfectus ut dives, et sic sepultus ut impii. Dare igitur cum impiis, est eum consimiliter tractare. Nuptui dare, Genes. 29. Non fit sic apud nos, ut detur iunior ante primogenitam: pro, ut nuptui vel marito
13280. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 110 | Paragraph | SubSect | Section] sicut exploratores: pro, habuit nos pro exploratoribus. Sic Anna 1. Samuel. 1. inquit, Ne des ancillam tuam coram filia Belial: id est, ne reputes me talem esse, seu, ne me cum tali conferas aut computes, aut perinde tractes acerba obiurgatione. Isaiae 53. Dedit cum impiis sepulchrum eius, et cum divite in mortibus eius: id est, sic est Christus interfectus ut dives, et sic sepultus ut impii. Dare igitur cum impiis, est eum consimiliter tractare. Nuptui dare, Genes. 29. Non fit sic apud nos, ut detur iunior ante primogenitam: pro, ut nuptui vel marito detur, aut elocetur. Voces
13281. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 110 | Paragraph | SubSect | Section] filia Belial: id est, ne reputes me talem esse, seu, ne me cum tali conferas aut computes, aut perinde tractes acerba obiurgatione. Isaiae 53. Dedit cum impiis sepulchrum eius, et cum divite in mortibus eius: id est, sic est Christus interfectus ut dives, et sic sepultus ut impii. Dare igitur cum impiis, est eum consimiliter tractare. Nuptui dare, Genes. 29. Non fit sic apud nos, ut detur iunior ante primogenitam: pro, ut nuptui vel marito detur, aut elocetur. Voces dare, Ierem. 51. et saepe alias, pro excitare tonitrua. Dare vocem cum fletu, Genes. 45. pro,
13282. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 110 | Paragraph | SubSect | Section] dives, et sic sepultus ut impii. Dare igitur cum impiis, est eum consimiliter tractare. Nuptui dare, Genes. 29. Non fit sic apud nos, ut detur iunior ante primogenitam: pro, ut nuptui vel marito detur, aut elocetur. Voces dare, Ierem. 51. et saepe alias, pro excitare tonitrua. Dare vocem cum fletu, Genes. 45. pro, exclamare cum ululatu. Hostes dare tergum, est in fugam convertere. Psalm. 18 2. Samuel. 22. Inimicos meos dedisti dorsum. Latini aliquando hoc
13283. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 111 | Paragraph | SubSect | Section] ante primogenitam: pro, ut nuptui vel marito detur, aut elocetur. Voces dare, Ierem. 51. et saepe alias, pro excitare tonitrua. Dare vocem cum fletu, Genes. 45. pro, exclamare cum ululatu. Hostes dare tergum, est in fugam convertere. Psalm. 18 2. Samuel. 22. Inimicos meos dedisti dorsum. Latini aliquando hoc intelligerent de ipsis hostibus, quod terga de derint aut verterint. Dare ergo tergum, est, efficere ut aliquis fugiat. Contra apud Latinos passive accipitur,
13284. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 111 | Paragraph | SubSect | Section] sunt, recenset. Contra autem est, Dare in benedictionem. In iuramentum dare, est, ut iurantes sibimet imprecentur hoc aut illud mali, quod tali homini accidit, si id verum sit aut non sit, si id fecerint aut non fecerint, de quo iurant. Concubitum alicui dare, Levit 18. pro, rem habere cum aliquo. Sic Dare fornicationes suas cum aliquibus, Ezech 23. In conspectu alicuius aliquem dare, Isaiae 41. Supra diximus in voce CONSPECTUS, significare subiicere. Aliquando etiam simpliciter significat proponere, ut Deuteron. 30. Benedictio et maledictio quas dedi coram te: pro,
13285. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 111 | Paragraph | SubSect | Section] benedictionem. In iuramentum dare, est, ut iurantes sibimet imprecentur hoc aut illud mali, quod tali homini accidit, si id verum sit aut non sit, si id fecerint aut non fecerint, de quo iurant. Concubitum alicui dare, Levit 18. pro, rem habere cum aliquo. Sic Dare fornicationes suas cum aliquibus, Ezech 23. In conspectu alicuius aliquem dare, Isaiae 41. Supra diximus in voce CONSPECTUS, significare subiicere. Aliquando etiam simpliciter significat proponere, ut Deuteron. 30. Benedictio et maledictio quas dedi coram te: pro, tibi proposui. In corde dare. Ezech. 35.
13286. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 111 | Paragraph | SubSect | Section] eum. Dare sanguinem innocentem in medio populi: pro, imputare populo, Deuteronom. 21. Alioqui significat effundere, seu patrare iniustas caedes. Dare, pro perdere. Dabo domum tuam sicut Ieroboam filii Nebat, 1. Reg. 16. pro, simili calamitate aut poena eam perdam. Sic, Dare aliquem cum impiis: id est, simili sorte eos perdere. Studium dare suum, ut aliquid agat. Oseae 5. Non dabunt studium suum, ut revertantur ad Deum suum: pro, non id agent se dulo. Dedi vobis sanguinem super altare ad expiandum animas, Levit. 17. pro, praecepi, ordinavi, ut eo vos expiaretis. Dare
13287. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 112 | Paragraph | SubSect | Section] DEALBARE, et DEALBATUS, primum per metaphoram hypocritas significat, ut Christus pharisaeos vocat sepulchra dealbata: quod sicut sepulchra foris quidem pulchre cemento sunt candidata ac ex ornata, cum interim intus sint plena cadaveribus, vermibus, ac horrendo foetore: sic et illi foris fulgere sanctitate in gestu, vestitu, victu ac sermone videantur, cum interim corda eorum tum naturali aut innata corruptione, tum et actualibus peccatis essent contaminatissima. Sic et Paulus pontificem
13288. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 112 | Paragraph | SubSect | Section] vocat sepulchra dealbata: quod sicut sepulchra foris quidem pulchre cemento sunt candidata ac ex ornata, cum interim intus sint plena cadaveribus, vermibus, ac horrendo foetore: sic et illi foris fulgere sanctitate in gestu, vestitu, victu ac sermone videantur, cum interim corda eorum tum naturali aut innata corruptione, tum et actualibus peccatis essent contaminatissima. Sic et Paulus pontificem vocat parietem dealbatum, Actor. 23. Percutiet te Deus paries dealbate. Secundo, vicina huic locutioni ac metaphorae, seu significationi videtur esse et
13289. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 112 | Paragraph | SubSect | Section] sicut illud praeclarum citatur, Tarditatemque vindictae supplicii gravitate compensat. In hoc sensu vocantur Debitores Lucae 13 ii, super quos turris Siloa ceciderat: quos paulo ante peccatores dixerat. In novo sane Testamento valde usitatum est, ut peccata vocentur debita, et conditio nostra cum debitore conferatur: ut in parabola debentis 10000 talenta, in Iustificatione peccatricis, in Dominica oratione, in nomine Chirographi, in praedicto loco Lucae de casu turris Siloam. Sed an etiam ante Christum usitatum fuerit in Ecclesia, dubito: nisi quod Psalmus ait, Quae non rapueram tunc
13290. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] dexteram nimium inclinando peccari possit, satis testatur Ecclesiasticus cap. 7. dicens: Ne sis nimium iustus. Loquitur autem non de vera iustitia, in qua nemo nimius esse potest: sed de illo
13291. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] seu nimio rigore iuris, ut cum pharisaei nolebant in Sabbatho velli spicas, aut sanari aegrotos. Declinare significat etiam ruere ad interitum, sicut Psal. 102 dicit: Dies mei sicut umbra declinaverunt. Et Psalm. 109, Sicut umbra cum declinat, abii. Sic Ierem. 6 dicitur, Vae nobis, quia declinavit dies: pro, ad occasum iam tendit. Declinare viam suam, est corrumpere doctrinam ac vitam, esse transgressorem et reum, non curare aut sequi Dominum, sed sua somnia ac cupiditates. Sic Isaiae 53 et 56, accusantur omnes
13292. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] rei existentiam aut substantiam consistens. Inde praeclara facta, et honores, ac laudes hominum, decora aliquorum esse dicuntur. In Exodo saepe inculcatur de illo eximio ornatu sacerdotalium vestimentorum, quod fiant in decorem et ornatum Aaronis: pro, ut summus sacerdos exquisite, et veluti cum quadam maiestate exornetur. Sic Psalm. 21 dicitur, Gloriam et decorem pones super regem: pro, exornabis eum sapientia, potentia, successu, autoritate. Haec enim sunt vera regum decora et ornamenta, non illa umbratilia vestimentorum et pomparum. Regem in decore suo videre, Isaiae 33, est
13293. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] illam gloriosam speciem significat, quae apparere etiam externa visione solet: sed multo magis illam internam speciem, qua piis animis veraeque fidei sese ostentat, ut omnipotentem, sapientem, iustum, veracem, misericordem, et qualis a nobis esse creditur et celebratur. Quare haec vox non raro cum confessione coniungitur, quod nos celebrando Deum talia ei quasi ornamenta aut vestimenta merito appingimus, aut attribuimus. Adorare Deum in decore sanctitatis, valde usitata phrasis est. Psal. 29. 96 1. Par. 16. et 2. Par. 20. Significat autem proprie quidem, pulcherrimum
13294. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 113 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 110, Populus tuus spontaneus in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum, vel potius sanctitatis: ubi eadem illa metaphorica significatio est, de qua modo dixi: nempe quod populus Meschiae colet eum in pulcherrimo illo ornatu spiritus, nempe contrito corde et vera fide: cum is suos adversarios, peccatum, Satanam, et mortem, potenter devicerit, et Ecclesiam sibi collegerit. Loqui decorem et gloriam magnificentiae Dei, Psal. 145, pro gloriosam, et decoram, aut splendidam magnificentiam praedicare. Esse in decorem et gloriam: pro, decorum, seu
13295. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] Commendabantur enim Deo, eiusque protectioni: et simul petebatur, ut Deus benediceret utentibus eis. seu erat quoddam agnoscere aut confiteri, id beneficium aut bonum esse a Deo: et occupatio aut usurpatio cum eius invocatione, permissione, ac benedictione. Eadem vero illa dedicatio, etiam prophanatio ibidem vocatur: propterea quod in posterum licebat iis ad conmunem huius vitae, et quorumvis hominum usum, uti ac frui. DEDUCERE verbum, per se nullum valde obscurum Hebraismum efficit: sed
13296. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] permissione, ac benedictione. Eadem vero illa dedicatio, etiam prophanatio ibidem vocatur: propterea quod in posterum licebat iis ad conmunem huius vitae, et quorumvis hominum usum, uti ac frui. DEDUCERE verbum, per se nullum valde obscurum Hebraismum efficit: sed coniunctum cum certis vocibus, quas exponam. Deducere igitur canos alicuius cum sanguine ad inferos, significat cruenta morte finire eius vitam, seu interficere eum. Deducere autem in pace, significat pati eum mori morte naturali, aut concedere ei pacem donec moriatur. Utriusque exemplum habetur.
13297. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] prophanatio ibidem vocatur: propterea quod in posterum licebat iis ad conmunem huius vitae, et quorumvis hominum usum, uti ac frui. DEDUCERE verbum, per se nullum valde obscurum Hebraismum efficit: sed coniunctum cum certis vocibus, quas exponam. Deducere igitur canos alicuius cum sanguine ad inferos, significat cruenta morte finire eius vitam, seu interficere eum. Deducere autem in pace, significat pati eum mori morte naturali, aut concedere ei pacem donec moriatur. Utriusque exemplum habetur. 1. Reg 2. Deducere ad inferos, et reducere, 1. Sam. 2, significat
13298. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] 12, Serva Domine, quoniam Gamar defecit, sanctus aut misericors: pro, desierunt amplius superesse pii. Quarto, significat privo. Defraudo cui laboro; et deficere facio animam meam bono: Ecclesiast. 4. pro, privo eam, defraudo genium meum necessariis commodis. Postremo, vox Defectionis cum singulari quadam emphasi 2. Thessal. 2 ponitur, cum dicit Paulus, Ultimam diem aut iudicium non venturum, antequam veniat
13299. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] aut misericors: pro, desierunt amplius superesse pii. Quarto, significat privo. Defraudo cui laboro; et deficere facio animam meam bono: Ecclesiast. 4. pro, privo eam, defraudo genium meum necessariis commodis. Postremo, vox Defectionis cum singulari quadam emphasi 2. Thessal. 2 ponitur, cum dicit Paulus, Ultimam diem aut iudicium non venturum, antequam veniat
13300. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] est, sed significatio valde prioribus vicina. Planta delectationum, Isaiae 5. Et puer delectationum, Ieremiae 31: pro planta aut puero delectabili, seu quo quis delectatur. Sic, Pellitis uxores populi mei ex domibus delectationum suarum: pro, quibus delectantur, et in quibus longo tempore cum summa voluptate vixerunt, ex propriis et dilectissimis penatibus. Proverb. 3, Viae eius viae delectationum sunt: pro, efficientes aut praestantes singularia oblectamenta: tametsi hic iterum diversa a prioribus vox sit in Hebraeo. Deus non delectatur fortitudine equi, nec in tibiis viri
13301. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] sit in Hebraeo. Deus non delectatur fortitudine equi, nec in tibiis viri beneplacitum habet: Psal. 146. Delectatur quidem Deus omnibus suis creaturis, teste Genesi: Vidit Deus, et ecce omnia quae fecerat erant valde bona. delectatur igitur ut suis creaturis: non delectatur autem, cum nos in eas fiduciam ponimus: non delectatur etiam ita, ut ad eas vim efficaciamque suam et victoriam alliget. DELEO, saepe significat totalem extirpationem gentium: in quo usu etiam apud Latinos scriptores reperitur. Non delebitur ex vobis servus, Ios. 9: pro, semper eritis servi,
13302. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 114 | Paragraph | SubSect | Section] 51: pro, tolli et penitus aboleri. Deleri autem peccata tali quadam phrasi, praesertim in Hebraeo, dicuntur, ac si in libro quodam essent omnia nostra malefacta aut debita diligenter a Deo adscripta, quae nunc expungi peteremus propter meritum aut persolutionem Christi. Genes. 17, cum Circumcisio mandatur, additur comminatio, quod qui illud foedus neglexerit, ex populo Dei delebitur. Quod alii de spirituali deletione intelligunt: quasi diceret, Desinet esse Christianus, non pertinebunt ad eum meae promissiones, non computabitur inter veros Dei cultores. Alii de corporali:
13303. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 115 | Paragraph | SubSect | Section] quod mordeant dentibus, et parent bellum contra eum qui nihil in eorum guttur iniicit: ubi itidem bestialem eorum crudelitatem exprimit. Ab hac significatione sumitur illa similitudo Salomonis, Proverb. 25, Dens confractus et pes labens fiducia peccatoris in die angustiae: quia sicut, cum apri, ursi aut leones fractis ungulis et dentibus exarmati sunt, nihil obesse possunt: sic fiducia impiorum in rebus adversis inutilis et irrita est. Deuter. 32 dicit Deus Dentes bestiarum immittam in eos: pro, crudelitatem earum, efficiam ut bestiae grassentur in eos. Secundo Dentes etiam
13304. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 115 | Paragraph | SubSect | Section] et dentes filioru obstupuerunt, satis obvium ac perspicuum est. Sicut enim comedentis vuas immaturas dentes fiunt stupidi: ita aequum erat illos ipsos puniri, qui peccaverant, non alios. Sed Iudaei tunc querebantur, secum iniuste agi, quod ob peccata et idololatrias suorum maiorum punirentur, cum ipsi nullum tale scelus admisissent. Verum Dominus refutat illud impium et blasphemum proverbium. In dentibus hominum candor laudatur, et bonam valetudinem significat: contra rubigo, flavedo ac scabricies. Sic in Canticis legimus, Dentes tui sicut greges tonsarum, ascendentes ex lavacro:
13305. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 115 | Paragraph | SubSect | Section] loci significantia, probe nota sunt: sed per metaphoram etiam felicitatem aut infelicitatem alicuius significant. Deuter. 28 bis simul ponuntur: Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum: pro, Ille quidem crescet, tu autem diminuêris in omnibus commodis. Esdr. 9. Cum tu Deus prohibueris ne essemus deorsum propter iniquitates nostras: pro, non voluisti nos ita puniri, et inimicis nostris subiici, ut iniquitates nostrae meruerant. Iosuae 2. Deus facit mirabilia in caelo sursum, et in terra deorsum. DEPONERE, verbum notae et obviae
13306. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section] sordium, sed stipulatio aut confirmatio bonae conscientiae in Deum, per resurrectionem IESU CHRISTI. Sensus est, quod Baptismus non salvet nos sola lotione, veluti ex opere operato, ut Iudaei olim de suis lotionibus sentiebant, et nunc multi de Sacramentis perperam docent: sed quatenus est foedus cum Deo, quatenus fide apprehenditur, et confirmat nostram conscientiam in Deum per Christum. Verum de hoc loco et vocabulo dixi alibi, in voce BAPTISMI, et CONSCIENTIAE. DEPOSITUM, itidem notae significationis vox est. Significat enim rem certam a quopiam apud aliquem ita relictam, ut
13307. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section]
DEPOST, Hebraicae
13308. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section] 13. 15. 16. 20. 31. Quod eo moneo, quia Hebraea vox multo significantior est. Deprecari faciem alicuius, saepe simpliciter significat eum metuere, revereri, et summe honorare. Iob. 11. Deprecabuntur faciem tuam multi: pro, te suspicient ac reverebuntur. Psal. 45. Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur: pro, allatis munerib: tuam gratiam favoremque ambient etiam alienigenae. Deprecationem alicuius cadere coram aliquo, aut in conspectu alicuius: pro exaudiri, expositum est supra in praedictis praepositionibus. Deprecationes loqui: pro, humiliter,
13309. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section] DEPREHENDERE, valde significans est verbum: et significat, quasi in ipso scelere aut malo aliquo facinore reperire. Sic dicit Achab ad Eliam, obviam sibi factum. in occupatione vineae Nabod: Num deprehendisti me inimice mi? pro, O quam tu gaudes, quod me nunc in foedo scelere repereris, cum alioqui perpetuo me insecteris, et omnia mea facta vituperes, ut sic nunc me excusare nequeam. Dicitur et Sorte aliquis deprehendi, propterea quod sors plerunque monstrat aliquem, sese ob malefactum, aut etiam alio consilio occultantem. 1. Sam. 14. Et deprehensus est Saul et Ionathan: pro,
13310. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section] omiserunt, desierunt. Derelinquere Deum, aut eius verbum, est nota loquutio, significans deserere Deum vel in vera doctrina, vel in vitae pietate. Derelinqui a Deo, significat aut in aliqua calamitate destitui omni ope Dei, aut in universum deseri: non curari, foveri, ac defendi a Deo. Cum igitur Christus clamat Psal. 22, et in passione, Deus meus Deus meus quare dereliquisti me? queritur, in illa una re se liberatione Dei privatum, quod non sit amotus calix ille passionis ab eo: non ut desperantes quaerunt, se prorsus ac in universum destitutos esse a Deo. Quod ad
13311. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 116 | Paragraph | SubSect | Section] summis difficultatib. desertum. Ibidem: Non derelinquet eum in manu inimici sui. pro, non permittet ut in eum pro arbitrio grassetur inimicus. Derelinqui alicui. Psal. 11. Tibi derelictus est pauper: pro, reservatus, aut commendatus, ut eum omni ope humana desertum ipse tueare: vel cum omnes eum deserverint, restat ut solus eius curam suscipias, eumque foveas ac tueare, Derelinquere legem, pactum, aut testamentum Dei: pro, deficere a vera pietate, valde crebrum est in Sacris
13312. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] malum, deseretur terra, quod nunc fastidis ob duos suos reges. Loquitur de ea desertione, ut se mox explicat, qua Assyrius erat Israelitas abducturus, et terram deserta effecturus. Clausus et derelictus, quasi proverbiali quadam locutione, ultimae reliquiae populi aut gentis vocantur. Nam cum reliqui ab hostib. abducuntur, tum adhuc pauci aliqui restant vel in arcibus munitisûe locis clausi, vel alioqui in aliquib. solitudinibus aut latibulis relicti, quos hostis perscrutari non potuit. 1. Reg. 21, et 2. Reg. 9. Succidam clausum et derelictum in Israele. 2. Reg. 14. Non erat
13313. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] Dei sumptas confutationes suorum errorum, non potest conquiescere lis. Reliquum ergo est ut eiiciantur, aut (si id fieri nequit) saltem devitentur. Talium derisorum tum politiae, tum Ecclesiae sunt refertae. Disputatio Vinariensis abunde illustre exemplum aut specimen unius proponere potest: qui cum manifesto Dei verbo esset captus, convictus, et constrictus, tamen in summo mysterio corruptionis humanae ad sophismata philosophica confugiebat, cum quidem etiam confiteretur se non posse suam sententiam ex sola Scriptura tueri. DESCENDERE verbum non paucos Hebraismos efficit. Nam
13314. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] Talium derisorum tum politiae, tum Ecclesiae sunt refertae. Disputatio Vinariensis abunde illustre exemplum aut specimen unius proponere potest: qui cum manifesto Dei verbo esset captus, convictus, et constrictus, tamen in summo mysterio corruptionis humanae ad sophismata philosophica confugiebat, cum quidem etiam confiteretur se non posse suam sententiam ex sola Scriptura tueri. DESCENDERE verbum non paucos Hebraismos efficit. Nam primum non raro humano more dicitur Deus descendere, cum aliquid vult gravius in humano genere agere. Sic dicitur Gen. 11, descendere ut videat
13315. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] tamen in summo mysterio corruptionis humanae ad sophismata philosophica confugiebat, cum quidem etiam confiteretur se non posse suam sententiam ex sola Scriptura tueri. DESCENDERE verbum non paucos Hebraismos efficit. Nam primum non raro humano more dicitur Deus descendere, cum aliquid vult gravius in humano genere agere. Sic dicitur Gen. 11, descendere ut videat structuram turris Babel. Et Gen. 18, ut videat an Sodomitae perfecerint secundum clamorem suum. Communi enim quadam opinione fingimus aut somniamus, Deum superius in caelis habitare: cum ille ex aequo
13316. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] Deus descendere, cum aliquid vult gravius in humano genere agere. Sic dicitur Gen. 11, descendere ut videat structuram turris Babel. Et Gen. 18, ut videat an Sodomitae perfecerint secundum clamorem suum. Communi enim quadam opinione fingimus aut somniamus, Deum superius in caelis habitare: cum ille ex aequo ubique gentium et locorum sit. Sic et filius Dei descendisse de caelo, et caro factus dicitur. Dicitur Deus et in Aegyptum descendere (eâdem figura) cum Iacobo, ut eum ibi protegat: Gen. 46, quia terra Canaan est editior aut eminentior Aegypto. Sic et Exod. 3 dicit Deus ad
13317. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] perfecerint secundum clamorem suum. Communi enim quadam opinione fingimus aut somniamus, Deum superius in caelis habitare: cum ille ex aequo ubique gentium et locorum sit. Sic et filius Dei descendisse de caelo, et caro factus dicitur. Dicitur Deus et in Aegyptum descendere (eâdem figura) cum Iacobo, ut eum ibi protegat: Gen. 46, quia terra Canaan est editior aut eminentior Aegypto. Sic et Exod. 3 dicit Deus ad Moysen, se descendisse ut liberet suum populum. Sic et malum dicitur descendere a Domino, usque ad portas Hierusalem: Mich. 1. Descendere pro humiliari, decrescere
13318. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] Isa. 10, Descendere feci tanquam potens habitantes, vel potius sedentes: pro, deieci eos ex ipsorum arcib. et soliis. Descendere facere aliquem in sepulchrum, pro causam mortis alicui praebere: Gen. 42. Si accideret illum mori in via per quam ibitis, faceretis descendere caniciem meam cum dolore in sepulchrum. Sic ferme et Gen. 37. 44, ac Ezech. 26. ubi eadem phrasis reperitur. Descendere facere in terram, Isa. 63. Descendere faciam in terram fortitudinem eorum. i. prosternam. Descendere facere, pro afferre munus, Gen. 43. Deut. 1, ratione loci altioris, unde munus
13319. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] 16, quod vivi descenderint in infernum. nam cadavera eorum aliquo modo remanserunt, tametsi semidevorata a terra. Aliqui eum locum intelligunt de sepulchro, quod etiam per infernum significatur. Terra. n. eos devorans, sepelivit eos aliqua ex parte. Alioque non est dubium quin alique viventes una cum corpore in infernum auferantur, sicut aliquae verisimiles historiae testantur. Et etiam contra pauci aliqui, ut Enoch et Helias, vivi in caelum, seu in aeternam beatitudinem translati sunt. Caeterum de voce Inferni, deque descensu in eum, postea suo loco dicetur. DESERTUM, vox
13320. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] verisimiles historiae testantur. Et etiam contra pauci aliqui, ut Enoch et Helias, vivi in caelum, seu in aeternam beatitudinem translati sunt. Caeterum de voce Inferni, deque descensu in eum, postea suo loco dicetur. DESERTUM, vox nota, sed in Sacris literis varie usurpatur. Nam cum varia circa Israelitas fuerint deserta, variae etiam huius vocis significationes inde exortae sunt. Primum igitur, Desertum significat solitudines, prorsus hominibus carentes, et incultas. Secundo, significat loca non plane quidem solitaria, sed tamen. incultiora, minusque frequentia quam
13321. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] huius vocis significationes inde exortae sunt. Primum igitur, Desertum significat solitudines, prorsus hominibus carentes, et incultas. Secundo, significat loca non plane quidem solitaria, sed tamen. incultiora, minusque frequentia quam reliqua erant. Unde Ios. 15, tribui Iuda sex civitates cum suis pagis in deserto attribuuntur. Quod observandum est, ne quis a vero sensu aberret, cum audit in deserto nominari habitationes et opera hominum. In tali deserto Iudaeae praedicavit Ioannes, non in tali ubi nullus mortalium fuit aut vixit: alioqui frustra clamasset et concionatus fuisset,
13322. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 117 | Paragraph | SubSect | Section] prorsus hominibus carentes, et incultas. Secundo, significat loca non plane quidem solitaria, sed tamen. incultiora, minusque frequentia quam reliqua erant. Unde Ios. 15, tribui Iuda sex civitates cum suis pagis in deserto attribuuntur. Quod observandum est, ne quis a vero sensu aberret, cum audit in deserto nominari habitationes et opera hominum. In tali deserto Iudaeae praedicavit Ioannes, non in tali ubi nullus mortalium fuit aut vixit: alioqui frustra clamasset et concionatus fuisset, nemine audiente. Tertio, Desertum aliquando simpliciter meridiem, aut meridionalem plagam
13323. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 118 | Paragraph | SubSect | Section] locis, nempe si quis diceretur non sitiisse in deserto.
DESERTORES, sicut in Latino sermone male sonat de deserentibus castra contra militare sacramentum: ita etiam in Sacris, de desertoribus sanctae spiritualisque militiae, id est, verae pietatis, religionis, ac Dei ipsius, cum maxima reprehensione illorum inculcari solet. Isaiae 30. Vae filii desertores: et alibi, Desertores fuerunt ab utero matris: plane videtur convenire cum vocabulo Graeco
13324. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 118 | Paragraph | SubSect | Section] militare sacramentum: ita etiam in Sacris, de desertoribus sanctae spiritualisque militiae, id est, verae pietatis, religionis, ac Dei ipsius, cum maxima reprehensione illorum inculcari solet. Isaiae 30. Vae filii desertores: et alibi, Desertores fuerunt ab utero matris: plane videtur convenire cum vocabulo Graeco
13325. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 118 | Paragraph | SubSect | Section] plures obscuras locutiones pariunt. Desiderabile, admodum crebro significat rem vel preciosam, vel alioqui valde gratam ac suavem: ut 1. Sam. 9. Cuius tandem est omne desiderabile Israelis? nonne tuum, et domus patris tui? pro, nonne omnia preciosissima totius huius populi, sunt futura tua, cum tu sis futurus rextotius Israelis? Aliqui intelligunt, Quem tandem desiderat totus Israel, nisi te, sibi in regem? Prover. 3. Omnia desiderabilia tua non aequantur sapientiae, pro, omnia preciosa, omnia grata tibi, et quaecunque habes in deliciis. Sic Threm. 1. et Iob 20. Dan. 11 dicitur
13326. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] Isaiae 11. Et terra desoletur desolatione: pro, penitus in solitudinem redigatur. Ezech. 14. Et fuerit terra desolata, nemine transeunte propter bestias et feras. Desolationem venire, Proverb. 1. Cum venerit sicut desolatio timor vester: pro, calamitas vestra, quam vos timetis, subito veniet: sicut saepe subito vastatur aliqua regio, quae modo fuerat cultissima. In desolationem esse, Ier. 48. Aquae Nimrim in desolationem erunt: id est, nemini utiles, pereuntibus hominibus sicut si ipsae
13327. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] de Interim, et adiunctis conatib. quibus Ecclesiae nostro tempore sunt vastatae. Forte autem maxima pars eius Prophetiae restat adhuc ante extremam diem implenda per novos aliquos errores, et adiunctas persecutiones. Memorabile autem est, quod propheta coniungit cessationem iugis sacrificii, cum illa abominatione desolationis: quia tum vera doctrina seu cognitio passionis Christi, quod est nostrum iuge sacrificium, eiusque praedicatio in talib. furorib. Satanae abolita fuit, tum et contrariae abominationes ac errores erecti. Sed non est nostri instituti, nunc de reb. ipsis Theologice
13328. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] autem genitivus ponitur pro abominatione desolante, seu verum Dei cultum ac Ecclesiam vastante: sicut aepe solent Hebraei ponere abstractum in genitivo pro adiectivo aut concreto adhaerente nomini substantivo. Sensus ergo est, quod in media Ecclesia sedebit aut regnabit abominabilis error cum suo Antichristo, qui vere est homo peccati et filius perditionis, omnia peccatis et impietate contaminans, perdens, ac vastans. De quo genere Hebraismi in Regulis universalibus prolixius dictum est. DESPICERE, aliquando in vulgata versione ponitur pro summa cum voluptate aliquid
13329. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] abominabilis error cum suo Antichristo, qui vere est homo peccati et filius perditionis, omnia peccatis et impietate contaminans, perdens, ac vastans. De quo genere Hebraismi in Regulis universalibus prolixius dictum est. DESPICERE, aliquando in vulgata versione ponitur pro summa cum voluptate aliquid videre. ut Ps. 53. In inimicis meis despexit oculus meus: pro, vidit optatam ultionem. Et Ps. 112. Donec despiciat super inimicos meos. Sed de hac phrasi in verbo VIDERE agetur, quo verbo Hebraea vox melius redditur. DESTRUERE, valde usitata metaphora,
13330. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] quod comedo et consumo, de quo verbo supra. nam et ipse vetus interpres non raro verbum
13331. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] nec comedere nec bibere velint quic quam, priusquam interficiant Paulum. Ibi Devovere semet significat, duris execrationibus et imprecationibus subiicere ac onerare, si comedissent aut bibissent prius, etc. Sic Petrus Matth. 26 seipsum devovit, affirmans sibi nihil esse negocii cum Christo. DEUS, nomen appellativum summae maiestatis est, quae est spiritualis essentia, et causa ac fons omnis boni, ut Plato eum definit, creator et gubernator omnium. Tota definitio ex Christiana doctrina omnibus nota est. De etymologia huius vocis varie divinant scriptores.
13332. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 119 | Paragraph | SubSect | Section] et ab omnibus sit spectandus ac contemplandus. Latinum nomen vel a Graeco venire potest, mutata litera aspirata in tenuem: vel ab Hebraeo
13333. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] Deus eis aliquo modo suam potentiam, officium ac dignitatem communicat: sicut Paulus testatur, potestates esse a Deo: et repugnantes magistratui, ipsimet Deo repugnare. Hanc communicationem nominis ac dignitatis, et vicissim etiam privationem eius, videtur Deus Psal. 82 indicare cum ait: Ego dixi, vos dii estis et filii excelsi: veruntamen sicut homines moriemini, et sicut unus ex principibus cadetis. Sic Exod 22, et Deut 19, dicitur aliquis adduci ad Deos, id est, Iudices. Sic et Exod. 22. Diis non detrahes, et principi populi tui non maledices. Sic et angeli
13334. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] unus ex principibus cadetis. Sic Exod 22, et Deut 19, dicitur aliquis adduci ad Deos, id est, Iudices. Sic et Exod. 22. Diis non detrahes, et principi populi tui non maledices. Sic et angeli vocantur dii, quod familiaritatem Dei, aut etiam maiorem quandam copiam felicitatis, et similitudinem cum Deo, quam ullae aliae creaturae, habeant. Psal. 97. Adorate eum omnes dii: Septuaginta verterunt, Angeli Pythonissa dicit ad Saulem, se videre Deos ascendentes: id est spiritus, aut angelos. Ob eandem causam et pii aliquando vocantur tum dii, tum filii Dei: ut Gen. 6. Viderunt
13335. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] a Deo, tum etiam ex semine verbi ac spiritus eius generentur. Per metaphoram etiam, vel similitudinem Moyses dicitur fieri Deus Pharaonis, eo quod externa specie ipsi videtur data potestas in Pharaonem, ipse videtur eum punire, et liberare a poenis Exod. 4. et 7. Consimilis ratio tropi est, cum diabolus dicitur Deus huius mundi, eo quod potenter in eo regnet, et totus mundus se ad eius libitum, libidinem ac gestum componat, et ad eius praescriptum vivat 2 Cor. 4. In quibus Deus huius seculi excaecavit sensus incredulorum, ne illis illucesceret lumen Evangelii. Item, cum Epicureorum
13336. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] tropi est, cum diabolus dicitur Deus huius mundi, eo quod potenter in eo regnet, et totus mundus se ad eius libitum, libidinem ac gestum componat, et ad eius praescriptum vivat 2 Cor. 4. In quibus Deus huius seculi excaecavit sensus incredulorum, ne illis illucesceret lumen Evangelii. Item, cum Epicureorum Deus esse venter eorum dicitur, Philippens. 3. Sicut apud Homerum et Euripidem cyclops dicit, se tantum ventri suo offerre victimas. Per catachresin porro idola, caco daemones, et commenticii dii vocantur Dii: quia idololatrae sic de illis sentiunt, aut id sibi de illis
13337. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] potenter agitantur. Tertio, quod respectu piorum sit tantum unus Deus, quia illi tantum unum esse verum Deum sentiunt, et illi uni Deo adhaerent, ac in eum solum sperant, et omnia bona a Deo esse norunt, illiusque causa agunt quicquid recte agunt. Vox igitur Deus etsi absoluta esse videtur, tamen cum Deus alicuius esse dicitur, relative accipitur, teste ipso Christo. qui cum interpretatur titulum Dei, Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob, dicit Deum non esse mortuorum: ostendens, in voce Dei non solum summam quandam maiestatem indicari, sed etiam tum auxilium curamque ipsius erga
13338. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] illi tantum unum esse verum Deum sentiunt, et illi uni Deo adhaerent, ac in eum solum sperant, et omnia bona a Deo esse norunt, illiusque causa agunt quicquid recte agunt. Vox igitur Deus etsi absoluta esse videtur, tamen cum Deus alicuius esse dicitur, relative accipitur, teste ipso Christo. qui cum interpretatur titulum Dei, Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob, dicit Deum non esse mortuorum: ostendens, in voce Dei non solum summam quandam maiestatem indicari, sed etiam tum auxilium curamque ipsius erga creaturas, tum vicissim creaturarum timorem, cultum, ac implorationem opis
13339. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob, dicit Deum non esse mortuorum: ostendens, in voce Dei non solum summam quandam maiestatem indicari, sed etiam tum auxilium curamque ipsius erga creaturas, tum vicissim creaturarum timorem, cultum, ac implorationem opis erga ipsum. Quam correlationem cum Deo plane mortui, id est, prorsus in nihilum corpore et anima redacti (ut Saducaei de hominibus sentiebant) praestare aut habere non possent. Hac igitur correlatione vocis confutat Christus Saducaeos. Quomodo vero ex animae immortalitate sequatur resurrectio, aut contra, et quam nam ratione
13340. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] non possent. Hac igitur correlatione vocis confutat Christus Saducaeos. Quomodo vero ex animae immortalitate sequatur resurrectio, aut contra, et quam nam ratione istae duae quaestiones cohaereant, postea in voce RESURRECTIO docebo. Talem respectum in voce Deus et Psal. 95 testatur, cum inquit: Quoniam ipse est Deus noster, nos autem populus pascuae eius. Ponitur porro vox Dei
13341. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] Quod proculdubio indicium est pluralitatis personarum. nam aliquando etiam verbum pluralis numeri ei nomini adiungitur. ut Gen. 1. Et dixit Dii, FACIAMUS hominem ad imaginem nostram, et similitudinem nostram. Huic autem longe pulcherrimo, et ab omnibus piis celebratissimo testimonio, adiiciamus cum gratiarum actione illud quoque, quod iam nobis Dominus suggerit: nempe quod etiam alibi in Scriptura Spiritus sanctus hanc eandem hominil creationem describens, idque hac ipsa voce Faciendi, pluribus creatoribus attribuerit. Nam Isaiae 44, loquens propheta de vero Deo creatore caeli et
13342. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 120 | Paragraph | SubSect | Section] aut temere verbum plurale
13343. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] putarunt: Idem autem sibi vult, quod Existens. Decimum,
13344. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] bonitatem suam protendit in mille generationes, ita ut misericordia eius maior et amplior sit ira eius, id quoddam Hebraeorum sapientes ita efferunt: Maior est pro prietas bonitatis Dei, quam proprietas ultionis. Nono, remittit omnis generis peccata: Iniquitatem, hoc est, ea peccata quae temere et cum quadam praesumptione admittuntur: transgressionem, hoc est, defectiovem et
13345. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] et docendi humani generis tradiderit. Quapropter filius tanquam iam servus, dicit se ab illo missum: se eius, non suam voluntatem facere: illum honorificare, seque tantum eius mandatum exequi, et doctrinam docere, non suam. Quare illum etiam ut servus ubique invocat, ab eo opem petit, et omnia in cum ut suum Dominum refert: cum et ipse tamen cum illo semper operetur, et plenam potestatem habeat animam suam ponendi et recipiendi. Domini porro nomen magis filio convenit, tum quia nos illi pater in haereditatem ac cultores dedit: tum etiam, quia ille nos suo precioso sanguine redemit, suaque
13346. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] Quapropter filius tanquam iam servus, dicit se ab illo missum: se eius, non suam voluntatem facere: illum honorificare, seque tantum eius mandatum exequi, et doctrinam docere, non suam. Quare illum etiam ut servus ubique invocat, ab eo opem petit, et omnia in cum ut suum Dominum refert: cum et ipse tamen cum illo semper operetur, et plenam potestatem habeat animam suam ponendi et recipiendi. Domini porro nomen magis filio convenit, tum quia nos illi pater in haereditatem ac cultores dedit: tum etiam, quia ille nos suo precioso sanguine redemit, suaque membra effecit, non vel
13347. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] filius tanquam iam servus, dicit se ab illo missum: se eius, non suam voluntatem facere: illum honorificare, seque tantum eius mandatum exequi, et doctrinam docere, non suam. Quare illum etiam ut servus ubique invocat, ab eo opem petit, et omnia in cum ut suum Dominum refert: cum et ipse tamen cum illo semper operetur, et plenam potestatem habeat animam suam ponendi et recipiendi. Domini porro nomen magis filio convenit, tum quia nos illi pater in haereditatem ac cultores dedit: tum etiam, quia ille nos suo precioso sanguine redemit, suaque membra effecit, non vel pater, vel Spiritus
13348. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] Haec est causa, quare in Novo testamento plerunque tantum prima persona vocetur Deus, et tantum secunda Dominus: quod observasse utile esse, ne quis hinc errandi occasionem habeat. Postquam dixi de ipsa simplici voce Deus, deque eius significationibus: nunc etiam dicam de eius vi, quatenus cum aliis vocibus coniungitur. Deum alicuius aut alicui esse, supra exposui esse correlativum. Quare cum saepe in Psal. reperitur, Deus meus: omnino in eo sensu accipitur, ac si diceret, Tu summe creator, quem ego pro vero Deo agnosco, colo ac invoco, quique me creasti,
13349. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 121 | Paragraph | SubSect | Section] Dominus: quod observasse utile esse, ne quis hinc errandi occasionem habeat. Postquam dixi de ipsa simplici voce Deus, deque eius significationibus: nunc etiam dicam de eius vi, quatenus cum aliis vocibus coniungitur. Deum alicuius aut alicui esse, supra exposui esse correlativum. Quare cum saepe in Psal. reperitur, Deus meus: omnino in eo sensu accipitur, ac si diceret, Tu summe creator, quem ego pro vero Deo agnosco, colo ac invoco, quique me creasti, redemisti, et nunc regis ac foves. Nonnunquam etiam ingeminatur, ut magis affectus orantis, et hic mutuus respectus
13350. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] aliquando nomen Dei in genitivo apponunt. Ionae 3. Ninive erat civitas magna Dei, aut Deo: hoc est, longe potentissima, aut magnificentissima. Tale quid forte so nat, quod Nimrod dicitur fuisse robustus venator Domino, aut coram Domino. Sic Genes. 30. Luctationibus Dei luctata sum cum sorore mea. Sic alias saepe reperitur Mons Dei, Cedrus Dei, pro eximia. Deus caeli, pro vero Deo ponitur, sive quod ille creavit ac regit caelum, sive quod ibi habitat: ad discrimen regum, aut etiam idolorum et cacodaemonum, qui nec condiderunt caelum, nec ibi habitant. Deum invocare
13351. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] ad discrimen regum, aut etiam idolorum et cacodaemonum, qui nec condiderunt caelum, nec ibi habitant. Deum invocare aut timere, seu invocatio aut timor Dei, saepe pro toto eius cultu ponitur. Audire vocem et videre speciem Dei, est eum vere agnoscere. Christus igitur Ioan. 5, cum negat Iudaeos vel vocem Dei audisse, vel speciem vidisse, veram ac spiritualem Dei agnitionem, qua intus in corde eum agnovissent, aut auribus et oculis cordis pernovissent, eis adimit. Loquutio autem sumpta est de medio communis sermonis: quia quae res, et praesertim homines, cognoscuntur, de
13352. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] 4. Coram Deo aut facie eius esse, saepe significat illi notum esse: ut supra in praepositionibus ANTE et CORAM exposui. Aliquando etiam significat coram arca et tabernaculo, quia Deus pollicitus erat se ibi habitaturum. Exod. 18. Et venit Aaron, et omnes seniores Israel, comedere panem cum socero Moysis ante Deum: id est, ante locum sacrificii ac cultus, quia arca nondum tunc erat. Sic et Exo. 23, et postea saepe. Deum tentare, in voce TENTATIONIS exponetur. Deum habitare in populo, est, potenter regere populum, ut doctrina eius religionve floreat, boni defendantur, et
13353. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] sive quia quamprimum cultus vitiatur, non iam Deus, sed idolum colatur. Nam verus Deus negat sibi eum cultum exhiberi, aut placere. Sic recte dicimus nunc, Iudaeos et Turcas (quantumvis clamitent se verum Deum creatorem caeli et terrae colere) tamen eos colere idolum ac figmentum cordis sui, cum negent Patrem domini nostri IESU CHRISTI esse verum Deum. Verissimum enim est, quod qui non habet aut honorat filium, is nec patrem quidem habeat aut honoret, teste ipsomet Christo unico praeceptore. Sic intelligunt aliqui illud Exod. 32, Isti sunt dii tui Israel, quasi dixisset Aaron: Ista
13354. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] 4. Posuit mihi Elohim (Deus) aliud semen pro Abel. In hoc vero cap. alias semper ponitur vox Iehova sola: sub finem vero Elohim usurpatur. Unde certum est, quod istae voces aequipolleant, et uni Deo attribuantur. Cap. 5. Creavit Elohim hominem. Item: Ambulavit Enoch cum Elohim. Ita etiam promiscue, seu aequipollenter accipiuntur Iehova et Elohim. Cap. 6. Et dixit Iehova, Non rixabitur spiritus meus cum homine. Item: Vidit Dominus quod multa malitia esset hominum. Et rursum: Vidit Elohim terram. Et, Dixit Elohim ad terram. Et, Fecit Noah omnia
13355. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 122 | Paragraph | SubSect | Section] Unde certum est, quod istae voces aequipolleant, et uni Deo attribuantur. Cap. 5. Creavit Elohim hominem. Item: Ambulavit Enoch cum Elohim. Ita etiam promiscue, seu aequipollenter accipiuntur Iehova et Elohim. Cap. 6. Et dixit Iehova, Non rixabitur spiritus meus cum homine. Item: Vidit Dominus quod multa malitia esset hominum. Et rursum: Vidit Elohim terram. Et, Dixit Elohim ad terram. Et, Fecit Noah omnia quae praeceperat illi Elohim. Et cap. 7. Dixit Iehova ad Noah. Et cap. 8 dicitur: Recordatus est Elohim ipsius Noah. Et
13356. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 123 | Paragraph | SubSect | Section] Invocate nomina deorum vestrorum. Dan. 5. Deos argenteos, Psalmo 82, In medio Elohim deorum iudicat.
13357. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 123 | Paragraph | SubSect | Section] Cap. 24. Iehova benedixit Domino meo. Cap. 25. Dixit Iehova ad Rebeccam. Cap. 26. Benedixit ei Iehova. Cap. 28. Vidit Iehova innixum scalae. Cap. 29. Videns Dominus quod despiceret Liam. Cap. 39. Erat Iehova cum Ioseph. Exodi 4. Dixit Iehova. Capite 6. Et locutus est Elohim ad Mosem, dicens: Ego Iehova, qui apparui Abraham, Isaac et Iacob in (El Schaddai) Deo omnipotente, et nomen meum Iehova non indicavi eis. Hoc est: Patriarchae quidem bene Deum cognoverunt: verum eiusmodi publica, et vulgo etiam
13358. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 123 | Paragraph | SubSect | Section] non est confisa, neque (Eloheah) ad Deum suum appropinquavit. Iehova Adonai, Habac. 3. Dominus Deus fortitudo mea.
13359. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] Iehova, 1. Reg. 2. El, pro magnus, Psalm 82. Deus stetit in Synagoga El: id est, magna. Ita etiam exponi solet Gen. 33. Invocavit El Eloche: id est, fortissimum Deum. Quando El de falsis diis usurpatur, habet Epitheton. ut Exodi 34. Non adorabis deum (El) alienum. Deuteron. 32. Non fuit cum eo deus alienus. Item: Provocarunt me in eo qui non erat Deus.
13360. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] Iehova. ut, Apparuit Iehova, Dixit Iehova ad Abraham, Abiit Iehova, postquam cessavit loqui ad Abraham. Capite 20. Domine, num gentem ignorantem et iustam interficies? Item: Venit Elohim ad Abimelech noctu. Hîc istae voces pro eodem ponuntur.
13361. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] Domine, princeps Elohim es. Capite 31. Rachel ad patrem inquit: Ne irascatur (Adonai) Dominus meus. Capite 32. Sic loquimini (Adonai) Domino meo Esau. Cap. 33. Dominus meus novit quod pueri sint teneri. Capite 39. Vidit id Dominus eius, quod esset Iehova cum Ioseph. Item cap. 44. Deut. 10. Dominus dominorum est Iehova. Iud. 6. Gideon tribuit angelo istam appellationem, inquiens: Obsecro (Adone) domine mi, si est Iehova nobiscum. Psalm. 138. In conspectu (Elohim) deorum psallam tibi: ubi intelliguntur potentes.
13362. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 124 | Paragraph | SubSect | Section] et sequitur mox Iehova. Idem igitur pariter significant, Psal. 68. Cantate Deo (Elohim) psalmum dicite nomini eius: parate viam ei, qui invehitur molliter
13363. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] Daniel, Deus tuus quem colis semper, ipse liberabit te. Dan. 6. Item: Paveant Deum Danielis. Item cap [7.14] Paveant Deum Danielis. ANTIQUUS dierum. Dan. 7. Antiquus dierum sedit. DEUS DAVID. Psal. 68. Benedictus Deus David. DEUS IUSTITIAE. Psal. 4. Cum invoco, exaudi me Deus iustitiae meae. DEUS GAUDII. Psalm. 43. Et introibo ad altare Dei, ad Deum gaudii mei. DEUS SALUTARIS. Psal. 65. Exaudi nos Deus salutaris noster. Psal. 88. Domine Deus salutis meae Deus, salus mea, vel salvator. Habac. Ego in Domino Deo
13364. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 125 | Paragraph | SubSect | Section] nihil mihi deerit. Quae porro de Deo per anthropopathian dicuntur, ea forte in illa ipsa figura in Universalibus Regulis tractabuntur. DEUTERONOMIUM, vulgo in Ecclesia, et etiam in Sacris literis aliquoties vocatur Vitimus liber Moysis, Hebraice Misnae, id est, secundum. Deut. 17. Cum sederit rex in solio regni, describet sibi Misnae legis huius. Videtur autem utraque vox Hebraea et Graecaidem valere, et ideo huic libro attributa esse, quia est repetitio et veluti secunda ac summaria quaedam propositio totius legis Moysis: sicut Monsterus, olim praeceptor meus, Ios. 8.
13365. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] aliis quae volumus. ut Psalm. 16. Iucunditates sunt in dextera tua in seculum. id est, tu prompte ea beneficia largiris ac distribuis, quae nobis laeticiam afferant. Sic et Psalm. 40, dextera Dei dicitur esse plena iustitia: pro, iuste agit, regit, ac tuetur suos. Vicina significatio est, cum dextera Dei auxilium significat: ut Thren. 2. Redire fecit dexteram suam retrorsum a facie inimici. pro, non est opitulatus nobis, passus est hostes vincere. Tertio, indicat favorem. Sic Christus dicit iustos in extrema die ad dexteram collocandos, iniustos contra ad sinistram: Matth. 25.
13366. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] Psalm. 80, alii intelligunt de eo quem Deus dextera sua potentem fecerat: alii de eo, qui incidit in manum aut castigationem Dei. inquit enim Psaltes, Sit manus tua super virum dexterae tuae: quod omnino castigationem sonat. et alibi, dicitur, Durum esse incidere in manus Dei viventis. Caeterum cum de hominibus hac phrasi utimur, habet etiam plures idiotismos. ut, Esse alicui aliquid ad dexteram, significat in maxime opportuno ac primario loco, sive ad bonum, sive ad malum. Psalmo decimosexto: Dominus est a dextris meis, ne commovear. Et Psalmo 109. Dominus astitit a dexteris
13367. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] astitit a dexteris pauperis, ut salvam faceret animam eius a persecutoribus. Sic et Psalmo 110. Dominus a dextris tuis, vulnerabit in die irae suae reges. id est, prompte tibi pugnanti et periclitanti succurret, caesis et oppressis tuis adversariis. Ita, A dexteris Dei sedere, significat pari cum eo gloria ac potentia frui. Sed Deum alicui a dexteris esse, aut stare, significat potenter succurrere et patrocinari. Cootra etiam Satan alicui dicitur stare a dextris alicuius, Psalmo 109. id est, exitio esse ipsi, et eius conatibus. Dextera et sinistra coniuncte aliquando
13368. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] ad dexteram, vel ad sinistram. Sic et libro secundo Samuelis, capite secundo: et Genesis vigesimo quarto, petit servus Abrahami, ambiens Isaaco Rebeccam, sibi certum responsum dari, ut possit ire vel ad dexteram, vel ad sinistram: id est, secum deliberare et deligere quid sibi faciendum sit. Cum vero Deus prohibet Deuteronomii quarto, ne a suo verbo vel ad dexteram vel ad sinistram declinemus: intelligunt multi dexteram esse, cum quid melius ex quadam religiositate facere volumus, quam Deus mandaverit: sinistram, cum ex negligentia deterius, seu res, praeceptas negligimus. Dextera
13369. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] Isaaco Rebeccam, sibi certum responsum dari, ut possit ire vel ad dexteram, vel ad sinistram: id est, secum deliberare et deligere quid sibi faciendum sit. Cum vero Deus prohibet Deuteronomii quarto, ne a suo verbo vel ad dexteram vel ad sinistram declinemus: intelligunt multi dexteram esse, cum quid melius ex quadam religiositate facere volumus, quam Deus mandaverit: sinistram, cum ex negligentia deterius, seu res, praeceptas negligimus. Dextera impiorum dicitur esse plena muneribus: id est, omnia corruptos muneribus agere, aut etiam corruptelis munerum perficere ac impetrare,
13370. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] id est, secum deliberare et deligere quid sibi faciendum sit. Cum vero Deus prohibet Deuteronomii quarto, ne a suo verbo vel ad dexteram vel ad sinistram declinemus: intelligunt multi dexteram esse, cum quid melius ex quadam religiositate facere volumus, quam Deus mandaverit: sinistram, cum ex negligentia deterius, seu res, praeceptas negligimus. Dextera impiorum dicitur esse plena muneribus: id est, omnia corruptos muneribus agere, aut etiam corruptelis munerum perficere ac impetrare, nihil studio iustitiae ac mandati divini. Psalmo 26. Dicitur quoque impiorum Dextera
13371. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 126 | Paragraph | SubSect | Section] quodpiam significat. Christus iubet Matthaei 5. dexterum oculum, manum ac pedem abscindi, si nobis sint scandalo: quibus verbis, sumpta locutione a re usitata vult indicare in genere, omnia charissima esse aeternae vitae postponenda. Similis plane figura locutionis est in sequenti capite, cum iubet ita clam ac sine omni ostentationo et ambitione fieri eleemosynam, ut ne sinistra quidem resciscat, quid agat boni dextera. Psal. 91 dicitur, quod multi cadent a dextris et sinistris pii, sed ad eum calamitas non sit perventura: id est, in comuni clade Deum esse protecturum
13372. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 127 | Paragraph | SubSect | Section] in litigando, 1. Petri 5 nominatur) sive etiam quod calumniando et homines contra sese invicem concitat, et a vero Deo eiusque religione ac veritate abducit. Complectitur igitur Hebraeum nomen totum artificium aut malitiam diaboli: quia id in genere agit, ut omni bono resistat. Consonat cum Hebraeo et Graeca vox
13373. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 127 | Paragraph | SubSect | Section] prolixe ostendi: nempe, hallucinatio seu approbatio falsi ac mali, atque adeo et perversissimum quoddam studium falsi et mali. sicut non male dictum est a veteribus, mendacia et obtrectationes alienae famae esse suavissima obsonia conviviorum. iis enim homines in conviviis plurimum delectantur. Cum igitur habeat tam paratam, promptam et pronam materiam diabolus, tum in communibus rebus ac sermone, tum et in religione, et denique tam docilem ac sedulum auditorem corruptum hominem: non est mirum, quod tantum calumniando proficiat, eoque tam sit studiosus huius artificii aut negociationis,
13374. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 127 | Paragraph | SubSect | Section] et inconstantia cogitationum, animi motuum ac tentationum. Praeterea per metaphoram aut similitudinem quandam diabolicae calumniandi malitiae, etiam ad malos homines aliquando haec vox transfertur: sicut Christus Ioan. 6 Iudam vocat diabolum, qui huius sui artificii praeclarum specimen dat, cum unctionem Domini sub specie iuvandi pauperes calumniatur, tanquam intolerabilem luxum ac profusionem eleemosynae ac beneficentiae hominum: sua interim furta ac peculatum quaerens. Porro Paulus Actor. 13 vocat magum Elymam, filium diaboli: quia impuro ore calumniabatur doctrinam Evangelii, et
13375. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] propalam indicatur, hanc esse vim illius Dicere. Inquit enim Psaltes: Ipse dixit, et facta sunt: ipse PRAECEPIT, et constiterunt, per posterius (Praecepit) declarans illud prius (Dixit.) Aliqui altius hic scrutantur maiestatem, quasi illud Dicere sit generatio filii: et volunt illud Dicere, cum Iohannis
13376. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] illud prius (Dixit.) Aliqui altius hic scrutantur maiestatem, quasi illud Dicere sit generatio filii: et volunt illud Dicere, cum Iohannis
13377. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] eaplane certus esse: ego ipsis suam interpretationem relinquam, et hanc magis obviam minusque periculosam potius sequar. Nam illud Dicere, iudico esse communem actionem trium personarum ad extra, non solius patris. Sane Epistola ad Hebraeos, illud creans dicere, ac verbum etiam Christo adscribit, cum inquit: Omnia ferens verbo potentiae suae. id est, potente. Tale igitur creativum dicere flagitat Centurio a Christo, inquiens: Dic tantum verbum. Praeterea illa eorum opinio potest esse fundamentum multorum enthusiasmorum. Promittere, Deuteronomii sexto: Quemadmodum dixit Dominus tibi. Sic
13378. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] se esse sapientes. Pro asserere: Lucae 7. Propterea dico tibi, Remissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum. Sic saepe alias, Dico vobis: pro, certo affirmo, assero, etc. Est vero in praedicto loco Lucae diligenter observandum, quod illud verbum Dico, omnino sit coniungendum cum sequenti sententia, Remissa sunt, etc. Sensus enim est, Affirmo ei esse remissa peccata. Illud QUIA, non coniungendum est cum verbo Remissa, quasi causam remissionis indicet: sed cum eo ipso Dico aut Assero. indicat enim rationem aut demonstrationem assertionis, non causam
13379. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] vobis: pro, certo affirmo, assero, etc. Est vero in praedicto loco Lucae diligenter observandum, quod illud verbum Dico, omnino sit coniungendum cum sequenti sententia, Remissa sunt, etc. Sensus enim est, Affirmo ei esse remissa peccata. Illud QUIA, non coniungendum est cum verbo Remissa, quasi causam remissionis indicet: sed cum eo ipso Dico aut Assero. indicat enim rationem aut demonstrationem assertionis, non causam efficientem factae remissionis: de qua re tum alibi in hoc opere, ut in vocula QUIA, tum et in libello de Fide, prolixius. Dicere patri, quid
13380. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] vero in praedicto loco Lucae diligenter observandum, quod illud verbum Dico, omnino sit coniungendum cum sequenti sententia, Remissa sunt, etc. Sensus enim est, Affirmo ei esse remissa peccata. Illud QUIA, non coniungendum est cum verbo Remissa, quasi causam remissionis indicet: sed cum eo ipso Dico aut Assero. indicat enim rationem aut demonstrationem assertionis, non causam efficientem factae remissionis: de qua re tum alibi in hoc opere, ut in vocula QUIA, tum et in libello de Fide, prolixius. Dicere patri, quid facis: aut matri, quid generas? Isaiae 45, est, tum litigare
13381. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] eo ipso Dico aut Assero. indicat enim rationem aut demonstrationem assertionis, non causam efficientem factae remissionis: de qua re tum alibi in hoc opere, ut in vocula QUIA, tum et in libello de Fide, prolixius. Dicere patri, quid facis: aut matri, quid generas? Isaiae 45, est, tum litigare cum suo superiore, tum velle videri eo sapientiorem: praesertim autem Deo sese opponere. Vide PATER, et Reg. universales. Humanum, aut humano more, aut secundum hominem dicere, crebra est apud Paulum phrasis. Licet vero in Graeco textu sit
13382. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 128 | Paragraph | SubSect | Section] est propter festa Veteris testamenti: quam consuetudinem etiam postea Ecclesia secuta est. Romani contra, diem suam a mane usque adsequens mane metiti sunt. Quam consuetudinem Iudaeis contrariam, putant aliqui Matthaeum sequi Cap. 28, in verbis: In extremo autem Sabbathi, cum iam illucesceret in primam Sabbathi. id est, exeunte iam priore hebdomada, cuius ultima erat paschatis dies: et inchoante luce primae diei sequentis hebdomadae, Christus surrexit. Significat etiam nonnunquam Dies vel
13383. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 129 | Paragraph | SubSect | Section] integrum annum, vel longius aliquod tempus. Sic multi exponunt illud. 1. Samuelis 27: Fuit autem numerus dierum quibus habitavit David in regione Philistaeorum, dies et menses quatuor: id est, integro anno et mensibus quatuor. Aliquando contra prorsus breve tempus indicat. ut cum Deus dicit: Quacunque die comederis, morte morieris. pro, quacunque hora, aut momento. Aliquando Dies in singulari, ac etiam plurali numero, synecdochicos simpliciter pro tempore ponitur. Sic crebro repetitur, In die illa, aut In diebus alicuius regis: In diebus illis, aut, post dies illos. Sic
13384. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 129 | Paragraph | SubSect | Section] recte facitis, donec dies illucescat, et Lucifer exoriatur in cordibus vestris. pro, donec post hanc vitam perfectam renovati, illuminati ac instaurati, et coram Deum cernentes, omnia sine externa doctrina scietis. ¶ Hactenus de voce Diei, quatenus sola consideratur. Nunc, quatenus coniungitur cum aliis phrases eius exponemus. Dies numeri, pro paucis, et brevi tempore ponitur, quasi qui facile numerari queant. Numer. 9, Accidebat interdum ut nubes essent super tabernaculum diebus numeri. pro, paucis: sicut contra Latini Innumera, pro multis ponunt. Dies antiqui. pro priscis
13385. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 129 | Paragraph | SubSect | Section] in seculum et seculum. Sic et Iob duodecimo dicitur, in longitudine dierum esse intelligentiam aut peritiam. Psalmo 91. Longitudine dierum saturabo eum. In die qua: pro, eo tempore, aut ex quo. Numer. tertio: Hae sunt generationes Moysis et Aaron, in die qua locutus est eis Dominus. pro, cum, aut ex quo. A diebus in dies: pro, de anno in annum, annuatim, aut singulis statisque diebus recurrentibus. Exodi decimotertio: Et custodietis statutum hoc suo tempore a die in diem. Sic et Iudicum undecimo, dicuntur filiae Israelitarum a die in diem venisse deploratum filiam Iephtae.
13386. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 130 | Paragraph | SubSect | Section] primi adventus Christi intelligitur, quia ibi finiebantur tempora Veteris testamenti: alias de tempore ultimi adventus. Prioris exemplum Isa. 2 est, et Micheae 4. Erit in postremitate dierum mons praeparatus, etc. Sic Hieremiae 30. In novissimo dierum intelligetis illud, id est, cum tempus erit elapsum, et hoc acciderit. Danielis 10. Ostendam tibi quid sit eventurum populo tuo novissimis diebus: id est, ultimis, sub adventum Christi. Gen. 49, Renunciabo vobis quod eventurum est novissimis diebus. Dierum extremitas, primo libro Regum, capite tertio: id est, post dies
13387. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 130 | Paragraph | SubSect | Section] 17. Nehemiae 12. Hieremiae 49. Die ac nocte: pro, iugiter. Psalmo primo: Qui meditatur in lege Domini die ac nocte. Sic et Latini dicunt, Dies noctesque, versare libros diurna et nocturna manu. Sic 2. Petri 3, De die in diem cruciabant iustam eius animam iniustis operibus. Dies tres cum dimidio, Apocalyp. 11, aliqui exponunt de brevi tempore: sed videtur, omnino significatos esse sesquiquatuor annos, quib. grassatum est Interim: sicut mox 13, idem tempus nominatur. dicit enim: Et datum est ei os loquens magna, et blasphemias, et data est ei potestas faciendi menses
13388. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 130 | Paragraph | SubSect | Section] simili die qualis est hodie: Deut. 11. Post finem dierum: pro, aliquo mediocri tempore, Genesis quarto. Post dies, Iud. quarto: pro, elapso aliquo tempore. Virtutis dies, aut fortitudinis alicuius. Psalm. 110. Populus tuus spontaneus in die virtutis, fortitudinis, aut victoriae: id est, cum fortiter vinces, aut etiam exercitum educes. Vindictae dies, id est, tempus aut occasio vindictae. Proverbiorum sexto: Non parcet zelotypus in die vindictae. pro, maritus adulterae, nactus occasionem et tempus perdendi adulterum, crudeliter ea utetur. Dies Hierusalem. Psal.
13389. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 130 | Paragraph | SubSect | Section] dies, id est, tempus aut occasio vindictae. Proverbiorum sexto: Non parcet zelotypus in die vindictae. pro, maritus adulterae, nactus occasionem et tempus perdendi adulterum, crudeliter ea utetur. Dies Hierusalem. Psal. 137. Recordare dierum Hierusalem. pro, eius temporis cum Hierusalem vastabatur. Seculi dies, aut pristini, Deuter. trigesimosecundo, Malachiae tertio: pro praeterito aevo, vetustis temporibus. Annus dierum: pro, annus integer. libro secundo Samuelis, capite 13. 14. Hieremiae 28. cuius omnes dies sint elapsi. Sic et mensis dierum. pro
13390. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 130 | Paragraph | SubSect | Section] dierum. pro integro: Genes. vigesimonono. Diei dies eloquitur sermonem, Psal. 16: pro, quotidiana experientia ac cursus rerum, nos de omnipotentia Dei abunde docet. Excisio dierum. Esaiae 38. Dixi in excisione dierum meorum. id est, in decurtatione aut praecisione vitae meae, cum adhuc florens ac vigens hinc abriperer. Hostia dierum: pro, anniversaria. 1. Sam. 1. Ut offerret Domino hostiam dierum. Infans dierum: pro, qui paucis diebus vixerit. Esa. 65. Non erit inde infans dierum, et senex qui non impleverit annos suos. pro vivent diutissime. Infans dierum,
13391. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] id est, post longum tempus revertente nave habebis lucrum. Alii de seminatione in solo humido, quia in illis aestibus tales agri sunt fertiles. parvus diebus. Iob 32. parvus sum diebus, vos autem decrepiti. pro, minore aetate sum quam vos. Plenus dierum, aut satur dierum. Hierem. 6. Senex cum pleno dierum. Satur dierum, Genes. 35. 1. Paralip. 23. 29. Mortuus est satur dierum. Res diei, pro demenso. Exodi 5. Perficite opera vestra rem diei in die suo: pro, demensum vestrum in singulos dies. Ibidem: Non minuetis de lateribus vestris, de re diei in die suo. Sic et Exodi 16.
13392. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] in die suo: pro, demensum vestrum in singulos dies. Ibidem: Non minuetis de lateribus vestris, de re diei in die suo. Sic et Exodi 16. Colligetque rem diei in die suo. pro, demesum singulorum dierum. Sic et Levit. 23. 1. Reg. 8. 1. Paral. 16. 2. Paralip. 8 Esdr. 3. Revolutiones dierum: pro, cum solennes dies denuo redierint. 1. Samuelis 1. Sacrificium dierum, pro stato ac solenni: 1. Samuelis 20. Tempus dierum: id est, constitutorum. 1. Samuelis 13. Quia non veniret ad tempus dierum: id est, statutorum. Bonus dies: pro, festus, solennis, quo hilaritati ac genio indulgetur.
13393. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Samuelis 25. In die bono venimus: id est, in die tonsionis ovium, quo ob fructum ac lucrum lanae homines sunt hilares, sicut in messe et vindemia. Esther. 9. Dies boi, sunt res secundae: Quis cupit videre dies bonos? pro, rebus secundis perfrui? Psalm. 34. Contra Dies mali sunt, cum vel calamitates, vel etiam impietates grassantur. Malitia diei sunt (ut modo dixi) adversitates ac calamitates, quae aliqua die accidunt. Christus inquit, Sufficit diei malitia sua: id est, unum quodque tempus suas difficultates et dolores habet: ne cumulaveris igitur eas metu malorum futuri
13394. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] vel etiam impietates grassantur. Malitia diei sunt (ut modo dixi) adversitates ac calamitates, quae aliqua die accidunt. Christus inquit, Sufficit diei malitia sua: id est, unum quodque tempus suas difficultates et dolores habet: ne cumulaveris igitur eas metu malorum futuri temporis, sed cum praesenti difficultate colluctator. Magnus dies. Gen. 29. Adhuc est dies magnus: pro, multum diei superest. Alias dies magna significat tempus, quo aliquid ingens agitur. Sic Zophonias capite primo, poenas Dei vocat magnam diem, ipsumve instans poenarum tempus: Prope est dies Domini
13395. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] aut Pulmarum dies, Psal. 39. pro, dies paucos aut breves, quos scilicet non perticis aut orgyis vel ulnis metiare, sed vel uno palmo dimetiri queas. Veloces dies. pro, cito praetervolas aetas. Dies velociores radio textoris Iob. 7. Dies mei velociores cursore praeterierunt cum navibus, cum aquila volante ad escam: Iob nono. id est, vita mea celerrime praetervolat. Uni dies, pro paucis. Genesis 27. Habitavit cum eo dies unos. id est, aliquot, aut paucos. Abbreviare dies, Psalmo 102. Matthaei vigesimoquarto: et contra Adiicere, apponere, multiplicare,
13396. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] dies, Psal. 39. pro, dies paucos aut breves, quos scilicet non perticis aut orgyis vel ulnis metiare, sed vel uno palmo dimetiri queas. Veloces dies. pro, cito praetervolas aetas. Dies velociores radio textoris Iob. 7. Dies mei velociores cursore praeterierunt cum navibus, cum aquila volante ad escam: Iob nono. id est, vita mea celerrime praetervolat. Uni dies, pro paucis. Genesis 27. Habitavit cum eo dies unos. id est, aliquot, aut paucos. Abbreviare dies, Psalmo 102. Matthaei vigesimoquarto: et contra Adiicere, apponere, multiplicare, prolongare dies:
13397. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] palmo dimetiri queas. Veloces dies. pro, cito praetervolas aetas. Dies velociores radio textoris Iob. 7. Dies mei velociores cursore praeterierunt cum navibus, cum aquila volante ad escam: Iob nono. id est, vita mea celerrime praetervolat. Uni dies, pro paucis. Genesis 27. Habitavit cum eo dies unos. id est, aliquot, aut paucos. Abbreviare dies, Psalmo 102. Matthaei vigesimoquarto: et contra Adiicere, apponere, multiplicare, prolongare dies: Psalm. 61. pro, decurtare aut prolongare tempus: notae phrases sunt. Sic dicitur Proverbiorum decimo, Timor Domini apponit
13398. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] decurtare aut prolongare tempus: notae phrases sunt. Sic dicitur Proverbiorum decimo, Timor Domini apponit dies, et anni impiorum abbreviabuntur. Proverbiorum octavo: Per me multiplicabuntur dies tui, et addentur tibi anni vitae. Adimpleti dies: pro decurso vitae spacio. 1. Paralip. 17. Cum adimpleti fuerint dies tui, ut eas cum patribus tuis. Appropinquare dies: pro, instare aliquod tempus, aut metam temporis. Genesis 27. Appropinquant dies luctus patris mei, ut interficiam Iacob fratrem meum. Intelligo Dies luctus hic, pro die mortis: quasi dicat, Mox ubi pater meus
13399. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] phrases sunt. Sic dicitur Proverbiorum decimo, Timor Domini apponit dies, et anni impiorum abbreviabuntur. Proverbiorum octavo: Per me multiplicabuntur dies tui, et addentur tibi anni vitae. Adimpleti dies: pro decurso vitae spacio. 1. Paralip. 17. Cum adimpleti fuerint dies tui, ut eas cum patribus tuis. Appropinquare dies: pro, instare aliquod tempus, aut metam temporis. Genesis 27. Appropinquant dies luctus patris mei, ut interficiam Iacob fratrem meum. Intelligo Dies luctus hic, pro die mortis: quasi dicat, Mox ubi pater meus mortuus fuerit, interficiam fratrem meum
13400. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] nutu significatis: aliqui de gestu irrisionis, quod Latini dixerunt pinsere ciconiam, aut vulgo aures asini indicare. Digito aliquid tangere: pro, vel pauxillum laboris in ea re suscipere. Christus accusat pharisaeos Matth. 23, quod importabilia onera legalium observationum imponat hominibus, cum ea ipsi nec digito quidem attingere vellent: pro, nihil prorsus eorum ferre, aut observare. Minimum enim quod externo opere aut labore fieri potest est, tantum digito aliquam rem attingere. In Isa. 40 cap. dicitur, quod Deus tribus digitis appendat terram, ut sane vulgata versio
13401. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] nihil prorsus eorum ferre, aut observare. Minimum enim quod externo opere aut labore fieri potest est, tantum digito aliquam rem attingere. In Isa. 40 cap. dicitur, quod Deus tribus digitis appendat terram, ut sane vulgata versio habet Quod alludit ad communem hominum morem, qui cum pauxillum quid levare ac tollere volunt, tribus id digitis congregatis tollunt: nempe, pollice, indice et medio, quod in comedendo saepe fit.
DIGNUS,
13402. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 131 | Paragraph | SubSect | Section] alludit ad communem hominum morem, qui cum pauxillum quid levare ac tollere volunt, tribus id digitis congregatis tollunt: nempe, pollice, indice et medio, quod in comedendo saepe fit.
DIGNUS,
13403. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] Inde factum est, ut sophistae ac papistae multa Scripturae dicta perperam intelligerent. ut Matth. 3. Actor. 26. Facite fructus dignos poenitentia: Papistae putarunt. et adhuc hodie contendunt, praecipi ibi de satisfactoriis operibus, quibus pro peccatis nostris condigne satisfaciamus. Sic cum Christus dicit Matth 10. Qui diligit patrem aut matrem plusquam me, non est me dignus: item, Convivae non erant digni. Verum nos contra sciamus, saepe hoc vocabulum idem significare quod conveniens, aptum, decens: ut in praecedenti exemplo, fructus digni poenitentia sunt, qui decent aut
13404. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] 16. Si erit dignum etiam me proficisci, proficiscar et ego una. id est, si erit conveniens, aut idoneum. Nec tantum homines dicuntur digni, sed et res. ut Lucae 23. Digna iis quae egimus, recipimus. Observanda est hic etiam duplex aut multiplex dignitas, seu gradus eius. Summus enim gradus est, cum aliquis meretur aliquid. sic operarius est dignus sua mercede. Alius est inferior, cum adhibita quadam benignitate aut
13405. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] aut idoneum. Nec tantum homines dicuntur digni, sed et res. ut Lucae 23. Digna iis quae egimus, recipimus. Observanda est hic etiam duplex aut multiplex dignitas, seu gradus eius. Summus enim gradus est, cum aliquis meretur aliquid. sic operarius est dignus sua mercede. Alius est inferior, cum adhibita quadam benignitate aut
13406. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] dignatus sum me venire ad te: id est, Non putavi me dignum esfe qui te alloquerer. Sic dicit Centurio, per legatos Christi opem implorans, et deprecas ne intret sub tectum suum. Sic quoque dicunt Latini, Non tali me dignor honore. In veteri testamento saepe versum est, Dignari aliquem aliqua re, cum in Hebraeo significet gratis donare. ut Psalm. 119. Lege tua dignare me: in Hebraeo est,
13407. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] Dignari aliquem aliqua re, cum in Hebraeo significet gratis donare. ut Psalm. 119. Lege tua dignare me: in Hebraeo est,
13408. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] ad legem nostraque opera, merita et dignitatem, ut innumera alia loca ac vocabula, transferantur: de qua re alibi dixi prolixius. Multus etiam apud scriptores Ecclesiasticos, atque adeo etiam in collectis et precationibus Ecclesiasticis vel abusus, vel saltem pravus intellectus huius vocis est, cum toties inculcatur, ut digni simus, fiamus, aut habeamur vita aeterna, favore Dei: ubi operarii plerunque meritum includunt, cum agatur de gratuita dignificatione, aut dignitatis imputatione, quod gratis ob Christum digni a Deo habemur aut reputamur, non ob nostra merita Vicina huic vox Mereri
13409. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] Multus etiam apud scriptores Ecclesiasticos, atque adeo etiam in collectis et precationibus Ecclesiasticis vel abusus, vel saltem pravus intellectus huius vocis est, cum toties inculcatur, ut digni simus, fiamus, aut habeamur vita aeterna, favore Dei: ubi operarii plerunque meritum includunt, cum agatur de gratuita dignificatione, aut dignitatis imputatione, quod gratis ob Christum digni a Deo habemur aut reputamur, non ob nostra merita Vicina huic vox Mereri est, de qua vide in voce MERITI: ubi de hisce loquutionibus et erroris occasione prolixius dicetur. Porro illa Latinis usitata
13410. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] aut dignitatis imputatione, quod gratis ob Christum digni a Deo habemur aut reputamur, non ob nostra merita Vicina huic vox Mereri est, de qua vide in voce MERITI: ubi de hisce loquutionibus et erroris occasione prolixius dicetur. Porro illa Latinis usitata huius nocis significatio, cum virorum potentum, praestantium aut nobilium, seu qui amplissimos magistratus gesserunt, dignitatem, praestantiam, amplitudinem, et veluti maiestatem significat, minus est in Sacris literis recepta. DIIUDICARE, proprie quidem significatrem aliquam ita diligenter expendere ac
13411. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] Sic Paulus 1. Cor. 11, vult nos in communicatione diiudicare nosmetipsos, et corpus Domini: id est, excutere ac discernere nosmet, an vere doleamus de peccatis admissis: an etiam vere credamus nobis Deum propter Christum fore propitium, cuius beneficii ac promissionis foedus ibi sanciamus, et cum Deo ineamus. Vult etiam nos diiudicare ipsum corpus Domini, discernendo illam coenam aut illum cibum, ubi tam preciosae res dentur, et de quo ac in quem finem, ab aliis coenis aut cibis prophanis. Aliquando hoc verbum et porro longius progreditur, et significat suum effectum per metalepsin. ut
13412. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] 11: Si habueritis fidem, et nihil diiudicaveritis in corde vestro: id est, haesitaveritis. Sic Abrahamus Rom. 4 dicitur non diiudicasse: pro, dubitasse de promissione Dei. Iacob. 1, pulchre depingit animum diiudicantem, aut dubitantem, quod sit instar fluctus maris huc atque illuc agitati, cum ei modo hoc modo illud probatur, modo animus huc, modo illuc fluctuat. DILATARE, varios Hebraismos gignit, quorum aliquos ordine recensebo. Dilatare aliquem, aut alicuius tabernacula, est eius res, opes, familiam ac posteros ita augere, ut amplas regiones occupet. Genes. 9.
13413. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] aut lactet: ut exposui in voce FIDES. Sic Isaiae 54 dicit Dominus ad Ecclesiam, Dilata locum tentorii tui: pro, crescat numerus Christianorum. Dilatare alicui, aliquando significat de ampliori loco habitandi, deque pace et securitate prospicere. Exemplum huius significati habemus Genes. 26, cum Isaia effosso tertio puteo, quem tranquille possedit, vocavit eum Rehoboth, Latitudines: addens, quoniam nunc dilatavit nobis Dominus, et crevimus in terra. Dilatare aliquem, aut alicui, significat etiam consolari, aut alioque liberare ex magnis calamitatib. Crebrum enim est, ut per
13414. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 132 | Paragraph | SubSect | Section] contra vero in laeticia ac gaudio ampliari et quasi expandi sentitur. Inde ergo fit, ut dilatatio pro consolatione ac exhilaratione accipiatur. Saepe autem etiam expresse Dilatatio cordis dicitur. ut Isaiae 60. legitur, quod dilatabitur cor Ecclesiae: hoc est, vehementer exhilarabitur, cum videbit tam multos converti et confluere ad sese. Sic et illud Psal. 119. accipiendum est: Viam mandatorum tuorum curram, cum dilataveris cor meum. Dilatari cor. 2. Corinth. 6,
13415. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] dilatabitur cor Ecclesiae: hoc est, vehementer exhilarabitur, cum videbit tam multos converti et confluere ad sese. Sic et illud Psal. 119. accipiendum est: Viam mandatorum tuorum curram, cum dilataveris cor meum. Dilatari cor. 2. Corinth. 6, significat secure, libere et plena animi confidentia, non tantum excluso timore, sed etiam adhibito amore ac gaudio, cum aliquo agere aut loqui. Dicit enim ibi Paulus, suum cor dilatatum, et os apertum esse erga eos: iubetque eos non angusto
13416. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] Viam mandatorum tuorum curram, cum dilataveris cor meum. Dilatari cor. 2. Corinth. 6, significat secure, libere et plena animi confidentia, non tantum excluso timore, sed etiam adhibito amore ac gaudio, cum aliquo agere aut loqui. Dicit enim ibi Paulus, suum cor dilatatum, et os apertum esse erga eos: iubetque eos non angusto erga se animo esse, sed vicissim dilatari: id est, libere, candide, aperto pectore et laeto animo erga se esse ac agere. Latitudo cordis alias in bonam partem accipitur, et
13417. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] vestis, pecuniae, et similium: sed dilectio, et praesertim charitas, tantum hominum ac Dei. Nos iam promiscue istis vocabulis in explicando utemur, tanquam si prorsus sint synonyma. Definit autem Angustinus amorem in libro de Amicitia, quod sit animae rationalis affectus, per quem illa aliquid cum desiderio quaerit et appetit ad fruendum, per quem et fruitur eo, et cum quadam sua vitate interiore amplectitur, et conservat adeptum. Hunc affectum distinguere possis varie. Alius enim est amor Dei erga nos, quo ille adeo dilexit mundum ut unigenitum traderet pro nobis. Ioan. 3. et quo nos
13418. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] tantum hominum ac Dei. Nos iam promiscue istis vocabulis in explicando utemur, tanquam si prorsus sint synonyma. Definit autem Angustinus amorem in libro de Amicitia, quod sit animae rationalis affectus, per quem illa aliquid cum desiderio quaerit et appetit ad fruendum, per quem et fruitur eo, et cum quadam sua vitate interiore amplectitur, et conservat adeptum. Hunc affectum distinguere possis varie. Alius enim est amor Dei erga nos, quo ille adeo dilexit mundum ut unigenitum traderet pro nobis. Ioan. 3. et quo nos dilexit in dilecto. Cum igitur Scriptura praedicat dilectionem aut amorem
13419. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] et appetit ad fruendum, per quem et fruitur eo, et cum quadam sua vitate interiore amplectitur, et conservat adeptum. Hunc affectum distinguere possis varie. Alius enim est amor Dei erga nos, quo ille adeo dilexit mundum ut unigenitum traderet pro nobis. Ioan. 3. et quo nos dilexit in dilecto. Cum igitur Scriptura praedicat dilectionem aut amorem Dei, plerunque intelligit de paterno favore Dei erga nos, sicut Iohannes in primae quarto inquit: In hoc est charitas, non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexit nos. Sic et Rom. 5. Papistae autem plerunque ad sua opera et merita
13420. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexit nos. Sic et Rom. 5. Papistae autem plerunque ad sua opera et merita erga Deum hanc vocem et eius dicta trahunt. Ex hoc porro amore aut dilectione duae figuratae significationes exoriuntur. Alias enim ad causam efficientem vox haec redit: ut cum ibidem Deus dicitur Charitas, id est, autor, effector et approbator verae charitatis. Alias ad effectus suos prolabitur. ut 1. Ioan. 3. Videte qualem charitatem dedit nobis Deus, ut filii Dei nominemur. Charitas hic pro beneficio ex charitate profluente ponitur, causa pro effectu, ut opere
13421. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] ac coniunctionem fratrum. Quod Gregorius eleganter hisce verbis exponit: Charitatis est proprium, nutrire concordiam, servare composita, coniungere dissociata, etc 1. Ioan. 4 dicit, perfectam charitatem eiicere timorem foras: quod recte tum de Dei charitate erga nos intelligimus (cum enim eam credimus, ut idem ibidem affirmat, fiduciam concipimus in die iudicii) tum etiam de nostra charitate erga Deum. nam dilectio cum servili timore consistere nequit. Plerumque enim odimus ac detestamur eos,
13422. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 133 | Paragraph | SubSect | Section] coniungere dissociata, etc 1. Ioan. 4 dicit, perfectam charitatem eiicere timorem foras: quod recte tum de Dei charitate erga nos intelligimus (cum enim eam credimus, ut idem ibidem affirmat, fiduciam concipimus in die iudicii) tum etiam de nostra charitate erga Deum. nam dilectio cum servili timore consistere nequit. Plerumque enim odimus ac detestamur eos, quos serviliter timemus. Timemus enim mala, et diligimus bona: sicut Cicero inquit, Quem multi metuunt, periisse cupiunt. et
13423. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] quos serviliter timemus. Timemus enim mala, et diligimus bona: sicut Cicero inquit, Quem multi metuunt, periisse cupiunt. et tyrannicum illud: Oderint, dum metuant. Amicitiam mundi Iacobus esse dicit inimicitiam Dei: id est, perversum rerum carnalium studium, efficere ac gignere dissidium cum Deo, parare nobis eius iram, et alienare nos ab ipso. Filius dilectionis. Coloss. 1. Deus transtulit nos in regnum filii dilectionis suae. id est, sibi dilectissimi. Diligere opere, non tantum verbo, 1. Iohan. 3, est vere diligere, ita ut etiam effectus verae charitatis, id est,
13424. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] qualem dilectionem aut charitatem nobis pater dedit, ut filii Dei vocemur. id est, quantae dilectionis munus. Sic et Rom. 5. Charitas Dei est effusa in corda nostra, per Spiritum sanctum. id est, effectus aut munus charitatis, nempe ingentia dona Spiritus sancti. Qui Hebraismus locum valde cum adversariis controversum perspicue explicat. Idem Hebraismus est, quod verbum Diligere et Odisse aliquando non tam animi affectum, quam externam quandam curationem et officiositatem, aut etiam contra neglectionem significat. Quod in Regulis universalibus in descriptione synecdoches aut
13425. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] postposuerunt vitam suam veritati ac gloriae Dei, indubitanter exposuerunt eam periculo mortis praesentissimae, nec curarunt quod eam perderent pro veritate. Sic Christus dicitur dilexisse illum divitem adolescentem Mar. 6, qui iactabat suam observationem legis perpetuo a iuventute praestitam: cum contra Christus eum re ipsa experientiaque redarguat, quod nunquam ita primum praeceptum praestiterit, ut plus Deum dilexerit quam suas opes. ubi verbum Diligere omnino tantum de quadam amica compellatione accipi necesse est. vide Synecdochen, aut Metalepsin. Diligere verbo et lingua, est
13426. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] studiosus, sicut Noach fuit vir terrae. Dilectio animae, pro re sibi suove animo dilectissima. Hier. 12. Dedi dilectionem animae meae in manum inimicorum eius. id est, urbem, populum et templum. Dilectio alicuius, Psal. 109, Pro dilectione mea adversati sunt mihi. id est cum ego eos diligam, ipsique me redamare deberent, oderunt me. Secundum dilectionem, Oseae 3. Secundum dilectionem Domini ad filios Israel. pro, sicut diligit Dominus Israelitas. Dilectionem aut charitatem veritatis accipere, 2. Thess. 2, est, ipsam veritatem amplecti, aut Evangelio
13427. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] DIMITTERE peccata, vulgata versio habet: sed rectius Erasmus, Remittere. Quare in verbo REMITTERE de hac phrasi agetur. Dimittere alioqui significat proprie, permittere ut abeat quo quisque velit. Sic Latini dicunt Dimittere Senatum aut exercitum. In hunc sensum praecipitur dimissio matris, cum pulli ex nido tolluntur, Deut. 22. Dimittere a facie sua. 1. Reg. 9 dicit Deus se dimissurum templum ob peccata. Idem ferme significat, quod derelinquere, deserere. Sic Isa. 2 legimus, Deum dimisisse populum suum. Et Ruth 2 praecipit herus, ut ei spicae dimittendo dimittantur. pro,
13428. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 134 | Paragraph | SubSect | Section] in usitata significatione accipitur. Aliquando tamen videtur idem valere quod assuefieri ad aliquid aut etiam re ipsa praestare. ut, Isa. 1, Discite benefacere. pro, benefacite, pie vivite. Hier. 23. Si potest mutare Aethiops pellem, et pardus maculas suas, poteritis et vos benefacere, cum didiceritis malum i. assueti estis, vel potius talem naturam induistis et imbibistis, aut attulistis inde ex utero matris. Discere igitur significat, tali natura, animo aut ingenio praeditum esse: ac
13429. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 135 | Paragraph | SubSect | Section] 13. Omnes manus dissolventur. id est, languebunt, quasi si paralysi nervi essent laesi. Significat aliquando etiam alioqui fractum, et adversis obrutum. ut Iob 16 dicitur: An dissoluto a sodali suo convicium. pro, an afflictionibus et calamitatibus prostrato et obruto par est amicos conviciari, cum eum consolari deberent? Significat etiam perire et consumi, Psal. 39. Liquescere aut dissolui facis, veluti tinea desiderabile hominis. id est, consumis, perdis. Psal. 22. Cor meum sicut cera liquescit in medio mei. id est, perit, absumitur. Dissolui, est
13430. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 135 | Paragraph | SubSect | Section] et consumi, Psal. 39. Liquescere aut dissolui facis, veluti tinea desiderabile hominis. id est, consumis, perdis. Psal. 22. Cor meum sicut cera liquescit in medio mei. id est, perit, absumitur. Dissolui, est aliquando mori. Phil. 1. Quia cupio dissolui, et esse cum Christo. Nam vita est coniunctio corporis et animae: quare mors est dissolutio illorum. Sic 1. Io. 3. Christus venit, ut dissoluat opera diaboli. DIVIDERE verbum varios Hebraismos gignit, quorum aliquos recensebo. Divisisse dicitur Deus marc rubrum, Psal. 136.
13431. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 135 | Paragraph | SubSect | Section] Lucae 11 et 12. Dividetur pater in filium. pro, discissa pristina unitate ac concordia, opponetur pater filio, Dividi hic per metalepsin ponitur pro adversari. Prius enim est, unum coetum distrahi in factiones, postea illas factiones sibi invicem repugnare. Dividi aliquem, et partem eius cum hypocritis poni, est, distingui aut separari eum a bonis aut sinceris, eumque sic tractari uti hypocritam aut infidum ministrum: Matt. 24. et Lucae 13. Sic et Hebr. 7. Divisit Abraham decimas Melchisedeco: pro, separavit ab omnibus aliis rebus. vel potius, dedit. quae enim donanda sunt,
13432. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] terram. Sic Iliad. 1.
13433. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] benefacere egentibus, ac eum implorantibus. Dives item non tantum opulentum re ipsa significat, sed etiam iniustum: quia plerunque divitiae iniuste parantur. Sic Augustinus dicit: Omnis dives aut iniustus, aut iniusti haeres. Et Christus vocat Mammonam iniquitatis. Sic et Isaiae 53, impius cum divite coniungitur, quod Christus sit cum eis datus aut deputatus, seu perinde tractatus: de quo loco vide in verbo DARE. Ob hanc causam et Christus affirmat, Difficile esse divitem intrare in regnum Dei. Videtur quoque haec vox per metaphoram significare eos qui se bonis operibus ac iustitia
13434. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] Dives item non tantum opulentum re ipsa significat, sed etiam iniustum: quia plerunque divitiae iniuste parantur. Sic Augustinus dicit: Omnis dives aut iniustus, aut iniusti haeres. Et Christus vocat Mammonam iniquitatis. Sic et Isaiae 53, impius cum divite coniungitur, quod Christus sit cum eis datus aut deputatus, seu perinde tractatus: de quo loco vide in verbo DARE. Ob hanc causam et Christus affirmat, Difficile esse divitem intrare in regnum Dei. Videtur quoque haec vox per metaphoram significare eos qui se bonis operibus ac iustitia abundare somniant, aut superbos: quibus
13435. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] 16 dicitur simili tropo, Notas mihi fecisti vias vitae: pro, patefecisti mihi aditum ad vitam, largitus es mihi vitam. Non enim ibi de simplici institutione, sed de ipsa reali beatificatione agitur. Hic Hebraismus plane creber est in Sacris literis, ut Docere dicatur Deus aliquem bona, cum ei illa largitur: et ille vicissim Discere aut cognoscere, cum ea percipit. Tale et illud est; Quis ostendet nobis bona? Pertinet hic totus Hebraismus ad Regulam de Verbis noticiae pro realibus positis. ut modo dixi. Docere etiam, castigare aut punire videtur significare. Iud. 8
13436. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] mihi aditum ad vitam, largitus es mihi vitam. Non enim ibi de simplici institutione, sed de ipsa reali beatificatione agitur. Hic Hebraismus plane creber est in Sacris literis, ut Docere dicatur Deus aliquem bona, cum ei illa largitur: et ille vicissim Discere aut cognoscere, cum ea percipit. Tale et illud est; Quis ostendet nobis bona? Pertinet hic totus Hebraismus ad Regulam de Verbis noticiae pro realibus positis. ut modo dixi. Docere etiam, castigare aut punire videtur significare. Iud. 8 Spinis et tribulis docuit, aut scire fecit cives Suchot. pro, punivit.
13437. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] atque exempla omnium prophetarum quos Scriptura celebrat, et illud probat 1. Cor. 14. Nunc autem fratres, si veniam ad vos linguis loquens, quid vobis prodero, nisi vobis loquar aut per revelationem, aut per scientiam, aut per prophetiam, aut per doctrinam? Nam revelationem non dubitârim cum prophetia, sicut scientiam cum doctrina, esse a Paulo coniunctam: ut sicut revelatione percipitur, quod per prophetiam aliis disseritur: ita scientia teneatur, quod communicatur aliis per doctrinam. Quis enim loquatur aliis per revelationem, vel scientiam? Revelatione igitur percipitur
13438. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 136 | Paragraph | SubSect | Section] quos Scriptura celebrat, et illud probat 1. Cor. 14. Nunc autem fratres, si veniam ad vos linguis loquens, quid vobis prodero, nisi vobis loquar aut per revelationem, aut per scientiam, aut per prophetiam, aut per doctrinam? Nam revelationem non dubitârim cum prophetia, sicut scientiam cum doctrina, esse a Paulo coniunctam: ut sicut revelatione percipitur, quod per prophetiam aliis disseritur: ita scientia teneatur, quod communicatur aliis per doctrinam. Quis enim loquatur aliis per revelationem, vel scientiam? Revelatione igitur percipitur divinitus, citra humanam institutionem:
13439. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] CONTRISTO, et in Regulis universalibus de Metalepsi. Sic supra in verbo DILIGO exposui, quod Christus dicitur dilexisse illum iactatorem suae iustitiae, Marci 6. DOLUS, Graeca vox, Latinis tamen usitata, est astuta aut callida machinatio, iniuste decipiendi proximi gratia excogitata, cum aliud simulatur, aliud agitur ut lurisprudentes definiunt. Salomon Proverb. 16 videtur definire dolum, cum inquit: Qui odio habet labiis suis, alium prae se fert, at in interiorib. suis ponet dolum. vult ergo dolum esse, cum quis benevolentiam et iustitiam ore simulat, cum interea corde
13440. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] dilexisse illum iactatorem suae iustitiae, Marci 6. DOLUS, Graeca vox, Latinis tamen usitata, est astuta aut callida machinatio, iniuste decipiendi proximi gratia excogitata, cum aliud simulatur, aliud agitur ut lurisprudentes definiunt. Salomon Proverb. 16 videtur definire dolum, cum inquit: Qui odio habet labiis suis, alium prae se fert, at in interiorib. suis ponet dolum. vult ergo dolum esse, cum quis benevolentiam et iustitiam ore simulat, cum interea corde fraudem ac pravum consilium in proximum machinetur. Sic et Malach 1 videtur hisce verbis describere dolosum:
13441. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] aut callida machinatio, iniuste decipiendi proximi gratia excogitata, cum aliud simulatur, aliud agitur ut lurisprudentes definiunt. Salomon Proverb. 16 videtur definire dolum, cum inquit: Qui odio habet labiis suis, alium prae se fert, at in interiorib. suis ponet dolum. vult ergo dolum esse, cum quis benevolentiam et iustitiam ore simulat, cum interea corde fraudem ac pravum consilium in proximum machinetur. Sic et Malach 1 videtur hisce verbis describere dolosum: Maledictus dolosus, in cuius grege est masculus: et cum noverit, immolat corruptum Domino. Ponitur aliquando Dolus pro
13442. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] gratia excogitata, cum aliud simulatur, aliud agitur ut lurisprudentes definiunt. Salomon Proverb. 16 videtur definire dolum, cum inquit: Qui odio habet labiis suis, alium prae se fert, at in interiorib. suis ponet dolum. vult ergo dolum esse, cum quis benevolentiam et iustitiam ore simulat, cum interea corde fraudem ac pravum consilium in proximum machinetur. Sic et Malach 1 videtur hisce verbis describere dolosum: Maledictus dolosus, in cuius grege est masculus: et cum noverit, immolat corruptum Domino. Ponitur aliquando Dolus pro doloso: ut Proverb. 14, Loquitur mendacia
13443. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] se fert, at in interiorib. suis ponet dolum. vult ergo dolum esse, cum quis benevolentiam et iustitiam ore simulat, cum interea corde fraudem ac pravum consilium in proximum machinetur. Sic et Malach 1 videtur hisce verbis describere dolosum: Maledictus dolosus, in cuius grege est masculus: et cum noverit, immolat corruptum Domino. Ponitur aliquando Dolus pro doloso: ut Proverb. 14, Loquitur mendacia dolus, pro, vir dolosus aut fraudulentus. Sic et Hier. 9 dicit Deus ad prophetam: Habitatio tua in medio doli. id est, inter dolosos. In dolo aliquid facere: Iud. 9. Misit
13444. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] dicit, Elymam magum esse plenum omni dolo. Observandum tamen est: quod ad carentiam doli piorum attinet. nam dolus sinceritati opponitur. Dolosos ergo vocat Scriptura, quos aliquando Duplices corde: ut Iacob 4. Non autem solum illa crassa hypocrisis aut dolus erga Deum et homines taxatur, cum se bonos piosque viros simulant, qui sibi male conscii sunt: sed alia etiam interior, dum ita caecutiunt homines in suis vitiis, ut non aliis tantum, sed et sibimet mentiantur: cuiusmodi sunt omnes zelatores iustitiae operum. Sic prorsus Psalm. 30. Beatus homo cui non imputat Dominus
13445. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] Labia dolosa, statera, libra et pondera dolosa: quin et manus dolosa, quod alias ignavam, alias fraudulentam significat. Ab hoc nomine habent Graeci verbum
13446. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] pro adultero: quibus Paulus utitur, cum negat se adulterare Evangelion Christi. Huius autem significationis etymologiam ac rationes hisce verbis exponit Basilius super Psa. 4. Omne namque melius in peioris commixtione, dolo contineri et adulterari dicitur: ut, vinum dolum sustinet, cum ei peius admiscetur, aut si aqua illi addatur: item aurum detrimentum patitur ac dolum, dum cum argento et aere coit. Sic et veritas dolum sustinet, ac damnum facit, quando suis verbis falsa et deteriora connexa sentit. Dolosus arcus est, qui inter iaculandum in manu nonnihil invertitur, ut
13447. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] Huius autem significationis etymologiam ac rationes hisce verbis exponit Basilius super Psa. 4. Omne namque melius in peioris commixtione, dolo contineri et adulterari dicitur: ut, vinum dolum sustinet, cum ei peius admiscetur, aut si aqua illi addatur: item aurum detrimentum patitur ac dolum, dum cum argento et aere coit. Sic et veritas dolum sustinet, ac damnum facit, quando suis verbis falsa et deteriora connexa sentit. Dolosus arcus est, qui inter iaculandum in manu nonnihil invertitur, ut sagitta in ipsum iaculantem tor queatur. Oseae 7. Facti sunt ut arcus dolosus. Manus dolosa,
13448. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] dicam. est enim ea vox proprio libello integre exposita. De secundo et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat, eisque cum omnia alia bona, tum etiam vitam aeternam impertiat. Alii malunt ideo dici Baalim, quod cultores ei se suamque animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola
13449. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] integre exposita. De secundo et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat, eisque cum omnia alia bona, tum etiam vitam aeternam impertiat. Alii malunt ideo dici Baalim, quod cultores ei se suamque animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola significat, supra dictum est, in voce BAAL.
13450. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat, eisque cum omnia alia bona, tum etiam vitam aeternam impertiat. Alii malunt ideo dici Baalim, quod cultores ei se suamque animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola significat, supra dictum est, in voce BAAL. Saepe porro significat
13451. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat, eisque cum omnia alia bona, tum etiam vitam aeternam impertiat. Alii malunt ideo dici Baalim, quod cultores ei se suamque animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola significat, supra dictum est, in voce BAAL. Saepe porro significat etiam quasi possessorem alicuius rei.
13452. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 137 | Paragraph | SubSect | Section] idola significat, supra dictum est, in voce BAAL. Saepe porro significat etiam quasi possessorem alicuius rei. ut Prover. 23, Dominus animae. pro, habens concupiscentiam, appetitum nimium, aut gulositatem. nam hoc anima saepe in Sacris significat. Iubet enim Salomon, ita comedere invitatum cum rege, ut tantum quae ante se sint comedat, non extendat manus ad delicias regias: quod si nimium sit cupidus illarum, ponat cultrum in gutture suo, veluti metu mortis cohibens suam gulositatem. Sic in Paral. Dominus cantici, et Dominus tubarum, pro cantore et tubicine. Dominus
13453. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] Ut lapis preciosus est munus in oculis domini sui, quocunque sese converterit, prospere aget: id est, coram donante munus. Vult dicere, nihil non muneribus effici posse. Dominus irae, pro iracundo, habente iram, et non cohibente iram aut alios affectus. Ne fias socius domini irae, nec ambules cum viro furorum. pro, ne te adiunxeris iracundo. Sic et Deus dicitur Dominus irarum, Nahum 1, Dominus zelans et ultor Dominus, et Dominus irae. Dominus pili, dicitur pilosus, 2. Reg. 1. describitur Helias, quod sit dominus pili, et habeat coriaceum cingulum circa lumbos. Dominus verborum
13454. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] Domini excelsorum, Num. 21. pro incolis aut habitatoribus ponitur. Domini terrae, Iob 31. Si animam dominorum terrae afflixi. Domini terrae, cultores eius aut rustici vocantur. Dominus alicuius boni, dicitur nonnunquam is qui eo indiget. Proverb. 3. Ne prohibeas bonum â domino suo, cum id praestare possis pro, succurre egentibus, cum potes. ¶ Hactenus de significationibus ac phrasib. vocis Domini cum ponitur pro Hebraeo Baal. Nunc de eodem nomine, posito pro Adonai. Tribuitur hoc nomen Domini, aut Adonai, alias, et quidem crebro, ipsimet Deo et quidem aliquando etiam
13455. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] habitatoribus ponitur. Domini terrae, Iob 31. Si animam dominorum terrae afflixi. Domini terrae, cultores eius aut rustici vocantur. Dominus alicuius boni, dicitur nonnunquam is qui eo indiget. Proverb. 3. Ne prohibeas bonum â domino suo, cum id praestare possis pro, succurre egentibus, cum potes. ¶ Hactenus de significationibus ac phrasib. vocis Domini cum ponitur pro Hebraeo Baal. Nunc de eodem nomine, posito pro Adonai. Tribuitur hoc nomen Domini, aut Adonai, alias, et quidem crebro, ipsimet Deo et quidem aliquando etiam duplicatum, Dominus dominorum: Psal. 137,
13456. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] terrae afflixi. Domini terrae, cultores eius aut rustici vocantur. Dominus alicuius boni, dicitur nonnunquam is qui eo indiget. Proverb. 3. Ne prohibeas bonum â domino suo, cum id praestare possis pro, succurre egentibus, cum potes. ¶ Hactenus de significationibus ac phrasib. vocis Domini cum ponitur pro Hebraeo Baal. Nunc de eodem nomine, posito pro Adonai. Tribuitur hoc nomen Domini, aut Adonai, alias, et quidem crebro, ipsimet Deo et quidem aliquando etiam duplicatum, Dominus dominorum: Psal. 137, ut indicetur ille esse summus omnium aliorum Dominus. Quare
13457. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] indicetur ille esse summus omnium aliorum Dominus. Quare Christus vocetur Dominus, declaravi supra in voce DEI. Venire in nomine Domini: id est, eius iussu ac benedictione: idque ita, ut eius tantum, non tuam gloriam, utilitatem aut commodum quaeras. Psalm. 119, et Matthaei ac Iohannis 5. Cum hominibus tribuitur, alias honoris causa tantum eis datur: ut Exod. 32, Ne irascatur Dominus meus, quia scit hunc populum esse in malo. Sic Ioan. 12 dicunt Graeci ad Philippum: Domine volumus videre Iesum. Alias ratione iuris, regiminis aut possessionis. Sic Gen. 42. dicunt filii Iacob:
13458. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] quidem ad se convertit, alios vero pertinaciter adversantes tam quam testacea vasa ferreo sceptro comminuit ac contundit. Dominari sibi, Isaiae 40. Ecce Dominus, Dominus in fortitudine veniet, et brachium eius dominabitur sibi. id est, suo arbitrio, seu in suum commodum aut gloriam. Dominari cum Deo, Oseae 11, est veram religionem ac favorem Dei retinere, eiusque ope potenter hostibus resistere. Putant ergo plerique, quod cum Oseas dicit Adhuc Israel dominabitur, et cum sanctis fidelis erit: per posteriora exponat illud prius. Ego opinor esse allusionem ad locum Gen. 32, ubi pene
13459. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] Isaiae 40. Ecce Dominus, Dominus in fortitudine veniet, et brachium eius dominabitur sibi. id est, suo arbitrio, seu in suum commodum aut gloriam. Dominari cum Deo, Oseae 11, est veram religionem ac favorem Dei retinere, eiusque ope potenter hostibus resistere. Putant ergo plerique, quod cum Oseas dicit Adhuc Israel dominabitur, et cum sanctis fidelis erit: per posteriora exponat illud prius. Ego opinor esse allusionem ad locum Gen. 32, ubi pene eadem verba sunt. Dominatus es cum Deo et hominibus, et praevaluisti. sed sensus tandem eôdem redit. Dominabitur de Iacob, Num. 24.
13460. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] veniet, et brachium eius dominabitur sibi. id est, suo arbitrio, seu in suum commodum aut gloriam. Dominari cum Deo, Oseae 11, est veram religionem ac favorem Dei retinere, eiusque ope potenter hostibus resistere. Putant ergo plerique, quod cum Oseas dicit Adhuc Israel dominabitur, et cum sanctis fidelis erit: per posteriora exponat illud prius. Ego opinor esse allusionem ad locum Gen. 32, ubi pene eadem verba sunt. Dominatus es cum Deo et hominibus, et praevaluisti. sed sensus tandem eôdem redit. Dominabitur de Iacob, Num. 24. pro, orietur de Iacob, qui dominetur.
13461. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] religionem ac favorem Dei retinere, eiusque ope potenter hostibus resistere. Putant ergo plerique, quod cum Oseas dicit Adhuc Israel dominabitur, et cum sanctis fidelis erit: per posteriora exponat illud prius. Ego opinor esse allusionem ad locum Gen. 32, ubi pene eadem verba sunt. Dominatus es cum Deo et hominibus, et praevaluisti. sed sensus tandem eôdem redit. Dominabitur de Iacob, Num. 24. pro, orietur de Iacob, qui dominetur. Dominantis spiritus, Ecclesiast. 10. Si spiritus dominantis ascenderit supra te, locum tuum ne deseras. id est: Si rex aut gubernator tibi irasci
13462. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 138 | Paragraph | SubSect | Section] non habitaturum in medio domus suae: id est, in familia sua. In eodem sensu Iacobus dicit ad Laban, se iam viginti annis in domo eius habitavisse. Psalm. 49, Intima illorum, domus eorum in seculum, pro, cogitant posteros suos perpetuo florituros. Sic Cornelius Centurio dicitur timuisse Deum, cum tota sua domo: Actor. 10. Talia sunt illa; Baptizavi Stephani domum, 1. Corin. 1. Suam domum bene gubernant, 1. Timoth. 3. 5. Domus Onesiphori, 2. Timoth. 2 et 4 Qui totas domos subvertunt, Tit. 1. Aedificavit arcam in salutem domus suae, Heb. 11. Domus puer, natus aut
13463. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] gradum perducantur. Sic Isaiae 22, Si expiabitur haec iniquitas vobis, donec moriamini, dicit Dominus Deus exercituum. pro, nunquam expiabitur: sed adeo crescet et fervebit, ut sit vos omnes absumptura. Luc. 13, est obscurus locus: Dico autem vobis, quia non videbitis me, donec venerit tempus cum dicetis, Benedictus qui venit in nomine Domini. ubi non id dicitur, impios Iudaeos aliquando agnituros et accepturos esse Christum: sed id tantum adfirmatur, Christum esse, deposita illa sua humili specie corporalis vitae, in qua eos solicitavit, et blandissime invitavit, rediturum in regnum ac
13464. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] DONUM, rem donatam significat, et alias quidem eleemosynam. 2. Cor. 8. Ut in hoc quoque dono abundetis. Alias ipsam iustificationem, Rom. 5, Donum per gratiam. Nam etiamsi aliqui ibi per donum intelligant Spiritum sanctum: tamen Paulus mox manifeste ostendit, se loqui de iustitia. ut cum dicit: Donum vero ex multis peccatis ad iustificationem. Et mox: Qui acceperunt donum iustitiae, in vita regnabunt. Ubi clare indicat, illud donum esse iustitiam ipsam. Aliquando tamen etiam ipse Spiritus vocatur donum: aliquando eius effectus, aut opera in nobis excitata, quae ob hoc ipsum
13465. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] Paulo antea diximus de phrasi Dominus doni, ut hic eam repeti non oporteat. Donare aliquem ad poenam. Act. 25. Non est moris Romanis, donare aliquem ad poenam, priusquam audiatur. id est, ut in gratiam alicuius aliquem insontem occidant. DORMIRE, per metaphoram mori significat, cum quia somnus est similima mortis imago: tum quia pii morientes non tam moriuntur, quam dormiunt: tum denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1.
13466. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] mori significat, cum quia somnus est similima mortis imago: tum quia pii morientes non tam moriuntur, quam dormiunt: tum denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1. Reg 1. Cum dormierit dominus meus rex. Isaiae 14. Universi dormierunt cum gloria. Sic apud Paulum saepe. 1. Corinth. 15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres, ignorare de dormientibus. Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando
13467. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] somnus est similima mortis imago: tum quia pii morientes non tam moriuntur, quam dormiunt: tum denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1. Reg 1. Cum dormierit dominus meus rex. Isaiae 14. Universi dormierunt cum gloria. Sic apud Paulum saepe. 1. Corinth. 15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres, ignorare de dormientibus. Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando Scriptura, Dormire in morte,
13468. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] moriuntur, quam dormiunt: tum denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1. Reg 1. Cum dormierit dominus meus rex. Isaiae 14. Universi dormierunt cum gloria. Sic apud Paulum saepe. 1. Corinth. 15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres, ignorare de dormientibus. Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando Scriptura, Dormire in morte, Dormire somnum sempiternum: sicut Homerus. Dormire somnum aereum.
13469. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres, ignorare de dormientibus. Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando Scriptura, Dormire in morte, Dormire somnum sempiternum: sicut Homerus. Dormire somnum aereum. Eidem figura significat etiam ociosum esse. Sic saepe ipsemet Deus dicitur dormire, cum nos videtur ociosus negligere: et contra evigilare, cum opitulatur et liberat nos. Psalmo quadragesimoquarto. Evigila, quare dormis Domine? quare faciem tuam avertis? Sic 121 Non dormitabit, neque dormiet, qui custodit Israel. Dicuntur eadem ratione et homines dormire. ut Psalmo 67.
13470. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 139 | Paragraph | SubSect | Section] Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando Scriptura, Dormire in morte, Dormire somnum sempiternum: sicut Homerus. Dormire somnum aereum. Eidem figura significat etiam ociosum esse. Sic saepe ipsemet Deus dicitur dormire, cum nos videtur ociosus negligere: et contra evigilare, cum opitulatur et liberat nos. Psalmo quadragesimoquarto. Evigila, quare dormis Domine? quare faciem tuam avertis? Sic 121 Non dormitabit, neque dormiet, qui custodit Israel. Dicuntur eadem ratione et homines dormire. ut Psalmo 67. Spoliati sunt fortes corde, dormierunt somnum suum. pro,
13471. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 140 | Paragraph | SubSect | Section] de aeterna damnatione. inquit enim: Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte. Non cupit nimirum aeternitatem in hac vita, sed tristem illum aeterni exitii somnum deprecatur. Ipsum quoque additum ibi remedium illuminationis, satis ostendit agi de dormitione aeternae mortis. Dormire cum aliqua, coitum saepe significat. Deuter. 27. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui. Somnum alicuius frangi, Danielis 2. Fugere somnum ab aliquo, Esther 6. Sic Dan. 6. Rapi somnum, Psal. 139. Rapitur somnus eorum, nisi ruere fecerint. id est, non possunt dormire, aut
13472. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 140 | Paragraph | SubSect | Section] in morte. Non cupit nimirum aeternitatem in hac vita, sed tristem illum aeterni exitii somnum deprecatur. Ipsum quoque additum ibi remedium illuminationis, satis ostendit agi de dormitione aeternae mortis. Dormire cum aliqua, coitum saepe significat. Deuter. 27. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui. Somnum alicuius frangi, Danielis 2. Fugere somnum ab aliquo, Esther 6. Sic Dan. 6. Rapi somnum, Psal. 139. Rapitur somnus eorum, nisi ruere fecerint. id est, non possunt dormire, aut omnino conquiescere, nisi dent damnum. Dormire aliquando etiam interire
13473. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 140 | Paragraph | SubSect | Section] Num. 12. An duntaxat solummodo Moysi locutus est Deus? DUO, cardinalis numerus, saepe pro magna paucitate ponitur. 1. Reg. 17. En ego colligo duo ligna, ut vadam et eoquam, etc. pro, pauca ligna. Sic Iob 33. Ecce omnia ista fecit Deus duabus aut tribus vicibus cum viro, ut avertat animam eius ab exitio. Duo et duo ingressa sunt ad Noach, Gen. 7, significat bina. Nam quod talis repetitio distributionem significet, alibi dictum est Contra, aliquando etiam pro maiore numero dualitas ponitur Isa. 61. Pro pudore vestro duplex recipietis. id est,
13474. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 140 | Paragraph | SubSect | Section] significet, alibi dictum est Contra, aliquando etiam pro maiore numero dualitas ponitur Isa. 61. Pro pudore vestro duplex recipietis. id est, duplicem mercedem. Sic Isa. 40. Suscepit de manu Domini duplicia, pro omnibus peccatis suis. id est, multiplicibus beneficiis ornata est a Deo, cum pro peccatis suis merito fuisset gravissimis poenis oneranda Hieremiae 17. Et duplici contritione contere eos. pro, multiplici poena afficito. DUODENARIUM numerum aliqui dicunt esse mysticum, et perfectionis numerum: quia Deus duodecim tribus Israel elegerit, et Christus duodecim
13475. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 141 | Paragraph | SubSect | Section] pro infelici et afflicto ponitur, cuius aliquas locutiones exponam ordine. Duri Domini, pro austeri, imperiosi, crudeles. Isaiae 19, Tradam Aegyptum in manus dominorum duri. In eodem sensu dicitur Levit. 25, In duritia dominari, pro rigide, austere, inclementer. Durus die, qui conflictatur cum fortuna adversa. Iob 30. An non flevi durum die? contristata est anima mea super egenum? Duri facie et corde, dicuntur audaces et impudentes. Ezech. Filii duri facie et duri corde sunt. id est, impudentes: sicut Latini dicunt, perfrictae frontis Isaiae 3. Duritia faciei eorum
13476. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 141 | Paragraph | SubSect | Section] Samuel. 5, Manum Dei Israel duram esse supra se, et supra suum deum Degon. pro, potenter et duriter se premere et castigare. Durus spiritu pro tristi. sic Anna mater Samuelis dicit, Mulier duro spiritu ego sum: pro, tristi. Durus nuncius, pro, tristia nuncians. 1. Reg. 14. Ego missus sum cum nuncio duri, id est, tristia indicaturus. Durum praelium 2. Sam 2. Et fuit praelium usque durum valde: pro, acre et pertinax. Darus et malus vir operibus, 1. Sam. 25. pro, difficilis, morosus, tenax. Dura loqui, id est acerba pertinacia: subintelliguntur verba. Psal.
13477. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 141 | Paragraph | SubSect | Section] est hic sermo, quis potest eum audire? pro, obscurus est sermo aut doctrina, quis potest eum intelligere? Durum essem oculis alicuius: pro, grave esse alicui, displicere ei Deut. 15. Ne sit durum in oculis tuis, liberum dimittere eum a te. pro eodem prius dixerat, Neque malignum erit cortuum, cum dederis ei. Dura videre, pro experiri, perpeti tristia. Psal. 60. Videre fecisti populum tuum dura. pro, dure et aspere eum afflixisti. Durities cordis: pro pertinaci pravitate Hier. 13. Qui ambulat in duritie cordis sui. Hierem. 26. Et ambulastis post duritiem cordis
13478. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 141 | Paragraph | SubSect | Section] est Isaiae 28, ubi prophetarum et sacerdotum caecitas et confusio describitur. Sic et in Apocalypsi, Babylonia meretrix dicitur omnes gentes inebriare suo aureo abominationum calice: id est, suis foedissimis et pestilentissimis erroribus. Significat eâdem ratione et temerarium dissidium, ut cum Deus bellis civilibus aut seditionibus gentem aliquam inter sese collidit. Hieremiae 13 Implebo omnes habitatores huius terrae ebrietate, et collidam alterum ad alterum. Sicut enim ebrii homines temere in sese mutuo impingunt, aut etiam irruunt, et sese invicem laedunt: sic et in talibus
13479. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 141 | Paragraph | SubSect | Section] et ubi Spiritus Dei regnat. Haec animi ebrietas, perturbatioque saepe sic exponitur in Sacris literis: Ebrius, sed non a vino. Tertio, Ebrietas aut inebriari significat nonnunquam sufficientem potum aut irrigationem, plene restinguentem sitim. Sic fratres Iosephi, Genesis 45 dicuntur cum eo comedisse, et inebriati esse: id est, satis large et usque ad hilaritatem bibisse. Hag. 1. Bibitis, et non inebriamini. Sic et illud Psalmi accipiendum est: Inebriabuntur ab ubertate domus tuae. Et, Visitasti terram, et inebriasti eam. Augustinus de quacunque saturatione boni, vocem hanc
13480. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] Deut. 29. id est, ita adulationibus conatur sopire synteresin, et sibi imponere, ut malum putet ludicrum esse: veluti si quis vehementi siti accensus, sese inebriaret vino, ne amplius tangeretur sensu, cum potius sitim illam restinguere sobrietate et abstinentia deberet. Ego opinor esse interpositam loquutionem nomine Dei aut Moysis, quod talis sit sibi et aliis poenas attracturus, futurum ut innoxius cum sonte puniatur, perinde ac si eodem modo male tractetur sitiens ut ebria. Nam crebro ista
13481. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] veluti si quis vehementi siti accensus, sese inebriaret vino, ne amplius tangeretur sensu, cum potius sitim illam restinguere sobrietate et abstinentia deberet. Ego opinor esse interpositam loquutionem nomine Dei aut Moysis, quod talis sit sibi et aliis poenas attracturus, futurum ut innoxius cum sonte puniatur, perinde ac si eodem modo male tractetur sitiens ut ebria. Nam crebro ista phrasis, Colligere cum aliis, pro eodem modo tractari ponitur. ut, Ne colligat animam meam cum inpiis. Posses etiam non incommode sic exponere, quod tales idololatrae ita sibi temere blandiantur, seque
13482. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] restinguere sobrietate et abstinentia deberet. Ego opinor esse interpositam loquutionem nomine Dei aut Moysis, quod talis sit sibi et aliis poenas attracturus, futurum ut innoxius cum sonte puniatur, perinde ac si eodem modo male tractetur sitiens ut ebria. Nam crebro ista phrasis, Colligere cum aliis, pro eodem modo tractari ponitur. ut, Ne colligat animam meam cum inpiis. Posses etiam non incommode sic exponere, quod tales idololatrae ita sibi temere blandiantur, seque ac suas idololatrias comparatione, exemplis ac testimoniis aliquorum piorum doctorum pallient: perinde facientes,
13483. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] loquutionem nomine Dei aut Moysis, quod talis sit sibi et aliis poenas attracturus, futurum ut innoxius cum sonte puniatur, perinde ac si eodem modo male tractetur sitiens ut ebria. Nam crebro ista phrasis, Colligere cum aliis, pro eodem modo tractari ponitur. ut, Ne colligat animam meam cum inpiis. Posses etiam non incommode sic exponere, quod tales idololatrae ita sibi temere blandiantur, seque ac suas idololatrias comparatione, exemplis ac testimoniis aliquorum piorum doctorum pallient: perinde facientes, ac si ebriosam et impuram mulierem, seu (ut Anna inquit) filiam Belial
13484. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] Posses etiam non incommode sic exponere, quod tales idololatrae ita sibi temere blandiantur, seque ac suas idololatrias comparatione, exemplis ac testimoniis aliquorum piorum doctorum pallient: perinde facientes, ac si ebriosam et impuram mulierem, seu (ut Anna inquit) filiam Belial conferrent cum femina casta et pudica matrona: sicut Eli addebat sitientem Annam ebriae, seu ponebat eam cum filia Belial. Posset denique exponi, ut addat ebriam sitienti. id est, sibi persuadeat; se perinde fore impunitum sicut sobrios ab ista idololatria. ECCE adverbium demonstrandi, non raro
13485. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] seque ac suas idololatrias comparatione, exemplis ac testimoniis aliquorum piorum doctorum pallient: perinde facientes, ac si ebriosam et impuram mulierem, seu (ut Anna inquit) filiam Belial conferrent cum femina casta et pudica matrona: sicut Eli addebat sitientem Annam ebriae, seu ponebat eam cum filia Belial. Posset denique exponi, ut addat ebriam sitienti. id est, sibi persuadeat; se perinde fore impunitum sicut sobrios ab ista idololatria. ECCE adverbium demonstrandi, non raro aliquod singulare momentum habet. Excitat enim attentionem, et rem eximiam monstrat. Crebro
13486. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] praesentem rei exhibitionem aut praesentiam monstrat. Gen. 29. Et vidit, et ecce puteus erat. Ibidem: Et fuit mane, et ecce Lea erat. Exodi 32. Vidi populum hunc, et ecce populus durae cervicis est. Sic Deut. 13. Et ecce veritas. Sic contra, addita negatione absentiam rei indicat. Gen. 32. cum reversurus esset Ruben ad cisternam, et ecce non Ioseph in cisterna erat. Aliquando quasi quaedam expletiva et semiociosa particula est: Et ecce ego dedi tecum Acholiab filium Achisamach, etc. pro, ego sane tibi eum adiunxi socium, etc. Exod. 31. Dixi proxime quaedam
13487. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] ego dedi tecum Acholiab filium Achisamach, etc. pro, ego sane tibi eum adiunxi socium, etc. Exod. 31. Dixi proxime quaedam non contemnenda de hoc ipso adverbio demonstrandi, in quodam libello de Verbis testamenti Christi: inter alia, quod observandum sit primum, quod cum Moyses dicat Exodi 24, Ecce sanguis Sacramenti: Epistola ad Hebraeos illud Ecce per pronomen Hoc verterit, dicens: Hic est sanguis Testamenti: ut eandem plane vim esse oporteat utriusque demonstrativae particulae in verbis foederis: deinde quod illud Ecce quasi integram orationem, aut
13488. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 142 | Paragraph | SubSect | Section] enim, sed practicam quandam monstrationem sanguinis significat, ut foedus sancientes auditores et rem ipsam quid sit, et usum eius vera fide agnoscant ac amplectantur. Propterea illud adverbium Ecce, aut pronomen Hic, certitudinem et affirmationem continet, arctissimeque connectit rem monstratam cum sanguine: vel potius ipsum sanguinem directe commonstrat, et praesent adesse affirmat, quasi prorsus nullum praeterea subiectum ibi esset eius propositionis. Recte igitur dicit se monstrare ipsum sanguinem, ac eius usum, coram exhibita: etiamsi simul indicet crateres propositos, in quibus erat
13489. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 143 | Paragraph | SubSect | Section] nonnunquam Ecclesia videtur significare tantum ministros Verbi ac Sacramentorum, et aliquos seniores ac intelligentiores: sicuti Chrysostomus interpretatur dictum Christi Matth. 18, Dic Ecclesiae: Si Ecclesiam non audierit, etc. Sed tamen potest exponi de toto coetu unius loci, cum ei quid publice indicatur. Locum Deuter. 23, Eunuchus et manser non intrabit Ecclesiam: aliqui exponunt, non admittetur ad publicas functiones. Caeterum Augustinus praecipit in libro de Doctrina Christiana, ut nobis sint nomina Ecclesiae nota. Adscribemus igitur eius appellationes in Sacris
13490. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 143 | Paragraph | SubSect | Section] Iuda et Hierusalem, Regnum Dei, regnum Christi, caelorum. ut Psalmo 88, Et erit testis fidelis in caelo: id est, in Ecclesia sanctorum. Populum pauperem, 3 Soph. vocat. Domus eburnea: Psalmo 45, ob fidei candorem et castitatem. His plura edocebit pius usus Bibliorum. ¶ Cum autem disceptatur, quae nam sit vera Ecclesia, et quis sit in Ecclesia, aut extra Ecclesiam, agitur de coetu Deo accepto ac dilecto: cuius qui membra non sunt, salvari nequeunt. Eum autem coetum alii aliter definiunt, dum variae sectae verus Dei populus esse volunt. Romanus Pontifex contendit
13491. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 143 | Paragraph | SubSect | Section] Pontifex contendit eum esse coetum, qui se pro summo capite agnoscit ac veneratur. Sed Christus dirimens hanc litem, definit Ecclesiam hoc modo, Oves meae vocem meam audiunt: seu, Audientes vocem meam, sunt meae oves, atque adeo mea mater et fratres. Sic idem Dominus pollicetur, se et patrem suum cum illo habitaturum, qui sermonem eius custodierit. Est igitur Ecclesia, grex aut familia Dei, is coetus, qui a Deo vocatus, audit verbum eius, ac fideliter purum retinet: in quo et rectus usus Sacramentorum comprehenditur. Verum adscribam etiam alterius cuiusdam de voce Ecclesiae nomenclaturam,
13492. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 144 | Paragraph | SubSect | Section] Act. 20, Hebr. 10. Et Iudas: His qui in Deo patre sanctificati sunt, quique in IESU Christo servati sunt vocatis. Sancti: 2. Pet. 1. Sancti homines: Apoc. 19, Iustificationes sanctorum. Rom. 8, Postulat pro sanctis. 1 Corinth. 7, Sancti de hoc mundo iudicabunt. 2. Corinth. 1, Una cum omnibus sanctis qui sunt in tota Achaia. Ephes. 3, Mihi omnium sanctorum minimo. Ephes. 5, Sicut decet sanctos. 2. Thess. 1. Cum venerit, ut glorificetur in sanctis. Dilecti, vocati et electi: 2. Petr. 1. Dilectis iuxta praefinitionem Dei. Rom. 1: Omnibus qui estis Romae, dilectis
13493. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 144 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Sancti homines: Apoc. 19, Iustificationes sanctorum. Rom. 8, Postulat pro sanctis. 1 Corinth. 7, Sancti de hoc mundo iudicabunt. 2. Corinth. 1, Una cum omnibus sanctis qui sunt in tota Achaia. Ephes. 3, Mihi omnium sanctorum minimo. Ephes. 5, Sicut decet sanctos. 2. Thess. 1. Cum venerit, ut glorificetur in sanctis. Dilecti, vocati et electi: 2. Petr. 1. Dilectis iuxta praefinitionem Dei. Rom. 1: Omnibus qui estis Romae, dilectis Dei, vocatis sanctis. Roman. 8: Quis tentabit crimina adversus electos Dei? Rom. 9: Eam quae dilecta non erat, vocabo dilectam. 1.
13494. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 144 | Paragraph | SubSect | Section] non erat, vocabo dilectam. 1. Corinth. 1. Sanctificatis per Christum IESUM, vocatis sanctis. Hebr. 9. Qui vocati sunt. Apoc. 19. Beati qui ad coenam nuptiarum agni vocati sunt. Coloss. 3: Induite vos sicut electi. 2. Timoth. 1. Suffero propter electos. Apoc. 1 et 17. Rex regum, et qui cum illo sunt vocati et electi, et fideles. Cohaeredes gratiae: 1. Pet. 3. Haeredes Dei, et cohaeredes Christi: Rom. 8, Gal. 4. Fideles: 1. Corinth. 7. 2. Corinth. 6. 1. Timoth. 5. 6. Iusti: 1. Petri 4. 1.Timoth 1. 1. Iohan. 2. Templum Dei et Spiritus sancti: 1. Corinth. 3. 6. 2. Corinth.
13495. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 144 | Paragraph | SubSect | Section] 21, Vidi civitatem sanctam Hierusalem. Uxor agni: Apocal. 19. Venerunt nuptiae agni, et uxor eius praeparavit se. Sponsa Christi: Ephes. 5. et Apoc. 22. Sponsus et sponsa dicunt, Veni: et qui audit, dicat, Veni. EDERE et BIBERE, pro voluptuariam vitam agere, ponit Christus, cum extremorum temporum luxum notat Luc. 17. Quod genus loquutionis etiam Latinis et Graecis est usitatum. Edere et Bibere. Apoc. 7, est, feliciter vivere. Edere et bibere carnem et sanguinem Christi, Iohan. 6, est fide frui merito Christi, passione carnis ac sanguinis ipsius acquisito.
13496. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 144 | Paragraph | SubSect | Section] temporum luxum notat Luc. 17. Quod genus loquutionis etiam Latinis et Graecis est usitatum. Edere et Bibere. Apoc. 7, est, feliciter vivere. Edere et bibere carnem et sanguinem Christi, Iohan. 6, est fide frui merito Christi, passione carnis ac sanguinis ipsius acquisito. Edere panem cum aliquo, est ius intimae familiaritatis et amicitiae ipsius habere, Psal. 40. Edere panem in regno caelorum, est aeterna felicitate perfrui, Luc. 22. Edere stercora sua, et Bibere urinam, Isaiae 36, significat extremam et tristissimam obsidionem famemque perpeti. Edere
13497. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 144 | Paragraph | SubSect | Section] cataractis profluentibus. EGO. Aliquando postponitur mandatis haec loquutio, Ego Dominus exercituum: ut Levit. 18. et 19. 22. ut sit veluti confirmatio praecedentis mandati: et plaerunque subintelligitur verbum, Praecipio haec. Usitatissimum alioqui Sacris literis est, ut cum aliquis incipi in prima persona loqui, mox quasi deserto pronomine primae personae, commuter orationem in aliam formam: ut alibi in Repetitionibus prolixius dixi. Sic Psal. 41: Et ego in perfectione aut sinceritate mea sustentisti me. Sic Gen. 24: Ego in via deduxit me. Isa.
13498. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 144 | Paragraph | SubSect | Section] mox quasi deserto pronomine primae personae, commuter orationem in aliam formam: ut alibi in Repetitionibus prolixius dixi. Sic Psal. 41: Et ego in perfectione aut sinceritate mea sustentisti me. Sic Gen. 24: Ego in via deduxit me. Isa. 45. Ego manus meae tetenderunt caelos. Ego cum corde meo aedificare Domino domum. 1. Par. 22 et 28, scilicet, fuit. Illud Ego initiale, ociosum negligitur. Sic autem inceperat orationem ac si esset dicturus, Ego cogitavi aedificare domum Domino. Sic et Psal. 73, Et ego, pene declinaverunt pedes mei.
13499. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 145 | Paragraph | SubSect | Section] est, omnia recte gubernem ac administrem. Sic idem 1. Reg. 3. Ego vero puer parvus sum, nescio egredi et ingredi. pro, nescio quomodo me in tanti regni administratione gerere debeam. Sic 1 Sam. 8. Rex egredietur ante nos, pugnabitque bella nostra. Sic Psal. 144. Et non egrederis cum exercitibus nostris. id est, non iuvas, non regis, non facis nos vincere. Sic et Psal 60. Non ne tu qui proieceras nos, et non egrediebaris cum exercitib. nostris, quia Deus est dux et gubernator populi sui. Egrediens ad bellum: pro, spiritus ad militiam, Num. 1: ubi actio
13500. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 145 | Paragraph | SubSect | Section] gerere debeam. Sic 1 Sam. 8. Rex egredietur ante nos, pugnabitque bella nostra. Sic Psal. 144. Et non egrederis cum exercitibus nostris. id est, non iuvas, non regis, non facis nos vincere. Sic et Psal 60. Non ne tu qui proieceras nos, et non egrediebaris cum exercitib. nostris, quia Deus est dux et gubernator populi sui. Egrediens ad bellum: pro, spiritus ad militiam, Num. 1: ubi actio pro potentia ponitur. Quod egredietur ex ore vestro, facietis. id est, quod promiferitis aut voveritis: Deut. 23. Egressionem labiorum tuorum custodies.
13501. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 145 | Paragraph | SubSect | Section] 42. Egredi ac ingredi ad verbum sacerdotis: Num. 23. pro, Rempublicam religionemque domi et foris administrare, secundum praescriptum Dei a sacerdote indicatum. ELEVARE, pro superbire: 2. Par. 25. Tunc elevavit te cor tuum, ad magnificandum: quae phrasis et Latinis est usitata. ut cum dicimus, Elato animo. Aliquando Elevare cor alicuius, etiam in bonam partem accipitur, de pia magnanimitate: ut 2. Par. 17, de Iosaphat legitur. Aliquando significat liberare: veluti si aliquem in praealtum munitumque locum attolleres, ne a quoquam adiri posset, neve cuiusquam iniuriae
13502. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 145 | Paragraph | SubSect | Section] autem, ex animo desiderare, ac expectare. Deut. 24. Et ad mercedem illam elevat animam suam: id est, cupide expectat. Sic et Ezech. 24. Tollam ab eis elevationem animae ipsorum. id est, quod praecipue desiderant, et quo se consolantur. Pro quo ibidem dicit Desiderium oculorum. Vicinum est, cum pro oratione ponitur. Ad te levavi animam meam: scilicet, tanquam meum unicum praesidium. Elevare, et Levatio, sunt nonnunquam propriae voces sacrificiorum: quia quae offerebant Deo, in altum elevabant. Num. 15. 16. Hinc armus elevationis, Exodi 29. Dedi tibi custodiam elevationum
13503. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 146 | Paragraph | SubSect | Section] quibus etiam ipse diabolus, infernus ac mors, in bonum, Deo ita mirabiliter omnia ordinante, cooperentur. Sed impiis et incredulis esse immundum cor ac conscientiam, quae sunt primaria: eoque etiam omnia externa eis verti in exitium. Eadem vero prorsus res ac doctrina tractatur Lucae undecimo, cum inquit Dominus: Veruntamen date quae intus sunt eleemosynam, et omnia sunt munda vobis. Nam plane nullum dubium est vel mediocriter textum expendenti, non agi ibi de precio expiationis peccatorum: sed de mundatione rerum externarum, quod Iudaei illis licite ac pure ut mundis uti possent, nec ab
13504. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 146 | Paragraph | SubSect | Section] mutari, fierique beneficum et benignum, piuḿ ve: ut videlicet tollatur id quod in eis reprehenderat, et ponatur eius contrarium. Nec est quod quis dicat aut cogitet, videri duram loquutionem, Dare interna corde Eleemosynam: sieut dura non est, quod Dominus ait, Eorum cor esse plenum rapina: cum nec raptae, nec in eleemosynam datae ros, in corde existant, sed tantum ipse affectus dandi aut rapiendi. Usitatissimus enim Hebraismus est, ponere abstractum pro concreto. Sic et illud Terentianum videri queat, Tu quicquid es, mera sapientia es. id est, sapientissimus: Ubi perinde sapientia
13505. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 147 | Paragraph | SubSect | Section] et sanctitate, eoque externas res et corpus diligentissime purificatis: Verum scitote, veram ac Deo acceptam puritatem, et etiam contrariam impuritatem, consistere in cordis mundicie ac immundicie, non in rerum externarum: quasi, modo quis cor vere mundum haberet, omnia externa illi essent munda. Cum igitur vos cor immundissimum avaricia et rapacitate habeatis, convertite illud rapax cor in benignum, beneficum, ac vere pium: sic reliqua omnia ultro munda fient vobis. Alioqui dum vos intus immundi estis, omnia vobis sunt eruntque immunda. Sic eos Christus veram mundiciem ex ipso primario
13506. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 147 | Paragraph | SubSect | Section] omnem fornicantem abste. Exponit posterioribus priora. Sic Isa. 59. Ore suo appropinquant mihi, cor autem eorum procul est a me. Elongari, pro abire in captivitatem. Oseae 8. Vitulus tuus fecit te elongari, Ezech. 7. Dedi Hierusalem in elongationem. Sic et Deus dicitur elongare se a nobis, cum nobis non opitulatur. Psal. 38. Deus ne elonges te a me. Psalm. 22. Deus mi, quare elongatus es a me? Sic elongare ab aliquo benedictionem, Psal. 109. Elongare animam alicuius a pace: Thren. 3. Elongari filios alicuius a salute, Iob 5. Elongare dicitur
13507. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 147 | Paragraph | SubSect | Section] die 24 Novembris: Zach. 2. tempus enim perpulchre coincidit. Sed utut sese res illa habeat, planum est, laetissimum fuisse festum, in quo beneficia Dei de instaurato templo et conservato ministerio, denique etiam de patefacta et defensa doctrina caelesti, praedicata sunt. Observat id festum una cum Iudaeis Christus, ut Iohan. 10 scriptum est. EO verbum, additum alteri, plerunque augmentum eius actionis significat. et quidem aliquando duplicatur, ut Gen. 8. A quae ibant, et decrescebant. pro, subinde magis magisque decrescebant. Sic Iud. 4 Ibat manus Israel eundo, et dura
13508. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 148 | Paragraph | SubSect | Section] vel quia tua veritas periclitatur. ERGO, videtur aliquando abundare. Matth. 7. Omnia ergo quae volueritis ut faciant vobis homines, ita et vos facite eis. ERRARE, per metaphoram non tantum de ista externa oberratione sine certis sedibus aut certa vocatione dicitur (ut cum Gen. 20 dicit Abrahamus, Quando errare me fecit Deus de domo patris mei: pro, errabundum eduxit) sed etiam de errore in doctrina et veritate. ut Isa. 9. Et erant beatificantes populum istum, errare facientes. pro, qui beatum dicunt populum istum; iactantes religionem et vitam eius, seducunt
13509. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 148 | Paragraph | SubSect | Section] ubi illius Hebraismi expositi sunt. ERUCTARE, alias pro meditari posuit vetus Interpres: ut Psal. 45. Eructavit cor meum verbum bonum Alias pro effundere: ut Psal 19. Dies diei eructat verbum. Et Psal. 119. Eructabunt labia mea laudem tuam, cum docueris me statuta tua. pro, effundent. Putantenctare esse aliquid maius quam elo qui: quasi cordis cogitationes sua sponte erumpant per sermonem foras. ESSE, quaere infra in voce SUM. ESURIRE, et SITIRE, aliquando per synecdochen ponuntur pro quovis ardentiore affectu.
13510. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 148 | Paragraph | SubSect | Section] docueris me statuta tua. pro, effundent. Putantenctare esse aliquid maius quam elo qui: quasi cordis cogitationes sua sponte erumpant per sermonem foras. ESSE, quaere infra in voce SUM. ESURIRE, et SITIRE, aliquando per synecdochen ponuntur pro quovis ardentiore affectu. ut cum Christus dicit Matth. 5. Beati qui esuriunt et sitiuntiustitiam id est, toto pectore expetunt, eamque promoneri cupiunt. Aliquando Esurire, sicut et Egenus, de quavimaiore miseria ac calamitate: sicut contra Saturatio, de quavis opitulatione accipitur. Sic diva Virgo canit,
13511. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 148 | Paragraph | SubSect | Section] eum Dominus. id est, propter praecedens peccatum. Gen. 3. Vocem tuam audivi, et timui quod nudus essem, et abscondi: pro, Ideo timui, ideo abscondi me. Ezech. 23. In via sororis tuae ambulasti, et ponam calicem eius in manu tua. Gen. 6 Repleta est terra iniquitate, et ecce ego perdo eos cum ipsa terra. Propterea. vel idcirco. Gen. 49. Vidit terram quod esset pulchra, ET ioclinavit humerum suum ad portandum. pro, idcirco: Exod. 15 Non poterant bibere aquas, quia amarae erant, et murmuravit populus. Exod. 17. Ubi non erant aquae, et iurgatus est populus. pro, propterea.
13512. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 148 | Paragraph | SubSect | Section] et introducet nos. pro, ideo, propterea. Isa. 43. Quia preciosus fuisti in oculis meis, et dabo hominem pro te. id est, idcirco, propterea. Iohan. 2. Prope erat Pascha Iudaeorum, et ascendit. pro, ideo. Dum. Gen. 7. Et diluvium aquarum fuit. pro, dum venit. Tunc. Gen. 12. Et factum est, cum accederet ad intrandum in Aegyptum: et dixit ad Saram uxorem suam. Gen. 44. Quod si tuleritis et hunc, et acciderit ei mors, et deducetis. pro, tunc deducetis. Exod. 13, Visitando visitabit vos, et auferetis ossa mea vobiscum. pro, tunc auferetis. Exod. 21, Si surrexerit et ambulaverit
13513. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] pro, tunc congregantur. Luc. 21. Et erunt signa in Sole et Luna. pro, tunc erunt. Luc. 2. Et factum est, ut abierunt Angeli in caelum, et pastores, pro, tunc pastores dixerunt Ibidem: Et factum est, cum advenisset dies octavus, ut circum cideretur puer, et vocatum est nomen eius IESUS. pro, tunc. ¶ Aliquando abundat, ut cum duo substantiva nomina connectit, quorum alterum revera adiectivum alterius esse deberet. ut, iudicium et veritas: pro, verax iudicium. Misericordia aut beneficentia et
13514. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] est, ut abierunt Angeli in caelum, et pastores, pro, tunc pastores dixerunt Ibidem: Et factum est, cum advenisset dies octavus, ut circum cideretur puer, et vocatum est nomen eius IESUS. pro, tunc. ¶ Aliquando abundat, ut cum duo substantiva nomina connectit, quorum alterum revera adiectivum alterius esse deberet. ut, iudicium et veritas: pro, verax iudicium. Misericordia aut beneficentia et veritas: id est, verax beneficentia. Sic abundat Rom. 8. Mittens filium in similitudine carnis peccati, et de peccato
13515. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] revera adiectivum alterius esse deberet. ut, iudicium et veritas: pro, verax iudicium. Misericordia aut beneficentia et veritas: id est, verax beneficentia. Sic abundat Rom. 8. Mittens filium in similitudine carnis peccati, et de peccato condemnavit peccatum. Aliquando idem valet quod Sed, cum videlicet antithesin sententiae priori adiungit. ut Psal. 3. Et tu Iehova clypeus es circa me. Praecesserat enim: Multi dicunt animae meae, non est ei salus in Deo suo. Opponitur igitur per antithesin, contraria fiducia pii hominis. Vertendum igitur est, Atqui, vel Sed, aut
13516. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] per antithesin, contraria fiducia pii hominis. Vertendum igitur est, Atqui, vel Sed, aut Attamen tu es clypeus circa me. Sic Psal. 22. Clamo per diem, et non exaudis: et noctem, et non est silentium mihi. Ergo, Quare. Gen. 12. Ecce scio quod sis mulier pulchra visu, et fiet cum videbunt te Aegyptii, ut te accipiant, et me interficiant. id est, Ergo vel Quare fiet. Gen. 44. Et festinaverunt et deposuerunt. pro, festinanter ergo deposuerunt. vel, Quare festinanter deposuerunt. 1 Reg. 20. Et des servo tuo cor intelligens. pro, Quare des quaeso servo tuo tantam
13517. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] Sic Isa. 39. Ecce dies veniunt, et auferetur. pro, in quibus auferetur. Iohan. 16. Modicum, et non videbitis me. pro, quo tempore me non videbitis. Mar. 1. Et erat in Synagoga ipsorum homo in spiritu immundo, et exclam avit. pro, qui exclamavit. Mar. 8. Et respiciens dicebat. pro, qui cum respexisset, dicebat. Id est, Gen. 1. Benedixit Deus diei septimo, et sanctificavit eum. id est, sanctificavit eum, et sacrificavit. Gen. 28. Et in semine tuo benedicentur omnes gentes. Exodi 4. Ero in ore tuo, et docebo quid loquaris. pro, id est, docebo te. 1. Sam. 17. Posuit eos in
13518. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] inter semen tuum. id est, inter eius posteros et te. Recte tamen persemen serpentis, etiam impios intelligas, qui tum Christo et posteris aut sectatorib. eius perpetuo praeliantur: quare eos Scriptura genimina viperarum vocat. Iohan. 10. De bono opere te non lapidamus, sed de blasphemia: et quia cum sis homo, facis te Deum. pro, quia cum sis homo, facis te Deum. Exponunt per illud Et, qualem ei blasphemiam obiiciant. valet ergo idem quod nempe, aut, id est. Sed. Matth. 17. Et non agnoverunt eum. pro, sed. Mar. 12. Et metuerunt multitudinem. pro, sed. Exodi 1. Et non fecerunt ut
13519. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] et te. Recte tamen persemen serpentis, etiam impios intelligas, qui tum Christo et posteris aut sectatorib. eius perpetuo praeliantur: quare eos Scriptura genimina viperarum vocat. Iohan. 10. De bono opere te non lapidamus, sed de blasphemia: et quia cum sis homo, facis te Deum. pro, quia cum sis homo, facis te Deum. Exponunt per illud Et, qualem ei blasphemiam obiiciant. valet ergo idem quod nempe, aut, id est. Sed. Matth. 17. Et non agnoverunt eum. pro, sed. Mar. 12. Et metuerunt multitudinem. pro, sed. Exodi 1. Et non fecerunt ut praeceperat rex, et vivificaverunt
13520. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 149 | Paragraph | SubSect | Section] pro audierat insuper. 1. Reg. 16. Fuit autem, ET accepit uxorem. pro, Insuper accepit. Mox: 2. Reg. 4. Mitte mihi unum e pueris, ut curram ad virum Dei, et revertar. pro, mox, statim revertar. Nam: 1. Reg. 18. Obadias timebat Dominum valde, ET fuit in excindere Iesabel prophetas. pro, nam cum iugularet Iesabel prophetas, ille abscondit eos. Isaiae 3. Non ero dominus, Et in domo mea non est panis. pro, Nam in domo mea non est panis, non possum vos alere Isaiae 64. Hierem. 42. Iratus es, Et peccavimus. pro, nam peccavimus. 1. Sam. 14. Erat coarctatus valde, Et adiuraverat Saul.
13521. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] tibi domum: Sicut 2 Sam. 7 expresse habetur. Isa 38. Quam praedicabo, et dixit mihi, et fecit. pro, quam praedicabo quod dixit mihi et fecit. Sic posses exponere illud dictum Lucae ultimo, Tu ne solus peregrinaris, aut commoraris in Ierusalem, et haec ignoras? pro, quod haec ignoras, cum sint talia ac tam nota? quasi diceret: Videmus quidem te peregrinum hominem esse, et forte paschatis tantum gratia paucis diebus hic Hierosolymae versatum: sed vehementer miramur, te hisce diebus solitarium hic victitasse, ut res tantas ac tam celebres actiones e nemine audire ac cognoscere
13522. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] talia ac tam nota? quasi diceret: Videmus quidem te peregrinum hominem esse, et forte paschatis tantum gratia paucis diebus hic Hierosolymae versatum: sed vehementer miramur, te hisce diebus solitarium hic victitasse, ut res tantas ac tam celebres actiones e nemine audire ac cognoscere potueris. Cum rationale, vel Quando quidem: Genes. 18. Nunquid celabo Abrahamum, etc. et Abraham omnino erit. pro, cum sit futurus. Genes. 34. Et ego homines numeri. pro, cum ego paucos mecum habeam, qui perfacile vinci extinguique possint Exodi 6. Quomodo audiet me Pharao, et ego sum
13523. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] hic Hierosolymae versatum: sed vehementer miramur, te hisce diebus solitarium hic victitasse, ut res tantas ac tam celebres actiones e nemine audire ac cognoscere potueris. Cum rationale, vel Quando quidem: Genes. 18. Nunquid celabo Abrahamum, etc. et Abraham omnino erit. pro, cum sit futurus. Genes. 34. Et ego homines numeri. pro, cum ego paucos mecum habeam, qui perfacile vinci extinguique possint Exodi 6. Quomodo audiet me Pharao, et ego sum incircumcisus labiis. pro, cum sim balbus. Levit. 16. Et complebit expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum
13524. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] diebus solitarium hic victitasse, ut res tantas ac tam celebres actiones e nemine audire ac cognoscere potueris. Cum rationale, vel Quando quidem: Genes. 18. Nunquid celabo Abrahamum, etc. et Abraham omnino erit. pro, cum sit futurus. Genes. 34. Et ego homines numeri. pro, cum ego paucos mecum habeam, qui perfacile vinci extinguique possint Exodi 6. Quomodo audiet me Pharao, et ego sum incircumcisus labiis. pro, cum sim balbus. Levit. 16. Et complebit expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut
13525. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] quidem: Genes. 18. Nunquid celabo Abrahamum, etc. et Abraham omnino erit. pro, cum sit futurus. Genes. 34. Et ego homines numeri. pro, cum ego paucos mecum habeam, qui perfacile vinci extinguique possint Exodi 6. Quomodo audiet me Pharao, et ego sum incircumcisus labiis. pro, cum sim balbus. Levit. 16. Et complebit expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut minima ancilla, 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere,
13526. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] numeri. pro, cum ego paucos mecum habeam, qui perfacile vinci extinguique possint Exodi 6. Quomodo audiet me Pharao, et ego sum incircumcisus labiis. pro, cum sim balbus. Levit. 16. Et complebit expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut minima ancilla, 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora
13527. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] me Pharao, et ego sum incircumcisus labiis. pro, cum sim balbus. Levit. 16. Et complebit expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut minima ancilla, 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et multiplicati sunt dies, et mortua est pro,
13528. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut minima ancilla, 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et multiplicati sunt dies, et mortua est pro, cum multiplicatae essent dies, mortua est. 1. Sam. 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et
13529. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut minima ancilla, 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et multiplicati sunt dies, et mortua est pro, cum multiplicatae essent dies, mortua est. 1. Sam. 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et recordaberis ancillae. Exod. 12. Et videbo
13530. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et multiplicati sunt dies, et mortua est pro, cum multiplicatae essent dies, mortua est. 1. Sam. 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et recordaberis ancillae. Exod. 12. Et videbo sanguinem, et praeteribo vos. pro, cum videro sanguinem, praeteribo. Levit. 22.
13531. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et multiplicati sunt dies, et mortua est pro, cum multiplicatae essent dies, mortua est. 1. Sam. 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et recordaberis ancillae. Exod. 12. Et videbo sanguinem, et praeteribo vos. pro, cum videro sanguinem, praeteribo. Levit. 22. Et occumbet Sol, et erit mundus. pro. cum occubuerit Sol, erit mundus.
13532. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et multiplicati sunt dies, et mortua est pro, cum multiplicatae essent dies, mortua est. 1. Sam. 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et recordaberis ancillae. Exod. 12. Et videbo sanguinem, et praeteribo vos. pro, cum videro sanguinem, praeteribo. Levit. 22. Et occumbet Sol, et erit mundus. pro. cum occubuerit Sol, erit mundus. Psal. 77. Recordor Dei, et turbor. pro, cum turbor, recordor Dei, seu confugio ad Deum per invocationem. Sic meditor, et involuitur spiritus meus. Sic Genes. 42.
13533. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] sunt dies, et mortua est pro, cum multiplicatae essent dies, mortua est. 1. Sam. 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et recordaberis ancillae. Exod. 12. Et videbo sanguinem, et praeteribo vos. pro, cum videro sanguinem, praeteribo. Levit. 22. Et occumbet Sol, et erit mundus. pro. cum occubuerit Sol, erit mundus. Psal. 77. Recordor Dei, et turbor. pro, cum turbor, recordor Dei, seu confugio ad Deum per invocationem. Sic meditor, et involuitur spiritus meus. Sic Genes. 42. Et accidet illi mors in via, et deducetis canos. pro, si acciderit illi mors. Genes.
13534. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et recordaberis ancillae. Exod. 12. Et videbo sanguinem, et praeteribo vos. pro, cum videro sanguinem, praeteribo. Levit. 22. Et occumbet Sol, et erit mundus. pro. cum occubuerit Sol, erit mundus. Psal. 77. Recordor Dei, et turbor. pro, cum turbor, recordor Dei, seu confugio ad Deum per invocationem. Sic meditor, et involuitur spiritus meus. Sic Genes. 42. Et accidet illi mors in via, et deducetis canos. pro, si acciderit illi mors. Genes. 47. Inveniamus gratiam in oculis Domini, et erimus servi Pharaonis. pro, summa fiet
13535. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] 5. Ponunt lucernam super candelabrum, et lucet. pro, ut luceat. Matth. 26. Appropinquat hora, et filius hominis tradetur. pro, ut tradatur, aut qua tradetur. Rom. 11. Quis prius dedit ei, et reddetur? pro, ut ei reddi debeat, aut oporteat. Utinam, et Sicut: Iob 16. Et disceptet homo cum Deo, et filius hominis cum amico suo. pro, utinam disceptare posset homo cum Deo, sicut filius hominis cum amico suo. Utique: Genes. 17. Incircumcisus masculus, et exterminabitur. pro, utique exterminabitur. Superfluum interdum est, quod et supra monui, ut Exod. 4. Et respondit Moyses,
13536. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] candelabrum, et lucet. pro, ut luceat. Matth. 26. Appropinquat hora, et filius hominis tradetur. pro, ut tradatur, aut qua tradetur. Rom. 11. Quis prius dedit ei, et reddetur? pro, ut ei reddi debeat, aut oporteat. Utinam, et Sicut: Iob 16. Et disceptet homo cum Deo, et filius hominis cum amico suo. pro, utinam disceptare posset homo cum Deo, sicut filius hominis cum amico suo. Utique: Genes. 17. Incircumcisus masculus, et exterminabitur. pro, utique exterminabitur. Superfluum interdum est, quod et supra monui, ut Exod. 4. Et respondit Moyses, et dixit: Et ecce non
13537. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] 26. Appropinquat hora, et filius hominis tradetur. pro, ut tradatur, aut qua tradetur. Rom. 11. Quis prius dedit ei, et reddetur? pro, ut ei reddi debeat, aut oporteat. Utinam, et Sicut: Iob 16. Et disceptet homo cum Deo, et filius hominis cum amico suo. pro, utinam disceptare posset homo cum Deo, sicut filius hominis cum amico suo. Utique: Genes. 17. Incircumcisus masculus, et exterminabitur. pro, utique exterminabitur. Superfluum interdum est, quod et supra monui, ut Exod. 4. Et respondit Moyses, et dixit: Et ecce non cadent. pro, Ecce nos cadent. Levit. 17. Et sequenti
13538. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] hominis tradetur. pro, ut tradatur, aut qua tradetur. Rom. 11. Quis prius dedit ei, et reddetur? pro, ut ei reddi debeat, aut oporteat. Utinam, et Sicut: Iob 16. Et disceptet homo cum Deo, et filius hominis cum amico suo. pro, utinam disceptare posset homo cum Deo, sicut filius hominis cum amico suo. Utique: Genes. 17. Incircumcisus masculus, et exterminabitur. pro, utique exterminabitur. Superfluum interdum est, quod et supra monui, ut Exod. 4. Et respondit Moyses, et dixit: Et ecce non cadent. pro, Ecce nos cadent. Levit. 17. Et sequenti die comedetur, Et quod
13539. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] et condemnavit peccatum de peccato. Sic apud Graecos post
13540. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] solet
13541. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] duo verba, quorum alterum, excluso Et, posset commutari in infinitivum. Gen. 9. Et coepit, et plantavit. pro, coepit plantare. Iudicum 9. Et vidit, et ecce populus egrediebatur. pro, vidit populum egredi. Aliquando est quasi completiva particula. Nonnunquam copula longius a suo loco ponitur. Cum praepositio: 1. Samuel. 13. Nam fuit arca Domini in die illa, et filii Israel. pro, cum filiis Israel. Cum tamen: 1. Samuel 12. Et Dominus Deus vester rex. pro, cum Dominus sit vester rex. Propterea: Genes. 29. Nunquid quia frater meus es, et servies mihi? pro, propterea. Hieremiae
13542. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] et plantavit. pro, coepit plantare. Iudicum 9. Et vidit, et ecce populus egrediebatur. pro, vidit populum egredi. Aliquando est quasi completiva particula. Nonnunquam copula longius a suo loco ponitur. Cum praepositio: 1. Samuel. 13. Nam fuit arca Domini in die illa, et filii Israel. pro, cum filiis Israel. Cum tamen: 1. Samuel 12. Et Dominus Deus vester rex. pro, cum Dominus sit vester rex. Propterea: Genes. 29. Nunquid quia frater meus es, et servies mihi? pro, propterea. Hieremiae 11. Et iverunt unusquisque in pravis cogitationibus cordis sui: et adducam super eos omnia
13543. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] coepit plantare. Iudicum 9. Et vidit, et ecce populus egrediebatur. pro, vidit populum egredi. Aliquando est quasi completiva particula. Nonnunquam copula longius a suo loco ponitur. Cum praepositio: 1. Samuel. 13. Nam fuit arca Domini in die illa, et filii Israel. pro, cum filiis Israel. Cum tamen: 1. Samuel 12. Et Dominus Deus vester rex. pro, cum Dominus sit vester rex. Propterea: Genes. 29. Nunquid quia frater meus es, et servies mihi? pro, propterea. Hieremiae 11. Et iverunt unusquisque in pravis cogitationibus cordis sui: et adducam super eos omnia verba foederis huius.
13544. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 150 | Paragraph | SubSect | Section] pro, vidit populum egredi. Aliquando est quasi completiva particula. Nonnunquam copula longius a suo loco ponitur. Cum praepositio: 1. Samuel. 13. Nam fuit arca Domini in die illa, et filii Israel. pro, cum filiis Israel. Cum tamen: 1. Samuel 12. Et Dominus Deus vester rex. pro, cum Dominus sit vester rex. Propterea: Genes. 29. Nunquid quia frater meus es, et servies mihi? pro, propterea. Hieremiae 11. Et iverunt unusquisque in pravis cogitationibus cordis sui: et adducam super eos omnia verba foederis huius. id est, propterea adducam. ETIAM, nonnunquam
13545. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] ut peccem Domino. pro, a me quoque absit. Sic Eccles. 8, Quia etiam scio ego quod erit bonum, etc. pro, quia ego quoque scio. Duplicatur Etiam valde crebro, ubi de duobus aliquid pronunciatur affirmative aut negative, idem ferme valens quod duo Tum Latinis aut duo Nec. Exod 5 Cum non perfecistis statutum laterum, ut prius etiam heri etiam hodie. pro, heri et hodie. Genes. 47. Pastores ovium servi tui etiam nos, etiam patres nostri pro, tum nos, et maiores nostri. Exod. 12. Etiam pecora vestra, etiam boves vestros accipite. Ibidem: Egredemini etiam vos, etiam filii
13546. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] laterum, ut prius etiam heri etiam hodie. pro, heri et hodie. Genes. 47. Pastores ovium servi tui etiam nos, etiam patres nostri pro, tum nos, et maiores nostri. Exod. 12. Etiam pecora vestra, etiam boves vestros accipite. Ibidem: Egredemini etiam vos, etiam filii Israel. id est, abite una cum filiis Israel, pecora una cum armentis 1. Regum 12. Quod non postulasti, dedi tibi etiam divitias, etiam gloriam. pro, divitias cum gloria. Valet aliquando, nempe in negativa sententia, illa reduplicatio idem quod duo Neque. Exod. 4. Non sum vir verborum etiam ab heri, etiam ab nudius
13547. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] etiam hodie. pro, heri et hodie. Genes. 47. Pastores ovium servi tui etiam nos, etiam patres nostri pro, tum nos, et maiores nostri. Exod. 12. Etiam pecora vestra, etiam boves vestros accipite. Ibidem: Egredemini etiam vos, etiam filii Israel. id est, abite una cum filiis Israel, pecora una cum armentis 1. Regum 12. Quod non postulasti, dedi tibi etiam divitias, etiam gloriam. pro, divitias cum gloria. Valet aliquando, nempe in negativa sententia, illa reduplicatio idem quod duo Neque. Exod. 4. Non sum vir verborum etiam ab heri, etiam ab nudius tertius. pro, neque proxime fui nec
13548. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] pro, tum nos, et maiores nostri. Exod. 12. Etiam pecora vestra, etiam boves vestros accipite. Ibidem: Egredemini etiam vos, etiam filii Israel. id est, abite una cum filiis Israel, pecora una cum armentis 1. Regum 12. Quod non postulasti, dedi tibi etiam divitias, etiam gloriam. pro, divitias cum gloria. Valet aliquando, nempe in negativa sententia, illa reduplicatio idem quod duo Neque. Exod. 4. Non sum vir verborum etiam ab heri, etiam ab nudius tertius. pro, neque proxime fui nec unquam antea. Numer. 23. Etiam ne maledicendo maledicas etiam benedicendo ne benedicas. pro, neque
13549. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] 1 Regum 3. Etiam tibi, etiam mihi non sit, dividite infantem pro, nec mihi nec tibi sit. Etiam iterans prius positam vocem magis inculcat, 1. Regum 21, Lingent canes sanguinem tuum, etiam tuum: pro tuum ipsius. Aliquando iunctim reduplicatur emphaseos gratia. Levit. 26 Et etiam etiam hoc, cum ipsi fuerint in terra inimicorum. pro, etiamsi expulero eos, etc. ETHNICUS notae significationis vox est, sed in Sacris literis accipitur aliquando pro insigniter impio: ut Matth. 18. Si non audierit Ecclesiam, sit tibi ut ethnicus et publicanus. pro, fuge ac vita eum
13550. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 151 | Paragraph | SubSect | Section] vi de baturque etiam gentiles conversos suo exemplo docere, non esse spem salutis non observantibus legem. EVACVARE, per metaphoram significat, rem quamcunque, consilium aut conatum irritum, frustraneum, ac vilem efficere. sumpta metaphora a vasis res utiles continentibus, quae cum sunt exinanita, non ita magnifiunt. Hieremiae 19. Evacuabo consilium Iudae: pro, irritum efficiam. 1. Corinth. 1. Non in sapientia sermonis, ne evacuetur crux Christi: id est, ne vis aut efficacia simul et debita gloria ei adimatur. 1 Corinth. 9. Ut gloriam meam quis evacuet. Et 15
13551. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 152 | Paragraph | SubSect | Section] praedicans Evangelium regni Dei, et dicens: Impletum est tempus, instatque regnum Dei: Resipiscite, et credite Evangelio. ubi vox Evangelii, prius quidem in genere pro tota doctrina, posterius autem pro sola promissione accipitur. Caeterum Romanis 2, videtur ferme solam legem significare, cum dicit, Deum in extrema die iudicaturum homines secundum Evangelium. ¶ Nonnunquam Evangelia vocantur quatuor illae historiae aut libri Matthaei, Marci, Lucae et Iohannis, ut in titulis eorum habetur. Dixi in genere de vocis Evangelii significationibus, nunc addam varias eius appellationes,
13552. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 152 | Paragraph | SubSect | Section] suo. Apoc. 1. Testimonium IESU CHRISTI. Apocal. 12, Habent testimonium IESU CHRISTI. Apoc. 9. Conservus tuus sum, et fratrum tuorum, habentium testimonium IESU. 1. Timoth. 2. Ut esset testimonium temporibus suis, in quod positus sum ego praeco et Apostolus, etc. doctor gentium cum fide et veritate. 2. Timoth. 1. Ne pudeat testimonii Domini nostri. 1. Cor. 2. Adnuncians vobis testimonium Dei. Spiritus, et administratio spiritus et iustitiae, 2. Corinth. 3. Virtus Dei ad salutem omni credenti, Rom. 1. 1. Corinth. 1. Sermo crucis 1. Corinth 1. Sermo crucis iis qui
13553. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] Odoris magnam habet emphasin. Perinde enim valet, ac si dixisset: Tanta est vis Evangelii in utramque partem, ut non gustu solum, sed olfactu solo aut vivificet, aut interficiat. Quicquid sit, nunquam frustra praedicatur, quin valeat aut in vitam, aut in mortem. ¶ Sed quaeritur, qui conveniat hoc cum natura Evangelii, quod paulo post vocabit ministerium vitae? Responsio facilis est, quod Evangelium praedicatur in salutem, id esse illius proprium: sed huius salutis participes esse solos fideles, interea incredulis esse damnationis occasionem, quod eorum vitio culpave accidit. Appellatur
13554. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] cooptamur in vitam aeternam. Verba vitae. Act. 5. Ite, et stantes loquimini in templo populo omnia verba vitae huius, etc. Insigne Evangelii elogium, quod vivifica sit doctrina, salutem hominibus afferens. Patefit enim illic Dei iustitia, Rom. 1. et Christus illic se nobis offert cum sacrificio mortis suae cum spiritu regenerationis, cum divinae adoptionis archa. Atque hoc nominatim Apostolis dicitur, ut animosius quaevis certamina pro Evangelio subeant, quando audiunt se aeternae salutis ministros esse. Demonstrativum apponitur maioris certitudinis causa, ac si vitam
13555. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] Verba vitae. Act. 5. Ite, et stantes loquimini in templo populo omnia verba vitae huius, etc. Insigne Evangelii elogium, quod vivifica sit doctrina, salutem hominibus afferens. Patefit enim illic Dei iustitia, Rom. 1. et Christus illic se nobis offert cum sacrificio mortis suae cum spiritu regenerationis, cum divinae adoptionis archa. Atque hoc nominatim Apostolis dicitur, ut animosius quaevis certamina pro Evangelio subeant, quando audiunt se aeternae salutis ministros esse. Demonstrativum apponitur maioris certitudinis causa, ac si vitam digito monstraret angelus: ut
13556. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] et stantes loquimini in templo populo omnia verba vitae huius, etc. Insigne Evangelii elogium, quod vivifica sit doctrina, salutem hominibus afferens. Patefit enim illic Dei iustitia, Rom. 1. et Christus illic se nobis offert cum sacrificio mortis suae cum spiritu regenerationis, cum divinae adoptionis archa. Atque hoc nominatim Apostolis dicitur, ut animosius quaevis certamina pro Evangelio subeant, quando audiunt se aeternae salutis ministros esse. Demonstrativum apponitur maioris certitudinis causa, ac si vitam digito monstraret angelus: ut certe non procul quaerenda
13557. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] exhibitum iri â Iudaeis, sed bona eorum pace sibi docendi fore locum: quia amplius eos non offendet fucatum illud et adulteratum Evangelium, compositum ex Mose et Christo, reprehendendo. Ministerium spiritus et iustitiae. 2. Corinth. 3. Quia instrumentum est regenerationis, et offert gratuitam cum Deo reconciliationem Mysterium Christi, Colos. 4. a dignitate, quia exponit imperscrutabile mysterium de Christo. Stulticia praedicationis. 1. Corinth. 1. Placuit Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes. ubi per quandam concessionem sic vocatur: quia in speciem talis
13558. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] testimonium reddamus sibi, ad gloriam suam asserendam. Ministerium reconciliationis. 2. Corinth. quinto, Dedit nobis ministerium reconciliationis, etc. Qui praeclarus Evangelii titulus est, quod legatio sit ad reconciliandos homines Deo: singularis quoque ministrorum dignitas, quod cum hoc mandato a Deo mittantur ad nos, ut internuncii sint, et quasi sponsores. Sapientia et prudentia Dei, item Arcanumuoluntatis Dei, Ephes. 1. Qui exundavit in nos in omni sapientia et prudentia, patefacto nobis arcano voluntatis suae. ubi Paulus Evangelium ornat splendidis titulis
13559. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 153 | Paragraph | SubSect | Section] voluerit. Sermo veritatis, et Evangelium salutis nostrae. Ephes. primo. Audito sermone veritatis, Evangelio salutis vestrae. ubi Paulus duplici epitheto Evangelium ornat, quod sit sermo veritatis, et quod Ephesiis fuerit salutis instrumentum. Quae duo epitheta diligenter observanda sunt. Nam cum nihil magis moliatur Sathan, quam ut vel contemptu Evangelii, vel dubitatione, mentes nostras imbuat: duobus clypeis nos hic Paulus munit, quibus utramque tentationem propulsemus. Ergo adversus omnes dubitationes discamus hoc testimonium opponere, Evangelium non modo certa esse veritatem, quae
13560. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 154 | Paragraph | SubSect | Section] in manu sua. Appellatur autem Evangelii praedicatio Ventilabrum, aut Vannus: quia antequam Dominus nos excutiat, totus mundus confusione implicitus est, sibi quisque privatim delicias facit, et boni malis permixti sunt, denique paleis turgere sufficit: ubi autem in medium prodit Christus cum suo Evangelio, dum conscientias coarguit, et citat ad Dei tribunal, ventilantur paleae, quae prius magnam areae partem occupabant. Evangelii praedicatio Messi comparatur, Ioannis quarto: Adhuc quatuor menses sunt, et messis veniet, etc. Ut vero intelligatur hic locus, tenenda
13561. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 154 | Paragraph | SubSect | Section] Matt. 9. Circumibat IESUS civitates, praedicans Evangelium regni. vocatur sic ab effectu, quia hac ratione dissipatum populum Deus ad se colligit, ut in medio eius regnet. Evangelium pacis, Ephes. 6. Cur autem sic a Paulo dicatur, non est obscurum, nempe ab effectu, quia legatio est nostrae cum Deo reconciliationis, quae sola pacatas reddit conscientias. Evangelium gloriae beati Dei, 1. Timoth. 1. ubi aliqui exponunt Evangelium gloriae, pro, gloriosum: rectius tamen exposueris, quod de summa Dei gloria disserit. Evangelium filii Dei, Rom 1. Quem colo spiritu
13562. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 154 | Paragraph | SubSect | Section] Evangelium abolebant pseudoapostoli, sed adulterabant suis commentis. Atque hactenus de voce Evangelii. EUGE, interiectio est collaudantis. Matth. 25, Euge serve bone, ac fidelis. Aliquando in veteri versione, etiam insultationis vim habet: ut Psalmo quadragesimo et septuagesimo: cum impii bonorum calamitati insultant, dictantes, Euge Euge. EVIGILARE, cum de hominibus dicitur, plerumque significat vitae emendationem in melius ex illa pristina somnolentia ac securitate in peccatis. ut Rom. 11. Tempus est iam nos ex somno evigilare. Expergisci aut Evigilare
13563. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 154 | Paragraph | SubSect | Section] de voce Evangelii. EUGE, interiectio est collaudantis. Matth. 25, Euge serve bone, ac fidelis. Aliquando in veteri versione, etiam insultationis vim habet: ut Psalmo quadragesimo et septuagesimo: cum impii bonorum calamitati insultant, dictantes, Euge Euge. EVIGILARE, cum de hominibus dicitur, plerumque significat vitae emendationem in melius ex illa pristina somnolentia ac securitate in peccatis. ut Rom. 11. Tempus est iam nos ex somno evigilare. Expergisci aut Evigilare Deum, est, suis laborantibus ac periclitantibus, opem ferre, et impios punire: ut
13564. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 155 | Paragraph | SubSect | Section] eoque graviter impegerunt: cuiusmodi fuerunt qui Christum spirituale quoddam corpus habuisse somniarunt, intelligentes Matth. 1 cap. dicere, Christum conceptum esse ex substantia spiritus, ideoque ipsam essentiam humanitatis Christi non corpoream, sed spiritualem esse: cum illic praepositio Ex nihil aliud quam authorem aut causam efficientem conceptionis significet. Paulus Rom. 3. dicit, Deum iustificare Iudaeos et gentiles per fidem: ubiutrunque idem prorsus significat, nempe nos medio aut instrumento fidei iustitiam Christi apprehendere. Sic Osiander perperam
13565. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 155 | Paragraph | SubSect | Section] 57, Exaltare super caelos Deus. id est, ostende tuam divinam o omnipotentiam, me liberando. Sic, Ab exaltationibus tuis dispersae sunt gentes: Isaiae trigesimotertio. pro, praeclaris facinoribus. Exaltari aliquem, significat aliquando glorificari, aut potentem fieri. Psal. 12. Cum exaltantur vilitates filiorum hominum, circumquaque ambulant ventres. Et Psalm. 89, Exaltavi dilectum meum. Exaltaremanum, est praeclarum aliquod facinus aggredi et efficere. ut Psalmo decimo: Exurge Domine, et exalta manum tuam, nec obliviscaris pauperum. Sive quia in agendo manus
13566. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 155 | Paragraph | SubSect | Section] insolescere. Psalm. 130, Domine non est exaltatum cormeum, neque elati sunt oculi mei. Aliquando exaltari cor alicuius, piam magnanimitatem significat. 2. Paral. 17. Et exaltavit Iosaphat cor suum ad vias Domini. Reperitur etiam, ubi Exaltari aliquem significat in cruce suspendi. ut cum Christus dicit, Oportere filium hominis exaltari. id est, suspendi de cruce. Et Ioannis octavo: Cum exaltaveritis filium hominis. Exaltare aliquid, aliquando significat exaltatum agnoscere, ac considerare. Psalm. 48. Exaltare palatia eius. Posses tamen per superius positam loquutionem
13567. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 155 | Paragraph | SubSect | Section] exaltari cor alicuius, piam magnanimitatem significat. 2. Paral. 17. Et exaltavit Iosaphat cor suum ad vias Domini. Reperitur etiam, ubi Exaltari aliquem significat in cruce suspendi. ut cum Christus dicit, Oportere filium hominis exaltari. id est, suspendi de cruce. Et Ioannis octavo: Cum exaltaveritis filium hominis. Exaltare aliquid, aliquando significat exaltatum agnoscere, ac considerare. Psalm. 48. Exaltare palatia eius. Posses tamen per superius positam loquutionem etiam Celebrare exponere. Verum de hac phrasi etiam in cognatis verbis: ut in Elevo, Extollo, Ascendo,
13568. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 156 | Paragraph | SubSect | Section] abducamini. ¶ EXCIDERE, a caedo, crebro admodum in passivo ponitur, pro extremo interitu aut exitio. Videtur esse metaphora ab arborum excisione: unde Christus et Baptista sumunt integras similitudines in ficu, securi ad radicem posita, et palmitibus. Saepissime mandata aliqua Dei cum hac clausula ponuntur, quod qui hoc neglexerit, ille excidetur, ut Exodi decimoquarto. Excidetur anima illa de Israel. pro, delebitur. Aliquando verterunt Exterminabitur, quod idem valere solet. Sic Ieremiae 44. Quare facitis malum coram Domino, ut excidatis vobis virum et mulierem?
13569. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 156 | Paragraph | SubSect | Section] adeo Deum offenditis ac irritatis, ut sit nos omnes totumque hunc coetum funditus deleturus? 1. Reg. 8. Non excidetur tibi vir a facie mea, qui sedeat super thronum Israelis. id est, semper aliquis ex tuis posteris regnabit post te. Psal. 31 vertunt, Excidantur in sepulchro: cum sit in Hebraeo, Excidantur ad sepulchrum. id est, tollantur de vita, ut sit necesse eos sepeliri. Excidi mustum, Ioel 1 pro, deficere, male provenire. Lapides excisionis, 1. Reg. 7, secti lapides vocantur. Vendi ad excisionem, aut exterminationem: pro, prorsus ac in perpetuam
13570. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 156 | Paragraph | SubSect | Section] eiicio. Est autem excommunicatio, solennis actio ministri Christi, qua de consensu Ecclesiae, aliquem legitimo processu ex Ecclesia Dei eiicit, et declarat ab hominibus pro Ethnico et publicano habendum. Potest autem multiplex esse excommunicatio: alia intensior et atrocior quam alia. Nam illa, cum Paulus dicit, si quis non amat Dominum IESUM, sit anathema maranatha: videtur prorsus extrema quaedam separatio ab Ecclesia et Christo esse, continens in se aeternam damnationem. Talis forte est et illa traditio satanae Hymenaei et Alexandri, 1. Timoth. 1. Secunda ac levior videtur esse illa
13571. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 156 | Paragraph | SubSect | Section] si quis non amat Dominum IESUM, sit anathema maranatha: videtur prorsus extrema quaedam separatio ab Ecclesia et Christo esse, continens in se aeternam damnationem. Talis forte est et illa traditio satanae Hymenaei et Alexandri, 1. Timoth. 1. Secunda ac levior videtur esse illa 1. Corinth. 5, cum tradit Paulus incesti Satanae, ad excruciationem carnis, ut salvetur spiritus in extrema die. Adhuc vero levior est illa separatio et conversatione ac familiaritate inordinate ambulantium, de qua agit ac in nomine CHRISTI praecipita >Thessalon. 3. Omnium autem levissima est, privata et
13572. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 156 | Paragraph | SubSect | Section] et abominatio alicuius: aliquando etiam solennis imprecatio mali, opposita benedictioni. cuiusmodi est, quod Noach execratur Cham: item illa prolixa in fine Deuteronomii item illa quae fiebat in exploratione suspectae de adulterio, Num. 5. Sed de hac phrasi forte postea in verbo Pono agetur, cum exponetur quid sit Poni in male dictionem et benedictionem. item in voce Maledictio. EXERCITUS, in Sacris literis crebro pro quamvis multitudine, modo sit ordinata, ponitur. Sic Genes. 2,
13573. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] ordinata, ponitur. Sic Genes. 2, et crebro alias. Exercitus caeli, pro stellarum multitudine: et Exercitus terrae, pro omnibus ex terra provenientibus, aut alio qui in terra agentibus ponuntur. Et consummati sunt caeli et terra et omnis exercitus eorum. Genes. 2. id est, caelum et terra, cum creaturis existentibus in eis. Septuaginta tamen
13574. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] ponuntur. Et consummati sunt caeli et terra et omnis exercitus eorum. Genes. 2. id est, caelum et terra, cum creaturis existentibus in eis. Septuaginta tamen
13575. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] militarem accipiat: quare non incommode eosdem Hebraismos subit. Verum de praedicto Christi dicto, vide in voce VIRTUS. Exod. 12, Educam exercitum vestrum: id est, totam illam turbam. Sic mulieres inservientes tabernaculo ac cultui Dei, vocantur exercitus. Exod. 38. Et fecit labrum aeneum cum basi sua, sub aspectu exercituum. id est, mulierum militantium ante ostium tabernaculi. id est, excubantium administeria tabernaculi, lotiones, et similia opera: ut 1. Samuelis 2: de talibus mulieribus legitur, et Luc. 2. de Anna vidua. Sic Psal. 103. Praedicate Dominum omnes
13576. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] terrestrium et inferorum: sicut eosdem exercitus et Christo pater caelestis subiecit, Philip. 2. Sicut et ipse Dominus dicit: Tradita est mihi omnis potestas, etc. Sic partes multitudinis unius vocantur exercitus, Exod. 6. Educite filios Israel ex Aegypto per exercitus suos. Cum exercitu egredi Deum, est, ei praesentem ac opitulatorem esse, eumque felicem et victoriosum reddere. Psalm. 44. Non egredieris cum exercitibus nostris, pro, non soles adesse mihi in bello. Reges exercituum, Psalm. 68 vocantur primarii doctores, qui diversas regiones sibi spiritualibus
13577. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] est mihi omnis potestas, etc. Sic partes multitudinis unius vocantur exercitus, Exod. 6. Educite filios Israel ex Aegypto per exercitus suos. Cum exercitu egredi Deum, est, ei praesentem ac opitulatorem esse, eumque felicem et victoriosum reddere. Psalm. 44. Non egredieris cum exercitibus nostris, pro, non soles adesse mihi in bello. Reges exercituum, Psalm. 68 vocantur primarii doctores, qui diversas regiones sibi spiritualibus armis subiecerunt, sibi mutuo amici ac concordes fuerunt, unde crevit Ecclesia. Exercitus viri, Iud. 20, pro viris bellicosis et
13578. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] exactorum indicetur. Isaiae 9. Sceptrum exactoris in eo confregisti, Sic Danielis 11. Stabit qui loco eius transferet exactorem: id est, auferet, amovebit. Isaiae 14. Dominabuntur in exactores suos. Zach. 9. Et non transibit amplius super eos exactor. De hac re loquitur etiam Ieremias, cum insultat Babylonicis exactoribus Chaldaice: Ubi est aurum Madcheva, id est, exactio auri tributarii. EXIRE verbum, licet notissimae significationis sit, quoad communem usum: habet tamen suos quosdam Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de
13579. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] etiam Ieremias, cum insultat Babylonicis exactoribus Chaldaice: Ubi est aurum Madcheva, id est, exactio auri tributarii. EXIRE verbum, licet notissimae significationis sit, quoad communem usum: habet tamen suos quosdam Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex
13580. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] quosdam Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex de Sion, et verbum Domini de Hierusalem: Isaiae 2. Exire e medio idololatrarum, 2. Corinth. 6. est, deserta idololatria propalam sese verae religioni ac Ecclesiae addicere. Exire impium. Psal 109 Dum
13581. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] impium. Psal 109 Dum iudicatur, exeat impius. pro, damnatus, scilicet ex loco iudicii prodeat, non ut absolutus, sed ut damnatus. Exire facere argentum: pro, exigere. 2 Reg. 15. de indictione tributi accipitur. Exire vinum de aliquo, est edormire crapulam. 1. Sam. 25. Cum exiisset vinum a Nabal. Exire et introire civitatem. Quin et exeunti et introeunti civitatem nulla erat pax: Zachariae 8. Exire et intrare aliquem, aut alicuius exitus aut introitus sunt omnia eius negocia, omnis eius conversatio: quia res aguntur ac expediuntur exeundo et intrando in
13582. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 157 | Paragraph | SubSect | Section] tamen et de generatione intelligere. Longe aliter dicitur exire Cain a facie Domini. id est, excidere a favore et gubernatione eius, ut non sit in Ecclesia et populo Dei, in quo proprie Deus et eius facies versatur. Exitus alicuius regionis aut agri, sunt termini eius, quousque se extendit: qui cum transeuntur, iam ex ea exitur. Hac loquutione multum utitur Iehosua capite decimoquinto et decimosexto, in descriptione tribuum. Exire alicuius famam, nomen, aut sermonem, est divulgari, spargi de eo rumorem. Exitus, pro excrementis et latrinis, aut cloacis: 2. Reg. 10. Diruerunt
13583. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 158 | Paragraph | SubSect | Section] 1. Si fuerit expulsio vestra ad extremum caeli. pro, expulsi vestri aut captivi ex vobis tam procul venditi. EXPERGISCI, per metaphoram significat seria ac laudabilia negocia strenue aggredi, deserta priori negligentia, aut quasi somnolentia. Dicitur vero tum de Deo, tum de homine. Cum Deo tribuitur, significat Deum debere abiecta omni priori mora ac cunctatione succurrere piis et laboranti iustitiae. Prius enim dum impios pro arbitrio grassari permisit visus est quasi dormire et stertere. Hae igitur duae metaphorae dormiendi aut dormitandi et contra evigilandi et surgendi,
13584. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 158 | Paragraph | SubSect | Section] defensionem iustitiae ac mandatorum tuorum, et huc accurre ad me, opitulaturus mihi qui laboro ac periclitor in eo ipso opere officio ac conatu, quem mihi iniunxisti. Sic et Psalmo 35. Expergiscere et evigila ad iudicium meum et Psalmo 44. Evigila, ut quid dormis Domine? expergiscere. Caeterum cum homini tribuitur, tum plerunque significat aut veram contritionem, qua ex illa carnali securitate excitamur, ut consideratione peccatorum nostrorum, irae ac poenarum Dei perterrefiamus, et ad misericordiam Dei confugiamus. Alias, quod huic vicinum est, totam emendationem vitae in melius
13585. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 158 | Paragraph | SubSect | Section] aut veram contritionem, qua ex illa carnali securitate excitamur, ut consideratione peccatorum nostrorum, irae ac poenarum Dei perterrefiamus, et ad misericordiam Dei confugiamus. Alias, quod huic vicinum est, totam emendationem vitae in melius denotat. Sic Christus dicit: Beatus servus, quem, cum Dominus venerit, invenerit vigilantem: id est pie viventem, et in sua vocatione strenue versantem. 1 Thess 5. Ne dormiamus, sicut caeteri: sed vigilemus, et sobrii simus. Sic Rom. 13. Agnoscite tempus quoniam hora est iam nos de somno surgere. EXPIARE aliquem, est, Deo oblata
13586. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 158 | Paragraph | SubSect | Section] ac mediatoris Christi: sicut Ezechias orat. 2 Paral. 30. Dominus est bonus, etc. expiet illum, qui totum cor suum praeparavit ad quaerendum Deum Et exaudivit Deus Ezechiam, sanavitque populum suum. Expiabatur etiam templum et tabernaculum, aliaque sacra loca et instrumenta, sive cum initio nondum erant consecrata, sive postea forte fuissent prophanata. de qua re et supra in verbo DEDICO dictum est. Sic Exodi 29 praecipitur, ut septem dies altare expietur: id est, consecretur. Aquae expiationis, Numer. 19 describuntur, quibus sua quadam ratione immundi
13587. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 158 | Paragraph | SubSect | Section] Extendere manum, est etiam quidvis aliud potenter operari: sicut Actor. 4. orat Ecclesia, ut Deus extendat manus ad sanationes et miracula, quo tanto magis propagetur ecius religio. Nam quae volumus perficere, ad ea manum extendimus, eisve admovemus. Aliquando Deus dicitur extendere manus, cum nos vocat ad poenitentiam: quia hoc gestu vocantes aut compellentes solent uti, ut erga cum quem vocant, manum extendant: aut etiam, cum silentium et attentionem indicere volunt. Proverb. 1 Extendi manum meam, et non fuit qui attenderet. Sic Isaiae 65. Tota die expandi aut extendi manus
13588. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 158 | Paragraph | SubSect | Section] ut Deus extendat manus ad sanationes et miracula, quo tanto magis propagetur ecius religio. Nam quae volumus perficere, ad ea manum extendimus, eisve admovemus. Aliquando Deus dicitur extendere manus, cum nos vocat ad poenitentiam: quia hoc gestu vocantes aut compellentes solent uti, ut erga cum quem vocant, manum extendant: aut etiam, cum silentium et attentionem indicere volunt. Proverb. 1 Extendi manum meam, et non fuit qui attenderet. Sic Isaiae 65. Tota die expandi aut extendi manus meas ad populum contradicentem, et inobedientem. Extendere misericordiam, est alicui
13589. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 158 | Paragraph | SubSect | Section] miracula, quo tanto magis propagetur ecius religio. Nam quae volumus perficere, ad ea manum extendimus, eisve admovemus. Aliquando Deus dicitur extendere manus, cum nos vocat ad poenitentiam: quia hoc gestu vocantes aut compellentes solent uti, ut erga cum quem vocant, manum extendant: aut etiam, cum silentium et attentionem indicere volunt. Proverb. 1 Extendi manum meam, et non fuit qui attenderet. Sic Isaiae 65. Tota die expandi aut extendi manus meas ad populum contradicentem, et inobedientem. Extendere misericordiam, est alicui beneficium porrigere aut praebere.
13590. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 159 | Paragraph | SubSect | Section] ac provehente. EXUERE veterem hominem, exponetur in HOMINE VETERI, et in verbo INDUERE. EXULTARE, dicitur de vehementiore laeticia quae tantopere afficiat cor, ut etiam foris quasi quodam motu corporis significetur. Latini dicunt Gestire prae gaudio: praesertim cum futurum bonum expectatur. Sic Abrahamus gestivit videre diem Christi. Tali laeticia aut gaudio vult Deus nos gaudere de suo favore, promissionibus ac beneficiis. Deus laeticiae et exultationis meae, Psalm 43 quod suo spiritu et beneficiis nos solide exhilaret. Basilius Psalm 32, super
13591. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 159 | Paragraph | SubSect | Section] vel etiam rideant ac exagitent, et denique sit ille ita castigatus cantilena ac fabula vulgi.
FACIES vox admodum multum usum habet in Sacris literis, variique inde Hebraismi per diversos tropos deducuntur: de quibus aliquid ordine agendum est. Primum igitur Facies, si coniungatur cum
13592. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 159 | Paragraph | SubSect | Section] aliquando habeat. Pingit enim ipsam speciem mali aut causae, quasi ante oculos. Genesis 6. Repleta est terra iniquitate a facie eorum. A facie Sarae ego fugio, Genesis decimosexto: Isaiae septimo habetur: Derelinquetur terra, quam tu exhorres, a facie duorum regum ipsius. Ego illud A facie, cum Derelinquetur potius connecterem, quam cum Exhorreo. Dicit enim, deserendam aut devastandam esse terram illorum hostilium regum, quas terras aut hostilia regna horrebat Achazus rex. A facie, aliquando coram: ut Deuteronomii octavo: Perditurus est â facie vestra. id est, ante vos.
13593. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 159 | Paragraph | SubSect | Section] aut causae, quasi ante oculos. Genesis 6. Repleta est terra iniquitate a facie eorum. A facie Sarae ego fugio, Genesis decimosexto: Isaiae septimo habetur: Derelinquetur terra, quam tu exhorres, a facie duorum regum ipsius. Ego illud A facie, cum Derelinquetur potius connecterem, quam cum Exhorreo. Dicit enim, deserendam aut devastandam esse terram illorum hostilium regum, quas terras aut hostilia regna horrebat Achazus rex. A facie, aliquando coram: ut Deuteronomii octavo: Perditurus est â facie vestra. id est, ante vos. Isaiae 24. Expulit Amorraeum a facie nostra. id
13594. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 159 | Paragraph | SubSect | Section] octavo: Perditurus est â facie vestra. id est, ante vos. Isaiae 24. Expulit Amorraeum a facie nostra. id est, ante nos. Iudicum 5. Montes fluxerunt a facie Domini. id est, eo adventante, eisve insidente. 2 Paralip. 34. Humiliasti te a facie Dei. id est, coram. Sic si coniungatur cum
13595. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 159 | Paragraph | SubSect | Section] aut
13596. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 159 | Paragraph | SubSect | Section] ut ille puniatur, sive etiam ut ei a Deo benefiat. Cum in malam partem accipitur, significat iram, indignationem et poenas, ut Psalmo 33. Facies Domini in facientes mala. id est, ira et castigatio. Psalmo 68. Sicut liquescit cera a facie ignis, sic pereant impii a facie Dei. Sic Psalm. 9. Cum revertentur retrorsum inimici mei, peribunt a facie tua. id est, tu perdes eos ira tua. Levitici 17. Obfirmabo faciem meam contra animam illam. pro, irascar ei vehementer. Psal. 51. Absconde faciem tuam a peccatis meis pro,
13597. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] mihi. Sic Psalmo 10. Abscondit DEUS facies suas, ne videat unquam. id est, non curat nostras iniurias, aut miserorum calamitates. Contra saepe etiam in bonam partem accipitur de favore Dei Deuteronomii 32. Ostende nobis faciem tuam Domine, et salvi erimus. Psalmo 17. Satiabor facie Dei, cum expergefactus fuero. id est, post resurrectionem perfruar tuo aspectu ac favore. In hunc sensum dicit Dominus, Angelos puerorum videre quotidie faciem patris. id est, summo eius favore frui. Psalmo 102. Ne abscondas faciem tuam a me. Psal. 13. 30. 44. Hierem. 33. Quod est vel
13598. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] aspectu ac favore. In hunc sensum dicit Dominus, Angelos puerorum videre quotidie faciem patris. id est, summo eius favore frui. Psalmo 102. Ne abscondas faciem tuam a me. Psal. 13. 30. 44. Hierem. 33. Quod est vel irascentis, vel negligentis aliquem. Psalmo 16. Saturitas gaudii cum facie tua. id est. cum noticia et favore tuo. Psalmo 26. Faciem tuam Domine requiram. id est, favorem ac opem tuam. Psalm. 11. Aspicit rectum, facies eius probat. Aliquando in genere providentiam, praesentiam et iudicium Dei significat. ut cum dicitur aliquis ante faciem Dei ambulare: id
13599. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] sensum dicit Dominus, Angelos puerorum videre quotidie faciem patris. id est, summo eius favore frui. Psalmo 102. Ne abscondas faciem tuam a me. Psal. 13. 30. 44. Hierem. 33. Quod est vel irascentis, vel negligentis aliquem. Psalmo 16. Saturitas gaudii cum facie tua. id est. cum noticia et favore tuo. Psalmo 26. Faciem tuam Domine requiram. id est, favorem ac opem tuam. Psalm. 11. Aspicit rectum, facies eius probat. Aliquando in genere providentiam, praesentiam et iudicium Dei significat. ut cum dicitur aliquis ante faciem Dei ambulare: id est, ipsi Deo servire, ei
13600. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] negligentis aliquem. Psalmo 16. Saturitas gaudii cum facie tua. id est. cum noticia et favore tuo. Psalmo 26. Faciem tuam Domine requiram. id est, favorem ac opem tuam. Psalm. 11. Aspicit rectum, facies eius probat. Aliquando in genere providentiam, praesentiam et iudicium Dei significat. ut cum dicitur aliquis ante faciem Dei ambulare: id est, ipsi Deo servire, ei conari placere, ac probari. Vicina huic significatio est, cum aliquis dicitur consulere faciem Domini: id est, ipsam providentiam, praesentiam, ipsummet Deum: 2. Regum 21. 1. Sam. 13. Sic Danielis 2. Et misericordias
13601. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] requiram. id est, favorem ac opem tuam. Psalm. 11. Aspicit rectum, facies eius probat. Aliquando in genere providentiam, praesentiam et iudicium Dei significat. ut cum dicitur aliquis ante faciem Dei ambulare: id est, ipsi Deo servire, ei conari placere, ac probari. Vicina huic significatio est, cum aliquis dicitur consulere faciem Domini: id est, ipsam providentiam, praesentiam, ipsummet Deum: 2. Regum 21. 1. Sam. 13. Sic Danielis 2. Et misericordias petierunt a facie super secreto illo. id est, ab ipso Deo; Psalmo 17. A facie tua iudicium meum prodeat. pro, a te. 1. Paralip. 29.
13602. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] ut supra. Facies senum non honoraverunt, Thren. 5. Sapientia hominis illustrat faciem eius, Ecclesiast. 8. id est, tum exhilarat, tum et glorificat eum. Facies tua vadat ad bellum. 2. Samuelis 17. pro, ipsemet praesens esto in conflictu. Contra autem, a facie Domini dicitur fugere Ionas, cum extra Ecclesiam ad Ethnicos perfugit, putans ibi nullam esse curam, praesentiam aut providentiam Dei, nec eum sibi illic fore molestum, aut flagitaturum ut proficiscatur in Ninive. Sic Cain dicit: A facie tua abscondar, et interficiar. id est, extra tuam curam ac providentiam, destitutus omni
13603. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] sua. Domum, quam sanctificavi nomine meo, dimittam a facie mea: 1 Regum 9. Faciem alicuius placare, Genes. 32. pro, ipsum: non tamen sine emphasi. Aliquando amplissimam quandam cognitionem Dei significat. Sic interpretantur aliqui illud Num. 12. quod ore ad os, aut facie ad faciem Moyses sit cum Deo loquutus: de qua phrasi dicetur in fine huius vocis. Sed Exodi 33. negat ei visionem faciei, et tantum tergum suum se illi monstraturum pollicetur: ubi forte illam summam agnitionem ei negat, qua in altera demum vita fruemur: de qua Paulus dicit, quod nunc quidem eum agnoscamus velut in
13604. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] locutione et Iacob dicit; Vidi Dominum a facie ad faciem, et salva facta est anima mea, etc. de uberrima scilicet quadam revelatione Dei. Faciem susscipere, et agnoscere, item In factem alicuius respicere (alias vertunt Personam accipere) est loquutio forensis, ubi cum tantum causa, aut veritas, aut falsitas rationum utriusque partis respicienda esset, iniquus iudex respicit faciem hominis, non causae: accipit dignitatem alterutrius litigantis, neglecta bonitate aut pravitate rationum, aut causae. Psalmo 82. Usque quo iudicatis iniquitatem, et faciem
13605. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] principio maximum errorem liberi arbitrii contra manifestam veritatem statuunt. Dicunt enim: Prosopolepsia est, dare aequalia inaequalibus, aut contra, sive bona ac praemia, sive mala ac poenas. Verum haec definitio nimis late patet, ac restringenda est. Prosopolepsia enim est proprie, cum aequalia in aequalibus, aut contra, bona aut mala, praemia aut poenae dantur, tunc, cum Deus aut alius iudex praemia aut poenas secundum certas leges, vel iura, ex debito aut veluti in iudicio quodam distribuit: non autem, ei sua sponte dona sua pro arbitrio liberrimaque beneficentia ac
13606. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] Dicunt enim: Prosopolepsia est, dare aequalia inaequalibus, aut contra, sive bona ac praemia, sive mala ac poenas. Verum haec definitio nimis late patet, ac restringenda est. Prosopolepsia enim est proprie, cum aequalia in aequalibus, aut contra, bona aut mala, praemia aut poenae dantur, tunc, cum Deus aut alius iudex praemia aut poenas secundum certas leges, vel iura, ex debito aut veluti in iudicio quodam distribuit: non autem, ei sua sponte dona sua pro arbitrio liberrimaque beneficentia ac liberalitate donat. quam prosopolepsiam Deus de se consitetur Romanorum nono: et in parabola
13607. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] autem, ei sua sponte dona sua pro arbitrio liberrimaque beneficentia ac liberalitate donat. quam prosopolepsiam Deus de se consitetur Romanorum nono: et in parabola eorum qui laborarunt in vinea. unicuique enim, praesertim autem Deo, quod suum est, liberum licitumque et, largiri, cui ipsi libet: cum nulli id debeat, sed sua sponte, proque libitu donet. Hinc igitur manifestum est, Synergistas in ipso statim principio aut ostio (iuxta proverbium) a veritate aberrare. Facies pro externa specie, splendore, aut fuco rei, qui opponitur nativa bonitati intus latenti,
13608. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 160 | Paragraph | SubSect | Section] Nam quibus irascimus eos nubilo ac torvo vultu respicimus. Danielis 9. Illustra faciem tuam super sanctuarium tuum. id est, sis propitius. Illumina faciem tuam super servum tuum, Psalmo 31 80. 119. Sic et de hominibus usurpatur, In hilaritate faciei regis vita: Proverbiorum 16. pro, cum ille est propitius subditis, hoc illorum eximium bonum et magnum gaudium est. Quaerere faciem Salomonis, aut regis: id est, cupere eum videre, ei supplicare, 1. Reg. 10.
13609. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] fuerit Meschias adeo contemptus, ut nemo eum desideraverit: id est, nemo eum videre, aut pro amico ac Domino agnoscere voluerit. Sicut alibi queritur Psaltes, se esse amicis ac fratribus ignotum, et exterum. Absconsio igitur faciei est is, a quo omnes suam faciem avertunt. A facie ad faciem cum aliquo loqui aut versari, nonnihil obscuritatis habet, praesertim cum ad DEUM refertur. Nam Deut. 5 legitur, quod Deus sit loquutus a facie ad faciem cum populo Israelitico, ubi nimirum intelligitur tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34
13610. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] nemo eum videre, aut pro amico ac Domino agnoscere voluerit. Sicut alibi queritur Psaltes, se esse amicis ac fratribus ignotum, et exterum. Absconsio igitur faciei est is, a quo omnes suam faciem avertunt. A facie ad faciem cum aliquo loqui aut versari, nonnihil obscuritatis habet, praesertim cum ad DEUM refertur. Nam Deut. 5 legitur, quod Deus sit loquutus a facie ad faciem cum populo Israelitico, ubi nimirum intelligitur tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic
13611. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] se esse amicis ac fratribus ignotum, et exterum. Absconsio igitur faciei est is, a quo omnes suam faciem avertunt. A facie ad faciem cum aliquo loqui aut versari, nonnihil obscuritatis habet, praesertim cum ad DEUM refertur. Nam Deut. 5 legitur, quod Deus sit loquutus a facie ad faciem cum populo Israelitico, ubi nimirum intelligitur tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum
13612. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] 5 legitur, quod Deus sit loquutus a facie ad faciem cum populo Israelitico, ubi nimirum intelligitur tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum Moyse. Sic et Num. 12 dicitur, quod Deus cum Moyse loquatur a facie ad faciem: id est, tum familiariter, tum amplissimam quandam sui noticiam ei communicando. Additur ibi explicatio in verbis, Sicut amicus cum amico, qui se coram aspiciunt.
13613. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] cum populo Israelitico, ubi nimirum intelligitur tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum Moyse. Sic et Num. 12 dicitur, quod Deus cum Moyse loquatur a facie ad faciem: id est, tum familiariter, tum amplissimam quandam sui noticiam ei communicando. Additur ibi explicatio in verbis, Sicut amicus cum amico, qui se coram aspiciunt. Faciei angelus. Isaiae 63, dicitur angelus faciei
13614. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum Moyse. Sic et Num. 12 dicitur, quod Deus cum Moyse loquatur a facie ad faciem: id est, tum familiariter, tum amplissimam quandam sui noticiam ei communicando. Additur ibi explicatio in verbis, Sicut amicus cum amico, qui se coram aspiciunt. Faciei angelus. Isaiae 63, dicitur angelus faciei Dei servasse et liberasse populum
13615. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum Moyse. Sic et Num. 12 dicitur, quod Deus cum Moyse loquatur a facie ad faciem: id est, tum familiariter, tum amplissimam quandam sui noticiam ei communicando. Additur ibi explicatio in verbis, Sicut amicus cum amico, qui se coram aspiciunt. Faciei angelus. Isaiae 63, dicitur angelus faciei Dei servasse et liberasse populum Israeliticum: ubi credo necesse esse intelligi ipsum filium Dei, qui solus fuit illa petra, comitata Israelitas per desertum, teste Paulo 1. Corinth. 10: quique non tantum
13616. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] mitto Angelum, qui praeparet viam faciei meae. id est, meo filio seu Meschiae. Forte etiam illud toties inculcatum quaerere faciem Dei, significat allegorice quaerere hunc angelum faciei, nempe Meschiam. Sicut Psalm. 27 dicitur, Quaerite faciem meam, faciem tuam quaeram: Satiabor vultu tuo, cum expergefactus fuero. Angelus igitur liberans ab omni malo, est Christus ipse, qui postea in arca sedit, et dictus est facies Dei. Faciei salutes: Psal. 42, Confitebor ei salutes faciei meae. vel, O salus faciei meae, et Deus mi, qui liberando caves ne pudefiam, sed laetus et
13617. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 161 | Paragraph | SubSect | Section] Gen. 4 de Cain dicitur. Videtur autem potius iram ac dolorem, secum de iniuria ac vindicta perpetuo cogitantem, significare. Solent enim tristes et cogitabundi perpetuo vultum in terram demissum habere. Sic Annae matri Samuelis dicuntur fuisse facies, dum tristis fuit: postea vero, cum fiducia impetratae promissionis exhilarata est, negantur ei amplius fuisse facies. ut omnino Facies ibi magnum moerorem denotent Nam etiam illud prius, Dedit partem unam facierum: puto ad mulierem
13618. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] ac prospero successu, aut etiam audaci conatu accipitur, quod pro arbitrio aget. Sacrificare notat Exodi 10: Ut faciamus Domino Deo nostro pro, sacrificemus. Sic 1 Regum 18, Facere bovem. et Psalmo 66, Faciam boves et hircos: id est, sacrificabo. Prorsus videtur convenire haec phrasis cum illa Latina,
13619. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] aut etiam audaci conatu accipitur, quod pro arbitrio aget. Sacrificare notat Exodi 10: Ut faciamus Domino Deo nostro pro, sacrificemus. Sic 1 Regum 18, Facere bovem. et Psalmo 66, Faciam boves et hircos: id est, sacrificabo. Prorsus videtur convenire haec phrasis cum illa Latina,
13620. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] Exodi 10: Ut faciamus Domino Deo nostro pro, sacrificemus. Sic 1 Regum 18, Facere bovem. et Psalmo 66, Faciam boves et hircos: id est, sacrificabo. Prorsus videtur convenire haec phrasis cum illa Latina,
13621. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] haec phrasis cum illa Latina,
13622. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] cum id D. Paulus disertissime de Sacra coena, aut totius Ecclesiae communione explicet. 1, Cor. 11. Facere pro operari Ruth 2. Ubi collegisti hodie et ubi fecisti? Exodi 5. Aggravetur opus super eos, et faciant in eo. id est occupentur, habeant plus satis quod agant. Sic 1. Reg. 20, Cum servus tuus faceret hic et illic, ipse non fuit. pro, cum esset occupatus, expediretque modo hoc, modo illud. Nehem. 4. Altera pars iuvenum in opere faciebant. pro operabantur. Facere praeceptum, pro violare. Levit. 5. Si anima peccaverit, et fecerit unum ex praeceptis Domini, quae fieri
13623. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] Ecclesiae communione explicet. 1, Cor. 11. Facere pro operari Ruth 2. Ubi collegisti hodie et ubi fecisti? Exodi 5. Aggravetur opus super eos, et faciant in eo. id est occupentur, habeant plus satis quod agant. Sic 1. Reg. 20, Cum servus tuus faceret hic et illic, ipse non fuit. pro, cum esset occupatus, expediretque modo hoc, modo illud. Nehem. 4. Altera pars iuvenum in opere faciebant. pro operabantur. Facere praeceptum, pro violare. Levit. 5. Si anima peccaverit, et fecerit unum ex praeceptis Domini, quae fieri non debent, etc. id est, violaverit unum ex
13624. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] est, quasi ille nunquam peccaverit, aut absolutissime omne perfecerit: sed quod plerunque recte egerit, et certe stadium ac desiderium recte agendi habuerit. Sic quoque quod aliquis fecerit legem et praecepta, 2. Reg. 18. 10. 22, Eodem referatur et loquutio, Facere voluntatem patris: quod cum de Christo quidem dicitur, plenissimam obedientiam significat: cum vero de piis, tum tantum stadium conatumque obediendi Deo. Contra autem, Facere malum, significat non tantum peccare, sed etiam studium male agendi habere. Facere cum Deo, 1. Samuelis 14. id est, Deo regente et
13625. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] sed quod plerunque recte egerit, et certe stadium ac desiderium recte agendi habuerit. Sic quoque quod aliquis fecerit legem et praecepta, 2. Reg. 18. 10. 22, Eodem referatur et loquutio, Facere voluntatem patris: quod cum de Christo quidem dicitur, plenissimam obedientiam significat: cum vero de piis, tum tantum stadium conatumque obediendi Deo. Contra autem, Facere malum, significat non tantum peccare, sed etiam studium male agendi habere. Facere cum Deo, 1. Samuelis 14. id est, Deo regente et perficiente. Cum Deo Ionathan hodie fecit. id est, hanc tantam victoriam Deo
13626. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] referatur et loquutio, Facere voluntatem patris: quod cum de Christo quidem dicitur, plenissimam obedientiam significat: cum vero de piis, tum tantum stadium conatumque obediendi Deo. Contra autem, Facere malum, significat non tantum peccare, sed etiam studium male agendi habere. Facere cum Deo, 1. Samuelis 14. id est, Deo regente et perficiente. Cum Deo Ionathan hodie fecit. id est, hanc tantam victoriam Deo cum reges te consequutus est. Facere virtutem. In Deo faciemus virtutem: id est, ipso nos regente ac corroborante, praeclara opera faciemus. Facta est coena Ioan. 13
13627. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] de Christo quidem dicitur, plenissimam obedientiam significat: cum vero de piis, tum tantum stadium conatumque obediendi Deo. Contra autem, Facere malum, significat non tantum peccare, sed etiam studium male agendi habere. Facere cum Deo, 1. Samuelis 14. id est, Deo regente et perficiente. Cum Deo Ionathan hodie fecit. id est, hanc tantam victoriam Deo cum reges te consequutus est. Facere virtutem. In Deo faciemus virtutem: id est, ipso nos regente ac corroborante, praeclara opera faciemus. Facta est coena Ioan. 13 pro coepta. Sic Ioan. 1. Gratia et veritas per Christum facta,
13628. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 162 | Paragraph | SubSect | Section] cum vero de piis, tum tantum stadium conatumque obediendi Deo. Contra autem, Facere malum, significat non tantum peccare, sed etiam studium male agendi habere. Facere cum Deo, 1. Samuelis 14. id est, Deo regente et perficiente. Cum Deo Ionathan hodie fecit. id est, hanc tantam victoriam Deo cum reges te consequutus est. Facere virtutem. In Deo faciemus virtutem: id est, ipso nos regente ac corroborante, praeclara opera faciemus. Facta est coena Ioan. 13 pro coepta. Sic Ioan. 1. Gratia et veritas per Christum facta, id est, coepta est communicari, aut contigit nobis, vel
13629. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] iuramenti, aut dirae imprecationis, quam tamen vel mali ominis, vel etiam blasphemiae vitandae gratia generali noce exprimere maluerunt. 1. Regum 2. Facere uota, pro, adimplere Ieremiae 44. Factum desiderium dulce est animae, Proverb. 13 pro, desiderata aut optata res, cum contingit. Factus est molens, Iudicum 16, pro molebat in domo vinctorum. Factor veritatis. Proverb. 12. In factoribus veritatis beneplacitum est Domino. pro, Dominus amat et fovet eos qui veraces sunt, qui verae doctrinae et aliis rectis ac sinceris actionibus dediti sunt. Facere tempus,
13630. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] est Domino. pro, Dominus amat et fovet eos qui veraces sunt, qui verae doctrinae et aliis rectis ac sinceris actionibus dediti sunt. Facere tempus, Actor. 18. pro transigere aut absumere. Facere aliquos: pro, sibi deligere, constituere. Marci 3. Tunc fecit sibi duodecim qui manerent cum eo, et quos ablegaret. Fecit eum aspicere, Marci 8. pro, iussit eum denuo respicere, visum suum experiri. Factores legis iustificabuntur, Rom 2. pro effectores, qui integre et plane eam faciunt. Verum Iacobi 1, Estote factores, non auditores legis: de studio et conatu obediendi
13631. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] et metaphorica, aut spiritualis, audiendi verbi Dei, aut cognitionis divinae: de quib. ordine agemus. Famis viri, pro famelicis, Isaiae 5. Viri gloriae eius sunt viri famis, et multitudo eius arida siti. Fame comburi dicuntur homines, depascente naturali calore ipsum humidum radicale, cum ei alimentum cibi non suppeditetur. Hinc talis nigredo a famelicis contrahitur, ut dicas eos revera adustos, aut in fumo torrefactos esse. Deut. 32. Combusti erunt fame, et comesti aegritudine. Famem vocare super terram, Psalm. 105. Gen. 41. Et famem congregare super aliquos, Ezech. 5,
13632. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] famem congregare super aliquos, Ezech. 5, est, magnam caritatem annonae per sterilitatem efficere. Idem valet et, Tradere aliquem in famem. Hiere. 18. Famelici cessarunt, 1. Sam. 2. scilicet locare suam operam, famulari aliis: seu, nulli amplius fuerunt famelici. Fames spiritualis est, cum vel deest copia verae et sincerae doctrinae, cuiusmodi Amos 8 Deus populo minatur, inquiens, se adducturum famen et sitim audiendi verbum Dei: vel cum alioqui homines contriti, et alii vere pii, aut remissionem peccatorum quaerunt ac sitiunt (de quib. dicit Isaias, Omnes sitientes venite ad
13633. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] 18. Famelici cessarunt, 1. Sam. 2. scilicet locare suam operam, famulari aliis: seu, nulli amplius fuerunt famelici. Fames spiritualis est, cum vel deest copia verae et sincerae doctrinae, cuiusmodi Amos 8 Deus populo minatur, inquiens, se adducturum famen et sitim audiendi verbum Dei: vel cum alioqui homines contriti, et alii vere pii, aut remissionem peccatorum quaerunt ac sitiunt (de quib. dicit Isaias, Omnes sitientes venite ad aquas: et diva Virgo canit, Esurientes implevit bonis et divites, id est securos, dimisit inanes) aut denique cum pii esuriunt aut sitiunt iustitiam Dei,
13634. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] famen et sitim audiendi verbum Dei: vel cum alioqui homines contriti, et alii vere pii, aut remissionem peccatorum quaerunt ac sitiunt (de quib. dicit Isaias, Omnes sitientes venite ad aquas: et diva Virgo canit, Esurientes implevit bonis et divites, id est securos, dimisit inanes) aut denique cum pii esuriunt aut sitiunt iustitiam Dei, seu cupiunt meliorem statum religionis et Ecclesiae, quos saturandos esse Christus affirmat. FAMULARI famulatu servi: Levi. 25. Iubet uti Deus empto Iudaeo, ut mercenario, non ut mancipio: quod praeceptum etiam Cicero repetit. Non opprimas
13635. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] omne amarum dulce est: id est, abundantes, ac veluti pertaesos nauseare, aut non curare aliqua alio qui optima beneficia: sed egentibus, etiam minus lauta esse gratissima. Favum stillare dicitur adultera, Proverb. quinto: pro, blandissime loqui, et suis blandimentis capere suum amasium, cum tamen interea ei extremum exitium paret. Sic et Proverb. 16. Ut favus mellis sunt eloquia pulchritudinis. id est, tam gratus ac suavis est elegans sermo, ut optimum mel. Sic et verbum Domini dicitur Psal. 19, esse dulcius favo mellis. FEL, ut est liquor amarissimus,
13636. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] metalepsin significat virus satanae, aut nativam malitiam, aut corruptionem cordis, quae semper erga Deum et proximum est acerba et amara: erga neutrum sane est suaviter affecta, eive bene cupiens, quin potius contra utrunque scelerata consilia meditatur ac machinatur. Significat igitur Petrus, cum Actor. 8 dicit, Video te esse in felle amaritudinis, et vinculo iniustitiae: Simonem magum nec renatum esse, nec pristinum suum sceleratum animum ulla ex parte immutasse in melius: cum tamen simulet se esse Christianum, et de priori venenata malitia resipuisse. Significat alioqui vox fellis
13637. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 163 | Paragraph | SubSect | Section] bene cupiens, quin potius contra utrunque scelerata consilia meditatur ac machinatur. Significat igitur Petrus, cum Actor. 8 dicit, Video te esse in felle amaritudinis, et vinculo iniustitiae: Simonem magum nec renatum esse, nec pristinum suum sceleratum animum ulla ex parte immutasse in melius: cum tamen simulet se esse Christianum, et de priori venenata malitia resipuisse. Significat alioqui vox fellis
13638. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 164 | Paragraph | SubSect | Section] eius, ferrum penetravit animam eius. In Hebraeo est proprie et ad verbum, In ferrum venit anima eius quod aliqui per hypallagen putant commutandum esse in hanc loquutionem, Ferrum penetravit animam eius: sicut et vetus versio habet. Conferunt igitur aliqui hanc loquutionem cum illa Simeonis, ad divinam Virginem dicta, Gladius penetrabit animam tuam: id est, tam ingenti dolore cruciabere et affligere, ac si gladio esses confossa. Sic Psalm. 42. Sicut gladius in ossibus meis, dum me quotidie probris afficiunt, diceres Ubi est Deus tuus? Alioqui si plane incatenatus
13639. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 165 | Paragraph | SubSect | Section] veneno, semine, aut imagine prorrus corrupit, pervertit, ac in suam naturam transferm enravit, transformavit, et transsubstantiavit. Significat igitur Christo et Paulo fermentum, corruptelas doctrinae, tum et morum ac vitae, atque adeo et ipsam inhaerentem veteris Adami naturam aut malitiam, una cum suis fructibus. Secundo, et alia ratio metaphorae in bonam partem acceptae hinc oritur: nempe quod, quoniam modicum fermenti paulatim quantumvis magnam massam inficit, aut fermentat, (quae ratio est etiam tum verae, tum falsae doctrinae, tum etiam pravorum morum) ideo Christus veram religionem
13640. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 165 | Paragraph | SubSect | Section] sunt proturbati in exilium aut captivitatem, a suis sedibus, rebus ac commodis abducti aut depulsi. Metaphora haec videtur sumpta esse a vino, aut etiam aliis liquoribus. Nam quamprimum vino ademptae sunt feces, incipit debilius fieri. Hanc totam phrasin unus Hieremiae locus pulchre illustrat, cum Capite 28 inquit: Opulentus et securus fuit Moab inde a pueritia sua, et quiescens ipse in fecibus suis, nec transfusus est de vase in vas, nec in captivitatem abiit. Hinc fit, quod sapor eius duret in eo, et odor non sit immutatus. Propterea ecce dies venient, dicit Dominus, ut mittam ei
13641. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 166 | Paragraph | SubSect | Section] dicitur fore, ut alicuius ficus decorticetur. Ioel primo. pro, eius res, possessiones ac opes vastentur, et pessundentur. Eodem sensu minatur Deus Hieremiae quinto, fore ut hostes eorum vineam et ficum comedant: id est, proventus possessionum absumant. Ponitur ficus pro fructu bono a Christo, cum negat ex tribulis colligi ficus: id est, ex pessima causa optimos effectus. Item pro re suavi. ut Oseae nono: Tanquam primitivum in ficu vidi initio patres vestros. Ficus etiam rem labilem et caducam indicat: quod cum maturae sunt, non firmiter in arbore haereant. Nahum 3. Omnes munitiones
13642. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 166 | Paragraph | SubSect | Section] est, proventus possessionum absumant. Ponitur ficus pro fructu bono a Christo, cum negat ex tribulis colligi ficus: id est, ex pessima causa optimos effectus. Item pro re suavi. ut Oseae nono: Tanquam primitivum in ficu vidi initio patres vestros. Ficus etiam rem labilem et caducam indicat: quod cum maturae sunt, non firmiter in arbore haereant. Nahum 3. Omnes munitiones tuae sicut ficus maturae, quas si quis concusserit cadent in os eius. Sic Isaiae vigesimooctavo: Erit gloria tua sicut ficus praecox ante initium aestatis. Tametsi hoc potius intelligatur de re in praedam exposita, et
13643. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 166 | Paragraph | SubSect | Section] ei id bellicosi illi inquietique Romani imposuerint, quia non ita ferox fuit ut Romulus, cui successerat sive a verbo Hebraeo
13644. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 166 | Paragraph | SubSect | Section] μεν πιστει ὁδὸς δὲ ἐπὶ ταύτην τὸ πείθεσθαι. id est, Finis quidem aut scopus est fides, via autem eo tendens est suaderi aut doceri. Docendo enim et suadendo, in corde hominum fidem excitare conamur. Unde cernimus non tantum originariae vocis cum derivata consonantiam, sed etiam ipsius actionis cum suo effectu harmoniam ostendere, fidem esse quandam noticiam, persuasionem aut fiduciam ex verbi Dei institutione, de ineffabili Dei erga nos misericordia et Christi in nos beneficiis conceptam, qua Deo veraci talis nobis dicenti ac
13645. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 166 | Paragraph | SubSect | Section] τὸ πείθεσθαι. id est, Finis quidem aut scopus est fides, via autem eo tendens est suaderi aut doceri. Docendo enim et suadendo, in corde hominum fidem excitare conamur. Unde cernimus non tantum originariae vocis cum derivata consonantiam, sed etiam ipsius actionis cum suo effectu harmoniam ostendere, fidem esse quandam noticiam, persuasionem aut fiduciam ex verbi Dei institutione, de ineffabili Dei erga nos misericordia et Christi in nos beneficiis conceptam, qua Deo veraci talis nobis dicenti ac promittenti, exanimo assentimur ac credimus. Sicut igitur
13646. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] in operum iustitiam: quae si valet, frustra Christus est mortuus. Porro verbum medium inde formatum
13647. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] iepatucha. Si te lactaverint peccatores dicentes, Veni nobiscum: id est, si tibi persuadere voluerint. Conveniunt ergo duo ista verba
13648. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] docentis. Postremo huc adiice, quod Christo, qui est unicus noster magister, quemque solum audire caelitus a patre iussi sumus, ista
13649. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 167 | Paragraph | SubSect | Section] Ideo Lucae 4 mirabantur omnes super sermonibus gratiae, qui proficiscebantur ex ore eius. Et milites dicebant Pharisaeis: Nunquam sic est loquutus homo. Convenit denique hisce suavissimis verbis et ipsa doctrina fidei Evangelion, quae non clamat in plateis, non fulgurat, non fulminat, ut Moyses cum suo Decalogo: sed blandissime contrita corda alloquitur, allicit, ac dicit: Venite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis, et ego reficiam vos. Adeo enim Deus dilexit mundum, ut unigenitum suum filium daret, ut omnis qui credit, non pereat, sed habeat vitam aeternam, etc. Hoc
13650. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] in vocabulis sequuti sunt. Definit igitur fidem Aristoteles Top. 4, cap. 5, hisce verbis,
13651. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] est vehemens opinio, aut etiam vehementia opinionis: ut ibidem est. Quod idem est, ac cum crebro in Sacris literis significat certam ac plenam fiduciam et persuasionem. Eodem modo accipitur ab eodem etiam, Problematum sectione 18, ubi ait: Eam fidem quae pertestimonia fit, facilem esse: id est, cum fides fide dignorum testimoniis in pectore auditorum excitatur. Sic sane nostra fit per testimonium viventis Dei, qui Scripturam loquutus est; seu eas leges minas ac promissiones suo ore generi humano proposuit, quique omnium fide dignissimus est, quae et facilis et certa nobis videtur: ac sane
13652. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] ἀκολουθεῖ πίστις, πίστει δὲ τὸ πεπεῖσθαι. πειθοῖ δὲ λόγος. τῶν δὲ θηρίων ἐνίοις φαντασία μεν ὑπάρχῃ, λόγος δὲ οὐ. Quod est. Verum opinionem quidem sequitur fides: quippe cum fieri nequeat, ut hisce quisquam non credat, quorum habet opinionem. Bestiarum autem fides quidem nulli, imaginatio vero compluribus in est. Praeterea fides omnem opinionem sequitur, persuasio fidem, ratio persuasionem. Hinc igitur licet animadvertere, fidem etiam Ethnicis significare quandam
13653. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] sane etiam in Sacris non nunquam haec ipsa vocis huius notio, ut haec sequentia exempla testantur: Roman. 3, Infidelitas eorum Dei fidem non facit irritam. Ieremiae quinto: Non est qui quaerat iudicium, et faciat veritatem. Deuteronom. 32, Deus fidei vocatur: pro fidelis, aut verax. Homines cum fide, vel in fide, 2. Paralip. 31. pro spectatae fidei. Sic etiam opus Dei dicitur in fide, Psal. 33. Opus in fide facientes, 2 Regum 22. pro, fideliter agentes. 1. Samuelis 26. Dominus reddat viro iustitiam suam, et fidem suam. Plerunque tamen in Sacris, praesertim in novo
13654. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] fides significat noticiam quandam, quam ex alterius sermone percipimus, seu qua alteri aliquid affirmanti aut neganti assentimur. Hasce duas fidei notiones Augustinus hisce verbis lib. de Spiritu et litera. Cap. 31. explicat. De hac enim fide nunc loquimur, quam adhibemus cum aliquid credimus non ea quam damus cum aliquid pollicemur. nam et ipsa dicitur fides. Sed aliter dicimus, Non mihi habuit fidem: aliter autem, Non mihi servavit fidem. Nam illud est, non credidit, quod dixi: hoc, non fecit quod dixit. Secundum hanc fidem, qua credimus, fideles sumus Deo:
13655. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] quam ex alterius sermone percipimus, seu qua alteri aliquid affirmanti aut neganti assentimur. Hasce duas fidei notiones Augustinus hisce verbis lib. de Spiritu et litera. Cap. 31. explicat. De hac enim fide nunc loquimur, quam adhibemus cum aliquid credimus non ea quam damus cum aliquid pollicemur. nam et ipsa dicitur fides. Sed aliter dicimus, Non mihi habuit fidem: aliter autem, Non mihi servavit fidem. Nam illud est, non credidit, quod dixi: hoc, non fecit quod dixit. Secundum hanc fidem, qua credimus, fideles sumus Deo: secundum illam vero, qua fit quod
13656. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] fides vocatur historica item mortua aut ociosa: aliqua Christiana, Turcica, Iudaica: et aliqua daemonum: aliqua modica et imbecilla, aliqua miraculosa aut miraculorum: aliqua iustificans, et denique alia quoque bona impetrans, aut praeclara opera faciens. Sit igitur prima fidei significatio, cum totam Religionem, aut summam eius significat. Sic nominamus fidem Christianam, Turcicam, aut Iudaicam. Idem ferme est, cum fidem Nicaenam, id est, Symboli aut professionem nominamus. Sic dicitur aliquis a fide recedere: prima Timoth. quarto, et fidem abnegare prima Timothei quinto.
13657. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 168 | Paragraph | SubSect | Section] imbecilla, aliqua miraculosa aut miraculorum: aliqua iustificans, et denique alia quoque bona impetrans, aut praeclara opera faciens. Sit igitur prima fidei significatio, cum totam Religionem, aut summam eius significat. Sic nominamus fidem Christianam, Turcicam, aut Iudaicam. Idem ferme est, cum fidem Nicaenam, id est, Symboli aut professionem nominamus. Sic dicitur aliquis a fide recedere: prima Timoth. quarto, et fidem abnegare prima Timothei quinto. Secunda huius vocis significatio est, quod nonnunquam noticiam quandam Dei, ac eius voluntatis significat, qua rem historice
13658. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] eius doctrinam pro vera habere. Ecce in penetralibus, nolite credere: pro, nolite eorum praedicationem pro vera habere. Credidit homo sermoni quem dixit IESUS, Iohan. 4: pro statuit eum vera dicere, quod tamen ille efficacia divini Spiritus in se operante credidit. Vicina huic significatio est, cum habemus fidem in sola speculatione, nihil boni malive inde expectantes: sicut, si narrationibus aliquibus de rebus peregrinis fidem haberemus. Tertia significatio est, cum significat alicui aliquid credere, seu eius fidei commendare seu committere. Iohan. 2: IESUS non credebat semet eis.
13659. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] pro statuit eum vera dicere, quod tamen ille efficacia divini Spiritus in se operante credidit. Vicina huic significatio est, cum habemus fidem in sola speculatione, nihil boni malive inde expectantes: sicut, si narrationibus aliquibus de rebus peregrinis fidem haberemus. Tertia significatio est, cum significat alicui aliquid credere, seu eius fidei commendare seu committere. Iohan. 2: IESUS non credebat semet eis. Quarta significatione est etiam fides legalis, aut daemonum, cum desperantes credunt Deum esse iustum, bonis bene, et malis male facientem: sed non tamen credunt Evangelio.
13660. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] expectantes: sicut, si narrationibus aliquibus de rebus peregrinis fidem haberemus. Tertia significatio est, cum significat alicui aliquid credere, seu eius fidei commendare seu committere. Iohan. 2: IESUS non credebat semet eis. Quarta significatione est etiam fides legalis, aut daemonum, cum desperantes credunt Deum esse iustum, bonis bene, et malis male facientem: sed non tamen credunt Evangelio. Fidem autem legalem nunc nomino tantum eam, quae conditionem plenissimae obedientiae ad salutem exigit. Alioqui lex omnem fidem etiam Evangelicam praecepit, sed plane per circumstantias
13661. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] Fidem autem legalem nunc nomino tantum eam, quae conditionem plenissimae obedientiae ad salutem exigit. Alioqui lex omnem fidem etiam Evangelicam praecepit, sed plane per circumstantias declarare non potest, ut haec alibi plenius exponuntur. Possis et cognatam huic fidem generalem nominare, cum aliqui in genere, et quidem vere credunt, Deum non tantum iustum, sed et misericordem ac beneficum esse, suumque filium ad redemptionem generis humani misisse, ut omnes credentes salvet: sed sibi in specie aut individuo remissionem applicare nequeunt. Talem mancam ac generalem fidem, plerumque
13662. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] misisse, ut omnes credentes salvet: sed sibi in specie aut individuo remissionem applicare nequeunt. Talem mancam ac generalem fidem, plerumque desperantes habent. Talis noticia in genere primum Evangelion de gratia, gratuitave iustitia ac salute apprehendens, esse plerumque solet in omnibus piis, cum initio in contritione, veluti inferis iacentes, audiunt sibi proponi mediatorem omnibus salutem promittentem ac afferentem: sed ab illa generalitate inter luctandum, et cum Deo agendum, tendunt ad illam specialem conclusionem, qua spiritu S. testimonium nobis dante, tandem concludimus: Amen,
13663. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] in genere primum Evangelion de gratia, gratuitave iustitia ac salute apprehendens, esse plerumque solet in omnibus piis, cum initio in contritione, veluti inferis iacentes, audiunt sibi proponi mediatorem omnibus salutem promittentem ac afferentem: sed ab illa generalitate inter luctandum, et cum Deo agendum, tendunt ad illam specialem conclusionem, qua spiritu S. testimonium nobis dante, tandem concludimus: Amen, utique Deus tu remisisti iniquitatem peccati mei. Fides porro vera ac iustificans est noticia, expetitio, et specialis assensus aut fiducia coram a Deo per mediatorem
13664. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] impetrans iustitiam, spiritum, et vitam. Quam sequitur vel cognata fides, vel huius exercitium, qua alia quoque bona impetramus, quam in libello de Fide prolixius exposui. De hac iustificante fide recte probant Erasmus in Annotationibus, et Budaeus in Commentariis, quod saepe in Sacris idem cum fiducia significet. Loca citare non attinet, ob multitudinem. Quaedam tamen adscripsimus in praedicto libello de Fide, et de quibusdam etiam hic in fine dicemus. Ponitur aliquando et pro tota pietate. Hinc est quod Paulus dicit, Non quod dominamur fidei vestrae: id est, pietati et
13665. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] Sic etiam fidem aliqui deserere dicuntur. Significatur quoque hac voce interdum constantia in Religione retinenda, in summis difficultatibus, ac persequutione. Rom. 1. Fides vestra annunciatur in toto mundo. 1. Thessal. 1. Fides vestra dimanavit in omni loco. 1. Thessal. 3: Cum venisset ad nos a vobis Timotheus, et annunciasset fidem et dilectionem vestram. Ex fide in fidem, Rom. 1, aliqui (ut Clemens Alexandrinus Stromat. V) interpretantur, Ex minore fide in maiorem: quod et Hebraismus ipse poscit. Et sunt similes Phrases plurimae: De virtute in virtutem exibunt,
13666. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] id est, ex uno scelere subinde in aliud maius praecipites ruerunt. Prima fides 1. Timoth. 5, viduae lascivientes dicuntur abnegasse primam fidem: quod alii aliter intelligunt et interpretantur. Athanasius lib. 6. de Trin. Hieronymus, et Vincentius Lirinensis, intelligunt de primo pacto, quod cum Christo in baptismo fecerunt: intelligentes per fidem promissionem, pactionem, aut conventionem. Id sane etiam ipse textus comprobat praecedentibus et sequentibus. Nam in praecedentibus dicit eas lascivire contra Christum. in sequentibus vero ait, eas ociosas, curiosas et garrulas obambulare
13667. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] uberiorem huius loci declarationem. Fides prima apud Paulum, 1. Timoth. 5. cap. 1. ubi de viduis iunioribus, non suscipiendis ut alantur ex bonis Ecclesiae, est loquutio et forma loquendi. Sequutus est D. Paulus Prophetas, qui ita loquuntur ex lege coniugii, quod saepissime cum coniunctione animae cum Deo in vera religione confertur. Occasione ergo coniugii carnalis respicit ad spirituale, quod lascivientes, proteruae et garrulae viduae discederent. Vocat fidem primam, pactum primum, pactum primi praecepiti, aut etiam prima fides, pro primaria ac praecipua ponitur:
13668. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] declarationem. Fides prima apud Paulum, 1. Timoth. 5. cap. 1. ubi de viduis iunioribus, non suscipiendis ut alantur ex bonis Ecclesiae, est loquutio et forma loquendi. Sequutus est D. Paulus Prophetas, qui ita loquuntur ex lege coniugii, quod saepissime cum coniunctione animae cum Deo in vera religione confertur. Occasione ergo coniugii carnalis respicit ad spirituale, quod lascivientes, proteruae et garrulae viduae discederent. Vocat fidem primam, pactum primum, pactum primi praecepiti, aut etiam prima fides, pro primaria ac praecipua ponitur: nempe pro ea quae Deo
13669. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] in vera religione confertur. Occasione ergo coniugii carnalis respicit ad spirituale, quod lascivientes, proteruae et garrulae viduae discederent. Vocat fidem primam, pactum primum, pactum primi praecepiti, aut etiam prima fides, pro primaria ac praecipua ponitur: nempe pro ea quae Deo debetur, cum haec coniugalis sit quasi secundaria. Fides coniugalis in desponsatione primum promissa, est pactum primum perpetuo servandum: a qua fide prima et pacto primo si deficitur per adulterium, vel reiectionem, non potest fieri cum alio coniugium, vel secunda fides, aut pactum secundum: sed
13670. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] fides, pro primaria ac praecipua ponitur: nempe pro ea quae Deo debetur, cum haec coniugalis sit quasi secundaria. Fides coniugalis in desponsatione primum promissa, est pactum primum perpetuo servandum: a qua fide prima et pacto primo si deficitur per adulterium, vel reiectionem, non potest fieri cum alio coniugium, vel secunda fides, aut pactum secundum: sed simpliciter damnatio legis est, nisi redeatur per reconciliationem ad primam fidem, ad pactum primum. Sicut cap. 3. Hierem. dicitur: Tamen tu meretrix revertere ad me. Et est pactum primi praecepti apud nos, pactum
13671. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] Pauli intellexerunt, Fidem primam esse fidem in Christum. Athanasius lib. 6, de Trinitate: Vae vobis, inquit, qui primam fidem Baptismi, caelitus institutam, irritam facitis. Ex fide, aliquando est periphrasis: idem valens quod fideles, credentes. Galat. 3: Sicut Ex circumcisione. Alias cum dicit Paulus, Quicquid non est ex fide, peccatum est: ex fide esse aliquid, aut fieri, significat, praelucente vera fide, quod sis cum patre caelesti reconciliatus, et quod ille hoc ipsum factum tuum probet exigat, et imperet tibi. Fidei domestici. pro, qui eandem fidem ac veram
13672. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] caelitus institutam, irritam facitis. Ex fide, aliquando est periphrasis: idem valens quod fideles, credentes. Galat. 3: Sicut Ex circumcisione. Alias cum dicit Paulus, Quicquid non est ex fide, peccatum est: ex fide esse aliquid, aut fieri, significat, praelucente vera fide, quod sis cum patre caelesti reconciliatus, et quod ille hoc ipsum factum tuum probet exigat, et imperet tibi. Fidei domestici. pro, qui eandem fidem ac veram religionem nobiscum profitentur, in eoque nobis intimi ac coniuncti sunt: Gal. 6. Adiunguntur et aliae voces aut res fidei, quas iam plurium
13673. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 169 | Paragraph | SubSect | Section] Gal. 6. Adiunguntur et aliae voces aut res fidei, quas iam plurium dictionum phrases explicari oportet: quandoquidem de ipsa voce Fidei per sese considerata satis ferme hic, et in libello de Fide dictum est. dicentur tamen denuo adhuc plura. Habet enim fides sua quaedam adiuncta, quibus una cum synonymis fidei expositis, denuo de Fide, praesertim de re eius, agemus. Aeque preciosam fidem sortiti sunt: 2. Pet. 1. Opus fidei: id est, confessio agnitae veritatis, et constantia in cruce et persequutione. 1. Thess. 1. Thorax fidei: pro firmissima fiducia in DEUM. Induti
13674. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] Thess. 5. Certamen fidei. Certa bonum certamen fidei: 1. Tim. 2. Fides electorum Dei, Tit. 1. Lex fidei: id est, doctrina Evangelii, Rom. 3. Mensura fidei: Sed ita sentiat, ut modestus sit, et sobrius, ut cuique Deus partitus est mensuram fidei: Rom. 12. Analogia fidei: id est, ea quae cum sincera doctrina congruunt: Rom. 12. Spiritus fidei: Habentes eum spiritum fidei: 2. Cor. 4. Veritas fidei: id est, consensio in doctrina Evangelii. Occurramus omnes in unitatem fidei. Eph. 4. Scutum fidei: id est, firma fiducia. Eph. 6. Gaudium fidei, Phil. 1. Hostia sacrificiumque
13675. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] vestrae, quae in Christum est, fidei: Col. 2. Mysterium fidei: id est, doctrina Evangelii ignota rationi: 1. Timot. 3. Verba fidei. Enutritus in verbis fidei. 1. Tim. 4. Sanctissima fides: Iudas in sua Epistola. ¶ Haec ferme nunc occurrunt composita Fidei, aut phrases cum voce Fidei coniunctae: quas recenseri ac exponi utile fuit, ne earum vera genuinaque significatio ignorata, intellectum Scripturae iunioribus adimeret. Nunc etiam Synonyma eiusdem, seu verba, phrases ac circumloquutiones fidem significantes recensebimus, ne imperitiores nusquam putent veram
13676. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] reperitur. Synonyma aut aequipollentia fidei vocabula sunt multa, quae nosse ad perspiciendam vim fidei utile est: nos igitur aliqua recensebimus. Fidei
13677. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] habeamus fiduciam. 1. Ioh. 3: Fiduciam habemus ad Deum. 1. Iohan. 4: Fiduciam habemus in die iudicii 1. Iohan. 5. Haec est fiducia. Eph. 3. In Christo fiduciam habemus, et accessum. 1. Thess. 2. Si fiduciam et gloriationem spei usque ad finem firmam retinuerimus. Hebr. 4, Adeamus cum fiducia. Act. 4: Loquebantur verbum Dei cum omni fiducia. Petrus voce
13678. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] habemus ad Deum. 1. Iohan. 4: Fiduciam habemus in die iudicii 1. Iohan. 5. Haec est fiducia. Eph. 3. In Christo fiduciam habemus, et accessum. 1. Thess. 2. Si fiduciam et gloriationem spei usque ad finem firmam retinuerimus. Hebr. 4, Adeamus cum fiducia. Act. 4: Loquebantur verbum Dei cum omni fiducia. Petrus voce
13679. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] etc. Sperare, etiam pro credere accipitur. 1. Pet. 1: Perfecte sperate in eam quae ad vos defertur gratiam. Sitire etiam metaphoric
13680. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 170 | Paragraph | SubSect | Section] Laurentius igitur (inquit Bodaeus) persuasionem proprie vocari posse contendit, quam Latini Christiani Fidem, Graeci
13681. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 171 | Paragraph | SubSect | Section] et omnium aliorum bonorum apprehensionis, quae omnia non ipsa domi suae, aut in homine paret, mereatur aut operetur: sed ex alterius benigne promittentis, et veluti eleemosynam offerentis manu precario accipiat. Multiplex igitur commodum vox Fidei, prae altero odioso ac levi Persuasionis, habet: cum simul sit tamen in hac ipsa significatione latissima ac probatissima: quod superius bonorum authorum exemplis ostendi. Sed percurram adhuc pauculas loquutiones a Fide derivatas, mox ad ipsam vocem rediturus. Fidelis homo dicitur in Sacris, de fide, veraci, stabili, ac certo: ut Psalm. 101.
13682. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 171 | Paragraph | SubSect | Section] fideles. Sic et civitas fidelis dicitur, quae fideliter ac constanter Domino vera pietate ac iustitia adhaeret. Isa. 1. Quomodo facta est meretrix civitas fidelis? In hoc sensu et Romanorum fidem celebrari, supra ostendi. Fidelis in pacto. Psal. 78. Cor eorum non erat rectum cum Deo, nec fideles fuerunt in pacto eius: id est, non firmiter ei adhaeserunt, promissamque fidem non praestiterunt. ubi haec vox potius active accipitur, de praestatione eorum quae in foedere sunt promissa. Locus fidelis: Isa 22: Figam euḿ ut clavum in loco fideli: pro, stabili ac firmo.
13683. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 171 | Paragraph | SubSect | Section] faciam ratam, firmam, ac perseverantem. loquitur de beneficentia propter Meschiam. Vir fidelitatum nonnunquam, et testis fidelitatis: Prov. 28, Vir fidelitatum multiplicabit benedictiones. pro, verax ac sincerus cumulabitur a Deo beneficiis. Fidelitatem percutere: Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus fidelitatem cum Deo nostro; pro, pangimus foedus. Fidelis Deus saepe dicitur, id est, verax, ac constanter benefaciens. Haec hactenus: nunc denuo de ipsa voce Fidei agamus. Verum enimvero ad consensum veris ac novi Testamenti valde utile esset scire, cur in illo quidem
13684. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 171 | Paragraph | SubSect | Section] perseverantem. loquitur de beneficentia propter Meschiam. Vir fidelitatum nonnunquam, et testis fidelitatis: Prov. 28, Vir fidelitatum multiplicabit benedictiones. pro, verax ac sincerus cumulabitur a Deo beneficiis. Fidelitatem percutere: Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus fidelitatem cum Deo nostro; pro, pangimus foedus. Fidelis Deus saepe dicitur, id est, verax, ac constanter benefaciens. Haec hactenus: nunc denuo de ipsa voce Fidei agamus. Verum enimvero ad consensum veris ac novi Testamenti valde utile esset scire, cur in illo quidem magis urgeantur ac inculcentur verba
13685. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 171 | Paragraph | SubSect | Section] veritas, et unitas verae doctrinae: ac illi duo Cherubini super arcam Ecclesiae impositi, amabilius suaviusque, nostro maximo bono ac gaudio, sese invicem aspiciant: velumque cordis nostri, quo (proh dolor) nimium teguntur, auferant, aut illuminent. Papistae multas fides docent, cum unam illam veram ignorent. Aliam vocant fidem acquisitam, quam ex lectione historiae carnalibus viribus nobis paramus: aliam infusam, quae divinitus per Spiritum sanctum datur aliam informem, quae est ista ipsa historica, omnibus virtutibus carens: aliam formatam, quae sit (ut ipsi
13686. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] celebres adversariorum Theologi: Episcopus Roffensis contra Lutherum, et Albertus Pigius. Sed nos omissis hominum. testimoniis, ipsum Dei verbum audiamus. II. Dicit Epistola ad Hebraeos, fidem esse
13687. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] quod plerique verterunt, substantiam: cum revera fiduciam significet, quod ex bonis Graecis authoribus in Libello de Fide ostendi. Si vero quis ipsum verbum
13688. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] Si vero quis ipsum verbum
13689. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] antea in A dixerat, fidem esse Hypostasin, ita iam in altera descriptione, nempe in B, explicet Hypostasin per fiduciam et gloriationem spei: id est, spem, de qua plurimum gloriamur ac triumphamus. Hinc igitur liquido patet, Paulo idem plane esse Hypostasin, quod fiduciam et spem, qua Christum cum suis promissionibus ac bonis et apprehenderimus antea, initio nostri Christianismi: et nunc, ac usque in finem retineamus: videndum ergo nobis modo esse, ne hoc instrumentum, aut quasi manum accipientem, et retinentem tantum thesaurum, ullo modo amittamus: sed potius firmissime usque ad finem
13690. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] et retinentem tantum thesaurum, ullo modo amittamus: sed potius firmissime usque ad finem conservemus. Sic etiam mox initio sequentis Capitis inculcat, videndum nobis esse, ut promissiones felicitatis fide apprehendamus, et retineamus. Ut totius illius textus hic scopus sit: Christum una cum suis promissionibus ac bonis, fide apprehendi et retineri: quae fides sit proprie fiducia,
13691. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 172 | Paragraph | SubSect | Section] nobis sit propitius pater, quodque speranda illa bona sit certo matreque ac plane suo tempore daturus. Sic igitur fides posset dici veluti quaedam fiducia ac promissio cordis, nobis ex verbo Dei certo favorem ac omnem liberationem promittentis, nos consolantis, et ab omni diffidentia liberantis. Cum hoc pulchre conveniret, quod supra dixi, fidem nihil aliud esse quam illam ipsam benegnissimam Evangelii promissionem, in pectore nostro per spiritum S. Inscriptam, aut veluti lumen flammulamve quandam accensam. Conveniret et pulchre sequens vox, quod sit argumentum aut convictio de eo quod non
13692. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section] lumen flammulamve quandam accensam. Conveniret et pulchre sequens vox, quod sit argumentum aut convictio de eo quod non cernitur. Verum magis probatur illa altera
expositio vocis Hypostasis, tametsi tandem cum hac consonet.
13693. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section] cum hac consonet.
13694. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section] Item Psal. 12, Ab auditione mala non timebit. firmum enim est cor eius, et confisum in Domino. et Psalm. 112. Qui confidit in Domino, sicut mons Syon, non commovebitur in aeternum. Sed de hac incredulitatis vacillatione, et fidei stabilitate, dixi prolixe in libello De FIDE. Cum autem sit aliqua similitudo horum affectuum ac motuum cordis, etiam in non renatorum mentibus, non incommode possis eos illustrare Homerica illa descriptione timidi ac fortis. Timiditas enim incredulitati, et contra constantia ac fortitudo fidei plerunque adiuncta est. Nam ut ex fide securitas
13695. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section] acri
13696. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section]
13697. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section] est filia fiduciae, fortitudo est filia fidei, igitur fides est fiducia. Contra quoque timiditas aut trepidatio est filia diffidentiae, eadem quoque est filia incredulitatis, igitur incredulitas et diffidentia idem sunt. Porro istae duae picturae Homeri trepidantium et fortium, pulchre conveniunt cum sacrae Scripturae descriptionibus credentium et incredulorum, sicut supra auditum est de trementi et stabili corde. V. Cum Paulus 1. Corinth. 13 dicit, Si habeam omnem fidem, ita ut montes transferam: quid ibi aliud fides, quam fiducia opis ac potentiae divinae, quae translatura sit nostri
13698. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 173 | Paragraph | SubSect | Section] diffidentiae, eadem quoque est filia incredulitatis, igitur incredulitas et diffidentia idem sunt. Porro istae duae picturae Homeri trepidantium et fortium, pulchre conveniunt cum sacrae Scripturae descriptionibus credentium et incredulorum, sicut supra auditum est de trementi et stabili corde. V. Cum Paulus 1. Corinth. 13 dicit, Si habeam omnem fidem, ita ut montes transferam: quid ibi aliud fides, quam fiducia opis ac potentiae divinae, quae translatura sit nostri causa montes, significat? Non potest certe exponi de nostra aliqua bona qualitate, quae montes suis humeris transferat. VI.
13699. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 174 | Paragraph | SubSect | Section] significare, prorsus impossibile est: alioqui et Satanae orarent, qui certiorem noticiam de Deo habent nobis. VIII. Passim iubemur accedere ad Deum fide: ubi impossibile est, fidem proprie ipsam solam noticiam significare: cum et Satanae noticiam habeant, credant et contremiscant. Natura ipsa, ac experientia quotidiana nos docet, quod non ii regem audacter accedant, qui norunt eum: sed qui fidunt in eius benignitatem, seu sibi certo eius favorem persuadent. Necesse ergo est, in talibus locis fidem significare etiam
13700. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 174 | Paragraph | SubSect | Section] qui norunt eum: sed qui fidunt in eius benignitatem, seu sibi certo eius favorem persuadent. Necesse ergo est, in talibus locis fidem significare etiam fiduciam. Filialis enim fiducia accedit ad tantam maiestatem, non noticia sola ipsius. Porro haec ipsa fides, quae precando accedit ad Deum, ac cum eo agit, et non ulla alia, nobis iustitiam, vitam, et alia omnia bona (teste Scriptura) impetrat. IX. Christus servator, totaque Scriptura alias clamat, Credite, credite, et homines omnia bona fide adipisci: alias dicit, Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, Venite omnes sitientes
13701. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 174 | Paragraph | SubSect | Section] inscripta, ac veluti lux et flammula quaedam viva in corde nostro accensa? Crassa prorsus, et tamen aptissima similitudine possis rem tantam clare percipere Sicut typus aut forma, et imago in eo typo fusa ac formata, necessario figuris ac lineamentis prorsus conveniunt: sic et nostra fides cum verbo Evangelii necessario convenit, conformata et (ut ita dicam) configurata est Nam ea doctrina aut institutio hunc effectum, motum et habitum cordis nostri concipit, gignit, format ac figurat, eique veluti sigillum quoddam imprimit. Verum (ut dixi) non potest negari, istam formatricem fidei
13702. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 175 | Paragraph | SubSect | Section] ingentia bona iustitiae ac vitae, eoque nos sola fide iustificari. XVI. Posset confirmari haec significatio fidei, seu quod fides sit fiducia, etiam ex locutionibus Latinis ac Graecis. nam a nomine Fides venit verbum fide, vel certe contra, quod verbum omnino fiduciam significat. Quare cum idem sit thema aut origo vocis Fides, fide, confidentia et fiducia: et ista posteriora omnia simul fiduciam quandam denotent: necessario etiam ipsa originaria vox fides, quandam fiduciam in se continet aut significat. Huc facit etiam phrasis Credere aliquam rem preciosam alicui: quod
13703. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 175 | Paragraph | SubSect | Section] allicitamenta ac dona excipi possunt, nisi ut promittenti Deo assentiamur, ut illam tam benigne oblatam misericordiam, et maternum affectum, finemque fidendo, et illa bona accipiendo complectamur? Omnis certe promittens, etiam in communi vita, vult sibi credi: et tunc demum promissio rata est, cum ei creditur, eave fide assensuque accipitur. Omnis profecto, praesertim tam blande, large, ac materne suam gratiam, favorem ac omnem opem alteri offerens, vult illum sibi fidere, a se omnia bona expectare, in se sperare, et â se plena fiducia pendere. Quo enim alioqui fine sese ei tam blande
13704. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 175 | Paragraph | SubSect | Section] apparati lautissimi convivii, tamquam benigne nobis illas suas preciosissimas opes ac delicias offert dicens: Aperi os tuum, et replebo illud bonis caelestibus: quam si nos veluti ostentantes nostras opes, eiusque exaggerationes nostrae paupertatis redarguentes, et divitias contemnentes, ultro ei cum nostris operibus, tanquam praeclaris divitiis et insigni opulentia, occurrere vellemus? An non diceret: Equidem putabam vos esse esurientes, sitientes, famelicos, et extreme aegrotos: eoque cum tanto labore ac sumptu veni huc, ut vos reficerem: nunc autem, cum vos tam divites esse, et tam
13705. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 175 | Paragraph | SubSect | Section] opes, eiusque exaggerationes nostrae paupertatis redarguentes, et divitias contemnentes, ultro ei cum nostris operibus, tanquam praeclaris divitiis et insigni opulentia, occurrere vellemus? An non diceret: Equidem putabam vos esse esurientes, sitientes, famelicos, et extreme aegrotos: eoque cum tanto labore ac sumptu veni huc, ut vos reficerem: nunc autem, cum vos tam divites esse, et tam praeclare valere putetis, nihil plane mea opera, donis et bonis aut medicina indigetis. Sola igitur famelica et mendica manus debet huius tam divitis ac benefici patris, maternis viscerib. et
13706. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 175 | Paragraph | SubSect | Section] et divitias contemnentes, ultro ei cum nostris operibus, tanquam praeclaris divitiis et insigni opulentia, occurrere vellemus? An non diceret: Equidem putabam vos esse esurientes, sitientes, famelicos, et extreme aegrotos: eoque cum tanto labore ac sumptu veni huc, ut vos reficerem: nunc autem, cum vos tam divites esse, et tam praeclare valere putetis, nihil plane mea opera, donis et bonis aut medicina indigetis. Sola igitur famelica et mendica manus debet huius tam divitis ac benefici patris, maternis viscerib. et thesauris occurrere. XIX. Sed de fiducia etiam illud expendatur, quod quam
13707. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 175 | Paragraph | SubSect | Section] in nomine Fidei, cuius prorsus eadem vis est et natura.
FIDUCIA, Graece
13708. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 176 | Paragraph | SubSect | Section] fidei, intuenti Christum: non autem ullatenus nostrae charitati perfectae aut imperfectae. Quia ipsemet Maior confitetur, Christum et omnes Apostolos id multis ac illustribus testimoniis asserere. Certe David a tali fiducia ac iudicio Dei supplex provocat, inquiens: Non intres in iudicium tuum cum servo tuo Domine, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Solum igitur dicemus de ipso loco 1. Ioan. 4, quem iste tam importune contra nos urget: monstrabimusque, nihil eum penitus pro istius venenato errore facere. Verba ipsa Graece sic habent:
significat in eo esse integram, plenam aut absolutam charitatem: sed significat perfici, absolvi, consummari, aut synceram fieri. Non inquam rei qualitatem aut quantitatem, sed motum ad talem terminum indicat. quasi dicas, inde nasci et augeri charitatem, seu inde perficitur. Praepositio quoque cum suo pronomine
talem terminum indicat. quasi dicas, inde nasci et augeri charitatem, seu inde perficitur. Praepositio quoque cum suo pronomine
Latine recitat) Ut fiduciam habeamus in die iudicii. ubi vocula
somnolento postillatori imposuit, putanti eam significare idem quod Ut, et accipi
ex eodem Iohanne proferemus. Iohannis 16 habetur: Sed venit hora,
Iohannis 16 habetur: Sed venit hora,
Deo gratam facere, interficiendo vos. Sic in praecedenti capite: Maiorem charitatem hac nemo habet
posuit aliquis animam suam pro fratribus suis, summam charitatem praestitit. Ibidem est admodum illustre exemplum, et per omnia huic nostro, de quo iam controvertitur, conveniens: In hoc est glorificatus pater meus,
quo iam controvertitur, conveniens: In hoc est glorificatus pater meus,
In hoc est glorificatus pater meus,
Ἐν τουτω τετελείωται ἡ ἀγάπη μέθ
13720. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 176 | Paragraph | SubSect | Section] ἵνα παῤῥησίαν ἐχωμεν ἐν τῇ ἡμέρα τῆς κπισεος Latine appositissime sic reddideris: Ex eo, aut id glorificatur pater meus, cum fructum multum fertis, et discipuli mei estis: Ex eo oritur ac perficitur charitas in nobis, cum fiduciam in die iudicii habemus, aut concipimus. Atque hic sensus non tantum ipsis loci verbis convenit, ac fidei est analogus: sed etiam passim in Sacris literis inculcatur, praesertim in hac ipsa Epistola, quod fiducia in Deum gignat in nobis ardentem eius dilectionem, quodque dilectio Dei
13721. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] sententiam: Nos diligimus, quia ipse dilexit nos. Non igitur fiducia bene consistendi aut vincendi in extrema die, progreditur ex nostra sordida et manca dilectione: sed contrâ, dilectio nostra erga Deum vehementer exeo augetur, cum certam fiduciam habemus aut concipimus vivendi aut vincendi in extrema die. Sic et Paulus Romanorum 8 ex fiducia victoriae in iudicio Dei exultat, Deum complectitur, amat ac celebrat. Hic nos optimo iure possemus vel deplorare sortem Ecclesiae ac verae religionis: vel etiam corruptelarum
13722. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] et inde tam horrendos errores extruere, quos nec ipsi quidem Papistae nunc audent asserere, sed in solum Christum omnem fiduciam collocandam esse docent. ¶ Haec iam paulo prolixius de nomine ac verbo Fidei et coniunctis loquutionibus, non exclusa etiam omni rerum tractatione, disservi, cum ut pio Lectori gratificater: tum etiam, ut ipsam rerum magnitudinem ac difficultatem illustrarem: quod spero pios omnes in meliorem partem accepturos esse. Hortor autem magnopere studiosos veritatis, ut his adiungant, quae in libello de Iustitia, et in altero de Fide, disservi. Sic enim ferme
13723. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] FIGMENTUM
13724. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] malum inde ab infantia: videtur omnino ipsam massam, aut etiam formalem causam cordis indicare, quae sit mala. Quasi dicat: non tantum eius accidentia, autetiam opera, sed etiam ipsam essentiam esse malam. Sicut et Ezechiel dicit, ipsum cor esse lapideum, et ideo exscindendum. Sed et Genesis 6, cum Moyses inquit, Figmentum cogitationum, videtur indicare motus ac cogitationes, et omnia molimina cordis. Quia sicut figulus singit varias species vasorum, ita cor humanum varias formas cogitationum fingit, sive quod attinet ad noticiam ac speculationem, sive quod ad res agendas pertinet. Illa
13725. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] vasorum, ita cor humanum varias formas cogitationum fingit, sive quod attinet ad noticiam ac speculationem, sive quod ad res agendas pertinet. Illa igitur ipsa initia rerum, cognitionis et actionum, dicit Scriptura esse mala: ad quod Figmenti vocabulum et totum dictum videtur Christus respexisse, cum dicit, Excorde exire ea quae inquinent hominem, ibi esse illam pestilentem pessimi figuli officinam. Huic vero significationi huius vocabuli, seu practico figmento opponitur Isaiae 26, bonum figmentum: cum ille definit fidem, esse cogitationem firmam, aut subnixam: nempe verbo ac promissis
13726. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] esse mala: ad quod Figmenti vocabulum et totum dictum videtur Christus respexisse, cum dicit, Excorde exire ea quae inquinent hominem, ibi esse illam pestilentem pessimi figuli officinam. Huic vero significationi huius vocabuli, seu practico figmento opponitur Isaiae 26, bonum figmentum: cum ille definit fidem, esse cogitationem firmam, aut subnixam: nempe verbo ac promissis Dei quod Deus custodiet pacem. Ita
13727. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] motus, molimina, et conatus, Graeca quoque vox
13728. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 49. Figura eorum veterascat ad foveam. id est, gloria, opes, potentia, et ipsa eorum existentia, quae nihil habet solidi, sed transitoria est. Sic et Paulus 1. Corinth. 7 Figura aut schema huius mundi transit. id est, species illa evanida, quae mirabilis est primo aspectu, cum nihil aliud sit quam umbra, et veluti somnium rerum. Porro quod Christus dicitur esse figura, aut potius imago patris, postea in vocabulo Imaginis exponitur. Figurae denique voce vertit Vulgata versio, vocabulum Graecum Typi, 1 Corinth. 10. ubi dicit Paulus, Veterum peccata ac poenas
13729. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] igitur factum est, ut in Ecclesia veteris Testamentires, praesertim caeremoniae, sacrificia, historica, et non pauca alia, Christi eiusque Ecclesiae ac religionis figurae fuisse dicantur: propterea quod, sicut picturae externam quandam speciem, lineamenta, aut figuras rerum pictarum exprimunt, cum earum internam essentiam ac bonitatem, efficaciamque exprimere nequeant: sic etiam veteris Testamenti res solam externam speciem ac figuram praestantissimarum et salutarium rerum novi Testamenti adumbrarunt, non res ipsius vere essentialiterque repraesentarunt. FILIUS, et FILIA,
13730. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] idiotismos pariunt. Primum autem dicemus de eius propria, eique vicinioribus significationibus ac phrasibus. Primum igitur Filii dicuntur alicuius, non tantum ii qui ab eo ut parente geniti sunt: sed etiam nepotes, et omnes eius posteri. Qui huius vocis usus aut abusus est creberrimus ut, cum dicuntur filii Israel, filii Amon, Moab, etc. Sic et Christus vocatur filius David. Qualem catachresin habet etiam vox Patris, fratris, matris, ac sororis. Secundo, vox haec per metaphoram significat discipulum, propterea quod praeceptores quasi patres quidam animorum sunt. Sic
13731. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] 1 Pet. 1. et 2. Petri 1. Sic contra filios diaboli, ob simile semen, ingenium et imitationem, vocat impios, 1 Iohan. 3. Quod diligentissime observandum est, ut sciamus ibi describi nativam malitiam, seu originale peccatum. Similis loquutio est Baptistae, et Christi, Genimina viperarum: et cum prophetae dicunt, Iudaeos esse natos ex Cananaeis, Aemoreis et Hitteis. aut etiam cum eorum vitis ac vinum ex Sodoma petitum esse dicitur: id est, eadem cum illis nativa malitia ac perversitate deformatos et subversos esse. Quarto, multum hac periphrasi utuntur Hebraei, Filius aut filii
13732. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] imitationem, vocat impios, 1 Iohan. 3. Quod diligentissime observandum est, ut sciamus ibi describi nativam malitiam, seu originale peccatum. Similis loquutio est Baptistae, et Christi, Genimina viperarum: et cum prophetae dicunt, Iudaeos esse natos ex Cananaeis, Aemoreis et Hitteis. aut etiam cum eorum vitis ac vinum ex Sodoma petitum esse dicitur: id est, eadem cum illis nativa malitia ac perversitate deformatos et subversos esse. Quarto, multum hac periphrasi utuntur Hebraei, Filius aut filii hominum: pro, homines: filii virorum, pro viris: filii alienigenae, pro exteris:
13733. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 177 | Paragraph | SubSect | Section] est, ut sciamus ibi describi nativam malitiam, seu originale peccatum. Similis loquutio est Baptistae, et Christi, Genimina viperarum: et cum prophetae dicunt, Iudaeos esse natos ex Cananaeis, Aemoreis et Hitteis. aut etiam cum eorum vitis ac vinum ex Sodoma petitum esse dicitur: id est, eadem cum illis nativa malitia ac perversitate deformatos et subversos esse. Quarto, multum hac periphrasi utuntur Hebraei, Filius aut filii hominum: pro, homines: filii virorum, pro viris: filii alienigenae, pro exteris: filii populi, id est, plebeii. Hieremiae vigesimosexto.
13734. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 178 | Paragraph | SubSect | Section] usurpans, semetipsum sic nominat. Filii Dei aliquando piorum liberos significant, etiamsi ipsi parum pii, et magis filii diaboli quam Dei sint. ut Genes. 6. Viderunt filii Dei filias hominum: id est, sanctorum liberi connubiis, aut etiam scortationibus sese commiscuerunt impiorum turbae. Cum autem Dii vocentur aliquando magnates ac potentes, sicut et Filii excelsi, ut est in Psalmo. 82. aliqui putant, filios Dei in praedicto loco Genes. 6. significare filios procerum ac magnatum, qui plebeiorum filias ad libidinem ac turpitudinem violenter rapuerint. Quam interpretationem
13735. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 178 | Paragraph | SubSect | Section] ad matricem, et non fuit vis pariendi: secundi Regum decimo nono. Proverbialis loquutio videtur fuisse, qua significatum sit, rem in summum discrimen, et quasi in desperationem esse adductam. Sumpta autem est a gravissimo periculo parturientium, quae si in edendo foetu viribus destituuntur, cum iam foetus imminet suo ostio, aut etiam in eo haeret, certam mortem subire coguntur. Utitur hac loquutione pientissimus rex Ezechias in summo discrimine, cum rex Assyrius magno exercitu instructus, foedissime blasphemans extrema minaretur, et moliretur. Filii deliciarum tuarum Micheae 7
13736. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 178 | Paragraph | SubSect | Section] et quasi in desperationem esse adductam. Sumpta autem est a gravissimo periculo parturientium, quae si in edendo foetu viribus destituuntur, cum iam foetus imminet suo ostio, aut etiam in eo haeret, certam mortem subire coguntur. Utitur hac loquutione pientissimus rex Ezechias in summo discrimine, cum rex Assyrius magno exercitu instructus, foedissime blasphemans extrema minaretur, et moliretur. Filii deliciarum tuarum Micheae 7 pro, filii delicati tui. Filii virtutis,
13737. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 179 | Paragraph | SubSect | Section] nocte enata, et tantopere aucta. Filiae prunae, id est, scintillae. Iob quinto: Quemadmodum filii prunae attollunt sese ad volandum. Filius maius aut plurium annorum: pro, tam grandis natu. Filius octo dierum circuncidetur, Genesis 27. Filius anni unius erat Saul cum regnare coepit: libro primo Samuelis, capite decimotertio. pro iam regnaverat uno anno. Sed de hac phrasi in voce ANNI. FILUM, notam significationem habet Tantum illa proverbialis loquutio observetur, qua utitur Abrahamus Genesis 14. A filo usque ad corrigiam calceamenti non
13738. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 179 | Paragraph | SubSect | Section] mei usque in finem? Finiri, pro deficere, tolli, aut aboleri ponitur. Finis universae carnis venit coram me, Genesis sexto. pro, decrevi perdere totum genus humanum. Finis tempus finis ad tempus. finis tempus, 2. Paralipomen. vigesimo primo, Danielis undecimo, Habacuc secundo. pro, cum tempus finitur. Finire angulum agri ad metendum, Levitici decimonono. pro, perfecte metere usque in finem. Finire bibere, Genesis vigesimoquarto, Donec finierunt bibere, id est, omnes biberunt. Finire, pro perdere. Zophoniae primo: Finiendo finiam omnia e superficie terrae. pro,
13739. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 179 | Paragraph | SubSect | Section] Christum hoc modo esse finem legis, quia id afferat quod lex dare conatur ac promittit: nec tamen revera potest, non quidem suo vitio, sed ob imbecillitatem carnis nostrae, nempe iustitiam et vitam, Legis enim finis ac scopus hic esse debebat, ut nobis obedientibus iustitiam ac vitam afferret. Hoc cum illa non posset ob nostram inobedientem corruptionem praestare, Deus misit filium in carnem, ut obediendo et patiendo nobis acquireret iustitiam a lege flagitatam: ut habetur Romanorum octavo. Vult ergo Paulus in illo loco monstrare, stulte Iudaeos quaerere ex lege iustitiam, cum eum
13740. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 179 | Paragraph | SubSect | Section] afferret. Hoc cum illa non posset ob nostram inobedientem corruptionem praestare, Deus misit filium in carnem, ut obediendo et patiendo nobis acquireret iustitiam a lege flagitatam: ut habetur Romanorum octavo. Vult ergo Paulus in illo loco monstrare, stulte Iudaeos quaerere ex lege iustitiam, cum eum negligant qui illam iustitiam iam perfecit, praestitit, aut acquisivit: omnibusque nunc ultro offerat, modo fide eam accipere velint. Hae duae interpretationes facile coniungi possunt, et proculdubio verissimae sunt. Alii et quartam afferunt, quod Christus sit perfectio legis. id est, qui
13741. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 180 | Paragraph | SubSect | Section] mors, aliorum vita: ubi possis praemium intelligere. Finis mandati dicitur esse dielectio ex corde puro, conscientia bona, et fide non ficta: cuius dicti sensus est, quod lex exigat charitatem una cum fide, corde et conscientia pura: vel etiam simul alludit ad renovationem, ubi ex verbo concipitur fides seu agnitio Christi, qui efficit cor purum, et conscientiam bonam, ex qua porro charitas et aliae virtutes ac bona opera proficiscuntur. In Apocalypsis secundo, et vigesimosecundo,
13742. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 180 | Paragraph | SubSect | Section] inimicos: pro, firmiter constabilire et superiorem facere. Psalmo 105. Et firmarunt eum super inimicos eius. Firmare sanctuarium. Exodi decimoquinto: Sanctuarium Domini firmabunt manus tuae. id est, tu tibi ministerium et tabernaculum extrues. Firmare egenum. Levitici vigesimo quinto: Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum: pro, nutantem eius rem familiarem fulcies tuo aliquo auxilio et consilio. Firmare in terra. pro, constabiliri eius statum ac res. Psalmo 149. Vir linguae non firmetur in terra. pro, nihil ei succedat. Sic Psalmo 101,
13743. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 180 | Paragraph | SubSect | Section] decimo: Excitabit super eum flagellum iuxta plagam Madian. pro, perinde graviter eos affliget, ut Madianios olim. Flagellum inundans: pro, magno impetu veniens aut potius late grassans, sicut in magnis exundationibus aquarum late fit per agros et rura vastatio: ita sunt communes calamitates, cum Deus plurimos homines civitates aut gentes castigat. Isaiae 28. Flagellum inundans cum transierit, non eveniet nobis. pro, etiamsi Deus plurimos passim castigaverit, immissa caritate, peste aut bello, tamen nos soli erimus ab omni calamitate immunes.
13744. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 180 | Paragraph | SubSect | Section] olim. Flagellum inundans: pro, magno impetu veniens aut potius late grassans, sicut in magnis exundationibus aquarum late fit per agros et rura vastatio: ita sunt communes calamitates, cum Deus plurimos homines civitates aut gentes castigat. Isaiae 28. Flagellum inundans cum transierit, non eveniet nobis. pro, etiamsi Deus plurimos passim castigaverit, immissa caritate, peste aut bello, tamen nos soli erimus ab omni calamitate immunes. Sic Psal. 73. queritur David, se perpetuo Deo castigari: contra autem, sceleratos solos immunes
13745. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 180 | Paragraph | SubSect | Section] passim castigaverit, immissa caritate, peste aut bello, tamen nos soli erimus ab omni calamitate immunes. Sic Psal. 73. queritur David, se perpetuo Deo castigari: contra autem, sceleratos solos immunes a cladibus esse. Ideo inquit: In labore hominum non sunt, et cum impiis non flagellantur. In hisce testimoniis plerumque est generalior vox Vapulare, aut Plaga: quare et plagarum vox celebris est: sed Graecus plerumque habet
13746. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] flendo ibunt, et Dominum Deum suum quaerent. Sic et quadragesimo primo eiusdem significat igitur fletus magnum dolorem, et magnas clades. Aliquando tamen etiam prae gaudio lachrymamus. Hieremiae trigesimo primo: Cum fletu ibunt, et in miserationibus ad ducam eos: id est, dolentes aberunt in exilium, sed clementer eos reducam. Psalmo trigesimo: Vesperi pernoctabit fletus, et mane laeticia: dicitur de mutatione luctus in gaudium. Fletus fluminum, est fluxus eorum. Iob vigesimo
13747. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] in hac vita cernimus, depingit illos horrendos cruciatus spiritualium poenarum in altera vita. Ad fletum Dominus vocat, et ad planctum: et ecce gaudium et laeticia occidere vitulos. Isaiae vigesimo secundo. Fletus pro poenitentia dicitur: sicut alias cilicium, saccus, cinis, et similia. Flere cum flentibus, Romanis duodecimo: id est, condolere patientibus. sicut contra inquit, Gaudere cum gaudentibus. Flentes sint tanquam non flentes, et gaudentes tanquam non gaudentes: primae Corinthiorum septimo. id est, moderationem ubique servantes. ita enim dolendum esse docet, ut dolore et
13748. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] Ad fletum Dominus vocat, et ad planctum: et ecce gaudium et laeticia occidere vitulos. Isaiae vigesimo secundo. Fletus pro poenitentia dicitur: sicut alias cilicium, saccus, cinis, et similia. Flere cum flentibus, Romanis duodecimo: id est, condolere patientibus. sicut contra inquit, Gaudere cum gaudentibus. Flentes sint tanquam non flentes, et gaudentes tanquam non gaudentes: primae Corinthiorum septimo. id est, moderationem ubique servantes. ita enim dolendum esse docet, ut dolore et desperatione non obruamur: ita etiam vicissim gaudendum, ut non penitus nos laeticiae dedamus,
13749. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] ut non penitus nos laeticiae dedamus, veluti si hic nostrum paradisum habeamus instar impiorum. FLOS, propter suas quasdam proprietates, aliquas loquutiones explicatione indigentes efficit. ut primum, quia flos habet quidem aliquam elegantem et magnum quid pollicentem speciem, cum sit extreme fragilis ac caduca: ideo pingit ac exprimit nobis imbecillam hominum sortem, qui recte bulla dicuntur. ut Psal. centesimo tertio: Homo est sicut gramen, et sicut flos agri florebit: cum pertransierit eum ventus urens, evanescet, et non agnoscet eum amplius locus eius.
13750. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] primum, quia flos habet quidem aliquam elegantem et magnum quid pollicentem speciem, cum sit extreme fragilis ac caduca: ideo pingit ac exprimit nobis imbecillam hominum sortem, qui recte bulla dicuntur. ut Psal. centesimo tertio: Homo est sicut gramen, et sicut flos agri florebit: cum pertransierit eum ventus urens, evanescet, et non agnoscet eum amplius locus eius. Sic et Isaias capite vigesimo octavo, comparat brevi castigantum et periturum Israelem flori caduco. et iam marcescenti, cuius nulla amplius est gratia, nullus decor aut
13751. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] Sic ibidem etiam de impiis dicitur, quod floreant impii sicut herba, et flores amittant omnes operarii iniquitatis. Item Isaiae vigesimo septimo: Venturis diebus radices Iacob, et florebit et germinabit Israel, implebuntque faciem orbis fructu. Sic et Ezechielis septimo dicitur florere cum superbia, tum et virga: id est, peccatum ac poena seu castigatio. Florere etiam lepra dicitur Levitici vigesimo tertio: id est, sua quaedam indicia ac effectus expromere, unde vere iudicari queat sicut arbor ex flore. FLUCTUS, per metaphoram poenas ac plagas significat: quod
13752. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] flumina elevaverunt fluctus suos, id est, reges ac regna sese elevant contra Deum et eius Ecclesiam, sed non perficient. Significant etiam flumina hostilem impetum, exundantem ac vastantem: sicut supra de flagello exundante, ex Isaiae vigesimo octavo audivimus. Sic et Isaiae quinquagesimonono: Cum venerit, sicut fluvius, hostis, spiritus Domini fugabit eum: scilicet, sicut solent sicci venti, ut boreas, exiccare flumina exundantia. Flumina etiam frequentiam concurrentis populi significant, Threnorum primo, Isaiae sexagesimosexto: sicut et Latini per metaphoram dicunt Confluere
13753. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] Berith, a comedendo (credo) Hebraeis dictum, quod in faciendis foederibus simul et caedebantur et comedebantur victimae, et adiungebantur foederibus solennia convivia. Fit vero crebro mentio vocis Foederis in veteri et novo Testamento. Significat autem plerunque pactionem, quam Deus cum genere humano iniit. Cum vero duae sint primariae pactiones, altera per Abrahamum ac circuncisionem inita, et per Moysen renovata: altera per Christum et eius Sacramenta: inde fit, ut duo foedera ac instrumenta aut etiam Testamenta celebrentur in Ecclesia et libri duobus illis temporibus Novi
13754. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 181 | Paragraph | SubSect | Section] comedendo (credo) Hebraeis dictum, quod in faciendis foederibus simul et caedebantur et comedebantur victimae, et adiungebantur foederibus solennia convivia. Fit vero crebro mentio vocis Foederis in veteri et novo Testamento. Significat autem plerunque pactionem, quam Deus cum genere humano iniit. Cum vero duae sint primariae pactiones, altera per Abrahamum ac circuncisionem inita, et per Moysen renovata: altera per Christum et eius Sacramenta: inde fit, ut duo foedera ac instrumenta aut etiam Testamenta celebrentur in Ecclesia et libri duobus illis temporibus Novi ac Veteris foederis
13755. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 182 | Paragraph | SubSect | Section] et novum Testamentum multum eorum phrasi utitur; factum est ut in libris novi Testamenti, ista vox Testamenti, praesertim ab interpretibus, et porro etiam a Patribus, multum celebraretur. Nec parum eandem istam vocis istius catachresin promovit, quod ad Hebraeos nono, clare foedus nostrum cum Deo pro Testamento ponitur. Loquitur enim de morte testatoris: et quod tunc demum testamentum sit ratum, cum ille id sua morte confirmavit. Quo quidem et Paulus Galatis tertio respexisse videtur. Caeterum tum vox, tum res ipsa, multo melius intelligetur et explicabitur, si pro foedere, quam
13756. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 182 | Paragraph | SubSect | Section] praesertim ab interpretibus, et porro etiam a Patribus, multum celebraretur. Nec parum eandem istam vocis istius catachresin promovit, quod ad Hebraeos nono, clare foedus nostrum cum Deo pro Testamento ponitur. Loquitur enim de morte testatoris: et quod tunc demum testamentum sit ratum, cum ille id sua morte confirmavit. Quo quidem et Paulus Galatis tertio respexisse videtur. Caeterum tum vox, tum res ipsa, multo melius intelligetur et explicabitur, si pro foedere, quam si pro testamento accipiatur. Nam revera pactio quaedam est, qua certa quadam ratione duae diversae partes
13757. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 182 | Paragraph | SubSect | Section]
ὑιοὶ τῶν προφήτων καὶ τὴς διαθήκης ἧς ἔθετο ὁ θεὸς πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν
Secundo, quod in isto foedere non tantum nos aliquid Deo offerimus, aut magnum quid pollicemur, sed pene tantum accipimus: sicut in testamento non tam testatoris quam haeredum commodum agitur. Sed de hac re in voce TESTAMENTI prolixius. Fiunt autem et instaurantur istae pactiones aut foedera cum Deo, proprie in Sacramentis: quin et ipsa sacramenta proprie sunt foedera. Ibi enim Deus nobiscum agit per mediatorem: ibi certae ac mutuae professiones ac promissiones ab utraque parte proponuntur, et etiam vicissim accipiuntur: et denique etiam simul externo signo confirmantur ac obsignantur.
ut in libello de Verbis coenae prolixius hasce duas loquutiones contuli, ac exposui. Sane autem Sacra coena, quin et Baptismus, multo rectius intelligetur, si expendatur ut foedus, quam ut testamentum, sicut ibidem ostendi. Nam si communicantes cogitabunt, se veluti ad thronum gratiae una cum suo pontifice et mediatore stantes, cum Deo coram agere, atque foedus ferire, aut certe subinde instaurare et renovare: nec solum ab eo ipsius promissiones, bonaque in eis contenta audire sibi fide stipulari (ut Petrus de
hasce duas loquutiones contuli, ac exposui. Sane autem Sacra coena, quin et Baptismus, multo rectius intelligetur, si expendatur ut foedus, quam ut testamentum, sicut ibidem ostendi. Nam si communicantes cogitabunt, se veluti ad thronum gratiae una cum suo pontifice et mediatore stantes, cum Deo coram agere, atque foedus ferire, aut certe subinde instaurare et renovare: nec solum ab eo ipsius promissiones, bonaque in eis contenta audire sibi fide stipulari (ut Petrus de
illa maxima et pene sola est, quod velimus ab hoc solo Deo omnia bona mendicare fide per Christum, ab eoque solo pendere. Hieremias capite trigesimo primo videtur novum Testamentum vocare ipsamet beneficia, nempe remissionem peccatorum, et renovationem: sicut et Epistola Hebraeorum octavo. cum tamen ille id proprie non faciat, dicatue. Inde factum est, ut aliqui recentiores scriptores ipsam remissionem peccatorum, aliaque beneficia, vocent novum Testamentum, non sine graviae noxia sacrosanctae istius pactionis obscuratione: cum haec spiritualia bona nequaquam sint ipsum testamentum
et renovationem: sicut et Epistola Hebraeorum octavo. cum tamen ille id proprie non faciat, dicatue. Inde factum est, ut aliqui recentiores scriptores ipsam remissionem peccatorum, aliaque beneficia, vocent novum Testamentum, non sine graviae noxia sacrosanctae istius pactionis obscuratione: cum haec spiritualia bona nequaquam sint ipsum testamentum aut foedus, sed tantum fructus aut bona nobis ibi promissa, et inde ad nos provenientia. In omni enim foedere aliud est ipsum foedus, pactio, aut conventio: aliud, bona et commoda alterutri parti inde provenientia. Haec de voce ac natura
sed tantum fructus aut bona nobis ibi promissa, et inde ad nos provenientia. In omni enim foedere aliud est ipsum foedus, pactio, aut conventio: aliud, bona et commoda alterutri parti inde provenientia. Haec de voce ac natura Foederis: nunc de phrasibus eius quibusdam agemus. ¶ Foedus fecimus cum morte, et cum inferno visionem: Isaiae vigesimo octavo. Sic deridebant impii arguentes, et poenas Dei minantes prophetas, ut dicerent, Mortem et Inferos ipsos sibi esse propitios: aut forte ipse Propheta exprimit hisce verbis impiorum securitatem, et impiam fiduciam ac foedera, quae
aut bona nobis ibi promissa, et inde ad nos provenientia. In omni enim foedere aliud est ipsum foedus, pactio, aut conventio: aliud, bona et commoda alterutri parti inde provenientia. Haec de voce ac natura Foederis: nunc de phrasibus eius quibusdam agemus. ¶ Foedus fecimus cum morte, et cum inferno visionem: Isaiae vigesimo octavo. Sic deridebant impii arguentes, et poenas Dei minantes prophetas, ut dicerent, Mortem et Inferos ipsos sibi esse propitios: aut forte ipse Propheta exprimit hisce verbis impiorum securitatem, et impiam fiduciam ac foedera, quae habebant passim cum
et cum inferno visionem: Isaiae vigesimo octavo. Sic deridebant impii arguentes, et poenas Dei minantes prophetas, ut dicerent, Mortem et Inferos ipsos sibi esse propitios: aut forte ipse Propheta exprimit hisce verbis impiorum securitatem, et impiam fiduciam ac foedera, quae habebant passim cum omnibus impiis gentibus ac regibus, quibus tanquam baculo arundines innitebantur. Foedus cum lapidibus agri habere, Iob quinto est, non laedi ab eis, non impediri etiam in agricultura et proventibus, sed habere eos quasi faventes ac propitios. Sal foederis, Levitici secundo perpetuo
Dei minantes prophetas, ut dicerent, Mortem et Inferos ipsos sibi esse propitios: aut forte ipse Propheta exprimit hisce verbis impiorum securitatem, et impiam fiduciam ac foedera, quae habebant passim cum omnibus impiis gentibus ac regibus, quibus tanquam baculo arundines innitebantur. Foedus cum lapidibus agri habere, Iob quinto est, non laedi ab eis, non impediri etiam in agricultura et proventibus, sed habere eos quasi faventes ac propitios. Sal foederis, Levitici secundo perpetuo adhibendum esse sacrificiis praecipitur: quod significabat, nos debere sincere colere foedus Dei,
morum. Arca foederis ideo sic vocabatur, quod DEUS in foedere promiserat, se in es habitaturum, et accedentes ac orantes exauditurum: et denique quod in ea erant reconditae lapideae tabulae, continentes decem praecepta, quae erant conditiones foederis. ut Deus Exodi trigesimo quarto affirmae cum texus inquit. Dixitque Dominus ad Moysen: Scribe tibi verba haec, quibus et tecum et cum Israel pepigi foedus, etc. Et scripsit in tabulis verba foederis decem. Idem dicitur et Deuteronomii vigesimonono: Vocatur autem Decalogus Verba foederis, ut modo audivimus, quia
et accedentes ac orantes exauditurum: et denique quod in ea erant reconditae lapideae tabulae, continentes decem praecepta, quae erant conditiones foederis. ut Deus Exodi trigesimo quarto affirmae cum texus inquit. Dixitque Dominus ad Moysen: Scribe tibi verba haec, quibus et tecum et cum Israel pepigi foedus, etc. Et scripsit in tabulis verba foederis decem. Idem dicitur et Deuteronomii vigesimonono: Vocatur autem Decalogus Verba foederis, ut modo audivimus, quia continebat conditiones seu normam obedientiae, quam sibi Deus in eo foedere stipulatus fuerat, et
et quam praestantibus suum favorem et auxilium promiserat. Aliquando Decalogus etiam Foedus vocatur. ut libro primo Regum, capite octavo dicit Salomon, in sua precatione: Aedificavi domum nomini Domini Dei Israelis, Posui ibi quoque locum pro arca in qua est foedus Domini, quod pepigit cum patribus nostris, cum ipse educeret eos ex Aegypto. Eadem ratione et causa vocatur Tabernaculum foederis, quod nempe Deus ibi se habitaturum, ac ibi se quaerentes et invocantes exauditurum promiserat in suo foedere. Tabulae foederis dicuntur illae duae lapideae tabulae, quae continebant
suum favorem et auxilium promiserat. Aliquando Decalogus etiam Foedus vocatur. ut libro primo Regum, capite octavo dicit Salomon, in sua precatione: Aedificavi domum nomini Domini Dei Israelis, Posui ibi quoque locum pro arca in qua est foedus Domini, quod pepigit cum patribus nostris, cum ipse educeret eos ex Aegypto. Eadem ratione et causa vocatur Tabernaculum foederis, quod nempe Deus ibi se habitaturum, ac ibi se quaerentes et invocantes exauditurum promiserat in suo foedere. Tabulae foederis dicuntur illae duae lapideae tabulae, quae continebant decem praecepta in
adiungat. Infredus adducere: libro primo Samuelis, cap. vigesimo: In foedus Domini adduxisti servum tuum tecum: pro, mecum, qui sum tuus servus, percussisti foedus coram Domino. Ezechielis vigesimo: Et adducam vos in vinculum foederis: pro, faciam vobiscum foedus. Foedus pepigi cum oculis, Iob trigesimoprimo. pro, severissime prohibui et cavi, ne oculi mei respicerent et concupiscerent virginem. Uxor foederis, Malachiae secundo: pro, uxor certo foedere alicui iuncta ac sociata: id est, legitima, et coniugali foedere coniuncta. De hac voce ac re etiam infra in PACTIONE
fit mentio fontium superiorum et inferiorum: id est, fontium de superiori loco rivos emittentium, et puteorum in planicie habentium quidem scaturiginem, sed tamen non emittentium rivum. Fons conculcatus aut turbatus, et vena rupta, iustus cadens coram impio: Proverbiorum vigesimoquinto. pro, cum pius labitur, insultant ei impii, tanquam extreme scelerato: sicut si limpidus fons in turbidam, putridam et foetidam lacunam esset commutatus. Sed sicut fons mox nativa vi, subscaturiente mundiore aqua, et effluente illa turbida, repurgatur: ita et pius redit mox ad iustitiam, Deum sibi
foras, et tu Dominus eorum esto: Proverbiorum quinto. Significant fundos, stabilia bona, forte et quaevis fructum ferentia, ut sunt negociacio, aut etiam res pecuaria, quae non vult a liberali abiici aut profundi, sed retineri, ac de fructibus tantum illorum egentibus benefieri. Convenit cum hoc quod Cicero monet, ipsos fontes liberalitatis exhauriendos non esse. Zachariae decimotertio, ipsemet Christus per fontem significatur: Fons patens erit domui David, et habitantibus Hierusalem, in ablutionem peccatoris et menstruatae. id est, sanguis Christi, quo omnes peccatores et
Fons patens erit domui David, et habitantibus Hierusalem, in ablutionem peccatoris et menstruatae. id est, sanguis Christi, quo omnes peccatores et immumdi abluuntur et sanctificantur. Psalmo decimo octavo, Apparuerunt fontes aquarum, et revelata sunt fundamenta terrae: de terrae motu dicitur, cum Deus potenter concutit et movet aliquas partes terrae. Ibi enim erumpunt aquae subterraneae. Fontes viventes nominantur Apocalypsis septimo et vigesimo primo. nam in priori loco dicitur, quod agnus pascet suos, et ducet eos ad fontes aquae viventis. In posteriori autem, agnus
viventis. In posteriori autem, agnus pollicetur se daturum sitienti potum ex fonte aquae vitae gratis. ubi in priori veram doctrinam, in sequenti ipsum Christi beneficium intelligere queas. Fons ponitur Marci quinto, pro vena ac morbo haemorrhoissae. inquit enim: Continuo exaruit fons eius, cum CHRISTUM tetigit.
FORMA aliquando istam externam speciositatem significat: ut cum David 1 Samuelis decimosexto, praeter alias laudes, etiam Vir formae dicitur: id est, formosus. Sed locus Philippensium secundo, aliquanto est difficilior, ubi Christus fuisse dicitur in forma
vitae gratis. ubi in priori veram doctrinam, in sequenti ipsum Christi beneficium intelligere queas. Fons ponitur Marci quinto, pro vena ac morbo haemorrhoissae. inquit enim: Continuo exaruit fons eius, cum CHRISTUM tetigit.
FORMA aliquando istam externam speciositatem significat: ut cum David 1 Samuelis decimosexto, praeter alias laudes, etiam Vir formae dicitur: id est, formosus. Sed locus Philippensium secundo, aliquanto est difficilior, ubi Christus fuisse dicitur in forma Dei, et mox in forma hominis. Aliqui enim putant,
terreni hominis, et gestaturi etiam caelestis, nimirum non tantum externam speciem aut umbram, sed et ipsam veram essentiam. Idem probat aut exponit etiam illud quod addit, non fuisse ei rapinam, esse aequalem Deo: ut sit idem, Esse in forma Dei, quod, Esse in aequali gloria ac dignitate cum Deo. Sed de hac locutione dicetur etiam in Signo et Imagine, quae itidem rem ipsam saepe notant. Quod autem dicit formam, intelligitillam gloriam ac maiestatem Dei, omnia regentis, et omnibus terribilis, quam veluti repressit aut occultavit, et sponte quasi deposuit, dum formam ac speciem
quod filius hominis veniet in gloria super nubes, et quod videbunt eum ad dexteram potentiae sedentem. Sed de hac voce forte etiam postea aliquid, in vocabulo IMAGINIS.
IN FORIBUS, et PRO FORIBUS, aliquid esse, nota est Latinis phrasis. Utitur ea CHRISTUS Matthaei vigesimoquarto, cum dicit, ex prodigiis praecedentibus cognosci posse, extremam diem pro foribus esse. Eadem vis videtur esse in illa loquutione, Peccatum tuum pro foribus cubabit: id est, mox tibi adducet divinas poenas: aut potius originale peccatum tibi insidiabitur, teque solicitabit ad actualia peccata, sed
David queritur dicens. Peccatum meum coram me est semper. Denique totus locus, praecedentia et sequentia ostendunt, ibi non
agi de somno aut dormitatione peccati: sed de eius perpetua infestissimaque pugna cum misero homine. Nam et peccatum dicit Deus perpetuo appetiturum dominium super hominem, non aliter ac imperiosa mulier super coniugem. et vicissim Cainum monet Deus, ne patiatur id dominari in suo mortali corpore, sed ipse potius ei dominetur. Omnino ibi pingitur, aut iniungitur tantum Caino,
trigesimo dicitur: Formica populus non fortis, attamen praeparavit in aestate cibum suum. Quo vult monere homines, ut simus seduli in nostra vocatione.
FORMIDO, postea in voce TERRORIS exponitur.
FORNAX, comparatur Ezechielis capite 22, castigationi Iudaeorum cum liquatione argenti, cum inquit: Ut funditur argentum in medio fornacis, sic fusi eritis in medio Hierusalem. Fornax ferrea, solet vocari durissima illa servitus Israelitarum in Aegypto: undecunque demum loquutio sumpta sit. Forte est quaedam allusio ad panis coctionem, quod illi ibi captivi,
Formica populus non fortis, attamen praeparavit in aestate cibum suum. Quo vult monere homines, ut simus seduli in nostra vocatione.
FORMIDO, postea in voce TERRORIS exponitur.
FORNAX, comparatur Ezechielis capite 22, castigationi Iudaeorum cum liquatione argenti, cum inquit: Ut funditur argentum in medio fornacis, sic fusi eritis in medio Hierusalem. Fornax ferrea, solet vocari durissima illa servitus Israelitarum in Aegypto: undecunque demum loquutio sumpta sit. Forte est quaedam allusio ad panis coctionem, quod illi ibi captivi, perinde etiam male
captivi, perinde etiam male tractati, et quasi assati fuerint, ut panis in fornace: sive iam illi revera fornaces ferreas habuerunt sive propter atrum colorem aut duram captivitatem sic vocatae sint.
FORNICES, parvae cellae fornice supra conclusae, sunt: et fuerunt olim tabernula, ubi cum merces sunt venditae, tum etiam in aliquibus scorta prostituta. Inde factum est, ut verbum Fornicari, ponatur pro scortari. Porro fornicari aut scortari per metaphoram significat plerunque spiritualem fornicationem, nempe idololatriam exercere: quoniam nostra coniunctio cum Deo, saepe
olim tabernula, ubi cum merces sunt venditae, tum etiam in aliquibus scorta prostituta. Inde factum est, ut verbum Fornicari, ponatur pro scortari. Porro fornicari aut scortari per metaphoram significat plerunque spiritualem fornicationem, nempe idololatriam exercere: quoniam nostra coniunctio cum Deo, saepe coniugio assimilata Hinc igitur sunt variae phrases et dicta. Propter cor eorum fornicans, quod declinavit a me: Ezechielis 6. Idem igitur est Fornicari, quod declinare a Deo: et alibi elongare se a Deo. 2 Paralip. 21. Et fornicari fecit habitatores Hierusalem, et impulit eos.
post oculos. Numer. 16. Non aspicietis post oculos vestros, et post cor vestrum, post quos vos fornicamini. id est, quos vos neglecto Deo sequimini, et a quibus regimini. Fornicari post daemonia. Levit. 17, fornicari post Moloch. Levitici 20. Post Baalim. Dicitur et terra fornicari, cum eius cultores fiunt idololatrae. Fornicationes alicuius, sunt ipsius abominandae idololatriae. Ezechielis 23. Dedit fornicationes suas cum eis, et in omnes quos adamavit: in cunctis idolis eorum polluit se. ubi Propheta seipsum exponit. Portare fornicationem suam, Numeri decimoquarto:
Deo sequimini, et a quibus regimini. Fornicari post daemonia. Levit. 17, fornicari post Moloch. Levitici 20. Post Baalim. Dicitur et terra fornicari, cum eius cultores fiunt idololatrae. Fornicationes alicuius, sunt ipsius abominandae idololatriae. Ezechielis 23. Dedit fornicationes suas cum eis, et in omnes quos adamavit: in cunctis idolis eorum polluit se. ubi Propheta seipsum exponit. Portare fornicationem suam, Numeri decimoquarto: est dare poenas de sua idololatria. Hinc in Apocalypsi, Antichristus vocatur scortum, et mater scortationum, et poculum eius plenum
idolis eorum polluit se. ubi Propheta seipsum exponit. Portare fornicationem suam, Numeri decimoquarto: est dare poenas de sua idololatria. Hinc in Apocalypsi, Antichristus vocatur scortum, et mater scortationum, et poculum eius plenum fornicationibus: quod propinaverit omnibus regibus, cum quibus fornicata sit. Significat autem omnis generis idololatrias et terrores. Fornicatio, 1 Corinth. 5. pro incestu ponitur, non pro simplici scortatione. Fornicatorem peccare insuum corpus, affirmat Paulus 1 Corinth. 6, cum alia peccata sint extra corpus: quod ita intelligendum est,
eius plenum fornicationibus: quod propinaverit omnibus regibus, cum quibus fornicata sit. Significat autem omnis generis idololatrias et terrores. Fornicatio, 1 Corinth. 5. pro incestu ponitur, non pro simplici scortatione. Fornicatorem peccare insuum corpus, affirmat Paulus 1 Corinth. 6, cum alia peccata sint extra corpus: quod ita intelligendum est, quod nullum peccatum perinde destruat corpus ac valetudinem, ut solent illae violentae et continuatae scortationes, quibus plerunque scorta suos amasios implicant, ut diebus et noctibus scortando ac potando et helluando,
inordinatissimeque vivendo, continuent sua scelera.
NE FORTE,
et quod Latini dicunt Os durum. Fortitudo faciei eius immutatur. Ecclesiast. 8. pro, recedit. Canes forti animo: id est, valde appetentes, insatiabiles. Isaiae quinquagesimosexto de sacrificorum indoctorum rapacitate intelligit. Forus et fortitudo, saepe coniungitur cum robur, aut similibus, intendendae significationis gratia. Exercitus quingentorum, facientium bellum cum fortitudine roboris. In Deo est robur fortitudinis meae: Psalmo sexagesimo secundo. Vir fortis robore, Iob 9, Fortis virtute cordis, Iob trigesimo sexto. Fortis robore Abiel, 1 Sam. 9.
pro, recedit. Canes forti animo: id est, valde appetentes, insatiabiles. Isaiae quinquagesimosexto de sacrificorum indoctorum rapacitate intelligit. Forus et fortitudo, saepe coniungitur cum robur, aut similibus, intendendae significationis gratia. Exercitus quingentorum, facientium bellum cum fortitudine roboris. In Deo est robur fortitudinis meae: Psalmo sexagesimo secundo. Vir fortis robore, Iob 9, Fortis virtute cordis, Iob trigesimo sexto. Fortis robore Abiel, 1 Sam. 9. pro, bellicosus, pugnator, arte militari clarus. Viri fortes robore, viri nominis: 1 Paral. quinto
opere. 2. Reg. 5 id est, strenuus et bellicosus. Filius fortis, aut fortitudinis, vel virtutis ponitur pro forti, 1 Sam. 18. 2 Sam. 13. 2. Paral. 26 et 28. Fortium panis, Psalmo septuagesimo octavo. Panem fortium comedit homo. Aliqui verterunt, Angelorum Abirim: de Manna dicitur, quae cum de caelo venerit, visa est esse caelos incolentium panis. Fortes potentium loquentur eis, Ezechielis trigesimo secundo, id est, qui fortissimi sunt inter potentes. In manu forti dimittet eos, Exodi 6. plerique intelligunt de manu forti Dei, qua coegit Pharaonem, ut
in tempore angustiae. Sic, Fortitudo Israelis non mentietur: item, Deus fortitudinis meae, Psalmo quadragesimo tertio. pro, autor, dator. Ponere Deum fortitudinem suam, Psalmo 52. Fuisti fortitudo pauperi, fortitudo egeno in tribulatione, Isaiae 25. In vel cum fortitudine aliquod facere, est, fortiter facere. Sic calcare in fortitudine, Indicum 5. Ingredi in bellum cum fortitudine, Psalmo 71, Clamare ad Deum in fortitudine, Ionae 1. Praeco clamabat in fortitudine: pro, alta voce, fortiter. Ezech. 1. Sic Isaiae 11. Elevavit manum suam
meae, Psalmo quadragesimo tertio. pro, autor, dator. Ponere Deum fortitudinem suam, Psalmo 52. Fuisti fortitudo pauperi, fortitudo egeno in tribulatione, Isaiae 25. In vel cum fortitudine aliquod facere, est, fortiter facere. Sic calcare in fortitudine, Indicum 5. Ingredi in bellum cum fortitudine, Psalmo 71, Clamare ad Deum in fortitudine, Ionae 1. Praeco clamabat in fortitudine: pro, alta voce, fortiter. Ezech. 1. Sic Isaiae 11. Elevavit manum suam super flumen in fortitudine spiritus sui: id est, robore venti, qui dividat flumen. Civitas fortitudinis, Isaiae 17.
significat crescere viribus. Psal. 69. Roborati sunt, qui disperdunt me inimici. Vincere. Fortificabitur autem Rex Austri: Danielis 11. Mox sequitur, Et roborabitur super illum: id est, fiet potentior, praevalebit ille alteri. 2 Paral. 27. Bellum gessit cum Ammonitis, et fortificatus est super illos. 1 Sam. 2. Non in fortitudine roborabitur vir: id est, vincet. Psalm. 12, Lingua nostra roborabimus: id est, vincemus. Iudicum 3. Roborata est ma-nus Israelis super Chusam, fortificaverunt se contra Raboam: 2 Paralip. 13. Fortis non
et omnino summis viribus omnique industria quid conari et contendere, fortificari dicitur. 1 Sam. 30. Fortificatus est David: pro, factus est potentior et animosior, invaluit. Fortificaverunt se contra Roboam. 2 Paralip. 13. Contra inimicos suos: Isaiae 42. Qui fortificaverunt se cum Davide in regno suo. 1 Paralip 11. id est, armarunt et confirmarunt. Iehovae oculi lustrant terram, ut roboret se cum corde, eorum perfecto ad ipsum: 2 Paralip. 16. id est, ut confirmet, et etiam victores faciat sinceros in pietate. Abner fortificabat se pro domo Saul: id est, comparabat
est David: pro, factus est potentior et animosior, invaluit. Fortificaverunt se contra Roboam. 2 Paralip. 13. Contra inimicos suos: Isaiae 42. Qui fortificaverunt se cum Davide in regno suo. 1 Paralip 11. id est, armarunt et confirmarunt. Iehovae oculi lustrant terram, ut roboret se cum corde, eorum perfecto ad ipsum: 2 Paralip. 16. id est, ut confirmet, et etiam victores faciat sinceros in pietate. Abner fortificabat se pro domo Saul: id est, comparabat auxilia, et summa ope nitebatur pro defendendo regno filii Saulis, ac eius posterorum. Danielis 11, Populus cognoscens
aut similitudinem transfertur haec locutio Fodere foveam, etc. vel solum fodere ad quasuis insidias, aut mala machinamenta pravorum, innocentibus insidias struentium: ut Psalmo 56. Foderunt ante me foveam. Proverb. 16, Vir impius fodit malum: id est, machinatur. Sic Iob 6, Cum fodiatis adversus amicum vestrum: pro, machinamini malum. Sic et Ierem. 18. Foderunt foveam, ut caperent me, et laqueos absconderunt pedibus meis. Quoniam autem plerunque iusto Dei iudicio fit, ut malae fraudes in authorum exitium vertantur: ideo proverbium est in Sacris literis frequens,
fovea esse, quod ea suis blanditiis in extremum exitium suos amasios praecipitet: nempe in gravissima peccata, iram Dei, poenas temporarias et aeternas. Descendere in foveam, aut videre foveam, est mori: ubi ponitur fovea pro sepulchro. Psal. 30. Quae utilitas in sanguine meo, cum descendero in foveam? Psal. 49, Cessavit illud in aeternum, ut vivat ultro in seculum, nec videat foveam. Psalmo 55. Descendere facies eos in foveam corruptionis. Aliqui interpretantur infernum: nam fovea aut sepulchrum id quoque significat. Contra etiam eruere ex fovea dicitur
Si caecus caecum ducet uterque in foveam cadet: proverbium est, quo Christus docet, tam seductos quam seductores, aut etiam imperitos doctores et auditores in extremum exitium ruere: nec valere istam communem excusationem, quam multi solent ignaviae, negligentiae, aut metui crucis praetexere, cum dicunt se suum pastorem et magistratum in religione sequutos esse, nihil sibi rectius aut certius compertum fuisse. Fuit etiam lex apud Israelitas, ut si quis effodisset foveam aut puteum, nec firmite texisset eam, et aliquod pecus in eam incidisset, solveret domino suum pecus, et ipse cadaver
easdem significationes et phrases interdum habent.
FRAMEA: postea in voce Gladii exponetur.
FRANGERE, primum per metaphoram idem significat quod Latinis, nempe perdere, vastare. Isai. 23, Confractione confringetur terra: id est, vastabitur. Isa. 7, Frangetur Ephraim cum Syria: pro, simul perdetur. 1 Sam. 14, Multitudo ibat et frangebatur: pro, interibat in fuga. Nahum 3, Nulla est curatio fracturae tuae: id est, laesionis aut cladis politicae, seu cuiuscunque calamitatis. Metaphora est, sumpta a fractura membrorum. Iob 6. Vidistis fraetionem, et
mox etiam crucifixionem corporis sui, fractionem vocavit inquiens: Quod pro vobis frangitur. quia ea passio fuit, ac est, quaedam distributio ingentium bonorum. Inde quoque factum est, ut et administratio huius coenae, fractio panis in Sacris literis vocetur. Dubium nihilominus est Actorum 2. cum dicitur, Erant perseverantes in fractione panis: an de sacra communione, communi convictu, aut distributione eleemosynarum accipiatur. Tertio significat vendere frumentum, propterea quod venditio etiam distributionem quandam exprimat. Genes. quadragesimo secundo. Audivi fractionem esse in
aut aliquos, verbis: primo Samuelis 24. pro, animum, aut aliquem alicuius affectum acerba obiurgatione ac minis retundere et imminuere: qua loquutione et Latini utuntur. Sexto Fractio nonnunquam significat interpretationem. ut Iudicum 7. Cum audisset somnium, et fracturam eius id est, interpretationem. Videtur metaphora sumptae fractione nucum, ubi non prius nucleus habetur, quam putamen frangatur. Denique hisce verbis accusantur prophetae ac sacerdotes Ezek. 13 et 22. Non ascendistis ad fracturas, neque sepivistis sepem super
2. Dixeruntque vir ad fratrem suum. Fratres et sorores dicti olim sunt omnes pii qui se postea Christianos vocarunt. Sic et aliqui volunt exponere illud 1 Corinth. 9. An non habemus potestatem mulierem sororem circunducendi: id est, Christianam mulierem seu uxorem. Et 1 Corinth. 5. Siquem cum frater appelletur, fuerit fornicarius, aut avarus id est, cum habeatur pro fideli et Christiano. Ponitur aliquando pro simili: Proverbiorum decimo octavo Qui remissus est in opere suo, frater est Domino discrepanti: pro, similis, perinde culpandus. Vir sicuti frater
olim sunt omnes pii qui se postea Christianos vocarunt. Sic et aliqui volunt exponere illud 1 Corinth. 9. An non habemus potestatem mulierem sororem circunducendi: id est, Christianam mulierem seu uxorem. Et 1 Corinth. 5. Siquem cum frater appelletur, fuerit fornicarius, aut avarus id est, cum habeatur pro fideli et Christiano. Ponitur aliquando pro simili: Proverbiorum decimo octavo Qui remissus est in opere suo, frater est Domino discrepanti: pro, similis, perinde culpandus. Vir sicuti frater aequalitatem indicat. Ezeck. quadragesimo septimo Haereditario
est ignava, non laboriosa: Sed manus sedulorum ditat. ubi videmus
opponi ignavum industrio. Ambulare in fraude, Prov. II. i. insidiose et malitiose cum proximo agere ac versari.
FREMERE, et fremitus, dicitur tum de illo incondito sono, quo irati frendunt et fremunt contra eos quibus irascuntur. Sic de Christo dicitur Iohan. 11, quod infremuerit Spiritu: tum et de multitudinis murmure ac strepitu: tum denique etiam de sonitu
opem ac misericordiam Dei confugere. Apoc. 14 dicit, torcular exundasse usque ad frenum equorum: quod alicui intelligunt usque ad proceres et magnates Antichristi. Videtur autem simpliciter significare iustam magnitudinem, quod equi attollunt capita satis alte, ac supra reliquum corpus: ut cum aqua attingit frenum, aut os equi, iam reliquum corpus ferme totum sit aqua contectum.
FRIGUS, et frigere, in Sacris literis absentiam zeli, et quasi quandam negligentiam rerum divinarum. praesertim autem de remissa, aut etiam planê amissa charitate accipi
calere, fervere, ardere, et flagrare, etiam Latino sermoni ignota non est. Ideo dicit Apoc. 3. Neque frigidus es, neque calidus: id est, neque plane impius, neque tamen serio pius, sed tepidus: id est, utcunque studiosus pietatis, seu hypocrita. Proverb. 25, in alio ac meliori sensu accipitur, cum inquit: Sicut frigus nivis in die messis: sic legatus fidelis mittentibus eum. pro, perinde gratus ac salutaris est: quoniam in messe et solet esse ardor solis maximus, et tunc plurimum in sole versandum est. In hoc sensu commendatur aqua frigida Matthaei 10, Hieremiae 18. Frigus et aestus,
salutaris est: quoniam in messe et solet esse ardor solis maximus, et tunc plurimum in sole versandum est. In hoc sensu commendatur aqua frigida Matthaei 10, Hieremiae 18. Frigus et aestus, aliquando significant ipsa anni tempora; quibus hoc maxime vigere solent: nempe hyemem et aestatem. ut cum Deus pollicetur Noacho, futurum ut adhuc solito more sol currat, modo recedens ad polum antarcticum, ac hyemem efficiens: modo vicissim ad nos rediens, et aestatem exhibens: dicit adhuc fore frigus et aestum, sementem et messem. Sic Zach. 14. cap. opponit frigus luci: id est,
id est, de effectu operae, aut lucro manibus suis quaesito. Sic ibidem, Date illi de fructu manuum suarum: id est fruatur praemio sui laboris, manibus suis peracti. Sic fructus impii dicitur perturbatio, Proverb. 15. id est, praemium, compensatio malae eius vitae. Coniungitur porro vox haec cum variis vocibus, eoque etiam diversas phrases aut idiomata efficit: ut, lignum vel arbor fructus, Genes. 1. pro arbore frugifera. Fructus aestatis, Mich. 7. pro, aestate provenientes, aut etiam pro aestate ipsa. Froctus areae et torcularis. Num. 18 Cum obtuleritis adipem eius, ex eo
eius vitae. Coniungitur porro vox haec cum variis vocibus, eoque etiam diversas phrases aut idiomata efficit: ut, lignum vel arbor fructus, Genes. 1. pro arbore frugifera. Fructus aestatis, Mich. 7. pro, aestate provenientes, aut etiam pro aestate ipsa. Froctus areae et torcularis. Num. 18 Cum obtuleritis adipem eius, ex eo reputabitur Levitis, ut fructus areae et fructus torcularis: id est, perinde ac si ipsimet suo labore ac sudore eos fructus acquisivissent, et non essent illis loco decimarum oblati. Fructus labiorum alias sermo est, ut Isa. 27. Creo fructum labiorum: alias
FULCIRE, est firmare, corroborare. Panis fulcit cor hominis. Et Iudic. 9. Fulci cor tuum buccella panis: id est, sumpto cibo refice ac instaura exhaustas vires. Ezech 30. Cadent fulcientes Aegyptum: id est, adiuvantes, subsidium ac opem ei ferentes. Vicinus huic Hebraismus est, cum baculus aut scipio pro omni auxilio accipitur. Verbum etiam Sustentare crebro eodem modo accipitur.
FULGUR, id est, splendor: ut 2. Sam. 22, Prae fulgore coram eo nubes transierunt: id est, prae nimio splendore praesentiae divinae. Fulgor etiam gladii dicitur: ut Deut
adventum, quod instar fulguris subito ubique relucebit, depingit. Psal. 134 legitur quod fulgura in pluviam mutet: quod credo ea ratione dici, quod post fulgura et tonitrua plerunque largior pluvia effundi solet.
FULMINIS voce saepe Scriptura utitur, sicut et Fulguris, cum vel terrificam divinae Maiestatis praesentiam depingere conatur: vel etiam tristes poenas impiis infligendas. Exod. 19. Sam. 12.
FUMUS, aliquando est indicium praesentiae divine, quae se occultat nubis aut fumi obiecta specie. Isaiae 6, Apoc. 15, Isa. 4, Ioel. 2. Act. 2.
fumus, qui exit de fumario. Usi sunt et Latini hac voce pro re inani, et speciem tantum habent externam, non solidam essentiam. Sicut Alexander
Fundamentum magni Pharaonis: videtur intelligere ipsum exercitum, cui innititur regni status: et quo sublato, regnum ipsum corruere solet. Usque ad collum autem, intelligit usque ad duces, qui sunt proximi regi aut capiti, et interierunt etiam una cum exercitu. Fundamenta caeli moueri dicuntur ob iram Domini, 2. Samuelis vigesimo secundo: quod intelligunt plerique de montibus, qua quasi vertice suo caelum sustinere dicuntur, sicut poetae de suo Atlante fabulantur. Fundamenta porro montium, sunt intima quasi viscera
peragat. Per metaphoram, aut potius allegoriam possis interpretari de periculis, afflictionibus, aut etiam interitu magnorum regum, regnorum et monachiarum, in qua Deus iratus saevire solet horribiliter
cum irascitur, declarans eorum ruina suam iram et tremendam omnipotentiam. Psal 8. Commovebuntur omnia fundamenta terrae: manifeste dicitur de principibus a iustitia ac pietate declinantibus, qui moveri, id est, non consistere in vera via, statione, aut divinitus ordinata functione
terrae. nisi quis mallet per prosopopoeiam interpretari. Fundamenta generationis et generationis suscitabis, Isaiae 58: id est, origines. Forte tamen melius, quod vetera aedificia instaurabit, seu dirutas civitates renovabit. Fundamentum vocat Apostolus 1. Corint. 3, ipsum Christum, cum dicit: Fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter hoc quod positum est, quod est IESUS CHRISTUS. Sic vocatur, quia ipse est totius Ecclesiae ac religionis suae caput ac sedes: ex quo, per quem, et in quem omnia, et cui accedunt aliqua quasi ornamenta, aut veluti accidentia: ut pia ordinatio
se bonum fundamentum iecisse: id est, primum eis catechismum aut summam doctrinae Christianae, seu ipsum Christi mysterium ac meritum recte proposuisse: sequentes vero doctores debere videre, quid porro adiiciant in exaedificanda Ecclesia. Fundamentum pro doctrina aut doctore ponitur Ephes. 2, cum affirmat Paulus, pios esse superstructos super fundamentum Apostolorum et Prophetarum, existente summo angulari lapide ipso IESU: quod propterea dici credo, quia sicut firmo firmamento aedificium, ita verissime doctrina ac testimonio Prophetarum et Apostolorum fides et pietas nostra tuto Inniti
promissam. Sic Moses dicit, funiculum Domini esse Iacob: id est, suam portionem ex toto mundo proprie Deo segregatam. Sic Ioseph dicitur obtinuisse duos funiculos: quia Iacob duos eius filios Ephraim et Manassem sibi adoptaverat, et ita ex uno filio duas tribus fecerat, cum alioqui singuli filii singulas tribus constituerent. Zoph. 2 dicitur, Ne qui habitant funiculum maris: id est, Philistaei qui incolunt terram maritimam. Hunc vero morem divisionis subinde Scriptura indicat, ut et Psal. 77: Sorte divisit eis terram: id est, funiculo
incolunt terram maritimam. Hunc vero morem divisionis subinde Scriptura indicat, ut et Psal. 77: Sorte divisit eis terram: id est, funiculo distributionis. Hinc est illud Micheae 2: Non erit tibi qui proiiciat funiculum in sortem in coetu Domini: id est, non habebis haeredem, qui cum aliis sortiatur de portione terrae sibi conveniente. Funes, pro imperio ponuntur aliquando: quia legibus, mandatis, et armis, veluti funibus quibusdam, subditi colligantur, et ad obedientiam magistratuum adiguntur. Psal. 2: Proiiciamus a nobis funes eorum. id est, doctrinam,
malorum: cuiusmodi sunt insidiae bellorum, corruptelae religionum, expilationes subditorum. Maxime autem apta videtur esse ea expositio, quod ultra omnia sua peccata insultando irae ac minis Dei, veluti violenter sibi cumulabant et accelerabant peccata, iram Dei, et poenas: non aliter ac cum vi maxima plaustra valde onerata funibus a bobus aut equis, aliquo ad difficilem locum pertrahuntur. Solent enim in multis locis, curribus iuga funibus alligari. ideo etiam in 2. Psal. connectuntur ista duo. 2. Sam. 8 legitur. quod David percusserit Moab, et metitus sit eos
corrupto sermone Dei, defraudant proximum vero sensu voluntatis ac mandati divini. Simile quid est quod Paulus dicit, adulterare verbum Dei. Israelitae accusant Iudaeos, quod sint furati Davidem: 2. Sam. 19. Cur furati sunt te fratres nostri viri Iuda: pro, quare nobis insciis te reduxerunt, cum debuissent nos sibi coniungere? Eo enim facto, illa tribus videbatur sibi Davidem proprium facere, ac conciliare, ut aliis tribubus sit alieniore animo. Socium esse furis: id est, amicum et participem. Isa. 1, Principes tui socii furum: id est, amici, participes, fautores, cum deberent
te reduxerunt, cum debuissent nos sibi coniungere? Eo enim facto, illa tribus videbatur sibi Davidem proprium facere, ac conciliare, ut aliis tribubus sit alieniore animo. Socium esse furis: id est, amicum et participem. Isa. 1, Principes tui socii furum: id est, amici, participes, fautores, cum deberent esse castigatores. Sic et Psalm. 50, Cum fure cucurristi. Furari se: 2. Sam. 19. pro, clam et furtim aliquid agere. Et furatus est se populus die illo, ut ingrederetur civitatem, sicut furari solent cum fugiunt e praelio: id est, clam et furtim ingressus est, nulla frequentia,
Eo enim facto, illa tribus videbatur sibi Davidem proprium facere, ac conciliare, ut aliis tribubus sit alieniore animo. Socium esse furis: id est, amicum et participem. Isa. 1, Principes tui socii furum: id est, amici, participes, fautores, cum deberent esse castigatores. Sic et Psalm. 50, Cum fure cucurristi. Furari se: 2. Sam. 19. pro, clam et furtim aliquid agere. Et furatus est se populus die illo, ut ingrederetur civitatem, sicut furari solent cum fugiunt e praelio: id est, clam et furtim ingressus est, nulla frequentia, nulla pompa, et non propalam laeti ac triumphabundi
Isa. 1, Principes tui socii furum: id est, amici, participes, fautores, cum deberent esse castigatores. Sic et Psalm. 50, Cum fure cucurristi. Furari se: 2. Sam. 19. pro, clam et furtim aliquid agere. Et furatus est se populus die illo, ut ingrederetur civitatem, sicut furari solent cum fugiunt e praelio: id est, clam et furtim ingressus est, nulla frequentia, nulla pompa, et non propalam laeti ac triumphabundi intrarunt. Erit furto ablatum, Gen. 30. id est, pro furto habeatur, si quicquam tale apud me deprehenderit. In Decalogi septimo praecepto prohibiti furti, omnem
Isaiae 59. Induet se lorica iustitiae, et galea salutis in capite eius. Vocat galeam salutis, aut salutarem, eo quod servet caput, praecipuum ac nobilissimum membrum, in quo praecipue salus ac vita sita est. nam eo graviter laeso, actum plane de vita est. Sic et Paulus Ephes. 6 loquitur. Sed cum utrobique agatur de spiritualibus armis, neutrobi indicatur, quod nam genus spiritualium armorum Galea salutis significet: cum alioqui gladius, scutum, tibi alia, et aliae partes explicentur: nisi quis per vocem Salutis, velit intelligere salutem et perpetuum auxilium Christi capitis nostri,
caput, praecipuum ac nobilissimum membrum, in quo praecipue salus ac vita sita est. nam eo graviter laeso, actum plane de vita est. Sic et Paulus Ephes. 6 loquitur. Sed cum utrobique agatur de spiritualibus armis, neutrobi indicatur, quod nam genus spiritualium armorum Galea salutis significet: cum alioqui gladius, scutum, tibi alia, et aliae partes explicentur: nisi quis per vocem Salutis, velit intelligere salutem et perpetuum auxilium Christi capitis nostri, nobis gratis partam ac donatam. Sic sane ipsemet Paulus 1. Thessal. 5 videtur exponere, cum inquit: Induti pro galea spem
armorum Galea salutis significet: cum alioqui gladius, scutum, tibi alia, et aliae partes explicentur: nisi quis per vocem Salutis, velit intelligere salutem et perpetuum auxilium Christi capitis nostri, nobis gratis partam ac donatam. Sic sane ipsemet Paulus 1. Thessal. 5 videtur exponere, cum inquit: Induti pro galea spem salutis. Quoniam non constituit nos Deus, ut nobis iram concitemus: sed ut salutem consequamur per Christum, qui mortuus est pro nobis. Galeam sicutet alia arma, contra aliquam civitatem ponere, significat eam obsidere: Ezech. 23.
GALERUS,
quod remiseris mihi peccata. Gaudium salutis redde mihi, Psal. 51. pro restitue mihi salutem, seu remitte mihi peccata, et sic me fac gaudere. Gaudium Domini est fortitudo vestra, Nehem. 8. pro, divino gaudio aut exhilaratione validi robustique reddimini. Gaudium alicuius cum aliquo: id est, delectatur eo. Isaiae 8. Gaudium illius est cum Resim. pro, eo populus hic delectatur, cuperet illi subiici. Gaudere super aliquem laeticiam. Zoph. 3 Gaudebit super te laeticiam. id est, magnum gaudium erit. Vox gaudentium, pro gratiarum actione,
51. pro restitue mihi salutem, seu remitte mihi peccata, et sic me fac gaudere. Gaudium Domini est fortitudo vestra, Nehem. 8. pro, divino gaudio aut exhilaratione validi robustique reddimini. Gaudium alicuius cum aliquo: id est, delectatur eo. Isaiae 8. Gaudium illius est cum Resim. pro, eo populus hic delectatur, cuperet illi subiici. Gaudere super aliquem laeticiam. Zoph. 3 Gaudebit super te laeticiam. id est, magnum gaudium erit. Vox gaudentium, pro gratiarum actione, celebratione. Ierem. 30, Et egredietur ab illis gratiarum actio, et
est quasi fluvius sulphuris, succendit eam. Filium gehennae duplo magis fieri proselytum a Pharisaeis conversum, quam antea fuerit, testatur Dominus Matth 23. pro, duplo magis dignum aeterno supplicio, quam antea propterea quod antea erat simplex ethnicus ac ignarus veri Dei: nunc vero, icto cum vero Deo foedere, ad innumeros errores apostataret: et Meschiam servatorem, quaerendo operum legisque iustitiam, reiiceret ac conculcaret. Gehennae aliquando ignis additur, et dicitur tum Gehenna ignis, Matth. 5. tum ignis Gehennae: tum simpliciter ordine, ac veluti per appositionem.
igitur varia habet nomina in Sacris literis: ut est, Sepulchrum, ignis inextinguibilis. Lucas vocat Abyssum: Apoc. puteum abyss. Paulus inter alia etiam infima terrae. Petrus secundae secundo, Tartarum. Isaias, Tophet: Christus, Gehennam. Appellatur et tenebrae exteriores, pars cum hypocritis, etc.
GENERATIO, a gignendo, sicut et Graecum
prior aetas interit. Sic Gen. 15 dicit Deus Abraamo, posteros eius 400 annis servituros exteris et quarta generatione illos esse reversuros: scilicet, exacta illa quarta generatione. Sic et Homerus dicit, Nestorem tres
Gen. 2 dicitur: Haec est generatio caeli et terrae. pro hoc modo caelum et terra procreata sunt a Deo, et porro alias creaturas Deo operante procrearunt. Sexto, interdum significat res gestas et negocia, quae una aliqua aetate aut certis quibusdam hominibus acciderunt: sicut semper in Genesi, cum propagationes alicuius familiae indicantur, simul et res gestae narrantur. Sic Liber generationis Christi, significat non solum explicationem, ex quib. maiorib. sit ortus Christus: sed etia res eius gestas pollicetur. Quod observandum est, ne quis huius Hebraismi ignarus, putet plura in eo
aliquando plures aetates, aliquando etiam ipsam aeternitatem significat. Exemplum prioris sit Psal. 61: Dies super dies regis adiicies, et erunt anni eius ut generatio et generatio: id est, per plures aetates vivet. Sicut Homerus de Nestore scribit, quod superatis iam duabus, cum tertia generatione vixerit. Sic et Psal. 10 longissimum tempus significat, Non movebor a generatione in generationem: id est, longissimo tempore vivam et florebo. Sic et Psal. 8. Extendes iram tuam a generatione in generationem: id est, longissimo tempore.
8. Extendes iram tuam a generatione in generationem: id est, longissimo tempore. Aeternitatem significat in hisce exemplis. Dan. 4. Cuius dominium est aeternum, et regnum a generatione in generationem. Isa. 51. Salus mea a generatione in generationem Psal. 32. Timebunt te cum sole, et ante lunam. a generatione in generationem. Sic et Psal. 102. Anni tui a generatione in generationem. Anni generationis et generationum, aliquando ponitur pro priscis temporib. Deut. 32. Considera annos generationis et generationis: id est prisca tempora. Contra,
sicut et hodie in Ecclesia gentilis et ethnicus infidelem quemvis significat. Lumen in revelationem gentium, et gloriam plebis tuae Israel: Luc. 2. id est, ad illuminandas gentes, ad docendas ac erudiendas eas. Sic Petro obiicitur quod ad gentes introiverit: id est, familiarius commercium cum exteris habuerit, quod erat lege vetitum. Sic Gal. 2. Paulus dicitur esse Apostolus gentium, et Petrus coegisse Gentiles iudaizare. Gentilis natura et Iudaeus natura, pro natus gentilis aut Iudaeus: Rom. 2. Gal. 2. Indicabant igitur Iudaei hac voce omnes alias gentes, sicut Graeci et
dicitur esse Apostolus gentium, et Petrus coegisse Gentiles iudaizare. Gentilis natura et Iudaeus natura, pro natus gentilis aut Iudaeus: Rom. 2. Gal. 2. Indicabant igitur Iudaei hac voce omnes alias gentes, sicut Graeci et Romani voce Barbari. 1. Cor. 5, simpliciter pro impiis accipitur, cum dicitur talis scortatio nec inter gentes quidem nominari: id est, inter nondum conversos, seu in gentilismo. Alioqui ipsi Corinthii maxima ex parte gentiles genere erant. Ex hac significatione, cum gens significat alienos a Iudaismo, oritur disputatio de Vocatione gentium, cum olim Iudaei, et
alias gentes, sicut Graeci et Romani voce Barbari. 1. Cor. 5, simpliciter pro impiis accipitur, cum dicitur talis scortatio nec inter gentes quidem nominari: id est, inter nondum conversos, seu in gentilismo. Alioqui ipsi Corinthii maxima ex parte gentiles genere erant. Ex hac significatione, cum gens significat alienos a Iudaismo, oritur disputatio de Vocatione gentium, cum olim Iudaei, et etiam ipsi Apostoli dubitaverrunt, vel potius indubitanter senserunt, gentiles non esse accersendos a Deo per suum verbum, nec accensendos in populum verae religionis sectatorem, nisi sese plane in
impiis accipitur, cum dicitur talis scortatio nec inter gentes quidem nominari: id est, inter nondum conversos, seu in gentilismo. Alioqui ipsi Corinthii maxima ex parte gentiles genere erant. Ex hac significatione, cum gens significat alienos a Iudaismo, oritur disputatio de Vocatione gentium, cum olim Iudaei, et etiam ipsi Apostoli dubitaverrunt, vel potius indubitanter senserunt, gentiles non esse accersendos a Deo per suum verbum, nec accensendos in populum verae religionis sectatorem, nisi sese plane in Iudaismum dederent, et quasi Iudaica gens fierent. Ponitur aliquando haec vox pro
et iustam interficies? Psal. 2: Quare fremuerunt gentes? Promiscue quosvis impios Meschiae resistentes intelligit. Gens sancta et regale sacerdotium vocantur verae religionis sectatores, Exod. 19. Sic illud Gen. 20. Num gentem iustam perdes? tametsi hic tantum insontes denotet. Cum Deus Abrahamo nomen mutat, et promittit se eum facturum patrem multarum gentium, clare indicat vocationem gentium, et quod etsi ex illis credentes fiant promissione ac fide filii et haeredes Abrahae: sicut ipsemet Paulus Rom. 4. eum locum exponit, et postea in Galatis etiam prolixius tractat.
maxime requiruntur vires nervorum et musculorum, et citissime in ea parte debilitas sentitur: ideo in descriptione debilis corporis, illius partis imbecillitas vel in primis notari solet. ut Nahum. 2. Cor liquefactum erit, et collisio genuum, et debilor in cunctis renibus. Genua collidi ait. cum enim parum est roboris in nervis et musculis circa genua, in motu sub tanto corpore nutant, et in sese invicem impingunt. Sic et Psal. 109. Genua mea debilitata sunt a ieiunio. Sic et Homerus solet debilitatem genuum celebrare: ut cum dicit, Caniculares dies debilitare genua
debilor in cunctis renibus. Genua collidi ait. cum enim parum est roboris in nervis et musculis circa genua, in motu sub tanto corpore nutant, et in sese invicem impingunt. Sic et Psal. 109. Genua mea debilitata sunt a ieiunio. Sic et Homerus solet debilitatem genuum celebrare: ut cum dicit, Caniculares dies debilitare genua virorum. et Horatius contra dicit, Virere genua. Eadem ratione et Ezech. 7 dicitur, Omnia genua ibunt tanquam aquae: quod scilicet, sicut aquae nullam habet inter sese connexionem, nullam etiam vim se sublevandi, sed temere fluit unaquaeque pars, quo
caelestium, terrestrium,
et in ferorum: id est, ut omnia sint ei subiecta. sicut alibi affirmat, sibi omnem potestatem esse traditam in caelo et in terra. Tertio, quia matres curantes infantes, aut ludentes cum eis, solent eos habere in genubus: ideo Isaias 66, sic describit mollem piorum tractationem inquiens: Super latus portabimini, et super genua laetificabimini. id est, ad risum ac lusum provocabimini, aut exhilarabimini. Denique, ad alicuius genua nasci, est, apud eum gigni et educari: Gen.
laetificabimini. id est, ad risum ac lusum provocabimini, aut exhilarabimini. Denique, ad alicuius genua nasci, est, apud eum gigni et educari: Gen. 50. Tametsi ea potius videtur sententia esse, quod suorum nepotum nascentes parvos liberos in sua genua susceperit, et more nutriculae aut matris cum eis lusitaverit. Videri nihilominus possit singulari quadam ceremonia receptum fuisse, ut aliquando mulierculae super aliena genua parerent: sicut Rachel dicit ad Iacobum: Ingredere ad ancillam meam, et pariat super genua mea, ut et ego aedificer ex ea. forte voluerunt indicare, illam prolem
fructus vero terrae humanitatem. GERMINARE ac florere simili metaphora ab arboribus ad homines transfertur, et significat aliquos vigere, crescere numero et opibus. Isaiae 27. Venturis diebus radices aget Iacob, florebit et germinabit Israel, implebuntque faciem orbis fructu. Sic et Psalm. 92. Cum germinant impii sicut herba, ac florent omnes operantes iniquitatem. Veritas e terra germinabit, Psalmo octuagesimo quinto: id est, Deus ex terrenis ac carnalibus hominibus faciet vere pios ac sinceros.
GESTARE animam, significat in extremis periculis versari sumpta forte
2 et 3. et 2. Sam. 21. Videtur tamen aliquando haec vox pro quovis potentiore, et praesertim bellicosiore, poni. Sic Psal. 33 dicitur, quod Gigas non servabitur in multitudine virium suarum: et Psal. decimonono comparatur sol exoriens, paratus ad cursum, cum valido ac veloce, seu (ut ibi est) gigante, parato ad conficiendum velociter suum iter. Sic Iob 16 dicitur, Irruit in me sicut gigas. Item in alio Psalmo dicitur, Sicut gigas aut fortis expergiscens a vino. Varia quoque nomina appellationesque Gigantum observasse operaeprecium fuerit. vocati
violentam mortem. Nonnunquam acerbissimum dolorem. sicut Simeon dicit, gladium pertransiturum esse cor divae virginis: id est, multos tristissimos dolores, et acerbissimos moerores, qui sint ei perinde acerbi futuri, ac si gladio confoderetur. Sic et David dicit, Tanquam gladius in ossibus meis: cum tota die dixerunt, Ubi est Deus tuus? Gladius anceps aut biceps, significat rem valde efficacem. Psal. 149, Gladius biceps in manu eorum, ut faciant ultionem in gentibus. Sic Hebr. 4, sermo Dei dicitur esse penetrantior quovis gladio ancipiti. Nominatur aliquando ipsum
militiaque victitare. Gladios conflari in vomeres, et lanceas in falces, est mutare bellum pace, et studia belli artibus pacis. Saepe hac locutione Prophetae, Christi vere pacifica tempora ac regnum depingunt. Gladium accipere, est Christo, privata authoritate aut libidine semet ulcisci, aut cum alio pugnare: quales dicit Dominus gladio perituros. De ipso verbo Accipio aut Sumo gladium, quod significet temere
arripio, sicut et Accipere nomen Dei in vanum, alibi dictum est. Extrahentes
Latinis significet, infra in nomine LAUS plenius dicam. Primum autem disseram de nomine Gloria: deinde de verbo Gloriari, et eius verbali Gloriatio: postremo, de verbo Glorificare et Glorificatio. GLORIA igitur definitur ab Augustino et Quintiliano, quod sit frequens de aliquo fama, cum laude. et a Cicerone, quod sit consentiens laus bonorum, et incorrupta vox recte iudicantium de alicuius excellente virtute. aut denique est, alicuius vel eximii viri, vel bonae rei late patens praeconium. Aliqui recentiores definiunt, quod sit approbatio conscientiae nostrae, recte iudicantis,
vestitum, quam fuerit Salomon in illa sua tanta gloria. Sic Esther 1, Assuerus dicitur parasse grande convivium, ut ostenderet divitiam gloriae regni sui: id est, praegrandes divitias, gloriosas divitias, aut etiam divitias gloriosi sui regni. Sic Psalmus 49 dicit, Non descendet gloria ipsius cum eo in infernum. Genes. 31, dicunt filii Laban, Iacobum fecisse omnem illam gloriam de rebus patris sui: id est, illam tam amplam rem familiarem. Isaiae 10. Ubi relinquetis gloriam vestram? id est, gloriosam opulentiam, de qua tantopere gloriamini. Gloria nomen substantivum, aut abstractum
Psalm. 30, Psallat tibi gloria mea: id est, anima, aut etiam lingua. Psal. 16. Idcirco laetatur cor meum, et exultat gloria mea. LXX
ac pro suo Domino agnoscentem habeat: denique et mulieri elegans coma ornamento est. Isa. 5, Gloria populi Israelitici, vocantur eius gloriosi ac inclyti proceres: propterea quod illi glorificant ac exornant populum suntque (ut Poeta inquit) decus pompae. Sic vox haec accipienda est Matth. 4, cum Satan dicitur monstrasse Christo omnia regna mundi, et eorum gloriam id est, splendorem, opulentiam, potentiam, voluptates. 1. Pet. 1, Omnis gloria hominis sicut flos agri: id est, omnes eius opes, potentia, sapientia, iustitia, et quicquid gloriosum habet. Philip. 3. Quorum gloria in
et modis omnibus admirandam, qua apparere Deus etiam externis oculis solet. Sic dicitur Isaias vidisse gloriam Dei, Isaiae 6. et Iohan 12. et Lucae 2, Gloria Dei circumfulsit eos. Actor. 22. Non respiciebant prae gloria splendoris illius. In hac significatione credo vocem eam accipi, cum toties dicitur Christus venturus ad iudicium extremum cum multa gloria ac potentia: id est, admiranda, et divina quadam specie ac maiestate. Levit. 9. Et apparuit gloria Domini toti populo. Sic saepe dicitur replevisse gloriam Domini totum templum: id est, veluti nubem quandam divino fulgore
externis oculis solet. Sic dicitur Isaias vidisse gloriam Dei, Isaiae 6. et Iohan 12. et Lucae 2, Gloria Dei circumfulsit eos. Actor. 22. Non respiciebant prae gloria splendoris illius. In hac significatione credo vocem eam accipi, cum toties dicitur Christus venturus ad iudicium extremum cum multa gloria ac potentia: id est, admiranda, et divina quadam specie ac maiestate. Levit. 9. Et apparuit gloria Domini toti populo. Sic saepe dicitur replevisse gloriam Domini totum templum: id est, veluti nubem quandam divino fulgore splendentem. Gloria quoque Dei significat illam
et nobis vis eum vere agnoscendi ac celebrandi, per Spiritum sanctum datur. Gloria Dei est quoque vera iustitia, quae creaturae rationali praecipue inesse, eamque ornare et glorificare deberet, quam Deus veram esse gloriam statuit, et aeterna glorificatione dignam censet, quae idem ferme cum imagine Dei est. Dicitur autem gloria Dei, quia de ea apud Deum gloriari queamus, seu quia coram Deo valet: ut in locutione Iustitia Dei prolixius exposui. Sic Roman. 3 omnes peccasse dicuntur, et carere gloria Dei: seu sublatam esse omnem gloriationem coram Deo, etiam ipsimet Abraamo, qui
Roman. 3 omnes peccasse dicuntur, et carere gloria Dei: seu sublatam esse omnem gloriationem coram Deo, etiam ipsimet Abraamo, qui tamen potest coram hominibus de sua iustitia gloriari. iustificari autem gratis per illius gratiam. Opponitur ergo defectus gloriae Dei, iustificationi, et convenit cum peccato. Sic et Isaiae 60, Gloria Domini super te exorta est: videtur proprie iustitiam, quam Deus nobis per Meschiam revelat et offert, significare. Gloria Dei est et cultus ac religio eius. Roman. 1. Commutaverunt gloriam eius in imaginem hominis, etc. quod mox dicit,
in manus hostis tradidit. Inde in historia Samuelis Aechabed, quia amissa est arca aut gloria Samuelis. Gloria et decor opus eius, Psalm. 111. id est, quicquid agit, est gloriosum ac decorum, est plenum magnifica dignitate, ut et supra exposita ratione Heb. dixi. Saepe hoc abstractum in genitivo cum aliquo substantivo construitur, et significat idem quod gloriosum. Hier. 48, Fractus est baculus gloriae. Corona gloriae, Ezech. 16. pro gloriosa. Currus gloriae, Isaiae 22. Nomen gloriae, Psalm. 72. pro, gloriosum. Vasa gloriae tuae, Ezech. 16. 26. pro, vasa tua gloriosa. Corpus
Deum, qui talia promiserat, quod sit et verax et omnipotens, qui promissa praestare possit, quantumvis videantur rationi impossibilia. Dicitur et Deus
dare alicui, aut in aliquo gloriam suam, cum praeclaris factis ac operibus declarat in aliquo suam gloriosam bonitatem, sapientiam, et omnipotentiam. Ezech. 39. Dabo gloriam meam in gentibus. Et in insulis: Isaiae 42. id est, eximiis operibus inter gentes factis, illustrabo gloriam meam, ubi antea vel ignorabar, vel etiam male
Ezech. 39. Dabo gloriam meam in gentibus. Et in insulis: Isaiae 42. id est, eximiis operibus inter gentes factis, illustrabo gloriam meam, ubi antea vel ignorabar, vel etiam male audiebam, ut non verus ac omnipotens Deus. Sic et Ezech. 26 dicitur Dare gloriam in terra viventium: id est, cum Iudaeam tunc a gentilibus vastatam denuo gloriosis operibus suis instaurabit, tum in politicis, tum et in spiritualibus. Sic quoque conspici dicit Psaltes 90, gloriam Dei in servis eius, cum ingentia eius beneficia et alia mirabilia ipsius facta in eis cernuntur. Sic quoque Deus dicitur
non verus ac omnipotens Deus. Sic et Ezech. 26 dicitur Dare gloriam in terra viventium: id est, cum Iudaeam tunc a gentilibus vastatam denuo gloriosis operibus suis instaurabit, tum in politicis, tum et in spiritualibus. Sic quoque conspici dicit Psaltes 90, gloriam Dei in servis eius, cum ingentia eius beneficia et alia mirabilia ipsius facta in eis cernuntur. Sic quoque Deus dicitur ponere gloriam suam in caelo, Psalm. 8. id est, admiranda ac gloriosa opera, sive in materiali isto caelo, sive in Ecclesia sua, efficere. Ponam te in gloriam perpetuam, Isaiae sexagesimo: id
et redemptio. Ita Gloriari in Deo, est in eo habere fiduciam, in de petere et expectare omnia bona, indeque veluti ab uberibus matris dependere. Hac ratione et occasione gloriatio spei Hebr. 3, pro fiducia iustificam te accipitur. De hac ergo vera ac coram Deo valente et salvante iustitia cum gloriaretur Pharisaeus, merito damnatur, quia nec legem, nec Evangelion, nec suum morbum, nec medicum Christum, nec denique iustitiam aut misericordiam Dei agnoscebat. Gloriatio secundaria, et extra iustificationem, est etiam de aliis Dei bonis ac donis: verum ita, ut semper in autorem eorum
Glorificare, est alium gloria ornare, illustrem ac gloriosum reddere, quod dupliciter fieri solet: nempe tum testimonio seu agnitione, tam et rebus ipsis. testimonio tantum alicuius, agnitione ac verbis aliquis glorificatur, sicut nos homines Deum et proximum glorificare possumus ac solemus, cum eum celebramus, ac eius virtutes praedicamus: ut Matth. 5. Glorificent patrem vestrum: id est, celebrent. Matth. 9. 15. Glorificabant Deum. Sic etiam ipse Deus se suumque nomen glorificare dicitur, ut Levitic. decimo. In accedentibus me sanctificabor, et coram toto populo glorificabor.
exemplum habetur in illo celebri dicto 1. Sam. 2, Glorificantesque glorificabo et ego, contemnentes autem me erunt ignobiles. nos enim Deum verbo ac testimonio tantum glorificamus, ille vero nos re ipsa simul et fama.
GLUMA, Hebraice Moz, est folliculus grani frumentarii, cuius cum sit summa levitas, longissime a vento in frumenti ventilatione et repurgatione aufertur. Quod si etiam alioqui a vento abripiatur, vix animadvertere possis, quo tandem pervenerit. Huius igitur, et pulveris lapidis funda proiecti, et similium rerum comparatione exitium
vestigia quidem amplius eorum reperire queant, sicut nec glumae a vento abreptae. Hac igitur similitudine utitur Scriptura in describendis temporariis poenis impiorum. Psal. 1. 35. Isaiae 17, 29. Oseae 13. Zephoniae 2.
GRADIOR verbum, non simplex ambulare, sed plerunque cum quadam gravitate ac dignitate significat. Ponitur autem simili metaphora, ut Ambulare: et sane verbum Hebraeum Halach, idem est. Proverb. 13. Qui graditur cum sapientibus, fit sapiens. id est, versatur, uiuit, agit cum sapientibus. Exod. 34. Gradiatur quaeso
Psal. 1. 35. Isaiae 17, 29. Oseae 13. Zephoniae 2.
GRADIOR verbum, non simplex ambulare, sed plerunque cum quadam gravitate ac dignitate significat. Ponitur autem simili metaphora, ut Ambulare: et sane verbum Hebraeum Halach, idem est. Proverb. 13. Qui graditur cum sapientibus, fit sapiens. id est, versatur, uiuit, agit cum sapientibus. Exod. 34. Gradiatur quaeso Dominus in medio nostri: id est, regat, tueatur, foveat et protegat nos. 1. Sum. 12. Ecce rex graditur ante vos. id est, ille praeest vobis, vos regit.
verbum, non simplex ambulare, sed plerunque cum quadam gravitate ac dignitate significat. Ponitur autem simili metaphora, ut Ambulare: et sane verbum Hebraeum Halach, idem est. Proverb. 13. Qui graditur cum sapientibus, fit sapiens. id est, versatur, uiuit, agit cum sapientibus. Exod. 34. Gradiatur quaeso Dominus in medio nostri: id est, regat, tueatur, foveat et protegat nos. 1. Sum. 12. Ecce rex graditur ante vos. id est, ille praeest vobis, vos regit.
GRADUS, per metaphoram significat Paulo (dicto 1. Tim. 3. Gradum bonum sibi faciet)
quas nonnunquam iratus Deus rebus humanis immittit: inde coniunguntur grando, ignis spiritus procellarum, fulmina et similia meteora, quae concurrere solent. Tales sunt quaedam descriptiones in Apoc. cap. 8. 11. 16.
GRATIA. vox Gratia, si quae alia in Sacris literis, cum primis indiget explicatione, quia et magnus est eius usus, et in longe maxima re, nempe in articulo Iustificationis, et denique quia perniciosissimis erroribus huius vocis inscitia antehac occasionem praebuit, ut postea ostendetur. Accipitur autem apud Latinos et Hebraeos tum active, pro
divinitus nobis donatam. Sic enim describitur a Thoma in prima secundae, quaest, 110. quod sit supernaturalis qualitas, seu forma accidentalis animae, et quaedam participatio divinae naturae, diversa nonnihil a virtute, et a Deo data ad iuvandam nostram pietatem, bona opera, ac reconciliationem cum Deo. Sic M. Sentent. lib. 2. distinct, 26 dicit, Gratiam iustificantem esse fidem ac dilectionem. Cum igitur illi legunt in Paulo, Gratia salvati estis, gratia iustificamur, gratia Christi, etc. mox putant eum dicere, nos nostris, a Deo tamen infusis, virtutibus iustificari. Qua
qualitas, seu forma accidentalis animae, et quaedam participatio divinae naturae, diversa nonnihil a virtute, et a Deo data ad iuvandam nostram pietatem, bona opera, ac reconciliationem cum Deo. Sic M. Sentent. lib. 2. distinct, 26 dicit, Gratiam iustificantem esse fidem ac dilectionem. Cum igitur illi legunt in Paulo, Gratia salvati estis, gratia iustificamur, gratia Christi, etc. mox putant eum dicere, nos nostris, a Deo tamen infusis, virtutibus iustificari. Qua ratione mens sententiave Pauli funditus pervertitur, et ab Evangelio in legem transmutatur. Nam cum ille
Cum igitur illi legunt in Paulo, Gratia salvati estis, gratia iustificamur, gratia Christi, etc. mox putant eum dicere, nos nostris, a Deo tamen infusis, virtutibus iustificari. Qua ratione mens sententiave Pauli funditus pervertitur, et ab Evangelio in legem transmutatur. Nam cum ille id ex professo, atque adeo summo studio agat, ut probet nos impurissimos peccatores, omnique virtute ac bono opere carentes, sola imputatione virtutum ac meriti Christi, in nos per fidem transcripti, iustificari: isti contra, a Christi obedientia, virtutibus aut meritis, rem totam in
extra nos existente. Alias significare ipsas dotes, virtutes, aut dona nobis divinitus donata, quam solam norunt Pontificii. Quod si quis accuratius huius vocis significationes rimari vellet, plures, minus tamen principales reperiret, nempe 5. aut etiam 6, si non plures, quas hic ordine cum adiunctis phrasibus percurremus. Primum enim, significatione activa significat gratuitum Dei favorem. Aliqui malunt hanc significationem passivam dicere, quia nos eam gratiam patiamur. Ego vero activam, quia Deus per eam erga nos agit. Vocatur ergo primum Gratia Dei, ille ipsius gratuitus
Roman. undecimo: Si ex gratia, iam non ex operibus, etc. Eph. 2. Gratia estis servati per fidem, et hoc non ex vobis. Iohan. 1. Plenum gratia et veritate. Per IESUM CHRISTUM gratia et veritas facta est. Item, Gratiam pro gratia. Iohan. 1. Pro favore proculdubio ponitur etiam, cum tam crebro dicitur aliquis invenire gratiam, Genes. 18. Exod. 33. Luc. 1. Sic Gratia Christi dicitur pro favore, quo nos Deus in Christo, et per Christum complectitur. Hinc phrases, Invenire gratiam alicuius: id est, favorem consequi, ut de Diva virgine Luc. 1 dicitur. Sic quoque illi
vero dignissimum est, quod haec vox in Hebraeo veniat a Chanan, misertus est: uti lli non immerito significatio
gratuiti favoris aut misericordiae tribuatur. Vicina huic significatio et itidem activa est, cum pro toto regno Christi accipitur. ut Galat. quinto: Gratia excidistis, qui lege iustificamini. Et eiusdem capite 1. saepius, Vocatos esse in gratia. Et Tit. 2. Gratia Dei salvatoris apparuit omnibus hominibus, erudiens nos, ut abnegemus, etc. id est regnum ac doctrina gratiae,
id est regnum ac doctrina gratiae, singularisque Dei benignitas. Non enim sub lege estis, sed sub gratia: Roman. sexto. Sic hortabatur Paulus conversos, ut permanerent in gratia Dei, Actor. decimotertio. Verum quia controversia haec maximi momenti est, quidnam Gratia in Paulo significet, cum gratia iustificari aut salvari dicimur: ideo nostram sententiam contra Pontificios paulo post pluribus Scripturae locis probabo. Contendunt porro quidam celebres hoc tempore, significare hanc vocem, cum gratia iustificari dicimur, ipsam remissionem peccatorum, praesertim in quibusdam
Verum quia controversia haec maximi momenti est, quidnam Gratia in Paulo significet, cum gratia iustificari aut salvari dicimur: ideo nostram sententiam contra Pontificios paulo post pluribus Scripturae locis probabo. Contendunt porro quidam celebres hoc tempore, significare hanc vocem, cum gratia iustificari dicimur, ipsam remissionem peccatorum, praesertim in quibusdam sententiis Roman. 5 et 6. Sic esset propinquior, vel potius formalis causa iustificationis. Mihi tamen diversum videtur. Intelligo nanque, Roman. 5 gratuitum Dei favorem. Mox enim effectus huius gratiae
Secundo, significat ipsa dona virtutum et aliarum excellentium qualitatum, per Spiritum sanctum in nobis ex singulari benignitate sua excitatarum: quae tamen non debent intelligi separatae esse a perpetua Dei operatione in corde nostro, illas bonas qualitates ac virtutes, quae sunt idem ferme cum novo homine, suo afflatu excitante, fovente, urgente, vegetante ac vivificante: ut praeclare Lutherus super Psalm. 51. in versu, Cor mundum crea in me Deus, exponit. Exempla huius significationis sunt, 1. Corinth. 1, De gratia vobis data, quod in omnibus ditati estis. Ephes. 4, Unicuique
4 et 11, totam illam piorum conversionem, et laetam Ecclesiae exaedificationem vocat gratiam. et 2. Corinth. 8, vocat Paulus gratiam, illam communem promptitudinem Macedonum in conferenda eleemosyna. Atque hîc proprie illa Sententiariorum significatio Gratiae locum habet, non in primo loco: cum videlicet de gratia iustificante aut salvante agitur. Atque haec acceptio gratiae Dei de qualitatibus inhaerentibus, praesertim in iustificatione considerata, ut eam Papistae intelligunt, esset passiva: nempe quae gratia sit una cum persona valde grata et accepta Deo, atque ab eo probetur, et
significatio Gratiae locum habet, non in primo loco: cum videlicet de gratia iustificante aut salvante agitur. Atque haec acceptio gratiae Dei de qualitatibus inhaerentibus, praesertim in iustificatione considerata, ut eam Papistae intelligunt, esset passiva: nempe quae gratia sit una cum persona valde grata et accepta Deo, atque ab eo probetur, et digna iudicetur nita aeterna. Sic et Thomas ait 2 dist. 26. ar. 1, Gratia dicitur dupliciter. Primo acceptatio amoris, seu ad amorem: sicut dicitur quis habere gratiam meam, quia est mihi dilectus. Et secundo gratuitum donum, quod ex
istam vel illam. Adde tertio, ex 12 q. 110. ar. 1, quod dicitur recompensatio pro dono: secundum quod benefactori dicimur agere gratias, vel ei esse grati. Igitur gratia hominis tripliciter dicitur: scilicet amor, donum, et recompensatio. Gratia vero Dei, qui scilicet nulli recompensare potest (cum a nullo recipiat donum) dicitur dupliciter tantum. Primo, ipse amor externus, seu externa voluntas, qua homines diligit: et secundo, ipsum donum, quod homini largitur, maxime quo ad animam. Secundum priorem harum Thomae significationum Paulus voce gratiae utitur. Tertio, significat perpetuam
gratiam vestram ferant Hierosolymam. Item, Petentes gratiam contra Paulum. Et, Festus volens Iudaeis gratiam ponere; Actor. 25 Ephes. 4. Sermo dans gratiam audientibus. id est, beneficium praestans. Accipitur haec vox metonymice. 1. Pet. 2 aliquoties, pro causa gratiae, seu quasi pro merito, cum dicit, nullam esse gratiam, si quis ex merito patitur: sed si quis indigne ac ob veritatem patiatur. Sic et Luc. 6 aliquoties est, Quae vobis gratia erit: id est, quod erit quasi meritum vestrum, aut causa debitae gratiae? quae vobis propterea gratia debebitur? Sic videtur et illud
indigne ac ob veritatem patiatur. Sic et Luc. 6 aliquoties est, Quae vobis gratia erit: id est, quod erit quasi meritum vestrum, aut causa debitae gratiae? quae vobis propterea gratia debebitur? Sic videtur et illud Terentianum accipiendum esse: Ego, Carine, neutiquam officium esse liberi puto, cum is nihil promereat, postulare id gratiae apponi sibi. Ultima significatio est gratitudo, cum gratias Deo agere dicimur: ubi gratia est quaedam animi gratitudo, et beneficiorum Dei celebratio. 1. Corinth. 10. Si autem ego gratia, aut cum gratiarum actione comedo, quare accusor? Plenus gratia
est, quod erit quasi meritum vestrum, aut causa debitae gratiae? quae vobis propterea gratia debebitur? Sic videtur et illud Terentianum accipiendum esse: Ego, Carine, neutiquam officium esse liberi puto, cum is nihil promereat, postulare id gratiae apponi sibi. Ultima significatio est gratitudo, cum gratias Deo agere dicimur: ubi gratia est quaedam animi gratitudo, et beneficiorum Dei celebratio. 1. Corinth. 10. Si autem ego gratia, aut cum gratiarum actione comedo, quare accusor? Plenus gratia et veritate dicitur fuisse Christus Iohan. 1. id est, favoris Dei copiae cornu, quam non
esse: Ego, Carine, neutiquam officium esse liberi puto, cum is nihil promereat, postulare id gratiae apponi sibi. Ultima significatio est gratitudo, cum gratias Deo agere dicimur: ubi gratia est quaedam animi gratitudo, et beneficiorum Dei celebratio. 1. Corinth. 10. Si autem ego gratia, aut cum gratiarum actione comedo, quare accusor? Plenus gratia et veritate dicitur fuisse Christus Iohan. 1. id est, favoris Dei copiae cornu, quam non solum sibi, sed et toti generi humano secum attulit et acquisivit. De diva Virgine habet Vulgata Luc. 1. Ave Maria gratia plena. At in Graeco
secum attulit et acquisivit. De diva Virgine habet Vulgata Luc. 1. Ave Maria gratia plena. At in Graeco
uni solummodo populo Iudaeorum, sicut olim: sed omnibus hominibus. Isaiae 14. Videbit omnis caro pariter, quod os Domini locutum est. Isaiae 52, Et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. 1. Timoth. 2. Vult omnes homines salvos fieri. Hactenus Thomas.
Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari dicimur, non aliquas infusas aut inhaerentes nobis qualitates significet: sed tantum gratuitum Dei favorem, misericordiam aut dilectionem, qua nos diligit in dilecto filio. ¶ Saepe mecum valde mirari soleo cum alios errores et abusus Papatus, tum etiam,
Hactenus Thomas.
Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari dicimur, non aliquas infusas aut inhaerentes nobis qualitates significet: sed tantum gratuitum Dei favorem, misericordiam aut dilectionem, qua nos diligit in dilecto filio. ¶ Saepe mecum valde mirari soleo cum alios errores et abusus Papatus, tum etiam, quod in explicatione doctrinae de Iustificatione, nullam prorsus adhibuerint curam ac, diligentiam cognoscendi ac exponendi, quid in Sacris literis primaria illa vocabula Iustitiae, Iustificationis, Fidei, Gratiae, Poenitentiae, Imputationis,
testimonio adversariorum ipsorum, utpote quae ob hoc ipsum nominatur ab eis gratum faciens, quamque illi diserte contendunt habere summa illa merita de congruo Adhaec, vox ipsa Iustificari (quam significare idem quod absolvi aliquem, alibi prolixe probatur) non potest ullo modo convenire cum illa reali renovatione bonarum qualitatum, quam Papistae fingunt esse gratiam: sed cum hac nostra potius optime consentit. Nihil enim magis convenit gratuito favori, aut misericordiae, etiam in ista communi vita, quam condonare culpam ac poenam reo cui faves. Hanc eandem vim argumentationis
faciens, quamque illi diserte contendunt habere summa illa merita de congruo Adhaec, vox ipsa Iustificari (quam significare idem quod absolvi aliquem, alibi prolixe probatur) non potest ullo modo convenire cum illa reali renovatione bonarum qualitatum, quam Papistae fingunt esse gratiam: sed cum hac nostra potius optime consentit. Nihil enim magis convenit gratuito favori, aut misericordiae, etiam in ista communi vita, quam condonare culpam ac poenam reo cui faves. Hanc eandem vim argumentationis obtinet etiam, quod ibidem Paulus istam iustificationem collocat in redemptione Christi,
dicit enim esse idem quod non ex merito, sed ex gratia aut secundum gratiam alicui imputari iustitiam, et non imputari iniustitiam aut peccatum. Quid obsecro aliud esse omnino potest, ex gratia alicui imputari iustitiam, et non imputari iniustitiam, quam gratuito favore aliquem pro iusto haberi, cum in se minime sit iustus? Observetur igitur diligenter, quod Paulo Iustificari hominem, idem plane sit quod imputari ei iustitiam, et non imputari iniustitiam: et idipsum Gratia alium fieri sit idem, quod ex gratia, aut secundum gratiam seu gratuitum favorem. Appositissima igitur et
Concilio, et alias asserunt, alium plus, alium minus renovari. Quare in illa imperfectione iustitiae necesse est dubitationem regnare. VI. Cap. 5 incipit Paulus disserere de Gratia Dei: et mox substituit ei voci tanquam quoddam aequivalens, Dilectionem Dei dicens, quod antea cum hostes essemus, simus Deo reconciliati, etc. Ostendit ergo, idem sibi esse Gratiam et Dilectionem. Paulo post eodem Capite, Iustitiam, qua iustificamur, inculcat esse donum: causam autem huius doni facit Gratiam. Iam cogitet omnis intelligens, quae alia causa esse possit verae
ac ipsiusmet Christi testimonio confirmatum est, Paulum esse electum organon, seu doctorem gratiae, ac beneficii eius. Certum quoque est, inter omnia scripta Pauli epistolam ad Romanos primariam esse, cuius caput et praecipua sedes doctrinae de Iustificatione sunt praedicta tria capita: quae cum summo consensu doceant, Gratiam iustificantem esse illum gratuitum Dei favorem, quo nos adeo dilexit, ut filium suum pro nobis traderet: omni profecto iure omnes pii idipsum sentire ac profiteri tenentur, Sed adiiciam et alia Testimonia ac Argumenta. VII. Saepe haec vox numeratur a Paulo inter
cap. 1. Gratia, misericordia, pax a Deo, etc. ubi ipse quoque ordo indicat, vocem Gratiae aliquam primam causam nostrae conversionis in Deo existentem significare, et non quasi ultimum effectum conversionis. VIII. Secundae Timoth. 1, coniungit Apostolus vocem Gratiae, cum voce Propositi Dei, inquiens: Qui vocavit nos vocatione sancta, non secundum nostra opera, sed secundum proprium propositum et gratiam quae data est nobis in CHRISTO IESU, ante secula. Hic Gratia cum bono proposito Dei coniungitur. et veluti explicans illud, dicitur esse causa nostrae
ultimum effectum conversionis. VIII. Secundae Timoth. 1, coniungit Apostolus vocem Gratiae, cum voce Propositi Dei, inquiens: Qui vocavit nos vocatione sancta, non secundum nostra opera, sed secundum proprium propositum et gratiam quae data est nobis in CHRISTO IESU, ante secula. Hic Gratia cum bono proposito Dei coniungitur. et veluti explicans illud, dicitur esse causa nostrae vocationis: ac denique affirmatur, quod sit nobis data ante secula. Quae tria nullo modo renovationi, sed potius soli gratuito favori Dei erga nos conveniunt. IX. Hebraeor. quarto dicitur, Ut consequamur
sit Paulo Gratia: nempe ille gratuitus favor aut benevolentia, qua nos charos habet, aut amplectitur in Christo, suo dilectissimo filio. XI. Sequenti quoque cap. describit Gratiam, inquiens: Deus, qui dives est in misericordia, propter multam charitatem suam, qua dilexit nos, etiam cum essemus mortui per delictum, convivificavit nos cum Christo: per gloriam estis servati, etc. Quibus Paulus abunde docet, Gratia servari aliquem, idem sibi esse quod Ex ingenti misericordia et multa dilectione servari. Nam repetita sententia, Per gratiam estis servati, clarius
benevolentia, qua nos charos habet, aut amplectitur in Christo, suo dilectissimo filio. XI. Sequenti quoque cap. describit Gratiam, inquiens: Deus, qui dives est in misericordia, propter multam charitatem suam, qua dilexit nos, etiam cum essemus mortui per delictum, convivificavit nos cum Christo: per gloriam estis servati, etc. Quibus Paulus abunde docet, Gratia servari aliquem, idem sibi esse quod Ex ingenti misericordia et multa dilectione servari. Nam repetita sententia, Per gratiam estis servati, clarius exponit id quod prius dixerat, Per misericordiam aut
esset gratia: quod si ex operibus iam non ex gratia, quando quidem opus iam non esset opus. Ubi opera et gratiam inter se opponit, tanquam invicem sese destruentia. Quod ipsum de Gratia renovationis nequaquam intelligi potest, quae est bonis operibus coniunctissima. Solus autem gratuitus Dei favor cum bonis operibus, eorumve merito, quando utrunque pro causa alicuius rei ponitur, sese invicem destruunt, ita ut si quis bonis qualitatibus ac operibus servari aut iustificari dicatur, ille gratia aut gratuito favore servari negetur: et contra, si enim ex operibus iustitia est, Christus frustra
Chen, vel venit a verbo
quod misereri significat: vel certe id gignit, ut gratia ipsis sicut themate, sic et significatione cum verbo Misereri conveniat, eoque gratuitum favorem proprie, non donum significat. Quin et Thomas testatur, eam saepe idem cum misericordia esse. Convenit autem et sono et significatione, et quasi derivationis ratione cum Germanico gunnen, chanan, quod favere alicui significat, et gunst favor. Quare si huius vocis veram ac genuinam significationem pernosse vis, respice vetus Testamentum, eiusque originariam
vel certe id gignit, ut gratia ipsis sicut themate, sic et significatione cum verbo Misereri conveniat, eoque gratuitum favorem proprie, non donum significat. Quin et Thomas testatur, eam saepe idem cum misericordia esse. Convenit autem et sono et significatione, et quasi derivationis ratione cum Germanico gunnen, chanan, quod favere alicui significat, et gunst favor. Quare si huius vocis veram ac genuinam significationem pernosse vis, respice vetus Testamentum, eiusque originariam linguam, unde primum in novum Testamentum progreditur. Considera etiam ipsam eius etymologiam, aut
non facile queunt ex uno loco in alium migrare. In hac significatione Abrahamus dicitur fuisse gravis
pecore et argento. Significat quoque Gravis copiosum, numerosum, ac potentem ut Isa. 36. Venit cum exercitu gravi. Exod. 10. Locustas graves demisit in terram: pro, numerosas. et 1. Reg. 3. Quis enim poterit iudicare populum tuum, gravem istum? Sic et Diodorus Siculus dicit, Philippum timuisse gravitatem civitatis Olinthi: pro, potentiam, amplitudinem. Significat etiam Difficile.
poterit iudicare populum tuum, gravem istum? Sic et Diodorus Siculus dicit, Philippum timuisse gravitatem civitatis Olinthi: pro, potentiam, amplitudinem. Significat etiam Difficile. Ezech. 3. Non ad populum profundi labii, et gravis linguae mitteris. id est, quorum sermo est difficilis. Sed cum id Moyses de se Exodi 4 dicit, significat tardum loquendo, et impeditae linguae. Sic res quaepiam superans nostras vires dicitur esse gravior nobis: id est, difficilior quam ut a nobis effici, praestari, aut superari possit. Exodi 18. et Deuter. 1. Dicitur et manus Dei gravis, id est,
nostras vires dicitur esse gravior nobis: id est, difficilior quam ut a nobis effici, praestari, aut superari possit. Exodi 18. et Deuter. 1. Dicitur et manus Dei gravis, id est, nimium nos poenis onerans, 1. Sam. 15. Et populus gravis iniquitate, Isaiae 1. Videtur poni et pro denso: ut cum Exodi 19, nubes gravis dicitur: et Isaiae 32, umbra petrae gravis in loco arido: id est, rupis praegrandis, sub qua solet umbra esse tanto frigidior, ut quae non solum radios arceat, sed etiam quasi subterraneum locum praestet sua altitudine sedenti ad eius radices, quo frigus aestate
quousque graves corde? Ubi, teste Augustino, exposuit David, qui sint graves corde, inquiens: Ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Sed de verbo AGGRAVARE, suo loco dictum est.
GRAECUS, in novo Testamento alias ponitur proprie, pro Graeca gente: quod tunc potissimum fit, cum vox Barbarus ei additur. ut cum Roman. 1 dicit Paulus, se esse debitorem Graecis et Barbaris. Alias omnes gentes aut gentiles notat: quod fit tunc potissimum, cum additur voci Iudaeus, ut cum Rom. 1 dicit, Evangelion esse potentiam Dei, ad salutem Iudaeo primum et Graeco: id est, cuivis
Augustino, exposuit David, qui sint graves corde, inquiens: Ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Sed de verbo AGGRAVARE, suo loco dictum est.
GRAECUS, in novo Testamento alias ponitur proprie, pro Graeca gente: quod tunc potissimum fit, cum vox Barbarus ei additur. ut cum Roman. 1 dicit Paulus, se esse debitorem Graecis et Barbaris. Alias omnes gentes aut gentiles notat: quod fit tunc potissimum, cum additur voci Iudaeus, ut cum Rom. 1 dicit, Evangelion esse potentiam Dei, ad salutem Iudaeo primum et Graeco: id est, cuivis genti, non tantum Iudaeis. nam sub
suo loco dictum est.
GRAECUS, in novo Testamento alias ponitur proprie, pro Graeca gente: quod tunc potissimum fit, cum vox Barbarus ei additur. ut cum Roman. 1 dicit Paulus, se esse debitorem Graecis et Barbaris. Alias omnes gentes aut gentiles notat: quod fit tunc potissimum, cum additur voci Iudaeus, ut cum Rom. 1 dicit, Evangelion esse potentiam Dei, ad salutem Iudaeo primum et Graeco: id est, cuivis genti, non tantum Iudaeis. nam sub istis duabus vocibus omnes gentes continentur. Sic Acto. 19 dicit, audisse sermonem Dei Iudaeos et Graecos. Sic et Rom. 3 dicit,
GRAECUS, in novo Testamento alias ponitur proprie, pro Graeca gente: quod tunc potissimum fit, cum vox Barbarus ei additur. ut cum Roman. 1 dicit Paulus, se esse debitorem Graecis et Barbaris. Alias omnes gentes aut gentiles notat: quod fit tunc potissimum, cum additur voci Iudaeus, ut cum Rom. 1 dicit, Evangelion esse potentiam Dei, ad salutem Iudaeo primum et Graeco: id est, cuivis genti, non tantum Iudaeis. nam sub istis duabus vocibus omnes gentes continentur. Sic Acto. 19 dicit, audisse sermonem Dei Iudaeos et Graecos. Sic et Rom. 3 dicit, se omnes homines convicisse
fuerunt. Aliquando etiam vox haec ipsos Iudaeos, alibi extra Iudaeam natos ac educatos, aut etiam agentes, significat. ut, Num in dispersionem Graecorum ibit? quem locum multi de dispersis Iudaeis, sed tamen Iudaizantib. iam sermone, vestitu et aliis externis moribus exponunt. Sic Actor. 2, cum tam variae gentes audisse narrantur diversitates linguarum ab Apostolis sonatas, videntur illi fuisse plerique Iudaei, sed tamen alibi nati ac educati, et eo festi gratia venientes. Sic et Actor. 6. Ortum est murmur Graecorum adversus Hebraeos: videtur accipi Graecus pro Iudaeo alibi nato.
Sic et Actor. 6. Ortum est murmur Graecorum adversus Hebraeos: videtur accipi Graecus pro Iudaeo alibi nato. Non enim videtur esse verisimile, tantum Hierosolymae habitasse Gentilium, eorumve tam magnam frequentiam fuisse conversam, et insuper aliquid iuris ac potentiae in Ecclesia habuisse, cum adhuc de vocatione Gentium inter Apostolos valde ambigeretur. Sic de Hebraeis inter Graecos natis ac educatis exponunt quidam illud Actor. 9, Paulus libere in nomine Domini IESU loquebatur, et disceptabat adversus Graecos.
GREMIUM, maritalis societas intelligitur, ut postea in
meos dinumeras, id est, omnes meas cogitationes et conatus perspectos habes. Arctari gressus alicuius, est difficulter suas actiones, magnaque molestia, et parvo cumfructu promovere: sicut qui nimis angusto calle, aut etiam compedibus, breves passus facit, ut facile concidat. Proverb. 4. Cum ambulaveris, non arctabitur gressus tuus. Iob 18. Lucerna eius super eum extinguetur, arctabuntur gressus potentiae eius. Contra dilatari alicuius gressum sub aliquo, Psalm. 18. Stabilitatem et successum notat. Declinare gressum nostrum a semita Dei, est veram pietatem negligere. Iob
erunt iustitiae studiosi. Sustentare alicuius gressus. id est, regere quasi manu ducendo, ut recte incedere queat. Psalm. 17. Sustenta in viis tuis gressus meos, ne declinent pedes mei, Gressus extraneae infernum apprehendunt, Proverb. 5. pro, in extremum exitium deducunt ipsam, una cum suis adulteris. Gressus effundi, supra in verbo Effundo explicatum est. Ratio autem metaphorae fundi aut fluere gressus aut genua, supra in voce GENV exposita est.
GREX, per metaphoram crebro in veteri ac novo Testamento significat plebem, seu imperitum ignobiliusque
gregis. Sic et ipse Servator se bonum pastorem suorum profitetur Iohan. 10. Denique usitatissima est ista similitudo aut metaphori, qua populus Dei Gregi, et ipse ac doctores eius pastoribus conferuntur: sicut et apud Homerum saepe gubernatores vocantur pastores.
GRUS confertur cum populo Dei, Hieremiae 8, Turtur, grus, et hirundo observant tempus adventus fui at populus meus non novit iudicium Domini. Isa. 38 inquit Ezechias rex de suo acerbissimo morbo: Sicut grus et hirundo, sic garriebam: scilicet prae ingenti dolore.
GUSTARE, synecdochice ponitur pro
doctrina Christi, is patrem et filium habet. Ubi Oecumenius inquit: Duobus modis aliquis habere Deum dicitur nam et omnes creaturae Deum habere dicuntur. Unde et Paulus inquit: In ipso enim vivimus, et monemur, et sumus. At hic modus ad rerum essentiam tantum spectat. Altero modo habetur Deus, cum quis bene agendo eum colit: quo significato et Deus Abraham, Isaac, et aliorum denique piorum Hebraeorum dicitur. Haec ille. Verum de hac correlatione Dei, et eius multorum, supra in voce DEUS prolixius disserui. Alioqui multos ac differentes gradus habendi Deum ex sacris literis constituere
bonis mentis, aut regni gratiae. Iohann. 1, Et habitavit in nobis: id est, inter nos egit, vixit, nobiscum familiariter versatus est. Sic Christus dicit ad Apostolos Lucae 24. Vos autem habitate, aut sedete Hierosolymae. id est, hic agite, manete et expectate donum Spiritus sancti. Habitare cum muliere, coniugalem conversationem significat, Isaiae 62. Habita bit iuvenis cum virgine. Sic 1. Cor. 7. Et ipsa consentit cum eo habitare. Habitare in domo, aliquando significat more Hebraeo agere in familia plurium liberorum, habere familiam. Psal. 113. Qui sterilem
nos egit, vixit, nobiscum familiariter versatus est. Sic Christus dicit ad Apostolos Lucae 24. Vos autem habitate, aut sedete Hierosolymae. id est, hic agite, manete et expectate donum Spiritus sancti. Habitare cum muliere, coniugalem conversationem significat, Isaiae 62. Habita bit iuvenis cum virgine. Sic 1. Cor. 7. Et ipsa consentit cum eo habitare. Habitare in domo, aliquando significat more Hebraeo agere in familia plurium liberorum, habere familiam. Psal. 113. Qui sterilem facit habitare in domo, matrem filiorum laetantem. Habitare significat etiam
est. Sic Christus dicit ad Apostolos Lucae 24. Vos autem habitate, aut sedete Hierosolymae. id est, hic agite, manete et expectate donum Spiritus sancti. Habitare cum muliere, coniugalem conversationem significat, Isaiae 62. Habita bit iuvenis cum virgine. Sic 1. Cor. 7. Et ipsa consentit cum eo habitare. Habitare in domo, aliquando significat more Hebraeo agere in familia plurium liberorum, habere familiam. Psal. 113. Qui sterilem facit habitare in domo, matrem filiorum laetantem. Habitare significat etiam potenter et bene vivere, et quasi regnare. Proverb.
aut regni, pertinent et sequentia exempla. Roman. 7. Non ego illud facio, sed habitans in me peccatum. id est potenter ibi agens. In eodem sensu et Spiritus sanctus dicitur habitare in nobis, Roman. 8. et 1. Cor. 3, id est, non ociosus, sed operosus, ac valde efficax. Sic et Satan cum septem aliis deterioribus dicitur reverti, et ita potenter habitare in eo, ex quo prius per fortiorem armatum eiectus fuerat, ut fiant posteriora eius deteriora prioribus. Ratio metaphorae est, quia qui in aliqua domo habitat, ille non tantum ibi agit, sed etiam potenter ac pro arbitrio in ea
Habitare coram aliquo, est quasi subiectum ei esse. Sic 2. Reg. 4, dicuntur filii Prophetarum habitasse coram Helisaeo in Gilgala: quia ei obediebant, et ab eo regebantur ac instituebantur. Habitare in medio populi, est tuto ac libere habitare, vel etiam communem quandam vitam, aequa cum aliis conditione, victitare. Sic cum Helisaeus Sunamitidi pollicitus esset suam operam apud regem, si quid ea forte controversiae haberet: respondit illa, se habitare in medio populi: id est, tute ac secure uti ac frui omnium conversatione et benevolentia: vel etiam se communem quandam vitam
subiectum ei esse. Sic 2. Reg. 4, dicuntur filii Prophetarum habitasse coram Helisaeo in Gilgala: quia ei obediebant, et ab eo regebantur ac instituebantur. Habitare in medio populi, est tuto ac libere habitare, vel etiam communem quandam vitam, aequa cum aliis conditione, victitare. Sic cum Helisaeus Sunamitidi pollicitus esset suam operam apud regem, si quid ea forte controversiae haberet: respondit illa, se habitare in medio populi: id est, tute ac secure uti ac frui omnium conversatione et benevolentia: vel etiam se communem quandam vitam agere, nihilque cupere sibi cum rege et
Sic cum Helisaeus Sunamitidi pollicitus esset suam operam apud regem, si quid ea forte controversiae haberet: respondit illa, se habitare in medio populi: id est, tute ac secure uti ac frui omnium conversatione et benevolentia: vel etiam se communem quandam vitam agere, nihilque cupere sibi cum rege et aulicis rei esse. Sic Hierem. 39 dicitur habitasse in medio populi. id est, tutus ac securus, non molestatus, captus aut latitans, ut alias. Habitare confidenter, est habitare, vivere ac agere tuto, quiete et tranquille. Crebro admodum de conscientiae securitate accipitur. ut
habitatio domus Syba servivit Mephiboschet: id est, tota familia. 2 Samuelis 9. Habitatio mea recessit, Isaiae 38. id est, alio migrandum est. Ideo mox addit, Et migravit a me veluti tabernaculum pastoris. Habitationis civitas: id est, in qua habitare possis. Psal. 107, cum civitatem habitationis non invenirent.
HEBDOMADAS non tantum dierum, sed et hebdomadarum habent Hebraei: quae sunt 49 dies, quas vocant solennitatem hebdomadarum. Exodi 34. Est autem Pentecostes. De hisce inquit Hieremias cap. 5. Hebdomadas statutum messis custodit
Hebraei: quae sunt 49 dies, quas vocant solennitatem hebdomadarum. Exodi 34. Est autem Pentecostes. De hisce inquit Hieremias cap. 5. Hebdomadas statutum messis custodit nobis: pro, tempus aptum et statutum metendis messibus servat nobis. Sic quoque habent hebdomadas annorum, cum septimo quoque anno reliquerunt agros incultos, et dimiserunt servos liberos. Item habent hebdomadam hebdomadarum annorum, cum ab uno Iubileo ad alium numerant annos 50: ubi omnia in pristinum statum restituebantur, et agri quoque venditi, aliaque stabilia ad pristinos possessores aut familias
cap. 5. Hebdomadas statutum messis custodit nobis: pro, tempus aptum et statutum metendis messibus servat nobis. Sic quoque habent hebdomadas annorum, cum septimo quoque anno reliquerunt agros incultos, et dimiserunt servos liberos. Item habent hebdomadam hebdomadarum annorum, cum ab uno Iubileo ad alium numerant annos 50: ubi omnia in pristinum statum restituebantur, et agri quoque venditi, aliaque stabilia ad pristinos possessores aut familias redibant. Denique Daniel disserit de 70 hebdomadis annorum, quae tunc adhuc usque ad adventum Meschiae supererant: de quibus
immarcessibilis, 1. Petri 1 dicitur aeterna piorum felicitas. Haereditare terram, est certa ac firma possessione eam possidere, ita ut nemo possessori litem movere possit de ea. Ponere sibi terram in haereditatem Ezech. 36. Gentes, quae posuerunt terram meam in haereditatem sibi cum laeticia totius cordis: id est, rapuerunt sibi Iudaeam, et Iudaeos ipsos, pro libitu et tyrannice, tanquam si eis optimo iure competerent, et perpetuo ea sint possessuri. Haereditare facere. Deut. 31. 32. Haereditare fecit altissimus gentes terram. id est, quando Deus diversis gentib. terras
Haereditas accipitur. Quod etiam propterea moneo, quia quidam super Rom. 4 scribens, argute simul et noxie pervertit dictum Pauli, Abraamum fore haredem mundi: passive illud exponens, quod Abraamus haereditabitur a toto mundo, seu erit pater omnium gentium, aut possidebitur ab omnibus gentibus: cum contra ei promittatur a Deo possessio mundi, et praesertim regni caelorum, quam haereditatem ille a Deo adeptus, suis veris filiis erat relicturus. Sic ibidem illud Roman. 8 pervertit, Nos sumus haeredes Dei, et cohaeredes Christi: id est, haereditas, bonum quoddam, aut possessio Dei: cum
cum contra ei promittatur a Deo possessio mundi, et praesertim regni caelorum, quam haereditatem ille a Deo adeptus, suis veris filiis erat relicturus. Sic ibidem illud Roman. 8 pervertit, Nos sumus haeredes Dei, et cohaeredes Christi: id est, haereditas, bonum quoddam, aut possessio Dei: cum contra significet, possidemus Deum, eiusque bona. tametsi hoc posterius in suo loco recte explicet.
HAERESIS, nomen Graecum, venit ab eligendo. Vocarunt autem sic illi Philosophorum sectas, quod unusquisque sibi aliquod genus disciplinae ac sectae proprium elegit, cui sese ad dixit,
HERBA, vide supra GRAMEN.
HERI, abusive omne tempus proxime praeteritum, hodie praesens, cras futurum significat. Heri venire te: 1. Sam. 15 id est, proxime venisti, et nunc mox novas molestias peregrinationis ac fugae me tibi obiicere est iniquum. Iob 8. Ab heri sumus, nec scimus, cum velut umbra sint dies nostri: pro, brevi tempore viximus, nuper sumus nati. Heri et nudiustertius, idem valet ferme, quod proxime elapso tempore. Non erat facies Laban, sicut fieri et nudiustertius: Genes. 31. pro, sicut antea. Si bos fuerit cornupeta ab heri et nudiustertius. 2. Sam. 3.
in Hiericho. Matth. 2. Magi venerunt ab Oriente in Hierosolymam. Secundo, non raro synecdochicos significat populum eius urbis, et vicinum, seu totam gentem Iudaicam. ut Matth. 23. Hierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt. Quae nunc vocatur Hierusalem, servit cum filiis suis: Gal. 4. de quo loco dicitur in voce Coniunctus, aut Confinis. Tertio, notat Ecclesiam militantem, seu hic in terris agentem, ut Psal. 86. Fundamenta eius in montibus sanctis. Diligit Dominus portas Zion super omnia tabernacula Iacob. Sic
HOC et HOC FECI, sicut hoc et illud: talibus phrasibus volunt prolixiorem formam rei aut actionis compendio denotare. Genes. 6 de arca legitur: Hoc, facies eam. id est, hoc modo, mensura, forma et ratione. Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter narrationem totius sui facti. Et cum hoc puella veniebat ad regem. Esther 2. pro, Sic, vel hac ratione. Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus foedus. id est, hisce conditionibus. Nehem. 12. Et in omni hoc non eram in Hierusalem. id est, cum haec exposita agerentur. 2. Sam. 14. Quare cogitasti secundum hoc contra populum
rei aut actionis compendio denotare. Genes. 6 de arca legitur: Hoc, facies eam. id est, hoc modo, mensura, forma et ratione. Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter narrationem totius sui facti. Et cum hoc puella veniebat ad regem. Esther 2. pro, Sic, vel hac ratione. Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus foedus. id est, hisce conditionibus. Nehem. 12. Et in omni hoc non eram in Hierusalem. id est, cum haec exposita agerentur. 2. Sam. 14. Quare cogitasti secundum hoc contra populum Dei? Iudic. 8. Locutus est sicut hoc ad eos: id est, similia, talia quaedam. Hoc ergo
Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter narrationem totius sui facti. Et cum hoc puella veniebat ad regem. Esther 2. pro, Sic, vel hac ratione. Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus foedus. id est, hisce conditionibus. Nehem. 12. Et in omni hoc non eram in Hierusalem. id est, cum haec exposita agerentur. 2. Sam. 14. Quare cogitasti secundum hoc contra populum Dei? Iudic. 8. Locutus est sicut hoc ad eos: id est, similia, talia quaedam. Hoc ergo substantiam monstrans, aliquando qualitatem denotat: de quo in Pronominibus.
HODIE, in Sacris literis non
obedite, et non induretis corda vestra, etc. Sic quoque Chrysostomus et Basilius istud Hodie exponunt: prior Homilia 6. Hebr. posterior in Epistola ad Chilonem. Illud Psal. 2. Hodie genui te, quidam de aeternitate exponunt: sed eadem ferme significatio est cum praecedentibus exemplis. Semper enim gignit pater filium. Aliqui malunt esse adverbium affirmativum. Solet enim certior asseveratio esse, cum certum tempus actionis aut rei, idque vicinum indicatur. Vide super eum locum, Felinum. Sic et Hoseae 4 accipi videtur: Corrues hodie, et corruet etiam
6. Hebr. posterior in Epistola ad Chilonem. Illud Psal. 2. Hodie genui te, quidam de aeternitate exponunt: sed eadem ferme significatio est cum praecedentibus exemplis. Semper enim gignit pater filium. Aliqui malunt esse adverbium affirmativum. Solet enim certior asseveratio esse, cum certum tempus actionis aut rei, idque vicinum indicatur. Vide super eum locum, Felinum. Sic et Hoseae 4 accipi videtur: Corrues hodie, et corruet etiam Propheta tecum. Heri et hodie est Christus, Hebr. 13.
Novum, per secula durationem aut perpetuitatem novi. Verum videtur id consolationis gratia dici, quod Christus sit
est genus sacrificii, ubi tota victima Deo mactata exurebatur: de quo agitur Exod. 29, Levit. 1, Incendes totum arietem super altare, holocaustum est Domino. Plerunque enim alioqui tantum particulae quaedam ex victima exurebantur. Ponitur alio qui synecdochice, etiam pro quovis sacrificio. ut cum Isa. 6 prohibet Deus, offerri holocaustum de rapina: id est, de iniuste parto, non vult sibi ullo modo offerri. Sic et Gen. 8 vox haec in genere pro omni forma sacrificiorum usurpatur.
HOMO. Sicut ipse homo praecipuum subiectum Sacrarum literarum post Deum est, et varie
autem proprie ipsum rationalem hominem, qui spiritu Dei quotidie magis ac magis ad imaginem Dei instauratur et renovatus fitque potentior ac valentior: quem Paulus, quatenus est renovatus, mentem vocat. Aliquando tamen internus homo simpliciter ipsum novum ac instauratum hominem significat. ut cum Paulus ait Rom. 7, se condelectari legi Dei secundum internum hominem. et Eph. 3. Deus det vobis iuxta divitias gloriae suae, ut fortitudine corroboremini per Spiritum suum in internum hominem, ut inhabitet Christus in cordibus vestris per fidem. Hanc quidem reperio significationem interni
et operosiores esse, seu, ut ipse inquit:
cultus: ob quae venire solet ira Dei in filios intractabiles: inter quos ambulabatis quondam, cum viveretis in his: nunc autem deponite et vos omnia, iram, indignationem, malitiam maledicentiam, turpilo quentiam ab ore vestro: ne mentiamini alius adversus alium, posteaquam exuistis veterem hominem cum factis suis, et induistis novum, qui renovatur ad agnitionem et imaginem eius qui condidit illum: ubi non est Graecus et Iudaeus, circuncisio, praeputium, Barbarus, Scytha, servus, liber, sed omnis in omnibus Christus. Vocatur autem Vetus homo. quia talis nascitur primum ex utero matris,
spiritualis dicitur, qui Spiritu Dei est renovatus, et ab eo regitur, spiritualibus rebus vacat, et Deum in spiritu ac veritate agnoscit ac colit. Caeterum Animalis homo is est, qui sola anima ac ratione sua corrupta gubernatur, ne micam quidem spiritus Dei habens. Similis plane phrasis est, cum vocatur Carnalis. Istae enim sunt duae primariae partes hominis: Caro aut Corpus, et Anima. Sic etiam hominem terrenum et caelestem clarius
ac plenius exponit Baptista Ioh. 3, cum inquit: Qui e
plane phrasis est, cum vocatur Carnalis. Istae enim sunt duae primariae partes hominis: Caro aut Corpus, et Anima. Sic etiam hominem terrenum et caelestem clarius
ac plenius exponit Baptista Ioh. 3, cum inquit: Qui e supernis venit, super omnes est: qui a terra profectus est, terrenus est, et de terra loquitur: qui e caelo venit, supra omnes est: et quod vidit et audivit, hoc testatur, et testimonium eius nemo accipit. Item Ioh. 8. Vos de infernis estis, ego de supernis sum: vos de hoc mundo
eius nemo accipit. Item Ioh. 8. Vos de infernis estis, ego de supernis sum: vos de hoc mundo estis, ego non sum de hoc mundo. Solet porro Scriptura in tres partes principales hominem partiri: in Spiritum, Animam, et Carnem. Spiritus vocatur, ipse Spiritus sanctus in homine existens, una cum eius donis ac virtutibus, et toto novo homine, seu corde spirituali, quod in nobis Deus exciso vetere ac lapideo corde creavit: quae etiam est nova creatura, ad bona opera condita. Anima vocatur potissimum ipsa rationalis anima, quae post lapsum ac corruptionem in rebus divinis quavis talpa
et tota bruta pars, quo veluti instrumento utraque prior pars utitur: quam etiam ipsam partem vult Paulus sanctificari, inquiens 1. Thess. 4: Haec enim est voluntas Dei, sanctificatio vestra, ut abstineatis a scortatione, et sciat unusquisque suum vas possidere in sanctificatione et honore, non cum affectu concupiscentiae, quemadmodum gentes, quae non noverunt Deum. Sic et Rom. 6 dicitur, Praestate membra vestra serva iustitiae ad sanctificationem. De hisce tribus partibus simul pronunciat Paulus 1. Thess. 5, inquiens: Ipse autem Deus pacis sanctificet vos totos: et integer vester
quisque. Matth. 10: Veni separare hominem contra patrem suum. id est, unumquemque. 1. Cor. 11. Probet homo semetipsum, et sic de pane illo comedat. id est, unusquisque. Gal 2: Non iustificatur homo ex operibus legis. id est, quisquam. Sic et in Veteri testamento passim. ut Levit. 1: Homo cum obtulerit. id est cum quis obtulerit Aliquando reduplicatur in eodem sensu: Levit. 17, Ezec. 14, Homo et homo de domo Israel. id est. Quicunque Israelita. Aliquando de certo quopiam dicitur, idemque valet ac Quidam. ut Fuit homo missus a Deo. id est, quidam fuit a Deo missus. Secundo, haec
Veni separare hominem contra patrem suum. id est, unumquemque. 1. Cor. 11. Probet homo semetipsum, et sic de pane illo comedat. id est, unusquisque. Gal 2: Non iustificatur homo ex operibus legis. id est, quisquam. Sic et in Veteri testamento passim. ut Levit. 1: Homo cum obtulerit. id est cum quis obtulerit Aliquando reduplicatur in eodem sensu: Levit. 17, Ezec. 14, Homo et homo de domo Israel. id est. Quicunque Israelita. Aliquando de certo quopiam dicitur, idemque valet ac Quidam. ut Fuit homo missus a Deo. id est, quidam fuit a Deo missus. Secundo, haec dictio in sua nativa
Israel. id est. Quicunque Israelita. Aliquando de certo quopiam dicitur, idemque valet ac Quidam. ut Fuit homo missus a Deo. id est, quidam fuit a Deo missus. Secundo, haec dictio in sua nativa significatione proprie hominem notat: de qua significatione supra plenius disserui. Tertio, aliquando cum quodam contemptu vilitatis ac fragilitatis humanae accipitur: ut etiam apud Ethnicos proverbia testantur, Homo bulla: Omnem calamitatem dixeris, cum hominem dixeris, etc. Sic igitur accipitur Psal 8. et Hebr. 13 Quid est homo, quod memor es eius, et filius
missus. Secundo, haec dictio in sua nativa significatione proprie hominem notat: de qua significatione supra plenius disserui. Tertio, aliquando cum quodam contemptu vilitatis ac fragilitatis humanae accipitur: ut etiam apud Ethnicos proverbia testantur, Homo bulla: Omnem calamitatem dixeris, cum hominem dixeris, etc. Sic igitur accipitur Psal 8. et Hebr. 13 Quid est homo, quod memor es eius, et filius hominis quod visitas eum? Sic et Psal. 118. et Hebr. 13, dicente quovis pio: Dominus est adiutor mihi, non timebo quid faciet mihi homo: aut
(ut alibi est) caro. Psal. 82, Sicut homines moriemini. Psal. 60: Vana salus hominis. Sic illud: Pone eis doctorem, ut sciant se homines esse. 1. Cor. 3. Nemo glorietur in hominibus 1. Cor. 7, Precio redempti estis, nolite fieri servi hominum. Quarto, non solum cum contemptu, sed etiam odio quodam, veluti tyrannicae crudelitatis audaciaeque usurpatur, ut sit cum quodam odio aut fastidio vox Homo pronuncianda. ut Psal. 10: Exurge Domine ne invalescat homo. Non raro et in malam partem accipitur, perinde ferme ut si dicas mendax vel impostor,
Vana salus hominis. Sic illud: Pone eis doctorem, ut sciant se homines esse. 1. Cor. 3. Nemo glorietur in hominibus 1. Cor. 7, Precio redempti estis, nolite fieri servi hominum. Quarto, non solum cum contemptu, sed etiam odio quodam, veluti tyrannicae crudelitatis audaciaeque usurpatur, ut sit cum quodam odio aut fastidio vox Homo pronuncianda. ut Psal. 10: Exurge Domine ne invalescat homo. Non raro et in malam partem accipitur, perinde ferme ut si dicas mendax vel impostor, quando quidem homo talis est natura. ut Eph. 4. Per imposturam hominum. Iacobi 2: Vis scire
agri. Homines pecoris, Gen. 47. pro pastoribus. Sic homines virtutis, aut belli: pro, militaribus, aut etiam fortibus bellatoribus. Vir dexterae tuae: id est, quem tu confirmasti, aut (ut alii volunt) quem tu tibi puniendum servasti. Homo pacis meae Psal. 41. id est, cum quo erat mihi pax. Vir foederis, cum quo est foedus. vir litis, cum quo est alicui lis. Sic homo peccati, 2. Thess. 2. pro homine dedito peccato, imo et singulari studio ac arte et profectu serviente peccato. is est Antichristus. De huiusmodi locutionibus dicetur infra prolixius in
pastoribus. Sic homines virtutis, aut belli: pro, militaribus, aut etiam fortibus bellatoribus. Vir dexterae tuae: id est, quem tu confirmasti, aut (ut alii volunt) quem tu tibi puniendum servasti. Homo pacis meae Psal. 41. id est, cum quo erat mihi pax. Vir foederis, cum quo est foedus. vir litis, cum quo est alicui lis. Sic homo peccati, 2. Thess. 2. pro homine dedito peccato, imo et singulari studio ac arte et profectu serviente peccato. is est Antichristus. De huiusmodi locutionibus dicetur infra prolixius in voce VIR. Secundum hominem dicere, alias
aut belli: pro, militaribus, aut etiam fortibus bellatoribus. Vir dexterae tuae: id est, quem tu confirmasti, aut (ut alii volunt) quem tu tibi puniendum servasti. Homo pacis meae Psal. 41. id est, cum quo erat mihi pax. Vir foederis, cum quo est foedus. vir litis, cum quo est alicui lis. Sic homo peccati, 2. Thess. 2. pro homine dedito peccato, imo et singulari studio ac arte et profectu serviente peccato. is est Antichristus. De huiusmodi locutionibus dicetur infra prolixius in voce VIR. Secundum hominem dicere, alias significat humana quapiam
ad iumentum. ¶ Epitheton Humanus, a, um, varia habet significata. ut 1. Cor. 4. Non curo humanam diem. i. iudicium censuras, carnalium hominum. Dies enim ei dicitur, de quo iudicandum est: et celebri controversiae diiudicandae certa dies constituitur. Hier. 17 quidam vertunt, dies humanus: cum proprie significetur dies afflictionis, Cum enim insultarent ei Iudaei, quod poenae ab eo praedictae non venerint: orat et protestatur coram Deo, quod nunquam optaverit maturari poenas a se Iudaeis praedictas, sed potius contra oraverit. 1. Cor. 10. Tentatio humana vos coepit. i. qualis solet
varia habet significata. ut 1. Cor. 4. Non curo humanam diem. i. iudicium censuras, carnalium hominum. Dies enim ei dicitur, de quo iudicandum est: et celebri controversiae diiudicandae certa dies constituitur. Hier. 17 quidam vertunt, dies humanus: cum proprie significetur dies afflictionis, Cum enim insultarent ei Iudaei, quod poenae ab eo praedictae non venerint: orat et protestatur coram Deo, quod nunquam optaverit maturari poenas a se Iudaeis praedictas, sed potius contra oraverit. 1. Cor. 10. Tentatio humana vos coepit. i. qualis solet hominibus crebro accidere.
memores eius, aut filius hominis, quod reputas eum? Sed de hac locutione supra in voce FILII dictum est. Adscribam nihilominus de hac phrasi locum insignem Buceri, in quo accuratius de ea disserit. Filium hominis Christus se schemate Scripturae admodum frequenter identidem appellat, et vere cum sese deiicit, suamque humilitatem praedicat. Est autem omnino id quod Paulus ait, In similitudine hominum factus: id est, perinde ac quisque e vulgo hominum, verus nimirum homo, et nihiloplus apud mundum quidem, quam quisquam ex infima plebe. Hebraeis enim, filius Adam vel hominis nihil
et vanitas. Neque vero consistit quod quidam commenti sunt, filium hominis IESUM dictum quod tantum unius hominis, scilicet Mariae filius esset. Masculinus enim articulus ubique praemittitur
Adhaec, cum sese filium hominis vel Adam, hoc est, vere hominem et plebeium hominem praedicat, vere suam nobis iuxta et humilitatem et bonitatem commendat, qui nostrae salutis causa eo usque demiserit sese, ut nihil nisi homo haberetur, ac homo infimo quoque inferior esse voluerit: cum praedicari ipsum solius Virginis filium magis gloriosum esset, neque fidem nostram perinde erigeret, Funibus hominum traxi eos, funibus charitatis: Oseae 11. ubi semet Propheta exponit posteriori locutione. Stylus hominis, Isa. 8: Scribe stylo hominis. i. literis, quae notae sunt tuis
sive etiam de impiis. Viderunt filii Dei filias hominum, Gen. 6. i. potentes rapuerunt plebeias, aut piorum filii acceperunt filias impiorum. Sic haud dubie intelligere possis etiam locum Psal. 82. Dixi, vos Dii estis: veruntamen sicut homines moriemini. Psal. 124, Cum exurgerent homines contra nos: tantum de impiis accipitur. Item Isa. 43: Dabo homines pro te, et populos pro anima tua. i. gentes, incredulos. Cum Pilatus producens IESUM, flagellis, corona spinea et vestitu purpureo deformatum dicit, Ecce homo: videtur per ironiam dicere, Ecce is ille
haud dubie intelligere possis etiam locum Psal. 82. Dixi, vos Dii estis: veruntamen sicut homines moriemini. Psal. 124, Cum exurgerent homines contra nos: tantum de impiis accipitur. Item Isa. 43: Dabo homines pro te, et populos pro anima tua. i. gentes, incredulos. Cum Pilatus producens IESUM, flagellis, corona spinea et vestitu purpureo deformatum dicit, Ecce homo: videtur per ironiam dicere, Ecce is ille homo, quem vos tantopere accusantes dicitis affectae regnum, excitare velle seditionem, et evertere vestram religionem. Quid minus post hic homuncio,
tueri. Hoc officium aut beneficium, ne corpus ac valetudinem
crapula, scortatione, immodicis vigiliis, fame ac laboribus defatigemus, vocat honorem. In eodem sensu honorem corporis accipit Coll. 2, cum inquit: Non in honore aliquo ad repletionem corporis: indicans, illas humanas religiones nec animae nec corpori prodesse, dum replet sarcitque exhaustum hominem, sed potius utrisque plurimum obesse. Hieronymus super 1. Petr. 2, interpretatur de abstinentia a coitu. Sed expositio huic loco
corporis: indicans, illas humanas religiones nec animae nec corpori prodesse, dum replet sarcitque exhaustum hominem, sed potius utrisque plurimum obesse. Hieronymus super 1. Petr. 2, interpretatur de abstinentia a coitu. Sed expositio huic loco minime quadrat. Honorare convenit interdum cum verbo Glorifico: de quo supra disserui. Honorare aliquem, est etiam amplissimis donis cumulare. sicut rex Balac Balaamo pollicetur, si veniens maledicat Israelitis: Numer. 22. Animam alicuius coram aliquo esse honorabilem: 1. Reg. 1. i. parci alicuius vitae, magnifieri alicuius
tamen revera hominum honos est tantum externa quaedam pompa, noticia, aut opinio, qua homines aliquem aliis multis praeferunt, et quasi supremo loco collocant. Caeterum sicut omnia alia vocabula ab hominibus ad Deum translata fiunt valde realia et potentia, quia Dei dicere est facere: ita etiam cum Deus aliquem honorare dicitur, non ille tantum testatur de alicuius praestante virtute, sed simul eam illi impertit: non tantum honorat, sed etiam dignum honore facit: non tam externo testimonio, quam vera rerum bonitate ac praestantia ornat, honoratumque efficit. Honos apud Latinos
de alicuius praestante virtute, sed simul eam illi impertit: non tantum honorat, sed etiam dignum honore facit: non tam externo testimonio, quam vera rerum bonitate ac praestantia ornat, honoratumque efficit. Honos apud Latinos significat crebro magistratum, ac plenas dignitate functiones: ut cum aliquis amplissimis honoribus perfunctus esse dicitur. Causa est, quod nemo in tam illustri gubernationis loco collocatur, nisi qui caeteris singulari aliqua virtutis praestantia clarior esse videtur. Quare illa dignitas tum venit ex honore virtutis, tum affert secum honorem, quia magistratui
honorem, dicens: Non sibi ipsi sumit aliquis eum honorem, sed si quis a Deo vocatus est ut Aaron. Sic et CHRISTUS non semet glorificavit, ut fieret summus Sacerdos: sed is qui locutus est ad eum, Filius meus es tu, etc. Sic credo etiam illud 2. Petr. 1 intelligendum esse: IESUS cum accepisset a patre honorem et gloriam. i. praeter divinitatem, amplissimam functionem reconciliandi humani generis Deo, et ingentia dona ac plenitudinem gratiae et Spiritus, nos Apostoli illam omnem magnitudinem aut amplitudinem coram spectavimus. Sic et illud Hebr. 2, et Psal.
eum de aliis summis donis, tum denique de resuscitatione, subiectione omnium rerum sub pedes eius, ac sessione ad dexteram patris, intelligi exponique debet, ut etiam Ioh. 1 explicatur. Atque hunc honorem ei pater Psal. 2 et 10, et postea in Baptismo ac monte Tabor tradidit. Cum vero nos Deo tribuere dicimur honorem, gloriam, potentiam, et similia, Rom. 16, Apoc. 7, et alias: indicatur, nos agnoscere haec ingentia bona, aliasque virtutes, et omnem dignitatem soli Deo convenire, in eo illa esse, eum de illis celebrandum, et propterea invocandum ac coendum. Vas
Saul a Samuele, ut se honoraret coram senibus Israel, deducendo eum usque ad tabernaculum, et ibi sacrificando. Lib. 1. Sam. cap. 15: et contra, prius cap. 2 accusatur Eli, quod magis honoraverit filios suos, quam Deum. i. quod ipsos indignissimos et impurissimos cum maxima Dei contumelia et scandalo Ecclesiae in ea functione toleraverit, prorsus nimia pravaque indulgentia, aut praepostero amore in liberos, quos (Deum filiis praeferendo) dudum longissime ac cum ignominia amovisse debuerat. Sic Deus prohibet honorari pauperem in sua causa, Exod. 2,
Eli, quod magis honoraverit filios suos, quam Deum. i. quod ipsos indignissimos et impurissimos cum maxima Dei contumelia et scandalo Ecclesiae in ea functione toleraverit, prorsus nimia pravaque indulgentia, aut praepostero amore in liberos, quos (Deum filiis praeferendo) dudum longissime ac cum ignominia amovisse debuerat. Sic Deus prohibet honorari pauperem in sua causa, Exod. 2, indicans, nihil omnino esse contra ius ac fas agendum, respectu aut misericordia paupertatis eius. Honoratus facie scribitur fuisse Naaman Syrus, lib. 2. Reg. cap. 5. i. reverendus, et
uxores. Sic Iosephus ab Arimathia vocatur honestus Senator, Mar. 15. id est, celebris, plenusque dignitate et authoritate.
HORA, Graecolatina vox, in Sacris literis primum significat istud breve tempus, quo dimidium signi oritur aut occidit, quod communiter horam vocamus: ut cum aliquid factum esse prima, secunda, aut tertia hora narratur: Matth. 20, et saepe alias. De discrimine autem horarum Iudaicarum, Romanarum, et nostrarum, postea dicam. Secundo, significat Hora breve tempus, sed tamen indefinitum: ut Matth. 9, Sanata est mulier ab hora illa. et sequenti
Romanarum, et nostrarum, postea dicam. Secundo, significat Hora breve tempus, sed tamen indefinitum: ut Matth. 9, Sanata est mulier ab hora illa. et sequenti Capite: Dabitur vobis in illa hora quid loquamini. Sic capite 15: Sanata est filia eius ab illa hora. Tertio, significat tempus cum quadam occasione agendi aut patiendi aliquid. ut Luc. 22: Haec vestra hora, scilicet tempus quo Deus vobis permittit in me grassari. Ioh. 2: Nondum venit hora mea: scilicet, faciendi miracula. Sic Rom. 13: Hora est nos iam ex somno surgere. Ioh. 16. Veniet hora, cum omnis qui vos
significat tempus cum quadam occasione agendi aut patiendi aliquid. ut Luc. 22: Haec vestra hora, scilicet tempus quo Deus vobis permittit in me grassari. Ioh. 2: Nondum venit hora mea: scilicet, faciendi miracula. Sic Rom. 13: Hora est nos iam ex somno surgere. Ioh. 16. Veniet hora, cum omnis qui vos interfecerit, putet se sacrificium offerre Deo. Quarto, significat nonnunque ea quae fiunt, aguntur, aut accidunt in aliquo tempore: ut sunt pericula. Sic orat Christus Ioh. 12. ut servet se ab hora illa: i. illo ingenti periculo ac certamine. Sic et Marc. 14: Ut si possibile
certamine. Sic et Marc. 14: Ut si possibile est, transeat a me hora haec: i. hoc gravissimum discrimen, quod hoc tempore mihi incumbit. Quinto, hora significat seculum, ut 1. Ioh. 2. Filioli novissima hora est. i. postrema sunt tempora aut secula. Sexto, Hora saepe ponitur pro fatali momento, cum est moriendum. Ioh. 13. Sciens IESUS quod venerit hora eius. Sic etiam 7 et 8. Septimo, Ad horam, significat idem quod ad breve tempus. Gal. 2. Quibus nec ad horam quidem cessimus, ut veritas Evangelii apud vos maneret. 2. Cor. 7. Etiamsi illa epistola ad horam vos contristavit. Ad
breviores. Omnes enim dies ac noctes, sive longas, sive breves, hyeme ac aestate dividebant in horas duodecim, ita ut mane oriente sole inciperet prima hora fluere, in meridie sexta pulsaretur, vesperi occidente sole duodecima. Unde porro denuo inciperet currere prima hora noctis: media nocte cum esset, audiretur sexta: et summo mane oriente sole, duo decima noctis finiretur. Fiebat igitur, ut in solstitio aestivo duplo essent longiores horae dieique noctis eius temporis, vel etiam diei solstitii brumalis: et contra horae noctis aestivi solstitii essent dimidio brevioresque hyberni: nec
sexta: et summo mane oriente sole, duo decima noctis finiretur. Fiebat igitur, ut in solstitio aestivo duplo essent longiores horae dieique noctis eius temporis, vel etiam diei solstitii brumalis: et contra horae noctis aestivi solstitii essent dimidio brevioresque hyberni: nec unquam vere cum istis nostris horis convenirent, quam in aequinoctiis. Hora diei tertia, erat illis primus quadrans, cum tantundem esset elapsum diei ab exorto sole, quantum adhuc ad meridiem superesset: hora sexta autem, in meridie finiebatur, quod fuit illis secundus quadrans. Incipiente porro nobis nunc
duplo essent longiores horae dieique noctis eius temporis, vel etiam diei solstitii brumalis: et contra horae noctis aestivi solstitii essent dimidio brevioresque hyberni: nec unquam vere cum istis nostris horis convenirent, quam in aequinoctiis. Hora diei tertia, erat illis primus quadrans, cum tantundem esset elapsum diei ab exorto sole, quantum adhuc ad meridiem superesset: hora sexta autem, in meridie finiebatur, quod fuit illis secundus quadrans. Incipiente porro nobis nunc hora a meridie prima, illis inchoabatur hora septima, ut hora nona esset finitus tertius quadrans: et
erat ultimus quadrans. Hinc est quod Christus Matth. 20 dicit, patrem familiâs exiisse diluculo ad conducendos vinitores scilicet anteque prima fluere inciperet, seu ante exortum solis: et postea tertia. deinde sexta in meridie, et nona, inter meridiem et vesperum: et denique postremo undecima, cum iam unica hora ad occasum superesset. Sic quod Petrus ab hora tertia argumentatur Act. 2, quod non sint ebrii: indicat, non fuisse moris illi tam sobriae ac parcae genti, tam mane helluari. Quo et Apostolus respicit dicens: Qui potant noctu potant. Cognita hac horarum distributione, facile
ebrii: indicat, non fuisse moris illi tam sobriae ac parcae genti, tam mane helluari. Quo et Apostolus respicit dicens: Qui potant noctu potant. Cognita hac horarum distributione, facile est passione Domini, et alia dicta Christi ad tempus nostrarum horarum applicare, et inde etiam consonantiam cum nostro tempore cognoscere.
HORTORUM est crebra mentio in Sacris literis. Primum enim ille longe amoenissimus et felicissimus locus aut regio, in qua primi parentes sunt mox post creationem collocati, vocatur Hortus, seu hortus deliciarum, aut in Eden, ut in Hebraeo legitur.
etiam a Deo plantantur et rigantur. In hortis habebant Israelitae sua idola et cultus: ideo solet eis minari Deus, futurum ut erubescant de hortis suis, quos sibi elegerunt: scilicet veniente calamitate, et non succurrentibus illis suis idolis in horto cultis, quin potius Deo ipsos idololatras cum suis idololatriis funditus evertente. Hortorum irriguorum aut arentium collatione saepe describitur florens aut tristis status alicuius regionis, aut hominum plurium vel unius, ob benedictionem aut maledictionem Dei. ut Isaiae 1, sumitur similitudo ab horto carente irrigante aqua. Contra
florentissimum tunc fuisse statum Israelitici populi, praesertim quod ad religionem attinet: sicut ipsemet se prolixius exponit. Nihil enim elegantius aut amoenius aspectu hortorum bene cultorum, irriguorum, ac iuxta flumen sitorum.
HOSANNA, Hebraice Hoschiana, est vox, qua Christo cum sua regali pompa in festo Palmarum Hierosolymam intranti, populus bene precatus est: Matthaei 21, Mar. 11, Ioh. 12. Significat autem idem quod, O Deus serva, fer opem huic nostro novo Regi: sicut olim Romani acclamarunt, Vita et felicitas Caesari etc. Sumpta vero est et illa
servae suae. Secundo, Humiliare Hebraeis nonnunquam idem est quod vi stuprare. ut Gen. 34 legitur
Et vidit Dinam Sichem filius Hemor Hevaei, princeps regionis, et rapuit eam, et dormivit cum ea, et humilia ulteam. Sic et Deuter. 22 accipitur, humiliare uxorem proximi sui. Tertio, Humiliare pro affligere ut Psal. 119, Bonum est mihi Domine, quod humiliasti me, ut disce rem iustificationes tuas. Item: Credidi, ideo locutus sum, sed humiliatus sum nimis. Sic Gen.
literis, vera contritione agnitis peccatis, ac ira Dei perterrefieri, abiecta omni fiducia sui, securitate ac superbia, esse demisso animo: in quo sensu et praecedens humiliatio Hagar sub manu Sara accipi potest, ut scilicet se ei supplicem subiiciat. Sic Micheae 6: Humiliate ad ambulandum cum Deo tuo. 2 Paralip. 12: Humiliati sunt, non disperdam eos. Sic lib. 1 Regum, cap. 21, primum diras minas ac poenas denunciat Deus impio Achabo per Heliam, cum ob alia eius impia facta, tum etiam ob oppressum Naboth. Verum cum ille sua quadam saltem carnali contritione
Hagar sub manu Sara accipi potest, ut scilicet se ei supplicem subiiciat. Sic Micheae 6: Humiliate ad ambulandum cum Deo tuo. 2 Paralip. 12: Humiliati sunt, non disperdam eos. Sic lib. 1 Regum, cap. 21, primum diras minas ac poenas denunciat Deus impio Achabo per Heliam, cum ob alia eius impia facta, tum etiam ob oppressum Naboth. Verum cum ille sua quadam saltem carnali contritione perterrefactus, sesecoram Deo humiliat, et etiam foris lugentium vesti tuacuictu, omnique reliquo poenitentium et dolentium gestu incedere et agere incipit, Deus ei mandat dilanonem
subiiciat. Sic Micheae 6: Humiliate ad ambulandum cum Deo tuo. 2 Paralip. 12: Humiliati sunt, non disperdam eos. Sic lib. 1 Regum, cap. 21, primum diras minas ac poenas denunciat Deus impio Achabo per Heliam, cum ob alia eius impia facta, tum etiam ob oppressum Naboth. Verum cum ille sua quadam saltem carnali contritione perterrefactus, sesecoram Deo humiliat, et etiam foris lugentium vesti tuacuictu, omnique reliquo poenitentium et dolentium gestu incedere et agere incipit, Deus ei mandat dilanonem poenae indicari. Inquit.n. textus: Cum humiliassetse, aversa est ab
etiam ob oppressum Naboth. Verum cum ille sua quadam saltem carnali contritione perterrefactus, sesecoram Deo humiliat, et etiam foris lugentium vesti tuacuictu, omnique reliquo poenitentium et dolentium gestu incedere et agere incipit, Deus ei mandat dilanonem poenae indicari. Inquit.n. textus: Cum humiliassetse, aversa est ab eo ira Dei. et, Vidisti' ne quod humiliaverit se Achab â facie mea? Sic Psal. 35. Tanquam lugens matrem pullatus humiliabam me, vel incurvabar. i. tristis deiectoque capite incedebam, utque lugent, moestique sunt. Quinto, humi iari populum aut
vos accommodantes. Ne sitis arrogantes apud vosmetipsos. 2 Cor. 7. Verum qui consolatur humiles, consolatus est nos Deus per adventum Titi. i. qui et alios omnes afflictos consolari ac liberare solet, sublevavit nos quoque. Facie se humilem dicit esse Apostolus, sed absentem audacem. i. coram cum Corinthiis egit, lenem, abiectum, contemptum se declarans, ac nihil eximium, ambitiose affectantem, ostentantem, aut superbe auditorib. imperitantem. Sic postea confert sermonem suum cum Epistolis. Deus dicitur superbis resistere, humilib. autem dare gratiam, Iacobi 4. 1 Petri 5. i. qui sunt
liberare solet, sublevavit nos quoque. Facie se humilem dicit esse Apostolus, sed absentem audacem. i. coram cum Corinthiis egit, lenem, abiectum, contemptum se declarans, ac nihil eximium, ambitiose affectantem, ostentantem, aut superbe auditorib. imperitantem. Sic postea confert sermonem suum cum Epistolis. Deus dicitur superbis resistere, humilib. autem dare gratiam, Iacobi 4. 1 Petri 5. i. qui sunt modesto, aut etiam demisso animo: sicut alibi ait, se superillos respicere, et cum illis libenter versari, qui sunt contrito animo, et tremunt ad sermones eius. Christus dicitur, Cum in
ambitiose affectantem, ostentantem, aut superbe auditorib. imperitantem. Sic postea confert sermonem suum cum Epistolis. Deus dicitur superbis resistere, humilib. autem dare gratiam, Iacobi 4. 1 Petri 5. i. qui sunt modesto, aut etiam demisso animo: sicut alibi ait, se superillos respicere, et cum illis libenter versari, qui sunt contrito animo, et tremunt ad sermones eius. Christus dicitur, Cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivisse et humiliasse, ac formam servi accepisse, factumque obedientem usque ad ignominiosissimam mortem crucis. ubi quid sit exinanitio ac humiliatio, satis
suum cum Epistolis. Deus dicitur superbis resistere, humilib. autem dare gratiam, Iacobi 4. 1 Petri 5. i. qui sunt modesto, aut etiam demisso animo: sicut alibi ait, se superillos respicere, et cum illis libenter versari, qui sunt contrito animo, et tremunt ad sermones eius. Christus dicitur, Cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivisse et humiliasse, ac formam servi accepisse, factumque obedientem usque ad ignominiosissimam mortem crucis. ubi quid sit exinanitio ac humiliatio, satis adiuncta verba declarant: nempe ex illa gloriosissima maiestate imperantis Dei, sese suo quodam modo
Christianos, sive sint doctores, sive auditores. Dupliciter igitur dividi hypocrisis et hypocritae possunt: quod alii sint crassi quidam simulatores, qui lucri tantum aut honoris gratia pietatem ac studium verae religionis externo sermone, actionibus, vestitu et variis gestibus simulant: cum intus in corde revera sint Epicurei, sciantque se nulla cura pietatis affici. Tales erant illi Pharisaei, qui in triviis et compitis orabant, buccina sonabant distributuri eleemo synam, deformabant faciem ut viderentur ieiunare, dilatabant phylacteria, et aliis vestimentis pietatem simulabant,
et semper sunt, occultiores et subtiliores hypocritae, quos tantum Deus, et etiam aliquando Spirituales homines diiudicare possunt: qui nec ipsimet suam hypocrisin animadvertere possunt. Nec. n. lucrum inde aut gloriam quaerunt, sed ipsam aeternam felicitatem. Talis fuit ille Pharisaeus, qui cum publicano in templo orabat, gratias agens Deo pro suis donis: et ille dives, qui se putabat legem inde a iuventute servasse. Item Paulus ipse, ante conversionem. Huiusmodi sunt multi etiam in vera Ecclesia, qui non vere semetipsos cognoscentes, aut sui veteris Adami malitiam cernentes, nec
referre aut repraesentare ipsam personam patris non autem eius essentiam, quae res et vox est communis omnibus trib. personis, utpote coessentialib. aut consubstantialibus, seu eiusdem prorsus substantiae aut essentiae, vel homousiis. Inepte. n. diceretur repraesentare filius essentiam patris, cum ea sit illi perinde propria aut communis, ut et patri ipsi: cumque perinde Spiritus sanctus posset dici imago essentiae patris aut filii, et vicissim cum sit eis homousios aut consubstantialis. Alio qui rectissime ac verissime dicitur, quod solus filius repraesentet aut referat patrem, ac
consubstantialibus, seu eiusdem prorsus substantiae aut essentiae, vel homousiis. Inepte. n. diceretur repraesentare filius essentiam patris, cum ea sit illi perinde propria aut communis, ut et patri ipsi: cumque perinde Spiritus sanctus posset dici imago essentiae patris aut filii, et vicissim cum sit eis homousios aut consubstantialis. Alio qui rectissime ac verissime dicitur, quod solus filius repraesentet aut referat patrem, ac praecipue tanquam viva aptissimaque imago personam patris: deinde quia illum videat cognoscatque. Sic et inter homines, filii videntur esse imagines patris, et
aceto imposuerint hysopo, ut Christo haustum propinatent. Unde necesse est fuisse in illis regionibus aliquod genus hysopi arborescentis: aut per metaphoram, ad tale aliquod arbustum hoc nomen esse solitum transferri: sicut Germani humilem quandam hortensem herbam vocant Cypressum, ob odoris cum lignis arboris eius similitudinem.
I
IACERE aliquem, cuius fortuna afflicta sit, aut qui alioqui abiecto et prostrato est animo, etiam Latini per metaphoram dicunt. Sed haec metaphora apud Hebraeos etiam ad Deum transfertur: qui tunc iacere, ac
similitudinem.
I
IACERE aliquem, cuius fortuna afflicta sit, aut qui alioqui abiecto et prostrato est animo, etiam Latini per metaphoram dicunt. Sed haec metaphora apud Hebraeos etiam ad Deum transfertur: qui tunc iacere, ac etiam dormire dicitur, cum pro suo inenarrabili consilio, sinit impios contra se, veram religionem, ac pios, pro arbitrio, atque adeo etiam cum successu tumultuari et grassari. Contra autem cum incipit suos gloriose tueri et suam gloriam nomenque contra impios vindicare Surgere dicitur: sumpta metaphora ab hominum
alioqui abiecto et prostrato est animo, etiam Latini per metaphoram dicunt. Sed haec metaphora apud Hebraeos etiam ad Deum transfertur: qui tunc iacere, ac etiam dormire dicitur, cum pro suo inenarrabili consilio, sinit impios contra se, veram religionem, ac pios, pro arbitrio, atque adeo etiam cum successu tumultuari et grassari. Contra autem cum incipit suos gloriose tueri et suam gloriam nomenque contra impios vindicare Surgere dicitur: sumpta metaphora ab hominum actionibus, qui iacendo nihil eximium praestare possunt: sed si quid agere volunt, surgere eos necesse est. Sic et de
per metaphoram dicunt. Sed haec metaphora apud Hebraeos etiam ad Deum transfertur: qui tunc iacere, ac etiam dormire dicitur, cum pro suo inenarrabili consilio, sinit impios contra se, veram religionem, ac pios, pro arbitrio, atque adeo etiam cum successu tumultuari et grassari. Contra autem cum incipit suos gloriose tueri et suam gloriam nomenque contra impios vindicare Surgere dicitur: sumpta metaphora ab hominum actionibus, qui iacendo nihil eximium praestare possunt: sed si quid agere volunt, surgere eos necesse est. Sic et de hominibus iacere et surgere dicitur. Sed de
quod et Latini dicunt fenestram esse apertam.
IBI, adverbium temporis, crebro abundat. Iere. 35. In terra, in qua peregrinabimini ibi. Genesis 21. In loco, in quo ipse est ibi. Sic et saepisime alias.
IDEM sapere aut sentire, est eadem sententia aut mente cum aliis fratribus praeditum esse. Hoc Paulus precatur Romanis capite 15. Idem inculcat 2 Corint. 13. inquiens: Idem sapite, pacem inter vos habete. Sic et Philip. secundo ac tertio.
IDIOTA, Paulo Graece significat indoctum et plebeium hominem. 1 Cor. 14. Qui supplet locum
statuas erigibant, nempe Saturnum, Iovem, Martem, Iunonem, etc. Eos ergo commenticios Deos aut somnia Ethnicorum dicit Paulus nihil esse, nec prodesse nec obesse posse: ideo mox veluti semet explicans, addit, nullum esse Deum praeter unum. Sit ergo haec secunda significatio Idoli, cum ponitur pro illis fabulosis diis. Tertia eius significatio est cum pro quovis falso cultu ponitur. ut 2 Cor. 6, Quae concordia templo Dei cum idolis. ubi templum Dei ipsos pios per metaphoram significat. In hac significatione idololatria dicitur esse opus aut effectus carnis, Gal. 5. i.
Eos ergo commenticios Deos aut somnia Ethnicorum dicit Paulus nihil esse, nec prodesse nec obesse posse: ideo mox veluti semet explicans, addit, nullum esse Deum praeter unum. Sit ergo haec secunda significatio Idoli, cum ponitur pro illis fabulosis diis. Tertia eius significatio est cum pro quovis falso cultu ponitur. ut 2 Cor. 6, Quae concordia templo Dei cum idolis. ubi templum Dei ipsos pios per metaphoram significat. In hac significatione idololatria dicitur esse opus aut effectus carnis, Gal. 5. i. homines renatos perinde sua natura a vera religione in idololatriam
esse, nec prodesse nec obesse posse: ideo mox veluti semet explicans, addit, nullum esse Deum praeter unum. Sit ergo haec secunda significatio Idoli, cum ponitur pro illis fabulosis diis. Tertia eius significatio est cum pro quovis falso cultu ponitur. ut 2 Cor. 6, Quae concordia templo Dei cum idolis. ubi templum Dei ipsos pios per metaphoram significat. In hac significatione idololatria dicitur esse opus aut effectus carnis, Gal. 5. i. homines renatos perinde sua natura a vera religione in idololatriam ruere, ut lapis deorsum tendat. Sic quoque Paulus iubet fugere idololatriam, 1
aut sacerdotum ex alia tribu assumptio, faciebat exuero cultu idololatricum. Denique omnis fiducia a Deo in creaturas translata, idololatria est. Sic Paulus avariciam vocat idololatriam, Coloss. 3. Ephes 5. Paulus in priori ad Cor. prohibens convivia in templis idolatricis, dicit adhuc aliquos cum conscientia idoli comedere tanquam idolothyton. i. vel metuendo ac aliquo modo venerando idolum: vel etiam mala et accusante eum propria conscientia, tanquam peccantem eo facto.
IDUMAEORUM, seu Edomitarum nomine crebro in Sacris literis acerbissimi hostes Israelitarum indicantur:
utatur: sicut solent recentiores scriptores, sui temporis sermone ac nominibus locorum interdum et personarum in describendis vetustissimis rebus gestis uti. Vel si sonus ipse nominis notus fuit, tamen mysterium etymologiae non satis fuit illis notum: nempe quod hic ipse Dominus loquens et agens cum patriarchis, sit futurus ipsorum unicus servator ac Meschias ut hoc prolixius in praedicto Libello exposui. Porro, hoc nomen forte Latini ab Hetruscis et aliis vicinis, qui hebraico sermone olim usi sunt acceperunt, et suo Iovi attribuerunt: sicut et nomen Roma, a Ramma, quia in septem collibus
5. Egredietur Iehova ante te, ut percutiat Philistaeos. quod aliqui interpretantur de angelo Iehovae, aut Domini. Sic Iud. 6. eadem persona modo angelus Iehovae, modo ipsemet Iehova nominatur. Fit autem hoc ideo quod licet filius Dei sit verus ac substantialis Deus: tamen in tota actione cum populo Dei, etiam ante incarnationem, multo vero magis postea, pro famulo ac legato patris sese gerat ei sit obediens, eum invocans, eum suum esse Deum testificans, omniaque in eum tanquam in Deum ac Dominum suum referens. Coram Iehova esse, aut stare, alias significat coram tabernaculo et
ieiunio animam meam, et Psal. 69. Flevi in ieiunio animae meae. i. ob nimium cordis mei dolorem, quo cruciabar. ubi etiam descriptio ieiunii habetur. Ieiunus etiam pro esuriente, extra religionem, usurpatur. ut Matt. 15. Ieiunos dimittere nolo. i. esurientes. Sic Act. 27, Cum multa ieiunatio fuisset. i. cum prae moerore et gravi tempestate diu cibo potuque abstinuissent, et pene fame confecti essent. In hac significatione utuntur medici, cum vetant corporis exercitium ieiuno ventriculo.
IGNIS admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris
69. Flevi in ieiunio animae meae. i. ob nimium cordis mei dolorem, quo cruciabar. ubi etiam descriptio ieiunii habetur. Ieiunus etiam pro esuriente, extra religionem, usurpatur. ut Matt. 15. Ieiunos dimittere nolo. i. esurientes. Sic Act. 27, Cum multa ieiunatio fuisset. i. cum prae moerore et gravi tempestate diu cibo potuque abstinuissent, et pene fame confecti essent. In hac significatione utuntur medici, cum vetant corporis exercitium ieiuno ventriculo.
IGNIS admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris literis parit, quas ordine exponam.
Ieiunus etiam pro esuriente, extra religionem, usurpatur. ut Matt. 15. Ieiunos dimittere nolo. i. esurientes. Sic Act. 27, Cum multa ieiunatio fuisset. i. cum prae moerore et gravi tempestate diu cibo potuque abstinuissent, et pene fame confecti essent. In hac significatione utuntur medici, cum vetant corporis exercitium ieiuno ventriculo.
IGNIS admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris literis parit, quas ordine exponam. Primum autem, idque admodum crebro, ponitur pro quavis re valde laedente, ut Psal. 66. Transivimus per ignem et aquam, et
et Proverb. 25. ubi dicitur, quod benefaciendo adversario congeremus carbones ignis in caput eius: id est, quod non possimus gravius laedere impios adversarios, quam benefaciendo. sic enim nos illis accumulare iram Dei. Sic Amos secundo: Mittam ignem in domum Asael: pro perdam eam. Ezek. 30: Cum dederit ignem in Aegyptum. Psalm. decimo: Ignis et sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum: id est, tristissimae quaeque poenae. Secundo, ira Dei saepe per ignem aut flammam exprimitur: sive ob causam efficientem, quod ira est quaedam accensio cholerae, qua ratione tales locutiones
decimo: Ignis et sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum: id est, tristissimae quaeque poenae. Secundo, ira Dei saepe per ignem aut flammam exprimitur: sive ob causam efficientem, quod ira est quaedam accensio cholerae, qua ratione tales locutiones etiam Latinis sunt usitatae: ut cum dicunt incandescere, inflammari, ardere, flagrare, exardescere, aut accendi ira. aut succensere alicui etc. Unde porro et ad Deum anthropopathos transfertur, sive ratione effectus irae divinae, quae perinde miseros homines, contra quos incanduit, absumit, ac ignis
metaphora ab excoctione metallorum. Psalmo decimo sexto: Igne me examinasti. Sic et D. Paulus 1 Corinthiorum tertio dicit, structuram religionis ac doctrinae igne examinari, et stipulas ac ligna male super fundamentum Christi extructa consumi, ipsum autem fundamentum immotum manere: ut semper, cum Deus instaurat religionem experientia docet et docuit, hoc tempore et olim, quibus multae multorum hominum plantationes ac nuga ex Ecclesia expurgatae sunt. Psalmo decimo octavo: Eloquia Domini igne examinata: id est, verissima ac certissima, et innumeris experimentis comprobata: quod vera,
expurgatae sunt. Psalmo decimo octavo: Eloquia Domini igne examinata: id est, verissima ac certissima, et innumeris experimentis comprobata: quod vera, certa salutariaque sint. Quarto, ponitur nonnunquam ignis pro verbo Dei, quia axurat opera diaboli, nempe idololatrias, et veterem Adamum cum suis fructibus et denique, quia etiam mundum ipsum oppugnet. Sic Ieremiae quinto et 23. Verba mea quasi ignis. Item, Ponam verba mea in ore tuo, in ignem. i. ut sint veluti ignis omnia consumens. Quinto, quia bellum magna ex paru geritur istis duob. pessimis instrumentis, nempe gladio et
Ponam verba mea in ore tuo, in ignem. i. ut sint veluti ignis omnia consumens. Quinto, quia bellum magna ex paru geritur istis duob. pessimis instrumentis, nempe gladio et igne: ideo crebro per ea significatur bellum. Porro quia Christus veniens, ut destruat opera diaboli, et mundum ipsum una cum suo bene armato principe vincat ac expugnet, etiam quoddam spirituale bellum indicit et geri per suos milites, nempe per omnes Christianos, praesertim autem per doctores cum praedictis suis hostibus: ideo toties inculcat, se non venisse ut pacem, sed gladium et ignem in terram mittat: nec se
et igne: ideo crebro per ea significatur bellum. Porro quia Christus veniens, ut destruat opera diaboli, et mundum ipsum una cum suo bene armato principe vincat ac expugnet, etiam quoddam spirituale bellum indicit et geri per suos milites, nempe per omnes Christianos, praesertim autem per doctores cum praedictis suis hostibus: ideo toties inculcat, se non venisse ut pacem, sed gladium et ignem in terram mittat: nec se quicquam magis optare, quam ut ardeat et ferveat vel vehementissime. Sexto, ignis aliquando etiam ipsum Spiritum S. notat, quia et vivam et ardentem quandam flammam zeli in
actionem, opus aut poenam denotant. Psalmo 35. Ibi ceciderunt operantes iniquitatem. id est, tali poenae genere aut conditione, seu ea ipsa de causa Sic Latini locutione, Ille unde petitur, non locum, sed personam solent notare. id est, a quo aliquid iure exigitur. Saepe etiam illic et illuc, cum relationis quandam vim obtineant, sine omni antecedentis nominatione ponuntur, quod tamen ibi demum fit, ubi facile antecedens intelligi potest. Eccles. 3. Quia tempus omni voluntati, et supra omne opus illic. id est, in die iudicii. Iob primo: Et nudus revertatur illuc, scilicet in terram
ut sunt, erudire, foris ac intus convertere, iustificare, et renovare. inquit enim: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. ubi per verbum Illuminari, omnia beneficia quae nobis a Christo contingunt, indicantur. Illuminare dicitur Deus vultum suum super nos, cum nos benigno ac placido vultu intuetur, nobisque paterne succurit. Sic prorsus etiam Latini vultum serenum pro laeto ac faventi usurpant. Daniel. 9. Psal. 30. et 67. Vide etiam infra vocem Lux, Lumen et Lucere.
ILLUSTRARI, idem ferme significat. Iob 11.
quod etiam in hominibus saepe magnam quandam similitudinem parentum in liberis, non tantum quoad externa lineamenta, sed etiam internas animi, ingenii ac morum proprietates animadvertimus, non sine singulari providentiae divinae indicio. Qualis vero illa similitudo aut convenientia sit in Filio cum Patre, quam cum tertia persona non habent, ineffabile plane mysterium est, nec a nobis investigari debet. Aliqui fingunt id inde esse, quia pater intuendo semet, cogitationem et imaginem quandam concipiat, cui suam essentiam communicet. Sed et humanum haec opinio inventum est, idque
hominibus saepe magnam quandam similitudinem parentum in liberis, non tantum quoad externa lineamenta, sed etiam internas animi, ingenii ac morum proprietates animadvertimus, non sine singulari providentiae divinae indicio. Qualis vero illa similitudo aut convenientia sit in Filio cum Patre, quam cum tertia persona non habent, ineffabile plane mysterium est, nec a nobis investigari debet. Aliqui fingunt id inde esse, quia pater intuendo semet, cogitationem et imaginem quandam concipiat, cui suam essentiam communicet. Sed et humanum haec opinio inventum est, idque foedissimorum haereticorum,
futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum. ubi Imago necessario ipsam existentiam aut substantiam rei sonat. Sic Germanis quoque Bild, interdum non umbratilem, aut (ut sic dicam) similitudinariam imaginem significat, quae solum lineamenta rei alicuius exprimat: sed ipsammet essentiam eius. ut cum dicunt, Mansbild, Frauenbild, etc. id est, personam vere existentem virum aut feminam. Dicitur porro secunda ratione etiam ideo Christus imago patris, quia qui videt eum, videt et patrem. Et nemo venit ad patrem, nisi per ipsum: ipse quippe est ostium ad patrem. Quare et Paulus
etc. id est, personam vere existentem virum aut feminam. Dicitur porro secunda ratione etiam ideo Christus imago patris, quia qui videt eum, videt et patrem. Et nemo venit ad patrem, nisi per ipsum: ipse quippe est ostium ad patrem. Quare et Paulus 2 Cor. 4, et Col. 1. cum filium dicit esse imaginem Dei, potissimum ad istam patefactionem patris, aut noticiae de patre respicere videtur. Nam in priori quidem loco dicit: Excaecatus est a Satana sensus impiorum, ne agnoscerent lumen Evangelii gloriae Christi: id est, de gloriosa noticia Christi. Ac mox subiicit, Qui
unde liquido monstratur, veram illam Dei imaginem in lapsu hominis esse amissam, et terrenam quandam animalis hominis pro ea substitutam, ut et Paulus 1 Corinth. 15. testatur. Quid vero fuerit illa Dei imago, non est nunc nostri instituti copiosius perscrutari: sed abunde eam Scriptura declarat, cum eius instaurationem explicans, et contrariam imaginem exuere iubens, inquit: Deponite veterem hominem, qui corrumpitur iuxta concupiscentias erroris: renovamini vero spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui iuxta Deum conditus est per iustitiam et sanctitatem veram. Ostendit enim
qui corrumpitur iuxta concupiscentias erroris: renovamini vero spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui iuxta Deum conditus est per iustitiam et sanctitatem veram. Ostendit enim ibi Paulus, ipsum spiritum mentis nostrae initio iustum, sanctum et veracem, fuisse imaginem Dei qui cum a Satana prorsus inversus sit, nunc denuo per spiritum Dei refingi debeat. Sic et Col. 3. inquit: Ne mentiamini alius adversus alium, posteaquam exuistis veterem hominem cum factis suis, et induistis novum, qui renovatur ad agnitionem et imaginem eius qui condidit illum. Sic et Rom. 8
veram. Ostendit enim ibi Paulus, ipsum spiritum mentis nostrae initio iustum, sanctum et veracem, fuisse imaginem Dei qui cum a Satana prorsus inversus sit, nunc denuo per spiritum Dei refingi debeat. Sic et Col. 3. inquit: Ne mentiamini alius adversus alium, posteaquam exuistis veterem hominem cum factis suis, et induistis novum, qui renovatur ad agnitionem et imaginem eius qui condidit illum. Sic et Rom. 8 dicitur, quod Deus nos faciet conformes imagini filii sui: id est, perinde glorificabit. Hic enim intelligimus imaginem Dei esse illud ipsum, quod in nobis instauratur: nempe
Scriptura in corde collocat) quod nobis
exciso veteri ac lapideo divinitus donatur, et per Spiritum S. in nobis creatur. Psal. 51. et Ezech. 31. Eodem respicit etiam Paulus 1 Corin. 15, cum dicit, nos fore similes illi caelesti Adamo, nosque eius imaginem gestaturos, sicut nunc terreni feramus. id est, glorificandos esse. et 2. Cor. 3, cum ait, nos in speculo contemplari gloriam Christi et in eandem imaginem quotidie magis ac magis transformari, cooperante id Spiritu sancto.
divinitus donatur, et per Spiritum S. in nobis creatur. Psal. 51. et Ezech. 31. Eodem respicit etiam Paulus 1 Corin. 15, cum dicit, nos fore similes illi caelesti Adamo, nosque eius imaginem gestaturos, sicut nunc terreni feramus. id est, glorificandos esse. et 2. Cor. 3, cum ait, nos in speculo contemplari gloriam Christi et in eandem imaginem quotidie magis ac magis transformari, cooperante id Spiritu sancto. Alia quoque ratione dicitur homo imago et gloria Dei, 1 Cor. 11. i. qui quasi vice eius mundo praeest, in hoc ei famulum aut vicarium praestans: quod omnia
umbram aut picturam hominis, sed ipsammet illius essentiam significat. Sic et Hebr. 10. Lex habens umbram futurorum bonorum, non imaginem ipsarum rerum. ubi imago ipsam vera ac solidam existentiam rerum indicat Psal. 73. Pones eorum imaginem contemptibilem in civitate. i. ipsos cum suis opibus et gratia. Sic et Apocal. 13. 14 15. 19 et 20, praedicens futurum ut bestiae formetur quaedam imago, quam omnes adorent. et propter quam horribiliter puniantur: significat fore, ut Interim et Adiaphora vere Antichristi abominationes et errores exprimant, non tantum quandam ociosam
sicut adiaphoristae sua linea veste omnes illas abominationes abscondere et obumbrare conantur. Atque hactenus de reali quadam imagine dictum esto: nunc in sequentib. contra dicemus, quando umbratilis quaedam tantum species rerum per hanc vocem accipiatur. Longe alia igitur significatio est, cum imago pro reb. imaginariis, aut evanidis crebro usurpatur, cuius significationis exempla adscribi est opus. Ab hac vero significatione venit. quod saepe res existentes ob suam levitatem imago dicuntur: sicut Latini somnium hominis, pro nihili homine dicere solent. ut Psal. 39,
existentes ob suam levitatem imago dicuntur: sicut Latini somnium hominis, pro nihili homine dicere solent. ut Psal. 39, Profecto in imagine transit homo. i. ut res non revera ac solide existens, sed ut res umbratilis, imaginaria. Eadem ratione accipitur et Psal. 73, cum dicit saltes, Sicut somnium a vigilante evanescit, sic tu Domine imaginem eorum in civitate contemptibilem reddes ipsosmet, eorumque opes ac glorias. Sic et Paulus vocat 1 Corinth. 7, totam hanc vitam cum suis commodis ac pompis schema, figuram: et dicit eam pertransire veni rem evanidam,
sed ut res umbratilis, imaginaria. Eadem ratione accipitur et Psal. 73, cum dicit saltes, Sicut somnium a vigilante evanescit, sic tu Domine imaginem eorum in civitate contemptibilem reddes ipsosmet, eorumque opes ac glorias. Sic et Paulus vocat 1 Corinth. 7, totam hanc vitam cum suis commodis ac pompis schema, figuram: et dicit eam pertransire veni rem evanidam, nihilque stabile habentem. Vicina huic signficatio est, quod Deus dicit Num. 13, se aliis appaere in similitudine. i. aliqua visibili quidem, sed tamen evanida specie. Non raro etiam imago significat ipsas
sicut dicit Paulus gentiles confutasse gloriam Dei in similitudinem imaginis hominum et bestiarum. De alia maxime propria significatione nihil monere attinet, ubi imago similitudinis hominis est idem, quod imago similis homini, aut aliis animalibus. De voce porro Similitudinis, quae aliquatenus cum Imagine convenit, postea suo loco dicetur. Faciet autem et ea explicatio ad huius declarationem.
IMBER, explicabitur infra in voce Pluvia.
IMBECILLUS. vide infra Infirmus.
IMMACULATUS, exponetur in voce Integer.
IMMISERICORS, exponetur in voce
ut usque in infernum ruant. Sic dicitur Psal. 5. Perde eos Domine, decidant de consiliis suis: ob multitudinem praevaricationum ipsorum impelle eos, quoniam rebellarunt contra te. Quasi diceret: Protrude eos usque in extremum exitium.
IMPIUS. Haec vox commodius infra cum voce Pius simul explicabitur. Hoc tantum nunc observetur, quod aliquando tantummodo reatum denotet, ut Psal. 109. Cum iudicabitur, exeat impius.
IMPLEO verbum varias habet phrases ac significationes, quae partim hic exponentur, partim infra in vocabulis Plenus
ipsorum impelle eos, quoniam rebellarunt contra te. Quasi diceret: Protrude eos usque in extremum exitium.
IMPIUS. Haec vox commodius infra cum voce Pius simul explicabitur. Hoc tantum nunc observetur, quod aliquando tantummodo reatum denotet, ut Psal. 109. Cum iudicabitur, exeat impius.
IMPLEO verbum varias habet phrases ac significationes, quae partim hic exponentur, partim infra in vocabulis Plenus et Plenitudo uberius illustrabuntur. Alias igitur significat perficio, desumpta metaphora a vase semivacuo quod impleri oportet, ad
est exaturari pro voto: sic libi Aegyptii pollicebantur de praeda Iudaeorum, Exod. 15. Sic Ier. 31 Deus pollicetur se recreaturum Israelitas tempore Meschiae. inquiens in praeterito tempore: Inebriavi animam exhaustam et omnem animam tristem aut afflictam replevi. Impleri Scriptura dicitur, cum quae praedicta sunt, eventu ac opere ipso comprobantur: quae phrasis saepissime in novo Testamento habetur. Prophetiae. n. minae ac promissiones rerum futurarum veluti vacuae hiant et expectant rei ipsius in eis praedictae praesentiam: quae cum advenit, tum quasi illud vacuum desiderata mensura
aut afflictam replevi. Impleri Scriptura dicitur, cum quae praedicta sunt, eventu ac opere ipso comprobantur: quae phrasis saepissime in novo Testamento habetur. Prophetiae. n. minae ac promissiones rerum futurarum veluti vacuae hiant et expectant rei ipsius in eis praedictae praesentiam: quae cum advenit, tum quasi illud vacuum desiderata mensura repletur. Implere desolationibus Dan. 9, Factum est verbum Domini, quod impleret desolationibus Hierusalem 70 annis. 1. tamdiu pateretur eam desolatam iacere.
IMPONERE manus, vide in voce Manus.
IMPOSSIBILITATIS
i. nihil tibi est impossibile. Quod observandum est propter dictum Heb. 6: Impossibile est, ita peccantes denuo ad poenitentiam renovari. ubi aliqui, Erasmo teste, interpretantur impossibile, de difficili ac raro. Sic sane et ipsemet Dominus, quasi aequivalentes confundit istas duas voces, cum de impossibilitate et difficultate salutis divitum Matth. 23. Marc 10, et Luc. 18 disserit Primum. n. dicit, esse difficile: deinde addit, esse impossibile: declarans insuper eam impossibilitatem praedura similitudine, cameli foramen acus transituri. Nec incommoda sane esset illa ipsa
vi aut natura propter obstacula suarum divitiarum salvari: Deo tamen ut externae causae, esse possibile: ita vicissim hic Iohannes doceat, renovatae naturae non esse possibile peccare: sed tamen non neget posse talem renatum ab externa causa subverti, Impossibile igitur id quoque dicitur, quod cum per se non impossibile, alicui tamen et ratione alicuius circumstantiae est perdifficile. Non autem a me haec ideo dicuntur quasi nulla ratio sit etiam illius usitatae expositionis habenda: quod loquatur Epistola ad Hebraeos eo loci de plena apostasia, in qua reiecto medico, nulla
desperationis tentatis afferunt, si modo recte expendantur et explicatur. Vide de hac voce infra in verbo Possum: ubi ostenditur, Non posse, aliquando dici de re ardua, et quae conflat citra molestiam et incommodum singulare. ut Luc. 15: Iam sum in lecto una cum meis pueris, non possum surgere et dare tibi panes mutuo. Ioan. 6: Durus est hic sermo, quis potest eum audire. i. nemo sine taedio et molestia, ista paradoxa audiet, nec facile credet. Ibidem cap. Non potest mundus odisse vos. i. haud facile audit,
taedio et molestia, ista paradoxa audiet, nec facile credet. Ibidem cap. Non potest mundus odisse vos. i. haud facile audit,
ut mundus tales suos filiolos oderit. Sic de raro, non naturali ac cum singulari incommodo coniuncto dicitur illud Gal. 4. Testor quod si possibile fuisset oculos vestros effossos dedissetis mihi. Non simpliciter impossibile fuit, Galatas effodere oculos suos: sed tamen per difficile, cum ingenti eorum incommodo coniunctum, rarum, inusitatum. Interdum etiam,
ut mundus tales suos filiolos oderit. Sic de raro, non naturali ac cum singulari incommodo coniuncto dicitur illud Gal. 4. Testor quod si possibile fuisset oculos vestros effossos dedissetis mihi. Non simpliciter impossibile fuit, Galatas effodere oculos suos: sed tamen per difficile, cum ingenti eorum incommodo coniunctum, rarum, inusitatum. Interdum etiam, Non posse aliquem aliquid, significat, non velle, aut molestum illi esse: ut in verbo Possum dicetur. Corinthus in libello de Dialectis dicit Atticum esse, ponere posse pro velle: ostendit etiam contra Velle pro posse,
n. alias significat aliquid reale, et veluti coram existens tractare, expendere, aut computare, ut aliquid in rationes vel dati vel accepti, debiti aut crediti, tanquam rem alicuius momenti, et nequaquam negligendam, alicui nomini, aut quasi mercatori, seu mercenario, militi, aut alii cuipiam cum quo tibi res est, referri, ut cum patrifamilias aurum mercator adscribit: ita. n. dedit aut accepit. laboravit aut meruit. Num. 14: Annus pro die imputabitur. i. habebitur, adscribetur illis. Levit. 11 et 13. Inter immunda reputabitur. i. annumerabitur, adscribetur. Num. 18: Et oblatio
et veluti coram existens tractare, expendere, aut computare, ut aliquid in rationes vel dati vel accepti, debiti aut crediti, tanquam rem alicuius momenti, et nequaquam negligendam, alicui nomini, aut quasi mercatori, seu mercenario, militi, aut alii cuipiam cum quo tibi res est, referri, ut cum patrifamilias aurum mercator adscribit: ita. n. dedit aut accepit. laboravit aut meruit. Num. 14: Annus pro die imputabitur. i. habebitur, adscribetur illis. Levit. 11 et 13. Inter immunda reputabitur. i. annumerabitur, adscribetur. Num. 18: Et oblatio illa vestra reputabitur vobis, ut
Dominus huius eorum malefacti, condonetque illis misericorditer, et non puniat eos propterea. Idem valet, tegi alicuius peccata, Psal. 32, Rom. 4: Non respicere Deum ad alicuius peccata, non observare alicuius iniquitates: Psal. 130. Non intrare in iudicium cum servo suo: Psal. 143. Tertio, alias significat quiddam non reale, aut non existens, pro reali habere: aut rem non datam ut datam, rem non acceptam ut acceptam, aut solutionem non factam ut factam, crimen non patratum ut patratum, alicui imputare. Ad Philem. Si quid iniuste egit
acceptam, aut solutionem non factam ut factam, crimen non patratum ut patratum, alicui imputare. Ad Philem. Si quid iniuste egit aut debet, mihi imputa. i. si quid Onesimus fugitivus servus furatus est, id ita ad scribe, et in rationes refer, ac si ego ipse essem furatus, aut alioqui accepissem, cum non sim furatus. persolvam. n. tibi prorsus, perinde ac si egomet deberem. Verum omnino necesse est, verbum Imputare, praesertim in hac sua tertia significatione (ubi non solum computatio aut imputatio fit sola ratione, sed etiam ipsa res sola ratione transferri solet) diligentissime exponere:
hoc dubium explicare possit.
¶ IMPUTATIO igitur in hoc rationali, non reali imputationis genere, videtur significare generaliter quandam translationem alicuius rei, sed non realem: verum tantum rationalem, aut sola cogitatione factam. Certum porro est, plurimum differre Imputationem, cum dicitur fides nobis imputari ad iustitiam, ab ea cum dicitur, meritum aut iustitia Christi nobis imputari, ut sint nostra. Accedit huic discrimini, etiam phrasis ipsius variatio. nam Scriptura commode dicit fidem nobis imputari ad iustitiam, seu pro iustitia: sed iustitia aut meritum non
igitur in hoc rationali, non reali imputationis genere, videtur significare generaliter quandam translationem alicuius rei, sed non realem: verum tantum rationalem, aut sola cogitatione factam. Certum porro est, plurimum differre Imputationem, cum dicitur fides nobis imputari ad iustitiam, ab ea cum dicitur, meritum aut iustitia Christi nobis imputari, ut sint nostra. Accedit huic discrimini, etiam phrasis ipsius variatio. nam Scriptura commode dicit fidem nobis imputari ad iustitiam, seu pro iustitia: sed iustitia aut meritum non perinde recte diceretur imputari ad iustitiam, cum ipsamet
ab ea cum dicitur, meritum aut iustitia Christi nobis imputari, ut sint nostra. Accedit huic discrimini, etiam phrasis ipsius variatio. nam Scriptura commode dicit fidem nobis imputari ad iustitiam, seu pro iustitia: sed iustitia aut meritum non perinde recte diceretur imputari ad iustitiam, cum ipsamet per sese sit vera nostra iustitia. Consideremus ergo quid sit, Aliquid alicui in aliquid, aut pro aliquo imputari: et contra, tantum per sese aliquid alicui imputare: quodnam sit discrimen inter istas duas imputationes. Cum igitur iustitia aut meritum, obedientia aut passio Christi
aut meritum non perinde recte diceretur imputari ad iustitiam, cum ipsamet per sese sit vera nostra iustitia. Consideremus ergo quid sit, Aliquid alicui in aliquid, aut pro aliquo imputari: et contra, tantum per sese aliquid alicui imputare: quodnam sit discrimen inter istas duas imputationes. Cum igitur iustitia aut meritum, obedientia aut passio Christi nobis imputari dicitur, idem plane est, ac imputatione, ratione, seu firma ac solida cogitatione, voluntate et decreto (ut est Dei) a Christo in nos transferri: sicut cum alterius solutio aut
imputare: quodnam sit discrimen inter istas duas imputationes. Cum igitur iustitia aut meritum, obedientia aut passio Christi nobis imputari dicitur, idem plane est, ac imputatione, ratione, seu firma ac solida cogitatione, voluntate et decreto (ut est Dei) a Christo in nos transferri: sicut cum alterius solutio aut
debitum in alterum transferri, seu in alterum transcribi, eique acceptum aut datum ferri solet. Hic igitur in imputatione obedientiae Christi (ut dixi) imputare est, aliquid ab
debitum in alterum transferri, seu in alterum transcribi, eique acceptum aut datum ferri solet. Hic igitur in imputatione obedientiae Christi (ut dixi) imputare est, aliquid ab aliquo homine in alium transcribere, aut solo decreto ratione ac consensu transferre. Sed cum fides dicitur nobis imputari ad iustitiam, tum significat idem quod pro iustitia haberi, vel iustitiae loco, suo quodam modo, esse: ut mox clarius dicetur. Vel etiam dicamus duplicem esse imputationem: primum, rei aut mercis: deinde, precii, seu dignitatis eius. Rei quidem, cum res eadem ab
transferre. Sed cum fides dicitur nobis imputari ad iustitiam, tum significat idem quod pro iustitia haberi, vel iustitiae loco, suo quodam modo, esse: ut mox clarius dicetur. Vel etiam dicamus duplicem esse imputationem: primum, rei aut mercis: deinde, precii, seu dignitatis eius. Rei quidem, cum res eadem ab alia persona ad aliam, non realiter aut essentialiter, sed sola cogitatione aut ratione transfertur. Sic imputatur nobis Christi iustitia, et vicissim ei nostra iniustitia. Precii vero imputatio est, cum rei precium aut valor ab alia re ad aliam ita transfertur sola cogitatione, ut
primum, rei aut mercis: deinde, precii, seu dignitatis eius. Rei quidem, cum res eadem ab alia persona ad aliam, non realiter aut essentialiter, sed sola cogitatione aut ratione transfertur. Sic imputatur nobis Christi iustitia, et vicissim ei nostra iniustitia. Precii vero imputatio est, cum rei precium aut valor ab alia re ad aliam ita transfertur sola cogitatione, ut illa in huius locum sua quadam ratione succedat, eius stationem suppleat, aut pro ea eiusve loco habeatur: ut cum pro debito auro accipio foenum aut stramen, aut etiam solam condonationis debiti petitionem. Ibi. n.
Sic imputatur nobis Christi iustitia, et vicissim ei nostra iniustitia. Precii vero imputatio est, cum rei precium aut valor ab alia re ad aliam ita transfertur sola cogitatione, ut illa in huius locum sua quadam ratione succedat, eius stationem suppleat, aut pro ea eiusve loco habeatur: ut cum pro debito auro accipio foenum aut stramen, aut etiam solam condonationis debiti petitionem. Ibi. n. precium aut valor auri transfertur in foenum aut stramen, vel quidpiam simile. Sic nobis fides ob precariam imputationem gratuitae iustitiae imputatur ad iustitiam, seu loco iustitiae est coram
innocentiae: ut in libello de Iustitia prolixius exposui. Aliâs igitur precium aut dignitas rei, ab alia re ad aliam sola opinione, decreto, iudicio aut consensu quodam transfertur: alias vero ipsa res, itidem solo iudicio aut ratione ab alia persona ad aliam. Dicam aliquanto exactius sed tamen cum petitione dexteritatis in intelligendo, aut candoris in iudicando, ut in tantis rebus fieri necesse est. ¶ Duplex est imputatio. altera est in re ipsa, altera in rei translatione ab alio ad alium. In re est imputatio, cum res non vera, pro ipsa vera re, quae adesse debebat, suo quodam modo ab
aut ratione ab alia persona ad aliam. Dicam aliquanto exactius sed tamen cum petitione dexteritatis in intelligendo, aut candoris in iudicando, ut in tantis rebus fieri necesse est. ¶ Duplex est imputatio. altera est in re ipsa, altera in rei translatione ab alio ad alium. In re est imputatio, cum res non vera, pro ipsa vera re, quae adesse debebat, suo quodam modo ab aliquibus habetur aut accipitur: ut ignobili ac pauperi puellae forma excellens, saepe loco opum ac nobilitatis, aut etiam probitatis est, ut nobilem ac praedivitem sponsum nanciscatur, aut fiat reginae pedissequa. Sic
ignavo, rerumque imperito nobili, saepe nobilitas est aut imputatur apud regem loco eruditionis, industriae, ac virtutis, ut inter regios ministros ac consiliarios recipiatur. Sic saepe diviti, eius divitiae pro prudentia, virtute ac nobilitate sunt, aut imputantur. Hic imputatio est in ipsa re, cum scilicet non vera res, aut non illud verum bonum quod requirebatur, pro vero accipitur, aut suo quodam modo locum preciumve eius supplet. Atque hic iterum quaedam subdivisio est. Alias enim res eiusdem bonitatis, aut praestantiores pro aliis imputantur: ut si cui sit virtus aut eruditio pro
eiusve locum supplet. Sic debitum aut solutio ab alio mercatore in alium transcribitur, ut pene de sit ac si ille reipsa tantum auri accepisset, dedisset, deberet, aut ab alio expectaret creditum antea. Haec imputatio (ut dixi) est in ipsa translatione verae ac bonae tamen ab alio ad alium, cum res vera non vere ac realiter transfertur: cumque ea putaticia, rationalis, aut imputata translatio pro vera ac reali habetur. Sic nobis iustitia obedientiae ac passionis Christi, seu meritum, tanquam si re ipsa ad nos translata esset, in nobis haereret, aut a nobis praestita esset, potenter
iustitia aut solutio Christi imputetur, aut contra, nostra peccata aut debita nobis non imputentur, in libello de Iustitia prolixius dixi. Nunc adhuc quaedam Grammatica de hac voce adiiciamus. Videtur haec vox Imputandi, ut et Erasmus super Roman. 4 monet, interdum vicinitatem quandam habere cum phrasi Accepta fero: cum id alicui acceptum ferimus, aut ut acceptum in rationes referimus, quod proprie ab eo non accepimus. Vicinam praeterea eam vocem esse Iuridicae acceptilationi, quae a praedicta phrasi deducitur: de qua hoc modo Iurisprudentes annotant, unde Acceptifero, acceptituli,
imputetur, aut contra, nostra peccata aut debita nobis non imputentur, in libello de Iustitia prolixius dixi. Nunc adhuc quaedam Grammatica de hac voce adiiciamus. Videtur haec vox Imputandi, ut et Erasmus super Roman. 4 monet, interdum vicinitatem quandam habere cum phrasi Accepta fero: cum id alicui acceptum ferimus, aut ut acceptum in rationes referimus, quod proprie ab eo non accepimus. Vicinam praeterea eam vocem esse Iuridicae acceptilationi, quae a praedicta phrasi deducitur: de qua hoc modo Iurisprudentes annotant, unde Acceptifero, acceptituli, accepi latum, verbum
ac fi nostra esset, coram Deo valet, nobisque accepta fertur. Praeterea ista divina acceptilatio, aut imaginanae solutionis acceptio, debitique cassatio aut abolitio, ultra modum potens ac efficax est (ut in libello de Iustitia plixius exposui) non perinde levis, ut humana acceptilatio. Possent cum hac phrasi multae aliae conferri (quod et supra monui) ut Aboleri, tegi, aut non respici, vel cerni: aut etiam contra, non deleri eius peccata. qualia sunt et illa Iniquitates observare, aut custodire, ut: Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? Item, Intrare in
multae aliae conferri (quod et supra monui) ut Aboleri, tegi, aut non respici, vel cerni: aut etiam contra, non deleri eius peccata. qualia sunt et illa Iniquitates observare, aut custodire, ut: Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? Item, Intrare in iudicium cum aliquo: Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Item, Da peccatum super peccatum eorum. Item, In memoriam veniat peccatum patris et matris eius. Praeterea, esse aliquid alicui iustitia coram Deo. i. haberi aut imputari. Deut. 6. Aliquando
supra monui) ut Aboleri, tegi, aut non respici, vel cerni: aut etiam contra, non deleri eius peccata. qualia sunt et illa Iniquitates observare, aut custodire, ut: Si iniquitates observaveris, Domine, Domine, quis sustinebit? Item, Intrare in iudicium cum aliquo: Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Item, Da peccatum super peccatum eorum. Item, In memoriam veniat peccatum patris et matris eius. Praeterea, esse aliquid alicui iustitia coram Deo. i. haberi aut imputari. Deut. 6. Aliquando significat etiam hoc verbum
omnis vivens. Item, Da peccatum super peccatum eorum. Item, In memoriam veniat peccatum patris et matris eius. Praeterea, esse aliquid alicui iustitia coram Deo. i. haberi aut imputari. Deut. 6. Aliquando significat etiam hoc verbum computari, numerari inter aliquando ut Isa. 53. Mar. 15. Et cum iniquis imputatus aut numeratus est. Cuius significationis cum hac collatio nimis longgam operam requireret. ¶ Sed ut huius vocis explicationi finem tandem imponamus, illud citra omnem dubitationem ac disputationem constat, verbum Imputare apud Paulum, et in Genesi, cum vel fides nobis
memoriam veniat peccatum patris et matris eius. Praeterea, esse aliquid alicui iustitia coram Deo. i. haberi aut imputari. Deut. 6. Aliquando significat etiam hoc verbum computari, numerari inter aliquando ut Isa. 53. Mar. 15. Et cum iniquis imputatus aut numeratus est. Cuius significationis cum hac collatio nimis longgam operam requireret. ¶ Sed ut huius vocis explicationi finem tandem imponamus, illud citra omnem dubitationem ac disputationem constat, verbum Imputare apud Paulum, et in Genesi, cum vel fides nobis imputari ad iustitiam dicitur, vel iustitia imputari, vel peccatum
ut Isa. 53. Mar. 15. Et cum iniquis imputatus aut numeratus est. Cuius significationis cum hac collatio nimis longgam operam requireret. ¶ Sed ut huius vocis explicationi finem tandem imponamus, illud citra omnem dubitationem ac disputationem constat, verbum Imputare apud Paulum, et in Genesi, cum vel fides nobis imputari ad iustitiam dicitur, vel iustitia imputari, vel peccatum etiam imputari, aut non imputari, nusquam significare aliquam realem transfusionem, effectionem, exhibitionem, aut communicationem illius rei de qua agitur, ut vel iustitiae vel iniustitiae sed rationalem tantum,
Deo iustificemur, ac ad aeternam vitam deputemur. Osten dit hoc abunde Dominicus de Soto, prolixe super hanc ad Rom. Epistolam commentans, et alii istorum scriptores de articulo Iustificationis agentes. Vide et suprâ verbum Accepto, ubi itidem quaedam de Imputatione dicuntur, quae utilissime cum hisce coniungentur,
suprâ verbum Accepto, ubi itidem quaedam de Imputatione dicuntur, quae utilissime cum hisce coniungentur,
aut precium, bonum aut malum deputatur, ordinaturue. Sic operanti sua merces imputatur, aut adiudicatur, adscribiturve.
res ab alia persona ad aliam sola cogitatione transfertur. Sic iustitia Christi ab ipso ad nos, et vicissim nostra iniustitia ad ipsum sola cogitatione, voluntate aut decreto Dei transfertur, eive imputatur. 2 Cor. 5.
persona ad aliam sola cogitatione aut decreto transfertur, sic a Christo iustitia eius ad nos, et vicissim a nobis iniustitia ad ipsum sola imputatione transfertur: seu nobis quidem eius iustitia, ipsi vero nostra iniustitia imputatur.
omnino a mercatoria supputatione in Sacras literas translatum esse videtur. Est enim in illis ratiocinationibus, Imputare, aut computare quampiam rem, diligenter eam expendere, considerare, in rationes referre, adscribere in librum rationum, et in ratiocinando simul cum aliis computare, non negligere aut eius oblivisci, ut nullius momenti, quamque mercator suis rationibus ac libro non dignetur. Sic etiam saepe in Sacris literis imputare, aut non imputare, exponitur per non oblivisci, non delere, non condonare non dissimulare, non tegere: per venire in alicuius
momenti, quamque mercator suis rationibus ac libro non dignetur. Sic etiam saepe in Sacris literis imputare, aut non imputare, exponitur per non oblivisci, non delere, non condonare non dissimulare, non tegere: per venire in alicuius conspectum aut memoriam: per observare, per intrare in iudicium cum aliquo de aliqua re: et contra non imputare, per avertere oculos, ne videat iniquirates nostras, oblivisci eas, tegere, post tergum abiicere, in profundum maris abiicere, removere ut est oriens ab occidente, delere peccata ut nubem. Hisce et similibus aequipollentibus verbis ac loquutionibus
ad nostras Theologicas res ac significationes applicemus: ex illarum enim natura, ac veluti fonte, hae quoque luculentius dilucescent. Porro in illis ratiocinationibus Imputare, aut Computare est in genere (ut dixi) in rationes referre, adscribere in librum rationum, et in ratiocinando simul cum aliis computare, Einem etwas zurechnen, oder zu dem andern rechnen. Sic Christus cum iniquis deputatus aut computatus est. Sub hoc porro genere variae sunt imputationes, quas diligentissime expendisse profuerit, ut variae phrases ac significationes huius vocis in Sacris intelligi queant.
fonte, hae quoque luculentius dilucescent. Porro in illis ratiocinationibus Imputare, aut Computare est in genere (ut dixi) in rationes referre, adscribere in librum rationum, et in ratiocinando simul cum aliis computare, Einem etwas zurechnen, oder zu dem andern rechnen. Sic Christus cum iniquis deputatus aut computatus est. Sub hoc porro genere variae sunt imputationes, quas diligentissime expendisse profuerit, ut variae phrases ac significationes huius vocis in Sacris intelligi queant. Primum re ipsa imputantur seu adscribuntur merces acceptae aut datae. ut. Ille tantum
imputat alicui suum sacrificium, quod ei acceptum est vel non, Levit. 7. Sic Psalmo 106, Pinehae suum zelum ac caedem scortatoris principis imputat. Sic et contra Semei orat Davidem, inquiens 2 Sam. 19: Ne imputet mihi Dominus iniquitatem, et ne recorderis id quod perperam egit servus tuus, cum exires de Ierusalem, ut ponat rex super cor suum. Exponit quid sit imputare. Quo sensu et Paulus inquit 2 Timoth. 4. Omnes me deseruerunt, non imputetur illis, scilicet a Domino. Secundo, imputatur, adscribitur, aut in rationes refertur, precium mercium datarum aut acceptarum, quod pro eis
iis qui eius rei plenum ius habent, ubi est tantum imaginaria quaedam rerum bonarum aut malarum conmunicatio. Sic potest imputari alicui ex gratia, opera, labor, aut meritum, revera non praestita, sed tantum imaginarie. Sic et malefacta, licet ab eo non sint patrata, alicui imputari solent: ut cum super Christi, et etiam nostros persequutores venit sanguis Abel. Sic Christus, qui non novit peccatum, factus est peccatum: quod non rapuit, adscriptum est ei: Psal. 69. Sic iniusta censura columbis, et lupus ovi inferius bibenti imputat peccatum. Sic alicui potest propria
si quis precario ac mendicando alienam persolutionem impetraret, qua semetipsum liberaret ab illo quasi reatu aeris alieni, ac veluti iustus liberque consisteret: tum quia soli credentes habentur, censentur et pronunciantur a Deo pro iustis, ex clementi ipsius imputatione ac misericordia, cum re ipsa tales non sint. Sic debitori precaria impetratio alienae persolutionis, loco suae propriae solutionis debiti est. Sic reo sonti supplex deprecatio innocentiae loco est. Huiuscemodi imputatio supplicis precationis pro innocentia, est quotidiana parentibus erga liberos, volentibus eos ob
De qua materia prolixius in libello de Iustitia dixi. Nunc vero et illud adiiciam, quod sicut ipsa forma iustificationis, collatione iniustificationis Christi illustrari pulchre potest: ita et modus aut medium, vel instrumentum apprehendendae eiusdem, tum explicari, tum et confirmari potest, si cum mediatoris modo, medio aut instrumento, quo ille iniustificatus est, aut iniustitiam nostram apprehendit, sibique applicuit, commode componatur. Nam sicut iustitia Christi non imputatur vel ignaris eius, vel etiam contemnentibus aut negligentibus eam, sed agnoscentibus, desiderantibus ac
victimam et reum, ad luenda nostra peccata poenasque, seu persolvendum illud ingens debitum obedientiae ac poenae obtulisse: et denique suppliciter flagitasse, ut miseris peccatoribus parcatur, sibique eorum debita poenaeque imponantur. Hoc satis clare apparet ex illa eius precatione Ioh. 17, cum dicit sese pro nobis sanctificare et offerre patri, ac petit nos propterea sanctificari: cumque Psal. 40, et Hebr. 10, offert sese in sacrificium et obedientiam patris, reiectis holocaustis, dicens: Holocaustum et hostiam pro peccato non voluisti. tunc dixi: Ecce adsum, ut
reipsa, sed tantum imputatione, decreto aut statuto Dei. Qua ratione ipse tum peccatum, tum et maledictum factus est: et nos contra tum iustitia, tum benedictio, seu iusti ac beati. Ita videmus, tum causam formalem imputatae nobis Christi iniustitiae, aut potius iustificationis, optime convenire cum imputatione nostrae iniustitiae Christo a patre factae seu eius iniustificationis: tum etiam medium, causam instrumentalem aut modum utriusque apprehendendae, et sibi applicandae. Sicut enim nos tantum mendica quadam manu ac supplici voto et flagitatione, quae nostra fides est, a caelesti patre
peccati, seu meriti ac culpae, deinde etiam mortis ac vitae seu poenae: dum nos quidem illi iniustitiam seu culpam pro iustitia ac merito imputative, mortem vero ac poenam pro vita et praemio suo realiter damus et obtrudimus. Optimo ergo iure nostra datio aut obtrusio pessimarum mercium, confertur cum eius vicissim erga nos facta largitione summorum bonorum, optimarumve mercium, sive causam formalem sive etiam instrumentalem utriusque diligenter expendas. Ex hisce omnibus tum reiipsius distinctionibus, tum vocabuli significationibus clare apparet, nusqui Imputare aliquid alicui, idem
Hac prorsus ratione etiam Christo nostra furta, scelera, ac iniustitia imputatur, qui id horrendum et non ferendum onus in sese transferri suppliciter a patre flagitavit. Hac arbitraria imputatione potest alicui non operanti imputari merces, ex mera gratia ac favore imputantis: Rom. 4. Ut cum rex alicui accepto aulico, licet nihil dum sit promeritus, largitur mille ducatos, sola adhuc promissione et diplomate. Hoc igitur modo ibidem testatur Paulus, adscribi aut attribui credentibus, licet non operentur, iustitiam: nempe ex mera gratia, ac sic (ut ibidem exponit Paulus) iustificatur
gratia, ac sic (ut ibidem exponit Paulus) iustificatur impius, seu non imputatur ei peccatum aut iniustitia. Imputatur igitur nobis iustitia, dum nimirum Christi iustitia in nos transscribitur, dumque nos ob eam censemur, et per absolutionem aut remissionem iniustitiae pronunciamur esse iusti, cum non simus: dumque teguntur ac non imputantur nostra peccata aut iniustitia, quasi nulla adsit, cum tamen adsit plurima: dumque alieno merito ita coram Deo fulgemus, ac gloriosi consistimus, quasi si abundaremus propria iustitia: cum ea revera non adsit, sed simus non operantes, et peccatores,
iniustitia. Imputatur igitur nobis iustitia, dum nimirum Christi iustitia in nos transscribitur, dumque nos ob eam censemur, et per absolutionem aut remissionem iniustitiae pronunciamur esse iusti, cum non simus: dumque teguntur ac non imputantur nostra peccata aut iniustitia, quasi nulla adsit, cum tamen adsit plurima: dumque alieno merito ita coram Deo fulgemus, ac gloriosi consistimus, quasi si abundaremus propria iustitia: cum ea revera non adsit, sed simus non operantes, et peccatores, ac etiam impii suo modo. Hanc admirabilem, et plenam ingentibus mysteriis imputationem aut
absolutionem aut remissionem iniustitiae pronunciamur esse iusti, cum non simus: dumque teguntur ac non imputantur nostra peccata aut iniustitia, quasi nulla adsit, cum tamen adsit plurima: dumque alieno merito ita coram Deo fulgemus, ac gloriosi consistimus, quasi si abundaremus propria iustitia: cum ea revera non adsit, sed simus non operantes, et peccatores, ac etiam impii suo modo. Hanc admirabilem, et plenam ingentibus mysteriis imputationem aut metamorphosin, qua nos quoque non aliter (liceat nobis nunc hac similitudine, licet odiosa, declarandae ineffabilis rei gratia, abuti) quam
et plenam ingentibus mysteriis imputationem aut metamorphosin, qua nos quoque non aliter (liceat nobis nunc hac similitudine, licet odiosa, declarandae ineffabilis rei gratia, abuti) quam histriones (qui sub aliena persona ac larua in theatro apparent, regesque aut heroes sapientesve videntur, cum sint infimae sortis homunciones) coram Deo iustitia Christi splendemus, ac gloriosi esse videmur. Istam igitur nostri transfigurationem vocat Paulus induitionem Christi, quo veluti preciosissima quadam, auroque gemmis ac omnigenis preciosissimis lapidibus fulgente veste, ita coram caelesti
circumpositam cernat, comprobet, amet et praedicet, nullumque vel minimum naevum peccatorum aut foeditatum nostrarum per eam perspicere queat. Hanc (ut ita dicam) personatam immutationem imputatae iniustitiae, Pighius, licet alio qui adversarius, victus evidentibus verbi Dei testimoniis, comparat cum illa Iacobi impostura, qua ornatus fragrantissimis pulcherrimisque vestibus Esau, eiusque pilosam cutem et nomen coram patre prae se ferens, ab eo amicissime excipitur, desuaviatur, et amplissima benedictione caelestium et terrestrium bonorum ornatur. Hanc sacrosanctam ac mysticam fraudem,
hoc praegrande salutareque mysterium, vel ea solum ratione meridiana luce clarius illustrari, et simul quoque confirmari: si cogitetur, nostra peccata aut iniustitiam esse revera debitum quoddam coram Deo, ac a nobis divinitus iustitiam obedientiae et poenae a nobis severissime flagitari: quam cum Christus mediator ac sponsor noster pro nobis largissime persolverit, nobisque donaverit, qua tandem ea ratione alia in nos transferri potest, quam proprie per imputationem? Cogita enim (non finge: rei enim ipsa veritas ita sese habet) primum patrem caelestem, veluti maximum quendam mercatorem,
impetrans, et propriam faciens. Quo vero tanto clarius appareat, quid sit imputativa iustitia, et quomodo nobis iustitia Christi imputetur (nempe non reali qualitatum infusione, sed tantum rationali decreti attributione) adscribemus aliquot argumenta: et simul conferemus hanc loquutionem cum aliis vel aequipollentibus, idemque dicentibus, vel etiam contrariis. Primum vero, nihil perinde illustrat totam rationem imputatae nobis iustitiae Christi, seu quomodo ea ab ipso in nos (largiente eo nobis illam, et contra nobis eam suppliciter flagitantibus, ac denique Deo tan quam iudice
Primum vero, nihil perinde illustrat totam rationem imputatae nobis iustitiae Christi, seu quomodo ea ab ipso in nos (largiente eo nobis illam, et contra nobis eam suppliciter flagitantibus, ac denique Deo tan quam iudice illam nobis imputante et addicente) transferatur, quam si apte diligenterque cum imputativa translatione nostrae iniustitiae in ipsum conferatur. Quam comparationem utriusque transscriptionis aut imputativae commutationis, sive ratione causae formalis, sive ratione substantialis, tum supra nonnihil tum et in libello de Iustitia multo prolixius exposui. Haec imputativa
conferatur. Quam comparationem utriusque transscriptionis aut imputativae commutationis, sive ratione causae formalis, sive ratione substantialis, tum supra nonnihil tum et in libello de Iustitia multo prolixius exposui. Haec imputativa commutatio iustitiae ac iniustitiae inter nos et Christum, cum saepe alias in Veteri ac Novo testamento, tum praesertim Isaiae 53, et 2. Cor. 5 describitur, summam totius praedicationis aut legationis suae proponente Apostolo hisce verbis: O vos peccatores, nos legati Dei vobis nomine ipsius dicimus, reconciliemini Deo, qui filium suum (qui non noverat
nec inventus est dolus in ore eius) fecit peccatorem, ut vos fieretis iustitia Dei in eo, seu iusti, imputata vobis divinitus ipsius iustitia. Secundo aptissime illustratur imputativa iustitia ea consideratione, quod nostra iniustitia est ingens quoddam debitum obedientiae ac poenae. Eam igitur cum pro nobis Christus praestiterit, nobisque largitus sit, ac denique a patre petierit ut eam in nos transscribat, non sane aliter illa in nos quam per imputationem transferri potuit, aut potest. Tertio, et illa consideratione aut expositione egregie declarari potest, quod tota Scriptura
aut posse, quam si fide ceu mendica manu precario eius in nos transscriptionem aut imputationem emendicemus ac impetremus. Haec sane est evidens rei ipsius veritas, quam negare summae impudentiae fuerit. Quarto, sicut supra dixi, nostram imputativam iustificationem utilissime conferri posse cum imputativa iniustificatione Christi, ita et cum typis eius, nempe cum sacrificiis pecudum, recte conferri potest. Nam et in illas hostias sacrificantium peccata imputatione quadam transferri censebantur, ut supra de hirco ex Levit. 16 diximus, et vicissim illarum mortis meritum aut quasi
eius in nos transscriptionem aut imputationem emendicemus ac impetremus. Haec sane est evidens rei ipsius veritas, quam negare summae impudentiae fuerit. Quarto, sicut supra dixi, nostram imputativam iustificationem utilissime conferri posse cum imputativa iniustificatione Christi, ita et cum typis eius, nempe cum sacrificiis pecudum, recte conferri potest. Nam et in illas hostias sacrificantium peccata imputatione quadam transferri censebantur, ut supra de hirco ex Levit. 16 diximus, et vicissim illarum mortis meritum aut quasi iustitia quaedam in sacrificantem transferri
aut imputationem emendicemus ac impetremus. Haec sane est evidens rei ipsius veritas, quam negare summae impudentiae fuerit. Quarto, sicut supra dixi, nostram imputativam iustificationem utilissime conferri posse cum imputativa iniustificatione Christi, ita et cum typis eius, nempe cum sacrificiis pecudum, recte conferri potest. Nam et in illas hostias sacrificantium peccata imputatione quadam transferri censebantur, ut supra de hirco ex Levit. 16 diximus, et vicissim illarum mortis meritum aut quasi iustitia quaedam in sacrificantem transferri putabatur: quod sane non nisi
est hanc iustitiam idem esse quod remissionem peccatorum.
Undecimo, rident Papistae hanc imputativam iustitiam tanquam rem levem, ac minime realem: seu tanquam meram persuasionem, somnium et umbram potius rei, quam veram solidamque rem. sicut et Ethnicus ille, inquiens:
iustificatur. Sic et ipsemet Christus peccatores docuit perpetuo clamare ad patrem caelestem, Remitte remitte nobis debita aut peccata nostra. Sic et ipsemet Dominus anxias mentes quaerentium apud se iustificationem, consolari solitus est, dicendo: Confide fili, remissa tibi sunt peccata. Quare cum piorum mentes praecipue de condonatione peccatorum laborent, ac in ea statuant salutem suam sitam esse, nimirum ea ipsa est nostra imputativa iustitia, qua coram Deo salvi sumus aut fimus. XIII. Rom. 3. 4 et 5. accurate de vera iustitia ac iustificatione, qua coram Deo iusti sumus, agitur:
audacissime scribunt, iustitiam Christi tantum pro originali peccato et actualibus usque ad Baptismum satisfecisse: pro reliquis vero nosmet, aut certe alios pro nobis, praesertim Spirituales, suis Missis satisfacere debere. Quid, quaeso te Christiane lector, hoc aliud est, quam Christum cum suis beneficiis abiicere ac sepelire, aliosque sibi agnos Dei, mediatores ac servatores constituere? Quid quaeso est Antichristum agere, si hoc ipsum non est? Sed forte aliquibus nonnihil condonandum esset, quia in illis Aegyptiis tenebris quid nam sit imputativa iustitia Christi, nec palpare,
Dei haec iustitia demonstrata esset Est vero observandum, quod sic prorsus olim Pharisaei, non concedentes imputativa iustitia agni Dei peccata mundi auferri, ipsi interim imputativam iustitiam suorum sacrificiorum, prolixarum battologiarum et hypocriticorum ieiuniorum ac eleemosynarum in plateis cum sono buccinae datarum, miseris hominibus venditabant eo praetextu specieque domus viduarum exedentes et mulierculas oneratas peccatis captantes, ut et nunc sacrifici ac monachi sacrilege factitant, ut plane eodem modo nunc Satan suam imputativam iustitiam pro filii Dei, mundo per suos
de qua tantopere accusamur a lege Dei. Putant enim esse proprie quandam qualitatem, ut se ex Aristotele didicisse somniant. Sed Scriptura urget perfectissimam obedientiam externi operis ac cordis ipsius, persolutionemque perfectissimam poenarum pro peccatis et inobedientia. Hanc obedientiam cum nemo praestet, Christus pro nobis praestitit, nobisque eam coram patre donavit, ut ille eam nobis credentibus, seu precario illam mendicantibus imputet, ac firmissimo decreto adiudicet, applicetque: sic ex suo fonte vera iustificatio deduci cognoscique potest.
XVII. Dixi supra ex
nostram: Mich. 7. Item, elongare eam perinde procul a nobis, ut est oriens ab occidente: Psal. 103. Non observare iniquitates nostras: Psal. 130. Si iniquitates observaveris Domine, Domine quis sustinebit? Idem est et intrare aut non intrare in iudicium cum aliquo, Psal. 143: Ne intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo ullus vivens. Sic Mich. 7. Quis Deus est similis tibi, qui remittis iniquitatem, et dissimulas peccatum? Contrariae porro phrases sunt, Imputari alicui iniustitiam, Venire alicuius
a nobis, ut est oriens ab occidente: Psal. 103. Non observare iniquitates nostras: Psal. 130. Si iniquitates observaveris Domine, Domine quis sustinebit? Idem est et intrare aut non intrare in iudicium cum aliquo, Psal. 143: Ne intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo ullus vivens. Sic Mich. 7. Quis Deus est similis tibi, qui remittis iniquitatem, et dissimulas peccatum? Contrariae porro phrases sunt, Imputari alicui iniustitiam, Venire alicuius iniustitiam in conspectum Dei. Sic, Veniat omne malum eorum
saepe inhonesto sodalitio, unus aliquis totum coetum suo aliquo modo flagitio deformat: ut incestum unius Corinthii, aut unicum Davidis adulterium et caedes. Sic Ammon violata sorore Thamar, totam familiam David deformat. Solius Simeonis et Levi facinora, faciunt foetere totum
aut per imputationem dare possent. Idem furor damnans imputativam Christi iustitiam, et iactans Pharisaeorum iustitiam ac merita populo imputanda, praesertim iis quorum domos totas exedebant ac devorabant, etiam tempore Christi in populo Dei grassatus est. Hunc furorem describit Hieremias, cum dicit, populum deserto fonte vivo fodere sibi puteos, in quibus non est aqua: nempe ibi quaerere iustitiam ac vitam, un de nulla haberi potest: et contra, sponte oblatam, gratuitoque imputandam negligere. Sic et Isaias invitat omnes sitientes ac esurientes ad accipiendam gratis aquam, vinum et
Deoque gratos et acceptos aeternaque vita dignos sisteret. Hodierna quoque die saepe accidit, ut adversariorum seductores, inter quos etiam praepotentes episcopi miserum popellum seducentes dicant eos debere perseverare in papatu, se ipsorum culpam, si quae in ea religione esse possit, una cum poena in se recipere. Quod certe alia ratione quam per imputationem iniustitiae aut culpae nequit fieri. Hi et similes omnes furores pertinent ad imputativam iustitiam hominum, quib. impurissima Babylonicae meretricis mancipiorum familia iam non tantum singulas domos viduarum, sed etiam integra
Duo enim hic sunt, quae aliquam veluti occasionem quandam errandi, aut etiam levius de illa imputativa filii Dei iustitia sentiendi praebere possent. Primum, quod sicut vocabulum omnino (meo iudicio) a mercatura sumptum est: ita etiam varias imputationes sacrarum literarum coactus sum conferre cum illis mercatoriis imputationibus, illustrandae huius vocis eiusque phrasium gratia. Deinde, quod varias imputationes sive ex communi vita sumptas, sive etiam ex Papistica abominatione petitas, cum hac sacrosancta ac ingentium mysteriorum plenissima imputatione contuli. Quod quidem eo consilio
a mercatura sumptum est: ita etiam varias imputationes sacrarum literarum coactus sum conferre cum illis mercatoriis imputationibus, illustrandae huius vocis eiusque phrasium gratia. Deinde, quod varias imputationes sive ex communi vita sumptas, sive etiam ex Papistica abominatione petitas, cum hac sacrosancta ac ingentium mysteriorum plenissima imputatione contuli. Quod quidem eo consilio feci, ut tum illustrarem communibus notisque rebus, tam abditam ac mysticam rem imperitioribus: quo consilio et Christus ipse plurimum parabolis ac similitudinibus ex communi vita, humanisque rebus
plurimum parabolis ac similitudinibus ex communi vita, humanisque rebus petitis usus est: tum porro ideo sumpsi ex Papisticis abominationibus exempla imputativae iustitiae, ut eorum blasphemas calumnias redarguerem, quibus imputativam Christi iustitiam exagitant, tanquam rem vanam ac commenticiam, cum ipsi innumeras in sua illa errorum Babylone humanorum meritorum imputativas iustitias habeant, in eisque totam pene veram pietatem ac salutem hominum collocent. ¶ Ut vero (sicut paulo ante dixi) omnis occasio errandi simplici auditori auferatur, duo quaedam discrimina inter humanam et divinam
est. At rationalia non cernuntur, pendent etiam exlevitate humani ingenii, unde et nata sunt, nec adeo magnas vires aut conspicuos effectus operationesque praestant hominibus. Ac valde memorabilis, et huic materiae admodum conveniens historia ab Appiano Alexandrino lib. 5 Civilium bel. recensetur. Cum enim tumultuanti exercitui, ac promissa praemia post victoriam flagitanti, Augustus pro concione diceret, se illis multas coronas et alia insignia honorum dignitatumque largitum esse: succlamarunt milites, illa esse puerorum delinimenta: sibi vero non illis ludicris, sed agris ac pecuniis opus
honorum indiciis, sed realibus utilibusque praemiis, ornari et donari pro suis laboribus ac periculis flagitabant. Verum contra rationalia ac verbalia Dei longe aliter ab intelligentibus ac piis accipienda sunt. Ea enim omnibus realibus totius creaturae firmiora ac efficaciora sunt, quippe cum haec in deveniant ac dependeant: eius dicere, praecipere ac vocare, est rerum naturam condere: Ille dixit, et facta sunt: et, Vocat quae non sunt ut sint: unicum iota aut apex eius Scripturae aut verbi ipsius caelo ac terra, teste ipsomet Christo, firmiora validiora ac stabiliora sunt. Hoc sane
Vocat quae non sunt ut sint: unicum iota aut apex eius Scripturae aut verbi ipsius caelo ac terra, teste ipsomet Christo, firmiora validiora ac stabiliora sunt. Hoc sane discrimen rerum (ut ita nunc docendi gratia loquamur) rationalium ac verbalium, Dei et hominum, diligentissime observandum est, cum ad totam Theologiam ac sermonem Dei rectius expendendum, tum praesertim ad intelligenda Sacramenta, et imputationes ac non imputationes Dei, imputativamque iustitiam, ac non imputationem seu remissionem nostrae iniustitiae, ac denique imputationem iniustitiae nostrae a nobis in Christum
damnent ac puniant: vel contra, facinorosos ut iustos absoluant, ac insuper honorent: nemo bonus et intelligens id probat, et vel illos probos pro improbis, vel contra sceleratos pro iustis habet: sed illos magis poena quam culpa, idque insuper contra omne ius ac fas liberatos esse dicet. At vero cum Deus peccata iniustitiamve iniustis non imputat, seu condonat, aut etiam contra iustitiam filii sui eisdem imputat, adscribitque verissimum profecto est, eosdem revera coram Deo adeo reali sua iniustitia per imputationem liberatos esse, et contra imputativa iustitia Christi
valeat, ea est: quia ipse est Dominus ac creator caeli et terrae, solusque habet tum ius, tum et omnipotentem efficaciam potentissime mittendi condonandique peccata, seu non imputandi iniustitiam, et imputandi adscribendique nostram iniustitiam filio suo, et vicissim filii sui iustitiam nobis. Cum vero Deus est pro nobis, quis aliquid contra nos poterit: cum ille nos iustificat, quis nos accusare aut condemnare audebit, aut eius iustificationem absolutionemve redarguere audebit? Ne igitur in hac tota expositione, ex humanae imputationis vanitate, de divina nimium leviter censeamus aut
terrae, solusque habet tum ius, tum et omnipotentem efficaciam potentissime mittendi condonandique peccata, seu non imputandi iniustitiam, et imputandi adscribendique nostram iniustitiam filio suo, et vicissim filii sui iustitiam nobis. Cum vero Deus est pro nobis, quis aliquid contra nos poterit: cum ille nos iustificat, quis nos accusare aut condemnare audebit, aut eius iustificationem absolutionemve redarguere audebit? Ne igitur in hac tota expositione, ex humanae imputationis vanitate, de divina nimium leviter censeamus aut statuemus, supra dicta duo ingentia discrimina diligentissime
aeternae gloriae suo filio debita adscribendi et largiendi. Haec iam paulo prolixius de imputatione disserui, adiecta etiam aliqua rerum tractatione, quae saepe necessario vocibus coniuncta est. Spero autem Christianum Lectorem in meliorem partem hanc vestram quasi digressiunculam accepturum: cum publica tantum utilitas hoc facto, non privata gloriola quaeratur, agaturque.
IN praepositio varia significata habet: quorum nobiliora, quantum potero enumerabo. Significat igitur alias instrumentum Gen. 20. In integritate cordis et innocentia manuum mearum haec feci. id est,
Genesis 31. Et decepit
seu in alicuius commodum. 1. Sam. 19. Loquar in te: id est, pro te ad patrem. Ibidem, Locutus est Ionathan in David: id est, pro Davide, bonum id patrem suum. Inter, Matth. 16. Ipsi vero disceptabant in se dicentes, Panes non sumpsimus: pro, inter sese invicem, non singuli intra se, sed alius cum alio. Hebraeorum 3. In dici: Hodie si vocem eius audieritis, nolite indurare corda vestra. pro, interim, aut interea, aut dum dicitur hoc vobis divinitus. Sic et in locutionibus Graecis accipitur haec vocula
Ratio huius significationis ea est, quia. ut initio huius praepositionis dixi,
gloriari in Domino, aut alia quapiam re praestanti cuius sunt innumera exempla in veteri et novo Testamento. Sic exponi posset illud celebre, complacere in aliquo, ut in filio, aut in tibiis viri, aut fortitudine eq vi: pro, gaudere aut delectari de ea re, tanquam praestante ac grata. Cum sociale. Exodi 10 In pueris, et In senibus nostris ibimus. id est, cum. Levit. 1. Accipiet vesicam eius in pluma eius. 1. Sam. 1. Et duxit eum secum, cum ablactasset eum in iuvencis tribus. pro, cum iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu
exempla in veteri et novo Testamento. Sic exponi posset illud celebre, complacere in aliquo, ut in filio, aut in tibiis viri, aut fortitudine eq vi: pro, gaudere aut delectari de ea re, tanquam praestante ac grata. Cum sociale. Exodi 10 In pueris, et In senibus nostris ibimus. id est, cum. Levit. 1. Accipiet vesicam eius in pluma eius. 1. Sam. 1. Et duxit eum secum, cum ablactasset eum in iuvencis tribus. pro, cum iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu eius, vel arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis
in aliquo, ut in filio, aut in tibiis viri, aut fortitudine eq vi: pro, gaudere aut delectari de ea re, tanquam praestante ac grata. Cum sociale. Exodi 10 In pueris, et In senibus nostris ibimus. id est, cum. Levit. 1. Accipiet vesicam eius in pluma eius. 1. Sam. 1. Et duxit eum secum, cum ablactasset eum in iuvencis tribus. pro, cum iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu eius, vel arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis et posteris. quem locum multi infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16,
aut fortitudine eq vi: pro, gaudere aut delectari de ea re, tanquam praestante ac grata. Cum sociale. Exodi 10 In pueris, et In senibus nostris ibimus. id est, cum. Levit. 1. Accipiet vesicam eius in pluma eius. 1. Sam. 1. Et duxit eum secum, cum ablactasset eum in iuvencis tribus. pro, cum iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu eius, vel arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis et posteris. quem locum multi infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16, Venturus enim est filius hominis in gloria,
ac grata. Cum sociale. Exodi 10 In pueris, et In senibus nostris ibimus. id est, cum. Levit. 1. Accipiet vesicam eius in pluma eius. 1. Sam. 1. Et duxit eum secum, cum ablactasset eum in iuvencis tribus. pro, cum iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu eius, vel arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis et posteris. quem locum multi infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16, Venturus enim est filius hominis in gloria, pro, cum gloria. 1. Thessalonicens. 4. Dominus descendet in voce Archangeli
Exodi 10 In pueris, et In senibus nostris ibimus. id est, cum. Levit. 1. Accipiet vesicam eius in pluma eius. 1. Sam. 1. Et duxit eum secum, cum ablactasset eum in iuvencis tribus. pro, cum iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu eius, vel arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis et posteris. quem locum multi infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16, Venturus enim est filius hominis in gloria, pro, cum gloria. 1. Thessalonicens. 4. Dominus descendet in voce Archangeli et in tuba Dei. pro, cum voce
nostris ibimus. id est, cum. Levit. 1. Accipiet vesicam eius in pluma eius. 1. Sam. 1. Et duxit eum secum, cum ablactasset eum in iuvencis tribus. pro, cum iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu eius, vel arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis et posteris. quem locum multi infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16, Venturus enim est filius hominis in gloria, pro, cum gloria. 1. Thessalonicens. 4. Dominus descendet in voce Archangeli et in tuba Dei. pro, cum voce ac tuba, habens illa secum.
iuvencis tribus. Hierem. 11. Perdamus lignum in fructibus eius. id est, cum fructu eius, vel arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis et posteris. quem locum multi infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16, Venturus enim est filius hominis in gloria, pro, cum gloria. 1. Thessalonicens. 4. Dominus descendet in voce Archangeli et in tuba Dei. pro, cum voce ac tuba, habens illa secum. Ibidem 2. Nunquam fuimus in sermone adulationis. pro, cum. Ephes. 6. Honora patrem et matrem hoc est man datum primum in promissione. id est, cum promissione, aut
arborem cum fructu, seu funditus ipsum cum sua doctrina discipulis et posteris. quem locum multi infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16, Venturus enim est filius hominis in gloria, pro, cum gloria. 1. Thessalonicens. 4. Dominus descendet in voce Archangeli et in tuba Dei. pro, cum voce ac tuba, habens illa secum. Ibidem 2. Nunquam fuimus in sermone adulationis. pro, cum. Ephes. 6. Honora patrem et matrem hoc est man datum primum in promissione. id est, cum promissione, aut promissionem habens. Sic Matthaei 11. Olim in cinere et sacco poenitentiam egissent. In
infelicissime tractarunt et verterunt. Sic Matthaei 16, Venturus enim est filius hominis in gloria, pro, cum gloria. 1. Thessalonicens. 4. Dominus descendet in voce Archangeli et in tuba Dei. pro, cum voce ac tuba, habens illa secum. Ibidem 2. Nunquam fuimus in sermone adulationis. pro, cum. Ephes. 6. Honora patrem et matrem hoc est man datum primum in promissione. id est, cum promissione, aut promissionem habens. Sic Matthaei 11. Olim in cinere et sacco poenitentiam egissent. In Abiron fundavit eam et in Segol consummavit: 1. Reg. 16. id est, cum fundaret aut fundare
in gloria, pro, cum gloria. 1. Thessalonicens. 4. Dominus descendet in voce Archangeli et in tuba Dei. pro, cum voce ac tuba, habens illa secum. Ibidem 2. Nunquam fuimus in sermone adulationis. pro, cum. Ephes. 6. Honora patrem et matrem hoc est man datum primum in promissione. id est, cum promissione, aut promissionem habens. Sic Matthaei 11. Olim in cinere et sacco poenitentiam egissent. In Abiron fundavit eam et in Segol consummavit: 1. Reg. 16. id est, cum fundaret aut fundare inciperet Hiericho, mortuus est ei Abiron primogenitus filius: cum consummaret, extinctus est
in sermone adulationis. pro, cum. Ephes. 6. Honora patrem et matrem hoc est man datum primum in promissione. id est, cum promissione, aut promissionem habens. Sic Matthaei 11. Olim in cinere et sacco poenitentiam egissent. In Abiron fundavit eam et in Segol consummavit: 1. Reg. 16. id est, cum fundaret aut fundare inciperet Hiericho, mortuus est ei Abiron primogenitus filius: cum consummaret, extinctus est Segol minimus natu, extinctis inter extruendum aliis omnibus secundum maledictionem Iosuae. In nomine alicuius aliquid facere, valde varia significata habet. De quibus in voce
primum in promissione. id est, cum promissione, aut promissionem habens. Sic Matthaei 11. Olim in cinere et sacco poenitentiam egissent. In Abiron fundavit eam et in Segol consummavit: 1. Reg. 16. id est, cum fundaret aut fundare inciperet Hiericho, mortuus est ei Abiron primogenitus filius: cum consummaret, extinctus est Segol minimus natu, extinctis inter extruendum aliis omnibus secundum maledictionem Iosuae. In nomine alicuius aliquid facere, valde varia significata habet. De quibus in voce NOMINIS. Hoc unum nunc adiiciam, quod in nomine Prophetae aut iusti aliquem recipere,
unum nunc adiiciam, quod in nomine Prophetae aut iusti aliquem recipere, Matthaei 10, significat, non ut a iusto vel Propheta missum, ied tanquam iustum aut Prophetam, quasi diceret: Qui aliquem accipit tanquam Prophetam aut iustum aut putans esse talem, habebit suum praemium. Postquam, vel cum. Aliquando notat etiam illud tempus, in quo aliquid accidit: tum et illud quod consequitur, sicut et Latinum CUM. Levitici 6. Hae sunt oblationes Aaronis et filiorum eius, quas offeret IN inungi eum. Notat et eum diem, et sequentes omnes. quasi dicat, cum, vel postquam. Levit. 11. Omnis
vel Propheta missum, ied tanquam iustum aut Prophetam, quasi diceret: Qui aliquem accipit tanquam Prophetam aut iustum aut putans esse talem, habebit suum praemium. Postquam, vel cum. Aliquando notat etiam illud tempus, in quo aliquid accidit: tum et illud quod consequitur, sicut et Latinum CUM. Levitici 6. Hae sunt oblationes Aaronis et filiorum eius, quas offeret IN inungi eum. Notat et eum diem, et sequentes omnes. quasi dicat, cum, vel postquam. Levit. 11. Omnis qui attigerit ipsam in mori ipsa. id est, cum, vel postquam mortua fuerit: quod ibidem bis legitur. 2. Samuesis 22.
suum praemium. Postquam, vel cum. Aliquando notat etiam illud tempus, in quo aliquid accidit: tum et illud quod consequitur, sicut et Latinum CUM. Levitici 6. Hae sunt oblationes Aaronis et filiorum eius, quas offeret IN inungi eum. Notat et eum diem, et sequentes omnes. quasi dicat, cum, vel postquam. Levit. 11. Omnis qui attigerit ipsam in mori ipsa. id est, cum, vel postquam mortua fuerit: quod ibidem bis legitur. 2. Samuesis 22. Locutus est verba Cantici huius in die, qua liberavit eum Dominus ab omnibus hostibus eius. Post. In multis diebus: pro, post multos dies.
in quo aliquid accidit: tum et illud quod consequitur, sicut et Latinum CUM. Levitici 6. Hae sunt oblationes Aaronis et filiorum eius, quas offeret IN inungi eum. Notat et eum diem, et sequentes omnes. quasi dicat, cum, vel postquam. Levit. 11. Omnis qui attigerit ipsam in mori ipsa. id est, cum, vel postquam mortua fuerit: quod ibidem bis legitur. 2. Samuesis 22. Locutus est verba Cantici huius in die, qua liberavit eum Dominus ab omnibus hostibus eius. Post. In multis diebus: pro, post multos dies. Ecclesiast. 11. Quod, vel quando quidem, Apprehenderunt angeli manum Loth
11. Quod, vel quando quidem, Apprehenderunt angeli manum Loth in misericordia Domini super eum pro, quandoquidem Deus eius misertus erat, volebatque eum vel invitum ex incendio Sodomorum liberare. ut est Genesis 19. Exodi 16. In audiendo eum murmurationes vestras, id est, quandoquidem. Cum, temporis. Vel in
tribulatione tibi. pro, cum fueris in tribulatione. Deuteronomii 4. Adiungitur et Adverbiis. Exodi 1. In valde: pro, valde. In non Belo: pro, sine. Hieremiae 22. Vae
erat, volebatque eum vel invitum ex incendio Sodomorum liberare. ut est Genesis 19. Exodi 16. In audiendo eum murmurationes vestras, id est, quandoquidem. Cum, temporis. Vel in
tribulatione tibi. pro, cum fueris in tribulatione. Deuteronomii 4. Adiungitur et Adverbiis. Exodi 1. In valde: pro, valde. In non Belo: pro, sine. Hieremiae 22. Vae aedificanti domum in non iustitia, et coenacula sua in non iudicio. pro, sine iustitia ac iudicio, iniuste. Dan. 8. In non manu conteret: id est,
in vobis, quod et in Christo Iesu. Phil. 2. id est, hoc cogitate de vobis, quod de Christo audivistis, ut sic sitis humiles, et Deo obedientes, sicut ipse fuit. Omnes qui volunt pie vivere in Christo, persequutionem patientur: 2. Tim. 3. id est in Christianismo. Vita nostra abscondita est cum Christo in Deo: Col. 3. pro Deo commendata ac concredita est, ipsiusque gratia in extrema pericula proiecta, ipsique soli nota ac probata: qui et tandem eam glorificabit in lucem productam, et toti mundo ostensam, ut sanctam, ac sibi probatam.
INANE, sumpta metaphora ab
inanes: id est, carentes illis summis bonis, quae eis erant maxime necessaria. Eadem prorsus phrasis est etiam Psal. 107. Sanavit animam inanem, et esurientem replevit bonis. Sic et verbum Inanire accipitur. Philip. 2 dicitur Christus semet adeo exinaniisse et humiliasse, ut cum esset verus Deus, et in forma, gloria ac maiestate habitaret, formam servi acceperit, et factus fit obediens usque ad ignominiosissimam mortem crucis. Psal. 2. Actor. 4. Populi meditati sunt inania: id est, inutilia et irrita, carentia omni certo ac firmo effectu. 1. Corin. 15.
incaluit, aut concepitme. Sic et aliae linguae rei venereae amorique igneas (ut ita dicam) phrases adiungunt. ut ullus est nubere quam uri. et, Ardere amore, ac simile. Unde porroaccidit, ut et pro idololatria ponatur, quam Sacrae literae vocant scortationem. Sic igitur Isaiae 54. Incalescentes cum diis sub omni ligno viridi, tametsi et revera scortationes non raro suis idololatriis adiungebant, ut et Ethnici.
INCANTATOR, qui quasi magicis verbis, non sine ope cacodaemonis, serpentes aut alia animalia domat, et veluti cicurat. Psal. 58. Sicut aspidis surdae,
aut alia animalia domat, et veluti cicurat. Psal. 58. Sicut aspidis surdae, quae non audit vocem incantantium, incantantis incantationum periti.
INCEDERE in iustitiis, est idem quod ingredi, aut ambulare id est, versari in rectis iustisque actionibus. Incedere cum qliquo cum ira: id est, gerere se erga aliquem ut hostem, Levit. 26. Incedam nobiscum cum ira casus, et corripiam vos etiam ego septies. Ibidem Incedere facere aliquem erecta facie: id est, liberare ignominia, aut servitute. Hisce enim malis pressi homines, incedunt incurui ac cernui,
alia animalia domat, et veluti cicurat. Psal. 58. Sicut aspidis surdae, quae non audit vocem incantantium, incantantis incantationum periti.
INCEDERE in iustitiis, est idem quod ingredi, aut ambulare id est, versari in rectis iustisque actionibus. Incedere cum qliquo cum ira: id est, gerere se erga aliquem ut hostem, Levit. 26. Incedam nobiscum cum ira casus, et corripiam vos etiam ego septies. Ibidem Incedere facere aliquem erecta facie: id est, liberare ignominia, aut servitute. Hisce enim malis pressi homines, incedunt incurui ac cernui, ut in voce
quae non audit vocem incantantium, incantantis incantationum periti.
INCEDERE in iustitiis, est idem quod ingredi, aut ambulare id est, versari in rectis iustisque actionibus. Incedere cum qliquo cum ira: id est, gerere se erga aliquem ut hostem, Levit. 26. Incedam nobiscum cum ira casus, et corripiam vos etiam ego septies. Ibidem Incedere facere aliquem erecta facie: id est, liberare ignominia, aut servitute. Hisce enim malis pressi homines, incedunt incurui ac cernui, ut in voce TERGI dicetur. Incedere fraudulenter, Levit. 19. id est, impostorem agere,
Deut. 33 habetur descriptio verorum ac fidelium Domini sacerdotum, et postremo additur: Hi ponent incensum in ira aut naribus tuis. id est, illi placabunt Deum iratum populo: sicut Aaron. Num. 16 occurrit irae ac plagae Dei, gestando thuribulum et incensum. Apud veteres videtur usitatum fuisse, cum auro thus donare: ut Isaiae 60 legitur. Sic Matth. 2, Mag leguntur obtulisse Christo thus, aurum et myrrham: quo testati sunt se sentire ac credere, Christum esse verum Deum, qui sit thure placandus: verum regem, cui debeatur aurum: et vere mortalem hominem, cuius corpus contra putredinem,
obtulisse Christo thus, aurum et myrrham: quo testati sunt se sentire ac credere, Christum esse verum Deum, qui sit thure placandus: verum regem, cui debeatur aurum: et vere mortalem hominem, cuius corpus contra putredinem, praesertim in sepeliendo, myrrha sit condiendum Hieronymus ista munera cum sua explicatione unico versiculo complectitur: Aurum, thus, myrrham, regique hominique, Deoque. INCIDERE, et quasi vulnerare, aut certe unguib. lacerare soliti sunt se Israelitae prae luctu ac dolore. Hic Deus Deut. 14, istam incisionem prohibens inquit: Non incidetis vos, neque
aliquem vocaremus Turcum aut Iudaeum, id est hominem sceleratum, et alienum â Deo: quae quasi secunda huius vocis significatio est. sic Saul dicit 1. Sam. 31, Ne mihi insultent incircumcisi isti. Tertio, Moyses Exod. 6 dicit se esse Incircumcisum labiis, dicens: Quomodo me audiet Pharao, cum sim incircuncisus
labiis? id est, impeditae linguae, aut certe infacundus. Quarto, fructus dicuntur incircumcisi et immundi novellarum arborum pet primum triennium fructificationis, eoque Iudaeis
vertimus aurem ad vocem loquentis, praesertim autem proceriores, aut in sublimiori loco sedentes ad eos qui de inferiori loco loquuntur, vertunt aurem, aut eo aures et caput inclinant. Crebro igitur haec phrasis de Dei exauditione accipitur. in quo singularis eius benignitas declaratur, quod cum in altis sedeat, nihilominus humilia respiciat: Psal. 16 et 31. Inclina aurem tuam ad me. Ali quando vox AURIS omissa subintelligitur, Psalmo quadragesimo: Expectando expectavi Dominum, et inclinavit ad me: scilicet aurem. id est, audivit me, opitulatus est mihi. Inclinare
doceat.
INCLUSORES. Hancuocem aliqui interpretantur de quodam singulari genere fabrorum, ut de fabris ferrariis et serarum. Alii de custodibus urbis, qui ius claudendi portas habebant. alii denique, ut Kimchi, de magnae autoritatis viris. Non sane de nihilo est, quod eos Scriptura cum artificibus coniungat, tanquam eiusdem generis homines. 2. Regum 24, et Hieremiae 24 dicitur, quod rex Babyloniae transtulerit de Hierusalem artifices et clausores,
INCOLERE, est alibi habitare, quâm ubi sis natus. Tales autem plerumque sunt tum tenuiores, ut qui ibi nullam
vocatur semen incorruptibile: et ibidem, haereditas incorruptibilis. Alias incorruptus aliquis dicitur, cuius animus est sincerus, probus ac pius, qui nullo dono, precio aut fraude se corrumpi sinit: significans nimirum moralem quandam integritatem aut incorruptibilitatem. Ephes. ultimo: Gratia cum omnibus iis qui diligunt IESUM CHRISTUM in incorruptibilitate, id est qui vera pietate ac honestate eum colunt. 2 Timot. 1 Christus dicitur abolevisse mortem, et revelasse per Evangelion vitam et incorruptibilitatem: credo recte exponi posse de iustitia per Evangelion patefacta, et mundo
per Evangelion patefacta, et mundo oblata gratis. Romanorum 8 dicitur natura subiecta esse vanitati, et quod liberabitur a servitute corruptionis: id est, abusus, quod peccato malis hominibus et conatibus servire cogitur. Sic et Petrus de moris corruptione loqui videtur, 2 cap. 1. Cum effugissent corruptionem, quae est in cupiditate. et 2. cap. 2, Servi corruptionis: id est, peccati et turpitudinis.
INCREPARE et OBIURGARE, Hebraice
ipse potentior est. Notat igitur castigationem, punitionem et repressionem, Zechariae 3. Increpet Dominus in te Satan. Matth. 8. Christus increpavit mare et ventos. id est, tum voce tum re potenter repressit. Sic Matth. 17 cacodaemonem obsessi increpasse dicitur: id est, cum severa comminatione mandavit, coegit. Cui vicinum est illud, Interminatus est eis, ne se facerent manifestum. Sic febrim dicitur increpasse, Lucae 4. id est, non tantum verbotenus redarguit, sed reipsa repressit, abire coegit. Psalm. 101. Increpavit mare rubrum, et
שחח
quadragesimotertio, praedicens regem Babylonis depraedaturum, et sibi subiugaturum Aegyptum, inquit: Et induet terram Aegypti, quemadmodum induit se pastor pallio suo. id est, illam sibi penitus adiunget, et spoliis praedaque eius sese penitus ornabit. Dicuntur etiam pascua inanis pecudibu:, cum ea gregibus passim operiuntur. Spiritus induere aliquem dicitur. cum ita potenter intrat in hominem, ibique agit, ac per eum laborat, ac si homo indueret vestimentum, eoque opertus operaretur. 1. Paralipomenon 12. Spiritus induit Amasam principem. id est, potenter eum movit ac excitavit,
subiugaturum Aegyptum, inquit: Et induet terram Aegypti, quemadmodum induit se pastor pallio suo. id est, illam sibi penitus adiunget, et spoliis praedaque eius sese penitus ornabit. Dicuntur etiam pascua inanis pecudibu:, cum ea gregibus passim operiuntur. Spiritus induere aliquem dicitur. cum ita potenter intrat in hominem, ibique agit, ac per eum laborat, ac si homo indueret vestimentum, eoque opertus operaretur. 1. Paralipomenon 12. Spiritus induit Amasam principem. id est, potenter eum movit ac excitavit, etc. et 2. Paral. 24. Spiritus autem Dei in duit
naturam, fiet tale: prima Corinthiorum decimo quinto: Verum ibi alia ratio est figurae. Dicumur enim et exuere aut deponere hoc tabernaculun, ut vestimentum mortalis corporis, et assumere immortale, spirituale, ac gloriosum. Sic et Eph. 4, ac Colos. 3, iubemur exuere veterem hominem cum suis pravis factis, et induere novum: id est, mortificare veterem Adamum, eique fortiter resistere, nec pati ut regnet in nobis, aut per nostra membra malas actiones patret. Contra iubemur novum hominem induere. Sic et Rom. 13. iubemur abiicere opera tenebrarum, et induere arma lucis.
nostra membra malas actiones patret. Contra iubemur novum hominem induere. Sic et Rom. 13. iubemur abiicere opera tenebrarum, et induere arma lucis. Induere CHRISTUM, est, ita fide eius omnia beneficia apprehendere, ac prorsus in eius corpus, ut illi proprium membrum incorporari, ut possimus cum Paulo dicere: Vivo autem non iam ego, sed vivit in me Christus. De tali amictu loquitur Apostolus Rom. 1, et Gal. 3. Quoquot baptizati estis, Christum in duistis. Induam eum tunica tua, Isaiae 22. id est, faciam ut succedat in functionem et opes tuas. Induere fortituoine tua Zion, et
multisque exemplis in Generalibus praeceptis monstravi, saepe Verba operationem aut rem significantia poni pro agnitione, indicatione, permissione, potentia, aut consuetudine, aliisûe causis lactionis. Eam Regulam vide, et exempla considera. Dicitur et Indurare se, ut Exodi decimotertio: Cum indurasset se Pharao ad dimittendum nos: id est, cum obfirmasset animum, ne nos dimitteret. Iob decimonono: Indurati estis mihi. id est, pertinaciter et importune disputatis mecum. Accipitur aliquando etiam de constantia animi in bono proposito. ut Ruth. 1. Videns quod indurata esset ad
saepe Verba operationem aut rem significantia poni pro agnitione, indicatione, permissione, potentia, aut consuetudine, aliisûe causis lactionis. Eam Regulam vide, et exempla considera. Dicitur et Indurare se, ut Exodi decimotertio: Cum indurasset se Pharao ad dimittendum nos: id est, cum obfirmasset animum, ne nos dimitteret. Iob decimonono: Indurati estis mihi. id est, pertinaciter et importune disputatis mecum. Accipitur aliquando etiam de constantia animi in bono proposito. ut Ruth. 1. Videns quod indurata esset ad proficiscendum secum: id est, ad eundum cum socru Noemi
nos: id est, cum obfirmasset animum, ne nos dimitteret. Iob decimonono: Indurati estis mihi. id est, pertinaciter et importune disputatis mecum. Accipitur aliquando etiam de constantia animi in bono proposito. ut Ruth. 1. Videns quod indurata esset ad proficiscendum secum: id est, ad eundum cum socru Noemi in Iudaeam.
INDURESCERE, pro, fortiorem aut validiorem fieri. Iudicum 4. Et ivit manus Israel eundo, et indurescendo super Iabin, donec exciderunt eum.
INEBRIARE, aut INEBRIARI, primum habet notam significationem: ut Noachus et Lotus inebriati sunt.
id est, non poteritis restinguere sitim. Psalmo 36. Inebriabuntur pinguedine domus tuae: pro saturabuntur tuis beneficiis. Sic Hieremiae 31. Inebriabo animam sacerdotum pinguedine, et populus meus saturabitur bonitate mea, dicit Dominus. Bis itidem reperitur haec phrasis. Sic et fratres Ioseph cum eo inebriati esse scribuntur Genesis quadragesimotertio. Et in Evangelio dicit architriclinus: Omnis homo dat ab initio bonum vinum, postea quam autem sunt inebriati. id est, cum iam restinxerunt sitim etc. non quod Christus vere ebriis, ebrietatem addere voluerit. Inebriari
et populus meus saturabitur bonitate mea, dicit Dominus. Bis itidem reperitur haec phrasis. Sic et fratres Ioseph cum eo inebriati esse scribuntur Genesis quadragesimotertio. Et in Evangelio dicit architriclinus: Omnis homo dat ab initio bonum vinum, postea quam autem sunt inebriati. id est, cum iam restinxerunt sitim etc. non quod Christus vere ebriis, ebrietatem addere voluerit. Inebriari amore, Prov. 7: pro, explerire amatoria, aut venerea. Tertio, Inebriare est, largius madefacere, autrigare. Sic dicitur Pluvia inebrians. Prov. 11. Sic gladius inebriari, et
spectes: Stultifica sensus. aut est, Fac irritum, impedi.
INFERNUS, aut INFERI, alias significant sepulchrum. ut Genesis 37. Descendam lugens in infernum. Sic Num. 16 de Cora et coniuratis scribitur, quod vivi descenderint in infernum. id est, terra vivos vorare ac sepelire coepit, cum alioqui tantum mortui terrae mandentur. Psalm. 88. Vita mea inferno appropinquavit Psalm. 55. Antevertat eos mors, et descendant vivi in infernum. Potest tum de subitanea morte, tum et de subita abreptione ad aeternum exitium intelligi. Alias significat quasi quendam communem locum
ponitur pro inferno ipso: id est, pro loco poenarum, et regno Satanae. Sic igitur accipitur Hoseae 13. De manu Inferni redimam eos, de morte liberabo eos. Ero pestis tua Mors, ero exitium tuum ô Inferne. Tametsi forte rectius eum locum verteris cum Paulo, Ubi est mors stimulus tuus? etc. Sed de hoc loco alibi. De hoc sane nullum dubium est, quin
Proverb. 30. Sicut et mors macilenta plerunque pingitur. Posses recte non tantum de sepulchro ac temporario exitu, sed etiam de aeterno accipere illa duo illustria loca Isaiae 5. Propterea dilatavit Infernus animam suam. et capite 14. ubi omnes reges ac principes advenientem Assyrium cum insultatione excipiunt. Portae Inferni paulo aliter accipiuntur Isaiae 38. quam Matthaei 18. Apud Isaiam enim, abire ad portas Inferni, est mori, ad mortuos abire, in eorum regnum ex hac vita migrare. Pius enim rex Ezechias dicit se iam desperavisse de vita. Christus porro per portas
solebant esse in portis, captandi credo ventuli gratia in aestu, quia ibi tanquam in quodam Eurypo ventus aurave magis movetur et sentitur. At inferni infima ardere, longe gravissimas et plane extremas Dei poenas etiam in hac vita significat, Deu. 32. Comparat enim castigationem suam Deus cum igne ex ira sua accenso, qui non tantum superficiem terrae, arbores et animalia sit exusturus, sed etiam in ipsa viscera terrae grassaturus. Inferiora terra aliquando etiam infernum ipsum significant, ut Eph. 4. Quid est quod ascendit, nisi quod etiam descendit prius ad inferiores terrae
ut Eph. 4. Quid est quod ascendit, nisi quod etiam descendit prius ad inferiores terrae partes? Ezech. 31 et 32, eadem locutio videtur potius loca mortuorum significare, quam locum cruciatuum. inquit enim: Omnes traditi sunt morti, terrae inferiori. Item, Et deiice eam ad terram inferiorum, cum descendentibus in sepulchrum. Psalm. 139, significat uterum matris: Quando variis membris decoratus fui in inferioribus terrae. Occurrunt alio qui varia Synonyma, quae videntur plerunque verum Infernum significare: nempe haec. Fovea: ut Isaiae 8, Liberare animam meam a fovea. hoc est, ne
inferos, deque eius facta illis praedicatione, adscribam et de illis rebus ac dicto meam sententiam. Divus Petrus 1 cap. 3 dicit, Christum esse mortificatum carne, et vivificatum spiritu, eodemque profectum praedicasse spiritibus in custodia existentibus, qui olim increduli fuerint, cum Dei patientia expectavit (scilicet expectavit tum poenitentiam malorum, tum et arcae absolutionem) tempore Nohae, cum arca fabricaretur. Carnem igitur Christi intelligo vitam hanc mortalem, qua Dominus privatus fuit in passione: spiritum vero, animam quam patri commendat clamans, In manus tuas
3 dicit, Christum esse mortificatum carne, et vivificatum spiritu, eodemque profectum praedicasse spiritibus in custodia existentibus, qui olim increduli fuerint, cum Dei patientia expectavit (scilicet expectavit tum poenitentiam malorum, tum et arcae absolutionem) tempore Nohae, cum arca fabricaretur. Carnem igitur Christi intelligo vitam hanc mortalem, qua Dominus privatus fuit in passione: spiritum vero, animam quam patri commendat clamans, In manus tuas commendo spiritum meum, ut ipsamet Evangelistarum verba habent. Ea igitur anima aut spiritus ideo vivificata dicitur,
meus ille octavus gratuitae iustitiae praeco Noachus et alii Patriarchae inculcaverint, venturum omnino esse benedictum semen mulieris, secundum promissionem Adamo factam, ut tum credentes iustificet, liberet ac servet a corporali et spirituali diluvio in vitam aeternam: tum etiam, ut serpentem cum suo incredulo semine in aeternum perdat. Verum vobis incredulis illa promissio et innumerae conciones de ea, usque ad extremam vestram nauseam factae, merae fabulae ac nugae fuerunt. At nunc, ô miseri, en me a veraci Deo exhibitum esse, meaque passione Satanae et eius increduli seminis (quale
proprie significat. Est vero hic diligenter observandum, quod non dicit a carne mortificatum, aut a spiritu vivificatum: sed in illa quidem sui parte mortificatum, in hac vero vivificatum, ut supra exposui. Deinde animam Christi descendisse ad inferos, articulus fidei est: quantumvis eum ille, cum suae farinae sodalibus astuta quadam interpretatione plane tollat. Praeterea vox Profectionis, multo melius animae Christi in passione emissae, et ad inferos profectae, quam Divinitati convenit: praesertim cum nulla talis phrasis de profectione Dei ad praedicandum, ibi in Genesi legatur. Quod
Deinde animam Christi descendisse ad inferos, articulus fidei est: quantumvis eum ille, cum suae farinae sodalibus astuta quadam interpretatione plane tollat. Praeterea vox Profectionis, multo melius animae Christi in passione emissae, et ad inferos profectae, quam Divinitati convenit: praesertim cum nulla talis phrasis de profectione Dei ad praedicandum, ibi in Genesi legatur. Quod si etiam dicendum tale quid esset de Divinitate, rectius diceretur venisse, quam Profectam esse. Motus enim a nobis alio, Profectio: aliunde vero ut ex caelo ad nos, Adventus dicitur, ut incarnationem Christi
Dicit ergo profectum, scilicet hinc a nobis ex terris. Sicut et mox ibidem Petrus hoc eodem participio
a tempore huius profectionis et praedicationis. Alioqui si istius hominis sensus esset huic loco proprius, coniunxisset certe Petrus hanc temporis annotationem, cum profectione et praedicatione Christi: dixissetque vivificatus spiritu: in quo
Alioqui si istius hominis sensus esset huic loco proprius, coniunxisset certe Petrus hanc temporis annotationem, cum profectione et praedicatione Christi: dixissetque vivificatus spiritu: in quo
cum profectione et praedicatione Christi: dixissetque vivificatus spiritu: in quo
vivificatus spiritu: in quo
cum semel expectabat Dei patientia in diebus Noae, cum appararetur arca, profectus praedicavit spiritibus nunc in carcere detentis. At ille tempus inobedientiae non cum profectione aut praedicatione Christi, sed cum incredulitate illa prima et Noachi praedicatione connectit: contra vero, carcerem cum profectione et praedicatione coniungit: quae si voluisset disiungere, et tantum ad suum tempus respexisset, dixisset certe,
et tantum ad suum tempus respexisset, dixisset certe,
carcere. At ille simpliciter ait, Profectus praedicavit spiritibus in carcere: id est, qui tunc iam existebant in carcere, cum ad eos profectus est, eisque praedicavit. Adde quod plane nihil hic attineret facere mentionem carceris, aut nominare illos incredulos prisci mundi spiritus, seu animas: cum Noachus non solis animabus, sed totis ac viventibus hominibus praedicaverit. Nihil etiam opus fuisset Petrum indicare, ubi nam iam illi increduli sint, aut detineantur. Hoc enim tum nihil ad rem facit, tum etiam ipso tacente sciretur: nisi voluisset ostendere ipsum Christi spiritum aut animam
Paulo clare asseritur, Act. 2. Ephes 4 1. Pet. 3. Tertio, quando sit factus Christi descensus ad inferos, quaeritur. Verum non dubito post mortem sanctum nam Petrus Act. 2 coniungit animae infernum et periculum corporis corruptionis. Corruptionis autem seu putrefactionis periculum ei imminuit, cum esset in sepulchro. Verum Deus eum non tam diu ibi iacere passus est, donec fieret putrefactio. Sic 1. Pet 3 facit Petrus descensum Christi, postquam corpore quidem fuit mortuus, sed Spiritu aut anima vivens seu vivificatus. Ad haec et symbolum Apostolorum, quod ordine doctrinam, et quasi
inferos: num gloriosus
aut ipsi tristis? Sentio sane, non fuisse gloriosum. nam Paulus Eph. 4 gloriosae ascensioni opponit descensionem ad infima terrae: ubi facile animadvertitur, eum gloriam ascensionis cum ignominia aut exinanitione descensionis per antithesin conferre. Item Psalmus cum dicit, Non deseres animam meam in inferno, testatur eum non bene ibi habuisse. Non enim is alicubi deseritur. qui numquam ibi fuit: nec is quoque alicubi deseritur, qui est quidem in eo loco, sed tamen ibi bene
aut ipsi tristis? Sentio sane, non fuisse gloriosum. nam Paulus Eph. 4 gloriosae ascensioni opponit descensionem ad infima terrae: ubi facile animadvertitur, eum gloriam ascensionis cum ignominia aut exinanitione descensionis per antithesin conferre. Item Psalmus cum dicit, Non deseres animam meam in inferno, testatur eum non bene ibi habuisse. Non enim is alicubi deseritur. qui numquam ibi fuit: nec is quoque alicubi deseritur, qui est quidem in eo loco, sed tamen ibi bene habet. Petrus quoque, cum Act. secundo inquit, Deum excitasse Iesum, solvendo
descensionis per antithesin conferre. Item Psalmus cum dicit, Non deseres animam meam in inferno, testatur eum non bene ibi habuisse. Non enim is alicubi deseritur. qui numquam ibi fuit: nec is quoque alicubi deseritur, qui est quidem in eo loco, sed tamen ibi bene habet. Petrus quoque, cum Act. secundo inquit, Deum excitasse Iesum, solvendo
aut cruciatus sentit. Item, quod oportuit omnino Christum omnia ea pro nobis perpeti, quae nos pati debuissemus, nisi eius satisfactio pro nobis facta, nobisque applicata fuisset. Praeterea, quod usque ad gloriosam resurrectionem ignominia Christi extensa est. nam ibi primum cum pater dextera sua exaltavit. ¶ Quod autem obiicitur, Christum inferos destruxisse: recte respondetur, Christum nostrum non potentia et gloriosa quadam violentia vincere, ut Reges mundi huius, et Iudaicus Messias: sed moriendo, obediendo et satisfaciendo. Primarius enim summusque hostis noster
significatio ponenda sit. Hinc etiam eius definitio colligi potest. Postremo quaeritur, an et satisfactorius sit ille descensus, seu meritorius? Paulus Philippensibus secundo, et Hebr. quinto, meritum et satisfactione Christi tribuit toti obedientiae et humiliationi eius, enim illi, quod cum esset Deus, tamen ita se coram Patre humiliaverit, ut servi quoque formam suscipere non indignatus, et non soli passioni ipsius. Proinde cum descensus Christi ad inferos sit pars obedientiae, humiliationis, et ignominiae Christi, ut hactenus ostensum est: non video cur ad
meritorius? Paulus Philippensibus secundo, et Hebr. quinto, meritum et satisfactione Christi tribuit toti obedientiae et humiliationi eius, enim illi, quod cum esset Deus, tamen ita se coram Patre humiliaverit, ut servi quoque formam suscipere non indignatus, et non soli passioni ipsius. Proinde cum descensus Christi ad inferos sit pars obedientiae, humiliationis, et ignominiae Christi, ut hactenus ostensum est: non video cur ad meritum et satisfactionem eius referendus non sit. Sentiunt alioqui omnes pii doctores hoc tempore, non solam Christi
satisfactionem eius referendus non sit. Sentiunt alioqui omnes pii doctores hoc tempore, non solam Christi mortem esse satisfactorium sacrificium, sed et totam eius obedientiam, et humiliationem. Obiecta contra hanc explicationem non difficulter dissolui possunt, ut primum cum obiiciunt: Ergo et alii pii descendunt ad inferos, et erit veluti novum purgatorium. Negatur consequentia. Non enim necesse est nos omnia pati, quae Christus est passus: quia ipse fuit sub maledicto legis, nos non sumus, sed aliquatenus tantum ipsi in hac vita conformamur, alius magis, alius
Negatur consequentia. Non enim necesse est nos omnia pati, quae Christus est passus: quia ipse fuit sub maledicto legis, nos non sumus, sed aliquatenus tantum ipsi in hac vita conformamur, alius magis, alius minus. Secundo, Christus dixit in cruce Consummatum est. Item Actor. 13 dicit Paulus Cum Iudaei omnia consummassent. Ergo omnia quae inferenda erant Christo, consummata sunt in cruce. Negatur consequentia. Certe enim prophetia de sepulchro impiis simili nondum erat impleta. Sed hoc tantum inde concludi potest: Ergo omnes afflictiones, quae a Iudaeis ei infligi debebant, finitae
Ergo omnia quae inferenda erant Christo, consummata sunt in cruce. Negatur consequentia. Certe enim prophetia de sepulchro impiis simili nondum erat impleta. Sed hoc tantum inde concludi potest: Ergo omnes afflictiones, quae a Iudaeis ei infligi debebant, finitae fuerunt. Dicit enim, Cum consummassent omnia: scilicet quae ab ipsis consummanda erant in vitam Christi. Tertio, Christus commen davit animam suam in manum patris: In manu patris haud dubie non male habuit: Ergo in descensu Christus nihil est passus. Respondetur, Christum semper fuisse in manu patris, et pios omnes iam
quadam felicitate, In manu patris esse: tamen non necesse est hoc statim post precationem eius accidisse. Etiam ante crucem orat se glorificari, inquiens: Pater glorifica me, etc. et haud dubie exauditur: sed tamen non statim glorificatur, quin potius tunc primum in summam ignominiam cum iniustis disputatus cadit. Sic et hic non est necesse statim post petitionem, eam esse adimpletam: sed hoc impetravit, ut Deus summam curam haberet, et nec animam in inferno desereret, nec corpus in sepulchro corrumpi pateretur, ut in Psalmo promissionem habuit. Quarto opponunt, Hodie mecum
eadem die et descendisse ad inferos, et ascendisse in paradisum. Potest enim illud Mecum, de divinitate Christi intelligi. nam filium hominis secundum divinitatem semper fuit, est et erit in caelis, Ioan. tertio. Vel, ut aliquanto simplicius dicamus, quanquam Christus semper fuit in caelo, et cum patre operatus est: tamen et toto vitae tempore multum passus est, et saepe dolores inferni sensit. Sic quoque post mortem et in caelo cum latrone fuit: et tamen anima in inferno non gloriosa esse, patique potuit. Vox etiam Hodie, synecdochice omne praesens tempus notat: sicut et Heri
secundum divinitatem semper fuit, est et erit in caelis, Ioan. tertio. Vel, ut aliquanto simplicius dicamus, quanquam Christus semper fuit in caelo, et cum patre operatus est: tamen et toto vitae tempore multum passus est, et saepe dolores inferni sensit. Sic quoque post mortem et in caelo cum latrone fuit: et tamen anima in inferno non gloriosa esse, patique potuit. Vox etiam Hodie, synecdochice omne praesens tempus notat: sicut et Heri praeteritum, et Cras futurum, ut modo dixi. Si valeret istud sophisma, simpliciter omnis descensus ad inferos tolleretur: quia ascendere in
Et rursum: Si gloriari oportet, in infirmitate mea gloriabor. secundae Corinthiorum undecimo, etc. Idem in Epist. ad Hebraeos cap. septimo, Homil. decimatertia, Infirmitatem pro peccato et morte intelligit. Infirmus, pro impio et adversario Dei. Roman. 5. Christus, cum adhuc imbecilli aut infirmi essemus, pro tempore, pro impiis mortuus est. Ita addita voce Impii exponit, quid dicat infirmum. Eadem haec vox significat etiam ignobile, aut nulla eximia virtute praeditum. primae Corinthiorum duodecimo: Infirmiora membra magis sunt necessaria. Tribuit Paulus
mortuus est. Ita addita voce Impii exponit, quid dicat infirmum. Eadem haec vox significat etiam ignobile, aut nulla eximia virtute praeditum. primae Corinthiorum duodecimo: Infirmiora membra magis sunt necessaria. Tribuit Paulus etiam Christo infirmitatem. 2. Corinthiorum decimotertio, cum dicit, Eum ex infirmitate crucifixum esse: ubi per infirmitatem videtur significare mortalitatem. Cum Paulus de sua infirmitate disserit, non tantum persecutiones intelligit, sed et quasdam spirituales imbecillitates (quae illi in perse quutionibus accidebant) ut sunt tentationum,
ignobile, aut nulla eximia virtute praeditum. primae Corinthiorum duodecimo: Infirmiora membra magis sunt necessaria. Tribuit Paulus etiam Christo infirmitatem. 2. Corinthiorum decimotertio, cum dicit, Eum ex infirmitate crucifixum esse: ubi per infirmitatem videtur significare mortalitatem. Cum Paulus de sua infirmitate disserit, non tantum persecutiones intelligit, sed et quasdam spirituales imbecillitates (quae illi in perse quutionibus accidebant) ut sunt tentationum, trepidationum, anxietatum, diffidentiae, saltem de externo successu: ut ipsemet ait, Sententiam mortis acceperamus
peccata remittit, et aliqui eos in sua multiplici infirmitate interna et externa, innata aut domestica, et ab aliis illata seu accidentaria fovet, tuetur ac sustentat, custo diens eos potentia sua ad salutem, et non patiens a quoquam de suis manibus rapi. In doctoribus vero multo magis cernitur, cum ex ore infantium et lactentium virtutem suam perficit Deus. Infirmitas, cui non medela: secundo Paralip. 21. pro infirmitas incurabilis. Paulus Rom. octavo dicit, etiam legem fuisse infirmam aut imbecillam per carnem: id est non potuisse nos iustificare ac salvare quia corrupta nostra
et Exire: sed nihilominus hic aliquot eius obscuriores phrases exponemus. Ingredi igitur ad mulierem, notat rem veneream. Gen. 16. Et ingressus est ad Hagar. et 30, Ingressus est ad eam Iacob. Ingredi partem civitatis, est civem alicuius loci esse. ut Genes. 34, Locutus est cum omnibus ingredientibus portam. Ingredi et egredi, est versari cum aliquibus, item res aliquas aut negocia administrare: ut supra in praedictis vocibus expositum est. Ingredi et egredi coram populo itidem, supra est declaratum. Ingredi sine macula, est sincere ac pie, sineque omni fraude
exponemus. Ingredi igitur ad mulierem, notat rem veneream. Gen. 16. Et ingressus est ad Hagar. et 30, Ingressus est ad eam Iacob. Ingredi partem civitatis, est civem alicuius loci esse. ut Genes. 34, Locutus est cum omnibus ingredientibus portam. Ingredi et egredi, est versari cum aliquibus, item res aliquas aut negocia administrare: ut supra in praedictis vocibus expositum est. Ingredi et egredi coram populo itidem, supra est declaratum. Ingredi sine macula, est sincere ac pie, sineque omni fraude vivere. Ingredi ad mortuum, est interesse funeri: Num sexto.
idem videtur valere simplex locutio, Ingredi in pace. Ingrediatur omne malum eorum coram te, Thren. primo: id est, reducatur in memoriam coram Deo, et puniatur: idem est quod imputari alicui peccatum. Causam alicuius ingredi ad iudicem, Isaiae primo, pro iudicari. Ingredi pactum cum aliquo. Ezek. 16, est inire cum eo pactum. Ingressus populi, pro confertus et impetuosus. Ezek. 33. Et venerunt ad te secundum ingressum populi: id est, Sicut populus solet. Verum de hac voce aliquid mox in verbo Intrare addetur.
IN IDIPSUM, idem valet quod una, simul.
locutio, Ingredi in pace. Ingrediatur omne malum eorum coram te, Thren. primo: id est, reducatur in memoriam coram Deo, et puniatur: idem est quod imputari alicui peccatum. Causam alicuius ingredi ad iudicem, Isaiae primo, pro iudicari. Ingredi pactum cum aliquo. Ezek. 16, est inire cum eo pactum. Ingressus populi, pro confertus et impetuosus. Ezek. 33. Et venerunt ad te secundum ingressum populi: id est, Sicut populus solet. Verum de hac voce aliquid mox in verbo Intrare addetur.
IN IDIPSUM, idem valet quod una, simul. Psal. 132. Ecce quâm
quod violentiam significat, ut paulo ante exposui. Psalm. 25. Odio iniquo oderunt me: rectius forte, implacabili, crudeli, violento 1 Par. 12. Si autem venistis ad decipiendum me, pro adversariis meis, absque iniquitate mea in manibus meis, videat Deus patrum nostrorum, et arguat. in Hebraeo, cum non sit violentia: id est, violentus, seditiosus et sanguinarius conatus. Psalm. 31. Corruit in iniquitate mea robur meum in Heb. Avon, pro quovis maiori peccato accipi potest. sensus autem est: Dum luo poenas peccatorum meorum, absumitur robur meum. Psalm. 66. Iniquitatem si vidi in corde
meorum, absumitur robur meum. Psalm. 66. Iniquitatem si vidi in corde meo, non exaudiat Dominus, id est, Si vel male mihi conscius fuissem, et cor meum me damnasset: vel etiam si ex corde aut studio, vel ex proposito vacassem iniquitati. Psal. 49. Quare timerem in diebus malis, cum iniquitas conculcantium me circumdat me? Iniquitas saepe significat poenam iniquitatis, ut in Regulis de synecdoche copiose explicatur. Hinc illae crebrae phrases, Portare aut ferre iniquitatem suam, Levit. 5. 7. 10. 17. Portabitis iniquitates vestras 40 annis,
prophetae. prius significat poenam, postea culpam. Sensus est: Quam gravis culpa est seductoris, tam gravis etiam auditoris aut consulentis. Non enim id minus peccante, ut ab auditore, sumitur exaggeratio reatus, sed a magis peccante. ut si diceremus: Perinde pereat qui non prohibet iniuriam, cum potest, ac is qui facit: Perinde emens furtum, ac qui furatur:
potest, ac is qui facit: Perinde emens furtum, ac qui furatur:
incurvare, discedere a rectitudine normae iustitiae, aut eam inflectere: ut Avon hebraice, idem quod incurvatio sonet. Sic et Latinum Iniquitas, sonat id quod ab aequitate alienum est, sumpta forte metaphora ab externa inaequalitate aut scabrositate corporum, quae tactum offendunt, et non bene cum aliis corporibus conferruminantur: ut cives iuste erga sese mutuo agentes, inter se mutuo conglutinantur in unam societatem, aedificium aut corpus. Eadem ergo vis est originis aut etymi vocabuli Hebraei, quae et Latini. In Graeco porro, in talibus locis plerunque est
se mutuo conglutinantur in unam societatem, aedificium aut corpus. Eadem ergo vis est originis aut etymi vocabuli Hebraei, quae et Latini. In Graeco porro, in talibus locis plerunque est
illegalitas: id est, id quod alienum a lege, quod pugnat cum lege. 1. Iohan. 3, locus memorabilis est, ubi dicit Apostolus peccatum esse
Deum. Recte ergo ex hac definitione originale peccatum iudicatur, quod sit etiam illa innata, aut essentialis pravitas, aut praeputium animalis hominis. Recte etiam redarguuntur Pontificii, qui reliquum in piis post renascentiam, peccati fomitem tantum, non autem vere peccatum esse contendunt: cum contra magna vi Paulus Rom. 7 id evincat, tum singulis nominibus vocans id peccatum et concupiscentiam, tum etiam tetris descriptionibus aut definitionibus dicens id militare contra legem ac spiritum Dei, impedire omnem obedientiam erga Deum, servire legi peccati, et denique captivos rapere
definitionibus dicens id militare contra legem ac spiritum Dei, impedire omnem obedientiam erga Deum, servire legi peccati, et denique captivos rapere pios sub legem ac iugum peccati. Vox quoque
omnes, quantumvis in specie externae vitae insontes, esse sontes, meritoque damnandos ac puniendos iudicio Dei. seu exponitur severitas illius summi iudicis, ac exactae iustitiae et legis eius, ad quam omnes respicere, et suam vitam exigere ac componere debebant, secundum illam transigere cum Deo, ut qui ipsummet cor longe mundissimum habere velit, exigat ac flagitet: et contra nostrum crassum securumque iudicium ac securitas taxatur, ut et Christus Matth. 5 hanc materiam prolixe tractat et David deprecatur inquiens: Non intres in iudicium cum servo tuo, quia in conspectu tuo non
debebant, secundum illam transigere cum Deo, ut qui ipsummet cor longe mundissimum habere velit, exigat ac flagitet: et contra nostrum crassum securumque iudicium ac securitas taxatur, ut et Christus Matth. 5 hanc materiam prolixe tractat et David deprecatur inquiens: Non intres in iudicium cum servo tuo, quia in conspectu tuo non iustificabitur omnis vivens. Et. Si iniquitates observaveris Domine, Domine quis sustinebit? Vacuitas, puritas aut innocentia dentium, Amos 4, ponitur pro fame. Dicit enim Deus, se eis dedisse in poenam puritatem dentium, te remanente circa eos esca
id est, vis ac vigor tuus augebitur. Sic 2. Corinth. 4: Is qui intus est homo, subinde innovatur. pro, crescit. Forte eodem modo accipiendum est et illud Ephes. 4: Renovamini spiritu mentis vestrae. Colloss. 3 clare innovari pro crescere ponitur inquit enim Apostolus: Exuite veterem hominem cum suis actionibus, et induite novum, qui renovatur ad agnitionem, secundum agnitionem eius qui condidit ipsum. Novus homo non potest innovari, sicut nec vetus inveterari: sed carnalis homo renovatur, id est homo novum hominem mutatur, Et postea ille novus homo subinde magis ac magis crescit et
in verbo Quaero dicetur.
INSANIAE nomen, dicit Cicero Thusc. 3, significare mentis aegrotationem et morbum. Insanus
tum ipsos insularum incolas, tum et omnes maris, praesertim Mediterranei, accolas. Isaiae 42, et 51, Legem eius insu-lae expectabunt. Isaiae 66: Et venient, et videbunt gloriam meam: et mittam ex illis qui salvati fuerint, ad insulas longe. Saepe nomen Insulanorum, cum longe positis, aut procul habitantibus, aut etiam maritimis, Scriptura coniungit, ut videantur ei esse pene Synonyma ista duo, et similia vocabula. Aliquando insula ipsam Hierosolymam significat: quia quasi solitaria et ab aliis separata erat. seu etiam pro tota gente Israel: quia perinde
tum et alioqui nullo malo vitio usquam contaminatum. Vertere hac voce solent Hebraeum
Qui sapiens est, animadvertat haec, et intelligat misericordias Domini: id est, expendat multiplicem Dei beneficentiam. Psal. 101: Intelligam in via integra, sincera: id est, considerabo quae nam sit via sincera ac integra. Dan. 8: Et ego etiam intelligens, et ecce hircus: id est, cum attenderem et considerarem. Sic Psalmo 2: Et nunc reges intelligite, erudimini qui iudicatis terram. pro, attendite et expendite hoc Dei decretum, et ne temere tumultuemini. Sic Matth. 24. Qui legit, intelligat. id est, attendat, et prudenter expendat, ac perspiciat. 2. Timoth. 2 et 5:
et expendite hoc Dei decretum, et ne temere tumultuemini. Sic Matth. 24. Qui legit, intelligat. id est, attendat, et prudenter expendat, ac perspiciat. 2. Timoth. 2 et 5: Intellige quae dico (vel potius considera) Det enim tibi Deus intelligentiam in omnibus. Sic Psal. 49. Homo cum in honore esset, non intellexit. id est, non attendit, non expendit, nec agnovit suam felicitatem. Alias denique prudentem et consideratam actionem declarat: sicut in 1. libro Samuelis aliquoties scribitur, quod David erat
custodiat verba libri legis Mosaicae, ut inde omnia agenda intelligat. Sic Deus de filio ac Meschia suo inquit Isaiae cap. 52. Ecce servus meus prudenter aget, elevabitur, extolletur et sublimabitur valde. ubi illud Prudenter aget, posset etiam exponi, feliciter ac prospere, et cum magno successu aget, sicut et in multis aliis locis. et vicina sunt ista: nam ex prudenti actione existit ac sequitur successus. Intelligere facere, pro docere, instruere. Dan. 9. Sic et Psal. 119, Viam praeceptorum tuorum fac me intelligere: pro, doce me. Paulus dicit, Cor
2. Paralip. 34 Omnibus intelligens instrumentis canticis: id est, peritus Musices instrumentalis. Intelligens audiendo Nehem. 8, Attulit legem coram congregatione virorum, mulierum et omnium intelligentium audiendo: id est, qui per aetatem audita intelligere poterant. Consiliarius cum intellectu: id est, intelligens, prudens. 1. Paralip. 26. Facere aliquid cum intelligentia: pro, admirabili et ineffabili ingenio, arte ac sapientia. Iob 34. Verba eius non sunt cum intellectu. id est, imprudenter loquitur. Intelligentiae pro doctis documentis. Proverb. 8. Os meum
Musices instrumentalis. Intelligens audiendo Nehem. 8, Attulit legem coram congregatione virorum, mulierum et omnium intelligentium audiendo: id est, qui per aetatem audita intelligere poterant. Consiliarius cum intellectu: id est, intelligens, prudens. 1. Paralip. 26. Facere aliquid cum intelligentia: pro, admirabili et ineffabili ingenio, arte ac sapientia. Iob 34. Verba eius non sunt cum intellectu. id est, imprudenter loquitur. Intelligentiae pro doctis documentis. Proverb. 8. Os meum loquitur sapientiam, et cor meum meditabitur intelligentias: id est, sapientes
et omnium intelligentium audiendo: id est, qui per aetatem audita intelligere poterant. Consiliarius cum intellectu: id est, intelligens, prudens. 1. Paralip. 26. Facere aliquid cum intelligentia: pro, admirabili et ineffabili ingenio, arte ac sapientia. Iob 34. Verba eius non sunt cum intellectu. id est, imprudenter loquitur. Intelligentiae pro doctis documentis. Proverb. 8. Os meum loquitur sapientiam, et cor meum meditabitur intelligentias: id est, sapientes sententias, et erudita documenta prudentiae. Sic Proverb. 13, Intelligentia bona dat gratiam. id est, prudens
non habitatione vel praestantiae, vel etiam vilitatis.
INTERFECTUS, et Interfectio, per se quidem nihil admodum habet idiotismi: et quod habet, exponetur in verbo Occido: sed tamen ratione constructionis aliquid difficultatis parit ut Iosuae 13, Beor divinatorem occiderunt, una cum aliis interfectis suis. refer ad Beor, non ad interficientes: id est, cum aliis caesis de populo, aut coniunctis divinatoris: qui ideo interfecti eius sunt, quod de eius familiaribus aut adiunctis sunt. Sic dicitur populus interfectionis alicuius: pro, quem aliquis interfecit, aut interficere
et Interfectio, per se quidem nihil admodum habet idiotismi: et quod habet, exponetur in verbo Occido: sed tamen ratione constructionis aliquid difficultatis parit ut Iosuae 13, Beor divinatorem occiderunt, una cum aliis interfectis suis. refer ad Beor, non ad interficientes: id est, cum aliis caesis de populo, aut coniunctis divinatoris: qui ideo interfecti eius sunt, quod de eius familiaribus aut adiunctis sunt. Sic dicitur populus interfectionis alicuius: pro, quem aliquis interfecit, aut interficere statuit. Isaiae 34 Gladius meus super populum interfectionis meae, ad
Alias significat harum potentiarum internos motus: ut cogitationes, vota, cupiditates, et similia. Psal. 64: Intimum cuiusque et cor profundum perficiunt: id est, sua intima et astutissima consilia. Psal. 94: In multitudine cogitationum mearum in intimo meo. id est, cum multa in corde meo voluto. Psal. 49: Interiora eorum domus ipsorum. pro, intimae eorum cogitationes, vota, curae, ac spes, sunt tantum de carnalibus rebus, vel si possent hic perpetuo commode vivere. aut, saltem confidunt suos posteros perpetuo florituros, et celebres futuros.
percontaionem notat. Iohan. 16, Apostoli dicunt: Ecce nunc videmus quod scias omnia, et non habes opus ut quis te interroget. videtur hoc absurde dici. nam periti, non imperiti interrogandi sunt. Sed hic interrogare idem est, quod cordis sui dubia patefacere, ut solent discendi cupidi: quae cum Christus pro sua divinitate nosset, nihil attinebat ei proponi. Dicunt igitur Apostoli, nihil esse opus ut ipsi, propositis Christo quaestionibus, consulant eum: illum enim praevenire eos, et ultro eorum cordis dubitationes eis indicare, easque dissolvere. Sicut ibidem praecedit: Sciens quod
nihil attinebat ei proponi. Dicunt igitur Apostoli, nihil esse opus ut ipsi, propositis Christo quaestionibus, consulant eum: illum enim praevenire eos, et ultro eorum cordis dubitationes eis indicare, easque dissolvere. Sicut ibidem praecedit: Sciens quod volebant eum interrogare. et alias, cum eos respondendo, aut eorum dubia dissolvendo praevenit. Baptismus est interrogatio bonae conscientiae: 1. Pet. 3, de quo loco vide supra in voce Baptismus.
INTRODUCERE, et Educere, sunt ducis officia, et significant totam Imperatoriam functionem. 2. Sam.
aut eorum dubia dissolvendo praevenit. Baptismus est interrogatio bonae conscientiae: 1. Pet. 3, de quo loco vide supra in voce Baptismus.
INTRODUCERE, et Educere, sunt ducis officia, et significant totam Imperatoriam functionem. 2. Sam. 5. Etiam cum Saul esset super nos rex, tu introducebas et educebas Israelem. id est, nihil ominus tu solus optime exercitui imperitabas. Dictum est de hac phrasi supra in Educo.
INTROITUS, et Exitus, significat omnes hominis actiones, et totam vitam. Psal. 121. Dominus
121. Dominus custodiat introitum tuum, et exitum tuum. id est, omnes tuas actiones, consilia et molimina. Sed de hac quoque phrasi supra in voce Exitus, item in verbo Ingredi, disserui. Pauca tamen quaedam hic adiiciam. Intrare ad feminam, plerunque rem habere cum ea significat. ut Genes. 6: intrarunt filii Dei ad filias hominum. Intrare in Ecclesiam Domini, de functionis publicae administratione plerique exponunt. Deuteron. 23: Non intrabit in congregationem Domini eunuchus, item manzer. Ammonites et Moabites etiam in generatione Domini decima,
Ecclesiae suae ad eius aedificationem: praesertim autem complectitur veram agnitionem ipsius Meschiae, eiusque vocis, aut sanae doctrinae apportationem: per quam qui intrat, ille demum est verus et salutaris pastor gregis Domini. Petrus accusatur Act. 11, quod ingressus sit ad Ethnicos, et cum eis comederit: ubi haec locutio summam familiaritatem, ac intimam conversationem significat. Intrare et exire, significare omnes actiones, totamque conversationem, supra indicavi. Sic Act. 1 dicit Petrus, deligendum esse in locum Iudae aliquem discipulum, tanquam testem rerum a Christo
ac intimam conversationem significat. Intrare et exire, significare omnes actiones, totamque conversationem, supra indicavi. Sic Act. 1 dicit Petrus, deligendum esse in locum Iudae aliquem discipulum, tanquam testem rerum a Christo gestarum, qui toto eo tempore praedicationis ipsius cum eis vixerit, quo Christus intravit et exivit ad eos: id est, cum eis vixit, et functionem suam in terris administravit: quod et mox faciunt, electo Matthia. Introitus Pauli dicitur non fuisse inanis, 1. ad Thessal. 2: ubi introitus non tantum illum primum aditum, sed et praedicationem
significare omnes actiones, totamque conversationem, supra indicavi. Sic Act. 1 dicit Petrus, deligendum esse in locum Iudae aliquem discipulum, tanquam testem rerum a Christo gestarum, qui toto eo tempore praedicationis ipsius cum eis vixerit, quo Christus intravit et exivit ad eos: id est, cum eis vixit, et functionem suam in terris administravit: quod et mox faciunt, electo Matthia. Introitus Pauli dicitur non fuisse inanis, 1. ad Thessal. 2: ubi introitus non tantum illum primum aditum, sed et praedicationem verbi, et totam conversationem apud eos actam significat: sicut
significat: sicut ipsemet se exponit, dicens: Se in multis afflictionibus, persecutionibus ac periculis, nihil ominus constanter ac liberrime docuisse, et adversariis veritatis repugnasse. Verum, ut paulo ante indicavi, de hoc et similibus verbis supra quoque prolixius actum et dictum est, quae cum hisce coniunge.
INTUERI, significat non tantum diligenter contemplari ac considerare aliquid, sed etiam aliquos sequentes accuratam contemplationem animi motus. Psal. 119: Tunc non pudefiam, cum intuitus fuero omnia mandata tua. ubi Intueri, est custodire et
de hoc et similibus verbis supra quoque prolixius actum et dictum est, quae cum hisce coniunge.
INTUERI, significat non tantum diligenter contemplari ac considerare aliquid, sed etiam aliquos sequentes accuratam contemplationem animi motus. Psal. 119: Tunc non pudefiam, cum intuitus fuero omnia mandata tua. ubi Intueri, est custodire et observare mandata Dei, quin et sese verbo eius consolari. inde enim et fides, et Dei protectio nobis oritur. Sic Matth. 6: Intuemini aut respicite volatilia: id est, diligenter considerate, eorumque exemplo moveamini ad
Genes. 44. Ne videam afflictionem, quae inveniet patrem meum. Existere: ut Philip. 2, Figura repertus ut homo: id est, vere talis existens. Sic Germanice, Er findet sich ohne geld, oder ubel zu pass: pro, talis nunc existit. 1. Samuel. 13, Recensuit Saul populum, qui inventus est cum eo: id est, qui cum ipso erat. Dan. 11 Et convertet faciem suam ad fortalicia terrae suae, et praecipitatus cadet, et non invenietur. pro, non amplius existet, aut supererit, sed interibit. Lucae 9 Inventus est IESUS solus: id est, fuit, remansit solus, disparentibus Mose et Helia. Sic
videam afflictionem, quae inveniet patrem meum. Existere: ut Philip. 2, Figura repertus ut homo: id est, vere talis existens. Sic Germanice, Er findet sich ohne geld, oder ubel zu pass: pro, talis nunc existit. 1. Samuel. 13, Recensuit Saul populum, qui inventus est cum eo: id est, qui cum ipso erat. Dan. 11 Et convertet faciem suam ad fortalicia terrae suae, et praecipitatus cadet, et non invenietur. pro, non amplius existet, aut supererit, sed interibit. Lucae 9 Inventus est IESUS solus: id est, fuit, remansit solus, disparentibus Mose et Helia. Sic vicissim LXX, et
Hebr. 11. exponitur. Sic Exod. 33, Moyses dicitur invenisse gratiam coram Deo. Sic et mater Samuelis 1. Sam. 1, Inveniat ancilla tua gratiam in oculis tuis. Genesis porro 39 dicitur Iosephus invenisse gratiam in oculis Domini sui: quod non potest de gratuito favore aut acceptatione intelligi, cum Iosephi sedulitas, fides et probitas domini sui favore dignissima fuerit. Nec vero etiam Latinis Invenire, aut Graecis
me: id est, potiti sunt me caeperunt, aut apprehenderunt me, veluti hostis persequens. Mox ibidem phrasis haec invertitur, Angustiam et dolorem inveniebam: id est, consequebar. Dicitur ergo aliquis et invenire malum, et inveniri a malo. Sic et Deus dicitur alicuius iniquitatem invenire, cum ob eam illum punit. Genes. 44, Deus invenit iniquitatem servorum suorum: id est, Deus nos iuste punit. Invenire facere aliquem in manu alterius, est tradere eum eius potestati. Zach. 11. Simile quid est illud Psalmo 21. Inveniet manus tua omnes inimicos suos, dextera tua inveniet
tempore inveniendi. id est, tempore accepto, aut gratiae, quo inveniri potes. Isaiae 55, phrasis haec clarius ponitur ac explicatur. Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum dum prope est. Dixi supra, verbum Invenire aliquando significare acquirere. Sic videtur accipi Matthaei 16, cum dicit Christus: Quicunque perdiderit animam suam mea causa, inveniet eam. id est, acquiret, conservabit, nempe ad aeternam salutem ac felicitatem, quantumvis hic eam perdidisse videatur. Sic et Latinum verbum Invenio, aut Reperio, ferme more Hebraeorum, pro acquirere et parare sibi
De exercitus quoque hostilis copia, impetu, ac damnis, aliquando hac metaphora Scriptura loquitur. ut Dan. 11. Venietque veniendo, et inundabit et transibit. Et mox ibidem veluti seipsum explicans: Et post aliquot annos veniet veniendo cum exercitu magno et substantia multa, ingredieturque terras, et inundabit, et transibit. id est, transeundo per Aegyptum, vastabit ac perdet omnia: sicut solent magna flumina, cum perruptis aggeribus exundant, et omnia circumquaque obruunt. Isaiae 28 impii minas Prophetarum ista terribili
veniendo, et inundabit et transibit. Et mox ibidem veluti seipsum explicans: Et post aliquot annos veniet veniendo cum exercitu magno et substantia multa, ingredieturque terras, et inundabit, et transibit. id est, transeundo per Aegyptum, vastabit ac perdet omnia: sicut solent magna flumina, cum perruptis aggeribus exundant, et omnia circumquaque obruunt. Isaiae 28 impii minas Prophetarum ista terribili metaphora propositas, deridentes dicebant, Fecimus foedus cum morte et inferno. Flagellum exundans cum transierit, non veniet ad nos. Invertit igitur Propheta, et dicit, grandinem et
terras, et inundabit, et transibit. id est, transeundo per Aegyptum, vastabit ac perdet omnia: sicut solent magna flumina, cum perruptis aggeribus exundant, et omnia circumquaque obruunt. Isaiae 28 impii minas Prophetarum ista terribili metaphora propositas, deridentes dicebant, Fecimus foedus cum morte et inferno. Flagellum exundans cum transierit, non veniet ad nos. Invertit igitur Propheta, et dicit, grandinem et exundationem omnia perdituram, ut scopae, eorumque inanem fiduciam eversuram. Psal. 42, Omnes inundationes tuae et fluctus tui supra me transierunt: id est,
est, transeundo per Aegyptum, vastabit ac perdet omnia: sicut solent magna flumina, cum perruptis aggeribus exundant, et omnia circumquaque obruunt. Isaiae 28 impii minas Prophetarum ista terribili metaphora propositas, deridentes dicebant, Fecimus foedus cum morte et inferno. Flagellum exundans cum transierit, non veniet ad nos. Invertit igitur Propheta, et dicit, grandinem et exundationem omnia perdituram, ut scopae, eorumque inanem fiduciam eversuram. Psal. 42, Omnes inundationes tuae et fluctus tui supra me transierunt: id est, tuae gravissimae castigationes me
me transierunt: id est, tuae gravissimae castigationes me potissimum afflixerunt. Isaiae 25. Spiritus robustorum, ut inundatio parietis. id est, similis exundanti flumini, et parietes ac aedificia obruentis et evertentis. Nahum 1. Veruntamen inundatione transeunte consummationem faciet: pro, cum exercitus maximus pervadet totam regionem Psal. 32, haec metaphora iram Dei et etiam spirituales poenas videtur significare, cum dicit, exundationem aquarum non perventuram esse usque ad eos qui habent remissionem peccatorum, Utique in exundatione aquarum multarum ad eum non
est, similis exundanti flumini, et parietes ac aedificia obruentis et evertentis. Nahum 1. Veruntamen inundatione transeunte consummationem faciet: pro, cum exercitus maximus pervadet totam regionem Psal. 32, haec metaphora iram Dei et etiam spirituales poenas videtur significare, cum dicit, exundationem aquarum non perventuram esse usque ad eos qui habent remissionem peccatorum, Utique in exundatione aquarum multarum ad eum non pertingent. et mox addit rationem, Quia tu es ei latibulum. Isaiae 8, haec metaphora plene posita est, integraque similitudine clarius suum sensum
est, integraque similitudine clarius suum sensum exhibet. inquit enim ibi Deus: Quandoquidem abhorrer populus iste ab aquis Siloe sensim defluentibus, ipso autem Rezin ac filio Romeliae gaudet: idcirco, ecce Dominus adducet super eum aquas fluvii fortes ac ingentes, videlicet regem Assyriorum, cum omni potentia sua, qui superato undique alueo suo, et egressus ultra omnes ripas suas, redundabit in Iudam, refluens et transiens, usque dum collum pertingat: futurumque est ut extensione alarum suarum impleat latitudinem terrae tuae, o Immanuel. Usitatae autem sunt istae metaphorae, et aliae
4, dicunt septem mulieres ad virum unum, Panem nostrum comedemus, et vestimento nostro induemur, tantummodo vocetur nomen tuum super nos. i. de te cognominemur, dicamur tuae uxores, ut Abigail uxor Nabal aut David, etc. Est vero omnino nonnulla interpretis culpa, qui vertit invocare: cum simpliciter vocari nominari, cognominari aut appellari, vertere debuisset. Hac phrasi aliquando et nomen Dei super aliquem vocari diciturut Isaiae 7, Civitas quae vocatur de nomine meo: pro, veri Israelitici Dei civitas vocantur. Sic Dan. 9 inquit: Vide Deus desolationes nostras, et
commodius ibi exposueris, quod domus haec tibi per tui invocationem sit dedicata et consecrata. Sic 1 Par. 3. Super arcam dicitur eme invocatum nomen Domini. Hier. 17. Fuit mihi verbum tuum in gaudium, quia nomen tuum vocatum aut invocatum est super me. i. quia dictus sum tuus propheta. Sed cum superiorib. exemplis, ubi pro cognominatione ponitur, convenit in primis illud Isa. 44. Hic dicet Iehovae, ego sum, et ille invocabit in nomine Iacob: pro, hic se profitebitur cultorem Domini: ille vero clamabit, Et ego sum Iacobita aut Israelita, Ego quoque pertineo ad populum Israel, seu
Iacob: pro, hic se profitebitur cultorem Domini: ille vero clamabit, Et ego sum Iacobita aut Israelita, Ego quoque pertineo ad populum Israel, seu sum filius Abrahae per fidem, quantumvis de stirpe aut carnali eius semine genitus minime sim. Sed quoniam hoc verbum Invocare multum coniungitur cum voce nominis, in eo quoque vocabulo aliquid de ista phrasi dicam.
IOBEL, a cornu dicitur tempus anni 50 quo cornibus singularis quaedam Musica edebatur. Eo vero anno, ordi natione Dei, non tantum servi Israelitae a suis dominis liberi dimittebantur, quod etiam 7
vacabant, nihil prorsus curantes publica populi Dei damna et calamitates. Posset tamen aliquis dicere, ibi Ioseph significare fratrem, aut quemvis proximum: et esse quandam allusionem aut similitudinem ad Patriarchas, qui olim non curaverunt dolorem, lachrymas et preces sui fratris Ioseph, cum eum primum interficere voluerunt, postea vendiderunt. Psalmo 80, Qui ducis sicut oves Ioseph: necesse est accipi pro toto populo. Sic Psal. 81, Et testimonium in Ioseph posuit illud. Ob hanc eandem causam et Rachel, mater Ioseph, videtur significare totum populum Dei. Matthaei
dicta est vallis etc. Ipsa est Bethlehem, Genes. 48. pro, quae alio nomine dicitur Bethlehem. Ponitur ergo Ipse pronomen, pro, quae est. Generationes Esau, ipse est Edom: Gen. 36. pro, cognomento Edom, vel, qui alio nomine dicitur Edom. Non ipse: Ambulavit inquam Henoch cum Deo, et non ipse: Gen. 5. pro, non comparuit usquam amplius. Recte hic etiam fit mentio loci Gen. 3. ubi Deus pollicetur se humano generi largiturum semen, quod conterat caput serpentis, restituatque hominem in iustitiam et vitam. Nam Papistae in sua Vulgata editione legentes Ipsa, ad
non comparuit usquam amplius. Recte hic etiam fit mentio loci Gen. 3. ubi Deus pollicetur se humano generi largiturum semen, quod conterat caput serpentis, restituatque hominem in iustitiam et vitam. Nam Papistae in sua Vulgata editione legentes Ipsa, ad divam Virginem hanc victoriam, summa cum impietate, atque adeo idololatria rapiunt. Contra autem textus Hebraeus, Chaldaeus, Graecus, et Philo, de ipso semine haec dicta esse testantur. Fuerunt etiam in Ecclesia olim forte ante annos 460, receptissimae cantiones, quorum aliquae adhuc in Ecclesiasticis libris reperiuntur, quae hoc
inter alias haec sunt: Pangamus creatoris atque redemptoris gloriam: Qui bene creatos, sed seductos astutia callidi serpentis, sua refecit gratia: praedicens futurum ut germen sancta proferret femina: quod hostis antiqui nociva exuperaret capita, etc. Sed quid cito vetera scripta, cum haec ipsa cantio in modernis et impressis missalib. Saltzburgensibus, feria II Paschae exter? Idem omnes Prophetiae, et rei ipsius veritas evincit. Denique et Paulus Rom. 16 de filio Dei exponit dicens illum contriturum Satanam sub pedibus nostris. Sic et epist. Hebr. de Christo exponit
Crebro usurpatur in malam partem, de pravo ac temerario iracundiae contra proximum affectu. ut, Ira viri iustitiam Dei non operatur, Iacobi 1. i. irati faciunt facta Deo non placentia ac grata. Sol non occidat super iram vestram, Ephes 4 Et Psal. 4. Irascimini, nolite peccare. cum enim non sit possibile, ne homo prorsus ad iram commoveatur, iubet Deus pios tum cohibere iri suam, ne in caedem, vulnera, maledicta, aut alias laesiones erumpant: tum etiam non diu eam detinere, sed ante solis occasum ex et de corde suo delere, et cum proximo in gratiam redire. Nam indulgendo
4. Irascimini, nolite peccare. cum enim non sit possibile, ne homo prorsus ad iram commoveatur, iubet Deus pios tum cohibere iri suam, ne in caedem, vulnera, maledicta, aut alias laesiones erumpant: tum etiam non diu eam detinere, sed ante solis occasum ex et de corde suo delere, et cum proximo in gratiam redire. Nam indulgendo irae, datur locus diabolo, ut iratum magis ac magis inflammet contra proximum, precationem impediat, et tandem ad laesionem eius impellat: Ephes. 4. Quare et Christus cum Matth. 5 cum homicidio coniungit. Est tamen aliqua etiam iusta ac Deo probata
etiam non diu eam detinere, sed ante solis occasum ex et de corde suo delere, et cum proximo in gratiam redire. Nam indulgendo irae, datur locus diabolo, ut iratum magis ac magis inflammet contra proximum, precationem impediat, et tandem ad laesionem eius impellat: Ephes. 4. Quare et Christus cum Matth. 5 cum homicidio coniungit. Est tamen aliqua etiam iusta ac Deo probata ira, quae praesertim ex officio progreditur, ut cum parentes, praeceptores, aut gubernatores suis subditis propter peccata irascuntur sicut et Moyses Aaroni et populo Israelitico iratus fuit Exod. 33, adeo ut
eam detinere, sed ante solis occasum ex et de corde suo delere, et cum proximo in gratiam redire. Nam indulgendo irae, datur locus diabolo, ut iratum magis ac magis inflammet contra proximum, precationem impediat, et tandem ad laesionem eius impellat: Ephes. 4. Quare et Christus cum Matth. 5 cum homicidio coniungit. Est tamen aliqua etiam iusta ac Deo probata ira, quae praesertim ex officio progreditur, ut cum parentes, praeceptores, aut gubernatores suis subditis propter peccata irascuntur sicut et Moyses Aaroni et populo Israelitico iratus fuit Exod. 33, adeo ut tabulas Decalogi
datur locus diabolo, ut iratum magis ac magis inflammet contra proximum, precationem impediat, et tandem ad laesionem eius impellat: Ephes. 4. Quare et Christus cum Matth. 5 cum homicidio coniungit. Est tamen aliqua etiam iusta ac Deo probata ira, quae praesertim ex officio progreditur, ut cum parentes, praeceptores, aut gubernatores suis subditis propter peccata irascuntur sicut et Moyses Aaroni et populo Israelitico iratus fuit Exod. 33, adeo ut tabulas Decalogi frangeret. Quare non sine causa Christus pravam et damnatam iram a iusta distinguit, inquiens Matth. 5. Si quis
relinquamus. Haec Dei ira est ignis consumens peccatores per malam conscientiam, et poenas temporarias ac aeternas. Denique aliquando significat poenam, sive temporariam sive aeternam, â tali ira profectam. ut Rom. 2. Coacervas tibi iram in die irae. i. poenas tibi accumulas in id tempus, cum te Deus pro tuis peccatis puniet. Baptista dicit ad Pharisaeos, Quis vobis monstravit fugere a ventura ira? pro, quomodo imminentes poenas evadere queatis? 1 Thes. 1, Eripuit nos a ventura ira. Ephes. 5, et Col. 3. Ob hoc venit ira Dei in filios inobedientiae, aut incredulitatis Luc. 21,
furoris tui in Amalec: id est, Dei valde irati sententiam aut mandatum contra Amalec non es executus. ubi ira furoris, pro gravissima poena aut vastatione Dei ponitur. Iosuae 7, Aversus est Deus ab ira furoris sui. i. placatus est post punitum Achan. Sic Moyses dicitur egressus a Pharaone cum ira furoris: pro, vehementissime commotus. Addere adhuc ad tram furoris Domini, Nahum 3. pro, vehementissime commotum, etiam magis inflammare novis peccatis. Dicitur et furor alicuius irasci, Num. 22. Exodi 32. 2 Sam. 12. Dominus irae, pro irato, aut etiam iracundo, ponitur.
commotus. Addere adhuc ad tram furoris Domini, Nahum 3. pro, vehementissime commotum, etiam magis inflammare novis peccatis. Dicitur et furor alicuius irasci, Num. 22. Exodi 32. 2 Sam. 12. Dominus irae, pro irato, aut etiam iracundo, ponitur. Proverb. 22. Nefas amicus cum Domino irae, aut habente iram. Eadem locutio et Deo tribuitur, Nahum 1. Dominus irae Iehova ulciscitur se de hostibus suis. Iram hominis confiteri Deo, dicitur Psal. 76. i. stulta et impia hominum contra Deum; veram pietatem ac pios commotio, tandem divinitus repressa et
i valde intelligens, prudens. Prover. 25, In longitudine irarum flectitur princeps: pro, longanimitate ac patientia. Sequitur. n. declaratio: Et lingua mollis confringet ossa. Magnus ira, Prover. 19. pro eo qui vehementer irasci solet. et Prover. 22. Vir irarum, in eodem sensu: Cum viro irarum ne iveris. Ascendere ira dicitur Ezech. 38. pro, crescere, aut effervescere. Avertere iram, pro tollere, Psal. 78 Multiplicavit ut averteret iram suam. i. multum lenivit Deus iram suam. Iram facere cadere in aliquem, Hiere 3. Revertere rebellis Israel: non
suam. Iram facere cadere in aliquem, Hiere 3. Revertere rebellis Israel: non faciam cadere iram meam in vos. i. non prorsus opprimam aut delebo vos meis flagellis. Sic Iob 6, Iram in pugillum faceretis cadere. Idem valet Dare iram suam in aliquem, Levit. 26. Iram effundere dicitur Deus, cum vehementer commotus punit aliquos gravissime. Nahum 1. Ira eius effusa est sicut ignis. s. omnia consumens. Sic et Egredi ira sicut ignis dicitur, Hierem. 4. veluti si incendium alicunde exortum, pergeret in alios grassari. Ferre iram alicuius, Mich. 7. Iram Domini port'abo, quia
furore meo et ira mea fuit mihi haec civitas, a die qua aedificaverunt eam: pro, semper ei fui valde iratus ac infensus. Irasci fecerunt sanctum Israel, Isaiae primo. pro, irritaverunt. Discrimen inter Iram et Iracundiam, aut iratum, et iracundum, annotare nihil admodum opus est, cum id sit alioqui omnibus notum, nec haec lingua aliquid proprium in eo genere habeat prae Latina. In plerisque vero linguis vocabula irae alludunt, aut sumpta sunt ab igne, calore, incendio, flamma: sive quia sit quandam
aut succulentis. Transfertur aliquando hoc verbum ad potationem largiorem.
IRRUERE dicitur aliquis in hostes suos, quae significatio nota et perspicua est. Sic Salomon praecipit 1 Reg. 2. Irrue in eum, et sepeli eum: pro, interfice eum. Dicitur et spiritus Domini irruere in aliquem, cum subito veniens excitat eum ad aliqua. Iud. 14. Et irruit in eum spiritus Domini: pro, subito adveniens spiritus Domini, fecit eum robustissimum. 1 Sam. 10. Et irruet in te spiritus Domini, et mutabit te.
ISRAEL nomen Iacobo esse impositum ab angelo, cum quo luctatus est, fide ac
Domini irruere in aliquem, cum subito veniens excitat eum ad aliqua. Iud. 14. Et irruit in eum spiritus Domini: pro, subito adveniens spiritus Domini, fecit eum robustissimum. 1 Sam. 10. Et irruet in te spiritus Domini, et mutabit te.
ISRAEL nomen Iacobo esse impositum ab angelo, cum quo luctatus est, fide ac precibus eum expugnando, cum hac etymologiae explicatione, quia cum Deo princeps fuerit, ex Genes. 32 notum est. Porro hoc nomen postea omnibus posteris Iacobi tributum est, adeo ut tota illa gens Israel vocaretur. Caeterum post Salomonem, lacerato regno in duas
eum ad aliqua. Iud. 14. Et irruit in eum spiritus Domini: pro, subito adveniens spiritus Domini, fecit eum robustissimum. 1 Sam. 10. Et irruet in te spiritus Domini, et mutabit te.
ISRAEL nomen Iacobo esse impositum ab angelo, cum quo luctatus est, fide ac precibus eum expugnando, cum hac etymologiae explicatione, quia cum Deo princeps fuerit, ex Genes. 32 notum est. Porro hoc nomen postea omnibus posteris Iacobi tributum est, adeo ut tota illa gens Israel vocaretur. Caeterum post Salomonem, lacerato regno in duas partes, coepit proprie tantum pars decem tribuum regnum
eum spiritus Domini: pro, subito adveniens spiritus Domini, fecit eum robustissimum. 1 Sam. 10. Et irruet in te spiritus Domini, et mutabit te.
ISRAEL nomen Iacobo esse impositum ab angelo, cum quo luctatus est, fide ac precibus eum expugnando, cum hac etymologiae explicatione, quia cum Deo princeps fuerit, ex Genes. 32 notum est. Porro hoc nomen postea omnibus posteris Iacobi tributum est, adeo ut tota illa gens Israel vocaretur. Caeterum post Salomonem, lacerato regno in duas partes, coepit proprie tantum pars decem tribuum regnum Israel vocari, maiore portione gentis
eius. et Psalm. 118, Vox iubilationis et salutis in tabernaculis iustorum. i. celebrationis Dei, aut gratiarum actionis de donato beneficio liberationis. Sic Psal. 89, Beatus populus qui scit iubilationem. i. veram Dei celebrationem, invocationem et doctrinam. Sic et subditi cum gaudio suum regem excipientes, ad eum iubilare dicuntur. Ad me Philistea iubila: Psal. 60. Dicuntur etiam hostes victores iubilare super victis, ut Hiere. 51. Et iubilabunt super Babel caeli et terra: id est, angeli et homines gaudebunt, et tripudiabunt de ruina persecutricis
iustituit eum, ut quadam moderatione omnia agat. Iudicium pro forma, specie, vestitu: 2 Reg. 1. Quale iudicium viri est, qui ascendit. i. qua specie, facie ac vestitu erat ille vir? Iudicia alicuius rei etiam ea dicuntur, quae quoquo modo ad rem pertinent. 1 Reg. 6. Completa fuit domus cum omnibus reb. suis, et cum omnibus iudiciis suis. Porro in ordinariis ac publicarum personarum iudiciis itidem suas varietates ac difficultates vox haec habet, sicut et cum de divino iudicio agitur. Primum. n. nomen Iudicium saepe ipsam litem aut causam iudicandam indicat. Sic Isaiae 1, et
moderatione omnia agat. Iudicium pro forma, specie, vestitu: 2 Reg. 1. Quale iudicium viri est, qui ascendit. i. qua specie, facie ac vestitu erat ille vir? Iudicia alicuius rei etiam ea dicuntur, quae quoquo modo ad rem pertinent. 1 Reg. 6. Completa fuit domus cum omnibus reb. suis, et cum omnibus iudiciis suis. Porro in ordinariis ac publicarum personarum iudiciis itidem suas varietates ac difficultates vox haec habet, sicut et cum de divino iudicio agitur. Primum. n. nomen Iudicium saepe ipsam litem aut causam iudicandam indicat. Sic Isaiae 1, et saepe alias, dicitur
erat ille vir? Iudicia alicuius rei etiam ea dicuntur, quae quoquo modo ad rem pertinent. 1 Reg. 6. Completa fuit domus cum omnibus reb. suis, et cum omnibus iudiciis suis. Porro in ordinariis ac publicarum personarum iudiciis itidem suas varietates ac difficultates vox haec habet, sicut et cum de divino iudicio agitur. Primum. n. nomen Iudicium saepe ipsam litem aut causam iudicandam indicat. Sic Isaiae 1, et saepe alias, dicitur iudicium viduae non venire ad iudices. i. non promoveri, non admitti, sed de die in diem differri in gratiam opprimentium eas. Num. 27, Et
indicat. Sic Isaiae 1, et saepe alias, dicitur iudicium viduae non venire ad iudices. i. non promoveri, non admitti, sed de die in diem differri in gratiam opprimentium eas. Num. 27, Et appropinquare fecit Moyses iudicium earum. i. consuluit Deum de earum lite. Hier. 25, Iudicium est Iehovae cum gentibus. i. Dominus habet litem cum gentibus, aut contra eas. Vicinum huic est, quod iudicium pro culpa aut reatu ponitur, Hier. 49. Ecce quorum non erat iudicium ut biberent calicem, bibendo bibent. i. quorum culpa id non meruerat. Secundo, Iudicare significat non raro accusare. ut Rom. 2,
dicitur iudicium viduae non venire ad iudices. i. non promoveri, non admitti, sed de die in diem differri in gratiam opprimentium eas. Num. 27, Et appropinquare fecit Moyses iudicium earum. i. consuluit Deum de earum lite. Hier. 25, Iudicium est Iehovae cum gentibus. i. Dominus habet litem cum gentibus, aut contra eas. Vicinum huic est, quod iudicium pro culpa aut reatu ponitur, Hier. 49. Ecce quorum non erat iudicium ut biberent calicem, bibendo bibent. i. quorum culpa id non meruerat. Secundo, Iudicare significat non raro accusare. ut Rom. 2, Praeputium servans legem iudicabit
in toto mundo. Psal. 105. Iudicabit orbenterrarum in aequitate, et populos in veritate sua. Zach. 3. Si in viis meis ambulaveris, tu iudicabis domum meam. Quarto, significat litigare: sicut Deus Gen. 6 pronunciat, Spiritum suum non perpetuo iudicaturum, id est, litigaturum cum hominibus. Sic dicit Ioel 3, se velle contendere iudicio, aut litigare in valle Iosaphat, cum omnibus gentibus. Unicus venit ad peregrinandum, et iudicabit iudicando. i. et audet nobiscum litigare ac contendere, vel etiam nos obiurgare. Significat iudicium etiam ipsum ius. ut, Hoc erit
in veritate sua. Zach. 3. Si in viis meis ambulaveris, tu iudicabis domum meam. Quarto, significat litigare: sicut Deus Gen. 6 pronunciat, Spiritum suum non perpetuo iudicaturum, id est, litigaturum cum hominibus. Sic dicit Ioel 3, se velle contendere iudicio, aut litigare in valle Iosaphat, cum omnibus gentibus. Unicus venit ad peregrinandum, et iudicabit iudicando. i. et audet nobiscum litigare ac contendere, vel etiam nos obiurgare. Significat iudicium etiam ipsum ius. ut, Hoc erit iudicium regis: 1 Sam. 8. Quinto, significat discernere aut diiudicare lites. Sic dies iudicii
ab homine iniquo et doloso eripe me. Gen. 30. Iudicavit me Deus, et exaudivit vocem causamque meam. Isai. 59. Expectavimus iudicium, et non est: salutem, et elongavit se a nobis. i. liberationem. Ibidem, Propterea elongavit se iudicium a nobis: in eodem sensu. Vicina huic significatio est, cum vindicare valet. ut Deuter. 32, Dominus iudicabit populum suum. i. vindicabit, puniendo impios liberabit. Iacob idem videtur velle, Gen. 48. Dan iudicabit populum suum, sicut aliqua alia trib. Israel. tametsi etiam de gubernatione ac regimine accipere possis. Iudica iudicium meum. i.
i. liberabit. Aliquando tamen ista locutio, Dominus tudicabit populum suum, idem valet quod gubernabit. ut Psal. 96. Quoniam venit iudicare terram: iudicabit orbem in iustitia, et populum in veritate sua. In malam partem de executione, reos ac iniustos puniente, crebro accipitur, cum vel hominibus vel Deo tribuitur: Rom. 13. Qui magistratui resistit, iudicium sibi accipiet. i. punietur. Huc referri posset illud Actor. 13, Iudicatis vos indignos vita. i. declaratis, aut facto ipso pronunciatis, sicut iudex verbis declarat. Propinquum huic est, quod aliquando pro ulcisci
solemus, ac iudex inter duos, reum et actorem, iudicat: nobiscum deliberantes, aut dispicientes, utram alteri praeferamus. Nonnunquam significat et Deligere,
vel potius Statuere: quod est cognatum cum Ferre sententiam. ut 1 Cor. 2: Non enim iudicavi scire aliquid inter vos, nisi Christum Iesum, et eum crucifixum. id est, non statui me aliquid scire, nullam aliam noticiam magnifeci. Sic et 7 eiusdem epistolae, iudicare pro decernere aut statuere accipitur: Si quis hoc iudicavit in corde
dicitur Christus inter gentes, et coarguturus populos multos: quod a iudice politico sumptum, primum quidem significare videtur, diiudicatis causis componere dissidia gentium, atque ita pacem inter eas constituere: sed ibi proprie per metaphoram dicitur, quod Meschias eis spiritualem pacem cum Deo et corde ac conscientia passione sua parabit. Ad iudices applicare: id est, ad iudices aut magistratus vocare, vocare in ius. 1 Sam. 24, Sit Iehova in iudicem inter me et te: id est, iudex. Iudicium nonnunquam significat omnes cogitationes, consultationes, consilia ac conatus alicuius.
Iehova in iudicem inter me et te: id est, iudex. Iudicium nonnunquam significat omnes cogitationes, consultationes, consilia ac conatus alicuius. Hinc Dei quoque iudicia dicuntur abyssus multa, Psal. 36. Quam vocem et totam locutionem videtur admodum apte Paulus Rom. 11 exponere, cum inquit: O' profunditatem divitiarum sapientiae et cognitionis Dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius, et impervestigabiles viae eius. Quis enim cognovit mentem Domini, et quis illi fuit a consiliis? Idem ergo hic Paulus dicit esse iudicia Dei, quod vias ac consilia. Sic et Hierem. 5,
Non noverunt viam Domini, iudicia Dei sui. Iudicium pro ritu, caeremonia ac circumstantia. Sic praecipitur Num. 9, Ut faciam Pascha iuxta iudicia sua: pro, observatis omnibus eius ritibus. Iudicia Dei saepissime in Sacris literis, pro ipsa eius lege ac verbo ponuntur, ac admodum crebro cum statutis coniunguntur, praesertim Psal. 119. Dubium autem est, cur sic vocentur: num quia illis Deus indicet, quid iudicet aut pronunciet, agendum aut omittendum, veluti si essent latae ac pronunciatae quaedam sententiae iudicis iudicantis: aut quia in eis tantum recta ac iusta
vox IUSTIFICATIONES videtur poni pro Mispat iudiciis, et significare sanctos ritus. Sed de nomine Iustificationis postea agetur in voce IUSTITIA Iudicia iustitiae, saepe videntur ipsa praecepta Dei vocari, vel quia iusta sunt, vel quia a iustitia Dei praescribuntur. Psal. 119. Cum didicero iudicia iustitiae tuae, Ibidem: Ad confitendum super iudiciis iustitiae tuae: id est, quae tua iustitia, aut tu iuste Deus praescribis, mandas, ordinis Iudicium, pro recepto more. Psal. 81. Clangite in neomeniis tuba, quia statutum Israeli est, iudicium Deo Iacob id
1 Sam 1 Nec cognoverunt ius sacerdotum erga populum. 1 Sam 1 Et annunciavit eis ius regis. Hierem. 32, Quoniam penes te est ius redemptionis. Quinto, accipitur pro interrogatione seu quaestione, de rebus quae in iudicio in controversiam venire solent. ut 2 Regum 25. Et sicuti sunt cum eo iudicium. id est, interrogaverunt ei causam facti. Proverb. 28. Mali non intelligunt iudicium: sed qui quaerunt Iehovam, intelligunt omnia. Qui iudicium vocet, explicat Paulus 1 Cor. 2. Spiritualis homo omnia diiudicat, etc. Et pluraliter [?: mispati- ] iudicia,
proponam: id est, interrogatoria iudicia seu quaestiones. Et iterum cap. 39 et 52, Et proposuit ei quaestiones, etc. Septimo, dicitur de arduis quaestionibus, difficilibus, et miraculosis cum dictis tum factis et gestis Dei. De priore, Psalm. 36. Iudicia tua abyssus multa. ubi de verbo Dei dicitur, aut potius de omnibus in perscrutabilibus consiliis ac cogitationibus Dei, ut et prius exposui. Et Psalm. 119. Labiis meis recensui omnia iudicia oris tui: id est, mysteria, vel etiam
fuit eius viri? Quaerit rex de statura, aetate et forma, seu habitu vestimentorum: quemadmodum ex servorum moxresponsione sumere licet. Isaiae 49, Conditio seu status meus a Iehova, et opus meum a Iehova. Proverb. 29. Rex in iudicio stabiliet terram, sed ius exactionum subuertet eam: id est, cum id solum exigit, quod iure illi debetur. Et pluraliter Iudicia: 2. Reg. 6, Iuxta omnes dispositiones suas. Duo decimo, pro causa, seu casu qui in iudicio incidit, et de qua partes adversae disceptant. Num. 27, Portavit Moyses iudicium illarum ante Iehova. Deuteronom. 19, Et ei non
et collocasti eas in civitates Samariae, non noverunt iudicium Dei terrae illius. Et paulo post, Iuxta iudicium gentium coluerunt Deum. 1. Paral. 15. Non fecit Iehova irruptionem inter nos, eo quod requisierimus eum rite secundum verbum et legem eius. In qua significatione construitur semper cum praepositione Caph, iuxta, secundum. Genes. 34. Et porriges calicem secundum pristinum iudicium, cum esses pocillator eius. Exod. 21. Iuxta iudicium filiarum agat cum ea. Iudic. 18. Secundum iudicium Zidoniorum. Psalm. 119. Convertere ad me, et miserere mei, secundum iudicium
iudicium gentium coluerunt Deum. 1. Paral. 15. Non fecit Iehova irruptionem inter nos, eo quod requisierimus eum rite secundum verbum et legem eius. In qua significatione construitur semper cum praepositione Caph, iuxta, secundum. Genes. 34. Et porriges calicem secundum pristinum iudicium, cum esses pocillator eius. Exod. 21. Iuxta iudicium filiarum agat cum ea. Iudic. 18. Secundum iudicium Zidoniorum. Psalm. 119. Convertere ad me, et miserere mei, secundum iudicium diligentium te: id est, morem. 2. Reg. 11. Vidit regem stantem ad tribunal, iuxta morem. Sic etiam pluraliter.
irruptionem inter nos, eo quod requisierimus eum rite secundum verbum et legem eius. In qua significatione construitur semper cum praepositione Caph, iuxta, secundum. Genes. 34. Et porriges calicem secundum pristinum iudicium, cum esses pocillator eius. Exod. 21. Iuxta iudicium filiarum agat cum ea. Iudic. 18. Secundum iudicium Zidoniorum. Psalm. 119. Convertere ad me, et miserere mei, secundum iudicium diligentium te: id est, morem. 2. Reg. 11. Vidit regem stantem ad tribunal, iuxta morem. Sic etiam pluraliter. 2. Reg. 17. Decimoquinto, quandoque transsumitur pro Evangelio,
seu diem, in die sua: id est, perpetuo succurrere, ut sese singulis diebus suae difficultates aut necessitates in hac vita obiecerint. Videtur sane in talibus locis idem valere quod dimensum, aut mensura. sed synecdochicôs extenditur ad omnis generis opem: ut perinde prorsus hic oret Salomon, ac cum nos petimus dari nobis panem quotidianum. Ambulare in iudicio, est iuste ac pie vivere. Iob 34, Ut ambulet homo ad Deum in iudicio. Et Psalm. 25, Ambulare faciet humiles in iudicio, et docebit humiles viam suam. Idem bis dicit. Idem est etiam, Facere iudicium. Iudicium nonnunquam cum
ac cum nos petimus dari nobis panem quotidianum. Ambulare in iudicio, est iuste ac pie vivere. Iob 34, Ut ambulet homo ad Deum in iudicio. Et Psalm. 25, Ambulare faciet humiles in iudicio, et docebit humiles viam suam. Idem bis dicit. Idem est etiam, Facere iudicium. Iudicium nonnunquam cum lege, ut aequivalens coniungitur. ut Num. 15. Lex una et iudicium unum erit vobis et peregrino: id est, unum et par ius, ratio, aut conditio erit utrorumque. Auferre iudicium alicuius, est privare aliquem suo iure Iob 27 et 34. Sic et declinare facere pauperes a iudicio, Isaiae 10. et
eos iudicium scriptum: id est, ad delendas gentes, sicut Deus in Scriptura mandavit. Ezech. 11. Daboque vos in manus alienorum, et faciam in nobis iudicia. Et mox: In terminis Israel ego iudicabo vos. Ezech. 23. Daboque ignem in Soam, et faciam iudicia in Non: id est puniam gravissime. Loqui cum aliquo iudicia, est eum sui sceleris convincere ac punire. Hier. 14. 2. Reg. 25. Hierem. 39. Sic Hier. 1, Loquar iudicia mea cum eis propter omnem malitiam eorum. Idem valet, Venire ad iudicium, aut intrare in iudicium cum aliquo. Isaiae 3. Dominus in iudicium veniet cum senibus. Et
in nobis iudicia. Et mox: In terminis Israel ego iudicabo vos. Ezech. 23. Daboque ignem in Soam, et faciam iudicia in Non: id est puniam gravissime. Loqui cum aliquo iudicia, est eum sui sceleris convincere ac punire. Hier. 14. 2. Reg. 25. Hierem. 39. Sic Hier. 1, Loquar iudicia mea cum eis propter omnem malitiam eorum. Idem valet, Venire ad iudicium, aut intrare in iudicium cum aliquo. Isaiae 3. Dominus in iudicium veniet cum senibus. Et in Psal. Ne intres in iudicium cum servo tuo. Aliquando tamen solum exponere suum ius aut innocentiam, valet. Hierem. 12.
Soam, et faciam iudicia in Non: id est puniam gravissime. Loqui cum aliquo iudicia, est eum sui sceleris convincere ac punire. Hier. 14. 2. Reg. 25. Hierem. 39. Sic Hier. 1, Loquar iudicia mea cum eis propter omnem malitiam eorum. Idem valet, Venire ad iudicium, aut intrare in iudicium cum aliquo. Isaiae 3. Dominus in iudicium veniet cum senibus. Et in Psal. Ne intres in iudicium cum servo tuo. Aliquando tamen solum exponere suum ius aut innocentiam, valet. Hierem. 12. Iustus es Domine, si contendam tecum, veruntamen loquar iudicia tecum. Removere iudicia,
Loqui cum aliquo iudicia, est eum sui sceleris convincere ac punire. Hier. 14. 2. Reg. 25. Hierem. 39. Sic Hier. 1, Loquar iudicia mea cum eis propter omnem malitiam eorum. Idem valet, Venire ad iudicium, aut intrare in iudicium cum aliquo. Isaiae 3. Dominus in iudicium veniet cum senibus. Et in Psal. Ne intres in iudicium cum servo tuo. Aliquando tamen solum exponere suum ius aut innocentiam, valet. Hierem. 12. Iustus es Domine, si contendam tecum, veruntamen loquar iudicia tecum. Removere iudicia, Zoph. 3. pro condonare crimina ac poenas. Iudicium
ac punire. Hier. 14. 2. Reg. 25. Hierem. 39. Sic Hier. 1, Loquar iudicia mea cum eis propter omnem malitiam eorum. Idem valet, Venire ad iudicium, aut intrare in iudicium cum aliquo. Isaiae 3. Dominus in iudicium veniet cum senibus. Et in Psal. Ne intres in iudicium cum servo tuo. Aliquando tamen solum exponere suum ius aut innocentiam, valet. Hierem. 12. Iustus es Domine, si contendam tecum, veruntamen loquar iudicia tecum. Removere iudicia, Zoph. 3. pro condonare crimina ac poenas. Iudicium venit super terram eampestrem: id est, poenae. Hierem 48.
tecum. Removere iudicia, Zoph. 3. pro condonare crimina ac poenas. Iudicium venit super terram eampestrem: id est, poenae. Hierem 48. id est, Deus puniet habitantes in plano. Deus iudicii, est Deus castigans. Malach. 2. Ubi est Deus iudicii? id est, iudicans ac puniens. Iudicium cum charitate coniungitur Lucae 11: ubi Deus eis obiicit, quod caeremoniales et externas observatiunculas solicite observent, deciment rutam et mentham, iudicium autem et charitatem Dei ac proximi negligant: id est, primam et secundam tabulam, religionem et dilectionem proximi negligant. Iudicium
denotat. ut Psal. 99 Iudicium et iustitiam tu fecisti Iacob. Iudicis [?: ] ciae, denotant iusta iudicia, Psal. 119, Ad confitendum [?:-bi ] super iudicia iustitiae tuae. id est, super iusta [?: iudi- ] tua. Sic ibidem: Cum didicero iudicia iustitiae tuae [?: ] metsi ibi potius videatur dicere, Cum didicero [?: iudi- ] id est, mandata ac iudicia tua praescripta. Ad [?: i- ] reverti iudicium, Psal. 94 de eo dicitur, cum vel Deus [?: ] detur nolle
[?: ] ciae, denotant iusta iudicia, Psal. 119, Ad confitendum [?:-bi ] super iudicia iustitiae tuae. id est, super iusta [?: iudi- ] tua. Sic ibidem: Cum didicero iudicia iustitiae tuae [?: ] metsi ibi potius videatur dicere, Cum didicero [?: iudi- ] id est, mandata ac iudicia tua praescripta. Ad [?: i- ] reverti iudicium, Psal. 94 de eo dicitur, cum vel Deus [?: ] detur nolle iudicare iustitiam, seu iustam piorum [?: ] sam: imo cum eam etiam quasi
[?: iudi- ] tua. Sic ibidem: Cum didicero iudicia iustitiae tuae [?: ] metsi ibi potius videatur dicere, Cum didicero [?: iudi- ] id est, mandata ac iudicia tua praescripta. Ad [?: i- ] reverti iudicium, Psal. 94 de eo dicitur, cum vel Deus [?: ] detur nolle iudicare iustitiam, seu iustam piorum [?: ] sam: imo cum eam etiam quasi premere videtur, vel [?: ] mines scientes aut inscii inique iudicant: sed tandem in tempore redit iudicium Dei et hominum, ad iustitium seu iustam causam,
videatur dicere, Cum didicero [?: iudi- ] id est, mandata ac iudicia tua praescripta. Ad [?: i- ] reverti iudicium, Psal. 94 de eo dicitur, cum vel Deus [?: ] detur nolle iudicare iustitiam, seu iustam piorum [?: ] sam: imo cum eam etiam quasi premere videtur, vel [?: ] mines scientes aut inscii inique iudicant: sed tandem in tempore redit iudicium Dei et hominum, ad iustitium seu iustam causam, eamque comprobant et glorificant. Quod rectum iudicium tandem omnes recti [?: ] pe sequuntur.
iugum regis Babylonis de collo tuo. Item iugum ferreum, ibidem tyrannidem eius nominat. Semper ergo iugum ferreum duram tyrannidem denotat. Sic Levit. 26 dicit Deus, se iugum Pharaonis, quo oppresserat populum, abstulisse. Sic et Ierem. 30 reperitur. Quarto, iugum etiam quandam conformationem cum aliis ex quarta proprietate ipsius indicat, quia iumenta uno iugo iuncta compelluntur sese sibi invicem conformare: et aliquanto facilius id trahunt, si id faciant, expeditiusque onus promovent, sicut et Graeca ac Latina proverbia testantur: ut,
id trahunt, si id faciant, expeditiusque onus promovent, sicut et Graeca ac Latina proverbia testantur: ut,
invicem iuvant in trahendo aratro. Denique Lucae 14 quispiam excusans se, cur ad convivium Domini invitatus non veniat, ait se iuga boum quinque emisse, quae tunc eum inspicere oporteat, ubi iugum significat, ipsum par boum. Super vaccas ascendere iugum, dicitur Numer. 19 et 1. Sam 6, cum assuefiunt ad trahendum aratrum. Iubentur autem ibi deligi tales, super quas non ascendit: id est, nondum assuefactas tali oneri. Iugo saepe additur Onus, quo quasi explicatur illa metaphora. Isaiae 14. Recedetque ab illis iugum eius, et onus ipsius ab humero eorum recedet: pro, populus meus
non amplius solvet tributa regi Assyrio. Inducere collum in iugum alicuius, est se illi subiicere Ierem. 17. Gens autem quae induxerit collum suum in iugum regis Babel, et servierit ei, etc. Tali genti promittit liberationem. Talia vero onera ac servitutes, quin et tyrannidem cum Deus minabatur populo suo, iubebat Prophetam iugum aut cathenam in collo gestare, ut magis moverentur ac perterrefierent homines illo novo, ac non tantum in aures, sed et in oculos ipsos incurrente spectaculo. ut Ierem. 28 prolixius videre licet. A voce Iugum venit coniunx
58 dicitur Deum id non requirere, ut ieiunando sese ita macerent homines, ut caput incurvatum aut inclinatum prae debilitate gerant: sicut iuncus solet ob nimiam proceritatem et debilitatem calami, aut ut sic hypocritice humilitatem simulent. Isa. 19 videtur accipi pro infima fece hominum, cum inquit: Nec erit Aegypto opus ullum quod faciat caput aut cauda, ramus aut iuncus. ramus, significat potentiores: iuncus, infirmiores.
IURARE, praeter suam propriam significationem, quae est, Deum in testem vocare alicuius dicti aut sententiae, saepe significat aliquid alicui sancte
sententiae, saepe significat aliquid alicui sancte promittere. ut, Iuravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedek. id est, Deus sancte aut iuramento pollicitus est filio suo aeternum sacerdotium Gen. 50. Deus terram iuravit ipsi Abraham: id est, cum iuramento. promisit. Ierem. 11. Ut suscitem iuramentum, quod iuravi patribus vestris: id est, sacro sanctam promissionem, et promissa illis olim bona nunc praestem vobis reipsa. Iurare alicui veritatem, est sancte promittere verissimam promissionem, vel potius veram ac solidam beneficentiam.
ab ea. Significat aliquando etiam vovere. Levit. 5. Si iuraverit anima proferendo labiis, se malefacturam aut benefacturam. tametsi possis ibi quamvis promissionem intelligere. Iurare per Deum, est colere Deum: quia per eum solent fieri iuramenta, quem in summo honore habent, praesertim cum poenas peieranti imprecantur. Psalmo 63, Et gloriabitur omnis qui iurat per Deum. Isaiae 19, Iurantes per Iehovam exercituum: praedicit Deus futurum ut etiam Aegypti verum Deum colant. Iurare in malum, Psalmo
inferioris erga sui superioris leges aut praecepta, ei iustitia quaedam est. Unde illud [?: n- ] tus Socratis, Platonis, Xenophontis et Aristotelis, [?: ]
Dei non operatur. Alias denique et praemia iustitiae tributa, veluti quandam declarationem [?: a- ] testificationem iustitiae significat: quae significationes omnes plenius infra explicabuntur et confirmabuntur. De etymologia huius vocis nihil attinet curiosius scrutari aut dicere, cum sit incerta. Nam alii vocem Latinam iustitiae a IUXTA deducunt, quod [?:-ta ] regulam incedat: cum potius a vocula IUS ( [?: qu- ] porro venit a iubendo) derivari videatur. Quae [?: eni- ] leges et magistratus iubent, ea sunt ius: cui qui pater, iustus
testificationem iustitiae significat: quae significationes omnes plenius infra explicabuntur et confirmabuntur. De etymologia huius vocis nihil attinet curiosius scrutari aut dicere, cum sit incerta. Nam alii vocem Latinam iustitiae a IUXTA deducunt, quod [?:-ta ] regulam incedat: cum potius a vocula IUS ( [?: qu- ] porro venit a iubendo) derivari videatur. Quae [?: eni- ] leges et magistratus iubent, ea sunt ius: cui qui pater, iustus est, et iustitiam habere iudicio sui magistratus et coetus putatur. Sic vocem Graecam
Deum ac legem eius, vocatur iustitia. Sic et Rom. 10 describitur iustitis [?: ] gis, quod sit plene ea omnia facere quae lex praecipat Sic et Rom. 2 dicuntur legis factores, id est, qui ei perfecte obediunt, iusti esse. Hoc sensu etiam dicitur Deuteron. 6, Eritque iustitia nobis, cum fecerimus omne praeceptum hoc coram Domino Deo nostro, sicut praecepit nobis. Sic et de ipso Deo crebro Scriptura pronunciat: Iustus es tu Domine, et rectum est iudicium tui, Etsi autem ista obedientia legis plerunque, imo semper in hac corrupta natura, imperfecta est: vocatur [?:
ac praemium Dei, quo meum fidele famulitium tibi praestitum exornabit.
Quinto: locutionem Iustitia Dei, negabat Osiander usquam in Sacris literis reperiri pro illa legali iustitia, qua bonis bene, et malis male facit: sed tantum pro benignitate, beneficentia aut misericordia Dei. Cum enim de legali iustitia Dei agitur, poni aiebat ipse vocem Irae, aut furoris. Sed reperiuntur plurima exempla, ubi in eo sensu vox Iustitiae usurpatur. ut Romanorum tertio: Quod si iustitia nostra Dei iustitiam commendat, quid dicemus? num iniustus est Deus? ¶ Porro quia supra vere dictum
inde etiam fit, ut secundum diversas leges diversae sint iustitiae. Sic puto accipiendum illud Christi dictum, Sic nos oportet implere omnem iustitiam: id est, non tantum moralem, sed et ceremonialem iustitiam, accipiendo circumcisionem et baptismum (tanquam si essem immundus, lotioneque indigeam: cum immundus non sim, nisi aliena, mihique imputata immundicia) offerendo sacrificia, totamque legem Moysis implendo, dando censum magistratui, et alia omnia faciendo actolerando, quae Deus mihi iniunxit: quo sic factus sub lege, alios a lege liberem. Vicinum ferme est, quod supra hoc idem dictum
parit. ¶ Iustitiae nostrae Deus aliquando dicitur, ut Psal. 4: Exaudi me Deus iustitiae meae. quia et iustificat nos imputativa iustitia, et praecipit, praescribit, ac efficit quoque in nobis suo sancto Spiritu iustitiam novae obedientiae: et denique eandem in nobis una cum omnibus iustis causis, actionibus et conatibus asserit et tuetur contra omnes qui eam oderunt, ac in nobis persequuntur. Iustitiae habitaculum, vel potius pascuum aut copia, dicitur Deus: quia ipse non tantum amat, probat, praecipit ac promovet iustitiam, sed etiam quia est iustificator
iustis dogmatibus, legibus, vita et actionibus: Psalm. 23. Deducit me per semitas iustitiae. id est, iustas, ac ipsi probatas. tametsi aliquando et hanc interpretationem accipiat, pro semitis a iustitia Dei humano generi praescriptis. Educere aut proferre dicitur Deus iustitiam nostram, cum causas nostras iustas et nosipsos ab oppressorib. liberat, ac victores facit: cumque sic nobis testimonium innocentiae ac iustitiae coram orbe terrarum tribuit. Sic insultat Ieremias Babyloni cap. 51, quod Deus Iudaeorum iustitiam ac innocentiam sit contra Babylonica tyrannidem
sit contra Babylonica tyrannidem coram toto mundo asserturus. Facere iustitiam et iudicium, supra expositum est in voce Iudicii. Sacerdotes induere iustitiam, Psal. 132, est id quod alibi Christus dicit: Beati qui sitiunt et esuriunt iustitiam, et propter eam patiuntur: cum videlicet pii, praesertim sinceri doctores, zelo Domini inflammati tuentur, et ardentissime promovent iustitiam religionis ac morum, totiusque vitae praesertim autem illam gratuitam, seu imputativam Christi, quae aliarum omnium fons ac origo est. Hoc etiam est clamare et certare pro iustitia,
vitae praesertim autem illam gratuitam, seu imputativam Christi, quae aliarum omnium fons ac origo est. Hoc etiam est clamare et certare pro iustitia, de qua locutione paulo ante dixi. Talis bellator iustitia indutus, et pro iustitia pugnans ac clamans, pingitur et praedicitur futurus Christus, cum in terras venerit: Isaiae 59. Quod eius divinum opus latissime patet. Ingredi ad iustitiam, est ea potiri. Psalmo 69: Pone vel da iniquitatem eorum, nec unquam perveniant ad iustitiam: id est, nunquam eos iustifices aut absoluas, nunquam eis fias propitius. Iustitiam et pacem sese mutuo
meam percipiam tuum favora providentiam, ac defensionem. Sic et Psalmo 119. [?: ] iustitia tua vivifica me. id est, per tuam benignam [?: ] neficamque bonitatem. Iustitia quoque aliquando [?: ] ralem aut originalem illam iustitiam ac integritatem denotat. ut cum Paulus Ephes. quarto dicit, [?: homine- ] esse conditum in iustitia et sanctitate vera, quae [?: iusti- ] originalis idem ferme est quod imago Dei: quam adversarii sophistae, accidentarium quoddam [?: ornament- ]
quod Abrahae fuerit imputata fides ad iustitiam. Item, Signaculum accepit iustitiae. Et, Resurrexit propter iustitiam nostram, etc. De hac imputativa iustitia saepe vaticinantur Prophetae et Psalmi, quod annunciabitur gentibus, etc. Unde coniungunt crebro hanc vocem cum salute. Psal. 98. Notam fecit salutem suam, in oculis gentium revelavit iustitiam. Sed iam ad propositum scopum. Primum igitur constat, iustitiam nostram venire a Christo. Notissimum enim est, Hieremiam testari clarissime Cap. vigesimotertio et trigesimotertio,
vero contendunt, nobis passione Christi acquiri et comparari gratiam aut charitatem, seu infusam quandam renovationem ac communicationem omnium virtutum, qua formaliter iusti censeamur ac simus: cui etiam suos fructus aut bona opera, ad explendam hanc iustitiam, adiungunt. Conveniunt ergo Papistae cum Osiandro in eo contra nos, quod passio ac obedientia Christi sit nostra iustitia, non ratione suae formae aut essentiae, sed effectus sui: quodque ille effectus sit quaedam infusa caelitus nobis renovatio aut instauratio. Sed in eo vicissim differunt, quod Osiander vult illam infusam iustitiam
Sic et Romanorum quinto docet, conferens, tum quid sit iniustitia hominis, nempe inobedientia: tum quid quoque sit Christi iustitia, qua iustificemur, nempe obedientiam, atque adeo sanguinem suum. Illud sane valde memorabile, et ad inquisitionem veritatis prorsus necessarium est, quod cum Paulus tam prolixe et accurate agat Romanorum tertio, quarto et quinto, de iustitia Christi, qua iustificemur: tamen eam non collocat ulla ex parte in aliqua nostri renovatione, aut infusa charitate, aliis `ue virtutibus nobis divinitus donatis. Aliam ergo prorsus a Paulina doctrina afferunt,
de iustitia Christi, qua iustificemur: tamen eam non collocat ulla ex parte in aliqua nostri renovatione, aut infusa charitate, aliis `ue virtutibus nobis divinitus donatis. Aliam ergo prorsus a Paulina doctrina afferunt, qui iustitiam iustificantem in novitate virtutum collocant. Verum quia cum Osiandro acriter fuit disputatum, et contra Papistas etiam magis disputari necesse est, quidnam proprie sit iustitia nostra: et valde ad praesentem scopum facit, ut probemus, iustitiam Christi, qua nos coram Deo formaliter iustificemur, esse proprie eius obedientiam, nobis perfidem imputatam:
disputari necesse est, quidnam proprie sit iustitia nostra: et valde ad praesentem scopum facit, ut probemus, iustitiam Christi, qua nos coram Deo formaliter iustificemur, esse proprie eius obedientiam, nobis perfidem imputatam: ideo locum Paulinum Rom 5 (ubi iustitiam et obedientiam Christi cum iniustitia ac inobedientia veteris Adami confert) veluti per parallelas lineas deductum, quo magis illustretur, oppositis sibi invicem rebus ac vocibus diversorum membrorum per antithesin proponemus.
Sicut per unius peccatum
aut abolitio nostri debiti. Eo ipso enim quod alius pro me soluit, suamque solutionem mihi adscribit meum chirographum aut debitum delet. Hinc est, quod Paulus exponens et confirmans veram iustitiae formam, Rom. 3, redemptionem passione Christi factam, seu iustitiam Christi nobis exhibitam, cum abolitione debitorum nostrorum tanquam unum quid arctissime coniungit, et quasi in unum cumulum commiscet ac confundit: sicut et ad Colossenses, cum chirographum nostrum dicit esse cruci affixum, proposita ante oculos hypotyposi. Quare et sicut cap. 3 et 5. Romanorum,
quod Paulus exponens et confirmans veram iustitiae formam, Rom. 3, redemptionem passione Christi factam, seu iustitiam Christi nobis exhibitam, cum abolitione debitorum nostrorum tanquam unum quid arctissime coniungit, et quasi in unum cumulum commiscet ac confundit: sicut et ad Colossenses, cum chirographum nostrum dicit esse cruci affixum, proposita ante oculos hypotyposi. Quare et sicut cap. 3 et 5. Romanorum, potissimum Christi obedientiam, passionem ac sanguinem pro nostra iustitia inculcat: ita vicissim Roman. 4 praecipue urget, ipsam remissionem peccatorum
nobis peccatum, ut
prolixius dictum est. Caeterum quod iustitia, [?: q- ] in iudicio Dei iusti sumus, non sit infusa aut [?: inhae- ] quaedam, sed imputativa, etiam ex eo pater, quod Psalmus 43, et Paulus Rom. 3 dicit, Non iustificabitur in [?: ] spectu tuo ullus homo. Ubi cum agatur de modo [?: ] iustificationis, manifestum est, ex eo quod est [?: addi- ] In conspectu tuo, aut coram te, agi de quadam iustitia et iustificatione quae cognitione iudicis, et non rei ipsi aut virtutum existentia consistat. Nam illud coram et [?: ]
harum [?: ] plicationum istius phrasis ex Sacris literis afferri, [?: ]
sertim autem eius quam Lutherus p. m. sequutus est, quarum nonnullas recensebo. Cum Iacobus dicit, Ira viri iustitiam Dei non operatur: loquitur quidem de nostra obedientia, aut operum iustitia: sed tamen non potest commodius exponi, quam iustitiam a Deo requisitam, aut Deo probatam ac placentem. Placet vero etiam operum aut novae obedientiae iustitia Deo, suo quodam modo et
aut operum iustitia: sed tamen non potest commodius exponi, quam iustitiam a Deo requisitam, aut Deo probatam ac placentem. Placet vero etiam operum aut novae obedientiae iustitia Deo, suo quodam modo et gradu, non temere, ita ut per eam proprie coram Deo iustificemur aut saluemur. Quare cum nullo modo negari queat, ibi istam locutionem id valere: cur non liceret eam eodem modo etiam in Paulinis Epistolis exponere, praesertim cum id multo magis iustitiae imputativae conveniat, ut coram Deo valere dicatur, quam illi inchoatae aut novae obedientiae? Non sine causa Paulus Rom. 4.
vero etiam operum aut novae obedientiae iustitia Deo, suo quodam modo et gradu, non temere, ita ut per eam proprie coram Deo iustificemur aut saluemur. Quare cum nullo modo negari queat, ibi istam locutionem id valere: cur non liceret eam eodem modo etiam in Paulinis Epistolis exponere, praesertim cum id multo magis iustitiae imputativae conveniat, ut coram Deo valere dicatur, quam illi inchoatae aut novae obedientiae? Non sine causa Paulus Rom. 4. duas Abrahami iustitias ita distinguit, ut alteri quidem virtutum, aut operariae, id epitheti tribuat, quod tantum coram hominibus valeat, ac
iustitia eius, Dei iustitia est, ac dicitur. Iustitia peccatricis (ut modo dici) non a Simone Pharisaeo cernebatur, aut probabatur, sed a solo Deo: sicut et iustitia publicani in templo orantis, aut latronis in cruce pendentis. Quare merito illa erat iustitia Dei: haec vero hominum esse dicitur. Cum hac iustitia saepe coniungitur salus Dei. i. qua ipse vere homines in summo discrimine, nempe in severo iudicio, ab [?:-ius ] ira, lege ac damnatione servet. Pari ergo ratione et iustitia Dei dicitur, quia coram ipsomet Deo probetur, valeat ac opituletur. Oens iustitiae nostrae
dicatur, quia singulari sapientia ac bonitate Dei nobis contingat, sua habere possunt testimonia ac rationes ex Sacris literis: ut quod Paulus Phil. 3 eam vocat iustitiam ex Deo, seu a Deo: item quod Is. 59 Deus agens de Meschia dicitur circumspexisse num sit qui se opponat irae eius: verum cum nemo esset, servasse eum sibi suum brachium, suamque iustitiam, qua quod volebat peregerit, et quasi labentem ruentemque gloriam ac regnum suum mundique salutem suffulserit, ac in integrum restituerit. Atque hgc nunc dicta sunto de iustitia Dei, seu imputativa. Quod vero haec vox nonnun quam
nihil praecipit et tamen omnia implet, quia Christum habet, qui est legis impletio: quique spiritum suum donat, per quem remissionem peccatorum consequimur, per quem ad quoduis bonum faciendum hilares et spontanei efficimur, qui facit ne imputetur peccatum ob meritum Christi. Nam perpetuo luctatur cum carne et sanguine. Hae duae iustitiae ex diametro pugnantes, ad invicem colluctantur donec caro et sanguis manet. nam prudentia carnis iustitiam spiritus non capit, nec suam argui patitur. Contra, prudentia spiritus iustitiam carnis laudari non fert, sed unam fidei et gratiae iustitiam
unam fidei et gratiae iustitiam praedicat, sicque fit ut perpetuo bello collidantur hi duo parvuli Iacob et Esau in utero Rebeccae. loquor autem de iudicio ac conspectu Dei, quo iustitia gratiae carnalem iustitiam non admittit. Iustitias carnis, Hebr. 9. exteriorem iustitiam vocat Paulus. Sed cum satis dictum sit de voce Iustitiae, reliquum est, ut et de verbo IUSTIFICARE disseramus. Quoniam enim nostra coram Deo acceptio et approbatio in Sacris literis hoc verbo inculcatur, oportet id diligenter explicari et confirmari, quo ex vera verbi huius significatione etiam ipsa Iustificatio,
culpa aut omni malo, sive is sit revera iustus, sive non: ut postea exempla ostendent. Disputant vero nonnulli, esse verbum forense, quod sicut ibi iudex reum criminis iniustitiaeve accusatum absoluit, et ab accusatione culpaque suo iudicio liberat: sic et Deus peccatorem fide ad tribunal gratiae cum Christo suo advocato ac mediatore confugientem, propter meritum ac intercessionem ipsius liberat, proque iusto ac sancto pronunciat, habet, et ad aeternam vitam deputat: quam eorum sententiam nequaquam improbo. Et quoniam in hac sententia nunc versor, addam et illud breviter: quod illud
intercessionem ipsius liberat, proque iusto ac sancto pronunciat, habet, et ad aeternam vitam deputat: quam eorum sententiam nequaquam improbo. Et quoniam in hac sententia nunc versor, addam et illud breviter: quod illud exemplum Rom. 6, quod maxime a praedicta significatione verbi Iustificare, cum pro absolvere ponitur; alienum esse aliquibus videtur, vel maxime forensi mori conveniat. Inquit enim ibi Paulus: Qui mortuus est, iustificatus est a peccato. pro, liberatus est, ne in hac vita ab originali malitia porro subinde ex aliis peccatis in alia protrudatur, modo in caedes, modo in
id est, liberabat suos auditores cupiditatibus. Quare passivum
[?: aliqu- ] reipsa reddere et facere iustum: quem sensum si [?: lo- ] Scripturae tribuere velis, in quibus hoc verbum usurpatur, partim erit impossibilis, partim absurdus, et vero alienus. Sed percurram Scripturae loca quam possum diligenter et fideliter. Gen. 44, cum scyphus Iosephus in sacco Beniamin esset inventus, nec haberent fratres eius quo innocentiam illius comprobarent ac tueretur, dicebat ad Iosephum Iudas: Quid loquemur [?: Do-no ] meo? quid dicemus,
non possumus, etc. Exo. 23, Innocentem inquit et iustum ne acccidas
cui fit causa et iudicium?
et declaraberis. Psal. 82,
inquit, audiens et publicani iustificaverunt Deum, baptisati baptismo Iohannis. Num publicani ipsi iniusti, hominem aliquem, nedum Deum, ex iniusto iustum facere' possunt? Verum celebrare eum de iustitia queunt tantum. Iustificaverunt igitur Deum, hoc est, agnoverunt et approbarunt iustitiam Dei, cum a Iohanne baptizarentur, quem Pharisaei baptismum illius respuentes contemnebant. Et capite 10: Ille, inquit, volens iustificare seipsum. et Cap. 16, Vos estis (inquit) vosmetipsos iustificantes coram hominibus. Seipsum iustificare coram hominibus hypocritarum est, et nihil
per hunc nobis remissio peccatorum annunciatur, et omnium eorum a quibus non potuistis per legem Moysis iustificari, per hunc omnis qui credit iustificatur. Et hic satis patet, iustificari idem esse quod a peccatis absolui quod fit per remissionem peccatorum quae sub nomine Christi praedicatur. Cum enim dixisset, Quod per hunc vobis annunciatur remissio peccatorum: et subiungendum esset, Et ab omnibus quorum vobis remissio per legem Moysi contingere non potuit: sensum hunc sic expressit, Et ab omnibus, a quibus non potuistis per legem Moysis iustificari, per hunc omnis qui credit
remissio per legem Moysi contingere non potuit: sensum hunc sic expressit, Et ab omnibus, a quibus non potuistis per legem Moysis iustificari, per hunc omnis qui credit iustificatur. Iustificari igitur a peccatis, est a peccatis per gratiam remissionis absolui, et ab illorum reatu liberari. Cum igitur idem sit iustificatio quod remissio peccatorum, necessario non realem immutationem qualitatum, sed rationalem tantum absolutionem significat. Fingat sane quicunque volet vel audacissime
ac
haeredes efficeremur, iuxta spem vitae aeternae. Nec hic aliter iustificatos nos intelligit, quam quo sensu ea de re in Romanis et Galatis disseruit, a peccatis videlicet absolutos, et in gloriam filiorum Dei acceptos. Et Iacob 2. Abraham, inquit, pater noster non` ne ex factis iustificatus est, cum obtulisset filium suum super altare? Non dicit, Abrahamum per id operis iustum esse reipsa factum, cum fuerit antea iustus: sed iustum declaratum, aut comprobatum solum.
¶ Hactenus utriusque Testamenti locos, in quibus verbum iustificandi usurpatur, recensuimus, et quasi in Tabella
ea de re in Romanis et Galatis disseruit, a peccatis videlicet absolutos, et in gloriam filiorum Dei acceptos. Et Iacob 2. Abraham, inquit, pater noster non` ne ex factis iustificatus est, cum obtulisset filium suum super altare? Non dicit, Abrahamum per id operis iustum esse reipsa factum, cum fuerit antea iustus: sed iustum declaratum, aut comprobatum solum.
¶ Hactenus utriusque Testamenti locos, in quibus verbum iustificandi usurpatur, recensuimus, et quasi in Tabella quadam visendos proposuimus: quo videat Lector, quam non abs re supra dixerim, non facile inveniri in
quopia locutus est, in iudicio recantare, ac testificari faterique cogitur, quod per iniuriam male de illo sit locutus, nesciat quicquam de eo tetri sceleris. Germanis ergo [?: ] re bonum aut probum, est, eum iustum ac bonum testari et confiteri. Convenit ergo aptissime haec locutio cum Hebraismo Iustificare et Impiificare. Quare recte statuimus, in Iustificationis nostrae negocio non esse alium recipiendum verbi istius sensum, quam eum qui totius esse Scripturae deprehenditur, et quo Apostolus in hac ipsa causa tam multis locis est usus: ut scilicet idem [?: si- ]
[?: si- ] iustificari hominem coram Deo, quod, a peccatis per gratuitam remissionem absolui, ac pro iusto haberi. Ad probandam quoque (ut et hoc adnectamus) hanc rationalem aut imputativam verbi iustificandi significatione testimonium Davidis facit, Psalm. 143 Non intres in iudicium cum servo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. ubi manifestissime de iudiciaria iustificatione seu absolutione agitur, non de reali virtutum infusione, aut qualitatum mutatione. Expendatur tantum illud intrare in iudicium, et in conspectu Dei iustificari. Conspectus enim
intrare in iudicium, et in conspectu Dei iustificari. Conspectus enim Dei, et coram Dei noticiam cognitionemve significat. Sic Roman. 3, Ex operibus legis nulla caro iustificabitur in conspectu Dei. id est, iudicio ac cognitione ipsius. Sic ibidem. Ut iustificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. ubi itidem propalam rationalis aut iudiciaria, cognitionisve iustificatio proponitur. Sic et Galat. 3. dicitur, Per legem nemo iustificabitur apud Deum. [?: ] quid aliud illud apud Deum valet, quam in iudicio et cognitione Dei? Quare manifestissimum est, Scripturi
cum iudicaris. ubi itidem propalam rationalis aut iudiciaria, cognitionisve iustificatio proponitur. Sic et Galat. 3. dicitur, Per legem nemo iustificabitur apud Deum. [?: ] quid aliud illud apud Deum valet, quam in iudicio et cognitione Dei? Quare manifestissimum est, Scripturi cum de iustificatione agit aut loquitur, intelligere rationalem aut imputativam quandam iustificationem. Porro in hac significatione verbum Iustificare et Iustificari, synonyma habent satis plana et elegantia: ut [?: su- ] , Imputare iustitiam, Roman. 4. Quemadmodum et
invocato nomine Domini. Emundare a peccato. 1 Iohan. 1. Sanguis IESU Christi emundat nos ab omni peccato. Item: Iustus est, etc. emundet nos ab omni iniquitate. Benedi [?: ] . Actor. 3. Misit eum benedicentem vobis. Galat. 3. Itaque qui ex fide sunt, benedicuntur cum fideli Abraham. [?: ] Actor. 2. Dominus addebat, qui salui fierent (. i. converterentur et iustificarentur) quotidie congregationi. Actor. 4. Nec est aliud nomen, etc. in quo oporteat nos salvos fieri, Actor. 15. Pseudoapostoli aiunt: Nisi circumcidamini secundum
[?: e-a ] fit in iustificatione. Liberamur enim a iure ac potestate peccati et mortis, donaturque nobis iustitia Christi, ob quam datur Spiritus sanctus et vita aeterna. Consequi salutem: 2 Tim. 2. Omnia suffero propter electus, ut et ipsi salutem consequantur, quae est in Christo Iesu, cum gloria aeterna. Consequi misericordiam. 1 Tim. 1, et 1 Petr. 2. Habere vitam aeternam. 1 Iohan. 5. Qui habet filium, habet vitam. Qui vero non habet filium Deivitam non habet. Item: Ut sciatis, quod vitam [?: habetis ] aeternam. 1 Iohannis 3. Translati sumus de morte ad
Nam
aut adolescens ille, ut multi vertunt, quaerens de via ad salutem respondet, Se omnia ea Decalogi praecepta quae ei Christus proponebat, inde a iuventute servasse. Quibus verbis videtur imam puericiam necessario indicare. Sic credo et illud Genesis 8, pro prima pueritia accipiendum esse, cum Moyses dicit, Cor hominis esse pravum inde ab adolescentia, ut aliqui vertunt: alii, a iuventute, ut Septuaginta habent. Vox alioqui Hebraea est
simpliciter, Figmentum cogitationum cordis esse malum omni tempore, et Psal. 51 queritur David, se esse natum, et conceptum etiam in peccatis, aut peccatorem.
IUVENCULAM volunt significari Iudaei vocem
vocem
omnis terrae labium unum, et vox una omnibus. Et mox, Confundamus labium eorum. Item: Ideo vocata est Babel quia Dominus confudit ibi labium omnis terrae, id est sermonem. Accipitur item crebro labium pro ipso [?: ] locutionis. Psalmo 13, Sub labiis eorum venenum aspidum: id est, cum loquuntur, tum venenata consilia ac perniciosos bonis conatus machinantur, et loquendo astute promovent ac urgent. Contra vero dicitur Psal. 17, Ausculta orationem meam absque labiis doli: id est, non dolosam. Nonnunquam ponitur pro [?: facul- ] quendi, Iob 12:
simulato et inconstati, non sincero, non sibi perpetuo constante aut [?: s- ] ci animo loquitur. Labia laudationis, aut tubilationis, Psal. 63, Labiis laudationum laudat te os meum: id est sermone alacriter te laudante ac iubilante. Labia [?: ] veniunt cum lite: et, Labia stulti laqueus animae [?: ] Proverb. 18. id est, ipse sermo. Labium hic ipsum [?: ] sermonis notat. Labium veritatis firmum erit in perpetuum, Proverb. 12, potest tum de ipso homine [?: ] ci accipi, tum et de eius sermone. Abominatio
labiorem [?: ] rum rectitudines: Prover. 8 id est, sermo meus rectius verus ac salutaris est: proponit tantum recta, [?: ve- ] salutaria, et non impia, aut alio qui prava et noxia. Blesitates labii: pro non intelligibili pronunciatione, [?: ] 28. Certe cum blesitatibus abii, et lingua altera loquitur propheta populo isti: id est, populus iste adeo [?: ] alienus â vero Deo et eius doctrina, ut perinde sit [?: ]
propheta eis
rex fiduciam suam in vaniss. verba collocasset, auscultans consolationes Prophetae. Omnes igitur precationes regis et populi, totamque illam ardentiorem verbi Dei tractationem, et divinarum promissionum fiduciam, qua tunc in summo periculo diligentius utebantur, verbum labiorum aut inane notant, cum ad certamen praelii requiratur prudentia et fortitudo, qua ille prorsus destitueretur, temereque rebellasset. Locutio est communis ac usitata omnibus linguis. ut cum dicimus: Non iam inani verborum strepitu, sed reipsa, virtute ac opera strenue fortiterque agendum esse. Qui verus ac genuinus
et divinarum promissionum fiduciam, qua tunc in summo periculo diligentius utebantur, verbum labiorum aut inane notant, cum ad certamen praelii requiratur prudentia et fortitudo, qua ille prorsus destitueretur, temereque rebellasset. Locutio est communis ac usitata omnibus linguis. ut cum dicimus: Non iam inani verborum strepitu, sed reipsa, virtute ac opera strenue fortiterque agendum esse. Qui verus ac genuinus loci illius sensus, a paucis est animadversus. Sic et Prover. 14, Verbum labiorum, pro ocioso verborum sonitu, sine factis existente, accipitur. inquit enim, Verbum
aliarum gentium, quae forte non tam in lingua ac labiis formarunt sermonem quam in ipso gutture quasi ferinum quidpiam sonarunt, aut propemodum mugierunt, vel rugierunt: sicut nunc Iudaei suum sermonem absurdissime sonant, magis in gutture quam in ore, lingua aut labiis eum formantes: cum contra olim, ut ex hoc loco et aliis Scripturae apparet, et etiam ex ipsa harmonia vocalium et literarum, mutationeque eorum intelligitur, fuerit elegantissimae et suavissimae prolationis, sicut Graeca, aut nunc Italica. Super labium ascendere, pro, esse in ore omnium, ponitur, sed plerunque
Graeca, aut nunc Italica. Super labium ascendere, pro, esse in ore omnium, ponitur, sed plerunque in malam partem. Ezech. 36: Ascendisti super labium linguae, et obloquutionem populi. Germani eodem ferme modo, Den leuten auf der zungen lauffen dicunt. Deus dicitur Aperire labia nostra, cum nos suo spiritu ac zelo excitat et accendit ad celebrandum eum, et praedicandam doctrinam eius. Psal. 51. Domine aperi labia mea, et lingua mea annunciabit laudem tuam. Aperire labia ponitur etiam de temeraria blateratione, sine ratione et cogitatione: Proverb. 13. Labio iniquo
labia mea, et lingua mea annunciabit laudem tuam. Aperire labia ponitur etiam de temeraria blateratione, sine ratione et cogitatione: Proverb. 13. Labio iniquo attendere, Prover. 17 pro, aures praebere malis, iniustis, aut etiam impiis sermonibus. Labia tunc dicuntur conservare scientiam, cum vera, iusta ac salutaria loquuntur, et praesertim cum veram doctrinam propagant, eamque propugnant: Prover. 5, Malach. 2. Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem ex ore eius requirent, quoniam angelus Domini exercituum est. i. illius est cavere, ne vera doctrina intereat, sed quam
labia ponitur etiam de temeraria blateratione, sine ratione et cogitatione: Proverb. 13. Labio iniquo attendere, Prover. 17 pro, aures praebere malis, iniustis, aut etiam impiis sermonibus. Labia tunc dicuntur conservare scientiam, cum vera, iusta ac salutaria loquuntur, et praesertim cum veram doctrinam propagant, eamque propugnant: Prover. 5, Malach. 2. Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem ex ore eius requirent, quoniam angelus Domini exercituum est. i. illius est cavere, ne vera doctrina intereat, sed quam latissime propagetur, et omnibus communicetur. Convenit
cum veram doctrinam propagant, eamque propugnant: Prover. 5, Malach. 2. Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem ex ore eius requirent, quoniam angelus Domini exercituum est. i. illius est cavere, ne vera doctrina intereat, sed quam latissime propagetur, et omnibus communicetur. Convenit cum hac loquutione, quod Paulus iubet veros doctores bonum depositum doctrinae custodire. Labia alicuius osculari, est, in eius summam amicitiam admitti. Nam aliis tantum pedes aut manus osculandae exhibentur. Prover. 24. Qui recte responderit, labia osculabitur. Hinc quaedam Longobardorum
loquutione, quod Paulus iubet veros doctores bonum depositum doctrinae custodire. Labia alicuius osculari, est, in eius summam amicitiam admitti. Nam aliis tantum pedes aut manus osculandae exhibentur. Prover. 24. Qui recte responderit, labia osculabitur. Hinc quaedam Longobardorum regina, cum ei viduae ab omnibus proceribus permissum esset, ut sibi maritum, et toti regno regem deligeret, accersivit ad se unum quendam ex principib. regni, qui cum adveniens manum eius ut subditus oscularetur, dixit: Non manum, sed faciem ipsum oportere osculari, ut Luitprandus testatur. Labium Canaan
aliis tantum pedes aut manus osculandae exhibentur. Prover. 24. Qui recte responderit, labia osculabitur. Hinc quaedam Longobardorum regina, cum ei viduae ab omnibus proceribus permissum esset, ut sibi maritum, et toti regno regem deligeret, accersivit ad se unum quendam ex principib. regni, qui cum adveniens manum eius ut subditus oscularetur, dixit: Non manum, sed faciem ipsum oportere osculari, ut Luitprandus testatur. Labium Canaan Isaiae 19, linguam Hebraeam significat. praedicitur.n. conversio Aegyptiorum, et quod loquentur lingua Canaan. i. Iudaeis sese associabunt in unam
manum eius ut subditus oscularetur, dixit: Non manum, sed faciem ipsum oportere osculari, ut Luitprandus testatur. Labium Canaan Isaiae 19, linguam Hebraeam significat. praedicitur.n. conversio Aegyptiorum, et quod loquentur lingua Canaan. i. Iudaeis sese associabunt in unam Ecclesiam, ac cum eis una veram doctrinam profitebuntur, Deumque celebrabunt. Movere labia, Prove. 16, et Iob 16, significat loqui: tametsi de matre Samuelis paulo aliter accipiatur. Labia extraneae favum stillans, Prover. 5. pro, extreme blandiuntur, seu, suavissime et mellitissime loquuntur.
numeratur. Et porro praedicit occasionem, et veluti omine ac similitudine suae cladis et inhibiti luctus destructionem templi, et totam vastationem populi, ut prae nimio dolore ne flere quidem possint. Quam rem declarare potest historia Aegyptii regis apud Herodotum, qui a Cambyse oppressus, et cum suis captus, cum videret filios ad caedem trahi, et filiam serviliter tractari, tacitus, sine lachrymis quievit. Sed aliquanto post, ubi vidit amicum mendicantem, flere coepit. interrogatusque de causa, cur in minori malo lachrymaret, cum maiora siccis oculis spectasset? respondit,
porro praedicit occasionem, et veluti omine ac similitudine suae cladis et inhibiti luctus destructionem templi, et totam vastationem populi, ut prae nimio dolore ne flere quidem possint. Quam rem declarare potest historia Aegyptii regis apud Herodotum, qui a Cambyse oppressus, et cum suis captus, cum videret filios ad caedem trahi, et filiam serviliter tractari, tacitus, sine lachrymis quievit. Sed aliquanto post, ubi vidit amicum mendicantem, flere coepit. interrogatusque de causa, cur in minori malo lachrymaret, cum maiora siccis oculis spectasset? respondit,
Aegyptii regis apud Herodotum, qui a Cambyse oppressus, et cum suis captus, cum videret filios ad caedem trahi, et filiam serviliter tractari, tacitus, sine lachrymis quievit. Sed aliquanto post, ubi vidit amicum mendicantem, flere coepit. interrogatusque de causa, cur in minori malo lachrymaret, cum maiora siccis oculis spectasset? respondit,
Illa fuisse maiora mala, quam ut lachrymas admitterent: excitasse igitur stuporem, ac veluti amentiam quandam. Mich. 3 significat contectio labri,
et in utroque nos pudet vel aliorum faciem intueri, vel ferre ut alii nostram inspiciant. Hinc Graecum
laborasti: pro, in quib. parandis plurimum sudasti. Isaiae 53. de labore animae suae saturabitur vir. Sed crebro ab hac propria significatione recedit haec vox, et tantum posteriorem partem retinens, solam molestiam, anxietatem, et onus mali significat. Qua significatione et Latini utuntur, cum eis laborare, aut aegrotare, aut cum adversis conflictare significat. Sic Exod. 18, dicitur Moyses narrasse socero omnem laborem, qui eis accidisset in via. i. omnes difficultates et adversitates. Iudic. 10, Angustiata est anima eius ob laborem Israel. i. ob calamitates et infortunia
plurimum sudasti. Isaiae 53. de labore animae suae saturabitur vir. Sed crebro ab hac propria significatione recedit haec vox, et tantum posteriorem partem retinens, solam molestiam, anxietatem, et onus mali significat. Qua significatione et Latini utuntur, cum eis laborare, aut aegrotare, aut cum adversis conflictare significat. Sic Exod. 18, dicitur Moyses narrasse socero omnem laborem, qui eis accidisset in via. i. omnes difficultates et adversitates. Iudic. 10, Angustiata est anima eius ob laborem Israel. i. ob calamitates et infortunia Israelis, quib. affligebatur et
omnem laborem, qui eis accidisset in via. i. omnes difficultates et adversitates. Iudic. 10, Angustiata est anima eius ob laborem Israel. i. ob calamitates et infortunia Israelis, quib. affligebatur et consumebatur. Psal. 73 In labore hominum non sunt. i. Impii non affliguntur cum aliis, non sentiunt communes calamitates: sicut textus semet explicat, mox addens, Et cum hominibus non flagellantur. Hier. 45, et Psal. 6, Laboravi in gemitu meo, et requiem non inveni. Sic Christus contritis, et peccato et ira Dei excruciatis conscientiis clamat: Venite ad me
10, Angustiata est anima eius ob laborem Israel. i. ob calamitates et infortunia Israelis, quib. affligebatur et consumebatur. Psal. 73 In labore hominum non sunt. i. Impii non affliguntur cum aliis, non sentiunt communes calamitates: sicut textus semet explicat, mox addens, Et cum hominibus non flagellantur. Hier. 45, et Psal. 6, Laboravi in gemitu meo, et requiem non inveni. Sic Christus contritis, et peccato et ira Dei excruciatis conscientiis clamat: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis. Aliquando pro simplici difficultate ponitur,
estis. Aliquando pro simplici difficultate ponitur, etiansi non accedant aliqui magni cruciatus Psal. 73. Cogitavi ut scirem hoc, sed labor fuit in oculis meis: pro, difficile ac quasi impossibile fuit perscrutari, cur malis bene sit et bonis male. Laborare etiam significat, magna cum difficultate aliquid conari. ut Exod. 7, Laborabunt Aegyptii, ut bibant aquas e flumine. i. magna cum nausea cogentur uti illis corruptis aquis, aut etiam summa difficultate sibi novos puteos fodient, quaerentes aquam. Nonnunquam quasi vinci et consumi adversis significat. ut Isa. 1.
73. Cogitavi ut scirem hoc, sed labor fuit in oculis meis: pro, difficile ac quasi impossibile fuit perscrutari, cur malis bene sit et bonis male. Laborare etiam significat, magna cum difficultate aliquid conari. ut Exod. 7, Laborabunt Aegyptii, ut bibant aquas e flumine. i. magna cum nausea cogentur uti illis corruptis aquis, aut etiam summa difficultate sibi novos puteos fodient, quaerentes aquam. Nonnunquam quasi vinci et consumi adversis significat. ut Isa. 1. Laboravi sustinendo: pro, vincor difficultate, non possum amplius sustinere. Laborare facere aliquem, est
aut etiam ipsam molestiam ac dolorem: deinde etiam carentiam omnis fructus. Haec igitur dicuntur esse sub lingua impii, quia impius talia incommoda aliis gignit, aut efficit. Psal. 90 dicitur, quod id tempus quod est ultra 80 annos, sit labor aut dolor et vanitar..i. tum cum summa molestia agatur, tum etiam plane frustra, sine omni fructu ac profectu tales prorsus exhausti senes vivunt. Posset tamen talis locutio exponi etiam de labore et impietate, quia id vox
aut erraticam significat: cuiusmodi in Italia etiam in sylvestrib. locis reperiuntur: faciunt botros raros, vuls minutis, et plenis ossiculis. Albi, ut in Germania, verae vites in sepibus neglectae, ad eundem ferme modum degenerant. Isaiae 5 ubi Deus facta parabola vineae ac domini, expostulae cum populo suo de ingratitudine ac degeneratione, significat potius fructus talis vitis, quam ipsam [?: vite- ] , inquit enim: Quare fecit labruscas cum [?: expectare- ] vuas? Cap. 17 eiusdem, non recte Vulgata vertit librescas, cum vox Hebraea vites
verae vites in sepibus neglectae, ad eundem ferme modum degenerant. Isaiae 5 ubi Deus facta parabola vineae ac domini, expostulae cum populo suo de ingratitudine ac degeneratione, significat potius fructus talis vitis, quam ipsam [?: vite- ] , inquit enim: Quare fecit labruscas cum [?: expectare- ] vuas? Cap. 17 eiusdem, non recte Vulgata vertit librescas, cum vox Hebraea vites peregrinas significet.
LAC, licet notae significationis vox sit, multos [?: ] men et nonnihil obscuros Hebraismos efficit. Non raro terra
vineae ac domini, expostulae cum populo suo de ingratitudine ac degeneratione, significat potius fructus talis vitis, quam ipsam [?: vite- ] , inquit enim: Quare fecit labruscas cum [?: expectare- ] vuas? Cap. 17 eiusdem, non recte Vulgata vertit librescas, cum vox Hebraea vites peregrinas significet.
LAC, licet notae significationis vox sit, multos [?: ] men et nonnihil obscuros Hebraismos efficit. Non raro terra Cananaea dicitur fluere lacte et melle: ubi significat omnis generis necessaria ad victum, atque ideo est
qui adhuc lac sugit 1 Sam. 7. Tulit Samuel unum agnum lactis, et obtulit [?: ] Domino. Exod. 23 prohibetur, ne quis coquat hoedum in lacte matris suae: quod puto ad verbum esse accipiendum. Aliqui tamen exponuntper, dum adhuc lac matris sugit nimis tenerum: alii, ne coxeris hoedum cum matre [?: lact- ] te eum: sicut prohibet pullos cum matre ave interficere. Mihi prima, quae ad verbum intelligit de lacte matris, veluti pro aqua sumpto, maxime vera genuinaque [?: es- ] videtur. Notatur autem perid nimia quaedam crudelitas. Gen. 49, Iacob
obtulit [?: ] Domino. Exod. 23 prohibetur, ne quis coquat hoedum in lacte matris suae: quod puto ad verbum esse accipiendum. Aliqui tamen exponuntper, dum adhuc lac matris sugit nimis tenerum: alii, ne coxeris hoedum cum matre [?: lact- ] te eum: sicut prohibet pullos cum matre ave interficere. Mihi prima, quae ad verbum intelligit de lacte matris, veluti pro aqua sumpto, maxime vera genuinaque [?: es- ] videtur. Notatur autem perid nimia quaedam crudelitas. Gen. 49, Iacob benedicens, et prophetizans de singulis tribub. de tribu luda inquit:
10 dicitur, Sicut lac coagulasti me: explicans nimirum illud admirabile opus Dei in conceptione, ubi perinde illud aqueum [?: s- ] consolidatur et induratur ac lac solet coagulo [?: non- ] congelari, ne amplius sit fluxile: et multo magis postes indurari et condensari, cum post coagulationem etiam [?: case-s ]
inde formetur. In novo Testamento lac per metaphoram significat doctrinam Catechismi, seu prima elementa aut rudimenta Christianae religionis, ut 1 Cor.
potari, quod [?: deflu-tes ] per os non raro devorantur a lachrymantibus, et quod valde moestis non admodum libet cibis vesci. Sic [?: ] Psal. 42. Fuerunt mihi lachrymae meae panes die ac [?: ] . Sic et Psal. 102 ponitur, Potum meum cum [?: fle---scui ] . Sic et Ovidius in Metam. dicit de quodam in lucto et lachrymis tabescente, quod lachrymae illi fuerint [?: ] Thren. 2, Propheta invitans Iudaeos ad luctum, [?:-quit ] : Descendere fac lachrymam veluti torrentem, per [?: ] ac
non in terram defluere, aut alioqui exarescere pateretur, sed diligenter colligeret, ut ante se haberet, quo earum recordari, et eas subinde considerare queat. Hypotyposis haec idem valet, quod affici Deum calamitatib. piorum vehementer, eumque ab illis tanto citius liberare. sicut alibi inquit: Cum ipso sum in tribuiatione, eripiam eum, et glorificabo eum. In lachrymis seminare, Psal. 126: pro, in multis calamitatibus, aut per multas cruces ac dolores, rectas Deoque acceptas actiones praestare, unde postea laeta praemia operanti contingant. Lachrymas auribus percipere,
In lachrymis seminare, Psal. 126: pro, in multis calamitatibus, aut per multas cruces ac dolores, rectas Deoque acceptas actiones praestare, unde postea laeta praemia operanti contingant. Lachrymas auribus percipere, Psal. 39. i. lachrymosas querelas, ac petitiones cum lachrymis factas, vel etiam lamentationes, de grandib. malis et afflictionibus ac moerorib. suis. Sic et Isa. 38, Vide lachrymas tuas. i. querelam et petitionem cum lachrymis factam. Lachryma quoque per metaphoram significat mustum et oleum. Exod. 22, Lachrymam tuam et plenitudinem tuam non
laeta praemia operanti contingant. Lachrymas auribus percipere, Psal. 39. i. lachrymosas querelas, ac petitiones cum lachrymis factas, vel etiam lamentationes, de grandib. malis et afflictionibus ac moerorib. suis. Sic et Isa. 38, Vide lachrymas tuas. i. querelam et petitionem cum lachrymis factam. Lachryma quoque per metaphoram significat mustum et oleum. Exod. 22, Lachrymam tuam et plenitudinem tuam non tardabis offerre. Sic et Deut. 22, ac saepe alias vox haec accipitur: et aliquando coniungitur cum plenitudine, aliquando sola ponitur. Ratio autem metaphorae est
Sic et Isa. 38, Vide lachrymas tuas. i. querelam et petitionem cum lachrymis factam. Lachryma quoque per metaphoram significat mustum et oleum. Exod. 22, Lachrymam tuam et plenitudinem tuam non tardabis offerre. Sic et Deut. 22, ac saepe alias vox haec accipitur: et aliquando coniungitur cum plenitudine, aliquando sola ponitur. Ratio autem metaphorae est non solum in liquiditate, sed etiam quod similiter stillet, et quasi undique desudet liquor ex vuis, aut etiam oleis in torculari pressis, sicut lachrymae ex oculis.
LACUS, et PUTEUS, aliquando etiam FOVEA, idem ferme
faciem tuam a me, ne similis fiam descendentib. in lacum. Psal. 4. Eduxisti me de lacu strepitus, aut sonoro: nempe, profundo. i. ex summis difficultatibus. Ps. 48: Vita mea pervenit usque ad sepulchrum, deputatus sum cum descendentib. in lacum, et fui quasi vir cui non est robur. Aliquando simpliciter loca mortuorum denotat. Psal. 88. Posuisti me in lacum inferiorem, in loca tenebrosa atque profunda. Sic etiam illud ibidem exponi posset, Deputatus cum descentib. in lacum. Lacum dixi significare
mea pervenit usque ad sepulchrum, deputatus sum cum descendentib. in lacum, et fui quasi vir cui non est robur. Aliquando simpliciter loca mortuorum denotat. Psal. 88. Posuisti me in lacum inferiorem, in loca tenebrosa atque profunda. Sic etiam illud ibidem exponi posset, Deputatus cum descentib. in lacum. Lacum dixi significare etiam puteum, et quamvis foveam. Solent vero venatores insidiari feris, praesertim maiorib. et crudeliorib. effodiendo fossas, easque fragili materia contegendo, et escam apponendo, quo insciae in eas incidant: inde per metaphoram etiam ad fraudes ac
vox vicina gaudio est, de quo supra abunde dictum est. nunc paucos huius quoque Hebraismos exponemus. Significat autem tum ipsum laetum animi affectum, tum et eius causas. i. res secundas, Dei liberationes ac cosolationes, quae nos laetos reddunt. Verum ob variam et peregrinam connexionem cum aliis vocibus aliquid obscuritatis habet. ut Isa. 65, Creo Hierusalem laeticiam, et populum eius gaudium: pro, beabo eos, et tum ipsos reddam laetos, tum et aliis eos laeticiae causam efficiam. Laeticia cordis erit, sicut est pergenti cum tibia: Isa. 30. .i. extinctis â me Assyriis,
reddunt. Verum ob variam et peregrinam connexionem cum aliis vocibus aliquid obscuritatis habet. ut Isa. 65, Creo Hierusalem laeticiam, et populum eius gaudium: pro, beabo eos, et tum ipsos reddam laetos, tum et aliis eos laeticiae causam efficiam. Laeticia cordis erit, sicut est pergenti cum tibia: Isa. 30. .i. extinctis â me Assyriis, perinde ex animo laetabimini, ac cum soletis in reb. secundis cum Musica ascendere ad meum templum, gratias acturi ac sacrificaturi. Deus quoque dicitur laeticiae nostrae. i. causa laeticiae, seu de quo potissimum soloque laetamur. ut
habet. ut Isa. 65, Creo Hierusalem laeticiam, et populum eius gaudium: pro, beabo eos, et tum ipsos reddam laetos, tum et aliis eos laeticiae causam efficiam. Laeticia cordis erit, sicut est pergenti cum tibia: Isa. 30. .i. extinctis â me Assyriis, perinde ex animo laetabimini, ac cum soletis in reb. secundis cum Musica ascendere ad meum templum, gratias acturi ac sacrificaturi. Deus quoque dicitur laeticiae nostrae. i. causa laeticiae, seu de quo potissimum soloque laetamur. ut Psal. 43. Intrabo ad altare Dei, ad Deum laeticiae exultationis meae,
Creo Hierusalem laeticiam, et populum eius gaudium: pro, beabo eos, et tum ipsos reddam laetos, tum et aliis eos laeticiae causam efficiam. Laeticia cordis erit, sicut est pergenti cum tibia: Isa. 30. .i. extinctis â me Assyriis, perinde ex animo laetabimini, ac cum soletis in reb. secundis cum Musica ascendere ad meum templum, gratias acturi ac sacrificaturi. Deus quoque dicitur laeticiae nostrae. i. causa laeticiae, seu de quo potissimum soloque laetamur. ut Psal. 43. Intrabo ad altare Dei, ad Deum laeticiae exultationis meae, confiteborque illi in cithara. i.
Deus. Satietas laeticiarum: Psal. 16 ponitur pro illis immensis gaudiis, quib. nos Deus in altera vita plenissime saturabit, et quorum aliquem gustum etiam hic interdum per Spiritum sanctum suis largitur. inquit. n. Notam mihi facies semitam vitae. Satietas laeticiarum est cum vultu tuo, iucunditates in dextra tua in perpetuum. i. laeto ac paterno tuo vultu ac favore immensis gaudiis nos exaturas. Laeticiam addere: pro, magis quam antea laetari. Isaiae 29. Addent afflicti in Deo laeticiam, et pauperes in sancto Israelis exultabunt: pro, subinde eis magis ac
29. Addent afflicti in Deo laeticiam, et pauperes in sancto Israelis exultabunt: pro, subinde eis magis ac magis cumulabuntur varia bona, et laeticia ex favore ac beneficiis Dei. Dare laeticiam in corde, Psalm. 4: pro, exhilarare ipsum cor. Laudare usque ad laeticiam Deum, est, maximo cum animi gaudio celebrare Deum. 2 Paral. 29. Ut laudarent. Deum, laudarunt itaque usque ad laeticiam. Laeticiam obscurari, Isa. 24 Obscurata est omnis laeticia: pro, versa est in tristiciam. Nam ut lux exhilarat, sic tenebrae obscuritasque contristant. ideo mox addit, Migravit gaudium terrae.
29. Ut laudarent. Deum, laudarunt itaque usque ad laeticiam. Laeticiam obscurari, Isa. 24 Obscurata est omnis laeticia: pro, versa est in tristiciam. Nam ut lux exhilarat, sic tenebrae obscuritasque contristant. ideo mox addit, Migravit gaudium terrae. Sic et Psal. 97 laeticia cum luce coniungitur. inquit. n. Lux facta est iusto, et laeticia iis qui sunt recto corde. Laeticiae et Gaudii vox sunt laetae cantiones, iubilationes, et exclamationes aut acclamationes. Hierem. 25, Perdam ab eis vocem gaudii et laeticiae. In laeticiam esse, Hierem. 17. Fuit mihi verbum tuum
priori tristicia gaudium in corde eius excitare. Laetificaverat eos Deus ab inimicis suis: pro, data de hostibus victoria exhilaraverat. 2 Paral. 20.
LAGENA, aut laguncula testacea aliquoties exprimunt Prophetae extremam cladem populi, quem Dominus perinde sit prorsus perditurus, ac cum tali lagena frangitur, ut plane sarciri ac sanari nequeat. Isa. 30, Hierem. 13, Thren. 4. Similis plane locutio ac comminatio est illa Psal. 2, Sicut vas figuli confringes eos Hierem. 19 proponit Deus plenum factum, aut typum seu etiam similitudinem huius loquutionis ac rei.
super vos lamentator parabolam, et lamentabitur lamentum lamentationis dicens. Hinc lamentationes super Iosia leguntur 2. Paral. 35. id est, lugubres cantiones ac deplorationes de tristi casu Iosiae. Lamentari post Dominum, 1. Sam. 7, Lamentata est universa domus Israel post Dominum. pro, cum lachrymis et lamentatione conversa est ad Dominum, deplorans sua peccata, iram Dei, et poenas, calamitatesque.
LAMPADAS a virginibus prudentibus ac fatuis gestatas in expectatione sponsi, varie exponunt Theologi: alii de Fide, alii de Charitate intelligentes. Sed certum est, fide,
excipi et accipi sponsum Christum a credente anima et conscientia. Ipsa quoque expectatio, quae fidei inest, facile indicat, illas fide, non bonis operibus venientem, ac diutius morantem sponsum, expectasse et excepisse. Nahum 2, comparantur facies pudefactorum, confusorum, aut pudore rubentium, cum in scelere idololatriae deprehenduntur, lampadi ardenti. Sic vulgo quoque Germani dicunt de erubescente, Er ward rot wie ein feuer.
LANAE similitudine declarantur aliqua in Sacris literis, ut Psal. 147, Qui dat nivem veluti lanam, et pruinam ut cinerem spargit. Genus
illa Papistica caeremonialia, qua nunc levissime pectus et os duobus aut tribus digitis tundunt, olim Ethnicis valde usitata, ut in Satyris habetur.
LAPIS, vox notae significationis, efficit non paucos subobscuros Hebraismos, etiam dum in propria significatione accipitur: nedum postea, cum ad figuratas transit. Ad cuius clariorem noticiam profuerit etiam aea legisse, quae infra de voce PETRAE dicuntur. Deut. 8 legitur: Cuius lapides ferrum, et e montibus eius excides aes: id est, cuius lapides sunt ferrei, vel continent materiam ferri, sunt metallici. commendatur ea regio a
prorsus nequeant: sic homo paulatim, variis curis ac laboribus innumerisque malis absumitur, et veluti in nihilum redigitur, evanescitque. Artifices lapidis parietis, dicuntur 2. Sam. 5, latomi et fabri murarii. Caeterum Exod. 30. Ars lapidis, pro arte gemmaria ponitur. Iob 5 habetur, Cum lapidibus agri erit pactum tuum: scilicet, ne te laedant. Videtur autem hoc loco lapis significare figurate omnia inutilia, aut etiam noxia agri: ut sunt spinae, tribuli, lolium, etc. quae Deus impediet ne obsint vel homini, vel eius pecudibus aut segeti. sicut contra olim in
Videtur autem hoc loco lapis significare figurate omnia inutilia, aut etiam noxia agri: ut sunt spinae, tribuli, lolium, etc. quae Deus impediet ne obsint vel homini, vel eius pecudibus aut segeti. sicut contra olim in maledictione dixerat: Spinam et tribulum producet tibi terra, cum colueris eam. Deut. 27 iubet Deus aedificari altare de lapidibus perfectis aut integris, seu non violatis aut sectis ullo ferro. Sic et 1. Reg. 6, dicitur aedificatum templum de lapidibus integris, ut allati erant, nec esse in eius structura ullum instrumentum ferreum auditum. Sed hoc
gratia, ut maiori pondere emas, aut etiam aes accipias, minori autem vendas, aut aes depromas, seu monetam exponas. Addit vero expositionem ibidem, dum dicit, Maior et minor lapis. Sic et Prov. 20 dicitur lapis et lapis, mensura et mensura, abominatio Domini. Mich. 6. Nunquid mundus ero cum bilance impietatis, et sacculo lapidum dolosorum? id est, ponderum dolosorum. Solebant vero in sacculis talia pondera in rebus ac bilancibus minoribus circumgestare. Quin et plumbum perpendiculorum vocant lapidem, ut Zach. 4. Cum videbunt lapidem stanneum in manu Zerobabel: id est, potestatem
et mensura, abominatio Domini. Mich. 6. Nunquid mundus ero cum bilance impietatis, et sacculo lapidum dolosorum? id est, ponderum dolosorum. Solebant vero in sacculis talia pondera in rebus ac bilancibus minoribus circumgestare. Quin et plumbum perpendiculorum vocant lapidem, ut Zach. 4. Cum videbunt lapidem stanneum in manu Zerobabel: id est, potestatem aut praefecturam, et inchoationem aedificationis: metonymia est, signum pro re signata, regula aut perpendiculum pro authoritate ac iure aedificandi et regendi. Ratione huius primae significationis saepe idola vocantur ligna pro
manuum hominis lignum et lapis. Hier. 2. Dicentes ligno, Pater meus es tu: et lapidi, Tu me genuisti. Ezech. 20 Ut colamus ligna et lapides. id est idola lignea et lapidea. Ponitur igitur hic quoque materia pro materiato aut forma, per synecdochen aut metalepsin. Sic Hier. 3. Moechata es cum lapide et ligno: id est, coluisti idola lapidea et lignea. Secundo, hinc sumpta est illa locutio Isaiae 34. Extendet Deus super terram lineam desolationis, et lapides vacuitatis: id est, pondera, perpendicula, funiculos, regulas, ac normas, in eum finem, non ut aedificet, instauret aut
immittere, quae sunt veluti gustus aut sensus aeternae mortis. Posset quis dicere, esse metaphoras, quod mors talibus omnibus, ac laqueis ad se homines attrahat. Hic laqueus mortis poenam magis notat. Alius eiusdem locutionis sensus esse videtur, nempe ad culpam peccatumque pertinens, cum dicitur Prov. 13, Lex sapientis est fons vitae, ad recedendum a laqueis mortis: pro, ad vitanda pericula et occasiones exitii. Laqueus, pro insigni damno, aut etiam exitio videtur poni Exod. 10: cum servi Pharaonis eum hortantur, ut dimittat Israelitas, dicentes. Usquequo erit nobis in
notat. Alius eiusdem locutionis sensus esse videtur, nempe ad culpam peccatumque pertinens, cum dicitur Prov. 13, Lex sapientis est fons vitae, ad recedendum a laqueis mortis: pro, ad vitanda pericula et occasiones exitii. Laqueus, pro insigni damno, aut etiam exitio videtur poni Exod. 10: cum servi Pharaonis eum hortantur, ut dimittat Israelitas, dicentes. Usquequo erit nobis in laqueum? id est, perget nobis damno ac plane exitio esse, sicut si laqueo caperemur, aut strangularemur. Sic David adversariis suis male precatur Psal. 69, Sit illis mensa eorum in laqueum,
consequendi proposita praeputia, temere sese praecipitet in pericula, praeliando contra Philistaeos: et ita pereat, nec opus sit ipsum Saulem eum interficere, culpamque caedis sustinere. Apostolo Paulo laqueus videtur. significare necessitatem, et veluti quandam captivationem conscientiae, cum 1. Corinth. 7. de caelibatu disserens dicit, se caelibatum non eo consilio praedicare illis, ut eis laqueum iniiciat: id est, tanquam extreme necessarium, aut ut eorum conscientias ad eum astringat, eosve compellat id vitae genus suscipere, ad quod pie agendum non omnes sunt idonei: sed
Psal. 124. Anima nostra sicut avicula evasit ex laqueo aucupum: laqueus contritus est, et nos liberati sumus. id est, vis hostilis est divinitus fracta, quae nos captivos detinebat. Laqueum significare subitaneum, impraevisum et impraemeditatum malum, satis indicat ipsemet Dominus, cum dicit Luc. 21, extremam diem venturam super habitatores terrae tanquam laqueum subito. Laqueos alicui ponere, Psal. 38, et 119, est struere ei letiferas aut exitiales insidias. sic inquit Psal. 142. In via qua ambulaturus eram, absconderunt mihi laqueos. Contra
vias eius, et accipias laqueum animae tuae: ine malorum mores imitando, tibimet tuaeque vitae exitium accersas. Exo. 34. Deut. 7. Ios. 27, et saepe alias prohibet Deus,
ne Iudaei ullum foedus faciant cum Cananaeis, neve parcant eis, aut eorum idolis, ne sint eis in laqueum: pro, ne paulatim eos pertrahentes ad suas impietates, eos in iram ac poenas Dei pertrahant, seducantque, ac tandem etiam iusto Dei iudicio incipiant fieri superiores illis, maximo ipsorum malo. Pavor hominum ponit laqueum:
figuratas significationes habet. Primum enim, sicut angustiae per metaphoram a locorum difficultate sumptae, etiam Latinis significant omnem difficultatem quorumcunque vel spiritualium vel externorum commodorum: sic contra, latitudo commoditatem et copiam rerum bonarum notat. Sic Isaac Gen. 24, cum post contentiones de aliis puteis et aquis tandem unum quendam effodisset, de cuius aquis nemo ei litem movebat, vocavit eum Rechovot: id est, latitudines, eo ipso nomine putei indicans, iam Deum copiam propriarum aquarum sibi dedisse, de quibus nemo secum litigaret. Contra vero Gen. 13
pro angustiis largitus est mihi latitudines, nempe liberationem. Sic etiam Psal. 4 inquit, In angustiis dilatasti mihi: id est, liberasti, opem tulisti. Hinc phrases, Educere in latitudinem, Psal. 18. Staevere in latitudine pedes, Psal. 31. Secundo, cum dicitur animi aut cordis [?: la- ] do, aliquando consolationem notat. Nam laeticia cordi latatur, et angustiis constringitur. Aliquando magnitudinem intelligentiae, et etiam quasi quandam magnitudinem animi indicat, sicut de Salomone legitur: et contrariam vim, angustus
aut angustum pectus, etiam latinis sonat. Hinc ambularesin latitudine, id est, laeta ac pacata conscientia. Psal. 119. denique et superbiam exprimit interdum. Tertio, Paulus ad exprimendam aliquarum rerum amplitudinem, coniungit latitudinem, longitudinem et profunditatem. ut cum piis optat Eph. 3, ut possint cognoscere latitudinem, longitudinem, altitudine ac profunditatem mysterii Christi, ac dilectionis erga nos. Sed de voce Latitudinis et Angustiae, supra in verbo DILATARE ferme satis dictum est.
LATRONIS nomen obiicit Christus sacerdotibus, inquiens
piorum, veniente [?: ] schia: et alludit ad morem, quo infantes a matre autem tricibus gestari solent in pectore quidem, sed tamen [?: ] sus dextrum latus, reclinati in dextrum brachium: [?: ] lentque reclinari in genua aut sinum sedentis, [?: qu- ] cum eis lusitant suavius et ociosius, eosve laetificant aut exhilarant. Lateri spinae, aut in lateribus spinae, aut in praedicit Deus hac locutione gravissimas molestiis et damna, quae essent reliquiae Ethnicorum in terra Canaan, si non prorsus delerentur, Israelitis [?: exhibitu- ]
est, et tamen aliquando propria quadam emphasi accipitur de
Exaltasti dextram deprimentium eum, et laetificasti omnes inimicos meos. Laetificare operibus, est benefacere, et laeticiae occasionem dare. Psal. 92. Laetificasti me in operibus suis: id est, benefaciendo dedisti mihi causam laetandi. Laetari dicitur Dominus super aliquibus, cum eis dele [?:-tatur ] , eos amat, eisque benefacit. Isaiae 9. Propter hoc super adolescentulis eius non laetabitur Dominus, et pupillorum et viduarum eius non miserebitur.
LAVARI, per metaphoram significat mundum a peccatisesse, sive quia ea prorsus non commiseris, sive
innocentiam Christi, qui revera non propter sua, sed tantum propter aliena peccata pateretur. Significat item vitam innocentem ac sanctam praestare, ut postea in voce MANUS dicam. Psal. 73. Utique frustra mundavi cor meum, lavi in innocentia manus meas: pro, frustra innocenter vixi, cum impiis et iniustis bene sit, contra autem bonis male. Idem valet Lavare cor, Hier. 4. Contraria plane vis est locutionis, Manus aliquorum esse contaminatas, praesertim si addatur Sanguine. Isa. 1. Lavare pedes, significat sordidissima et ignobilissima quaeque munera obire. Sic
munera obire. Sic Abigail post mortem Nabal respondet Davidi, ipsam in uxorem ambienti. Sic enim 1. Sam. 25 legitur: Quae surgens incurvavit se facietenus in terram dicens: Ecce ancilla sit tua famula, ut lavet pedes servorum domini mei. In eodem sensu utitur et Paulus hac phrasi 1. Tim. 5, cum describens viduam qualisnam fit in diaconissam templi deligenda, inter alia dicit, Si pedes sanctorum lavit: quo et beneficentiam et humilitatem eius notat. Nam lavare pedes, et officium est charitatis, et valde servile opus. Christus quoque lavit suis Apostolis pedes in postrema coena, Ioh
in hac vita vivendo, quam Hebraei metaphora ambulationis et viae denotant, incidere in varia peccata tum omissionis, tum commissionis, de quibus sit necesse eos subinde petere condonationem, et repetere, Amplius lava me Domine. Nisi enim ille talem lotionem nobis subinde adhibuerit, non habebimus cum eo partem in regno caelorum. Secundo, eodem facto monuit eos de mutuis officiis, summa promptitudine sibi invicem praestandis. In qua parte illud credo vel in primis inclusum esse, ut doctores sibi invicem quotidianos lapsus ac offensiones condonent. Postremo, eodem symbolo voluit eos Christus
quidam Lipsiae in Cretico vino balneasse, et alius taleris tectum contegere voluisse fertur. Lavare manus, aut vestigia sua, in sanguine hostium, Psal. 58, est, plena et felici victoria potiri. inquit enim: Laetabitur iustus cum viderit ultionem, vestigia sua lavabit in sanguine impii. Credo esse allusionem ad victoriam militarem, ubi victores necessario pedes suos ponunt aut gradiuntur in sanguine hostium, cum passim terra sit cruore contecta, cumque fugientes persequuntur ac caedunt, quorum sanguine viae passim
hostium, Psal. 58, est, plena et felici victoria potiri. inquit enim: Laetabitur iustus cum viderit ultionem, vestigia sua lavabit in sanguine impii. Credo esse allusionem ad victoriam militarem, ubi victores necessario pedes suos ponunt aut gradiuntur in sanguine hostium, cum passim terra sit cruore contecta, cumque fugientes persequuntur ac caedunt, quorum sanguine viae passim contaminantur. Lavare sordes et sanguines Iuda, est, ei sua peccata condonare, et praeterea spiritu suo eam renovare, aut instaurare. Ezech. 16. ubi prolixe immunda nativitas Iudae, id
Lavare sordes et sanguines Iuda, est, ei sua peccata condonare, et praeterea spiritu suo eam renovare, aut instaurare. Ezech. 16. ubi prolixe immunda nativitas Iudae, id est, originale peccatum omnium hominum notatur. Vide locum. Porro Isaiae 4 est locus perelegans. inquit enim: Cum Dominus laverit sordes filiarum Syon, et sanguines Hierusalem amoverit de medio eius, in spiritu iudicii et spiritu ardoris aut purificationis. Ob metaphoram porro, de qua supra diximus, aut similitudinem quandam externae et internae lotionis, verisimile est Deum tum olim illos veteres lotionum
resurrexit. Hunc non dubito esse verum et genuinum Petri sensum: sicut et Lutherus vertit stipulationem, einen Bundt. Alius quispiam in suis Annotationibus torquet hunc locum ad veram obedientiam, de qua hic nondum agitur. Verum de loco Petri et supra in voce BAPTISMI dictum est aliquid. Porro cum Christus Matth. 6 depingit hypocritarum ieiunia, dicit eos solere studio deformare, autetiam quasi immundam reddere faciem, ut videantur pallere, aut etiam fusca facie esse prae fame. Quare contra praecipit piis, ut ieiunantes lavent faciem, et caput inungant: id est, amoveant omnem
praediti, et ad aliquod bonum utileque opus recte dispositi aut idonei: sed honorem esse rerum per sese valde praestantium, non ratione alterius finis, ut rerum divinarum ac summi boni, quorum preciositas in semetipsi est, non in scopo sive opere aut effectu. Quod [?: discri- ] cum communi sermone non usque quaque [?: conven- ] Nam etiam virtutem et ea praeditos honorare dicimus. Facit igitur ibi Aristoteles quiddam maius honorea laude. Dicere autem forte queas, gloriam adhuc quiddam maius ac excellentius honore videri. Definitenim Quintilianus, quod sit
nonnun quam in genere accipitur, pro, de Deo lo qui, concionari, docere: propterea quod, quicquid de Deo vere dici potest, est laudabile, nihil est in eo vel indifferens, vel reprehensibile, ut in hominibus. Hinc Psalmi varia doctrinae genera ac formas continentes, laudes Thehilim vocantur. Quare cum in Psalmis et Prophetis laudare Deum iubemur aut dicimur, non tantum gratiarumactio, aut celebratio significatur. Laudare Deum usque ad laeticiam, 1 Par. 20, est, magna animi alacritate tractare verbum Dei In Deo laudabimus omni die, et nomini tuo [?: con-ebimur ] in seculum,
nuptum elo cari. Psal. 78: Virgines eius non sunt laudatae. Forte alludit ad aliquod proprium genus praeconiorum aut epithalamiorum in nuptiis usitatorum. Significat ergo non esse elocatas. Munsterus abet, Non sunt honoratae: scilicet nuptiis.
¶ Nomen Laus varie ac cum diversis vocibus [?: con-ectitur ] , et non paucas obscuras locutiones efficit, quarum aliquas percurram. Tu es factus habitans aut possedens laudes Israelis: id est, quem totus populus Israel [?:-u ] Ecclesia perpetuo meritoque laudat. Vel ut alii, qui [?: ]
sanctificatus: id est, in eum finem Deo consecratus, ut ea occasione Deus laudetur. Laus ex hominibus: Rom. 2 dicit Apostolus, internae circumcisionis laudem esse non ex hominibus, sed ex Deo: pro, a Deo laudari et probari, atque adeo remunerari illam veram ac internam cordis circumcisionem, cum interim homines tantum illam externam cernant et praedicent. Sic et Rom. 13 dicit, Habebis laudem ex magistratu: id est, a magistratu laudaberis et approbaberis, ut obediens et iustus subditus, aut civis. Laus gloriae, Ephes. 1, aliquoties hic finis nostrae redemptionis et conversionis
qui nec in quiete quidem nocturna cesset. Super lectum ascendere, est, incidere in morbum: contra, descendere est convalescere. Ideo dicit Helisaeus de rege Israel: De lecto quem ascendisti, non descendes pro, hoc praesenti morbo morieris. Lectus aliquando significat thorum coniugalem: ut cum dicitur, Super lectum patris ascendere, et stratum patris maculare: quod est novercam contaminare. Gen. 49. Transgredi lectum suum, est adulterium patrare: Eccles. 23. Sicut ostium in cardine, ita piger in lecto suo versatur: Prov. 26. Ignavia pigrorum describitur, qui cum deberent ex
coniugalem: ut cum dicitur, Super lectum patris ascendere, et stratum patris maculare: quod est novercam contaminare. Gen. 49. Transgredi lectum suum, est adulterium patrare: Eccles. 23. Sicut ostium in cardine, ita piger in lecto suo versatur: Prov. 26. Ignavia pigrorum describitur, qui cum deberent ex lecto ad operas exilire, huc atque illuc potius in
lecto volutantur. Christus praedicit, adveniente extrema die, duos fore in uno lecto, quorum unus assumatur ad gloriam, alter ad exitium
habui. Omnes habent summum gaudium ac voluptatem in possessionibus suis, ita et Deus delectatus est populo suo. Sed nunc contra ob apostasiam, [?: ] bet eum pro suo sum mo hoste. Sic leo significat [?: infe- ] hostem. Proverbia et Syrach clare proponunt hanc similitudinem, cum dicunt, satius esse habitare cum leone et dracone, quam cum mala muliere. Ad crudelitatem leonis respicit etiam Scriptura, cum dicit Isaiae [?: ] Sicut leo contrivit omnia ossa mea: id est, Deus me [?: ] potenter afflixit, et etiam veluti comminuit omnia [?:
ac voluptatem in possessionibus suis, ita et Deus delectatus est populo suo. Sed nunc contra ob apostasiam, [?: ] bet eum pro suo sum mo hoste. Sic leo significat [?: infe- ] hostem. Proverbia et Syrach clare proponunt hanc similitudinem, cum dicunt, satius esse habitare cum leone et dracone, quam cum mala muliere. Ad crudelitatem leonis respicit etiam Scriptura, cum dicit Isaiae [?: ] Sicut leo contrivit omnia ossa mea: id est, Deus me [?: ] potenter afflixit, et etiam veluti comminuit omnia [?: ] sa mea, sicut leo norans
suis, ita et Deus delectatus est populo suo. Sed nunc contra ob apostasiam, [?: ] bet eum pro suo sum mo hoste. Sic leo significat [?: infe- ] hostem. Proverbia et Syrach clare proponunt hanc similitudinem, cum dicunt, satius esse habitare cum leone et dracone, quam cum mala muliere. Ad crudelitatem leonis respicit etiam Scriptura, cum dicit Isaiae [?: ] Sicut leo contrivit omnia ossa mea: id est, Deus me [?: ] potenter afflixit, et etiam veluti comminuit omnia [?: ] sa mea, sicut leo norans aliquod animal, facillime et
ob apostasiam, [?: ] bet eum pro suo sum mo hoste. Sic leo significat [?: infe- ] hostem. Proverbia et Syrach clare proponunt hanc similitudinem, cum dicunt, satius esse habitare cum leone et dracone, quam cum mala muliere. Ad crudelitatem leonis respicit etiam Scriptura, cum dicit Isaiae [?: ] Sicut leo contrivit omnia ossa mea: id est, Deus me [?: ] potenter afflixit, et etiam veluti comminuit omnia [?: ] sa mea, sicut leo norans aliquod animal, facillime et crudelissime omnia eius ossa dentibus ac ungulis confrangit et
laborum comminiscuntur [?: ] gere leonem, et incidere in ursum, Amos 5: pro, [?: ex- ] periculo in aliud. sicur versus habet, Incidit in Scyllam, qui vult ultare Carybdim. aut sicut Germani dicunt, fugientem pluviam incdidere in lacunam Leones pasturos cum bobus et [?: vi- ] aut paleas esuros, Isaiae 11, 65. et alibi: pingit hac [?: hypotyposi ] Propheta regnum Christi, quod ibi multi [?: ] ces conversi mitescent et potius benefacient [?: ] quam eos laedent. Sed rectius intellexeris de
ut nunc teste Propheta contraria ratione fore leonem Dei quia Deus sit potenter contra eum pugnaturus, ut contra leonem necesse est. Ezech. 18, populus Iuda Hierusalem
et aula Hierosolymitana comparatur cum leaena, quae dicitur filios suos educasse, et ad rapinam, mactationemque hominum assuefecisse: sed tandem eius catulos captos et interfectos esse: quod de postremis illis regibus Iuda, qui et tyranni erant, et non servabant Chaldaeis fidem, exponunt. Hier. 50, leones vocantur seductores, a
exponere sunt soliti, sicut Augustinus testatur, inquiens lib. 2. quaest. Evang. cap. 40: Leprosus est, quicunque doctrinas erroris profitetur, et avaricia similis Giezi, qui dona Spiritus sancti vendidit: 2 Reg. 5 Isa. 53 non bene vertit Vulgata Nos reputavimus eum leprosum: cum in Hebraeo sit simpliciter percussum.
LEVANA
omnia praedicta significet. ut Exod. 14. Levo manum meam ad Deum. Num. 14, Si intrabitis in terram, de qua levavi manum, quod faciam vos habitare in ea. id est, de qua inravi. Apoc. 10, tota haec forma et gestus iurantis depingitur in angelo iurante. De precatione dicitur Exod. 17, quod cum levabat Moyses manus ad Deum, vincebant Israelitae Amalekitas: contra, cum demittebat. Sic et Paulus dicit 1. Timoth. 2, Volo viros orare in omni loco, levantes manus puras. Sic levare manus, crebro in Psalmis pro orare accipitur. Aliquando levare manus contra aliquem estuim intentare ei,
14, Si intrabitis in terram, de qua levavi manum, quod faciam vos habitare in ea. id est, de qua inravi. Apoc. 10, tota haec forma et gestus iurantis depingitur in angelo iurante. De precatione dicitur Exod. 17, quod cum levabat Moyses manus ad Deum, vincebant Israelitae Amalekitas: contra, cum demittebat. Sic et Paulus dicit 1. Timoth. 2, Volo viros orare in omni loco, levantes manus puras. Sic levare manus, crebro in Psalmis pro orare accipitur. Aliquando levare manus contra aliquem estuim intentare ei, velle percutere eum, [?: mo-ere ] ei bellum aut seditionem contra
contra magistratum. Sic [?:-eroboam ] dicitur levasse manum contra regem Salononem, 1. Reg. 11 et 2. Sam. 20, Seba dicitur levasse manum contra Davidem. Levare manus ad gentes, Isa. 49 est, eo nutu eas ad se invitare. Talis est et illa phrasis ac [?:-utus ] , cum Deus inquit: Tota die expandi manus meas ad populum contradicentem. Sic et Isaiae 3 dicitur levare signum ad gentes in longin quum: id est, ex longissimis eas ad religionem et coetum aut Ecclesiam Dei [?: ac--sere ] , veluti dato eis signo. Forte locutio haec sumpta est ire
eas ad religionem et coetum aut Ecclesiam Dei [?: ac--sere ] , veluti dato eis signo. Forte locutio haec sumpta est ire militari, quia ibi ad hoc vexilla eriguntur, ut ad [?: ] milites congregentur. Levare ca [?: ca--um ] dicitur [?: pro-ri- ] , cum servi subditi, aut nostris beneficiis obligati, enim nobis intentant, aut rebellant, aut malum contra nos moliuntur. Sumpta autem est locutio a iumentis; quae cum nobis subiecta esse et servire deberent, calceis nos feriunt. Psal. 41, Etenim homo pacis meae, in quo sperabam,
eriguntur, ut ad [?: ] milites congregentur. Levare ca [?: ca--um ] dicitur [?: pro-ri- ] , cum servi subditi, aut nostris beneficiis obligati, enim nobis intentant, aut rebellant, aut malum contra nos moliuntur. Sumpta autem est locutio a iumentis; quae cum nobis subiecta esse et servire deberent, calceis nos feriunt. Psal. 41, Etenim homo pacis meae, in quo sperabam, qui edebat panes meos, magnificavit aut levavit contra me calcaneum suum. Levare animan: ad aliquid, est, id summo voto ac desiderio expetere. Hos. 4. Levare
et verbum Exalto in Evangelistis, et aliquando Tollo apud Latinos. Levare solium suum, apud Isaiam cap. 16, est potentiam et gloriam suam extollere. Levare numerum, est numerare, aut censum agere: 1. Paral. 17. Levare onus contra aliquam gentem, dicuntur Prophetae, cum ei denunciant onerosam iram ac poenas Dei. Amos 5 Audite verbum istud quod ego levo super vos. Sic 2. Reg. 9, Iehova levavit contra eum prophetiam hanc: id est, nobis duobus audientibus. id est, curavit Deus praedici hanc poenam Achabo. Levare vocem Iud. 21, Levaverunt vocem, et magno
supra BEHEMOT.
LEVIS, alias in bonam partem accipitur, alias vero contra. proprie autem significat contrarium ponderoso. Porro per metalepsin notat velocem: ut Abac. 1, Leviores pardis equi eius. Sic Isa. 19 legitur, Ecce Dominus equitabit supernubem levem: id est, cito advolabit cum suis poenis ad castigandam Aegyptum. Ratio significationis est, quia quae levia sunt, citius et facilius moventur: contra autem, gravia sunt tardiora. Vicinum est propriae significationi, cum dicitur onus esse leve, id est, non molestum. Sicut Christus dicit Matth. 11, Iugum enim meum facile
pardis equi eius. Sic Isa. 19 legitur, Ecce Dominus equitabit supernubem levem: id est, cito advolabit cum suis poenis ad castigandam Aegyptum. Ratio significationis est, quia quae levia sunt, citius et facilius moventur: contra autem, gravia sunt tardiora. Vicinum est propriae significationi, cum dicitur onus esse leve, id est, non molestum. Sicut Christus dicit Matth. 11, Iugum enim meum facile est, et onus meum leve: tametsi ibi de metaphorico onere ac levitate agatur. Sic Paulus 2. Cor. 4: Momentanea levitas tribulationum operatur aeternum pondus gloriae. Sic 1. Reg. 12 dicit
onere ac levitate agatur. Sic Paulus 2. Cor. 4: Momentanea levitas tribulationum operatur aeternum pondus gloriae. Sic 1. Reg. 12 dicit populus ad Roboam: Allevia iugum patris tui. Sic,licet corrupte, legitur Iacobi 5, quod Dominus alleviabit aegrotum unctum, super quem sint factae preces: cum in Graeco sit
preces: cum in Graeco sit
Act. 7. Accepistis legem per dispositiones angelorum, nec servastis. Rom. 2. Eccetu Iudaeus cognominaris, et acquiescis in lege et gloriaris in Deo, et nosti voluntatem, et probas [?: ] mia, institutus exlege, etc. Rom. 5. Peccatum non [?: ] putabatur, cum non esset lex. Et Ephes. 2, Legem [?: ]
datorum in decretis sitam abrogans. Et in hac significatione interdum per metonymiam absolute MOYSES ponitur. Act. 15. Moyses
seu iustificationes appellat. Forenses leges sunt, sententiae a Deo per Moysen traditae, de vita politica et iudiciis, atque executione poenarum contra externa, et enormiter delinquentes. In Actis Apostolorum saepe fit mentio Conciliorum et iudiciorum, quae exercuerunt in Apostolos, cum eis interdixerunt, ne docerent in nomine IESU, eosque poenis affecerunt. Usi autem sunt in talibus iudiciis legibus forensibus Mosaicis: sed male accommodarunt eas ad homines innocentes, et recte docentes. Act. 7. Stephanus ut blasphemus in Deum, et destructor legis Mosaicae, lapidibus
cupiunt, ut hominem qui adversus populum, legem et locum ubique homines doceat, et qui Graecos induxerit in templum, et locum sanctum prophanaverit. Act 22. Princeps sacerdotum Ananias praecepit astantibus sibi, ut percuterent os Pauli. Sed Paulus dicit: Percussurus est te Deus, paries dealbate, cum tu sedeas iudicans me secundum legem et contra legem iubes me percuti. Act. 24. Tertullus orator in accusatione Pauli ad praesidem inter caetera inquit: Nacti sumus virum hunc pestiferum, et concitantem seditionem omnibus Iudaeis in universo orbe, et autorem sectae Nazarenorum, qui etiam
quae extat Levit. 5. 11. et Deut. 14, meminit Petrus Actor. 10 et 11. Pentecostes mentio fit Act. 2 Ad legem de suffocato et sanguine alludunt Apostoli Act. 15 et 21. Alluditur etiam ad legem de votis Act. 18. Et Iacobus persuadet Paulo, ut sese purificet in templo Hierosolymitano, cum viris 4 votum habentibus. Paschatis mentio fit Actor. 2. 1. Cor. 5. Hebr. 11. Ad leges de discrimine potus et cibi, dierum festorum et novilunii et sabbatorum respexit Paulus Coll. 2. inquiens: Nemo ergo vos iudicet in cibo aut in potu, etc. Heb. 7. Ii quidem qui quod sunt de
10, Lex umbram obtinens futurorum, etc. his hostiis, quas singulis annis continenter offerunt, nunquam potest accedentes perfectos reddere.
¶ Lex moralis est doctrina a Deo tradita, cuius summa in Decalogo est expressa. Legum autem moralium passim meminerunt Apostoli, cum praescribunt opera quae a iustificatis fieri debeant. 1. Pet. 1. 2 et 5. et 2. Pet. 1. 1. Iohan. 2. 3. 4. 5. Rom. 10. 12. 13. Gal. 5, Iac. 1. 2. 3. 4, et in aliis locis. Constat etiam illa partitio legum ex Apostolorum scriptis, quod alia sit lex divina et scripta, alia lex naturae, alia
Rom. 10. 12. 13. Gal. 5, Iac. 1. 2. 3. 4, et in aliis locis. Constat etiam illa partitio legum ex Apostolorum scriptis, quod alia sit lex divina et scripta, alia lex naturae, alia civilis, aliae traditiones humanae. nam singillatim harum specierum meminerunt. Legis quidem naturae, Rom. 2. Nam cum gentes, quae legem non habent, natura quae legis sunt fecerint, eae legem non habentes sibi ipsis sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, simul attestante illorum conscientia, etc. Verum de hoc Pauli loco, eiusque vera interpretatione, infra plenius, Christo
pereat, priusquam is qui accusatur praesentes habeat accusatores, locumque se defendendi accipiat de crimine. Galat. 3. Fratres secundum hominem dico, Hominis licet testamentum, tamen si sit comprobatum, nemo reiicit, aut addit aliquid. Galat. 4, Quamdiu haeres puer est, nihil differt a servo, cum sit dominus omnium: sed sub tutoribus et curatoribus est, usque ad tempus quod pater praescripserit. ¶ Expositis praecipuis significationibus vocis Legis, nunc et Hebraicas quasdam eiusdem voculas nonnihil attingemus, praesertim vero speciales appellationes. Quod Graecus vertit
ut dicant ea demum praecepta hoc nomine notari, quae simul aut festum, aut aliquod aliud memoriale alicuius facti aut beneficii divini continent. Alii ideo a contestando hoc sanctionum nomen sumptum esse opinantur, quod testamentum aut foedus secundum talia pacta aut sanctiones sint a Deo cum Israelitis initae. cum dicitur Tabernaculum eduth, rectius verteris conventionis [?: qua-- ] testamenti. Mispat
praecepta hoc nomine notari, quae simul aut festum, aut aliquod aliud memoriale alicuius facti aut beneficii divini continent. Alii ideo a contestando hoc sanctionum nomen sumptum esse opinantur, quod testamentum aut foedus secundum talia pacta aut sanctiones sint a Deo cum Israelitis initae. cum dicitur Tabernaculum eduth, rectius verteris conventionis [?: qua-- ] testamenti. Mispat
vero nunc locus disserendi de natura legis et Evangelii, et quare haec duo doctrinae genera tantopere inter sese opponantur: quare etiam adeo exacte ea inter se invicem conferri, ac alterum ab altero adeo accurate distingui omnino necesse sit. Explicarunt eam amplissimam ac utilissimam doctrinam cum multi [?: ] praestantes Theologi: tum praesertim Lutherus [?: p- ] passim in suis scriptis, praesertim autem super Epistolam ad Galatas: quam expositionem attente legat, qui hanc rem cognoscere volet. Summa tamen discriminis est (ut obiter attingamus) quod sicut severa
sicut severa Dei iustitia plurimum ab eius gratuita misericordia eam fert, et sicut homo iustus, integer ac incorruptus aut lapsum, plurimum distat ab hoc nunc prorsus iniusto et perdito: sic etiam Deus duo diversissima doctris genera, ac ceu vias ad salutem proposuit. Initio [?: ] cum homo esset integer, et Deo perfecte obedire posset, Deus secundum severam suam iustitiam, qui [?: ] nis bene, et malis male facit, proposuit ei normam perfectissimae obedientiae, quam legem vocamus, cuius summa est: Sancti estote, sicut et ego sanctus sum. Et: Qui fecerit ea, vivet
Evangelium gratiam: Lex morbum indicat, Evangelium medicum, sanationem et pacem. Lex virtus peccati est, ut D. Pauli verbis utamur: Evangelium, virtus salutis omni credenti. Sparsae porro sunt promissiones in omnes libros veteris et novi Testamenti. Rursum leges etiam sparsae sunt in omnia cum Veteris tum Novi instrumenti volumina. Legis nomine quid D. Augustinus intelligat, vide de Trinitate libr. decimo quinto, cap. decimoseptimo. Inter caetera inquit: Lex data est, ut gratia quaeratur: gratia dara est, ut Lex impleatur. Vide etiam sententias decerptas ex ipso D.
tum Novi instrumenti volumina. Legis nomine quid D. Augustinus intelligat, vide de Trinitate libr. decimo quinto, cap. decimoseptimo. Inter caetera inquit: Lex data est, ut gratia quaeratur: gratia dara est, ut Lex impleatur. Vide etiam sententias decerptas ex ipso D. Augustino, cum eius operibus impressas. Et ad Optatum epist. centesimam quinquagesimam septimam, de Origine animarum.
¶ Haec nunc breviter de distinctione Legis et Evangelii dixisse sufficiat. Percurremus nunc porro varias Scripturae locutiones, in quibus nomen Legis reperitur: quarum cognitio ad
praestita iam sua promissione, futura promittere ac praenunciare. Ideo Christus ibidem hoc dictum exponens ait, Ab eo tempore regnum caelorum annunciari: sicut ipsemet iubet suos Apostolos ubique annunciare, iam regnum caelorum appropinquare, atque adeo advenisse: id est, ipsum regnum Meschiam cum suis spiritualibus bonis, in quibus (teste Paulo Romanorum decimoquarto ) regnum Dei consistit, exhibitum esse. Sic et Matthaei decimo, idem dictum exponit ipsemet Dominus di [?: ] : Omnes prophetae et lex usque ad Iohannem prophetarunt. id est, venturum Meschiam praenunciarunt.
prophetae et lex usque ad Iohannem prophetarunt. id est, venturum Meschiam praenunciarunt. Quod lex prophetaverit, et quomodo per suos typos ac picturas prophetaverit, modo dictum est. Secundo, lex est usque ad Iohannem: quia tum caeremoniae, tum moralis lex est paedagogus ad Christum, ad quem cum tunc temporis populum Iudaicum deduxerit, suo officio defuncta est. Sic et nobis quotidie dici potest, Lex usque ad Iohannem durare. i. donec nobis verus Evangelista agnum Dei peccata tollentem coram monstrat, nosque ad eum adducit. Tertio, lex usque ad Iohannem: quia tunc et caeremonialis ac
a Morali, tum et a Ceremoniali lege ac servitute elementorum mundi similitudine veri filii, sed in sua infantia serviliter sub tutorib. usque ad praefinitum tempus existentis, Gal. 4. et alibi similitudine mortis mariti declarat. Ob hanc metam finemque legis, tum ipse Baptista, tum et Christus cum suis, se separarunt a templo, et tum novum cultum, tum et alibi seorsim a Levitico ordinarunt, subinde Leviticas ceremonias neglexerunt, violarunt, ac etiam reprehenderunt. Hoc quoque illa laceratio veli templi testata est, et vox Christi in cruce, Consummatum est: item, quod idem erga
Lex et prophetae pendere e Christo dicuntur ex duobus praeceptis charitatis, Dei et proximi: Matthaei vigesimo secundo: et eiusdem septimo, summa legis ac prophetarum dicitur esse illa regula, Omnia quaecunque cupitis vobis fieri ab hominibus, facite illis. Intelligitur autem utrunque dictum cum hac restrictione, quatenus scilicet de moralibus documentis aut praeceptis loquuntur, eatenus est illa eorum summa. Non auditores Legis, sed factores fore iustos, dicit Paulus Romanorum secundo: id est, qui non tantum audiunt ac docent legem, eiusque caeremonias utcunque observant: sed qui
Paulus de se scribit 1 Corinth. 9, se exlegibus, aut lege carentibus, exlegem factum esse: id est, accommodasse se ad mores gentilium, ut eos Christo lucrifaceret: sicut paulo ante dixerat, se Iudaeis factum esse Iudaeum. Erat igitur foris ac externa specie sine lege, et quasi negligens legem: cum interim eo ipso facto vel maxime Deo, eiusque voluntati ac legi obedire et satisfacere conaretur. Actorum 21. accusatur Paulus, quod concionetur contra populum, legem ac locum illum. Ubi per legem tota Iudaica religio indicatur: locus vero significat templum, urbem, et terram sanctam. Opus
quaerant iustitiam, prorsus omni beneficio Christi priventur. Hinc liquido apparet, [?: Pa--- ] hac phrasi, Opera legis non iustificant, omnia simpliciter opera, quae legibus aut mandatis Dei praecipiuntur, quoquo modo et quibuscunque demum viribus praestentur, excludere. Consonat cum hac sententia Paulietiam Isaias, qui clamat, Omnem pietatem hominis esse ut florem agri, quin et omnem iustitiam eius eum pannum menstruatae. De hac loquutione dicetur aliquid etiam infra in voce Operum. Per legem dicitur [?: ] tantum cognitio peccati. Vulgus Iudaeorum, et
[?: org- ] non ostendit prorsus contrarium huic, esse nunc in hac corrupta natura verum usum ac finem legis, ut mox clarius dicam. Sine lege iustitiam Dei patefieri, et tamen habere eam testimonia a lege ac prophetis, dicitur [?: Ro- ] tertio. Sententia est, quod cum Lex non proprie ad eum finem data aut instaurata sit, ut iustificet, aut [?: ] salutaremque iustitiam afferat ac offerat, sed potius [?: ] accuset ac condemnet: ideo iam per aliam doctrinam, nempe per Evangelium ac novum testamentum, veram salutaremque iustitiam mundo
foeditatis nobis in faciem obtrudit. Evangelion autem, dum gravitam, precariam, aut (ut indicam) eleemosynariam tantum iustitiam nobis offert, exclusa prorsus meritoria. De hac igitur posterior exclusione gloriationis hic proprie Paulus pronunciat. Alioqui illam aliam exclusion em gloriationis cum [?: ] bi, tum in hoc ipso Capite satis urget. ut cum dicit [?: ] tum mundum fieri rerum Deo, per legem esse cognitionem peccati, et omnes destitui gloria Dei, ne [?: ] cet de iustitia obedientiae impletionisve legis [?: ] mortalis gloriari
precariam, aut (ut indicam) eleemosynariam tantum iustitiam nobis offert, exclusa prorsus meritoria. De hac igitur posterior exclusione gloriationis hic proprie Paulus pronunciat. Alioqui illam aliam exclusion em gloriationis cum [?: ] bi, tum in hoc ipso Capite satis urget. ut cum dicit [?: ] tum mundum fieri rerum Deo, per legem esse cognitionem peccati, et omnes destitui gloria Dei, ne [?: ] cet de iustitia obedientiae impletionisve legis [?: ] mortalis gloriari queat. Legem non deleri, aut [?: ] fieri per fidem, sed
confidunt, perque eam iustificari ac salvari conantur. Talis periphrasis est etiam, Qui ex circumcisione, qui ex praeputio, qui ex fide, qui ex lege, pro fidelibus, praeputiatis, circumcisis, legalibus, etc. Lex iram operatur, inquit Paulus Rom. 4: quod verum est multipliciter. Nam cum accuset peccatum, iramque ac poenas Dei nobis denunciet, vere iram, id est, damnationem ac poenas peccatorum efficit. Eadem etiam miseri hominis iram ac fremitum vicissim contra Deum excitat, dum eum sine fine ac modo urget, tum mandando ei talia, quae ab eius natura sunt alienissima: tum
plenius. Vique ad legem fuit peccatum, Rom. 5. i. inde a primo lapsu Adae usque ad instaurationem legis per Mosem factam. Asserit hic Apostolus, non tantum peccatum sed etiam eius poenam, nempe mortem ac damnationem, fuisse semper inde ab Adamo, etiam ante legem Mosaicam quae ingentia mala cum revera sine lege Dei existere nequeant, indeque omnem suam vim hauriat (legem enim causam esse, ut peccatum imputetur, magnifiat et puniatur: ut severissimum edictum monarcharum, prohibens Christianismum et Luteranismum) causa est cur id pro grandi crimine habeatur et puniatur: alioqui si tale
condelectari legi Dei: incipiamus etiam non tantum velle, sed et perficere, operante in nobis utrumque Deo, omnis boni fonte et authore. Rom. 7. varie omnino utitur voce Legis Apostolus. Primum enim videtur simpliciter ac in genere accipere legem pro omni lege, etiam prophana ac politica, cum dicit legem dominari tantum viventib. mortuos enim huius vitae leges missos faciunt, tanquam extra suum dominium egressos. Deinde cum dicit, mulierem vivente viro lege devinctam esse, sed eo mortuo esse liberam ab eius lege: videtur significare ius aut obligationem mariti, qua soluitur mulier
authore. Rom. 7. varie omnino utitur voce Legis Apostolus. Primum enim videtur simpliciter ac in genere accipere legem pro omni lege, etiam prophana ac politica, cum dicit legem dominari tantum viventib. mortuos enim huius vitae leges missos faciunt, tanquam extra suum dominium egressos. Deinde cum dicit, mulierem vivente viro lege devinctam esse, sed eo mortuo esse liberam ab eius lege: videtur significare ius aut obligationem mariti, qua soluitur mulier mortuo marito. Tertio, cum dicit, nos mortuos esse legi: intelligit ipsam moralem legem, quam veluti paedagogum tum accusantem, tum ad
tantum viventib. mortuos enim huius vitae leges missos faciunt, tanquam extra suum dominium egressos. Deinde cum dicit, mulierem vivente viro lege devinctam esse, sed eo mortuo esse liberam ab eius lege: videtur significare ius aut obligationem mariti, qua soluitur mulier mortuo marito. Tertio, cum dicit, nos mortuos esse legi: intelligit ipsam moralem legem, quam veluti paedagogum tum accusantem, tum ad hunc a se ablegantem deseruimus transeundo ad Christum: et cuius iustitiam ac vitam non amplius quaerimus aut curamus, dum nos per solum Christum iustos ac salvos esse et fore credimus.
vetere Adamo, aut carne, inque lex erat efficax, non tantum ad accusationem et damnationem; sed etiam ad
excitandas in nobis pravas cupiditates et operationes, quas vetus Adam veluti maritus quidam noster cum Satana opera aut instrumento legis, tamquam quodam medio aut causa cooperante in nobis movebant et efficiebant. Verum extincto, aut certe mortificato nostro hoc veteri Adamo, ceu marito, lex non est amplius ad tales effectus in nobis potens ac efficax. Quoniam autem admodum absurdum videtur
seu declaratione magnitudinis peccati, eiusque perpetua accusatione. Secundo, facit abundare peccatum, quia semper gravius existimatur is peccare, qui scit voluntatem heri sui, et non facit, quam is qui ignorat. Affert autem lex noticiam recti et pravi. Tertio, auget lex peccatum, accusando cum naturam ipsam hominis, tum et omnia opera, conatus ac cogitationes ipsius. Veritas autem odium parit, ut ille verisime inquit. Nemo enim non aegerrime fert, se suaque omnia adeo extreme vituperari: ut sane lex hominem etiam tanquam filium diaboli insectatur et vituperat. Quarto, lex auget
ac tempore Deum colere ac invocare. At nos contra furenter volumus Deum, eiusque cultum, ad certum locum alligare: ut ad Hierosolymam, Romam, Compostellam, certa aliqua templa, celebria idola aut statuas, certaque tempora, vestes, et similia. Ante Christum circumcisio erat abominatio gentibus, cum divinitus mandabatur: nunc contra, postquam est abolita omnes circumcidi volunt. Quare tota fere Asia et Africa circumciditur. Talia innumera exempla deprehendere in vita possis, ubi nitamur ardentissime in [?: ve---- ] et cupiamus negata, tantum impellente nos sensu carnis
internam ac spiritualem obedientiam: sed nos contra carnales esse, qui ei obedire nequeamus. Per accidens ergo lex ista ingentia mala patrat. Inter varia porro significata Legis in hoc capite 7, illud ultimum est, quod sub finem bis ponit legem pro ipsa corrupta natura, aut originali peccato. ut cum dicit, Video [?: al-- ] legem in membris meis: et, Captinor, aut captivus decor sub legem peccati. et denique ait, Mente servio legi Dei, et carne servio legi peccati. Porro 8 Capite [?: eius-- ] Epistolae, vox legis itidem quasdam difficultates et obscuritates parit:
dicit, Video [?: al-- ] legem in membris meis: et, Captinor, aut captivus decor sub legem peccati. et denique ait, Mente servio legi Dei, et carne servio legi peccati. Porro 8 Capite [?: eius-- ] Epistolae, vox legis itidem quasdam difficultates et obscuritates parit: ut cum ait, Lex spiritus vitae in Christo Iesu liberavit me a lege peccati et mortis: ubi Lex spiritus tum ipsum Evangelion, tum et Spiritum sanctum, quatenus nos absoluit ac renovat, significat. Evangelion. n. dum nobis perpetuam remissionem peccatorum annunciat, et reipsa offert ac praestat,
nominatur. Rom. 9 dicitur Israel [?: ] legem iustitiae, et ad legem iustitiae non pervenisse. i. ad leges iustificantem. Verum videtur esse Hebraismus: pro, iustitiam legis sectari aut consequi. Solent. n. Hebraei, ut in Constructione nominum dixi, sic pro arbitrio epitheta cum subiectis, et accidentia cum substantia convertere, ut pro iustitia legali iam dicant iustitia legis, iam vicissim lex iniustitiae. Rom. 10. dicitur finis legis esse Christus: quod dupliciter fere intelligi potest. Primum, quia lex est paedagogus ad Christum: et tandem ultimo suo fine ac
Israel [?: ] legem iustitiae, et ad legem iustitiae non pervenisse. i. ad leges iustificantem. Verum videtur esse Hebraismus: pro, iustitiam legis sectari aut consequi. Solent. n. Hebraei, ut in Constructione nominum dixi, sic pro arbitrio epitheta cum subiectis, et accidentia cum substantia convertere, ut pro iustitia legali iam dicant iustitia legis, iam vicissim lex iniustitiae. Rom. 10. dicitur finis legis esse Christus: quod dupliciter fere intelligi potest. Primum, quia lex est paedagogus ad Christum: et tandem ultimo suo fine ac usu id [?: ] ut
ut non spiritui ultro obedientem. Vide supra de abrogatione legis, aut liberatione a lege. Legis opera dicuntur, quaecunque lex precipit: praesertim autem Decalogus. Aliquido tamen, licet raro, videntur tantum ea dici opera legis, quae illa nobis extorquet, non quae gratia per nos efficit. Cum autem Paulus ex iustificatione opera legis excludit, dicens, Ex operib. legis non iustificabitur omnis caro, etc. tum simpliciter omnia nostra bona opera excludit, sive a renatis, sive a non renatis, sive ex gratia, sive ex natura facta, ut ex innumeris aliis aequivalentib.
sum, ut Christo vivam. i. lex me ad desperationem de sua iustitia ac salute, ac ad quaerendum alium servatorem, volentem nolentem adegit. Quo modo alio qui etiam per Christum legi moriamur, supra plenius dixi. Gal. 3 dicitur, Lex non est ex fide: quod non est ita intelligendum, sicut cum Paulus Rom. 14 inquit: Quicquid non est ex fide, peccatum est. Hoc. n. modo etiam lex est ex fide. scimus. n. eam a Deo esse, Deum eius obedientiam flagitare, et placere Deo ut legi obediant homines. Sed sensus est: legem non polliceri iustitiam soli fidei, aut credenti, verum integre
flagitet. 1 Corin. 15, Peccati autem vis est Lex. i. ideo et ea demum ratione gravat, accusat et punit, Deoque exosum reddit hominem peccatum, quia est a lege prohibitum. Nisi. n. a lege prohibitum esset, tantopere Deo non displiceret, nec adeo hominem gravaret ac perderet. Convenit hoc dictum cum illis suprâ explicatis: Ubi non est lex, ibi nec peccatum. item: Ubi non est lex, ibi peccatum non imputatur. Sicut vero ibi ait Apostolus omnem efficaciam peccati venire ex lege: ita porro adiungit, mortis vim, potentiamque contra homines non aliunde esse, quam ex peccato. Sicut. n. lex causa
hominem ad toti legem. Tanto autem erat ea obligatio vehementior, et minus apud Deum dispensabilis, quod iam post agnitum Christum, veluti desperantes de eius plena salvatione, ad [?:---en ] recurrebant, a libertate in servitutem, a solido [?: do- ] ad paedagogum: idque cum ingenti scandalo, ac veluti damnatione quadam Christianismi. Eodem cap. dicit-r: Si spiritu ducimini, non estis sub lege. quia videlicet primum Spiritus sancti donum indicat, nos iam esse sub alio servatore, quam sub Mose: quia indicat nos esse liberatos a maledicto legis, quia
plenam noticiam omnium sententiarum legis ac doctrinae Dei per illam spiritualem institutionem aut legis inscriptionem habeant, sicut fanatici quidam ex illis dictis contra Scripturam perperam ratiocinantur. Iacob. cap. 1 vocat legem perfectam libertatis, mandata Dei coniuncta cum animi regeneratione: ubi iam sunt non tantum mortuae ac fugaces noticiae, ut eae quae ex speculo concipiuntur, sicut ipsemet ibi loquitur, quales sunt eae quas sola lex in animali homine gignit: sed vivae, efficaces, permanentes, et in opere ipso vigentes. Talis vero lex dicitur esse
aut antiquaret etiam moralem legem: verum ut eam impleret, praestando quae caeremonialis in suis picturis pinxerat, praestando integram obedientiam et poenas, quas lex exigebat ab homine: et denique renovando et condendo hominem, ut ei obedire inciperet. Caeterum non immerito lex solui dicitur, cum abrogatur. est. n. quasi quoddam vinculum, ligans et obligans homines ad praestanda ea quae lex iubet. Quare ad naturam legis alluditur, cum solui dicitur. Ex operibus legis esse Paulus Gal. 3 dicit eos, qui per legem iustificari et salvari conantur. Eos vero dicit esse sub execratione,
et poenas, quas lex exigebat ab homine: et denique renovando et condendo hominem, ut ei obedire inciperet. Caeterum non immerito lex solui dicitur, cum abrogatur. est. n. quasi quoddam vinculum, ligans et obligans homines ad praestanda ea quae lex iubet. Quare ad naturam legis alluditur, cum solui dicitur. Ex operibus legis esse Paulus Gal. 3 dicit eos, qui per legem iustificari et salvari conantur. Eos vero dicit esse sub execratione, quia scriptum sit, Maledictus qui non permanserit in omnibus quae sunt scripta in libro legis. Neminem vero in omnibus permanere, aut omnia
Ex Zion exibit Lex, et verbum Domini de Hierusalem (inquit Isaias cap. 2. et Hoseas 4 ) idem per utramque vocem significantes. Sensus autem est, quod inde propagatio verae doctrinae ac religionis sit incoeptura, dispersis per totum mundum Apostolis, quin et ipsemet Meschias cum sua passione et bonis sit inde venturus. Allusio autem est ad communem morem regnorum, ubi ingens decus est primariae civitatis ac regiae sedis, quod omnes inde mandata, leges et iura petere cogantur. Tali gloria condecorant Prophetae Ierosolymam, eamque veluti matrem omnium Ecclesiarum et
matrem omnium Ecclesiarum et magis ram fidei faciunt: quod re ipsa accidisse, Acta Apostolorum abunde narrant. Hoc decus Romana Babylon sibi falsissime usurpare conatur, clamans in suis decretis: Omnes Ecclesias in tota Europa non aliunde quam Roma, et per Romanos doctores propagatas esse. Quod cum omnes historiae, tum et ipsamet acta falsissimum esse liquido convincunt. Lex Dei in alicuius corde tunc esse dicitur, cum is non tantum ore et externa hypocrisi, sed et vero animi affectu legem Dei sequitur. Sic dicitur Psalm. 37. Lex Dei in corde eius, ideo non nutabunt pedes eius: id
Babylon sibi falsissime usurpare conatur, clamans in suis decretis: Omnes Ecclesias in tota Europa non aliunde quam Roma, et per Romanos doctores propagatas esse. Quod cum omnes historiae, tum et ipsamet acta falsissimum esse liquido convincunt. Lex Dei in alicuius corde tunc esse dicitur, cum is non tantum ore et externa hypocrisi, sed et vero animi affectu legem Dei sequitur. Sic dicitur Psalm. 37. Lex Dei in corde eius, ideo non nutabunt pedes eius: id est, ideo nec ipse declinabit ad falsam doctrinam aut pravam vitam, motus felicitate impiorum: nec Deus iratus eum, ut iniustum,
sequitur. Sic dicitur Psalm. 37. Lex Dei in corde eius, ideo non nutabunt pedes eius: id est, ideo nec ipse declinabit ad falsam doctrinam aut pravam vitam, motus felicitate impiorum: nec Deus iratus eum, ut iniustum, perire patietur. Debilitari aut infirmari legem, Habacuc 1, est, negligi, cum
homines putant Deum nec malos punire, nec bonis benefacere. Legem tuam gratificare mihi, Psal. 119. id est, fac clementer ut eam sedulo observem. Lex pietatis aut clementiae in lingua
adhuc aliqua vestigia aut umbrae. praesertim secundae Tabulae praecepta attingentes, et Deum non considerantes, etiam post ruinam aut corruptionem hominis superstites utcunque sunt. Eas nunc quidam nimium exaggerant, ut magnitudinem corruptionis morbique hominis obscurent, et liberum arbitrium cum Papistis amplificent: unde porro totius Evangelii ac Christi medici obscuratio consequitur. Praesertim autem dicta quaedam Rom. 1 et, 2 male intellecta, nimium importune urgent. Quo igitur et illas Pauli phrases explicem, et hunc errorem nonnihil ope beneficioque Dei retundam, de hac ipsa
cognoscibile Dei manifestum est in ipsis. Deus. n. eis manifestum fecit. [?: N-- ] quae sunt eius invisibilia, dum per res conditas ex creatione considerantur, perspiciuntur, nempe eius aeterna [?: po-- ] tia ac divinitas: ad hoc ut sint inexcusabiles. b Propterea quod cum Deum cognoverint, non ut Deum glorificaverunt, neque gratias ei egerunt. sed vani facti sunt in ratiocinationibus etc. Et commutaverunt gloria incorruptibilis Dei, etc. Confirmat id etiam ipsa vox Veritas hoc loco â Paulo posita, quae non proprie significat
tenebrae et mendacium. Quod si essent aliqua principia de uno Deo, et eius providentia menti hominum inscripta, valde opportunum fuisset Paulo, ea hic clare proponere, illustrare et amplificare, ad exaggerandam gentilium ingratitudinem, ac impietatem, eosque redarguendos et pudefaciendos: quod cum tam
sit adversus liberum arbitrium, cernitur ex illis verbis, quod Paulus dicit, cor hominum esse
mundus sit creatus aut non. plerunque enim in con [?:-iū ] etiam sine ratiocinatione prolabitur homo: mul [?: ] vero magis evanescit ratiocinando, et [?: cogitationi- ] suis vacando. Satis commode hanc philosophicam [?: ] cognitionem comparaveris cum hominis [?: intuitio- ] : quem si forte fortuna subito oculis respicimus [?:-on ] ferentes tantum splendorem. nos summa [?: fe-ne ] ab eo ad terrena avertimus: sic sane et philosophi aliquando ratiocinando subito in aliquem quasi [?: ra- ]
esse hoc dictum Pauli de natura instaurata, aut gentilibus conversis. Verum illa est verissima responsio, non dici illa a Paulo simpliciter et assertive, sed conditionaliter. confert enim ibi Paulus iustitiam caeremoniariam seu externam, cum iustitia verae obedientiae seu cordis, Auditorem legis cum Factore, circumcisionem externam cum circumcisione cordis etiam praeputiati hominis, seu incircumcisi Ethnici: et asserit illam verae obedientiae aut cordis aut factoris legis moralis iustitiam seu circumcisionem, iustificare coram Deo:
esse hoc dictum Pauli de natura instaurata, aut gentilibus conversis. Verum illa est verissima responsio, non dici illa a Paulo simpliciter et assertive, sed conditionaliter. confert enim ibi Paulus iustitiam caeremoniariam seu externam, cum iustitia verae obedientiae seu cordis, Auditorem legis cum Factore, circumcisionem externam cum circumcisione cordis etiam praeputiati hominis, seu incircumcisi Ethnici: et asserit illam verae obedientiae aut cordis aut factoris legis moralis iustitiam seu circumcisionem, iustificare coram Deo: non illam caeremoniariam auditorum iustitiam, seu externam
aut gentilibus conversis. Verum illa est verissima responsio, non dici illa a Paulo simpliciter et assertive, sed conditionaliter. confert enim ibi Paulus iustitiam caeremoniariam seu externam, cum iustitia verae obedientiae seu cordis, Auditorem legis cum Factore, circumcisionem externam cum circumcisione cordis etiam praeputiati hominis, seu incircumcisi Ethnici: et asserit illam verae obedientiae aut cordis aut factoris legis moralis iustitiam seu circumcisionem, iustificare coram Deo: non illam caeremoniariam auditorum iustitiam, seu externam circumcisionem. Hunc esse scopum in
virtutis tribuat, et dicat eum longe pluris maioremque fore ipso suo filio, hisce forte verbis: Ecce tu superbis de istis incertis et externis bonis opum, generis, et similium, coque vera bona ac virtutes contemnis: at scito, adeo in istis veram virtutem, praestantiam ac gloriam sitam non esse, ut cum hic nostri subulci filius studuerit, plurimumque in omni rerum cognitione ac usu profecerit, fiet Consiliarius aut Cancellarius Principis aut Regis, tibique pavonis instar inaniter de istis fortunae bonis tumenti dominabitur. In qua collatione, more solito nobilis ille ad filium perinde
simul Iudaeos. et Ethnicos, atque adeo omnes mortales, quam Ethnicis tantam excellentiam pietatis ac iustitiae tribuere, quantam verba quaedam eius loci male intellecta sonare videntur? Secundo, in proxime praecedentibus eodem plane modo sub specie assertionis conditionaliter est locutus, ut cum dixit Deum in extremo iudicio unicuique secundum opera sua daturum esse: illis quidem qui per patientiam boni operis quaerunt gloriam ac immortalitatem, daturum esse vitam aeternam. Item fore, ut honor, gloria et pax contingat omni operanti bonum, Iudaeo simul et Graeco. Ubi enim usquam aliquis
possent, quam pharisaei, per quam salvarentur. Et tamen loquitur, quasi re vera queat praestare illam [?: abund-- ] orem iustitiam, ac per eam salvari. Sed talis solet ese concio legis, quae conditionaliter loquitur sub [?: umb-- ] simplicis assertionis: sicut etiam cum Dominus [?: legi---- ] rito de iustitia ac via salutis quaerenti responder: lege quid scriptum est? Hoc fac, et vives. non id [?: vol--- ] , aut quen quam esse vel fuisse, qui sic sit servatus, aut ipsum id effecturum: sed conditionem tantum impossibilem iustitiae sub
totum [?: corp-- ] [?: ] locum habere necessario existimandum est: [?: nemp--- ] conditionaliter de factore legis Ethnico, non qui [?: ] in rerum natura sit, sed si quis esset. Quinto, [?: ]
cum, aut quando, omnino conditionalis est hic [?: ] fecerint aut quando fecerint: est idem, ac si [?: dice----- ] Si Ethnici fecerint: ut postea etiam clarius patebit [?: ] et illud recte observari ad veritatis inquisitionem qu quod istae particulae, Si et Cum, saepe pro se [?: invi- ]
nuntur, sicut Iohan 13 et 14,
se [?: invi- ]
nuntur, sicut Iohan 13 et 14,
nuntur, sicut Iohan 13 et 14,
nuntur, sicut Iohan 13 et 14,
Iohan 13 et 14,
cum patefiet. Sic vicissim, Cum pro Si ponitur, Luc. 17. Cum feceritis omnia,
Quis facit omnia? Nemo. Ponitur igitur hic
pro
Si omnia faceretis, adhuc deberetis agnoscere vos servos inutiles esse, nihilque esse meritos, sed tantum debitum praestitisse: quanto magis nunc, cum parum praestetis? In veteri quidem Testamento innumeris pene vicibus Cum pro
praestitisse: quanto magis nunc, cum parum praestetis? In veteri quidem Testamento innumeris pene vicibus Cum pro
veteri quidem Testamento innumeris pene vicibus Cum pro
furabitur. Aliquoties in eo cap. talis catachresis voculae Cum est Sic et Levit. 5. Deut. 4. habetur: Invenietis Dominum, cum ex toto corde quaesieritis eum: pro; si vere ac ex animo quaesieritis. Maxima omnino est inter istas duas coniunctiones aliquando vicinitas, ut Lucae 14. Cum. invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem, Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes: pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone cum et quando non raro pro Si ponitur, ut. Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri: pro, Si mones. Eadem
voculae Cum est Sic et Levit. 5. Deut. 4. habetur: Invenietis Dominum, cum ex toto corde quaesieritis eum: pro; si vere ac ex animo quaesieritis. Maxima omnino est inter istas duas coniunctiones aliquando vicinitas, ut Lucae 14. Cum. invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem, Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes: pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone cum et quando non raro pro Si ponitur, ut. Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri: pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico [?: V--nn ] , ut
si vere ac ex animo quaesieritis. Maxima omnino est inter istas duas coniunctiones aliquando vicinitas, ut Lucae 14. Cum. invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem, Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes: pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone cum et quando non raro pro Si ponitur, ut. Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri: pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico [?: V--nn ] , ut alias tempus, alias conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio.
Sic et in Latino sermone cum et quando non raro pro Si ponitur, ut. Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri: pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico [?: V--nn ] , ut alias tempus, alias conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio. Sexto, quis tandem est qui natura legem faciat aut fecerit, ut ibi mox sequitur: cum nemo eam etiam a doctrina Dei edoctus, vel tenuiter facere possit, quin et ipsi renati vix utcunque eius obedientiam inchoent? Quod si qui sunt, qui revera natura, aut naturalibus viribus legem
velit ipse moneri: pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico [?: V--nn ] , ut alias tempus, alias conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio. Sexto, quis tandem est qui natura legem faciat aut fecerit, ut ibi mox sequitur: cum nemo eam etiam a doctrina Dei edoctus, vel tenuiter facere possit, quin et ipsi renati vix utcunque eius obedientiam inchoent? Quod si qui sunt, qui revera natura, aut naturalibus viribus legem Dei praestent, tum non tantum noticias, sed et totum ac plenum liberum arbitrium eis concedi prorsus
prorsus necesse est: idque plane secundum Pelagianorum sententiam, et secundum illam Papisticam, quod veteres sint servati per legem naturae. Septimo, dicit Paulus, non aliquas qualescunque noticiolas esse illis honestis Ethnicis inscriptas: sed ipsum opus legis, quod efficacem noticiam una cum ipso opere ac voluntatis bonitate clare complectitur: opus legis nequaquam solam speculativam et ociosam noticiam significat. Quin addit etiam, eos esse sibiip sis legem. Quis vero est tanta luce praeditus, ut sibimet lex esse queat? Vix id vere renatis tribuere audemus, nec quidem omnino
tantum ista, et non simpliciter ac assertive dicuntur a Paulo. Nono, iam ferme ad conclusionem tendens dicit, Circumcisio quidem prodest, SI legem facias. Quod SI legis transgressor es, tua circumcisio versa est in praeputium. Unde itidem manifestum est, tum hic conferri caeremoniariam iustitiam cum reali, seu circumcisionem cordis cum externa aut legali: et affirmari, quod vera obedientia aut circumcisio cordis, non autem observatio caeremoniarum aut circumcisio praeputii sit iustitia: tum conditionaliter agi de factore legis, si (SI inquit) quis talis usquam esset: non assertive, quod
assertive dicuntur a Paulo. Nono, iam ferme ad conclusionem tendens dicit, Circumcisio quidem prodest, SI legem facias. Quod SI legis transgressor es, tua circumcisio versa est in praeputium. Unde itidem manifestum est, tum hic conferri caeremoniariam iustitiam cum reali, seu circumcisionem cordis cum externa aut legali: et affirmari, quod vera obedientia aut circumcisio cordis, non autem observatio caeremoniarum aut circumcisio praeputii sit iustitia: tum conditionaliter agi de factore legis, si (SI inquit) quis talis usquam esset: non assertive, quod revera talis aliquis usquam sit.
legis, si (SI inquit) quis talis usquam esset: non assertive, quod revera talis aliquis usquam sit. Denique et illud hinc constat, agi hic de vero factore, ac vera impletione legis, non de illa qualicumque Ethnicorum disciplina, aut naturali honestate. De qua aliqui somniant hic Paulum agere, cum eam multo me [?: l--s ] Iudaei praestiterint, quam impurissimi idololatrae ethnici. Decimo, fingamus sane, quod alicubi fuerint. aliqui pauci excellentis Ethnici, divina quadam natura praediti, qui legem inscriptam habuerint, sibi ipsis lex fuerint, et natura quae legis sunt
sensus esse: atque adeo componantur etiam ipsae particulae et locutiones earum partium. Propositio est,
testantur, non agi ibi de naturali, innata, aut primorum principiorum pietate, quae a multis, revera praestetur, aut praestari queat: sed de conditionali pio, si quis talis cor habens circumcisum, vere esset usquam, is demum Deo placeret, etiam sine ista caeremoniaria iustitia externae speciei, cum alioqui nemo habeat cor circumcisum. Quin et initium 3 capitis, Quid igitur praecellit Iudaeus, etc. manifeste ostendit ac evincit praecessisse collationem Ethnici et Iudaei, seu verae pietatis cordis et caeremoniariae seu externae iustitiae: Omnes ergo partes ac sententiae huius
habeat cor circumcisum. Quin et initium 3 capitis, Quid igitur praecellit Iudaeus, etc. manifeste ostendit ac evincit praecessisse collationem Ethnici et Iudaei, seu verae pietatis cordis et caeremoniariae seu externae iustitiae: Omnes ergo partes ac sententiae huius loci conveniunt cum nostro intellectu aut explicatione eius dicti. Duodecimo, an non plane ridiculus esset Paulus, praeferens Ethnicum Iudaeo, si vere et assertive de primis principiis aut noticiis Dei ageret, tantamque lucem ac promptitudinem in obediendo Ethnicis tribueret? Quo enim iure aut occasione ea
cuius parem vix renati habent, imo et non habent: non de aliqua tenui, umbratili, incerta, enanida, utpote qui veram iustitiam operum pingat, ut illam umbratilem Iudaeorum confundat et refutet. Alio qui illam evanidam noticiam Dei multo melius Iudaei habuerunt. Omnia ergo clare evincunt, quod cum Iudaeo hypocrita de lege, circumcisione, et aliis caeremoniis, tanquam si per ea vere esset iustus, superbiente et gloriante, conferatur Ethnicus homo, istis omnibus externis iustitiis, aut iustitiae adiumentis carens, sed natura iustus: qualis nullus unquam fuit, aut erit: sed tantum
fuit, aut erit: sed tantum conferendi aut redarguendi Iudaei gratia fingitur et proponitur talis persona, posito casu, quod si tales usquam gentium aliqui Ethnici fuissent, illi profecto prae Iudaeis iusti essent. Nec estid Sacris literis inusitatum, ut faciant collationes rerum non existentium cum praesentibus, perinde ac si et illae extarent: ut in Universalibus Regulis plenius annotavi. Praesertim vero lex se hoc velamine locutionum saepe tegit: ut in libello de Velamine Moysis prolixe ostendi. Aliqui opinantur hic Paulum accusare Ethnicos: et, quo eis adimat omnem praetextum
iam actum (ut dicitur) ociose ageret? Sexto: Nusquam est in secundo capite tilla [?: d- ] rior accusatio Ethnicorum, nulla commemoratio ipsorum peccatorum, sicut in primo: quomodo ergo potess eos reprehendere, sine omni reprehensione, aut peccatorum ipsorum commemoratione? Septimo: Cum [?: ] initium et finis secundi capitis in reprehensione Iudaeorum consistat, qua tandem ratione illud emblema reprehensionis Ethnicorum in medio esset insertum? Octavo: Non tantum non accusat Gentiles, sed etiam videtur eos maxime collaudare: dicens, eos esse [?: sibime-
ut ad illam obiectionem deignorantia iuris haec trahi nequaquam queant. Decimo: Si illa tam ampla praeconia Ethnicorum volumes intelligere simpliciter et assertive dici, et non conditionaliter collationis gratia, profecto totum liberum arbitrium eis concedere cogemur, et pugnabit secundum cum tertio capite: ubi tam foede originalis malitia depingitur. Undecimo: Necesse est concedi in fine [?: a-- ] conclusione huius loci, conditionaliter laudari Ethnicum collationis causa cum Iudaeo, cum dicit: Si igitur praeputium faceret legem, esset iustum sine lege, et damnant
collationis gratia, profecto totum liberum arbitrium eis concedere cogemur, et pugnabit secundum cum tertio capite: ubi tam foede originalis malitia depingitur. Undecimo: Necesse est concedi in fine [?: a-- ] conclusione huius loci, conditionaliter laudari Ethnicum collationis causa cum Iudaeo, cum dicit: Si igitur praeputium faceret legem, esset iustum sine lege, et damnant insuper legalem populum: quo ex ea collatione cernat Iudaeus, iustitiam veram consistere non in illa externa disciplina, aut caeremoniis, ut Iudaei somniabant, sed in [?: ve ] ra cordis
gratia, profecto totum liberum arbitrium eis concedere cogemur, et pugnabit secundum cum tertio capite: ubi tam foede originalis malitia depingitur. Undecimo: Necesse est concedi in fine [?: a-- ] conclusione huius loci, conditionaliter laudari Ethnicum collationis causa cum Iudaeo, cum dicit: Si igitur praeputium faceret legem, esset iustum sine lege, et damnant insuper legalem populum: quo ex ea collatione cernat Iudaeus, iustitiam veram consistere non in illa externa disciplina, aut caeremoniis, ut Iudaei somniabant, sed in [?: ve ] ra cordis obedientia, quam si
illa sequentia conclusionem esse praecedentium. Qui sensus pius est in fine aut conclusione, potest et in precedentibus pius esse. Duodecimo: Sunt similes locutiones, et eadem propemodum verba repetita videntur [?: ] epilogo, et illis praecedentibus. Propositio enim [?: ] Cum gentes quae legis sint, natura fecerint. Conclusio: Si igitur praeputium quae legis sunt custodiverit. Unde clare apparet, eadem agi utrobique. Decimotertio: [?: ] (ut et prius dixi) quod est in propositione huius [?: loci-- ] nitur saepe etiam pro SI. ut illud: Cum
] Cum gentes quae legis sint, natura fecerint. Conclusio: Si igitur praeputium quae legis sunt custodiverit. Unde clare apparet, eadem agi utrobique. Decimotertio: [?: ] (ut et prius dixi) quod est in propositione huius [?: loci-- ] nitur saepe etiam pro SI. ut illud: Cum omnia feceritis, dixite, Servi inutiles sumus. i. Si feceritis. Ultimo: Illa [?: ] ga parenthesis, quam quidam recentiores ibi comminiscentur, consistere nequit: quia clare videmus, illa verba de conscientia accusante et excusante, quae illi per parenthesin excludunt, convenire cum
Cum omnia feceritis, dixite, Servi inutiles sumus. i. Si feceritis. Ultimo: Illa [?: ] ga parenthesis, quam quidam recentiores ibi comminiscentur, consistere nequit: quia clare videmus, illa verba de conscientia accusante et excusante, quae illi per parenthesin excludunt, convenire cum illis sequentib. istorum parenthesin, Cum DEUS iudicabit occulta, ibi enim ipsa conscientia se ream sistere cogetur: ut illas sententias [?: c- ] cti necesse sit, et non per parenthesin distrahi. Quid [?: ] obsecro omnes sanae mentis Lectores, attineret [?: c-
sumus. i. Si feceritis. Ultimo: Illa [?: ] ga parenthesis, quam quidam recentiores ibi comminiscentur, consistere nequit: quia clare videmus, illa verba de conscientia accusante et excusante, quae illi per parenthesin excludunt, convenire cum illis sequentib. istorum parenthesin, Cum DEUS iudicabit occulta, ibi enim ipsa conscientia se ream sistere cogetur: ut illas sententias [?: c- ] cti necesse sit, et non per parenthesin distrahi. Quid [?: ] obsecro omnes sanae mentis Lectores, attineret [?: c- ] re Ethnicum cum Iudaeo, si haec ad
istorum parenthesin, Cum DEUS iudicabit occulta, ibi enim ipsa conscientia se ream sistere cogetur: ut illas sententias [?: c- ] cti necesse sit, et non per parenthesin distrahi. Quid [?: ] obsecro omnes sanae mentis Lectores, attineret [?: c- ] re Ethnicum cum Iudaeo, si haec ad Ethnicorum accusationes pertinerent, nedum praeferre Ethnicum Iudaeo? Est [?: ego ] plane supina oscitantia eorum, qui putant hic praestantem Ethnicorum naturam praedicari, cum Paulus [?: ] sce tribus capitibus studio id agat, ut omnes homines accuset
[?: ] obsecro omnes sanae mentis Lectores, attineret [?: c- ] re Ethnicum cum Iudaeo, si haec ad Ethnicorum accusationes pertinerent, nedum praeferre Ethnicum Iudaeo? Est [?: ego ] plane supina oscitantia eorum, qui putant hic praestantem Ethnicorum naturam praedicari, cum Paulus [?: ] sce tribus capitibus studio id agat, ut omnes homines accuset ac condemnet, idque non tantum ratione [?: ] lium peccarorum, sed etiam pessimae ac [?: distorti- ] naturae, seu ratione extremae corruptionis originalis peccati. Verum age redigamus
capitibus studio id agat, ut omnes homines accuset ac condemnet, idque non tantum ratione [?: ] lium peccarorum, sed etiam pessimae ac [?: distorti- ] naturae, seu ratione extremae corruptionis originalis peccati. Verum age redigamus totum hunc Pauli [?: ] cum, eiusque dispositionem, in tabellam quandam, [?: ] eo clarius appareat, quid hic Paulus Agat. Sed sit lector attentus, et diligenter hanc dispositionem considatur ac contempletur: ita enim demum verum [?: genin--- ] Pauli sensum, mentemue perspiciet.
nempe de Ethnico factore legis: postea de Iudaeo auditore agens, quod itidem per [?:-otas ]
Nam cum gentes quae legem non habent, natura quae legis sunt fecerint: eae legem non habentes sibi ipsis sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in [?: cor--bus ] suis, simul attestante eorum conscientia, et cogitationibus inter se accusantibus, aut etiam excusantibus in eo die, cum iudicabit Dominus occulta hominum, iuxta Buangelium meum per Iesum Christum.
Hinc incipit de posteriore populo agere, nempe [?:-e ] factore, ostendens iustitiam in eo sitam esse, ut aliquis vere, opere ipso, natura, ex animo ac sua sponte legem moralem praestet,
de quali Iudai superbiebant: sed cordis Iudaismus, qui in tali Ethnico vere esset, coram Deo valeat ac iustificet. Proponam autem hunc textum etiam aliter, si forte vel sic magis sensus loci effulgere, et a Lectore perspici posset. Confertur hic primum brevi propositione Auditor Iudaeus cum Factore Ethnico seu iustitia caeremoniaria cum iustitia operaria ac morali aut verae obedientiae. Postea clarius exponuntur singula membra collationis, nempe Auditor et Factor legis. Postremo tota haec collatio utriusque membri concluditur. Propositio, Non enim a Auditores legis iusti sunt
Iudaismus, qui in tali Ethnico vere esset, coram Deo valeat ac iustificet. Proponam autem hunc textum etiam aliter, si forte vel sic magis sensus loci effulgere, et a Lectore perspici posset. Confertur hic primum brevi propositione Auditor Iudaeus cum Factore Ethnico seu iustitia caeremoniaria cum iustitia operaria ac morali aut verae obedientiae. Postea clarius exponuntur singula membra collationis, nempe Auditor et Factor legis. Postremo tota haec collatio utriusque membri concluditur. Propositio, Non enim a Auditores legis iusti sunt apud Deum: sed b Factores legis iusti
admittis: qui de lege gloriaris per legis transgressionem Deum dehonestas. Nam nomen Dei propter vos male audit inter gentes, quemadmodum scriptum est, Nam circumcisio quidem prodest, si legem servaveris: quod si transgressor legis fueris, circumcisio tua in praeputium versa est. b Factor. Nam CUM gentes, quae legem non habent, natura quae legis sunt fecerint: eae legem non habentes, sibi ipsis sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, simul attestante illorum conscientia, et cogitationibus inter se accusantibus aut etiam excusantibus, in ea die cum iudicabit Deus
est. b Factor. Nam CUM gentes, quae legem non habent, natura quae legis sunt fecerint: eae legem non habentes, sibi ipsis sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, simul attestante illorum conscientia, et cogitationibus inter se accusantibus aut etiam excusantibus, in ea die cum iudicabit Deus occulta hominum, iuxta Evangelium meum per Iesum Christum. Conclusio: Ergo SI praeputium iustificationes legis servaverit, nonne praeputium illius pro concumcisione imputabitur? et iudicabit quod est ex natura praeputium, SI legem servaverit, te, qui per literam et circumcisionem
est, quae Spiritu constat, non litera: cuius laus non ex hominibus est, sed ex DEO. Talis naturaliter circumcisus, et vere intus prius, nullus usquam aut unquam fuit Ethnicus aut alius, sed tam tum conditionaliter collationis gratia fingitur. Haec est perspicua dispositio textus Paulini, quae una cum praecedentibus rationibus liquido demonstrat ac evincit,
hic non reprehendi Ethnicos, non etiam simpliciter et assertive laudari, sed collatione tantum quadam conditionaliter Iudaeis praeferri: ut
Caput ad Romanos nihil plane patrocinari libero arbitrio. In primo enim tantum praesentia Dei in suis operibus pene palpabilis praedicatur, quam utcunque ab effectibus et experientia ratio cinando Ethnici delibaverant: in secundo autem, tantum conditionaliter confert Apostolus sanctum Ethnicum cum hypocrita Iudaeo, non quod quisquam talis Ethnicus revera extiterit: sed ut ostendat, illam veram cordis obedientiam, non istam caeremonialem externorum membrorum, veram iustitiam esse, de qua Iudaei superbiebant. Quod non habeantur iam innatae noticiae de uno vero Deo, creatione et
eius noticiae innata principia, naturalemve idoneitatem haberent, ut supra audivimus. Septimo, Paulus dicit, quod mundus per sapientiam [?: ] cognoverit Deum. Essent vero talia principia vel maxima hominis sapientia, ac per ea excitata, exculta ac illustrata, mundus Deum agnovisset: cum nunc omnis hominis sapientia tantum in corporalibus versetur, et in effectibus ac operibus Dei considerandis commoretur, ad ipsum vero artificem respicere prorsus nequeat: aut etiam si respicit, mos se ab eo, tamquam alieno et non ferendo obiecto, sicut cum solem aspicimu [?:-tat ]
ac illustrata, mundus Deum agnovisset: cum nunc omnis hominis sapientia tantum in corporalibus versetur, et in effectibus ac operibus Dei considerandis commoretur, ad ipsum vero artificem respicere prorsus nequeat: aut etiam si respicit, mos se ab eo, tamquam alieno et non ferendo obiecto, sicut cum solem aspicimu [?:-tat ] . Octavo, quia credere dicimur, non scire Deus. Scimus autem, quorum noticias innatas habemus, inde enim scientiae exoriuntur et exaedificantur. Quare non insunt principia de essentia Dei, sed sola fide ea cognitio constat. Nono, quid attineret caelitus
aut [?: innatis- ] noticiis, satis superius indicavimus et demonstravimus. At contra innumera Scripturae loca [?: repe- ] bi nobis merae tenebrae, caecitas, mendacium, et [?: ] ingnorantia Dei tribuitur. quale et illud illustre [?: est- ] mo cum in honore esset, non intellexit, [?: IUMENT- ] factus est similis. Quare et Lutherus inculcat, [?: ] nem natura non plus de Deo scire quam brutum, [?: ] nulla habet principia de Deo. Proferant ergo testimonia Scripturae, qui tantas res asserere in
fine Analyticorum, et libro tertio de anima, non minus verisimiliter ratiocinatur, esse mentem nostram veluti rasam quandam tabellam, in qua nihil
scriptum sit: aptam tamen cui aliquid inscribatur. Haec lis cum sit inter summos philosophos, etiam de communibus principiis, nec facile dirimi queat, ullasve firmas demonstrationes habeat, unde diiudicetur: quanto minus audebimus illa summa primae tabulae principia ei adscribere, ut nativa? Inter alia satis commode ac valde probabiliter dicit Aristoteles,
satis commode ac valde probabiliter dicit Aristoteles, valde mirum esse, si possit tanta lux principiorum esse in homine, nec tamen ab homine sciri: sic et nos dicere possemus, prodigii [?: ] , vel figmenti potius esse, quod sint in homine principia aut semina noticiae de uno vero Deo, cum non solius nulli tales fructus, sed plane contrarii passim in hominis vita et actionibus quotidie appareant, et se potenter exerant. Decimosexto, illa est vero evidentissima demonstratio, quod nulla sint talia principia de uno Deo, menti hominum inscripta, quod cum Paulus saepius agat cum
semina noticiae de uno vero Deo, cum non solius nulli tales fructus, sed plane contrarii passim in hominis vita et actionibus quotidie appareant, et se potenter exerant. Decimosexto, illa est vero evidentissima demonstratio, quod nulla sint talia principia de uno Deo, menti hominum inscripta, quod cum Paulus saepius agat cum Ethnicis, eisque de uno Deo concionetur, ut Actor. 14. 16. et Romanorum primo, ac alias, et petat argumenta undecunque potest, ex creatione, ex quotidianis beneficiis Dei, denique et ex poetis ipsorum, ac etiam inscriptione illa arae cuiuspiam: nusquam tamen dicit de
Deo, cum non solius nulli tales fructus, sed plane contrarii passim in hominis vita et actionibus quotidie appareant, et se potenter exerant. Decimosexto, illa est vero evidentissima demonstratio, quod nulla sint talia principia de uno Deo, menti hominum inscripta, quod cum Paulus saepius agat cum Ethnicis, eisque de uno Deo concionetur, ut Actor. 14. 16. et Romanorum primo, ac alias, et petat argumenta undecunque potest, ex creatione, ex quotidianis beneficiis Dei, denique et ex poetis ipsorum, ac etiam inscriptione illa arae cuiuspiam: nusquam tamen dicit de principiis eorum menti de
eisque de uno Deo concionetur, ut Actor. 14. 16. et Romanorum primo, ac alias, et petat argumenta undecunque potest, ex creatione, ex quotidianis beneficiis Dei, denique et ex poetis ipsorum, ac etiam inscriptione illa arae cuiuspiam: nusquam tamen dicit de principiis eorum menti de Deo innatis, cum quidem nihil aptius ac utilius fuisset Paulo quam proponere eis librum ipsorum propriae [?: mentis ] ac principiorum (quae illi, et semper philosophia, maximi faciebant) et dicere. Enlegite ipsimet vestrae mentis librum, reperietis ibi meae philosophiae doctrinam, quod sit unus
atque ita a vobismetipsis et naturae ductu, quam esse optimam ducem praedicatis, deficitis ac degeneratis? Nihil profecto hoc argumento aptius, eruditius et efficacius reperiri et depromi apud tales homines, et in tali theatro potuisset. Extende vero hoc argumetum et per totam Scripturam, in qua cum Spiritus sanctus saepe ab effectibus aut operibus Dei, et ex aliis indiciis argumentetur, ac probet esse unum Deum sapientem et omnipotentem: nusquam tamen ne gry quidem de primis principiis ac innatis noticiis unius Dei et eius providentiae, nusquam eis librum mentis ipsorum legendum proponit.
credi hoc debet, sciri autem nullo modo potest? Sic omnis nostra cognitio seu sapientia tantum est posita in noticia causae materialis et formalis, quanquam in his quoque nonnunquam turpiter hallucinamur. Causam efficientem et finalem plane non possumus ostendere, praesertim (quod miserabile est) cum de mundo, in quo sumus et vivimus, item de nobisipsis est disputandum ac cogitandum. Haec an non misera et egena sapientia est? Ergo discamus: veram sapientiam esse in Scriptura sancta, et in verbo Dei. Id enim non solum de materia, non solum de forma totius creaturae: sed etiam de efficiente
quibus iam diximus, satis ostendunt. Haec annon horribilis caecitas, et miserabilis est ignoratitia? etc. Si itaque Adam perstitisset in innocentia, neutiquam fuisset opus admoneri posteros de sua origine. Sicut non opus fuit, ut admoneretur Adam de conditione Hevae suae: ipse statim cum eam intuetur, agnoscit quod sit os ex ossibus suis, et caro ex carne sua. Talis cognitio sui et aliarum creaturarum, mansisset etiam in posteritate Adae: omnes statim animadvertissent finalem et efficientem causam: id est, Deum ipsum: de quibus nunc NIHILO PLUS scimus, quam ipsae PECUDES,
sunt scripta in libro vitae: id est, quos Deus deputavit aut selegit ad vitam aeternam. Est vero is liber memoria Dei, et veluti catalogus quidam eorum quos Deus ad vitam aeternam delegit propter Christum, ob quem solum inter filios Dei adoptamur et compuramur. Sic Psalm. 69 accipitur haec vox, cum dicit Psaltes: Deleanturde libro viventium, et cum iustis non scribantur. id est, non censeantur inter salvandos, non numerentur inter filios et haeredes Dei. Sic Moyses orat Exod. 32, Se, si aliter Deus nolit condonare peccatum Israelitis, cupete deleri de libro quem Deus scripsit. id
aut selegit ad vitam aeternam. Est vero is liber memoria Dei, et veluti catalogus quidam eorum quos Deus ad vitam aeternam delegit propter Christum, ob quem solum inter filios Dei adoptamur et compuramur. Sic Psalm. 69 accipitur haec vox, cum dicit Psaltes: Deleanturde libro viventium, et cum iustis non scribantur. id est, non censeantur inter salvandos, non numerentur inter filios et haeredes Dei. Sic Moyses orat Exod. 32, Se, si aliter Deus nolit condonare peccatum Israelitis, cupete deleri de libro quem Deus scripsit. id est, de numero filiorum et haeredum Dei. sicut et
ob causas in eorum album referri. Hic enim clare audimus, ob peccata homines inde expungi, et proculdubio ob veram iustitiam, qualis Christi est, credentes eo referri et inscribi. Sic et locus Psalmi supra citatus docet, homines posse expungi et inscribi in eum librum. Quod vile est observatu, cum ne desperemus de reconciliatione cum Deo: tum ne extra meritum Christi, ac fidem eum apprehendentem, salutem in aeterno quodam [?: ] to, electione, aut praedestinatione quaeramus: quae esset summa tum in Christum mediatorem, tum et in iusticiam Dei blasphemia. Talem (ut ita dicam)
Hic enim clare audimus, ob peccata homines inde expungi, et proculdubio ob veram iustitiam, qualis Christi est, credentes eo referri et inscribi. Sic et locus Psalmi supra citatus docet, homines posse expungi et inscribi in eum librum. Quod vile est observatu, cum ne desperemus de reconciliatione cum Deo: tum ne extra meritum Christi, ac fidem eum apprehendentem, salutem in aeterno quodam [?: ] to, electione, aut praedestinatione quaeramus: quae esset summa tum in Christum mediatorem, tum et in iusticiam Dei blasphemia. Talem (ut ita dicam) delebilitatem de libro viventium, et
hac metaphora aut anthropopathia, quo rem ipsam maiori energia humanis oculis subiiciat, aut se alioqui magis ad hominum captum accommodet.
LIBERTATIS vox varie in Sacris literis accipitur, cuius significata compendio percurram. Primum, communiter significat hominem sui iuris. ut cum Exod. 21 praecipitur dimitti Iudaeus anno septimo liber, qui semet proximo in servitutem vendiderat. Sic quoque iubetur liber esse, cui dominus verberando oculum excussit. Vicinum huic est, quod Isa. ait cap. 58. Dimitte eos qui confracti sunt, liberos: id est, quos variis
nullo est onere aut obligatione gravata. Sid Genes. 47. Terra sacerdotum in Aegypto fuisse libera dicitur, quia non fuerit tempore famis vendita regi, nec operata solutione quintae partis frugum, ut reliqua regio tota. Apostolus 1. Cor. 9, et de alia quadam libertate ac servitute loquitur, cum dicit se esse liberum: id est, ut ipsemet exponit, habere ius suo arbitrio et alieno sumptu liberaliter vivendi, utpote tantus et tam bene meritus Apostolus. Verum ipse se voluntaria servitute oneraverat, ut aliquanto post ipsemet dicit. Hoc idem sequenti cap. exponit per Omnia
Omnia mihi licent, sed non omnia mihi conducunt: Omnia mihi icent, sed ego no redigar sub ullius potestatem. Sensus est: Non volo ullius commodi, lucri aut voluptatis cupiditate ea capi, ut dum eam servili animo sector, quasi illa plane ca [?:-re ] no possim, libertate ac iure meo cum scandalo [?: pu-llorum ] abutar. Sicut igitur habeo a Christo potestatem [?:-ut ] ius, libere flagitandi et accipiendi stipendium, cum sim [?:-m ] benemeritus doctor: ita vicissim volo etiam magna libertate contemnere mea commoda, lucra et voluptates,
cupiditate ea capi, ut dum eam servili animo sector, quasi illa plane ca [?:-re ] no possim, libertate ac iure meo cum scandalo [?: pu-llorum ] abutar. Sicut igitur habeo a Christo potestatem [?:-ut ] ius, libere flagitandi et accipiendi stipendium, cum sim [?:-m ] benemeritus doctor: ita vicissim volo etiam magna libertate contemnere mea commoda, lucra et voluptates, atque adeo res omnes. Illud igitur NULLIUS, non hominem, [?:-d ] rem concupitam, aut sibi necessarium utileve commodum magnificat, sicut ex
in quasi servitute quadam vicinarum domuum [?: onera- ] , ut et Iurisprudentes loquuntur. Inter mortuos liber, Psal. 88 significat hominem derelictum ac desertum ab omnibus pro mortuo, seu ut iam mortuum: quod etiam ex praetextu apparet. inquit enim: Deputatus sum cum dependentib. in lacum, inter mortuos liber, sicut interfecti [?:-ientes ] in sepulchro, quorum memoria amplius non [?:-a ] , quique de manu tua abscisi sunt. Similis pene est [?: ] loquutio praecedenti, de libertate solitariae domus, [?: ]
Postremo, sumus servi in agendo et cogitando, omnique nostro motu ac nutu, tum peccati seu malitiae in nobis regnantis, sub quam nos venditos esse Paulus testatur Rom. 7: tum etiam Satanae, qui nos tenet captivos ad libitum et voluntatem suam: 2. Tim. 2. Vicinae huic sunt et locutiones et res, cum dicimur esse liberati a lege: id est, tum a maledicto legis: tum a caeremonialib. et iudicialib. legib. quae prorsus abolitae sunt: tum a lege morali, ne habeat necesse nos serviliter ad obedientiam et bona opera (ut puerum paedagogus) minis et perpetuis castigationibus urgere, territare ac
et bona opera (ut puerum paedagogus) minis et perpetuis castigationibus urgere, territare ac extimulare: tum denique ab omnibus humanis traditionibus et elementis mundi huius. Hierosolyma caelestis libera esse, et ad libertatem generare dicitur Gal. 4. Contra autem terrestris servire, una cum liberis suis. Quo indicantur diversa foedera, vetus et novum: duae diversae doctrinae Lex et Evangelion: ac denique duo diversi populi Dei, inde progeniti aut orti, nempe Synagoga et Ecclesia: quorum Ecclesia, Evangelion et novum Testamentum sit liberum, et gignat aut efficiat spirituales, ac
autem fideles liberi sint, paulo ante dictum est: sicut et, quomodo increduli servi. In hac libertate dicit Paulus Gal. 5, nos a Christo collocatos esse, et constanter stare debere, nec iterum iugo servitutis implicari. 1. Cor. 10. Quidmea libertas iudicatur ab aliena conscientia? Sensus est: Cum ego sciam caeremonias et observationes Mosaicas antiquatas esse, meque ab eis liberum, cur cogerer attemperari ad alienae conscientiae
scrupulositatem et superstitiositatem? 2. Cor. 3, Ubi est
omnino ius, sed virium tantum libertatem, ut ille de facto, non de iure sese vertere vel ad bonum, vel ad malum, vel ad res medias, aut quocunque demum libeat, nulla habita ratione iuris, possit. Voluerunt autem quidam prorsus ex Theologia explodi hanc appellationem, ut Lutherus et Calvinus: ne, cum nulla talis res amplius in homine supersit, imperiti vocis huius splendore decepti, aliquid somnient, ac in nobis superesse adhuc opinentur, quod tamen nusquam existat. Quare Lutherus substituit pro ea Servum arbitrium, quia revera servit regnanti peccato et Satanae, qui tenet hominem
formata: in natura vero corrupta, est ad imaginem Satanae transformata: in renatis denique incipit renovari ad pristinam integritatem, ita tamen, ut ingens vis huius diabolici veneni nihilominus in vetero homine, seu quatenus homo instauratus aut sanatus nondum est, usque ad mortem remaneat, et cum renovato homine perpetuo luctetur: qua per mortem [?: aboli- ] denuo pii ad illam pristinam imaginem, integritatem [?: ] aut etiam multo praestantiorem restituentur.
LICERE, vulgo sonat ius alicuius rei agendae ac omittendae habere. Est autem id multiplex,
cogunt, alias res aut facta comprobant, aliquas solum tolerant: alias denique utcunque aliquando dispensant. Inde fit etiam, [?: ] haec vox varie accipiatur, et in significatione nonnihil idque non parum variet. Quare de sententia Paulini [?:-cti ] . 1. Cor. 6 et 10, (cum in priore loco inquit, Omnia mihi licent, at non omnia conducunt: Omnium mihi potestas est, at ego sub nullius redigar potestatem: et in posteriore, Omnia mihi licent, at non omnia conducunt: Omnia mihi licent, sed non omnia aedificant) disputatur, qua ratione id licere dicat, quod non
adeo etiam pia sunt, quae interdum ob circumstantias aliquas, et quasi per accidens fiunt illicita et non [?: ] da: ut, litigare in foro illis per se quidem licebat: fas quoque per se erat in idoli templo versari, et de [?: sacrifi- ] idoli comedere: sed quia id fiebat cum scandalo proximo non licebat, non conducebat aut aedificabat: quin [?: poti- ] non tantum proximum destruebat, sed etiam ipsum [?: ] cientem sub alienam potestatem subiiciebat: idest, [?: ] nerabat peccato, ira, ac poenis Dei. Ipsa quoque [?: ]
servum facit suum sectatorem. Potuit Paulus etiam ad acceptionem [?: ] pendii et munerum respexisse, quod licet ea ratio sui muneris iuste acciperet, tamen eum danti [?: be- ] cium obligare videbantur. Aliqui illud, in alienam potestatem facientem talia redigi, intelligunt, cum [?: ] ita nimius est in contrariam partem, ut putet se [?: ] id. facere cuius contrarium aliquis ex servitute [?: ag- ] si quis putet, se obligari comedere carnes die [?: Ve- ] aut in quadragesima, aut idolothyta. Utrunque ex servile est,
non tam verum [?: ] quam id quod sibi aliquis temere usurpat, significat. Tale ius etiamsi aliquo modo permitti videatur. et [?: ] quibusdam excusatiunculis a peccante ornari et [?: ] convestiri soleat: tamen revera omni culpa non [?: ] ut cum Deus concedit ac largitur quoque [?: licet ] carnes avium in deserto, tamen idipsum postea,
nit. Sic in ira sua concedit eis regem, et in furore suo adimit, ut ipsemet dicit. Talia multa
igitur distinctio rerum in hoc textu consideretur: Quod videlicet res aliquae vel per sese quidem sunt licitae, ut tamen interim ratione circumstantiae alicuius, et veluti per accidens fiant illicitae, vel sunt licitae in illo infimo gradu iuris permissionis, aut tolerantiae tantum cuiusdam: ut cum in communi vita dicitur, Feras, non culpes, quae mutare non potes. Qualia sunt plurima, quae quasi in extremis finibus iustitiae ac iniustitiae habitant, de utroque aliquo modo participantia. Plurima sane quotidie fiunt ab hominibus quae etiamsi licent aliquo modo non tamen sunt utilia, multo
omnino est a Deo ordinatum, non tamen proprie ad religionem cultumque Dei spectans.
] , tum sint summae imperfectionis atque adeo [?: impieta- ] , omnes tales electicii cultus ac opera. Verum quoniam de hac re, et vicinis vocibus, quidam Pontificius scriptor aliqua annotavit, quae licet non purissima sint, tamen ad declarationem horum vocabulorum et rerum, si cum iudicio legantur, nonnihil facere possunt, ea quoque hic adscribemus. Quid voces PERMITTERE, INDULGERE et DISPENSARE significent. ¶ Aliquando autem, et quidem saepius, concedere significat, tolerare, sinere, non impedire. Haec sane significatio huc demum pertinet, siquidem hoc
opulentia et contrectatio rerum temporalium: etiansi, teste Domino, facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum caelorum. Quo etiam modo permittuntur Christianis omnes cibi sine delectu, qualis in lege aut inter gentes fuerat modo citra offendiculum fratris, et cum gratiarum actione comedat, non contra legem aliquam, aut promissionis tuae votum. Tertio permittit Deus nonnulla mala per quandam indulgentiam, vel quoad poenam, vel quoad culpam. De posteriori modo habes 1. Cor. 7, dicente Apostolo, Hoc autem dico secundum in dulgentiam, non secundum
non memoretur amplius. ubi alii intelligunt per lignum, crucem, qua corpus prophetae perdere voluerint. Alii, venenatum aliquod lignum, quo cibum eius inficere cogitaverint: ut et Ionathas transtulit. Sed illa videtur omnium comm oddissima esse, quam Germanica versio expressit, Perdamus arbori cum fructu aut cibo eius: id est, ipsum Prophetam [?: ] cum doctrina, operibus ac conatibus suis. quod et sequentia commata comprobant, eundem sensum sine figura exprimentia: nempe, ipsum prophetam cum omni memoria ac posteritate sua abolendum esse. Hic porro per metaphoram traducit
corpus prophetae perdere voluerint. Alii, venenatum aliquod lignum, quo cibum eius inficere cogitaverint: ut et Ionathas transtulit. Sed illa videtur omnium comm oddissima esse, quam Germanica versio expressit, Perdamus arbori cum fructu aut cibo eius: id est, ipsum Prophetam [?: ] cum doctrina, operibus ac conatibus suis. quod et sequentia commata comprobant, eundem sensum sine figura exprimentia: nempe, ipsum prophetam cum omni memoria ac posteritate sua abolendum esse. Hic porro per metaphoram traducit hanc locutionem ad homines, ut sicut arbores significant homines, sic
videtur omnium comm oddissima esse, quam Germanica versio expressit, Perdamus arbori cum fructu aut cibo eius: id est, ipsum Prophetam [?: ] cum doctrina, operibus ac conatibus suis. quod et sequentia commata comprobant, eundem sensum sine figura exprimentia: nempe, ipsum prophetam cum omni memoria ac posteritate sua abolendum esse. Hic porro per metaphoram traducit hanc locutionem ad homines, ut sicut arbores significant homines, sic et [?: no- ] Lignum. Talis metaphora est etiam Ezek. 17. Ego Dominus, humilians lignum sublime, et exaltans lignum humile, et
in legib. Philistaeorum. Per unum ergo genus idololatriae ac idololatrarum videntur omnis generis idololatrae a propheta eo loci notari, et accusari.
LIMUS. vide LUTUM.
LINEA. vide REGULA.
LINGO, verbum solum hoc non videtur aliquem Hebraismum habere, sed tantum cum aliis vocib. coniunctum. Lingere terram, significat alicui subiici: sumpta locutione a more Asiaticorum, qui incurvando sese, aut etiam plane in terram prono corpore prosternendo, subiectionem suam indicabant. Dum. n. ita humi sese sternunt, videntur pulvere aut terram lingere. Aliqui
Ut argentum electum lingua iusti. i. sermo. Lingua mollis confringit ossa Proverb. 25. i. sermo placidus quidvis efficit, et iram vehementissimam potentum lenit ac extinguit. Lingua mea ut stylus scribae, Psal. 45. i. sermo promptus, expeditus. Secundo, significat loquelam: ut cum dicuntur esse diversae linguae diversarum gentium. Ezek. 3, Populus gravis linguae. i. difficilis loquelae. Sic et populus profundae linguae Isa. 33. Lingua altera aut aliena loquetur propheta, Isa. 28. i. sic illis erunt omnia obscura, ac si peregrino sermone loqueretur. Sic 1 Cor. 13.
in terra. i. audacter quidvis blaterant de Deo aut religione, et de hominibus ac rebus humanis. q. d. Nec Deo nec hominibus parcunt. Non movebit canis linguam suam. i. non latrabit. Exo. 11 et 12. Significatur autem hac loquutione a Deo summa quies et pax, quae erat futura apud Israelitas: cum contra, ob caedem primogenitorum esset in gens ululatus et lamentatio futura apud Aegyptios. Ratio loquutionis est, quia etiamsi alia omnia sint quietissima, tamen plerunque aliquis canum latratus auditur parvo strepitu excitatus: ut summam quietem esse oporteat, cum nec illi quidem
erat futura apud Israelitas: cum contra, ob caedem primogenitorum esset in gens ululatus et lamentatio futura apud Aegyptios. Ratio loquutionis est, quia etiamsi alia omnia sint quietissima, tamen plerunque aliquis canum latratus auditur parvo strepitu excitatus: ut summam quietem esse oporteat, cum nec illi quidem exaudiuntur.
LIQUESCO, aut Liquefio, per metaphoram significat debilis ac languidus fio, perterresio, aut etiam plane absumor ac pereo. vide supra Dissoluo.
LIQUATOR. vide Probator.
LIS est contentio, aut controversia, praesertim coram
per metaphoram significat debilis ac languidus fio, perterresio, aut etiam plane absumor ac pereo. vide supra Dissoluo.
LIQUATOR. vide Probator.
LIS est contentio, aut controversia, praesertim coram iudice agitata. Vir litis est, qui multas habet lites aut contentiones cum aliis: sicut Ieremias de se scribit Cap. 15. Vir litis meae. i. meus adversarius. Iob 31 Liber, quem scripsit vir litis meae. i. accusator, et eius accusario forte. Isa. 41, Peribit vir litis tuae. i. tuus adversarius. Litigare pro aliquo, aut alicuius causa, est eum
et humorum affluxu dicta, per metaphoram significat omne genus castigationis aut calamitatis, corporalis et spiritualis. Sic Isaiae 53. et 1 Pet. 2 dicimur livore Christi sanati. i. omni ipsius passione aut humiliatione. Isaiae porro primo Capite, notat haec vox poenas populi Iudaici, cum propheta inquit: Non est in eo sanitas, sed vulnus, livor et plaga recens, etc. Sic et Psal. 38, de poenis ac sensu etiam irae Dei accipi potest: Computruerunt et contabuerunt livores mei ob stulticiam meam. i. creverunt ultra modum dolores et mala mea, nec tamen
nos vero Iudaeos vendent in diversas nationes. Locum alicuius alicubi non inveniri, non tam significat id quod Latini dicunt, alicui locum non esse alicubi: quâm, nusquam eum ibi amplius comparere. Sic enim Apoc. 12 legitur: Et factom est, praelium in caelo, Michael et eius angeli praeliabitur cum dracone, et draco pugnabat, et angeli eius. Sed non obtinuerunt, nec locus eorum amplius inventus est in caelo. Et proiectus est draco ille magnus, etc. Sic et Daniel. 2 legitur de abolitione monarchiarum, per regnum Christi. Tunc contrita sunt pariter, testa, serrum, aes,
omnes de seductoribus intelligunt: Lutherus [?: is ] Arrianis exponit. Primasius super Apocalysin ita inquit: Malarum doctrinarum ponit autores. quia sicut locusta ore nocet, ita illi lacerant suis praedicationibus Sed huius vocis significatio maxime difficilis est in Evangelistis, cum Iohannes Baptista dicitur comedisse locustas. Aliqui exponunt cancros: sed constat ex [?: ] nio, et Diodori Siculi fabulosa historia, homines [?: ] Oriente solitos esse quodam locustarum genere [?: ve- ] sunt enim val de varia genera aut species earum.
tardo, aut tarde excandescente et puniente: contra brevis, pro cito irascente. Ipsa porro virtus plenius intelligi potest ex 2 Pet. 3: ubi dilatio extremi iudicii ac poenae, longanimitas Dei vocatur, sicut et Rom. 2. Sic et ex sermone servi decem millia talentorum debentis, intelligi potest, cum ille irato domino, urgentique subitam solutionem ac venditionem ipsius uxoris et liberorum, ut pecunia ab eo debita corradi posset, dicit:
est quod
per sanguinem Christi. i. ut prius dixerat, qui eratis remoti a vera religione, promissione et beneficiis Christi, ac favore Dei, iam facti estis domestici, et filii, et tantorum bonorum participes. Metalepsis quaedam videtur esse. qui. n. procul ab aliquo loco aut re habitant, non solent multum cum ea habere negocii. Nisi malis dicere, esse metaphoram a loci distantia ad qualitatum aut conditionum discon [?:-enientiam ] . Longinquum aliquando et id dicunt, quod numquam fore credunt: ut Amos 6, Qui longinquum putant diem malum. i. nunquam venturum. Aliquando
longus irarum, et longus spiritu. Longior est a te, vel prae te, via: seu, longior est te via. i. longius est iter, quam cui conficiendo tu par esse possis. 1 Reg. 19. Hic non est Hebraismus aut obscuritas in voce Longitudinis, sed in comparatione. Comparari. n. videtur viae longitudo, cum hominis longitudine: cum comparetur cum ea quantitate viae, cui vires nostrae sufficere queant. Sic et Latini ferme loquuntur, Virtus maior hominum opinione. i. quam ea sit virtutis quantitas, quam homines de aliquo opinantur. Longe facere, pro removere. Iob 11. Si quae iniquitas est in
spiritu. Longior est a te, vel prae te, via: seu, longior est te via. i. longius est iter, quam cui conficiendo tu par esse possis. 1 Reg. 19. Hic non est Hebraismus aut obscuritas in voce Longitudinis, sed in comparatione. Comparari. n. videtur viae longitudo, cum hominis longitudine: cum comparetur cum ea quantitate viae, cui vires nostrae sufficere queant. Sic et Latini ferme loquuntur, Virtus maior hominum opinione. i. quam ea sit virtutis quantitas, quam homines de aliquo opinantur. Longe facere, pro removere. Iob 11. Si quae iniquitas est in manibus tuis, longe facito
est a te, vel prae te, via: seu, longior est te via. i. longius est iter, quam cui conficiendo tu par esse possis. 1 Reg. 19. Hic non est Hebraismus aut obscuritas in voce Longitudinis, sed in comparatione. Comparari. n. videtur viae longitudo, cum hominis longitudine: cum comparetur cum ea quantitate viae, cui vires nostrae sufficere queant. Sic et Latini ferme loquuntur, Virtus maior hominum opinione. i. quam ea sit virtutis quantitas, quam homines de aliquo opinantur. Longe facere, pro removere. Iob 11. Si quae iniquitas est in manibus tuis, longe facito eam. i. desine
tuum, ut multos capere possit, qui ad te venerint.
LOQUOR, varie in Sacris literis accipitur, varie etiam construitur: et non raro, propter connexionem vocum, parum huic verbo aut actioni coniunctarum, obscuritates non leves parit. Dixi vero supra de verbo DICO, quod nonnunquam cum hoc in significatione convenit, non raro vero plurimum differt. Est autem sane multiplex discrimen inter ista duo verba, in omnibus linguis. Tres. n. istae (ut ita dicam) literatae
linguae, Hebraea,
communemve sermonem locutionem nominans. Vicinum huic est quod quidam aiunt, Loqui esse a natura, Dicere vero ab arte. Mihi sane in isto communiore serm one etiam illud istorum duorum verborum discrimen occurrit, quod Loqui sit generalius, ac de omni loquutione dicatur: sed Dicere, proprie, cum quid magis serio agitur, et cum quid magis indicative certiusve affirmatur aut negatur. Addam mox quaedam de nominibus hinc ortis. Quoniam igitur supra de verbo DICO disserui, nunc reliquum est, ut etiam de Hebraismis verbi Loquor agamus. Loqui, generale verbum, saepe pro suis specialib,
nominans. Vicinum huic est quod quidam aiunt, Loqui esse a natura, Dicere vero ab arte. Mihi sane in isto communiore serm one etiam illud istorum duorum verborum discrimen occurrit, quod Loqui sit generalius, ac de omni loquutione dicatur: sed Dicere, proprie, cum quid magis serio agitur, et cum quid magis indicative certiusve affirmatur aut negatur. Addam mox quaedam de nominibus hinc ortis. Quoniam igitur supra de verbo DICO disserui, nunc reliquum est, ut etiam de Hebraismis verbi Loquor agamus. Loqui, generale verbum, saepe pro suis specialib, accipitur: ut pro promittere,
est. Exod. 32. Placatusque est Dominus, ne faceret malum quod fuerat locutus adversus populum suum. i. minatus. Ier. 2. Dominus qui plantat te, loquutus est super te malum. i. minatus tibi. Consulere, aut interrogare, significat Num. 7. Ingrediebatur Moyses tabernaculum, ut loqueretur cum Deo. i. ut eum consuleret. Num. 10, Dominus loquutus est bona super Israel: i. promisit. Loqui iustitiam Dei. pro, celebrare eam. Psal. 35, Lingua me aloquetur iustitiam tuam: pro, celebrabit praedicabit. Loqui deprecationes, i. supplicare, aut suppliciter loqui. Prover.
Loqui bonum aut malum. Gen. 24. A'Domino exiit verbum istud, non possumus ad te loqui bonum aut malum: i. quandoquidem Deus ita decrevit et vult, nos cogimur obedire, nihil possumus in hac re agere aliud, non est nostri iuris vel promittere vel recusare. Non loqui a bono ad malum cum aliquo. Gen. 31, Cave ne loquaris cum Iacobo a bono ad malum: pro, nihil ei male feceris aut dixeris. Non prohibetur Labano simpliciter omnis sermo aut actio erga Iacobum, sed tantum mala. Contri autem, cum Absalon dicitur non loquutus esse cum Amone a bono ad malum, 2 Sam. 13, videtur
24. A'Domino exiit verbum istud, non possumus ad te loqui bonum aut malum: i. quandoquidem Deus ita decrevit et vult, nos cogimur obedire, nihil possumus in hac re agere aliud, non est nostri iuris vel promittere vel recusare. Non loqui a bono ad malum cum aliquo. Gen. 31, Cave ne loquaris cum Iacobo a bono ad malum: pro, nihil ei male feceris aut dixeris. Non prohibetur Labano simpliciter omnis sermo aut actio erga Iacobum, sed tantum mala. Contri autem, cum Absalon dicitur non loquutus esse cum Amone a bono ad malum, 2 Sam. 13, videtur dici quod prorsus non sit cum eo loquutus.
aliud, non est nostri iuris vel promittere vel recusare. Non loqui a bono ad malum cum aliquo. Gen. 31, Cave ne loquaris cum Iacobo a bono ad malum: pro, nihil ei male feceris aut dixeris. Non prohibetur Labano simpliciter omnis sermo aut actio erga Iacobum, sed tantum mala. Contri autem, cum Absalon dicitur non loquutus esse cum Amone a bono ad malum, 2 Sam. 13, videtur dici quod prorsus non sit cum eo loquutus. Loqui in aliquem, est ei detrahere. ut Num. 12, Maria et Aaron dicitur locutus in Moysei. Significat haec Locutio etiam testari, ut mox ostendam Sane detractio,
vel recusare. Non loqui a bono ad malum cum aliquo. Gen. 31, Cave ne loquaris cum Iacobo a bono ad malum: pro, nihil ei male feceris aut dixeris. Non prohibetur Labano simpliciter omnis sermo aut actio erga Iacobum, sed tantum mala. Contri autem, cum Absalon dicitur non loquutus esse cum Amone a bono ad malum, 2 Sam. 13, videtur dici quod prorsus non sit cum eo loquutus. Loqui in aliquem, est ei detrahere. ut Num. 12, Maria et Aaron dicitur locutus in Moysei. Significat haec Locutio etiam testari, ut mox ostendam Sane detractio, falsum quoddam testimonium de proximo est.
ne loquaris cum Iacobo a bono ad malum: pro, nihil ei male feceris aut dixeris. Non prohibetur Labano simpliciter omnis sermo aut actio erga Iacobum, sed tantum mala. Contri autem, cum Absalon dicitur non loquutus esse cum Amone a bono ad malum, 2 Sam. 13, videtur dici quod prorsus non sit cum eo loquutus. Loqui in aliquem, est ei detrahere. ut Num. 12, Maria et Aaron dicitur locutus in Moysei. Significat haec Locutio etiam testari, ut mox ostendam Sane detractio, falsum quoddam testimonium de proximo est. Loqui in aurib. alicuius, est loqui cum aliquo. Sed si addas
videtur dici quod prorsus non sit cum eo loquutus. Loqui in aliquem, est ei detrahere. ut Num. 12, Maria et Aaron dicitur locutus in Moysei. Significat haec Locutio etiam testari, ut mox ostendam Sane detractio, falsum quoddam testimonium de proximo est. Loqui in aurib. alicuius, est loqui cum aliquo. Sed si addas accusativum: ut, Loqui verba in aurib. alicui, est narrare ac recensere ei. Gen. 20. Loquutus est universa verba haec in aurib. eorum, et timuerunt illi viri valde. i. narravit, recensuit eis visionem nocturnam. Loqui in animam alicuius est testari contra eum. Num.
n. simpliciter, loqui efficaciter, ita ut etiam ipsum cor hominis [?:-moveas ] . Sic Isa. 4, Loquimini super cor Ierusalem: i. annunciate, evangelizate ei grata et salutaria. qualia ibi mox de remissione peccatorum et liberatione sequunttur Eadem huius locutionis vis est, cum Ioab iubet Davidem loqui super cor servorum suorum, 2. Sam, 19. i. grata dicere, eos de strenua pugna collaudare, eisque gravas agere, et praemia polliceri. Nihilominus reperitur etiam in alio sensu haec eadem locutio. ut 1 Sam. 1, Anna loquebatur super cor suum. i. in corde suo orabat, et
[?: pa- ] ca, seu quae faciunt ad pacem. Psal. 122, Propter fratres meos, et propinquos meos, loquar pacem de te: id est optabo et orabo tibi prospera ac salutaria. Pax omnia bona complectitur. Loqui in porta: pro, contenire, litigare in iudicio. Psalmo 127. Non confundetur cum loquetur cum inimicis suis in porta: id est, [?: p- ] stipatus iam grandibus et robustis filiis, facile [?: ob- ] bit suum ius, non patientur tales advocati ac [?: ] patrem perterrefieri, vel iniuste opprimi: quandoquidem etiam in iudiciis et publicis
ca, seu quae faciunt ad pacem. Psal. 122, Propter fratres meos, et propinquos meos, loquar pacem de te: id est optabo et orabo tibi prospera ac salutaria. Pax omnia bona complectitur. Loqui in porta: pro, contenire, litigare in iudicio. Psalmo 127. Non confundetur cum loquetur cum inimicis suis in porta: id est, [?: p- ] stipatus iam grandibus et robustis filiis, facile [?: ob- ] bit suum ius, non patientur tales advocati ac [?: ] patrem perterrefieri, vel iniuste opprimi: quandoquidem etiam in iudiciis et publicis deliberationibus
septuagesimo tertio pro superbe loqui, sicut solent animosius loqui qui ex imperiori loco loquuntur: quin et animosiores esse, [?: ] veluti despicere incedentes pedibus. ut qui ex equo aut curru, praesertim illo eminentiori, ut olim fuit [?: ] licus currus. Convenit cum hac loquutione [?: pro- ] bium, De curru loqui.
Contrarium est, De terra loqui, Is. 29. Et humiliaberis, de terra loqueris: i. humiliter. Mox sequitur, Et e pulvere humile erit eloquium
infrâ suo loco.
Loqui Deum in prophetis ad homines, Hebr. 1. plerique ibi putant esse quendam Hebraismum, quod Beth significet idem quod per, sicut sane saepe instrumentum notat. Sed Christus Matth. 10 videtur in dicare istam loquutionem proprie aut ad verbum accipiendam esse, cum dicit: Non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri quiloquitur in vobis. Vult enim ita intelligi hoc dictum acrem, quod Spiritus sanctus sit in corde piorum, et loquatur ad homines per os piorum confessorum, multo magis per os Prophetarum et Apostolorum. sicut etiam dicit,
magis per os Prophetarum et Apostolorum. sicut etiam dicit, Dabit vobis ea hora Spiritum, cui non poterunt resistere sapientes. Sic et Paulus dicit Corinthiis: Vultis ne experimentum sumere loquentis in me Christi? Multo vero significantior est hic sensus: quia etiam is per alium loquitur, qui cum ipse a loco et tempore sermonis absit, solum instruxit loquuturum: simulque ei mandatum tradidit, quid aut quo modo suo nomine loqui debeat. Sic princeps per legatum loquitur. Sed hic Deus ipse in corde prophetae existens, per os eius loquitur: sicut Zacharias dicit, quod Deus sit locutus per
instruxit loquuturum: simulque ei mandatum tradidit, quid aut quo modo suo nomine loqui debeat. Sic princeps per legatum loquitur. Sed hic Deus ipse in corde prophetae existens, per os eius loquitur: sicut Zacharias dicit, quod Deus sit locutus per os sanctorum qui a seculo fuerunt. Consonat vero cum hoc illud Psalmi, Audiam quid loquatur in me Dominus. sic [?: ] 1 Pet. 1. dicitur, spiritum qui fuit in prophetis, locutum [?: ] vaticinatum esse passiones Christi. Rectius igitur vertit vulgata versio, Deus loquutus est patribus in Prophetis: quâm aliae, per
audias me obsecro. Loqui verbum in auribus alterius, Genes. 44. Loquatur quaeso servus [?: tu-s ] verbum in aurib. tuis. i. permitte ut tecum loquar. Loqui visionem cordis, Ier. 23. pro, quod cuique videtur, quod [?: ] cor suum monstrat, non quod Deus. A' loqui cum aliquo, 1 Sam. 25. Ipse est vir Belial, a loqui cum eo: i. noster [?: he- ] Nabalus est austerior et in humanior, quam ut quis [?:-sit ] talia cum eo colloqui. Loqui etiam pro agere, aut operi. Hebr. 12, Sanguis Christi meliora loquitur, quam
Genes. 44. Loquatur quaeso servus [?: tu-s ] verbum in aurib. tuis. i. permitte ut tecum loquar. Loqui visionem cordis, Ier. 23. pro, quod cuique videtur, quod [?: ] cor suum monstrat, non quod Deus. A' loqui cum aliquo, 1 Sam. 25. Ipse est vir Belial, a loqui cum eo: i. noster [?: he- ] Nabalus est austerior et in humanior, quam ut quis [?:-sit ] talia cum eo colloqui. Loqui etiam pro agere, aut operi. Hebr. 12, Sanguis Christi meliora loquitur, quam [?:-belis ] : i. Deum nobis placatum efficit, cum alter ad
visionem cordis, Ier. 23. pro, quod cuique videtur, quod [?: ] cor suum monstrat, non quod Deus. A' loqui cum aliquo, 1 Sam. 25. Ipse est vir Belial, a loqui cum eo: i. noster [?: he- ] Nabalus est austerior et in humanior, quam ut quis [?:-sit ] talia cum eo colloqui. Loqui etiam pro agere, aut operi. Hebr. 12, Sanguis Christi meliora loquitur, quam [?:-belis ] : i. Deum nobis placatum efficit, cum alter ad vinctam eum inflammet. Non tantum est
a loqui cum eo: i. noster [?: he- ] Nabalus est austerior et in humanior, quam ut quis [?:-sit ] talia cum eo colloqui. Loqui etiam pro agere, aut operi. Hebr. 12, Sanguis Christi meliora loquitur, quam [?:-belis ] : i. Deum nobis placatum efficit, cum alter ad vinctam eum inflammet. Non tantum est
fidem adhuc loqui dicitur, dum nimirum nos suo exemplo verae fidei aut doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie non verbaliter, sed realiter loquendo docet. Sed de hac regula alibi prolixius. Sic supra in voce Inserni, exposui loquutionem, Spiritus Christi praedicavit apud inferos. Loqui cum aliquo bona: i. amice: Iere. 52. Rex Evilmerodach locutus est cum Iehoiachim bona: i. Rex Babylonis amice loquutus est cum Ioachim: i. consolatus est eum bona promittendo, demulsit eum blandis verbis. Loqui ore cum alterius ore, Ier. 32. Loquetur os eius cum ore ipsius: i. coram
aut doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie non verbaliter, sed realiter loquendo docet. Sed de hac regula alibi prolixius. Sic supra in voce Inserni, exposui loquutionem, Spiritus Christi praedicavit apud inferos. Loqui cum aliquo bona: i. amice: Iere. 52. Rex Evilmerodach locutus est cum Iehoiachim bona: i. Rex Babylonis amice loquutus est cum Ioachim: i. consolatus est eum bona promittendo, demulsit eum blandis verbis. Loqui ore cum alterius ore, Ier. 32. Loquetur os eius cum ore ipsius: i. coram alloquetur, et vicissim responsum accipiet. Loqui verba sua: Iosu. 20,
sed realiter loquendo docet. Sed de hac regula alibi prolixius. Sic supra in voce Inserni, exposui loquutionem, Spiritus Christi praedicavit apud inferos. Loqui cum aliquo bona: i. amice: Iere. 52. Rex Evilmerodach locutus est cum Iehoiachim bona: i. Rex Babylonis amice loquutus est cum Ioachim: i. consolatus est eum bona promittendo, demulsit eum blandis verbis. Loqui ore cum alterius ore, Ier. 32. Loquetur os eius cum ore ipsius: i. coram alloquetur, et vicissim responsum accipiet. Loqui verba sua: Iosu. 20, Loquetur verba sua in aurib. seniorum. i. exponet causam suam
exposui loquutionem, Spiritus Christi praedicavit apud inferos. Loqui cum aliquo bona: i. amice: Iere. 52. Rex Evilmerodach locutus est cum Iehoiachim bona: i. Rex Babylonis amice loquutus est cum Ioachim: i. consolatus est eum bona promittendo, demulsit eum blandis verbis. Loqui ore cum alterius ore, Ier. 32. Loquetur os eius cum ore ipsius: i. coram alloquetur, et vicissim responsum accipiet. Loqui verba sua: Iosu. 20, Loquetur verba sua in aurib. seniorum. i. exponet causam suam coram senatu. et 2. Sam. 19. Ut quid loqueris amplius verba tua? i. quod opus est te
praedicavit apud inferos. Loqui cum aliquo bona: i. amice: Iere. 52. Rex Evilmerodach locutus est cum Iehoiachim bona: i. Rex Babylonis amice loquutus est cum Ioachim: i. consolatus est eum bona promittendo, demulsit eum blandis verbis. Loqui ore cum alterius ore, Ier. 32. Loquetur os eius cum ore ipsius: i. coram alloquetur, et vicissim responsum accipiet. Loqui verba sua: Iosu. 20, Loquetur verba sua in aurib. seniorum. i. exponet causam suam coram senatu. et 2. Sam. 19. Ut quid loqueris amplius verba tua? i. quod opus est te prolixius defendere tuam causam: Verba alicuius
3. Vade, et loquere in verbis meis: pro, hunc ipsum sermonem eis propone, quem ego tibi. Loquendo loqui sicut et aliae huius modi repetitiones, emphasim habent. Exod. 4 Non'ne frater tuus Aaron, scio quod loquendo loquetur: id est quod disertus sit, certo scio: ne ergo te amplius excuses, cum talem interpretem aut advocatum habeas. Ubi simul actus loquendi pro potentia seu facultate dicendi ponitur. Loqui humanum, aut humano mori. aut secundum hominem, est crebra phrasis apud Paulum, et per verbum loqui a plerisque vertitur, idque recte: licet in Graeco sit non
loquacitatem proprie significat. Sed tamen Iohan. 4. accipitur pro sermone. Mulieri autem dicebant, Non amplius propter tuum sermonem credimus, scilicet quo testata es lesum tibi secreta tua patefecisse. Porro Matth. 26 et Marc. 14. idem idioma quoque significat, cum Petro dicunt, quod locutio sermoque eius testatur eum esse Galilaeum: i. eius dialectus. Porro Iohan. 8, magis sermonem ipsum aut orationem, quam idioma aut dialectum sonare videtur, cum dicit Christus, Quare locutionem meam non percipitis. Non negat eos intelligere eius linguam, aut
es lesum tibi secreta tua patefecisse. Porro Matth. 26 et Marc. 14. idem idioma quoque significat, cum Petro dicunt, quod locutio sermoque eius testatur eum esse Galilaeum: i. eius dialectus. Porro Iohan. 8, magis sermonem ipsum aut orationem, quam idioma aut dialectum sonare videtur, cum dicit Christus, Quare locutionem meam non percipitis. Non negat eos intelligere eius linguam, aut loquelam: sed tantum, quod conciones doctrin amque ipsius nec possint nec velint intelligere ac recipere.
Dixi supra, discrimen esse inter verbum Dicere et Loqui, quod hoc generalius
linguam, aut loquelam: sed tantum, quod conciones doctrin amque ipsius nec possint nec velint intelligere ac recipere.
Dixi supra, discrimen esse inter verbum Dicere et Loqui, quod hoc generalius quiddam ac incertius notet: illud vero de certo, ac plerunque indicativo sermone dicatur, cum videlicet aliquid clare aut negatur, aut affirmatur. Verum hoc discrimen nonnun quam confunditur, sicut modo, et prius in verbo Dico ostendi, quod verbum
in re longe maxima nobis horum duorum verborum significationem confundit. Nam de creatione loquens dicit: Verbo Domini caeli firmati sunt vel potius loquela: utens nomine
in Sacris literis plerunque illam externam quasi lugubrem pompam dolentium notat. Psal 35, Tamquam lugens matrem pullatus humiliabam me. Dies luctus alicuius, Gen. 27, pro morte eius accipitur. Appropin quat, inquit Esau, dies luctus patris mei, et occidam fratrem meum: i. cum primum mortuus fuerit pater, mox interficiam fratrem, nempe neminem amplius metuens. Luctus patris igitur, et Luctus matris. Psal. 35, est luctus quo pater et mater lugetur: non quo illi lugent, ut Latinis aurib. haec phrasis so nare videtur. Domus luctus: i. ubi lugetur.
2 Sam. 19. Et fuit salus aut victoria in die illa in luctum: i. speciem moeroris publici, et non laeticiae adduxit ob mortem Absalonis, quem David tantopere extinctum doluit. Christo Matt. 9 idem valet Lugere et ieiunare: quia ieiunium Hebraeis fuit proprie dolor animi de peccatis, una cum illa externa lugubri vitae specie, quae in Achabo post obiurgationem ac minas Dei apparet. 1 Reg. 21. Quod autem Christo idem duae istae voces valeant, perspicuum est. Interrogatus. n. a discipulis Iohannis, qua re sui quoque discipuli non ieiunent? respondit, non posse nuptiales homines
vitae specie, quae in Achabo post obiurgationem ac minas Dei apparet. 1 Reg. 21. Quod autem Christo idem duae istae voces valeant, perspicuum est. Interrogatus. n. a discipulis Iohannis, qua re sui quoque discipuli non ieiunent? respondit, non posse nuptiales homines lugere, quoad sponsus cum eis est, sed adempto sponso ieiunaturos esse. Sic et Daniel cap. 10, voce Luctus suum ieiunium notat, inquiens: In diebus illis ego Daniel fui lugens per tres hebdomadas dierum, cibum suavem non comedi, caro et vinum non venit in os meum, nec unguento fui unctus, donec
Hic videmus, illam exter nam speciem ieiunii vocari luctum, quae tamen non fuit sine interno animi dolore de peccatis et tristissimis poe nis gentis Iudaicae, devastatique templi cultus et civitatis. Ab hac tristi specie externi luctus hominum, trans fertur haec vox etiam ad civitates ac regiones, cum devastatae tristem speciem prae se ferunt. Oseae 4, Propter hoc lugebit terra: i. erit devastata, eoque tristem et lugubrem speciem, ut lugentes, habebit. Isa. 33, Luxit et infirmata est terra, Matt. 5 Christus Lugentes appellat bea tos, quia illi consolabuntur. Intelligit dolorem animi
curis, expeditam reddite [?: me- ] vestram ad spiritualia. Sic et Deus hortatur Iob. cap. 38, ut accingat lumbos suos, sicut vir, et [?: veniat-- ] disceptationem secum: i. praeparet et instruat se bonis [?: ] misque rationibus, quib. cum Deo discepter. Isa. 1 [?: dic-- ] iustitia futura cingulum lumborum Christi, quia [?: es-- ] futurus potens ac robustus ad salutem hominum: [?: dixi-- ] supra, cingulo confirmari lūbos ac robur hominis [?: ] Paulus Eph. 6 pios vult esse
cap. 3, maledicit diei nativitatis suae dicens, In numerum lunarum non veniat dies illa: pro non computetur in mensem. Hic etiam iudicari potest, miraculosam fuisse eclipsin tempore passionis Christi factam, ut quae circa medium mensis aut lunae acciderit, nempe circa plenilunium, cum tantum in novilunio accidat, latitante post lunam sole, [?:-e ] nos aspicere possit. Quare naturales eclipses solis necessario apud Iudaeos acciderunt in fine mensis. Luna erubescet. Isaiae 24, Itaque Luna erubescet, et pudefiet Sol: id est homines prae magnitudine afflictionum
recte lucere: tametsi etiam revera in magnis calamitatibus, aut [?:-stantib ] . magnis praeliis, solent ista luminaria aliquando mutare colorem, sicut Virgilius in Georgicis scribit solem instante caede Iulii, inquiens:
Donec non sit Luna: id est, diutius quam Luna. Psal. 72. Horebit in diebus eius iustus, et pax, donec non sit Luna: id est, pax spiritualis in regno Christi diutius durabit, quam ipsa Luna. Coram Luna: id est. donec Luna mundum respicit Psal. 72, Timebunt cum sole, et coram Luna in generatione et generationem. Luna percuti. Psal. 121. Per diem non percutiet te Sol, nec Luna per noctem: id est, nulla adversa te laedent, protegente te Domino. Sicut Luna, stabilietur in seculum thronus eius, et testis in caelo fidelis: pro, quae
vel tyrannos, vel seductores: ut Iohan. 10, Mercenarius videt lupum venientem, etc. Et mox: Lupus rapit et dispergit oves. Adduntur vero aliquando huic voci quaedam Epitheta: ut sunt, Lupus rapax, Lupus vespertinus. Zoph. 3, Iudices eius lupi vespertini: id est, saevissimi. Cum enim tota die quaesierunt quod raperent, nec repererunt, vesperi cum iam animalia abiguntur ad stabula, duplo sunt saeviores, tum fame totius diei instigante, tum et desperatione praedae nocturnae conclusis intra septa pecudibus. Hab. 1, Velocior lupo vespertino. Ier. 5, Lupus ad vesperam
lupum venientem, etc. Et mox: Lupus rapit et dispergit oves. Adduntur vero aliquando huic voci quaedam Epitheta: ut sunt, Lupus rapax, Lupus vespertinus. Zoph. 3, Iudices eius lupi vespertini: id est, saevissimi. Cum enim tota die quaesierunt quod raperent, nec repererunt, vesperi cum iam animalia abiguntur ad stabula, duplo sunt saeviores, tum fame totius diei instigante, tum et desperatione praedae nocturnae conclusis intra septa pecudibus. Hab. 1, Velocior lupo vespertino. Ier. 5, Lupus ad vesperam vastabit eos, tametsi possis vertere etiam, Lupus solitudinum, aut e
Act. 20 seductores vocat lupos graves, non parcentes gregi. Ezec. 22, Principes eius sunt in medio eius, sicut lupi rapientes rapinam, et effundentes sanguinem: id est, simul et avari, et crudeles, Gen. 49: Beniamin lupus rapax, ad vesperum dividet spolia. hoc aliqui exponunt de D. Paulo, qui cum esset ex tribu Beniamin, primum fuit persequutor, postea praedicator factus est. Posses et de tribu Beniamin tandem oppressa exponere, cum initio aliquoties lupi instar reliquos Israelitas vicisset et lacerasset, ut est Iudic. 20. Isa. cap. 11 et 65 depingitur summa pax regni
effundentes sanguinem: id est, simul et avari, et crudeles, Gen. 49: Beniamin lupus rapax, ad vesperum dividet spolia. hoc aliqui exponunt de D. Paulo, qui cum esset ex tribu Beniamin, primum fuit persequutor, postea praedicator factus est. Posses et de tribu Beniamin tandem oppressa exponere, cum initio aliquoties lupi instar reliquos Israelitas vicisset et lacerasset, ut est Iudic. 20. Isa. cap. 11 et 65 depingitur summa pax regni Christi, quod lupus cum agno pascetur: ubi alii ita exponunt, quod etiam ii qui fuerunt antea fures, latrones, tyranni, aut alioqui avari,
Beniamin, primum fuit persequutor, postea praedicator factus est. Posses et de tribu Beniamin tandem oppressa exponere, cum initio aliquoties lupi instar reliquos Israelitas vicisset et lacerasset, ut est Iudic. 20. Isa. cap. 11 et 65 depingitur summa pax regni Christi, quod lupus cum agno pascetur: ubi alii ita exponunt, quod etiam ii qui fuerunt antea fures, latrones, tyranni, aut alioqui avari, postea conversi vivent amanter cum aliis miseris ac pusillis. Posses autem simpliciter dicere, esse talem loquutionem, quae summam pacem ac securitatem huius regni denotat. Agitur
reliquos Israelitas vicisset et lacerasset, ut est Iudic. 20. Isa. cap. 11 et 65 depingitur summa pax regni Christi, quod lupus cum agno pascetur: ubi alii ita exponunt, quod etiam ii qui fuerunt antea fures, latrones, tyranni, aut alioqui avari, postea conversi vivent amanter cum aliis miseris ac pusillis. Posses autem simpliciter dicere, esse talem loquutionem, quae summam pacem ac securitatem huius regni denotat. Agitur enim de spirituali pace conscientiae, et cum Deo, non externa, ubi tantum vita aut pecunia tuta erit. Quod porro Christus dicit, se mittere Apostolos,
quod etiam ii qui fuerunt antea fures, latrones, tyranni, aut alioqui avari, postea conversi vivent amanter cum aliis miseris ac pusillis. Posses autem simpliciter dicere, esse talem loquutionem, quae summam pacem ac securitatem huius regni denotat. Agitur enim de spirituali pace conscientiae, et cum Deo, non externa, ubi tantum vita aut pecunia tuta erit. Quod porro Christus dicit, se mittere Apostolos, et alios pios, praesertim doctores, in mundum perinde pessimis hominibus refertum. ac si mitterentur oves aut agni inter lupos, Matth. 10 et Luc. 10. perspicua similitudo simul ac
platearum. Saepe Deus comparatur figulo, nos vero eius creaturae luto. ut Isaiae 29, 45, 64, Ierem. 18, Rom. 9, et saepe alias: quam similitudinem et Lutherus piae memoriae, ad declarationem conversionis et regenerationis non falso accommodavit. Verum hodie non tantum Lutherus, sed et Deus ipse cum hac sua similitudine a Synergistis et Philosophotheologis ac Sophistis et Papistis ridetur. Dan. cap. 2 narrat, se vidisse visionem, qua sub specie statuae quatuor Monarchiae depingebantur. Eius pedes ait fuisse partim ferreos, partim luteos, aut (ut alii vertunt) testaceos: id
et suavi cûm in praecedentibus, tum et in aliis exemplis ponitur. Proverb. 13, Lux iustorum laetificat. Et proverbium, Dulce esse intueri lucem: et Poeticum illud, Dulce lumen solis,
Lux, 1 Iohan. 1. Deus est lux, et in eo tenebrae non sunt Sic et ibidem pii dicuntur ambulare in luce: id est, innocenter vivere. Eodem modo et Ephes. 5 pii vocatur Lux. ait enim: Eratis olim tenebrae, nunc autem lux in Domino, ut filii lucis ambulate. Vicina huic locutio Latinorum est, cum purum aut impurum aliquem, veracem aut honestum, aut contra malum hominem nominant. 2. Corinth. 6. Quod enim consortium iustitiae cum iniustitia? Quae communio luci cum tenebris? idem utrunque membrum aut colon dicere [?: ] detur. Lux interdum ponitur pro vita, quia viventes luce
Eodem modo et Ephes. 5 pii vocatur Lux. ait enim: Eratis olim tenebrae, nunc autem lux in Domino, ut filii lucis ambulate. Vicina huic locutio Latinorum est, cum purum aut impurum aliquem, veracem aut honestum, aut contra malum hominem nominant. 2. Corinth. 6. Quod enim consortium iustitiae cum iniustitia? Quae communio luci cum tenebris? idem utrunque membrum aut colon dicere [?: ] detur. Lux interdum ponitur pro vita, quia viventes luce hac fruuntur. Iob 3. Quare dedit afflicto lucem. Mox semet exponens addit: Et vitam amaris anime. Significat vero non tantum
Lux. ait enim: Eratis olim tenebrae, nunc autem lux in Domino, ut filii lucis ambulate. Vicina huic locutio Latinorum est, cum purum aut impurum aliquem, veracem aut honestum, aut contra malum hominem nominant. 2. Corinth. 6. Quod enim consortium iustitiae cum iniustitia? Quae communio luci cum tenebris? idem utrunque membrum aut colon dicere [?: ] detur. Lux interdum ponitur pro vita, quia viventes luce hac fruuntur. Iob 3. Quare dedit afflicto lucem. Mox semet exponens addit: Et vitam amaris anime. Significat vero non tantum temporalem hanc vitam, sed et spiritualem.
Mox semet exponens addit: Et vitam amaris anime. Significat vero non tantum temporalem hanc vitam, sed et spiritualem. ut Act 26. Primus ex resurrectione mortuorum erat, annunciaturus lucem populo et gentibus: id est, vitam aeternam. Sic et Latini lucem pro ita ponunt. Catullus:
lucem. id est, vitam hanc In luce ambulare, est, in vera Dei cognitione et religione pie vivere, Ephes. 5, Iohan. 12, et 1. Iohan. 1. Filii lucis, id est, qui veram religionem et vitam aut felicitatem [?: ] bent. Ephes. 5. Sic et Christus accipit Lucae 16, cum dicit: Filios seculi esse prudentiores filiis lucis. Christus dicitur Lux gentium, et Soliustitiae: tum quia doctrina illuminat omnes gentes: tum etiam, quia affert eis iustitiam ac vitam aeternam. Isa. 42 et 49: sicut supra ostendi, lucem notare tum noticiam, tum et aliquod ingens
promittitur Ecclesiae, cap. 60 Isaiae: ubi etiam dicitur, quod non lucebit amplius piis sol ac luna, sed tantum Meschias erit ipsorum Lux, scilicet in hac [?: ] , quo ad spirituale regnum: et in altera, omnia sua bona ex solo Christo habebunt.
¶ Porro etiam cum magis proprie vox haec accipitur, suos quosdam Hebraismos et obscuritates [?: hab- ] , quas percurram. Lux simpliciter pro matutino tempore nonnunquam ponitur, cum scilicet primum [?: ] ritur lux: ut Nehem. 8, Attulit igitur Esra sacerdos [?: ] brum
[?: ] , quo ad spirituale regnum: et in altera, omnia sua bona ex solo Christo habebunt.
¶ Porro etiam cum magis proprie vox haec accipitur, suos quosdam Hebraismos et obscuritates [?: hab- ] , quas percurram. Lux simpliciter pro matutino tempore nonnunquam ponitur, cum scilicet primum [?: ] ritur lux: ut Nehem. 8, Attulit igitur Esra sacerdos [?: ] brum legis, et legit in eo coram viris et mulieribus, [?: ] luce ad meridiem: id est, a mane usque ad meridiem. Lux matutina, quiddam praeclarum in similitudinibus
ad meridiem: id est, a mane usque ad meridiem. Lux matutina, quiddam praeclarum in similitudinibus [?: ] metaphoris notat, ut Isaiae 8, Non erit eis lux [?: ma-na ] : tametsi ibi sit aurora. 2. Samuel. 23, Regnum [?: me-- ] sicut lux marutina, id est, cum exortus est sol: quae [?: ] licet lux est lucidissima, ac crescit usque in [?: merid- ] vel quae alioqui habetur benignissima, et [?: amoeni- ] hominibus, cum careat aestu: sicut eruditi praedicant tempus matutinum. Certe non ita urit et molestat omnia,
tametsi ibi sit aurora. 2. Samuel. 23, Regnum [?: me-- ] sicut lux marutina, id est, cum exortus est sol: quae [?: ] licet lux est lucidissima, ac crescit usque in [?: merid- ] vel quae alioqui habetur benignissima, et [?: amoeni- ] hominibus, cum careat aestu: sicut eruditi praedicant tempus matutinum. Certe non ita urit et molestat omnia, sicut postea: videtur potius quasi humectare [?: ] quodam. Mich. 2, In luce matutina faciunt illud: videtur simpliciter indicare festinationem, quod quae [?:-ctu ]
illud: videtur simpliciter indicare festinationem, quod quae [?:-ctu ] scelerate cogitaverunt, ea mox summo mane exsequantur. Lux interdum ignem significat. Marc [?: ]
Petrus una cum ministris calefaciebat se ad lucem: id est, adignem. Atque hoc idiotismo Ur Chaldaeorum, seu lumen, eorum perpetuum ignem notat, quem etiam lustious celebrat pro Deo cultum: et Historici scribunt, ante reges Babylonicos in equo albo gestari esse solitum. Lux preciositatum: pro, Lux preciosa,
ergo lux ponitur pro tempore calamitoso, quo Deus affligit reos. Ratio loquutionis alibi indicata est. Proierre aliquid in lucem: id est, publice proponere, et in noticiam hominum deducere. Zoph. 3, Dominus mane, mane iudicium suum in lucem proferet. Sic etiam Christus utitur hac metaphora, cum dicit, eos qui mana operati sunt, fugere lucem: et contra, qui recta, venire ad lucem: Iohan. 3. id est, in publicam et claram noticiam ac iudicium hominum. Sic 1. Corinth. 4. dicitur: Deus illustrabit occulta tenebrarum, et publicabit consilia cordium. Luceat lux vestra, Matth. 5,
doctrinam caelestem. Significat et quamvis rem eximiam, salutarem ac iucundam. Porro crebrae admodum sunt tales amplificationes in Sacris literis rerum secundarum et adversarum, beneficiorum et castigationum divinarum: ut tempore quidem benedictionis ac beneficentiae divinae dicatur Sol et Luna cum stellis futurus valde lucidus: contra in adversis tenebrosus: sicut supra in voce Lucis, de cap. 5 Amos. dixi. Talis amplificatio est illa Isaiae capite trigesimo: Eritque lux Lunae sicut lux Solis, et lux Solis erit septempliciter sicut lux septem dierum in die, qua
noticiae. Psalmo nonagesimo. Posuisti iniquitates nostras coram te, occulta nostra in lumine vultus tui. id est, Omnia occultissima, etiam peccata nostra, sunt tibi notissima. In lumine vultus Dei ambulare, est in agnitione et favore Dei vivere ac agere, pietatique studere. Iob. vigesimonono. Cum fulgeret lucerna eius super caput meum, et per tenebras ambularem in lumine eius: id est, cum ipse propitius me ubique rexit, protexit, ac promovit, et ubique meis conatibus successum largitus est. In lumine vultus Dei ambulare, Psalmo octuagesimonono, aut simpliciter in lumine Dei, Isaiae
tui. id est, Omnia occultissima, etiam peccata nostra, sunt tibi notissima. In lumine vultus Dei ambulare, est in agnitione et favore Dei vivere ac agere, pietatique studere. Iob. vigesimonono. Cum fulgeret lucerna eius super caput meum, et per tenebras ambularem in lumine eius: id est, cum ipse propitius me ubique rexit, protexit, ac promovit, et ubique meis conatibus successum largitus est. In lumine vultus Dei ambulare, Psalmo octuagesimonono, aut simpliciter in lumine Dei, Isaiae secundo, significat in cognitione et favore Dei agere, ac pie vivere. Ambulare in lumine
doctrinae, quam petit Psaltes apud se perinde vultu Dei illustrari aut spargi, ut sol facie sua mundum illustrat. Sapientia hominis lucere facit fac: em eius, Eccles. 8. pro, facit hominem illustrem, vel etiam facit eum laetum ac securum: quae animi fiducia ex vultus serenitate deprehenditur: cum contra inops consilii trepidet, et faciei tristicia ac obscuritate animum imperitum et consilii inopem prodat. Quomodo doctorum et aliorum piorum lux dicatur lucere coram hominibus supra ostendi. Aliquid etiam mox de eadem re dicetur.
LUCERNA, instrumentum lucens, venit a
Iuda, posteritati Davidis divinitus longo tempore conservatum, vocatur Lucerna Davides: 1. Reg. 11, Filio vero Salomonis dabo tribum unam, ut sit lucerna Davidi servo meo, ut sit ibi semper aliquis regulus, et aliquod regnum, quod aliquo modo referat ac repraesentet nomen et gloriam Davidis, ne cum quadam eius ignominia ac infelicitate quisquam dicere possit, eum una cum posteris et regno suo funditus extirpatu esse, ut solet Deus impios punire. Sic et 1. Reg. 15 habetur: Propter Davidem dedit Deus ipsi lucernam in Hierusalem, ubi Scriptura seipsam mox declarans ait: suscitando filium
Davides: 1. Reg. 11, Filio vero Salomonis dabo tribum unam, ut sit lucerna Davidi servo meo, ut sit ibi semper aliquis regulus, et aliquod regnum, quod aliquo modo referat ac repraesentet nomen et gloriam Davidis, ne cum quadam eius ignominia ac infelicitate quisquam dicere possit, eum una cum posteris et regno suo funditus extirpatu esse, ut solet Deus impios punire. Sic et 1. Reg. 15 habetur: Propter Davidem dedit Deus ipsi lucernam in Hierusalem, ubi Scriptura seipsam mox declarans ait: suscitando filium eius post eum, scilicet in regem. 2. Reg. 2. Et noluit Deus perdere Iudam
aliquatenus, donec veniat Meschias, qui id regnum vere instauret, et reddat gloriosum in sempiternum. Vicina huic significatio est, quod saepe notat simpliciter omnem alicuius facultatem, omne bonum ac commodum. Sic lucerna impiorum extingui dicitur Iob 21, et Prov. 24. i. cito peribunt cum omni sua gloria ac potentia, vel certe miseri ac infelices fient. Versus posterioris loci semetipsum declarat: Non erit malo posteritas, lucerna impiorum extinguetur. Prov. 20, Maledicentis patri ac matri extinguetur lucerna in obscuritate tenebrarum: i. subito deseret eum Dei protectio, et
plus iusto ei tribuerunt, eumque Meschiam, aut aliquem ex illis magnis veteribusque Prophetis esse putantes, sperasse futurum, ut ille eos liberate a Romanorum servitute, ac in summam quandam [?: ] citatem perduceret. Qua inani spe dementatos [?: ] curasse verum Meschiam, cum quidem ille eos suo testimonio ad hunc unicum agnum, verumque ac plenum [?: ] men ablegaverit. Mat. 6, et Luc. 11, dicit Dominus, oculum esse lucernam corporis: et quod, si oculus sit [?:--dus ] , tum et totum corpus fore lucidum: si oculus [?: ]
intelligunt, eoque Theologi principem daemoniorum Luciferum vocant.
M
MACELLUM, vox Graecis quoque non inusitata, sed Romana, teste Festo, Varrone et Plutarcho (licet ab Hebraea origine
Ubi id aliqui accipiunt de omni cupediarum ac esculentorum genere, quod hac voce Romani non tantum pro loco venditarum carnium, sed etiam aliorum obsoniorum usi sunt. Verum satis ex ipso contextu apparet, Paulum loqui tantum de sacrificatis carnibus, et macello, ubi illae tunc promiscue cum prophanis aut non sacrificatis vendi solebant.
MACTATIO, significat quidem ipsam actionem mactandi: sed tamen ob Hebraeum verbum
custodiri, et veluti sepe quadam muniri: et sicut Psalmus dicit, quod angelus Domini castra metetur circa pios, ut eos tueatur. Sic et Isaiae 5 depingitur defensio populi Dei, per vineam circumseptam. Istam ergo spiritualem, invisibilem, et metaphoricam maceriam aut sepem, dicitur Deus diruere, cum nos permittit ab impiis et sathana affligi, ut vel exploret constantiam, patientiam, ac fidem nostram, ut in exemplo Iobi factum. vel etiam ut puniat peccata nostra, sicut Isaiae quinto minatur suo populo inquiens: Auferam sepem eius, et diruam maceriam eius, et erit in direptionem. Sic et
maceria impulsa. ubi aliqui intelligunt describi fragilem statum impiorum, repente aliquando interiturorum. Alii contra intelligunt eorum sanguinariam crudelitatem depingi, quod perinde miserorum extremo ac subitaneo exitio insidientur, sicut paries et maceria inclinata versantibus circa eam: quae cum in eos semel inciderit, prorsus eos conterit, nec superest ulla spes auxilii. Mihi sane posterior sensus magis probatur. nam et ante et post describit malorum conatum in perdendis bonis. Praeterea
maculam in proximum suum, sicut fecerit, sic fiat ei: fractio pro
confractione, oculus pro oculo, dens pro dente: sicut dederit in hominem, sic detur in eum. In eodem proculdubio sensu accipitur Deut. 17: cum prohibetur sacrificari bos aut ovis, in quo sit macula, aut ulla res mala. id est, claudum, monoculum, aegrotum, macilentum, aut ulla in parte mutilum. Eadem significatione iubetur agnus Paschalis seligi, sine macula, aut integer, aut sincerus: Exod. 12, et saepe alias. Eadem ratione de
[?: ] dinarius in populo Dei: et nondum vel corruptionem vel renascentiam hominis nosti? Sic Paulus 1. Tim 1 dicit, se esse a Deo constitutum Magistrum gentium: id est, ordinarium Apostolum aut doctorem. Ad Rom. [?: ] vero: Confidis te esse Magistrum imperitorum: et Hebr. 5. Cum deberetis esse Magistri: significat tantum aptum et doctum ac docendum, seu (ut ita dicam) in potestia magistrum. Magistri mendaciorum, 2. Pet. 2, seductores vocantur: Prurientes auribus, coacervabunt sibi doctores aut magistros. 2. Tim. 4. id est, cupiditate [?: norum ]
[?: ] terum 4. Reg. 8 etiam opera ac miracula Helisaei [?: ] gnalia dicuntur. dicit enim rex ad Giezi, eius [?: fam- ] Narra mihi quaeso omnia mirabilia, quae fecit Helisaeis.
MAGNIFICUS, alias de Deo dicitur, ac notatur eius potentia, coniuncta cum sapientia et bonitare [?: ] Exod 15: Quis est, ut tu, inter deos Domine? Quis sicut tu, magnificus in sanctitate, terribilis in laudibus faciens mirabilia? Isaiae 33: Dominus magnificus est [?: ] pro nobis, veluti locus fluviorum latissimorum. [?: ]
Isrealem declarat illud suum ineffabile robur et magnificentum Isaiae 4, Germen Domini erit in magnificentia: id est magnificum simul, potens ac gloriosum. Sic et Babyloniorum regum magnificentia dicitur Dan. 4 et 5 saepe illa eorum gloriosa et splendida potentia. Vicina magnificatio est, cum laus aut celebratio huius divinae magnificentiae. etiam Magnificentia vocatur. sicut [?: ] tur in fine Epistolae Iudae: Soli Deo servatori [?: ] gloria et magnificentia, et imperium, et potestas [?: ]
significat augere, facere crescere: idque vel re, vel noticia, vel verbis. Magnificare re, Esaiei dicitur: Filios magnos feci, et extuli: id est elevavi, educavi. Ezech. 31, Aquae magnificaverunt: id est, fecerunt crescere suo humore. 1. Reg. 1. Sicut fuit Deus tum domino meo rege, sic sit cum Salomone, et magnificet solium eius plus quam solium domini mei regis Davidis. Sic et Esther 3, rex Assuerus dicitur magnificare Haman. Plurima omnino sunt huius significationis exempla. Sic etiam passive accipitur. ut cum rex Salomon dicitur esse magnificatus prae omnibus regibus: id est, a
suo humore. 1. Reg. 1. Sicut fuit Deus tum domino meo rege, sic sit cum Salomone, et magnificet solium eius plus quam solium domini mei regis Davidis. Sic et Esther 3, rex Assuerus dicitur magnificare Haman. Plurima omnino sunt huius significationis exempla. Sic etiam passive accipitur. ut cum rex Salomon dicitur esse magnificatus prae omnibus regibus: id est, a Deo potentior caeteris factus Sic et Abrahamus Gen. 24, dicitur a Deo benedictus et magnificatus: id est, magnus et potens factus. Magnificari clarorem, pro augeri, habetur de Sodomitis Genesis 19. [?:--otiria
de noticiae magnificatione agatur, quod hominus pro magno agnoscetur. Sic Num. decimoquarto, Magnificetur fortitudo Domini. id est, Dominas eam palam faciat, opere ipso hominibus exhibeat, [?:-notam ] faciat. Verbis aut celebratione [?: magnifica-tunc ] dicimus Deum, cum eum celebramus, praedicamus atque laudamus. ut, Magnificat anima mea Dominum: id est, ego tota, idque ex animo, celebro Deum. Magnificari aliquem coram aliquo, aut in oculis eius, est eum magnifieri, magnipendi. ut cum 1. Samuelis 24 dicit David ad Saulem, postquam ei pepercisset in
Verbis aut celebratione [?: magnifica-tunc ] dicimus Deum, cum eum celebramus, praedicamus atque laudamus. ut, Magnificat anima mea Dominum: id est, ego tota, idque ex animo, celebro Deum. Magnificari aliquem coram aliquo, aut in oculis eius, est eum magnifieri, magnipendi. ut cum 1. Samuelis 24 dicit David ad Saulem, postquam ei pepercisset in castris: Ecce, ut magnificata est anima tua hodie in oculis meis, magnificetur anima mea in oculis Domini. id est, sicut ego magnifeci hodie vitam tuam, tibique peperci, [?: ] te interficere potuissem, et pro
numeroso. Deut. 9 et 20, Gens magna. Magnus, pro divite, Genes. 26, Et factus est Isaac vir magnus, et ivit eundo et crescendo, donec factus est vir magnus valde. Exponit textus ipse mox eam magnitudinem, de opibus. Sic et 2. Sam. 19 accipitur, Erat vir ille magnus valde. Magnus nonnunquam cum singulari quadam emphasi dicitur. ut Hierem. Thren. 3 inquit: Magna est fides tua ô Domine, pro, es veracissimus. Sic et Christus ad Cananaeam inquit: O mulier, magna est fides tua. Magna loqui, et in magnis ambulare, plerunque superbiam describit, ut Psalm. 12, Deus succidat linguam
verterunt ferme: semper tamen res artesque malas illicitas, ac divinitus prohibitas ea notarunt: sicut Scriptura omnes divinatorum et divinationis species [?: dam- ] solique Deo futurorum praescientiam et piam patefactionem tribuit. In secundo nihil ominus Matth. cap. cum magis dicuntur venisse ab Oriente, adoraturi Christum, videtur haec vox in meliorem partem accipi: tametsi et ibi [?: p-- ] sus dubium sit, an illi homines sic dicti sint ratione [?: ] tis, quod fuerunt viri eruditi, sicut plerique sentiunt: [?: ] ratione
sit, an illi homines sic dicti sint ratione [?: ] tis, quod fuerunt viri eruditi, sicut plerique sentiunt: [?: ] ratione appellationis gentis, quod ex gente [?: mag- ] [?: adu--erint ] . Quam quaestionem et ipse in dubio [?: ] quam, cum nihil certi habeam, quod pro alterutra sententia afferam. Actor. 8, fit mentio Simonis magi: et [?: ] Elymae magi: ubi dubium non est (ut textus ipse [?: d- ] strat) eos fuisse professores curiosae et impiae scientiae divinandi, et praestigiis suis veluti miraculis
suo quodam modo. Prius igitur significat vituperare, obloqui, et detrahere [?: ]
cui. ut Exod. 20. Qui male dixerit patri aut matri suae; morte moriatur. Secundo, significat male precari: quod cum hominibus tribuitur, proprie hoc ipsum, nempe malam imprecationem notat: sed cum Deo, significat realem laesionem. Dei enim verba res sunt, et eius benedictiones aut maledictiones sunt beneficia aut laesiones. Humanae seu verbalis benedictionis sunt haec exempla: Rom. 12. Insectantibus vos ne
[?: ]
cui. ut Exod. 20. Qui male dixerit patri aut matri suae; morte moriatur. Secundo, significat male precari: quod cum hominibus tribuitur, proprie hoc ipsum, nempe malam imprecationem notat: sed cum Deo, significat realem laesionem. Dei enim verba res sunt, et eius benedictiones aut maledictiones sunt beneficia aut laesiones. Humanae seu verbalis benedictionis sunt haec exempla: Rom. 12. Insectantibus vos ne maledicatis. Psalm. 109. Maledicent illi, tu autem benedices. Proverb. 26.
maledictiones sunt beneficia aut laesiones. Humanae seu verbalis benedictionis sunt haec exempla: Rom. 12. Insectantibus vos ne maledicatis. Psalm. 109. Maledicent illi, tu autem benedices. Proverb. 26. Sic maledictio gratuita aut iniusta non veniet. In hoc sensu verbum hoc accipitur etiam, cum Philisteus Goliat, aut Semei, dicitur maledixisse David. Est tamen quaedam humana maledictio non ociosa: ut cum parentes liberis, praesertim iustis de causis, maledicunt, sicut Noachus Chamo: et sicut Iacob dicit ad matrem, Ne pro benedictione reportent maledictionem. Sic et Num. 23 Balac
vos ne maledicatis. Psalm. 109. Maledicent illi, tu autem benedices. Proverb. 26. Sic maledictio gratuita aut iniusta non veniet. In hoc sensu verbum hoc accipitur etiam, cum Philisteus Goliat, aut Semei, dicitur maledixisse David. Est tamen quaedam humana maledictio non ociosa: ut cum parentes liberis, praesertim iustis de causis, maledicunt, sicut Noachus Chamo: et sicut Iacob dicit ad matrem, Ne pro benedictione reportent maledictionem. Sic et Num. 23 Balac affirmat maledictionem Balaami esse efficacem, eumque urat ut Israeli maledicat: ubi hoc verbum, et eius
sicut Noachus Chamo: et sicut Iacob dicit ad matrem, Ne pro benedictione reportent maledictionem. Sic et Num. 23 Balac affirmat maledictionem Balaami esse efficacem, eumque urat ut Israeli maledicat: ubi hoc verbum, et eius contrarium, aliquoties repetitur. Vicina huic significatio est, cum sacerdos nomine Dei maledicere dicitur: et significat excommunicationem, aut anathematizationem, quae suo quodam modo hominem ligat et sathanae tradit. Nehem. 13. Propterea contendi cum eis, et maledixi eis, proieci eos ex Ecclesia, excommunicavi eos. Non procul quoque ab hac significatione
ut Israeli maledicat: ubi hoc verbum, et eius contrarium, aliquoties repetitur. Vicina huic significatio est, cum sacerdos nomine Dei maledicere dicitur: et significat excommunicationem, aut anathematizationem, quae suo quodam modo hominem ligat et sathanae tradit. Nehem. 13. Propterea contendi cum eis, et maledixi eis, proieci eos ex Ecclesia, excommunicavi eos. Non procul quoque ab hac significatione distat, quod sacra illa aqua, qua suspectae de adulterio explorabantur, malediei dicebatur, et Maledicta aqua vocabatur. Numer. 5. Nisi quod illa maledictio non tam in aquam fiebat,
explorabantur, malediei dicebatur, et Maledicta aqua vocabatur. Numer. 5. Nisi quod illa maledictio non tam in aquam fiebat, aut in ea haerebat, quam in mulierem sontem, quae eam aquam ebibere cogebatur. Pro tali quadam sacra maledictione aut execratione videtur accipi etiam Iudicum 17, cum mater Micha devovet furem. Maledicere alicui, videtur etiam de solo iudicio dici, pro male ei ominari, aut infelicem eum iudicare. ut Iob 5. Vidi virum stultum radicantem, et maledixi habitaculo eius protinus. id est, statim cogitavi poenas Dei ipsi imminere, non diu eum fore felicem.
in maledictionem, Hierem. 24 Dabo eos in maledictionem in omni loco pro, efficiam ut sint utique infelices et calamitosi. Alii exponunt, Efficiam ut omnes sumant in male precando exenisum infelicitatis a vobis, ac dicant, Fiat tibi sicut illis, etc. Ac putant id exponi Hierem. 29, cum inquit Propheta: [?: ] sumetur ab eis maledictio ab omni migratione [?: Iu- ] , quae est in Babel, dicendo, Ponat te Dominus sicut Ezechiam et Achab, quos ustulavit rex Babel igne. Verum prior illa sententia est simplicior et verior. Caete [?: ] hic nox
vitam eius impetere. Iob [?: ] videtur fuisse quaedam maledictio aut execratio vicini illi sacrae, qua autores iniuriarum ac facinorum diris [?: ] sunt soliti, sicut supra de Michae matre audiamus. Fuit autem talis execratio etiam Ethnicis usitata, nec inefficax, cum iustas causas habuit: ut cum sacerdotes [?: A-ienses ] devovisse Alcibiadem, et Romani M. Crassum dicuntur. Tale quid credo indicari etiam Proverb. 29, in illo dicto: Qui dividit cum fure, odit animam suam: audit maledictionem, et non indicat: pro, qui vel occultat furta
Iob [?: ] videtur fuisse quaedam maledictio aut execratio vicini illi sacrae, qua autores iniuriarum ac facinorum diris [?: ] sunt soliti, sicut supra de Michae matre audiamus. Fuit autem talis execratio etiam Ethnicis usitata, nec inefficax, cum iustas causas habuit: ut cum sacerdotes [?: A-ienses ] devovisse Alcibiadem, et Romani M. Crassum dicuntur. Tale quid credo indicari etiam Proverb. 29, in illo dicto: Qui dividit cum fure, odit animam suam: audit maledictionem, et non indicat: pro, qui vel occultat furta alterius, vel non vult ea
supra de Michae matre audiamus. Fuit autem talis execratio etiam Ethnicis usitata, nec inefficax, cum iustas causas habuit: ut cum sacerdotes [?: A-ienses ] devovisse Alcibiadem, et Romani M. Crassum dicuntur. Tale quid credo indicari etiam Proverb. 29, in illo dicto: Qui dividit cum fure, odit animam suam: audit maledictionem, et non indicat: pro, qui vel occultat furta alterius, vel non vult ea patefacere, ut modo sit particeps eorum, accersit sibi iram ac poenas Dei. Audivit enim factam esse solennem execrationem contra furem, et omnes eius conscios, nec tamen patefacit
affert, quam ibi vide. Porro Paulus Gal. 3 hinc ratiocinatur, Christum factum esse maledictum legis, quia et ipse fuerit suspensus de ligno, idque pro nobis: quia et maledictionem legis, qua nos ob inobedientiam ab ea onerabamur, in se transtulerit. Videamus ergo, quis sit sensus Moysis, cum Deuteronomii vigesimoseptimo dicit: Maledictus qui non permanserit aut impleverit verba legis huius, ut faciat ea. Moyses ex mandato Dei, Deuteronomii vigesimoseptimo, varia peccata recenset, ob quae homines in maledictionem legis incurrant: et tandem concludit veluti generali clausula,
tandem concludit veluti generali clausula, Maledictus qui non permanserit, etc. Maledictum autem ibi pronunciat eum, qui ob sua peccata reus coram Deo, iniustusque habetur, cui Deus est iratus, quemque punit, aut mox puniturus est poenis temporariis et aeternis. Hoc maledicti genere cum totum genus humanum oppressum esset, venit filius Dei, ut peccatores salvos faciat: quare divina imputatione translatum est in eum peccatum aut iniustitia totius mundi, una cum ira ac poenis Dei. Sic ille omnium innocentissimus, factus est peccator et maledictum ( secundae Corinthiorum quinto,
habetur, cui Deus est iratus, quemque punit, aut mox puniturus est poenis temporariis et aeternis. Hoc maledicti genere cum totum genus humanum oppressum esset, venit filius Dei, ut peccatores salvos faciat: quare divina imputatione translatum est in eum peccatum aut iniustitia totius mundi, una cum ira ac poenis Dei. Sic ille omnium innocentissimus, factus est peccator et maledictum ( secundae Corinthiorum quinto, et Galat. tertio ) ut nos per eum, eiusve obedientiam ac passionem fieremus iustitia et benedictio apud Deum. Ipse constitit coram patre reus omnium peccatorum totius mundi,
iustitia pro iusto homine, et benedictio pro benedicto: sicut Latini Scelus, pro scelerato dicere solent.
MALEFACERE, non uno modo in Sacris literis accipitur. Alias enim laedere significat: Deut. 26. Malefecerunt nobis Aegyptii: pro, afflixerunt, ut mox ibi clarius dicitur. Alias cum dicitur, iurare malefacere aut benefacere, Levit. 5, posset videri significare omnis generis actiones intra ista duo extrema positas: ut supra quoque diximus de locutione, Loqui a bono ad malum, item A magno ad parvum. Rectius tamen ibi illud votivum Malefacere, exposueris de aliquo
praestat ob iuramentum. Alias Malefacere significat simpliciter peccare, ut Isaiae I habetur: Discite benefacere, et definite malefacere. id est peccare. 1. Sam. 12. Si malefaciendo malefeceritis, peribitis vos et vestri reges. Sic et Proverbiorum 2. et 4. accipi videtur, Laetantur cum malefecerint: id est, peccaverint. Iohannis 3. Qui malefacit, non videt Deum: id est, qui sponte peccat. Denique Malefacere aliquando pro punire ponitur. ut cum impii apud Prophetam dicunt, Deum nec benefacere, nec malefacere. id est, nec iuvare bonos, aut eius opem implorantes: nec punire
1. Sam. 12. Si malefaciendo malefeceritis, peribitis vos et vestri reges. Sic et Proverbiorum 2. et 4. accipi videtur, Laetantur cum malefecerint: id est, peccaverint. Iohannis 3. Qui malefacit, non videt Deum: id est, qui sponte peccat. Denique Malefacere aliquando pro punire ponitur. ut cum impii apud Prophetam dicunt, Deum nec benefacere, nec malefacere. id est, nec iuvare bonos, aut eius opem implorantes: nec punire malos, aut peccantes.
MALIGNUS, plerunque significat nimiam quandam, et quasi invidam parcitatem: sicut contra Benignitas, beneficentiam et studium
punire malos, aut peccantes.
MALIGNUS, plerunque significat nimiam quandam, et quasi invidam parcitatem: sicut contra Benignitas, beneficentiam et studium sublevandi homines. Hinc in Sacris literis dicitur Malignum cor. Deuteronomii 15. Dando dabis ei, neque erit malignum cortuum, cum dederis ei. pro, hilari ac spontaneo animo iuvabis eum. Paulo post dicit paulo clarius, Ne sit durum in oculis tuis: id est, ne tibi sit grave, ne quasi invitus gemensque ei benefacias. In eodem prorsus sensu etiam dicitur oculus malignus, pro homine qui non tantum non gaudet ac laetatur
Malum naturale est omnis destructio divinae ordinationis in creaturis non intelligentibus, et etiam in homine, quatenus est non intelligens: ut sunt morbi, mors, et omnis omnino destructio. Haec etiam mala ponae dicuntur, et sub nomine Mortis et poenae rectissime comprehenduntur. Verum cum non sit nostri instituti de rebus ipsis, sed tantum de vocibus, quatenus obscurae sunt, aut hebraizant, disserere, ad enumeranda huius vocis significata progrediamur. ¶ Dixi superias de significatione vocis BONUM: quare cum haec sit illi contraria, haud difficulter inde quoque huius
et sub nomine Mortis et poenae rectissime comprehenduntur. Verum cum non sit nostri instituti de rebus ipsis, sed tantum de vocibus, quatenus obscurae sunt, aut hebraizant, disserere, ad enumeranda huius vocis significata progrediamur. ¶ Dixi superias de significatione vocis BONUM: quare cum haec sit illi contraria, haud difficulter inde quoque huius significationes haberi poterunt. Significat vero admodum saepe vox haec malum culpae, aut hominem culpa involvit, id est, peccatum aut iniustitiam, et hominem iniussit cuius significationis multae sunt distinctiones. alias enim in
vultis eum crucifigi? Facere malum in oculis Dei, [?: ] que pro idololatriae peccato accipitur. Iudicum 2, 3, 4, 6, 7, 10, 12, et alias creberrimum est. In hac [?: significatio- ]
cum malum idololatriam significat, dicit Hierem. cap. 2, populum Dei fecisse duo mala: nempe quod et verum Deum deserverit, et falsum sibi elegerit. In hac quoque significatione credo accipi, quod Isaias ait: Vae iis qui dicunt bonum malum, et malum bonum. id est, qui veram
simul complecti videtur, nempe et culpae et poenae, peccata et calamitates, ut ex textu apparet. Operari malum, videtur etiam de sola cogitatione dici. Mich. 2. Vae operantibus malum in cubilibus suis. nisi forte de turpitudinibus loquatur. Solent porro hanc Mali vocem et significationem, cum pro culpa ponitur, subdistinguere: quod in Graeco sunt duae noces,
veram sapientiam. erit tutus a malo. Dies mali, pro tempore calamitoso. Psalm. 37. Non afficientur pudore in die malo: id est, non incident in calamitates, quae grassabuntur per alios: in summis periculis liberabuntur. Psal. 49, Ut quid timebo in diebus malis? id est, cum res sunt mihi et aliis adversae. Sic et tempus malum, dicitur Eccles. 9. Locus malus, pro sterili, aut alioqui incommodo. Num. 20, Ut quid vos adduxistis in locum hunc malum? Haec locutio alioqui perspicua est, et omnibus linguis usitata. Res mala, pro quocunque defectu, aut macula.
aut macula. Deuteronomii 17. Non immolabis agnum in quo fuerit macula, aut ulla res mala. Attingere, aut accedere malum. Iudic. 20. Et conversus est vir Israel, et conturbatus est vir Beniamin, quia vidit quod attigerat se malum: id est, imminere sibi extremum iudicium. Similis est phrasis cum dicitur, malum invenire aliquem. Iob 31. Si laetatus sum in contritione osoris mei, et si exaltavi quando invenit eum malum. id est, quando ei aliqua calamitas accidit. Sic Gen. 44 dicitur: Ne videam malum, quod inveniet patrem meum. Sic et Exod. 18. Facere malum, est semetipsum
1. Sam. 26. Quid enim feci, et quod malum in manu mea? In malum separarit
id est, in perniciem suam dirigi, amotum a felici vic. Deut. 29 Sic et Matth. 24. Dissecabit eum dominus, et partem eius cum hypocritis ponet: id est, separabit eum ab insontibus, et adiunget eum aliis puniendis, ut eadem sorte aut parte cum eis fruatur. In malo esse: pro, in calamitate versari, malis obrui. 2. Sam. 16. Ecce in malo tuo, quoniam vir sanguinum es. pro, En nunc cladibus oppressus dabis poenas de
id est, in perniciem suam dirigi, amotum a felici vic. Deut. 29 Sic et Matth. 24. Dissecabit eum dominus, et partem eius cum hypocritis ponet: id est, separabit eum ab insontibus, et adiunget eum aliis puniendis, ut eadem sorte aut parte cum eis fruatur. In malo esse: pro, in calamitate versari, malis obrui. 2. Sam. 16. Ecce in malo tuo, quoniam vir sanguinum es. pro, En nunc cladibus oppressus dabis poenas de effuso sanguine. Proverb. 5. Parum abfuit quin fuerim in omni malo: id est, inciderim in summas calamitates. Exod.
et notum, ac ex suo primitivo iudicari potest.
MAMMON vox tantum in novo Testamento reperitur, idque solum Matth. 6. et Lucae 16. Videtur autem omnino in utroque loco divitias significare. Dicit enim Christus, neminem posse simul Deo et Mammonae servire. et quidem id tum concludit, cum in praecedentibus disseruisset, non esse colligendum thesaurum in terris, propterea quod ad se cor etiam nostrum omnesque cogitationes rapiat, atque adeo totos captivos detineat: sicut non male poeta inquit, Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit. Idem dictum et Lucae 16
] benefacerent. Verissime alioqui in plerisque exemplis ancitur illud Augustini: Omnis dives aut iniustus est, [?: ] iniusti haeres.
MANNA quid fuerit, satis indicatum est. Exod 16 et Num. 11. Cur porro ea res id nomen acceperit, etiam ibidem Exod. 16 exponitur. Cum enim viderent Israelitae illam quasi quandam pruinam aut nivem circum castra passim iacere et albicare, quaesierunt a se invicem
44, Mandans salutes Iacob: pro efficiens, promovens et procurans. Dei enim mandare aut praecipere, est effectum dare. iuxta illud: Dixit, et facta sunt Psal. 47, Interdiu mandabit Dominus beneficentiam suam, et noctu canticum eius mecum, oratio ad Deum vitae meae. id est, cum interdiu mihi benefecerit, mox noctu ei gratias agam. Sic et Psal. 133, fraterna concordia inter alia eo quoque nomine celebratur, quod Deus ibi mandet, id est, promittat et largiatur benedictionem suam. Sic Psal. 105. Recordatus est testamenti sui in perpetuum. Et
Pater tuus praecepit ante mortem dicens, etc. Pro, indicaverunt, significaverunt quid pater eis praecepit. Actorum decimo: Sermonem nostis, quem misit Deus filiis Israel. id est, significavit, annunciavit. Sic et Latini aliquando suo Mandare utuntur, ut Martialis inquit:
carnem filii hominis: pro, fide fructum passionis carnis eius perceperitis. Psalm. 128. Laborem manuum tuarum si comedes, beatus es, et bene tibi erit, id est, si iuste tibi victum parabis. Comedere aut manducare [?: p--m ] doloris, Psalm. 127, est tenuiter et maxima cum difficultate, labore, et quasi desperatione victitare. Cinerem tanquam panem manducavi: pro, in magno dolore aut luctu existens, iacui in cinere. Manducare met et butyrum, expositum est supra in comedere, exponetur quoque infra in voce Mel. Hac supra notata metaphora volunt quidam accipi
ligna. Secundo Paralip. decimotertio: In mane in mane adolent holocausta. id est, singulis diebus matutino tempore. Aliquando etiam augmentum simul rei alicuius indies crescentis notat. Secundo Samuelis decimotertio: Quare sic es macer in mane in mane. id est, in dies magis: quod animadverto, cum mane venio te salutatum. semper igitur sequenti mane es magis macilentus, quam priore. Aliquando etiam tantum semel positum mane talem vim obtinet. Amos quarto: Afferte mane sacrificia vestra. id est, quolibet die. Psalm. 92. Annunciare mane misericordiam tuam. id est, singulis diebus. Mane
ibidem: Et misit ad vos prophetas mane surgendo et mittendo. id est, mature, ac summa cura diligentiaque mittendo, vel etiam assidue ac sine intermissione. Eadem phrasis crebro in hoc propheta reperitur. Sic Zophon. 3 legitur, Verum illi mane consurrexerunt et corruperunt omnia studia sua. Mane cum sit principium diei, etiam totam artificialem diem nonnunquam significat. ut Genes. primo: Et factum est vespera et mane dies unus. Quod si quis diceret, per finem notari praeteritum tempus, inciperent diem naturalem ab ortu solis. Sed verior sententia est, quod per principium sequens tempus
ab ortu solis. Sed verior sententia est, quod per principium sequens tempus notetur, quodque diem naturalem ab occasu solis inchoaverint.
Et mane, et videbitis gloriam Dei: Exodi decimosexto: pro, cum primum illuxerit, mane videbitis. Vesperi et mane nonnunquam maturam vicissitudinem notat, sicut Latini dicunt: Nescis quid vesper vehat. id est, adhuc hoc vesperi potest aliquid accidere. Psal. 30, Vesperi pernoctabit fletus et mane laeticia. id est, etiansi iam adsit
valere, vigere, efficax ac verum esse. Sic et iustitia alicuius dicitur manere in seculum, Psalm. 111. et 2. Corinth. 9. item consilium Domini manere in aeternum, Psalm 33. Manere aliquid alicui, Actor. 5. pro, in eius potestate ac iure perpetuo persistere: ubi eadem emphasis, praesertim cum adsit reduplicatio, contra Anabaptistas urgenda est. Hebr. 7 dicitur, quod Christus maneat sacerdos in aeternum: id est, existat firmiter et immote. Sic Roman. 9, ut propositum Dei secundum electionem maneret. id est, stabile, ratum ac immotum esset. Sic et 1. Corin. 3, Si cuius opus
morte, nempe peccato, ira Dei et poenis. MANSIO Ioan. 14, duplicem significationem habet. Primum enim, In domo patris mei mansiones multae, per metaphoram idem valet quod, amplissima est copia in caelo felicitatis. Secundô, Veniemus ad eum, et mansionem apud eum faciemus: est idem quod, cum eo erimus, ipsi propitii aderimus, favebimus, eum iuvabimus et beabimus.
MANIPULUS, pro fructu laboris ponitur, aut [?: ] praemio: sicut semen aut seminatio, pro labore et mento: quia in manipulos colligitur frumentum, quod est merces laboris agricolae.
ponitur, aut [?: ] praemio: sicut semen aut seminatio, pro labore et mento: quia in manipulos colligitur frumentum, quod est merces laboris agricolae. Psal. 126. Euntes ibant et flebant portantes preciosum semen suum, vel potius vas seminis sui: et venientes veniebant cum iubilo, portantes manipulos suos: quibus vicissitudo crucis ac liberationis tum temporariae tum et aeternae, indicatur. Hic enim, ut in eodem Psalmo, est, Seminamus in lachrymis sed post modicum, quando moeror noster convertetur in gaudium, metemus inbilantes. Sic Psalm. 129. Sicut impii
Gal. 3. Lex data est per manus mediatoris: id est, per ministerium Mosis. Pro viribus aut potentia ponitur Isa. [?:-0 ] . Nunquid abbreviando abbreviata est manus mea, ut non possit redimere? Sic dicitur Manus alicuius imminui, [?:-ut ] invalescere, aut debilitari. cum exterius ditescit et potens [?: ] , aut contra. Levit 25. Sic Iob 30, Secundum robur manus tuae adversatus es mihi. id est, tuis summis viribus. Isaiae 37. Nam habitatores earum abbreviati manum. Id est, imbelles sunt, aut alio qui debilitati. Deutero. 33. Manus eius est
alio qui debilitati. Deutero. 33. Manus eius est sufficiens, si modo tu opem tuleris ei. Ezek. 7. Et manus populi conturbabuntur. id est, vires, virtus, consilia. Sic Gen. 31. Est fortitudo in manu mea, [?: ] faciendum tibi malum. Proverb. 3. Ne prohibeas bonum a dominis suis, cum fuerit facultas manui tuae ad sciendum. id est, cum egentem iuvare poteris. Actor. [?: ] Ut facerent, quaecumque manus tua et consilium tuum prius definierat facienda. id est, voluntas et omnipotentia. Vicina huic significatio est, cum ponitur pro regno. Ps. [?: ] .
si modo tu opem tuleris ei. Ezek. 7. Et manus populi conturbabuntur. id est, vires, virtus, consilia. Sic Gen. 31. Est fortitudo in manu mea, [?: ] faciendum tibi malum. Proverb. 3. Ne prohibeas bonum a dominis suis, cum fuerit facultas manui tuae ad sciendum. id est, cum egentem iuvare poteris. Actor. [?: ] Ut facerent, quaecumque manus tua et consilium tuum prius definierat facienda. id est, voluntas et omnipotentia. Vicina huic significatio est, cum ponitur pro regno. Ps. [?: ] . Ponam in mari manum eius, et in fluminibus dexteram
Proverb. 3. Ne prohibeas bonum a dominis suis, cum fuerit facultas manui tuae ad sciendum. id est, cum egentem iuvare poteris. Actor. [?: ] Ut facerent, quaecumque manus tua et consilium tuum prius definierat facienda. id est, voluntas et omnipotentia. Vicina huic significatio est, cum ponitur pro regno. Ps. [?: ] . Ponam in mari manum eius, et in fluminibus dexteram eius. id est, regnum et potentiam eius latissime exeundam. 2. Reg. 8. Praevaricatus est Edom de manu [?: Ie-da ] , et defecit a regno Iuda. Illa quoque significatio huic vicina est, cum
cum ponitur pro regno. Ps. [?: ] . Ponam in mari manum eius, et in fluminibus dexteram eius. id est, regnum et potentiam eius latissime exeundam. 2. Reg. 8. Praevaricatus est Edom de manu [?: Ie-da ] , et defecit a regno Iuda. Illa quoque significatio huic vicina est, cum pro externa potentia aut vi, vel [?: e- ] iure, vox haec ponitur, qua aliquis aliquid exterius [?:-it ] : ut cum dicitur in manu alicuius aliquid esse. qua [?:-rasi ] etiam Latini utuntur, ut Proverb. 18, Mors et [?: vi-st ] in manu linguae
latissime exeundam. 2. Reg. 8. Praevaricatus est Edom de manu [?: Ie-da ] , et defecit a regno Iuda. Illa quoque significatio huic vicina est, cum pro externa potentia aut vi, vel [?: e- ] iure, vox haec ponitur, qua aliquis aliquid exterius [?:-it ] : ut cum dicitur in manu alicuius aliquid esse. qua [?:-rasi ] etiam Latini utuntur, ut Proverb. 18, Mors et [?: vi-st ] in manu linguae id est, illa potest salvare et [?: perde- ] Genes. 16, Ecce ancilla tua in manu tua, fac illi quod manum est in oculis tuis.
32. id est, eximia nostra [?:--ia ] . Vidit quod abiit manus, quodque defecit claude derelictus: Deuter. 32. id est, quod perierit flos ac ex populi. Psal. 31. Non conclusisti me in manu inimicorum meorum. id est, non tradidisti. Pro re familiari saepe ponitur: ut cum dicitur Manus alicuius aliquid apprehendere. Similis ferme est Latina metaphora, cum manus eis aliquas militares copias significat. Manus domini: pro, quantum tua res familiaris potest. Deut. 16, Quisque offeret Domino iuxta donum manus suae, iuxta benedictionem Domini, quam dedit tibi.
claude derelictus: Deuter. 32. id est, quod perierit flos ac ex populi. Psal. 31. Non conclusisti me in manu inimicorum meorum. id est, non tradidisti. Pro re familiari saepe ponitur: ut cum dicitur Manus alicuius aliquid apprehendere. Similis ferme est Latina metaphora, cum manus eis aliquas militares copias significat. Manus domini: pro, quantum tua res familiaris potest. Deut. 16, Quisque offeret Domino iuxta donum manus suae, iuxta benedictionem Domini, quam dedit tibi. Posterius hemistichion exponit praecedens. Ratio autem huius metaphorae aut
castigatione, et pro quovis motu Dei in homine agente aut impellente. ut 1. Reg. 18, Manus Domini fuit super Eliam. id est, vis divina intendit ei robur corporis. Sic saepe significat spiritum impellentem aliquem ad prophetandum: ut, Manus Domini facta est aut fuit super aliquem. 1. Regum 5. cum caneret Psaltes, fuit manus Domini super eum. Ezek. 1. Et fuit manus Domini super eum. Ezek. 33, Et fuit manus Domini ad me vesperi. In hac significatione de vehementi spiritu prophetiae plerique intelligunt locum Isaiae 8. Sic dixit Dominus in fortitudine manus, et erudivit me. Melius
fuit manus Domini super eum. Ezek. 1. Et fuit manus Domini super eum. Ezek. 33, Et fuit manus Domini ad me vesperi. In hac significatione de vehementi spiritu prophetiae plerique intelligunt locum Isaiae 8. Sic dixit Dominus in fortitudine manus, et erudivit me. Melius tamen credo Vulgaris: Cum manum meam apprehenderet. acturi enim cum puero, manum eius comprehendimus: ut Tribunus nepotis Pauli, Actor. 23. Ezek. 8, Et cecidit illic manus Domini super me: id est, spiritus aut motus Dei, ad prophetandum me impellens. Ezek. 39. Videbunt gentes manum meam, quam posui in eis. pro,
fuit manus Domini super eum. Ezek. 33, Et fuit manus Domini ad me vesperi. In hac significatione de vehementi spiritu prophetiae plerique intelligunt locum Isaiae 8. Sic dixit Dominus in fortitudine manus, et erudivit me. Melius tamen credo Vulgaris: Cum manum meam apprehenderet. acturi enim cum puero, manum eius comprehendimus: ut Tribunus nepotis Pauli, Actor. 23. Ezek. 8, Et cecidit illic manus Domini super me: id est, spiritus aut motus Dei, ad prophetandum me impellens. Ezek. 39. Videbunt gentes manum meam, quam posui in eis. pro, robur et potentiam, ipsasque res gestas.
ut Tribunus nepotis Pauli, Actor. 23. Ezek. 8, Et cecidit illic manus Domini super me: id est, spiritus aut motus Dei, ad prophetandum me impellens. Ezek. 39. Videbunt gentes manum meam, quam posui in eis. pro, robur et potentiam, ipsasque res gestas. Ponitur pro auxilio Dei: ut cum dicitur Deus eduxisse populum suum in forti manu, et brachio excelso. Psalmo 89. Manus mea firmabitur cum ipso, et brachium meum corroborabit eum. pro, potenter iuvabo eum. Psalmo 119, Sit manus tua ad auxiliandum mihi. Genes. 49. Roboraverunt brachia eius in manibus potentis Iacob. id
spiritus aut motus Dei, ad prophetandum me impellens. Ezek. 39. Videbunt gentes manum meam, quam posui in eis. pro, robur et potentiam, ipsasque res gestas. Ponitur pro auxilio Dei: ut cum dicitur Deus eduxisse populum suum in forti manu, et brachio excelso. Psalmo 89. Manus mea firmabitur cum ipso, et brachium meum corroborabit eum. pro, potenter iuvabo eum. Psalmo 119, Sit manus tua ad auxiliandum mihi. Genes. 49. Roboraverunt brachia eius in manibus potentis Iacob. id est, ope et auxilio. Sic aliquando manus Dei super aliquem, pro auxilio. Esdrae octavo, Manus
manuum eius fecistis ei. id est, sic grati ei fuistis pro eius bonis operibus, aut beneficiis erga vos. Filii Israel ingrediebantur in manu excelsa, Exod. 14. id est, gloriosa liberatione Dei, eos educente. Alii exponunt, Laeti: quia hilares levant manum. Sed verior est prior sensus, et convenit cum eo quod crebro celebratur manus Dei in eductione ex Aegypto. Israel est eductus ex Aegypto in manu forti. id est, potenti opere Dei, Exod. 36. et Psalm. 136. Benedictus sit Iehova, qui locutus est ore suo Davidi et manu sua adimplevit. 1. Reg. 8. pro, opere ipso praestitit, quod
haec phrasis iteratur. Psalm. 63. In nomine tuo levabo manus meas: id est, te invocabo. Exod [?: ] , Manus super thronum Domini. id est, iuravit Dominus per thronum suum. Levare manus, etiam vim contra aliquem parare significat. ut Iob 31. Si levavi manum meam contra pupillum, cum viderem auxilium meum in porta. 1. Reg. 11. Et haec est res propter quam levavit manum contra regem. id est, rebellavit. Zachariae primo: Levo manum meam super eos. id est, [?: invad-- ] eos. Benedicentes etiam levabant manus, ut est Psalm. 134. Item orantes.
auxilium meum in porta. 1. Reg. 11. Et haec est res propter quam levavit manum contra regem. id est, rebellavit. Zachariae primo: Levo manum meam super eos. id est, [?: invad-- ] eos. Benedicentes etiam levabant manus, ut est Psalm. 134. Item orantes. Psal. 28: Cum levavero manus [?: ] sanctuarium tuum. Sic 1. Timoth. 2. Volo viros orare is omni loco, levantes manus puras. Idem valet Extendere, aut expandere manus, ut mox dicetur. Apponere manus ori, pro tacere: Iob trigesimonono. Sicut et [?: Harpo--tes ] dicebat:
manu ducere, ne cadant, et ut tanto citius et facilius progrediantur. Sic Ezech. 16. Manum [?: eg--- ] pauperis non apprehendisti. id est, non confirmasti [?: ] Sic et tenere aliquem manu. Psal. 13. Extendere, aut expandere manus, pro orare. Is. 1. Cum expanderitis manus vestras, abscondam oculos meos a vobis. id est, cum oraveritis, non exaudiam. quia orantes alias levant, alias extendunt manus: quod naturale est omnibus gentibus. [?: ] de gesticulationes in Missa, sine omni vero cordis [?: ] tu, aut fidei affectu.
Sic Ezech. 16. Manum [?: eg--- ] pauperis non apprehendisti. id est, non confirmasti [?: ] Sic et tenere aliquem manu. Psal. 13. Extendere, aut expandere manus, pro orare. Is. 1. Cum expanderitis manus vestras, abscondam oculos meos a vobis. id est, cum oraveritis, non exaudiam. quia orantes alias levant, alias extendunt manus: quod naturale est omnibus gentibus. [?: ] de gesticulationes in Missa, sine omni vero cordis [?: ] tu, aut fidei affectu. Extendere manus, pro consolari. [?: ] 16. Non expandent
affectu. Extendere manus, pro consolari. [?: ] 16. Non expandent manus, ut consolentur eos. Extendere, aut expandere manus, est, etiam lamentari ac [?: ]
gere. Threnorum 1. Cum expanderet Syon manus, non fuit qui eam consolaretur. quia hunc quoque gestum lamentantes exhibent. Extendere manus, pro crucifigi. Ioann. 21, Extendes manus, et alius te cinget. Allusio est ad puerilem morem. cum matres cingunt pueros, dicunt, Leva manus, ibi illi extendunt: ut mos est in
gere. Threnorum 1. Cum expanderet Syon manus, non fuit qui eam consolaretur. quia hunc quoque gestum lamentantes exhibent. Extendere manus, pro crucifigi. Ioann. 21, Extendes manus, et alius te cinget. Allusio est ad puerilem morem. cum matres cingunt pueros, dicunt, Leva manus, ibi illi extendunt: ut mos est in illis locis, ubi maior cingulorum usus est, et diligentius duplici aut triplici circumvolutione cingunt. Extendere manum ad pauperem, est ei dare eleemosynam. Proverbiorum trigesimoprimo: Manum suam extendit ad
Percute manu tua, et calca aut pulsa pede tuo, et dic: Ah ah super omnes abominationes malas Israel, quia cadent gladio, fame et peste. Eosdem plane gestus idem propheta cap. 25, etiam nimium gaudenti ac exultanti tribuit, inquiens: Eo quod plaudis manu, et pulsas pede, et laetaris cum omni despectione animae tuae super terram Israel, etc. Plaudere manu, apud omnes gentes laeticiae signum est. Iob 27. Plaudet super impium manibus suis. Psal 47, Omnes populi plaudite manu, iubilate Deo. Sic Psalm. 98. Flumina plaudant manu, montes exultent
vir habet manus suas super lumbos, sicut parturiens, et conversae sunt omnes facies in pallorem. Percutere manu, aut infigere, pro promittere, et etiam spondere, valde crebro accipitur: ut Proverb. 6 17, et 22. quia promittentes solent id data dextra confirmare, et quidem aliquando etiam cum impetu quodam, illidendo suam manum in illius cui aliquid promittunt: sicuti et Germani dicunt, Er hat mirs in die hand geschlagen. Tales ergo manu percutientes aut spondentes vituperat Salomon, et a fideiussionibus aut sponsionibus pro aliis omnes dehortatur. Manus super caput, magnum
Tales ergo manu percutientes aut spondentes vituperat Salomon, et a fideiussionibus aut sponsionibus pro aliis omnes dehortatur. Manus super caput, magnum dolorem significat: sicut supra de Thamar dixi. Ierem. 2. Etiam hinc egredieris, et manus tuae super caputtuum. Ponere manum cum alio: Exod. 23. Ne ponas manum tuam cum impio, ut sis testis mendax. Dubito an veniat haec locutio a more aliquo iurantium, quod manum libro legis superimposuerint: aut accipiatur hic manus pro auxilio. quasi dicat, Ne adiungas tuas vires impio, ne adiuveris eum in mala causa. In manu ponere
aut spondentes vituperat Salomon, et a fideiussionibus aut sponsionibus pro aliis omnes dehortatur. Manus super caput, magnum dolorem significat: sicut supra de Thamar dixi. Ierem. 2. Etiam hinc egredieris, et manus tuae super caputtuum. Ponere manum cum alio: Exod. 23. Ne ponas manum tuam cum impio, ut sis testis mendax. Dubito an veniat haec locutio a more aliquo iurantium, quod manum libro legis superimposuerint: aut accipiatur hic manus pro auxilio. quasi dicat, Ne adiungas tuas vires impio, ne adiuveris eum in mala causa. In manu ponere animam, item Portare animam in
pro, perpetuo versor in discrimine vitae. Cuius locutionis ratio est, quod anima Hebraeis vitam significat. ita igitur de ea loquitur, tanquam si iam ex reliquo corpore exivisset, et solummodo adhuc in manibus haereret, unde facile excuti posset, Excutere manum super femur, admirationem, cum dolore significat, Ieremiae trigesimotertio: Postquam conversus sum, poenitentiam egi: et postquam cognovi, percussi manu femur. Sic enim solent dolentes et admirabundi, Protrahere manum cum illusoribus Hos septimo, consociationem convivii cum levibus et vanis hominibus indicat. Laeti
adhuc in manibus haereret, unde facile excuti posset, Excutere manum super femur, admirationem, cum dolore significat, Ieremiae trigesimotertio: Postquam conversus sum, poenitentiam egi: et postquam cognovi, percussi manu femur. Sic enim solent dolentes et admirabundi, Protrahere manum cum illusoribus Hos septimo, consociationem convivii cum levibus et vanis hominibus indicat. Laeti enim, et poti, solent extendere, aut etiam erigere manum, ac iubilare. Oculi servorum et ancillarum ad manus dominorum et dominarum suarum: pro, expectant eorum mandata, et pensum ac dimensum ab
Excutere manum super femur, admirationem, cum dolore significat, Ieremiae trigesimotertio: Postquam conversus sum, poenitentiam egi: et postquam cognovi, percussi manu femur. Sic enim solent dolentes et admirabundi, Protrahere manum cum illusoribus Hos septimo, consociationem convivii cum levibus et vanis hominibus indicat. Laeti enim, et poti, solent extendere, aut etiam erigere manum, ac iubilare. Oculi servorum et ancillarum ad manus dominorum et dominarum suarum: pro, expectant eorum mandata, et pensum ac dimensum ab eis: Psal. 123. Germani eadem phrasi
esse in manibus, id est, consiliis, conatibus, actionibus, operibus. Psalmo septimo: Si est iniquitas in manibus meis: si iniqua perpetravi, vel potius si in hoc negotio contra Saulem aliquid iniqui molior. 1. Paralip. 12. Si venistis ad decipiendum me, non iniquitas in manibus meis. pro, cum nihil iniqui moliar aut coner, Psalm. 26, Quorum in manibus est praevaricatio. id est, pravum consilium, et malus conatus. 1. Samuelis 26. Quid enim feci, et quod in manu mea malum est? Manus sanguine plenae. Isaiae 1 Cum multiplicaveritis preces, non exaudiam vos: Manus vestrae sanguine
Si venistis ad decipiendum me, non iniquitas in manibus meis. pro, cum nihil iniqui moliar aut coner, Psalm. 26, Quorum in manibus est praevaricatio. id est, pravum consilium, et malus conatus. 1. Samuelis 26. Quid enim feci, et quod in manu mea malum est? Manus sanguine plenae. Isaiae 1 Cum multiplicaveritis preces, non exaudiam vos: Manus vestrae sanguine plenae sunt. Isaiae 59. Manus vestrae pollutae sunt sanguine, et digiti vestri iniquitate. id est, in omnibus vestris consiliis, conatibus et actionibus insidiamini vitae, famae, et fortunis proximi. Et mox: Opus iniquitatis
veritas et iudicii opera manuum tuarum sunt caeli, operi manuum suarum incurvaverunt se. Isaiae 2. pro, idolis quae ipsimet fabricati sunt. Non solum autem hominibus ac Deo adiungitur ista vox, sed etiam brutis, atque adeo mortuis: ut 1. Paralip. 29, per manus instrumentorum Davidis: id est, cum instrumentis musicis a Davide inventis. Sic Heb. 2, Ut libereris a manu mali. id est, a malo et calamitate. Viri manus Dei, Psal. 17. A` viris manus tua eripe me. Alii quidem intelligunt, A` viris, quibus tanquam manu aut organis ad castigationem aliorum uteris. Alii autem, A'
Manus aperta aut clausa, pro liberali, aut contra. Deut. 15. Neque claudes manum a fratre tuo mendico, sed aperiendo aperies eam: pro, benefacito illi, aperiendo manum tuam, et dando ei quod in illa habes. Alioqui repentur haec phrasis. Clausus manu dextra, Iud. 3. pro inepta ad agendum: cum quispiam sinistra pro dextra utitur. Manus alicuius apprehendit, aut reperit: pro, dives factus est. Levit. 25, Si apprehenderit manus peregrini. [?: Co- ] non apprehendere, aut non attingere: Levit. 5. [?: Si- ] attingat manus eius sufficientiam agni: id est,
Ier. 35. Confortate manus remissas. Zach. 8. Comfortentur manus vestrae 1. Sam. 23, Ionathan confortavit manum Davidis in Domino. id est, confirmavit eum divinis promissionibus. Ezech. 2. Num fortifica buntur manus tuae, in diebus quos facio tecum? id est, perterrefies et debilitaberis, cum te affligam. Iud. 9. Fortificaverunt manus eius in caede fratrum. Sic 2. Sam. 2, Nunc ergo roborentur manus vestrae. Fortficari, aut corroborari manum alicuius supra aliquem, est, eum fieri potentiorem, et opprimere aliorum. Iud. 3, Et roborata est manus eius super Christum
serviet. Thren. 5. Aegypto dedimus manus, ut saturaremur panibus. id est, illi consensimus, nos dedimus, aut supplices facti sumus. 2. Par. 30, Date manum Domino: id est, obtemperate. Dare manum etiam iurare data manu significat. Ezech 17. Sprevit iuramentum, et ecce dederat manum: pro, cum quidem illud data manu corroborasset. Dare manum suam sub aliquem, est ei subiici, obtemperare. 1. Par. [?:-9 ] . Omnes quoque filii regis David dederunt manus sub Salomone: id est, agnoverunt Salomonem pro suo domino et rege. Manus alicuius est in aliquem, aut contra
eundo, et [?:-ura ] erat contra Iabin. Manus alicuius osculata est os, Iob 31. [?:-ro ] , tacuit, seu manu compressit os. Alii, adoravit opus [?:-um ] . Manus excelsa, alias significat gloriosam potentiam, [?:-t ] auxilium, praesertim cum Deo tribuitur. Exod. 14 dicuntur Israelitae egressi de Aegypto in manu excelsa: id est, Deo ipsos gloriose liberante. Alias manus excel [?: ] superbiam, audaciam et arrogantiam significat. Num. [?: ] Anima quae fecerit in manu excelsa: id est, quae sciens ac volens
viri militares, non fuerunt earum [?: compo- ] , non potuerunt eis, suisve viribus aut armis recte [?: ] . Manum alicuius invenire aliquid (ut et supra dixi) [?:-quirere ] aliquid, eôve potiri significat. Multum [?: por- ] invenire dicitur manus, cum multum opum lucratur: ut Iob cap. 31 dicit: Si laetatus sum quod multiplicatae essent facultates meae, et quod multum invenisset manus mea. Idem bis dicitur. Sic 1. Sam. 10, Fac quod venit manus tua. pro, quod potes. Sic 1. Sam. 25. Daquod invenerit manus tua: pro, quod habet
motionem. 2. Par. 30: Ma [?: ] quoque Domini fuit in Iehuda, ut eis daret cor unum, facerent. Ponere aliquid in manum alterius, est, eius potestati [?:-dere ] . ut Exod. 4: Portenta quae posui in manu [?: ] pro, in tua facultate, ut ea patrare possis, cum opus [?: ] Ponere manum inter aliquos, aut super aliquos, est, eorum litem dirimere, interposita sua autoritate eorum contentionem diiudicare et finire. Iob 9. Non est inter nos redarguens, qui ponat manum suam super nos ambos. id est, qui utrunque cogere possit, ut in sua
Esse alicui ad manum, non tantum Hebraei, sed et Latini acGermani dicunt: pro, uti eius opera multum. Filii Davidis primi erant ad manum regis: pro, eorum opera potissimum utebatur rex. Nehem. 11, Erat ad manum regi in omnire ad populum: id est, plurimum utebatur eius opera in omnibus negociis cum populo agendo. Germanice, Einem zur hand sein, oder [?: ] . [?: ] , pro in proximo. Iob 15, Sciat quod sit in manu eius dies tenebrarum: id est, sciat sibi imminere tempus afflictionis. Sic ferme Latini, pugnam in manu esse: Aliquando idem valet quod fortiter.
pugnam in manu esse: Aliquando idem valet quod fortiter. Isa. 28. Veluti tempestas a quarum inundantium, quae deiicit terram in manu. pro, in fortitudine, fortiter. Ad manum alicuius, pro in custodia eius. Sublata est Esther in domum regis, ad manum Hagai custodis mulierum. 2. Par. 26, Cum recensiti fuerunt ad manum Hanoniae de principibus regis. 2. Par. 17. Ad manum eius Iehovam princeps: pro iuxta eum, aut ei proximus. Significat etiam haec locutio idem quod, sub potestate alicuius aliquid esse. 2. Par. 26, Ad manum eorum exercitus militiae trecentorum: pro, sub imperio
Ambrosius putat vocem Syram esse, potius quam Hebraicam: licet inter has linguas nonnulla fuerit affinitas. sonare autem apud illos, Dominus noster venit. Quanquam inter Hebraica vocabula, quae nullo certo autore feruntur, reperio Maranatha expositum, In adventu Domini nostri: ut cohaereat cum superiori, Sit anathema in adventu Domini nostri. veluti referat finem Malachiae: Ne forte veniam, et percutiam terram anathemate. Theophylactus ad Ambrosii sententiam interpretatur, Dominus venit. vultque videri ceu iusiurandum, quo confirmet Dominum adventurum. Eadem ferme D. Hieronymus, in
Alii codices scribunt uno verbo
Aliis etiam tres: nempe [?: ] Dominus
[?: ] Tyberiadis, modo Galileae, a diversis civitatibus [?: ] tore eius existententibus. Mare mortuum, quod nullis [?: ] tis ac fluctibus agitatur, est stagnum, in quod [?: So- ] submersa est: vocatur vero etiam Salsum, et [?: Asp- ] cum. Mare rubrum per quod transierunt sicco [?: pede-- ] lii Israel, est sinus Arabicus, dividens Arabiam ab Aegyppto. Rubrum autem, teste Plinio dicitur, quia [?: ] ei substrata rubet, eoque etiam ipsa aqua ob [?: trans- ] tiam rubere videtur. Mare (de
pro ingenti strepitu ponitur. Isa.Vaemultitudini populorum multorum, veluti [?: fremi- ] maris sonabunt. In maris profundum obiici, est aliquid longissime removeri. Mich. 7. Et proiiciet in profundum maris omnia peccata nostra. Christus paulo [?: ali- ] accipit, cum affirmat satius esse in profundum maris abiici, quam quenquam scandalizare: nempe pro [?:-ovis ] tristissimo exitio. Ad mare descendere, Psal. 107, descendentes ad mare navibus. pro, negociantes in mari: ut mox sese declarat, dicens: Et faciunt opus in
maris: quod alludit quidem ad subitam tran quillationem maris. sed significat, Deum furores impiorum et persequutorum uno momento comprimere: ut de Christo Evangelista narrat, quod increpuerit mare et ventos. Sic igitur inquit Psal. [?: ] Tu dominaris impetui maris: cum elevat procellas [?:-s ] , tu compescis eas. A` mari ad mare: id est, latissime. Psal. 72 dicitur de imperio Meschiae: Et dominabitur a [?: ] ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae: id [?: ] a sinu Arabico usque ad mare
autem ingens numerositas gentium et civitatum, mare mediterraneum accolentium, quos Scriptura convertendos esse ad Dominum prophetat. Mare meum, 1. Reg. 7. et 2. Reg. 25, significat amplissimum quoddam labrum aereum, in quo sacerdotes sacrificaturi sese abluebant: quod fecerat Salomon, cum templum extruxit: et Nabuchodonosor fregit, ac Babylonem transtulit.
MARITUS, et MARITARI, forte infra in voce VIDUITAS exponetur. Hoc tantum interea observetur, quod terram maritari, incoli, ac frequentari, Isa. 26 significat. inquit enim: Et terra tua maritata. et mox, Et terra
inquit enim: Et terra tua maritata. et mox, Et terra tua maritabitur: id est, incoletur.
MASCULUS solet aliquando in Sacris eximium significare: sicut et Latini dicunt mascula consilia, aut masculam virtutem. Malach. 3. Maledictus dolosus, in cuius grege est masculus: et cum voverit, offert Domino corruptum: opponitur ergo hic vox masculus, corrupto aut vitiato. Sic et Esdr 8 Et cum eo genealogia masculorum centum quinquaginta: id est, virorum insignium, fortium et bellicosorum.
MATER, per metaphoram significat primariam civitatem alicuius gentis,
solet aliquando in Sacris eximium significare: sicut et Latini dicunt mascula consilia, aut masculam virtutem. Malach. 3. Maledictus dolosus, in cuius grege est masculus: et cum voverit, offert Domino corruptum: opponitur ergo hic vox masculus, corrupto aut vitiato. Sic et Esdr 8 Et cum eo genealogia masculorum centum quinquaginta: id est, virorum insignium, fortium et bellicosorum.
MATER, per metaphoram significat primariam civitatem alicuius gentis, quae ob hoc etiam a Graecis dicuntur metropoles, id est civitates, quae quasi matres aliarum sunt: sive quia eae
Significat haec vox etiam ipsas totas congregationes aut populos: singuli vero earum cives veluti pro liberis habentur. Sic et Synagoga Iudaeorum, et Ecclesia mater Christianorum, nova et ulteriori quadam metaphora vocatur: quia inde tales liberi proveniunt. Sic Oseae 2 habetur: Expostulate cum matre vestra, et contendite, quoniam ipsa non est uxor mea, nec ego sum maritus eius. Et mox: Filiorum quoque eius non miserebor, quoniam filii fornicationum sunt: siquidem fornicata est mater eorum, et ignominiosa est facta genitrix eorum. Intelligit Propheta totum populum Iudaicum, seu
Hebraismo et Ecclesia, atque adeo etiam promissio gratiae vocatur mater. Gal. 4. At superna Hierusalem libera est, quae est mater nostrûm omnium. de quo loco prolixe disserui in voce Coniunctus. Sicut filia, sic mater: Ezech. 16. proverbialis locutio est non tantum Hebraeis, sed et Germanis, cum utraque perinde turpis est. Sicut et illa, Filia faciet matrem probam: id est, superabiteam nequitia. Eadem metaphora Babylon dicitur mater esse omnium scortationum, Apocal. 17. id est inventrix, aut confirmatrix, per suum Ius, suam Theologiam, scholas, suosque doctores et episcopos ac
pro, qui efficit, ut ea quae natura erat sterilis, sit mater multorum filiorum deque eo laetatur valde: ut Sara, Anna mater Samuelis, Elizabeth, et aliae.
MATRIX, 2. Reg 19, et Isaiae 37. Filii venerunt usque ad matricem, et non est vis pariendi. alii, ad confractionem, nempe cum foetus pervenit iam ad exitum, ubi frangitur hymen, aut etiam ipsa ossa claudentia corpus, et mater prorsus viribus in conando et pariendo destituitur: cum quidem eam tunc vel maxime niti conarique oporteret, ut foetus ederetur, ubi tum partus, tum mater in praesenti periculo mortis versatur.
MATRIX, 2. Reg 19, et Isaiae 37. Filii venerunt usque ad matricem, et non est vis pariendi. alii, ad confractionem, nempe cum foetus pervenit iam ad exitum, ubi frangitur hymen, aut etiam ipsa ossa claudentia corpus, et mater prorsus viribus in conando et pariendo destituitur: cum quidem eam tunc vel maxime niti conarique oporteret, ut foetus ederetur, ubi tum partus, tum mater in praesenti periculo mortis versatur. Significat autem ista proverbialis locutio, rem aut homines esse deductos in summum et praesentissimum discrimen, unde sine singulari ope Dei effugere
statim. Mich. 2, supra in MANE expositum est. Stellam matutinam vocat semetipsum Christus, Apoc. 22: sed cap. 2, credo Dei aspectum sic vocari. De Lucifero alio qui, qui idem est quod stella matutina, dixi supra in litera L.
MAXILLA, aliquatenus in suis Hebraismis cum voce DENS convenit, ut supra monui. Quare tantum aliquos proprios eius Hebraismos adscribam, Percutere aliquem in maxillam, est ignominiose et cum quodam singulari contemptu aliquem laedere, veluti vile mancipium, aut alioqui imbellem hominem, indignumque in quem gladium stringas: ut etiam
sic vocari. De Lucifero alio qui, qui idem est quod stella matutina, dixi supra in litera L.
MAXILLA, aliquatenus in suis Hebraismis cum voce DENS convenit, ut supra monui. Quare tantum aliquos proprios eius Hebraismos adscribam, Percutere aliquem in maxillam, est ignominiose et cum quodam singulari contemptu aliquem laedere, veluti vile mancipium, aut alioqui imbellem hominem, indignumque in quem gladium stringas: ut etiam vulgo talis laesio intelligi aut accipi solet. Mich. 5, In virga percutient maxillam iudicis Israel: id est, ignominiose caedent. Eadem ratione etiam
et Lucae 6, sumit hinc locutionem, inquiens: Si quis te percusserit in unam maxillam, obverte ei et alteram. Sic et Thren. 3. Dabit percutienti maxillam. Sic contumeliose etiam pseudopropheta verum percutit, 1. Reg. 22. Et Iob cap. 16 inquit: Dilatarunt contra me os suum, et cum opprobrio percusserunt maxillam meam. Sic contumeliose freno maxillas aliquorum constringere, est duriter simul ac potenter tractare et cohercere: quod ab equorum frenatione sumptum est. Psal. 32. Ezech. 29 et 38. Lachrymae in maxillis, de gravi luctu dicitur Thren. 1.
cohercere: quod ab equorum frenatione sumptum est. Psal. 32. Ezech. 29 et 38. Lachrymae in maxillis, de gravi luctu dicitur Thren. 1. Plorans ploravit in nocte, et lachrymae in maxillis eius.
MECUM vox, eiusve Hebraismi, possunt aliquomodo intelligi ex praepositione Cum, supra [?: dec- ] sed tamen et hic quaedam separatim de ea [?: adiici- ] Oculi sunt cum aliquo: pro, valet ex oculis. Psal. 38. [?: D- ] me virtus mea, et lumen oculorum meorum etiam non sunt mecum: id est, destituor facultate visus.
de gravi luctu dicitur Thren. 1. Plorans ploravit in nocte, et lachrymae in maxillis eius.
MECUM vox, eiusve Hebraismi, possunt aliquomodo intelligi ex praepositione Cum, supra [?: dec- ] sed tamen et hic quaedam separatim de ea [?: adiici- ] Oculi sunt cum aliquo: pro, valet ex oculis. Psal. 38. [?: D- ] me virtus mea, et lumen oculorum meorum etiam non sunt mecum: id est, destituor facultate visus. [?: ] ferme vis est huius voculae etiam Psal. 50, Et [?: fer- ] mecum est: id
mea, et lumen oculorum meorum etiam non sunt mecum: id est, destituor facultate visus. [?: ] ferme vis est huius voculae etiam Psal. 50, Et [?: fer- ] mecum est: id est, mei iuris, et quam pro arbitrio [?: ] prehendere possim. Dominum esse cum aliquo: id est, ei [?: ] tulari, supra exposui. Eodem modo et Latini dicunt Deum alicui adesse, aut astare, pro opitulari. Psal. 118, quasi [?: ] plicatur sensus: Dominus est mecum in adiutores [?: ] Sic Iehu exclamat 2. Reg. 9, Quis
[?: ] Et nocte canticum eius mecum: scilicet erit. pro [?: p-tuo ] , tempestive et intempestive celebrabo Deum suis beneficiis. Eadem vis est etiam in vocibus Tecum, Nobiscum, Vobiscum. ut etiam communis precatio [?: ] Dominus vobiscum, et cum tuo spiritu: pro, assistat, [?: ] regat vos, opituletur vobis in audiendo, et mihi [?: ] cendo. Psal. 73, propria quaedam vis harum voculare esse videtur: Quis mihi est in caelo, et Tecum nihil [?: ] lui aut desideravi in terra: id est, nihil
MEDICUS, et MEDICINA, per metaphoram quando ponitur pro quavis instauratione aut [?: c- ] ctione: ut 2. Paral. 24. Fecerunt itaque facientes opus, [?: ] ascendit medicina super opus manibus illorum: [?: ] ruinae aut rupturae templi fuerunt sarctae. Nehem. Cum audisset Sanabalat, quod ascendisset [?: medici- ] per muros. id est, quod instaurati essent muri. Sic [?: ] gum 18. Medicatus est altari Domini: pro refecit, instauravit. Sic Iob cap. 13 vocat suos consolatores, [?: Medic- ] vanos, inquiens:
Curator aut medicus. Sic [?: ] de curatione aut medicatione Babylonis, Hierem. [?: ] curatione Aegypti, cap. 46: ac denique curatione [?: ] ditarum, capite octavo Hieremiae per metaphoram agitur. Christus quoque se comparat medico, cum [?: ] gat benevalentes ipso indigere. Porro [?: proverb-- ] Medice cura teipsum, Lucae 4, est in omnibus ferme lingua notum et usitatum.
MEDITARI, Hebraice
MEDITARI, Hebraice
Secundo, significat etiam moliri, conari. ut Psalm. 2, Et populi [?: ] ti sunt inania: id est, irrita consilia ac conatus susceperunt. Sic Psal. 38, Dolos tota die meditabantur: ideo struebant. Proverb. 17, Qui meditatur discordias. Tertio, significat cogitationem cum aliquo externo [?: ] mure aut susurro: ut solent aliquando, interius [?: ]
[?:-ntes ] , subinde aliquid submissiore voce loqui, sicut columbae murmurant. Esaiae 38 et
[?:-domis ] quinquaginta iustos in medio civitatis, partem toti loco propter eos. Ponitur hic in medio civitatis, [?:-o ] , in civitate. Sic Genes. 42 dicitur, Iacobi filios venisse emptum frumentum in medio venientium: pro, [?:--ter ] alios, aut simul cum aliis. Forte hoc modo etiam [?:-cipiendum ] est, quod dicitur de arbore scientiae in medio Paradisi: nempe quod tantum in horto fuerit, non autem plane in medio: tametsi id nihil referat. Sic Genes. 2: Princeps Dei es in medio nostri: pro inter [?:-os ] . Sic
In medio esse [?:-quorum ] , significat etiam esse de numero illorum. Ezech. 30: Et desolabuntur in medio terrarum desolarum, et urbes eius in medio urbium desertarum erunt. id est, erunt ex numero desolatarum, erunt similes aliis. Vicinum huic est illud Christi, Partem eius ponet cum hypocritis. E` medio saepe eandem vim obtinet: ut Numer. 8 Cape Levitas e medio filiorum Israel. pro, ex omnibus Israelitis. Deuteron. 18. Prophetam e medio [?: ] , e fratribus tuis, ut ego sum, suscitabit tibi Dominus. Etmox: Prophetam suscitabit illis e medio fratrorum
Gradiatur quaeso Dominus in medio nostri. Philip. 2, non sine emphasi dicitur, Sitis inculpati in medio generationis perversae: quasi si lucem in medio tenebrarum accendas. Aliquando contra quasi quandam imbecillitatem et vilitatem notat: ut 1. Thessal. 2, Fuimus placidi in medio vestrûm, cum graves esse possemus, ut Apostoli Christi. Et Lucae 22. At ego in medio vestrum sum, ut qui ministrat. Sic possis illud Baptistae accipere, Christus in medio vestrum stat. Porro 2. Reg. 4. in medio populi mei habito: videtur significare, communem quandam ac pacificam vitam ago, cum nemine
vestrûm, cum graves esse possemus, ut Apostoli Christi. Et Lucae 22. At ego in medio vestrum sum, ut qui ministrat. Sic possis illud Baptistae accipere, Christus in medio vestrum stat. Porro 2. Reg. 4. in medio populi mei habito: videtur significare, communem quandam ac pacificam vitam ago, cum nemine rixas aut bellum habens, eoque nihil habeo quod apud regem litigem aut quaeram. In medio aliquorum, aliquando significat participem esse. Numer. 27, Deuteron. 17. Ipse non fuit in medio congregationis, quae congregata est contra Dominum: id est, non fuit particeps illius seditionis
Graecam vocem putat Erasmus Sacris literis peculiarem esse: ac dubitat, an Latine Mediator, conciliator, aut intercessor vertendum sit. Mediator is dicitur, qui inter duos parum inter se congruentes, aut etiam sibi invicem hostes medius est, et utriusque nomine cum altero agit, promovens aliquam conciliationem, coniunctionem, ac veluti contractum inter eos: quique tam diu apud utranque partem alterius nomine laborat, donec eas in aliquem consensum, transactionem, et denique pactionem deducat. Tales Scriptura duos vocat, Moysen scilicet, et Christum.
donec eas in aliquem consensum, transactionem, et denique pactionem deducat. Tales Scriptura duos vocat, Moysen scilicet, et Christum. Moysis mediatio se proprie tantum ad doctrinam et cultum legis extendit, quae Deus per eam in populo Israelitico instauravit. De ea loquitur Paulus Galat. 3, cum ait, legem esse datam per manum mediatoris, et mediatorem non esse unum. Item ipse quoque Moyses saepissime suae mediationis, praesertim in Exodo, meminit. Deuteron. autem 5 clarius id munus exponit, narrans quomodo populus perterrefactus illa
Hebr. 4, dicitur verbum Dei esse instar gladii acutissimi, et penetrare usque ad compages et medullas: per metaphoram indicans, intima cordis humani: quia verbum Dei totum hominem penetrat ac commovet.
MEL, ob summam dulcedinem quamvis rem dulcem ac delicatam synecdochicôs notat. ut cum Exod. 33, Numer. 13, Deuteron. 6 et 8, et saepe alias pollicetur Deus Israelitis terram fluentem lacte et melle. Hieremiae 11 32, significat eam abundare. Sic et Ezech. 36, Similam, mel et oleum comedisti: pro, delicatissime es enutrita. Sic et Psal. 19, verbum Dei dicitur
saturassem te. Mellis et butyri torrentes, itidem copiam rerum bonarum quasi sponte provenientem, per hyperbolen et metaphoram indicant. Iob 20. Non videbit impius rivulos et flumina torrentium mellis et butyri: id est, non benedicet Deus impiis, ut copia rerum ad victum utilium fruantur cum reliquis piis, aut coetu Dei. Quia mel largius sumptum, facile in choleram vertitur, ideoque insalubris est talis eius sumptio: ideo per similitudinem pene proverbialiter dici in Sacris solet. Petitur hinc praeceptum de moderato omnium rerum bonarum usu, ac in universum de adhibendo in rebus
sua. Verum prior sensus est melior, quod illud mel sit dictum sylvestre, quia in solitudine fuerit congestum, eoque [?: ] fuerit domesticum.
MELIUS facit qui non elocat: 1. Cor. 7. Vide vocabulum BONUM.
MEMBRUM habet in eo metaphoricam significationem, quod cum tota Ecclesia vocatur corpus Christi, singuli dicuntur membra eius, et sibi invicem [?: ] bra. Levit. 1: Concîdat holocaustum in membra sua: id est, membratim, aut frustulatim. Sic comparatur Ecclesia ac singuli pii cum corpore et membris humanis, etiam Rom. 12, et 1.
MEMBRUM habet in eo metaphoricam significationem, quod cum tota Ecclesia vocatur corpus Christi, singuli dicuntur membra eius, et sibi invicem [?: ] bra. Levit. 1: Concîdat holocaustum in membra sua: id est, membratim, aut frustulatim. Sic comparatur Ecclesia ac singuli pii cum corpore et membris humanis, etiam Rom. 12, et 1. Corinth. 12: quae tamen similitude etiam Ethnicis fuit celebrata. nam apud Livium, [?: M- ] nius Agrippa ea utitur, cum populum, qui secessionem fecerat, cum patribus reconciliari conatur: verum [?: ] eam in Apologum
Concîdat holocaustum in membra sua: id est, membratim, aut frustulatim. Sic comparatur Ecclesia ac singuli pii cum corpore et membris humanis, etiam Rom. 12, et 1. Corinth. 12: quae tamen similitude etiam Ethnicis fuit celebrata. nam apud Livium, [?: M- ] nius Agrippa ea utitur, cum populum, qui secessionem fecerat, cum patribus reconciliari conatur: verum [?: ] eam in Apologum et fabulam membrorum cum corpore rixantium commutat. Dicimur quoque tum Christi membra esse, 1. Corinth. 6, tum Ecclesiae, tum etiam nobis invicem. Christi, quia ille dicitur esse
id est, membratim, aut frustulatim. Sic comparatur Ecclesia ac singuli pii cum corpore et membris humanis, etiam Rom. 12, et 1. Corinth. 12: quae tamen similitude etiam Ethnicis fuit celebrata. nam apud Livium, [?: M- ] nius Agrippa ea utitur, cum populum, qui secessionem fecerat, cum patribus reconciliari conatur: verum [?: ] eam in Apologum et fabulam membrorum cum corpore rixantium commutat. Dicimur quoque tum Christi membra esse, 1. Corinth. 6, tum Ecclesiae, tum etiam nobis invicem. Christi, quia ille dicitur esse caput huius totius coetus, qui est
humanis, etiam Rom. 12, et 1. Corinth. 12: quae tamen similitude etiam Ethnicis fuit celebrata. nam apud Livium, [?: M- ] nius Agrippa ea utitur, cum populum, qui secessionem fecerat, cum patribus reconciliari conatur: verum [?: ] eam in Apologum et fabulam membrorum cum corpore rixantium commutat. Dicimur quoque tum Christi membra esse, 1. Corinth. 6, tum Ecclesiae, tum etiam nobis invicem. Christi, quia ille dicitur esse caput huius totius coetus, qui est Ecclesia. Porro et Ecclesia quia tum constituitur ea ex omnibus piis, tum fingunt pii suo loco
in Satis significat, alicuius curam habere, opitulari ei, eum [?:-ve ] fovere: iuxta illam generalem Regulam, Quod verba noticiae in Sacris etiam sequentes motus significent. Psal. 25, et 105, Secundum misericordiam tuam memento mei. Et latro in cruce clamat: Domine, cum veneris [?: ] regnum tuum, memento mei. Deus certe omnia novit, et omnium meminit: sed non speculativa, verum totius practica, eaque amica recordatio ab eo petitur. [?:-emque ] est ac si diceret: Iuva, libera, serva, bea me. Contra, obsivisci alicuius Deus dicitur,
cum veneris [?: ] regnum tuum, memento mei. Deus certe omnia novit, et omnium meminit: sed non speculativa, verum totius practica, eaque amica recordatio ab eo petitur. [?:-emque ] est ac si diceret: Iuva, libera, serva, bea me. Contra, obsivisci alicuius Deus dicitur, cum ei non [?: opitu-tur ] , ut infra in verbo OBLIVISCOR exponetur. Psal. 8, Hebr. 2: Quid est homo, quod memores eius? id est, quod curas, foves et iuvas eum? Sic et Germanice dicitur, Einen bedenken: pro, ipsi benefacere, aut [?: pro-icere ] . Aliquando
etiam fidere significat, Psal. vigesimo, Illi in curribus et illi in equis (scilicet fiduciam [?:-am ] habent) nos autem in nomine tuo recordabimur: id est, tuo nomini aut tibi fidemus, et contra eos pugnabimus. Sic omnino etiam in Sacra coena videmur vox haec accipi, cum Christus iubet nos edere ac bibere corpus et sanguinem suum, in memoriam ipsius: id est, ut moniti, fretique eo foedere, ipso eiusque passione fidamus, et alios quoque ad talem fiduciam exci [?:--us ] . Contra etiam Meminisse aliquando in malam mortem accipitur: ut cum
haec accipi, cum Christus iubet nos edere ac bibere corpus et sanguinem suum, in memoriam ipsius: id est, ut moniti, fretique eo foedere, ipso eiusque passione fidamus, et alios quoque ad talem fiduciam exci [?:--us ] . Contra etiam Meminisse aliquando in malam mortem accipitur: ut cum Psal. vigesimo quinto, et saepissime alias petitur, ne Deus peccatorum nostrorum me minerit. Facere meminisse nominis Dei, est instituere eius praedicationem ac celebrationem. Exodi vigesimo, In omni loco in quo fecero meminisse nominis mei, veniam ad te: pro, ubicunque
reducat. Hoc enim est portare nomen alicuius. Memorare nomen alicuius, Isaiae 49, De ventre matris meae memoravit nomen meum: id est, recordatus est nominis mei, vel indidit mihi nomen, et certum officium attribuit. Recordari Dei, tum in malam, tum in bonae partem non raro accipitur. ut cum libro primo Samuelis, capite decimoquinto, Deus dicit ad Saulem: Recordor quid fecerit Amalec Israeli, etc. significat iustam Dei iram contra Amalekitas. Sic in malam partem accipitur etiam Apocalypsis decimosexto: Babylon magna venit in memoriam ante Deum, ut praeberet ei
Babylon magna venit in memoriam ante Deum, ut praeberet ei poculum vini indignationis irae suae: id est, Deus iusta irae motus, immisit ei meritas poenas. Contra Psalm. 112, In memoria aeterna erit iustus: euram ac favorem Dei erga pios indicat. Perdi alicuius memoriam, est ipsum cum suis interire. Psalmo nono et trigesimotertio: Perdes de terra memoriam eius. Alicuius benefacta ascendere in memoriam coram Deo, Actorum decimo, est, DEUM illa remunerari, eique benefacere. Memoriam alicuius in precibus facere, est, pro eo orare, aut etiam gratias agere, Rom. 1.
exemplum invitando: postea ille mos devenit in istum horrendum abusum Missandi pro mortuis, eosque ex purgatorio liberandi. Memoria, Exod. 12, pro gratiarum actione ponitur: quia memores beneficiorum Dei, ei gratias agimus, eumque de illis celebramus.
MENDACIUM, et verbum MENTIRI, cum eandem vim habeant, forte coniungenda essent: sed tamen sequar alphabeticam seriem. Lector ipse, legendo utranque vocem, eiusue explicationem coniungat. Mendacium communiter est, sermo dissonans a rei veritate, et ad hominum damnum tendens. Sed in Sacris literis, sicut et contraria
damnum tendens. Sed in Sacris literis, sicut et contraria voxueritas, multo latius patet. Nam primum significat omnem fraudem, dolum ac imposturam, tum in contractibus tum etiam in communi vita: ut est delatio, adulatio, calumnia, sophistica, et similia. Sic hanc vocem accipit Paulus Ephes. 4, cum iubet Christianos deponere mendacium. Secundo, significat falsam doctrinam et impium cultum, quod est omnium summum et pestilentissimum mendacium. De hoc dicitur capite primo. Os quod mentitur, interficit animam: id est, seducendo homines, involuit eos aeterno exitio. Rom. 1, Commutaverunt
et huius potissimum mendacii factus est pater. Non stetit autem vel perstitit in ea, ratione suae essentiae, ex imagine Dei in contrariam inversae, ratione consiliorum et operum suorum. Tertio, Mendacium dicitur etiam in rebus quae id re ipsa non praestant, quod externa specie pollicentur, ut cum dicitur equus esse mendacium ad salutem, Psal. 33. id est, non praestare ipsa re salutem, victoriam, aut saltem evasionem ex periculo, quam externa specie ferociae roboris et velocitatis polliceri videbatur. Hac ratione etiam Fons dicitur Mendax: Hierem. 15 Futurus es mihi
non praestare ipsa re salutem, victoriam, aut saltem evasionem ex periculo, quam externa specie ferociae roboris et velocitatis polliceri videbatur. Hac ratione etiam Fons dicitur Mendax: Hierem. 15 Futurus es mihi veluti fons mendax, veluti aquae quae non sunt fideles: id est, fons qui, cum maxime opus est aquis, in siccitate et aestu exarescit. Proverbiorum 31, Mendacium est gratia, et vana est pulchritudo: id est, instabile et fluxum bonum est formae venustas. Proverbiorum 11, Impius facit opus mendax: at qui seminat iustitiam, habet mercedem veram. id est, impiis sui
sunt impostores. idem est Operari mendacium, Hoseae 7. Loqui lingua mendacii, Psal. 109. id est, sermone ficto.
MENS,
pars crebro in Sacris literis etiam Cor vocatur, quia in corde Sacrae literae animam collocant, sicuti et veteres Graeci. Eadem igitur plane vis sensusque est, quod Deus dicitur Actorum 16 aperuisse cor Lidae, ut attenderetiis quae dicebantur a Paulo. Haec pars aut potentia animae notatur, cum dicitur aliquis esse traditus in reprobam mentem: nempe cum praeter nativam originalis peccati corruptionem ac execrationem, quae in mente hominis potissimum haeret, adhuc nova depravatio a Satana, permittente Deo, excitatur: ut experientia docet, Apostatas et patronos falsorum dogmatum multo
in corde Sacrae literae animam collocant, sicuti et veteres Graeci. Eadem igitur plane vis sensusque est, quod Deus dicitur Actorum 16 aperuisse cor Lidae, ut attenderetiis quae dicebantur a Paulo. Haec pars aut potentia animae notatur, cum dicitur aliquis esse traditus in reprobam mentem: nempe cum praeter nativam originalis peccati corruptionem ac execrationem, quae in mente hominis potissimum haeret, adhuc nova depravatio a Satana, permittente Deo, excitatur: ut experientia docet, Apostatas et patronos falsorum dogmatum multo perversiores esse, quam alios simpliciter errantes, imo et
si diceres: Passus est Deus Satanam eorum mentem ita prorsus depravare, ut etiam communes naturalesue regulas externae honestatis obliviscerentur, aut certe in praxi non amplius sequerentur: vel potius, ut contraria probarent ac sectarentur. In eodem sensu accipit Paulus vocem Mentis Ephes. 4, cum dicit Guetes versari in vanitate mentis suae: id est, suam nana stultam aut corruptam rationem sequi. De quo loco alterius cuiusdam annotationem adscribam, quae ad declarationem huius vocabuli nonnihil proderit. Inquit igitur ille: Hoc illud est
ille novus homo. Sed posset et ea causa esse, quod sicut in quovis homine nobilior pars vocatur mens, ignobilior autem caro aut corpus: ita eadem vocabula per metaphoram in pio homine, ad novum et [?: ] rem Adamum transferantur. Eadem huius vocis [?: ] esse videtur, cum Paulus dicit Rom. 12, Reformemini renovatione mentis vestrae: i. novi Adami: seu crescat subinde magis in vobis novus homo. Sic et Ephes. 4 dicitur, Renovemini spiritu mentis vestrae: id est quatenus mens vestra est spiritualis aut novus homo. Est [?: ] haec significatio huius
[?: pro- ] ipsam rationalem partem significari, et carnem corpus, et tuerunt secundum Philosophos
] , quasi carens mente ac corde, exprimunt. [?: ] qui tamen exponunt a mente, id est, a sana sententia: [?: ] qua significatione mox dicam. Tertia significatio huius
vocis est, cum ponitur pro sententia aut doctrina, aut etiam pro consilio. Romanorum 11, et 1 Corinthiorum 2, Quis novit mentem Domini? id est, eius cogitationes ac consilia quis penitus perspexit? Et 1 Cor. 2, Nos autem mentem Christi habemus: id est, eius veram sententiam ac voluntatem, utpote qui ea
ad Apostolos Luc. 22. Ego dispono vobis, sicut disponit mihi pater regnum, ut edatis ac bibatis super mensam meam, in regno meo: id est, sitis participes felicitatis ac omnium bonorum meorum in altera vita. Sic dicuntur multi venturi ab Oriente et Occidente, et accubituri in regno caelorum cum patre Abraham, exclusis filiis regni caelorum: id est, carnalibus Israelitis, et omnino iis qui se vel maxime ad regnum caelorum pertinere arbitrantur. Sic Luc. 14 exclamat quispiam de turba: Beatus qui comedet panem in regno caelorum. Sed de hac re aliquid in voce PANIS. Mensae numulariorum
fiebat. Sic igitur etiam in templo erant, ut volentes pecudes ad sacrificia emere, haberent in promptu pecuniam, sed maximo foenore acceptam. Eas igitur mensas Christus in templo subvertit, et ad eum morem alludit Luc. 19 inquiens: Quare non dedisti pecuniam meam ad mensam, ut ego veniens cum usuris exegissem illam? Solebant enim mensarii illi a quibusvis accipere pecuniam minorib. foenorib quam quantis illi porro eam extrudere poterant, ut interea id lucelli illis decideret Non tantum igitur dabant in illis mensis pecunias ad maxima foenora, sed etiam accipiebant ad parva, M
nobis spacium temporis, quo sol in uno signo zodiaci versatur. Iudaeis fuit spacium ab uno novilunio ad aliud. Aliquando tamen haec vox paulo brevius tempus indicat: nempe non plane expletum, aut integrum mensem. Contra autem Mensis dierum, significat integrum mensem. Gen. 29, Habitavit Iacob cum Laban mensem dierum: i. est, integrum plane mensem omnibus suis dieb. constantem. Num. 11, Usque ad mensem dierum. Deut. 21, Lugebit patrem suum et matrem suam mensem dierum. i. unum totum mensem. 11. Mensis crebro pro ipso novilunio aut prima die mensis ponitur. Num. 29, Praeter
non primo loco, sed ubi eius relativum poni debebat. Holocaustum mensis in mense: i. holocaustum novilunii unoquoque mense totius anni. 111. Mensis simpliciter pro tempore: Iob. 29, Utinam essem iuxta menses priores, iuxta dies quib, servabat me Deus: i. Utinam in eo statu essem, in quo olim, cum me Deus tuebatur, ac fovebat. Sic tum Latini, tum et Hebraei voce diei pro tempore abutuntur: ut
in quo olim, cum me Deus tuebatur, ac fovebat. Sic tum Latini, tum et Hebraei voce diei pro tempore abutuntur: ut
tuebatur, ac fovebat. Sic tum Latini, tum et Hebraei voce diei pro tempore abutuntur: ut
Abib, aut novarum spicarum: quia tunc in illis calidis locis erumpebant spicae, quae sic vocabantur eorum sermone. Correspondet autem is mensis magna ex parte nostro Martio.
MENSURA, per metaph. cuiusvis, etiam spiritualis, aut certe incorporeae rei modum quantitatemque significat. ut cum Christus inquit: Qua mensura mensi fueritis, metientur vobis. pro, ut vos erga alios gesseritis, bonumve aut malum feceritis sic etiam rependetur vobis. Quod vero addit Dominus, Mensuram bonam, pressam, concussam et superfiventem dabunt in sinum vestrum: significat fore amplissimam nostrorum
plenitudinem gratiae, ut unigenito, ex cuius plenitudine [?: ] haurire oporteat, Ioan. 1. Ad mensuram igitur dare, significat parce dare. Contrarium est, plenitudinem largiri. Mi usuram implere, per metaph. significat, eam quantitatem peccatorum explere, quam Deus praestituit, cum ad puniendum exurgere velit, ut iam ultra ferre non velit aut possit, quin mox et gravissime puniat. Mat. 23. Dicitur nihilominus Deus etiam alia per mensuras partiri, ut calamitates et poenas, quas Deus veluti demensum singulis partiri dicitur: ut Hierem. 13. Haec est sors tua, et pars
ἐπιβάλλον μέρος
[?: ] fecimus retrorsum. Posteriora verba exponunt, [?: ] sit praecedens mentiri in foedere. Mentiri in Dominum contra Dominum: Isaiae 59, Praevaricati sumus, et [?: ] titi sumus in Dominum et retro cessimus in Deo nostro. Mentiri etiam res inanes dicuntur, cum id nos
[?:-ant ] quod praestare debebant, aut etiam praestiturae videbantur. Hoseq 9, Mustum mentietur eis: i. non ita con [?:-iose ] ac feliciter proveniet, ut sperabatur, aut
[?:-iose ] ac feliciter proveniet, ut sperabatur, aut etiam debebat ac solebat Sic et oliva mentiri dicitur: pro, pautos fructus ferre. Sicut mox sequitur, Et arua non proferent fructum. Latini quoque aliquando rebus brutis, [?:-t ] etiam mortuis, mendacium tribuunt: ut cum dicunt, es mentiri aurum: i. simulare speciem et colorem [?:-ri ] . Verum de hoc verbo vide supra in nomine MENDACIUM, ex cuius significationibus et huius [?:-is ] elucescet nonnihil, sicut et ex contrario veritas.
MERCATOR, aliquando ponitur pro
propter [?: Pa- ] , qui omnia ad suorum operum merita trahunt. [?: ] et enim saepe vox Gratiae, non operum aut legis: [?: cu- ] generis aliae quoque plurimae voces ac locutiones sunt, de quibus alibi disserui. Merces, pro re in mercedem data: Gen. 30, Cum veneris ad mercedem meam: i. ad oves ad mercedem datas. Merces pudoris, Psal. 40, Desolentur in mercedem pudoris sui: i, pro eo quod me ignominia afficere conabantur, pudescant illi. Anni mercenarii: pro, tempus exacte determinatum, cui nec conductus aliquid adiici, nec
cui nec conductus aliquid adiici, nec conducens aliquid adimi patitur. Isa. 16, In tribus annis tanquam annis mercenarii evacuabitur gloria Moab: i. post id praefixum et determinatum tempus devastabitur Moab. MERCENARIUS anni in annum: i. annuus. Tanquam mercenarius anni in annum erit cum illo, Levit. 25. i. tanquam mercemarius annuus. Mercenarius crebro in veteri Testamento, simul cum sua usitata significatione, etiam gentilismum complectitur. Hinc Israelitae multum gentibus servis ac mercenariis utebantur, ut pauperiorib. Hinc prohibetur Exod. 12, ne peregrinus et
tanquam annis mercenarii evacuabitur gloria Moab: i. post id praefixum et determinatum tempus devastabitur Moab. MERCENARIUS anni in annum: i. annuus. Tanquam mercenarius anni in annum erit cum illo, Levit. 25. i. tanquam mercemarius annuus. Mercenarius crebro in veteri Testamento, simul cum sua usitata significatione, etiam gentilismum complectitur. Hinc Israelitae multum gentibus servis ac mercenariis utebantur, ut pauperiorib. Hinc prohibetur Exod. 12, ne peregrinus et mercenarius comedat de agno Paschali: ubi non quivis mercenarius, sed tantum ex gentib. significatur.
quare in periculo aut aliqua maiori difficultate sese subtrahunt. Sed Christus ibi satis naturam mercenarii et huius vocis declarat: quem locum expende. Accipitur ergo ibi mercenarius in deteriorem partem, pro infideli ministro aut pastore. contra Paulus etiam de bono ac fideli usurpat, cum inquit: Dignus est mercenarius mercede sua. tametsi ille dicat Operarius, 1 Timothei 5.
MEREOR et Meritum vocabula tractare nihil attineret, cum non reperiantur in Sacris literis, in hac praesertim significatione, ut homines quid quam boni apud aut erga Deum mereri dicantur:
Accipitur ergo ibi mercenarius in deteriorem partem, pro infideli ministro aut pastore. contra Paulus etiam de bono ac fideli usurpat, cum inquit: Dignus est mercenarius mercede sua. tametsi ille dicat Operarius, 1 Timothei 5.
MEREOR et Meritum vocabula tractare nihil attineret, cum non reperiantur in Sacris literis, in hac praesertim significatione, ut homines quid quam boni apud aut erga Deum mereri dicantur: cumque nostri sit instituti, tantum Sacrarum literarum locutiones obscuriores explicare. In malam alioqui partem, pro merito poenae aliquoties vox haec in Vulgata
iram merui. et alias, Meritum porro in bonam partem acceptum, est aut dicitur plerunque aliquod indebitum officium alteri praestitum, quo eum tibi obliges et devincias, ut praemio aliquo id factum vel ex pacto, vel alioqui ex communi aequitate teneatur. Caeterum ut ad ipsam vocem revertamur, cum nulla in Sacris literis meritorum humanorum mentio fiat, mirari quis possit, unde haec vox patribus, praesertim Latinis, adeo in os ac calamum, omnesque eorum chartas pervaserit. Ego hanc inter alios puto esse occasionem, quam iam breviter exponam. Primûm, mox declinante Latinae linguae
ut simpliciter consequi aliquid sive ex merito sive gratis declararet. Quod innumeris exemplis in scriptorib. vitarum Caesarum (ut est Iulius Capitolinus, Lampridius, Spartianus, et alii) probari posset. Hanc porro barbaram significationem huic verbo ac aetati inde opinor accidisse, quod cum maxima essent commercia hominum, non facile potuerunt alioqui reperire aliud vocabulum, quo Graecum
putatis eum deteriora mereri supplicia, qui filium Dei conculcaverit? Ubi videmus, pro aliquem
secundum iustitiam, et metite aut metetis secundum misericordiam. significat igitur vox Messis per metaphoram, fructum bonum aut malum, iuxta conditionem laboris. Porro itidem per metaphoram hoc vocabulo Psalm. 126, laeti [?: ex- ] tristis crucis significantur: Qui seminaverunt cum lachrimis, metent cum exultatione: eundo ibant et bant, portantes semen suum: et redeuntes redibant ei iubilo, portantes manipulos suos. Christus in alia [?: ] am metaphorica significatione hisce vocibus usus est nam messis ei significat homines cupidos verae religionis, et quasi
et metite aut metetis secundum misericordiam. significat igitur vox Messis per metaphoram, fructum bonum aut malum, iuxta conditionem laboris. Porro itidem per metaphoram hoc vocabulo Psalm. 126, laeti [?: ex- ] tristis crucis significantur: Qui seminaverunt cum lachrimis, metent cum exultatione: eundo ibant et bant, portantes semen suum: et redeuntes redibant ei iubilo, portantes manipulos suos. Christus in alia [?: ] am metaphorica significatione hisce vocibus usus est nam messis ei significat homines cupidos verae religionis, et quasi maturos ad conversionem.
quod saepe alii percipiant fructus alienorum laborum. Sed Christus ad id accommodat, quod et prophetae prophetizando de Messia et conversione gentilium, et tota lex paedagogizans [?: ] Christum, aliquo modo praeparavit viam regno Christi: non tamen usque ad ea tempora vixerunt, cum ignus Dei coram monstrari potuit. Sic et Petrus dixit eos prophetizando non tam sibi, quam nobis inservivisse. Non solum enim Messiam promittendo, hominum ei corda praepararunt: sed etiam Scripturam crediderunt, eique suis crucibus, certaminibus, miraculis et eventuum praedictione autoritatem
manu [?: mis- ] per Evangelium ac Meschiam denunciaretur. [?: Pos- ] tamen forte rectius per Militiam regnum malae con [?: entiae ] veteris Adami et Sathanae ipsius super homines, intelligere, a quib. per Meschiam redimendi nunc rent. Non sane sine causa cum peccatis militia illa [?: ] iungitur. Alii per militiam intelligunt tempus illud, quod praefinitum erat a Deo usque ad adventum Meschiae. [?: ] militiae vocantur etiam illae functiones virorum et mulierum, templo Hierosolymitano servientium. Nūingredientur militare
functiones virorum et mulierum, templo Hierosolymitano servientium. Nūingredientur militare militiam in cultu tabernaculi [?:-tus ] . Et mox: Revertetur â militia cultus, nec [?: mini-bit ] amplius. Sic primo Samuelis secundo, filii Eli [?:-ur ] dormisse cum mulieribus militantibus ad tabernaculum. Delectatur sane Scriptura multum militibus vocabulis, tanquam val de notis, significantibus [?:-oculos ] incurrentibus, quib. per metaphoram solet [?:-em ] militiam aut luctam piorum depingere: ideo [?: ] in
novum: sicut et Iacobus dicit, cupiditates militare in nostris membris. Et Petrus dicit primae secundo, cupiditates carnales militare contra animam hominis: i. in eius exitium ac damnationem. Similibus metaphoris etiam Latini utuntur, qui vocant togatam, item literariam militiam. Convenit porro cum hac significatione, quod omnes ordinatas turbas aliquid operae agentes Scriptura vocat exercitus. Iob. cap. septimo, vocat vitam hominis militiam, ob varios labores ac dolores, periculaque quae in hac vita perferre cogimur: sicut ibi in textu talis applicatio et explicatio
arma esse carnalia, sed spiritualia. ubi non solum negat, se gladiis et hastis cruentam istam militiam militare, sed nec alioqui carnalibus affectibus indulgere, sua quaerere, pravisque consiliis ac machinationibus, aut etiam carnalibus quibusdam dotib. magni ingenii, eloquentiae aut eruditionis, cum adversariis pugnare: sed fide, constantia, precibus ad DEUM, patientia verbi Dei, et Spiritus sancti consiliis, et eloquentia et sapientia, cui nemo quantumvis eximius resistere possit. sicut et Christus suis talem commilitonem aut promachum pollicitus est.
MILLE, per abusionem ab
millium fer munus: id est, chiliarcho aut tribuno. Soliti enim sunt Hebraei dividere exercitum per decurias, centurias, et mille: quod apud Graecos et Macedonas in usum primus Alexander induxit, teste Curtio lib. quarto. Num. decimo, cum ponerent castra, orabant hisce verbis, Revertere Domine ad decem millia millium Israelis: id est, ad hanc numerosissimam multitudinem tui populi. Millia Israelis, pro ipso Israele ponitur: sicut et Tribus Israelis, Iosuae 22, In millibus Israelis erant singuli principes familiarum: pro, in
multitudinem tui populi. Millia Israelis, pro ipso Israele ponitur: sicut et Tribus Israelis, Iosuae 22, In millibus Israelis erant singuli principes familiarum: pro, in Israele. Apocalyp. vigesimosexto praedicitur futurum, ut Sathanas vinciatur mille annis, et tandiu regnent pii cum Christo tranquille. Quod varie exponitur a scriptoribus. Intelligunt tamen multi de tempore, quod inter scriptam Apocalypsin et auctum Turcae regnum intercessit, quo aliquanto liberius Christiani agebant, carentes tam cruento et perpetuo hoste, qui nunc recta contra eorum religionem a Sathana
hominum cogitationes, ac decreta aut consilia paulatim tempore invertuntur, et ira evanescit, animusque immutatur.
MINGENS ad parietem vocatur ab Hebraeis canis: propterea quod sic soleat ad parietem aut arborem, aut aliud quippiam erectum, sublato altero posteriore crure, mingere. Cum ergo volunt minari alicui genti, civitati, familiae aut domui internicionem, solent dicere, Nou relinquam mingentem ad parietem. Primo Samuelis vigesimoquinto, dicit iratus David: Sic faciat Deus hostibus David, et sic addat, si residuum fecero ex omnibus quae sunt Nabalo usque ad mane
omnia perdam, etiam canes ipsos interficiam, multo magis homines. Eadem locutio repetitur etiam primo Reg. decimosexto, et secundo Regum nono: Est tamen quaedam hyperbolica formula locutionis. Memorabilem historiam ad hanc phrasim pertinentem, narrat Flavius Vopiscus de Aureliano Caesare, qui cum Thyanam pertinaciter resistentem obsedisset, iuravit se canem in eo oppido vivum non relicturum. Verum cum postea civitas spe praedae a militibus expugnata esset, illique cives ad caedem iuxta Caesaris iuramentum exposcerent, et Caesarem tam crudelis sententiae poeniteret, respondit: Nihil se
decimosexto, et secundo Regum nono: Est tamen quaedam hyperbolica formula locutionis. Memorabilem historiam ad hanc phrasim pertinentem, narrat Flavius Vopiscus de Aureliano Caesare, qui cum Thyanam pertinaciter resistentem obsedisset, iuravit se canem in eo oppido vivum non relicturum. Verum cum postea civitas spe praedae a militibus expugnata esset, illique cives ad caedem iuxta Caesaris iuramentum exposcerent, et Caesarem tam crudelis sententiae poeniteret, respondit: Nihil se de civium caede, sed tantum de canum dixisse: eos se permittere ut interficiant. Quae clemens duri consilii
[?: ] bus eleemosynas et necessaria curarent, quales [?: ] ferme sunt praefecti aerarii. De talibus diaconis [?: ] pit Apostolus ad Timotheum et Titum scribena [?: ] sensu dixerunt Apostoli, Actor. sexto, Non est [?: ] nos ministrare mensis. Cum Christus dicit Ioan duodecimo: Si quis mihi ministraverit, volo ut [?: ] sum, ibi sit et minister meus. habet ea vox [?: com- ] significationem, sed tamen per metaphoram [?: sig-uerum ] cultorem et cultum Dei. Ministerii [?: ] ,
is divinas promissiones et promissa bona, [?: ] demptionem, etc. Sic et Heb. octavo vocatur [?: ] (id est, Christianorum) minister: non [?: caelo- ] [?: ] dam exponit. quod ex praecedentibus [?: mon- ] [?: ] test, cum dicit, eos qui accedunt per ipsum. [?: ] citur, Tanto praestantius sortitus ministerium [?: ] Moses, quanto melioris foederis est mediator, et [?: ] habeat meliores promissiones.
opinione hominum, qui leviter de eo sentiebant, statuentes eum nequaquam Ioanni comparandum esse qui Hebraismus est usitatus. Vel, quia venit ministrare, et non ministrari: vel denique propter exinanitionem. quia factus est peccator, et denique ministri aut legati personam sustinuit, non aequalis cum patre: alibi dicens, Pater maior me est. Paulus vocat se Apostolorum minimum, primae Corinthior. decimo quinto, et Ephes. tertio: quia postremo conversus est, et fuit persecutor, ut ipsemet huius sui epitheti rationem exponit. Forte tamen etiam respicit in [?:-d ] , quod solus
cum patre: alibi dicens, Pater maior me est. Paulus vocat se Apostolorum minimum, primae Corinthior. decimo quinto, et Ephes. tertio: quia postremo conversus est, et fuit persecutor, ut ipsemet huius sui epitheti rationem exponit. Forte tamen etiam respicit in [?:-d ] , quod solus cum Christo non est versatus: denique potest etiam ad communem aliquorum opinionem alludere videri. Illum oportet crescere, me autem minui: Ioan tertio. id est, famam Baptistae necessario accidit obscurari effulgente gloria Christi, sicut et stellae et luna minui videntur praesentia solis: cum
solus cum Christo non est versatus: denique potest etiam ad communem aliquorum opinionem alludere videri. Illum oportet crescere, me autem minui: Ioan tertio. id est, famam Baptistae necessario accidit obscurari effulgente gloria Christi, sicut et stellae et luna minui videntur praesentia solis: cum per se non minuantur, sed tantum comparatione aut relatione. Posset tamen videri respicere ad finem sui ministerii, cum vel maxime tunc functio Christi cresceret. Vel denique loquitur de interitura falsa opinione Iudaeorum, qui putaverant eum esse Meschiam: quae ipsius [?:-orte ]
crescere, me autem minui: Ioan tertio. id est, famam Baptistae necessario accidit obscurari effulgente gloria Christi, sicut et stellae et luna minui videntur praesentia solis: cum per se non minuantur, sed tantum comparatione aut relatione. Posset tamen videri respicere ad finem sui ministerii, cum vel maxime tunc functio Christi cresceret. Vel denique loquitur de interitura falsa opinione Iudaeorum, qui putaverant eum esse Meschiam: quae ipsius [?:-orte ] et Christi miraculis ac praedicatione redargueatur. Minuisti paulo minus angelis, Psal. octavo: quod
mirifice defendit ac conservavit me, perinde ac si me in munitissima civitate collocasset. Sic mirificare consilium, est admirabili consilio rem agere. Isaiae vigesimooctavo: Hoc egressum est a Domino, qui mirificavit consilium et magnificavit sapientiam. Mirificari DEUM in aliquem, aut cum aliquo, pro admirabiliter agere, sive iuvando, sive etiam puniendo eum. Iob decimo: Revertêris et mirificaberis in me. id est, mirifice me affliges. Isaiae vigesimonono: Praeterea addo, ut mirificem cum populo isto mirabile et miraculum: id est, mirabiliter puniam eum. Mirificare,
qui mirificavit consilium et magnificavit sapientiam. Mirificari DEUM in aliquem, aut cum aliquo, pro admirabiliter agere, sive iuvando, sive etiam puniendo eum. Iob decimo: Revertêris et mirificaberis in me. id est, mirifice me affliges. Isaiae vigesimonono: Praeterea addo, ut mirificem cum populo isto mirabile et miraculum: id est, mirabiliter puniam eum. Mirificare, absolute, pro mirabiliter agere. Iud. sexto: Praeterea mirificavit angelus, Manoa et uxore eius intuentibus. Sic mirificavit nobiscum ad agendum, Ioel secundo. id est. qui nos mirabiliter iuvit. Mirificavit
eum. Mirificare, absolute, pro mirabiliter agere. Iud. sexto: Praeterea mirificavit angelus, Manoa et uxore eius intuentibus. Sic mirificavit nobiscum ad agendum, Ioel secundo. id est. qui nos mirabiliter iuvit. Mirificavit Dominus sanctum suum, Psal. quarto. id est, mirifice cum eo agendo, fecit eum mirabilem: vel potius, segregavit sibi sanctum suum. Accipi solet in bonam et malam partem. Nomen meum mirabile est, dicit Angelus Genesis trigesimosecundo, et Iudicum decimotertio. id est, Cupis scire, quis sim? hoc vero tibi perdifficile est, ut maxime nomen meum tibi
superat captum tuum. Ubi sunt mirabilia eius, Iud. sexto: pro, cur non facit nunc quoque mirabilia, ut olim? Locutio alioqui etiam in aliis linguis nota est, ubi pristinae vires, virtus etc. Deus est mirabilis in sanctis suis, Psalmo sexagesimo octavo. id est mirabiliter cum eis agit, eos regit ac liberat. Mirabilium facere memoriam, Psalmo centesimo undecimo, Memoriam fecit mirabilium suorum: id est, Verbo et solennitatibus festorum consecravit memoriam suorum mirabilium factorum,
novum et insuetum aliquid exhibeant: Virtutes, quod excellentis illius divinae virtutis extraordinarium specimen edunt: aut quod vis ac virtus Dei in illis cernitur, ut recte annotavit vetus interpres: ne quis ista conetur curiosius tanquam diversas species distinguere.
MISCERE se cum aliquo, saepe significat litigare, contendere, confligere. Deuteronomii secundo, Ne misceatis vos cum eis in lite: id est, ne irritetis eos. Ibidem: Neque, misceas te cum illis bello, Sic et Graeci Miscere, tum pro conversari, tum et pro confligere usurpant. Miscere lites, pro excitare.
specimen edunt: aut quod vis ac virtus Dei in illis cernitur, ut recte annotavit vetus interpres: ne quis ista conetur curiosius tanquam diversas species distinguere.
MISCERE se cum aliquo, saepe significat litigare, contendere, confligere. Deuteronomii secundo, Ne misceatis vos cum eis in lite: id est, ne irritetis eos. Ibidem: Neque, misceas te cum illis bello, Sic et Graeci Miscere, tum pro conversari, tum et pro confligere usurpant. Miscere lites, pro excitare. Proverbiorum decimo quinto, Vir iracundus miscet lites: id est, excitat contentiones, movet rixas.
recte annotavit vetus interpres: ne quis ista conetur curiosius tanquam diversas species distinguere.
MISCERE se cum aliquo, saepe significat litigare, contendere, confligere. Deuteronomii secundo, Ne misceatis vos cum eis in lite: id est, ne irritetis eos. Ibidem: Neque, misceas te cum illis bello, Sic et Graeci Miscere, tum pro conversari, tum et pro confligere usurpant. Miscere lites, pro excitare. Proverbiorum decimo quinto, Vir iracundus miscet lites: id est, excitat contentiones, movet rixas. Sic Proverbiorum decimo octavo: Labia stulti miscent se rixis.
bello, Sic et Graeci Miscere, tum pro conversari, tum et pro confligere usurpant. Miscere lites, pro excitare. Proverbiorum decimo quinto, Vir iracundus miscet lites: id est, excitat contentiones, movet rixas. Sic Proverbiorum decimo octavo: Labia stulti miscent se rixis. Miscere se cum cedris, est talis locutio, ac si dicas, multum habere negocii cum cedris. id est, habitare in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam
confligere usurpant. Miscere lites, pro excitare. Proverbiorum decimo quinto, Vir iracundus miscet lites: id est, excitat contentiones, movet rixas. Sic Proverbiorum decimo octavo: Labia stulti miscent se rixis. Miscere se cum cedris, est talis locutio, ac si dicas, multum habere negocii cum cedris. id est, habitare in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam fuisse, Curtius scribit. Quomodo miscebis te cum equis: id est,
excitat contentiones, movet rixas. Sic Proverbiorum decimo octavo: Labia stulti miscent se rixis. Miscere se cum cedris, est talis locutio, ac si dicas, multum habere negocii cum cedris. id est, habitare in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam fuisse, Curtius scribit. Quomodo miscebis te cum equis: id est, cursu contendes cum equis, cum a peditibus vincaris? Non miscebitur alius laeticiae cordis: Proverbiorum
habere negocii cum cedris. id est, habitare in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam fuisse, Curtius scribit. Quomodo miscebis te cum equis: id est, cursu contendes cum equis, cum a peditibus vincaris? Non miscebitur alius laeticiae cordis: Proverbiorum decimoquarto. Cor cognoscit amaritudinem animae suae, nec immiscebit se laeticiae eius alienus. pro, unusquisque proprie sentit sua gaudia, et suos dolores: alii non
habitare in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam fuisse, Curtius scribit. Quomodo miscebis te cum equis: id est, cursu contendes cum equis, cum a peditibus vincaris? Non miscebitur alius laeticiae cordis: Proverbiorum decimoquarto. Cor cognoscit amaritudinem animae suae, nec immiscebit se laeticiae eius alienus. pro, unusquisque proprie sentit sua gaudia, et suos dolores: alii non admodum fiunt eorum participes. Lucae
in domibus cedrinis. Ieremiae vigesimosecundo: Nun quid regnabis, quod tu misces te cum cedris? id est, quod tibi regaliter struis cedrinas domos? sicut ex talibus lignis regiam in Persepoli extructam fuisse, Curtius scribit. Quomodo miscebis te cum equis: id est, cursu contendes cum equis, cum a peditibus vincaris? Non miscebitur alius laeticiae cordis: Proverbiorum decimoquarto. Cor cognoscit amaritudinem animae suae, nec immiscebit se laeticiae eius alienus. pro, unusquisque proprie sentit sua gaudia, et suos dolores: alii non admodum fiunt eorum participes. Lucae decimotertio,
Proverbiorum decimoquarto. Cor cognoscit amaritudinem animae suae, nec immiscebit se laeticiae eius alienus. pro, unusquisque proprie sentit sua gaudia, et suos dolores: alii non admodum fiunt eorum participes. Lucae decimotertio, dicitur Pilatus quorundam Galilaeorum sanguinem miscuisse cum eorum sacrificiis: id est, inter sacrificandum eos iugulasse, ut simul cum pecudum oblatarum sanguine, etiam sacrificantium sanguis flueret: sicut ille inquit, — Qui patrem obtruncat ad aras. Miscere vinum, saepe significat propinare: quia propinantes fortibus illis vinis, et pro
nec immiscebit se laeticiae eius alienus. pro, unusquisque proprie sentit sua gaudia, et suos dolores: alii non admodum fiunt eorum participes. Lucae decimotertio, dicitur Pilatus quorundam Galilaeorum sanguinem miscuisse cum eorum sacrificiis: id est, inter sacrificandum eos iugulasse, ut simul cum pecudum oblatarum sanguine, etiam sacrificantium sanguis flueret: sicut ille inquit, — Qui patrem obtruncat ad aras. Miscere vinum, saepe significat propinare: quia propinantes fortibus illis vinis, et pro more illius regionis affundebant aquam. Proverbiorum nono: Miscuit vinum,
affundebant aquam. Proverbiorum nono: Miscuit vinum, et proposuit. Et mox, Bibite vinum quod miscui: id est paravi. Potum fletu miscere, est aliquem in maximo luctu versari, ita ut etiam inter bibendum ei fluant lacrymae. Psalmo centesimosecundo: Cinerem quasi panem comedi, et potum meum cum fletu miscebam. Vinum mixtum, corruptum dicitur, et per metaphoram res bonas vitiatas notat, praesertim doctrinam. Isaias capite primo, de perditis moribus et corrupta religione Israelitarum inquit: Vinum tuum aqua mixtum est, et argentum tuum mutatum est in scoriam.
propter CHRISTUM, delet nostra peccata, seu iustificat nos. In hac significatione accipitur, quod CHRISTUS dicit: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Matthaei quinto. In hac eadem significatione accipitur etiam, quod DEUS dicitur esse misericors et clemens. Quod ei cum alias saepissime [?: ] buitur, tum praesertim Exodi trigesimoquarto, ubi longior quidam acervus proprietatum DEI commemoratur: de quibus supra in voce DEI fusius dictum est. Secundo, admodum crebro ponitur pro huius misericordiae effectibus: id est, omnigena DEI, aut etiam hominum
[?: ] buitur, tum praesertim Exodi trigesimoquarto, ubi longior quidam acervus proprietatum DEI commemoratur: de quibus supra in voce DEI fusius dictum est. Secundo, admodum crebro ponitur pro huius misericordiae effectibus: id est, omnigena DEI, aut etiam hominum beneficentia: ut cum Genesis trigesimotertio dicit Iacob ad Esau, Hi sunt pueri quos DEUS [?: ] est largitus. In Hebraeo est
quam ceremoniam istam operum, in qua vos proram et puppim infeliciae collocatis. Secundo Paralipomen. trigesimoquinto: Reliquum verborum Iosiae et misericordiae [?: ] pro, beneficia et benigne facta eius. Sic et [?: Abs-- ] dixit ad Chusai, Ista est misericordia tua cum [?: ] tuo: pro, Siccine ei benefacis in rebus eius [?: adve- ]
Misericordia et veritate expiatur iniquitas, Proverbiorum decimosexto: id est, conversis
meae: id est, qui mihi benigne facit, Psalmo 29 bis ponitur, et saepe alias. Deus multus misericordia et veritate: id est, valde beneficus et verax. Sic in voce ELEEMOSYNAE diximus, eam misericordiam significare, misericordem et beneficum. In misericordiis reducere, Ieremiae trigesimoprimo: Cum fletu ibant, scilicet in exitium: sed cum misericordiis adducam eos, id est, benigne et multis beneficiis ornando reducam eos. Misericordia et veritas crebro coniunguntur, tum de Deo, [?:-um ] et de hominibus probis loquendo. Significat autem synceram, constantem et veracem
Psalmo 29 bis ponitur, et saepe alias. Deus multus misericordia et veritate: id est, valde beneficus et verax. Sic in voce ELEEMOSYNAE diximus, eam misericordiam significare, misericordem et beneficum. In misericordiis reducere, Ieremiae trigesimoprimo: Cum fletu ibant, scilicet in exitium: sed cum misericordiis adducam eos, id est, benigne et multis beneficiis ornando reducam eos. Misericordia et veritas crebro coniunguntur, tum de Deo, [?:-um ] et de hominibus probis loquendo. Significat autem synceram, constantem et veracem benignitatem, ac beneficentiam.
occurrerunt, ac iustitia et pax sese invicem osculatae sunt: veritas de terra germinavit, et iustitia de caelo prosperit ubi misericordia gratuitum Dei favorem aut commiserationem erga nos peccatores indicat: ei occurre [?: ] debet vera contritio et fides, veluti a nobis veniens: quod cum fit, fides adfert nobis iustitiam, qua iustificati pacem habemus. quasi diceret: Deus caelitus offert misericordiam, eam nos vera fide apprehendere debemus. Suprâ in voce Iustitiae accommodavi hoc dictum ad iustitiam novitatis, et etiam ad externam seu politicam iustitiam ac pacem. Auferre
suis, qui ambulant in conspectu tuo in toto corde suo: id est, [?: per- ] eis secundum promissa benefacere. Sic misericordiam [?: ] abere, Psalmo decimoseptimo: Genesis 24. Item, [?:-quere ] misericordiam. Rhut. 2, Non dereliquit misericordiam suam cum viventibus et cum mortuis: id est, [?: ] tantum cum viverent, benefecit eis, sed et mortis perrexit esse beneficus. Item, Excindere misericordiam, 1 Samuelis 20. Dare veritatem et misericordiam: id est, praestare benignitatem promissam Iacobo et Abrahamo Sic mittere
in conspectu tuo in toto corde suo: id est, [?: per- ] eis secundum promissa benefacere. Sic misericordiam [?: ] abere, Psalmo decimoseptimo: Genesis 24. Item, [?:-quere ] misericordiam. Rhut. 2, Non dereliquit misericordiam suam cum viventibus et cum mortuis: id est, [?: ] tantum cum viverent, benefecit eis, sed et mortis perrexit esse beneficus. Item, Excindere misericordiam, 1 Samuelis 20. Dare veritatem et misericordiam: id est, praestare benignitatem promissam Iacobo et Abrahamo Sic mittere misericordiam, Psalmo
[?: per- ] eis secundum promissa benefacere. Sic misericordiam [?: ] abere, Psalmo decimoseptimo: Genesis 24. Item, [?:-quere ] misericordiam. Rhut. 2, Non dereliquit misericordiam suam cum viventibus et cum mortuis: id est, [?: ] tantum cum viverent, benefecit eis, sed et mortis perrexit esse beneficus. Item, Excindere misericordiam, 1 Samuelis 20. Dare veritatem et misericordiam: id est, praestare benignitatem promissam Iacobo et Abrahamo Sic mittere misericordiam, Psalmo 57. pro, misereri, praestare beneficia.
in profundum maris omnes iniquitates nostras. Observandum igitur est, ne hic et alibi Evangelica dicta ad legem, opera ac merita, a gratia trahi ab adversariis patiamur. Sic paulo ante dixi de misericordiis Davidis, Facere misericordiam pro benefacere, 1 Samuelis 15. Tu fecisti misericordiam cum populo, quando ascendit de Aegypto. 2 Par. 1. Tu fecisti cum Davide patre meo misericordiam magnam: id est, valde benefecisti ei. Genesis vigesimoquarto: Si facitis misericordiam et veritatem cum hero meo: id est, si serio et ex animo vultis benefici esse in dominum meum. Genesis 21
est, ne hic et alibi Evangelica dicta ad legem, opera ac merita, a gratia trahi ab adversariis patiamur. Sic paulo ante dixi de misericordiis Davidis, Facere misericordiam pro benefacere, 1 Samuelis 15. Tu fecisti misericordiam cum populo, quando ascendit de Aegypto. 2 Par. 1. Tu fecisti cum Davide patre meo misericordiam magnam: id est, valde benefecisti ei. Genesis vigesimoquarto: Si facitis misericordiam et veritatem cum hero meo: id est, si serio et ex animo vultis benefici esse in dominum meum. Genesis 21 Secundum misericordiam quam feci tecum, facies mecum. Sic et Ioseph
Davidis, Facere misericordiam pro benefacere, 1 Samuelis 15. Tu fecisti misericordiam cum populo, quando ascendit de Aegypto. 2 Par. 1. Tu fecisti cum Davide patre meo misericordiam magnam: id est, valde benefecisti ei. Genesis vigesimoquarto: Si facitis misericordiam et veritatem cum hero meo: id est, si serio et ex animo vultis benefici esse in dominum meum. Genesis 21 Secundum misericordiam quam feci tecum, facies mecum. Sic et Ioseph dicit ad pincernam: Facias quaeso misericordiam mecum, ut mentionem facias mei Pharaoni. Et Iacobus ad Iosephum, Genesis
et veritatem. Sic Samaritanus saucio misericordiam fecisse dicitur, Lucae 10. Christus accusat Matthaei vigesimotertio Pharisaeos, quod negligant iudicium, misericordiam et fidem: id est, nec doctrinam nec vitam suam iudicent, nec sint benefici, ne fidant Deo. Facere misericordiam Dei cum aliquo: id est, ita praestantem ac eximiam sinceramque beneficentiam, qualem Deus mandat. 1 Samuelis vigesimo, et 2 Samuelis 9. Exodi trigesimotertio: Miserebor, cuius miserebor: et ex intimis visceribus commovebor, super quem commovebor. id est meo arbitrio, et non humano merito
notat: verterunt eam nonnunquam LXX per vocem iustitiae. ut Genesis vigesimo et trigesimo secundo. Quin et Paulus 2 Corinthiorum nono, loquens de eleemosyna Corinthiorum, inquit: Dominus fructus augeat iustitiae vestrae. id est, beneficentiae. Et Vulgata versio Matthaei sexto inquit, Cum facis iusticiam: cum quidem proprie loquatur de eleemosyna, aut etiam de quavis beneficentia. Quare Isaias aut praecursor Domini praedicto loco totam iustitiam hominis condemnat. Miserationes,
nonnunquam LXX per vocem iustitiae. ut Genesis vigesimo et trigesimo secundo. Quin et Paulus 2 Corinthiorum nono, loquens de eleemosyna Corinthiorum, inquit: Dominus fructus augeat iustitiae vestrae. id est, beneficentiae. Et Vulgata versio Matthaei sexto inquit, Cum facis iusticiam: cum quidem proprie loquatur de eleemosyna, aut etiam de quavis beneficentia. Quare Isaias aut praecursor Domini praedicto loco totam iustitiam hominis condemnat. Miserationes,
quidam motus, quo singulorum miseriis motus, eis illam gratiam applicare incipit: tamen saepe videntur eandem significationem habere, idque adeo ut verbum Chanan [?: ] quod a nomine
si etymologiam spectes, ac gratiari: id est, ex singulari gratuitaque gratia aliquem diligere, quod Apostolus et Lucas per novum verbum
ἀπὸ τῆς χαριτος
a gratia deducta, exprimere conatus est: unde vel vicinitas, vel etiam (ut cum Sophistis loquar) identitas significationum gratiae et misericordiae cernitur. Vicina etiam huic [?: ] significatio est vocis Dilectio ac Charitas, cum Deo ergo nos tribuitur. ut cum Christus dicit Ioannis tertio: Ideo dilexit Deus mundum, ut tradiderit unicum filium, ut omnes qui credunt in eum, non pereant, sed habeant vitam aeternam. Sic de eadem dilectione, gratia aut misericordia, Romanorum quinto inquit. Commendat autem Deus dilectionem suam erga nos, quid cum
ut cum Christus dicit Ioannis tertio: Ideo dilexit Deus mundum, ut tradiderit unicum filium, ut omnes qui credunt in eum, non pereant, sed habeant vitam aeternam. Sic de eadem dilectione, gratia aut misericordia, Romanorum quinto inquit. Commendat autem Deus dilectionem suam erga nos, quid cum adhuc essemus peccatores, Christus pro nobis mortuus est. Sic et Ephes. primo, pro eodem usurpat dilectionem, benevolum affectum aut beneplacitum voluntatis, et gratiam: ac gratiari aut gratis diligere [?: ] dine ponens, et veluti coniungens istas locutiones, eligere ex dilectione,
pleraque aut [?: ] tione festorum, aut personarum offerentium fiebant. Hoc igitur perpetuum ordinarium aut iuge [?: sacrif- ] describitur potissimum Numeri vigesimooctavo. Constabat autem duobus agnis anniculis, [?: quo- ] nus mane offerebatur, alter vesperi cum adiuncto in Mincha, quod erat similae perfusae oleo decima per Ephi. Hoc sacrificium et munus iuge, ordinarium aut perpetuum praedicit Daniel capite nono, undecimo et duodecimo, aboliturum esse Antiochun et Antichristum, et contra in templo collocaturum abominationem desolationis. Quomodo
Danielis etiam ad illam longe tristissimam et perniciosissimam Ecclesiae vastationem pertinere, quae tempore Interim eiusque spuriorum accidit. Papistae dicunt, Antichristum esse aboliturum ad tempus eorum Missam, et id contendunt esse iuge sacrificium. Verûm id non est possibile fieri, cum sacrificuli queant singuli in suis angulis, clam suas missas murmurare. Proculdubio autem ad praedicationem verbi Dei pertinet, quod sola ea facit vigere ac celebrari illud vere iuge ordinarium ac perpetuum sacrificium inde ab initio mactati agni Dei, quod semper a condito mundo valuit, et
. Non est oblitus Dominus clamoris afflictorum. Et Psal. 22: Comedent afflicti, et satura buntur. Sic Psa. 76, Ut servet omnes afflictos terrae. Et Isaiae 11, Et arguet in rectitudine pro afflictis terrae, aut afflictos terrae. Porro mansuetum aut mitem plerique interpretantur, cum [?: ] . 12 Moses dicitur fuisse mansuetissimus prae omnibus hominibus quae significatio proculdubio verior est. Alii intelligunt dici, eum fuisse omnium afflictissimum. Sic accipienda est vox haec Psal. 37, Mites aut mansueti possidebunt terram: quod dictum Christus
paleas in ignem, mitti pecunias in arcam in gazophylacio, Mittere panem filiorum canibus, Mittere sortem super vestem, Mittere insulsum sal foras, Mittere lapidem in adulteram. Mittamus lignum in panem eius, Hieremiae undecimo: de quo loco multi tam multa philosophati sunt, perperam versus est: cum in Hebraeo proprie sit, Perdamus lignum aut arborem cum fructu suo: id est, excidamus stirpitus Hieremiam, cum suis liberis aut posteris. Mittere significat etiam, aliquid alicui significare, more Hebraeis usitato, qui per antecedentia aliqua, res aut actiones consequentes denotant. ut
Mittere panem filiorum canibus, Mittere sortem super vestem, Mittere insulsum sal foras, Mittere lapidem in adulteram. Mittamus lignum in panem eius, Hieremiae undecimo: de quo loco multi tam multa philosophati sunt, perperam versus est: cum in Hebraeo proprie sit, Perdamus lignum aut arborem cum fructu suo: id est, excidamus stirpitus Hieremiam, cum suis liberis aut posteris. Mittere significat etiam, aliquid alicui significare, more Hebraeis usitato, qui per antecedentia aliqua, res aut actiones consequentes denotant. ut Iohan. 11, Miserunt sorores Lazari ad Christum dicentes,
vestem, Mittere insulsum sal foras, Mittere lapidem in adulteram. Mittamus lignum in panem eius, Hieremiae undecimo: de quo loco multi tam multa philosophati sunt, perperam versus est: cum in Hebraeo proprie sit, Perdamus lignum aut arborem cum fructu suo: id est, excidamus stirpitus Hieremiam, cum suis liberis aut posteris. Mittere significat etiam, aliquid alicui significare, more Hebraeis usitato, qui per antecedentia aliqua, res aut actiones consequentes denotant. ut Iohan. 11, Miserunt sorores Lazari ad Christum dicentes, Ecce quem diligebas mortuus est. Et Actorum 10.
libram per sexaginta, habebis pondus talenti, nempe coronatos 18432. quod tamen est intelligendum de talento vulgari. Talentum autem Sanctuarii fuit duplum ad prophanum, habens scilicet secundum priorem supputationem coronatos 36864. et tantum fuit pondus auri, unde fabrefactum fuit candelabrum cum suis ornamentis et instrumentis. Non convenit inter Hebraeos de libra. David Kimhi dicit illam continere 60 siclos: Rabi Sal. vero scribit Exod. cap. 38. illam continere 25 siclos. Et fortasse nascitur haec dissensio a gemina libra, prophana scilicet, et sancta. Quid porro
arrogantiae et fastuositati: tametsi eam [?: Cixta- ] definiat, quod sit continens moderatio cupiditatem. Vetus interpres plerunque hoc vocabulo expressit [?: ]
Testamento [?: ] Kimeat, Sicut parum, alii de temporis brevitate [?: ] alia paucitate intelligunt. ut Psalmo secundo, Osculamini filium, ne forte irascatur, et pereatis de via, [?: ] brevi exarserit ira eius. alii vertunt, si vel pandebant. Sic Psalm. 105, Cum essent homunciones numeri, [?: ] si modicum et peregrini in terra: ubi aliqui [?: exp- ] modico tempore. Ego puto paucitatem illorum [?: ] num significari, ut sit idem cum
[?: ] brevi exarserit ira eius. alii vertunt, si vel pandebant. Sic Psalm. 105, Cum essent homunciones numeri, [?: ] si modicum et peregrini in terra: ubi aliqui [?: exp- ] modico tempore. Ego puto paucitatem illorum [?: ] num significari, ut sit idem cum
quasi addicti et obstricti. Filii Israel non posuerunt intendere in faciem Moisis, 2. Corinth. 3. De hoc [?:-abes ] historiam Exod. 34. et dicetur de hac re, sicut et [?: ] velamine Moisis, infra in voce VELAMINIS. Vulgi etiam aliquid separato Libello de hac re, cum Disputatione de Iustificatione impresso. Moisis cathedra, doctrinam ac religionem Moisis significat. Matth. 23. [?: ] cathedra Moisis sedent Scribae et Pharisaei. id est, docent Moisen. Verum de hac locutione in verbo SEDERE. Apoc. 15 dicitur de piis, quod cantaverint canticum
[?: ] cathedra Moisis sedent Scribae et Pharisaei. id est, docent Moisen. Verum de hac locutione in verbo SEDERE. Apoc. 15 dicitur de piis, quod cantaverint canticum Moisis servi Dei. Quaerunt ergo aliqui, quod nam sit illud canticum Moisis? Conveniunt autem verba prima huius Cantici, cum quibusdam verbis initio cantici Deut. 32, quo opinor Apocalypsin respicere.
MOLA, nota vox, significatio ac res est: utpote omnium si non precosissimus, at certe maxime utilis, vel potius necessarius lapis. Christus Matth. 18 facit mentionem molae asinariae, qua oneratum ac
Iob 31, Molat alteri uxor mea: id est, [?: ] [?: ] serva aliorum. Sic Iud. 16, Philistini [?: Sam- ] molere coegerunt, volentes eum tristissimae servituti ac labori mancipare. Talem infimam molentium sortem etiam illa Mosis locutio ostendit Exod 11, cum narrat, omnes primogenitos esse interfectos a summo seu regis filio, usque ad ancillae molentis. Eandem molentium servorum conditionem et Christus videtur subindicare, cum Matth. 24 extremum iudicium exponens, dicit: duas ancillas ad molam fore, quarum una ut electa recipiatur ab illo iudice,
eum tristissimae servituti ac labori mancipare. Talem infimam molentium sortem etiam illa Mosis locutio ostendit Exod 11, cum narrat, omnes primogenitos esse interfectos a summo seu regis filio, usque ad ancillae molentis. Eandem molentium servorum conditionem et Christus videtur subindicare, cum Matth. 24 extremum iudicium exponens, dicit: duas ancillas ad molam fore, quarum una ut electa recipiatur ab illo iudice, altera ut reproba negligatur: indicans etiam inter infimae sortis homines, quantumvis communi conditione pares, fore maximum discrimen, et mirabilem delectum. Non audiri
in se libidinem, ut et impurae mulierculae solent. Mollibus indutos, vocat Christus Matth. 11, et Luc. 7, magnates aut satrapas, vel certe satraparum principum ac regum aulicos, quia vestiebantur serico, bysso et syndone, quae sunt mollia tactui: ut de illo praedivite epulone legitur, cum reliquum tenuius vulgus asperioribus vestimentis uteretur: sicut et ip semet Baptista, de quo ibi agitur. Solent autem homines, praesertim tenuiores, taliter vestitos mirari, et ad eos visendos confluere. Dicit ergo Christus, Iudaeos huius rei gratia non de buisse ad Iohannem male vestitum, ac
commode coquentis alimentum, quem alioqui
sermo est adulatorius, aut alioqui blandus, quod et prius indicavi. Hinc Proverb. 2 dicitur adultera et scortum mollire sermones suos: id est, mollissime cum suo amasio lo qui. Et Psalm. 55, Leniora fuerunt butyro ora eius, cum habeat bellum in corde: et molliora fuerunt oleo verba eius, cum sint spicula, aut potius stricti gladii: id est, verbis suum amorem et lenitatem simulant, cum in corde pessima meditentur, et moliantur. Contra Iob 40 dicitur de illa feroci belua Leviatan, Non loquetur tibi mollia: id est, non blandietur tibi prae metu. Aliquando tamen mollis sermo
adultera et scortum mollire sermones suos: id est, mollissime cum suo amasio lo qui. Et Psalm. 55, Leniora fuerunt butyro ora eius, cum habeat bellum in corde: et molliora fuerunt oleo verba eius, cum sint spicula, aut potius stricti gladii: id est, verbis suum amorem et lenitatem simulant, cum in corde pessima meditentur, et moliantur. Contra Iob 40 dicitur de illa feroci belua Leviatan, Non loquetur tibi mollia: id est, non blandietur tibi prae metu. Aliquando tamen mollis sermo accipitur etiam in meliorem partem, cum vera quidem ac utilia dicuntur, sed tamen verbis lenioribus
gladii: id est, verbis suum amorem et lenitatem simulant, cum in corde pessima meditentur, et moliantur. Contra Iob 40 dicitur de illa feroci belua Leviatan, Non loquetur tibi mollia: id est, non blandietur tibi prae metu. Aliquando tamen mollis sermo accipitur etiam in meliorem partem, cum vera quidem ac utilia dicuntur, sed tamen verbis lenioribus et citra asperitatem ac contumeliam. Proverbiorum 15, Responsio mollis frangit iram. Et 25, Lingua mollis frangit ossa: id est, sermo lenis et prudenter adhibitus flectit iratos, et diluit gravissima crimina aut causas irarum,
MOMENTUM, est brevissimum tempus, quodetiam Latinis authoribus notum et usitatum est: Graece
significat etiam quandam circumstantiam rerum, aut occasionem, cum illo brevissimo tempore coniunctam, et quae ut subito sese offert, ita etiam subito evanescit aut praeterit. Act. 1. Non est vestrum nosse tempora, aut momenta temporum. tametsi id obscuritatis versoris culpa acciderit, cum in Graeco sit simpliciter
coniunctam, et quae ut subito sese offert, ita etiam subito evanescit aut praeterit. Act. 1. Non est vestrum nosse tempora, aut momenta temporum. tametsi id obscuritatis versoris culpa acciderit, cum in Graeco sit simpliciter
30. pro, brevissima est eius ira erga poenitentes. Sic et Paulus inquit 2. Corinth. 4, Momentanea levitas afflictionis nostrae auget aeternum pondus gloriae. Ad momentum se ab scondere, Isaiae 26, scilicet donec pertranseat afflictio. Sic et Deus dicitur ad momentum abscondere faciem suam, cum ad breve tempus nos affligi, et impios furere patitur: Isaiae 54. Quae locutio convenit cum illa, Modicum me non videbitis. Pavere ad momenta, Ezech. 26. id est, iugiter, assidue. Iuxta parvum momentum, Esdrae 9, Et nunc iuxta parvum momentum fuit misericordia a Domino: pro, subito ac
levitas afflictionis nostrae auget aeternum pondus gloriae. Ad momentum se ab scondere, Isaiae 26, scilicet donec pertranseat afflictio. Sic et Deus dicitur ad momentum abscondere faciem suam, cum ad breve tempus nos affligi, et impios furere patitur: Isaiae 54. Quae locutio convenit cum illa, Modicum me non videbitis. Pavere ad momenta, Ezech. 26. id est, iugiter, assidue. Iuxta parvum momentum, Esdrae 9, Et nunc iuxta parvum momentum fuit misericordia a Domino: pro, subito ac repente misertus est nostri Dominus. Numer. 16. Et consumam eos quasi momento. Exod. 33.
vocat Psalmo 76, dicens de monte Syon aut Ecclesia: Illustris es tu, et magnificentior montibus praedae: id est, regnis iniuste grassantibus, et latrocinantibus in debiliores. Sic Isaiae secundo dicitur adfore diem Domini contra omnes cedros, et omnem montem excelsum: id est, quo velit litigare cum eis, arguere et castigare omnes homines: nisi malis de tumidis ac securis intelligere. Sic et regnum Christi admodum crebro mons dicitur, ut Isaeae secundo, et Micheae quarto, In novissimo dierum erit praeparatus mons domus Domini in vertice montium, elevabiturque supra colles, et confluent
[?: ] id est, ex Syon, ubi erat tabernaculum et propitiatorium, ubi Deus se habitaturum et exauditurum [?: p- ] serat et quo omnes orantes respicere iusserat. Sic Ps. 43 petit se reduci in montem sanctum: id est, in arcem Syon, ex suo exilio, ut ibi Deum recte colat cum aliis piis, ubi erat sedes ministerii ac cultus. Sic dicitur Ps. 121, Levabo oculos in montes, unde veniet auxilium mihi. Sic et Daniel. cap. 9 dicit, se orasse pro monte facto Domini: id est, pro instauratione Hierosolymae templi ac cultus, atque adeo verae Ecclesiae. Regnum
etiam Isaiae 56, Hos inquam [?: ] cam in montem sanctum meum, et exhilarabo [?: eos- ] domo orationis meae: id est, recipiam eos in meum spiritualem populum, et intimam curam. Montes [?: ] dicuntur superbi ac tum entes de sua operum [?: ] ut cum Isaiae 40 dicitur praecursor Domini praeparaturus viam Domino, clamado omnem carnem esse [?: ] gramen, et omnem eius iustitiam esse sicut florem et nidum: id est, praedicando severissime contritione simul vero praedicitur, quod omnis mons [?: deprim- ] et vallis
et etiam prosopopoeiae petuntur in Sacris: ut Psal. [?: ] Flumina plaudant manu, simul montes exultent [?: ] iubilent. Sic enim ibi Psaltes omnia invitat ad [?: ] ciam, propter adventum et iudicium Domini. [?: ] Isaiae 55. Siquidem cum laeticia egrediemini, et cum [?: ]
deducemini. Montes ipsi et colles prorumpent coram nobis in laudem, et manu plaudent omnes arbores campi. Vicinum huic est, quod Psal. 72
in Sacris: ut Psal. [?: ] Flumina plaudant manu, simul montes exultent [?: ] iubilent. Sic enim ibi Psaltes omnia invitat ad [?: ] ciam, propter adventum et iudicium Domini. [?: ] Isaiae 55. Siquidem cum laeticia egrediemini, et cum [?: ]
deducemini. Montes ipsi et colles prorumpent coram nobis in laudem, et manu plaudent omnes arbores campi. Vicinum huic est, quod Psal. 72 dicitur, in adventu Meschiae
Psal. 72 dicitur, in adventu Meschiae montes producturos pacem, et colles iustitiam: ut indicetur amplissima largitas, et veluti abundantia gratuitae iustificationis et reconciliationis, quae hominibus per Christum continget. Contra, aliquando etiam tristis facies montium pingitur, cum Dominus iratus ad iudicium ac poenam venire dicitur. Isaiae 5. Propterea commotus est furor Domini contra populum suum, et extendet manum suam super eum, et contremuerunt montes. Nonnunquam etiam alioqui, ut describatur gloriosa et omnipotens Dei maiestas adveniens, dicuntur montes coram eo
Domini totius terrae. Sic etiam montes mox accendi ac fumigare dicuntur. Item Psalm 114, Montes subsilierunt sicut arietes, et colles sicut agni ovium. Tales sunt multae descriptiones terribilis maiestatis Dei. Sunt autem allusiones ad illam tremendam speciem Dei, quae in monte Syna visa est, cum Deus Moysi legem traderet: Exodi 10. Solet et alioqui poesis talem hypotyposin maiestatis divinae hominibus ante oculos depingere. Moyses dicit Psalmo 90, Deum fuisse antequam montes nascerentur, et formaretur terra atque orbis. Et moxidem clarius dicit, A seculo in seculum tu es Deus. id
stant aquae, Psal. 104. Posses quidem intelligere de nubibus: verum ibi de creatione agitur, ac indicatur species mundi secundae diei. inquit enim: Abysso veluti vestimento operuisti terram, super montes stant aquae, ea loca quae mox fuerunt montes. Mox sequitur opus tertiae diei, cum aliis terrae partibus elevatis, et aliis depressis, facies terrae apparuit: et aquae in infima ac depressissima loca confluentes maria effecerunt. Dicit igitur: Ascendunt montes, et descendunt valles ad locum quem fundasti eis: terminum posuisti eis, quem non praeteribunt nec revertentur ut
gloriabatur se expugnaturum Syonem, ac regnaturum ibi. Sic et Satan ac impii iactant se expugnaturos Ecclesiam, et Christum ipsum. Malus in vertice montis, Isaiae 30. similitudine excisae sylvae, ubi vix una aut altera arbor in toto monte relinquitur, sicut in magna navi duo aut tres mali, cum alioqui totus mons veluti decalvatus ac deformatus longe conspiciatur, depingitur tristis devastatio Iudaeorum ad paucitatem relictorum, ubi vix unum aut alterum oppidulum adhuc saluum remanebat. Rivi et fluenta super montes ac colles, Isaiae ubertatem proventuum ac felicem rerum statum
ad ostendendam fidei efficaciam, sumit locutionem et amplificationem â re inusitata et impossibili, quod ea etiam ipsos montes transferre queat. Alioqui curiose haec dicta de fide ad rem applicantes dicunt, montes esse potentes adversarios, etc. sed nihil tali applicatione opus est, cum verissimum sit, esse amplificationem a re impossibili sumptam: qua ostenditur, credenti omnia esse possibilia de quo genere amplificationum in Regulis Universalibus. Accessistis ad montem Syon, non ad montem Syna ardentem: Hebr. 12. id est, ad Evangelion quod ex monte Syon venit, et
de quo genere amplificationum in Regulis Universalibus. Accessistis ad montem Syon, non ad montem Syna ardentem: Hebr. 12. id est, ad Evangelion quod ex monte Syon venit, et omnibus salutem offert: non ad legem terribilem et damnantem, quae perinde est horrenda ut fuit species montis Synai, cum publicaretur Lex. Mons sanctus, vocatur mons Tabor, 2. Petr. 1, ob miranda quae ibi acciderunt. Apoc. 17, dicitur meretrix sedere super septem montes: quod etsi recte exponitur de septem regnis, tamen simul etiam rectissime possunt intelligi septem colles, super quos Roma sita est, ut
praesertim graviores. Sic Pharao graves illas afflictiones vocat mortes, Exod. 10. Et unus ex discipulis exclamat ad Helisaeum, 2. Reg. 4: Mors est in olla, ô vir Dei. id est, res valde noxia ac mortifera, seu venenata. Simili quadem significatione accipit hanc vocem Paulus Rom. 7, cum exclamat: Miser ego, quis me liberabit a corpore mortis huius? id est, a corpore hanc tam tetram pestem circumferente, quam hactenus depinxi, nempe originali corruptione, aut imagine diaboli, perpetuo in me contra Deum, eiusque legem tumultuante? Ubi longissime aberrarunt, qui id de communi
eiusque legem tumultuante? Ubi longissime aberrarunt, qui id de communi morte acceperunt: ut Erasmus vertit, Miser ego, quis me eripiet ex hoc corpore mortis obnoxio? Nec illud quidem recte factum est, quod pronomen
emphasi, ut prius dixi. Qui locus diligenter observandus est propter synergistas, qui mortem quidem reatus concedunt, sed liberi arbitrii non concedunt. Verum Paulus voce Praeputii diserte illam ipsam mortem notat. Mortem iniustitiae aut reatus, Ephes. 2 aliquoties inculcat, inquiens: Vos cum essetis mortui offensis et peccatis. Et mox, Cum essemus per offensas mortui, vivificavit nos in Christo. Mortem poena, praesertim aeternae, notat Rom. 1. Qui talia faciunt, digni sunt morte. Et Rom. 6, Finis et stipendium peccati mors est. id est, poenae, praesertim aeternae. Ibidem.
observandus est propter synergistas, qui mortem quidem reatus concedunt, sed liberi arbitrii non concedunt. Verum Paulus voce Praeputii diserte illam ipsam mortem notat. Mortem iniustitiae aut reatus, Ephes. 2 aliquoties inculcat, inquiens: Vos cum essetis mortui offensis et peccatis. Et mox, Cum essemus per offensas mortui, vivificavit nos in Christo. Mortem poena, praesertim aeternae, notat Rom. 1. Qui talia faciunt, digni sunt morte. Et Rom. 6, Finis et stipendium peccati mors est. id est, poenae, praesertim aeternae. Ibidem. Servi estis cui obeditis, vel peccati ad mortem,
ac dolores. Psa. 116, clare dolores [?: ] significat haec phrasis. Porro dolores mortis Act. [?: ] Petrus ibi agat de Christi descensu ad inferos, ideo aliquid longe tristius et gravius significare, quam [?:-ta ] Davidis gratiarum actione, praesertim cum descendit Christi ad inferos pro quadam humiliatione et [?: affli- ] eius recenseatur. Posses tamen in Psal. 116, de ve [?: ] [?:-oribus ] ac doloribus inferni intelligere. inquit [?: ] Circumde derunt me dolores mortis, et
aeterna simul. Prioris seu bonae mortis ac significationis exempla sunt Rom. 6. Quid igitur dicemus? permanebimus ne in peccato, ut gratia abundet? Absit. Qui mortui sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in eo? saepius idem in eo capite, idque variis phrasibus repetit. ait enim, nos sepultos esse cum Christo per baptismum. Item, nostrum veterem hominem esse crucifixum cum Christo, ut aboleatur corpus peccati. Et mox, Reputate nos mortuos quidem esse peccato, vivere autem Christo. Item, Peccatum vobis non dominabitur. Item, Liberati a peccato, mancipati estis iustitiae. Et, Cum servi essetis
Rom. 6. Quid igitur dicemus? permanebimus ne in peccato, ut gratia abundet? Absit. Qui mortui sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in eo? saepius idem in eo capite, idque variis phrasibus repetit. ait enim, nos sepultos esse cum Christo per baptismum. Item, nostrum veterem hominem esse crucifixum cum Christo, ut aboleatur corpus peccati. Et mox, Reputate nos mortuos quidem esse peccato, vivere autem Christo. Item, Peccatum vobis non dominabitur. Item, Liberati a peccato, mancipati estis iustitiae. Et, Cum servi essetis peccati, liberi eratis iustitiae, seu a iustitia, et nunc liberati a
sepultos esse cum Christo per baptismum. Item, nostrum veterem hominem esse crucifixum cum Christo, ut aboleatur corpus peccati. Et mox, Reputate nos mortuos quidem esse peccato, vivere autem Christo. Item, Peccatum vobis non dominabitur. Item, Liberati a peccato, mancipati estis iustitiae. Et, Cum servi essetis peccati, liberi eratis iustitiae, seu a iustitia, et nunc liberati a peccatis. Hoc mori peccato, Petrus dicit pati in carne: 1. Pet. 4. et opponit ei, Indulgere cupiditatibus hominum. Idem ferme est quod Paulus alibi dicit, Crucifixum esse mundo. Idem est mori carni.
pii sponte quae recta sunt faciunt. Postremo, legi mori est, omnes istas externas ac caeremoniarias leges non magnifacere, sed in spiritu ac veritate Deum colere. Colossens. tertio. Peccatum non dominatur iis qui legi mortui sunt: quia nec mortem eis secundum legis sententiam infligere potest, cum nulla sit damnatio iis qui sunt in Christo IESU: nec etiam a lege excitari aut irritari, ut tanto plures cupiditates in homine cieat. Absque lege mortuum esse dicitur peccatum, quia nec agnoscitur sine ea, praesertim originale, nec ita servet pravis cupiditatibus. nitimur enim in vetitum: nec
exponunt aliqui, sicut is qui ex utero matris mortuus extractus est: ut cor medium aut uterum matris notet, sicut cor terrae. Umbra mortis, ponitur pro locis horrendis ac periculosis, quae habent quasi praesentem mortem, aut quasi regnum mortis sunt: ut sunt carceres. coniungitur vero plerunque cum tenebris. Per metaphoram porro, transfertur ad spiritualem captivitatem, et extremam Dei ignorantiam, aut impiam religionem. Lucae primo, Ut appareat iis qui sedent in tenebris et in umbra mortis. Sic et Isaiae nono, ac Matth. 4, Populus positus in tenebris vidit lucem magnam, et
Sic et Isaiae nono, ac Matth. 4, Populus positus in tenebris vidit lucem magnam, et sedentibus in regione et umbra mortis lux exorta est eis. Plurimus omnino huius phraseos usus est in veteri Testamento. Hebraice unica vox est Zalmavet, sed composita. Videtur autem habere aliquam similitudinem cum Latino, ubique est plurima mortis imago. Contritio aut confusio mortis erat apud Philistaeos praesente arca. 1. Samuel. quinto: id est, lues, vel etiam perturbatio ac terror ex morbo ortus, perinde ac si hostes urbem caepissent, et per eam grassarentur. Domini sunt exitus mortis: id
Psal. 78, Libravit semitam irae suae, non prohibuit aut pepercit a morte animam eorum, sed vitam eorum pesti conclusit, aut tradidit. Sepelire in morte Iob 27, Superstites eius in morte sepelientur. id est, confecti morbis adhuc [?: semi--- ] sepelientur. Pactum cum morte, Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum sepulchro fecimus pactum. id est, minaris nobis mortem et infernum, illi vero [?: ] nostri amici, nihil nobis damni inferent. Sic deridebit Prophetam, poenas Dei denunciantem. Ligamenta morte: Psalm. 73, Non sunt ligamenta
irae suae, non prohibuit aut pepercit a morte animam eorum, sed vitam eorum pesti conclusit, aut tradidit. Sepelire in morte Iob 27, Superstites eius in morte sepelientur. id est, confecti morbis adhuc [?: semi--- ] sepelientur. Pactum cum morte, Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum sepulchro fecimus pactum. id est, minaris nobis mortem et infernum, illi vero [?: ] nostri amici, nihil nobis damni inferent. Sic deridebit Prophetam, poenas Dei denunciantem. Ligamenta morte: Psalm. 73, Non sunt ligamenta in morte eorum alii, pericula mortis.
non prohibuit aut pepercit a morte animam eorum, sed vitam eorum pesti conclusit, aut tradidit. Sepelire in morte Iob 27, Superstites eius in morte sepelientur. id est, confecti morbis adhuc [?: semi--- ] sepelientur. Pactum cum morte, Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum sepulchro fecimus pactum. id est, minaris nobis mortem et infernum, illi vero [?: ] nostri amici, nihil nobis damni inferent. Sic deridebit Prophetam, poenas Dei denunciantem. Ligamenta morte: Psalm. 73, Non sunt ligamenta in morte eorum alii, pericula mortis. Forte sensus est.
[?: liber- ] ne inviset. Moriar postquam vidi faciem tuam, Gen. 46. id est, nunc libenter moriar. sicut Simeon canit: [?: ] dimittis servum tuum Domine, viso Meschia. Et audietur sonus eius, et non morietur: Exod. 28. id est, [?: ] sibi Aaron vestem cum tintinabulis parabit, ut exaudietur eius ingressus, nec puniatur morte a Domino, quod [?: ] alioqui accideret. Impius ut moriatur: id est, reus ac digniss. capitali supplicio. Nume. 35, Neque accipietis precium pro anima homicidae, qui est impius ut moriatur. Anima nostra pro
[?: ] vere, Gen. 23. Sepeli mortuum tuum. Item, Surrexit â mortuo suo: id est, a cadavere suae uxoris. Luctus mortuorum id est, qui pro mortuis fieri solet Ezech. 14, Luctum mortuorum ne feceris. Mortui Dei: id est, qui propter Deum sunt mortui Isaiae 26, Vivent mortui tui, cum [?: cad- ] meo resurgent: pro, cum illis qui propter gloriam [?: ] interficiuntur, aut interficientur, resurgam. [?: ] tuos, Ecclesiast. 5, Post hoc ad mortuos, subintell, [?: d-dent ] . id est, morientur postquam diu prave vixerint.
tuum. Item, Surrexit â mortuo suo: id est, a cadavere suae uxoris. Luctus mortuorum id est, qui pro mortuis fieri solet Ezech. 14, Luctum mortuorum ne feceris. Mortui Dei: id est, qui propter Deum sunt mortui Isaiae 26, Vivent mortui tui, cum [?: cad- ] meo resurgent: pro, cum illis qui propter gloriam [?: ] interficiuntur, aut interficientur, resurgam. [?: ] tuos, Ecclesiast. 5, Post hoc ad mortuos, subintell, [?: d-dent ] . id est, morientur postquam diu prave vixerint. Mortiferus, Iob 33, Vita hominis propinquat
et Epicuraei hanc [?: ] et rem intelligunt: sed simul etiam iniustitiam, iram Dei
et tristissimum eius sensum complectatur. Inde igitur vis et emphasis vocum expendatur, cum Christus pro nobis passus et mortuus dicitur, ut et grati esse ei pro tanto beneficio, tamque tristi malo nostri boni causa tolerato queamus: et intelligamus quare Christus Dominus tantopere mortem exhorruerit, et apud patrem deprecatus sit. Isa. 53, Dedit sepulchrum eius cum impiis, et cum
vocum expendatur, cum Christus pro nobis passus et mortuus dicitur, ut et grati esse ei pro tanto beneficio, tamque tristi malo nostri boni causa tolerato queamus: et intelligamus quare Christus Dominus tantopere mortem exhorruerit, et apud patrem deprecatus sit. Isa. 53, Dedit sepulchrum eius cum impiis, et cum divite in mortib. eius. Locus est maximi momenti, et tamen obscurus: quem solus Lutherus recte intellexit, vertit et exposuit. De eo iam ego breviter aliquid gramatice annotabo, quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet
cum Christus pro nobis passus et mortuus dicitur, ut et grati esse ei pro tanto beneficio, tamque tristi malo nostri boni causa tolerato queamus: et intelligamus quare Christus Dominus tantopere mortem exhorruerit, et apud patrem deprecatus sit. Isa. 53, Dedit sepulchrum eius cum impiis, et cum divite in mortib. eius. Locus est maximi momenti, et tamen obscurus: quem solus Lutherus recte intellexit, vertit et exposuit. De eo iam ego breviter aliquid gramatice annotabo, quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet quod Ponere:
et tamen obscurus: quem solus Lutherus recte intellexit, vertit et exposuit. De eo iam ego breviter aliquid gramatice annotabo, quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet quod Ponere: quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae
recte intellexit, vertit et exposuit. De eo iam ego breviter aliquid gramatice annotabo, quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet quod Ponere: quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae convenit ille Annae matris Samuelis, 1.
exposuit. De eo iam ego breviter aliquid gramatice annotabo, quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet quod Ponere: quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae convenit ille Annae matris Samuelis, 1. Sam. 1, Ne des ancillam tuam
quandoquidem supra in verbo DARE dictum est de eo prolixius. Dare apud Hebraeos saepe idem valet quod Ponere: quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae convenit ille Annae matris Samuelis, 1. Sam. 1, Ne des ancillam tuam coram, vel in facie filiae Belial. id est, ne me censeas
valet quod Ponere: quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae convenit ille Annae matris Samuelis, 1. Sam. 1, Ne des ancillam tuam coram, vel in facie filiae Belial. id est, ne me censeas et perinde tractes aut obiurges, ut filiam Belial. ne quaeso me pro tali habeas, aut cum tali
quod probare non est necesse. Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae convenit ille Annae matris Samuelis, 1. Sam. 1, Ne des ancillam tuam coram, vel in facie filiae Belial. id est, ne me censeas et perinde tractes aut obiurges, ut filiam Belial. ne quaeso me pro tali habeas, aut cum tali conferas. Sic et hic
Ponere autem aliquem cum aliquo, aut partem alicuius cum aliquibus, est eum conferre cum illis, aequalem illis censere, et omnino aequaliter cum illis tractare. ut Matthaei 24, et Luc 12 legimus de infideli servo, partem eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae convenit ille Annae matris Samuelis, 1. Sam. 1, Ne des ancillam tuam coram, vel in facie filiae Belial. id est, ne me censeas et perinde tractes aut obiurges, ut filiam Belial. ne quaeso me pro tali habeas, aut cum tali conferas. Sic et hic Esaias dicit, Christi sepulchrum et
eius ponente cum hyprocritis et cum incredulis. Multo autem magis cum hoc loco Isaiae convenit ille Annae matris Samuelis, 1. Sam. 1, Ne des ancillam tuam coram, vel in facie filiae Belial. id est, ne me censeas et perinde tractes aut obiurges, ut filiam Belial. ne quaeso me pro tali habeas, aut cum tali conferas. Sic et hic Esaias dicit, Christi sepulchrum et mortes esse datas cum impiis et divitibus. id est, comparatum esse Christum in ea parte cum impiis, aut cum divitibus: quae duae voces ibi synonymae sunt. Maxima sane similitudo Hebraismi est, Dari in facie filiae Belial, et dari cum
convenit ille Annae matris Samuelis, 1. Sam. 1, Ne des ancillam tuam coram, vel in facie filiae Belial. id est, ne me censeas et perinde tractes aut obiurges, ut filiam Belial. ne quaeso me pro tali habeas, aut cum tali conferas. Sic et hic Esaias dicit, Christi sepulchrum et mortes esse datas cum impiis et divitibus. id est, comparatum esse Christum in ea parte cum impiis, aut cum divitibus: quae duae voces ibi synonymae sunt. Maxima sane similitudo Hebraismi est, Dari in facie filiae Belial, et dari cum impio et divite, et poni cum hypocrita ac infideli. Porro sepulchrum aut funus pro
coram, vel in facie filiae Belial. id est, ne me censeas et perinde tractes aut obiurges, ut filiam Belial. ne quaeso me pro tali habeas, aut cum tali conferas. Sic et hic Esaias dicit, Christi sepulchrum et mortes esse datas cum impiis et divitibus. id est, comparatum esse Christum in ea parte cum impiis, aut cum divitibus: quae duae voces ibi synonymae sunt. Maxima sane similitudo Hebraismi est, Dari in facie filiae Belial, et dari cum impio et divite, et poni cum hypocrita ac infideli. Porro sepulchrum aut funus pro tota morte ac passione synecdochice ponitur. Dives quoque, quia
facie filiae Belial. id est, ne me censeas et perinde tractes aut obiurges, ut filiam Belial. ne quaeso me pro tali habeas, aut cum tali conferas. Sic et hic Esaias dicit, Christi sepulchrum et mortes esse datas cum impiis et divitibus. id est, comparatum esse Christum in ea parte cum impiis, aut cum divitibus: quae duae voces ibi synonymae sunt. Maxima sane similitudo Hebraismi est, Dari in facie filiae Belial, et dari cum impio et divite, et poni cum hypocrita ac infideli. Porro sepulchrum aut funus pro tota morte ac passione synecdochice ponitur. Dives quoque, quia plerunque vel iniustus
cum tali conferas. Sic et hic Esaias dicit, Christi sepulchrum et mortes esse datas cum impiis et divitibus. id est, comparatum esse Christum in ea parte cum impiis, aut cum divitibus: quae duae voces ibi synonymae sunt. Maxima sane similitudo Hebraismi est, Dari in facie filiae Belial, et dari cum impio et divite, et poni cum hypocrita ac infideli. Porro sepulchrum aut funus pro tota morte ac passione synecdochice ponitur. Dives quoque, quia plerunque vel iniustus est, vel iniusti haeres, crebro in malam partem pro impio accipitur, adeo ut Christus dicat Matth. 19, quasi impossibile
hic Esaias dicit, Christi sepulchrum et mortes esse datas cum impiis et divitibus. id est, comparatum esse Christum in ea parte cum impiis, aut cum divitibus: quae duae voces ibi synonymae sunt. Maxima sane similitudo Hebraismi est, Dari in facie filiae Belial, et dari cum impio et divite, et poni cum hypocrita ac infideli. Porro sepulchrum aut funus pro tota morte ac passione synecdochice ponitur. Dives quoque, quia plerunque vel iniustus est, vel iniusti haeres, crebro in malam partem pro impio accipitur, adeo ut Christus dicat Matth. 19, quasi impossibile esse divites servan Et Luc. 9,
impiorum usurariorum, aut rapacium tyrannorum: quo quidem ingens magnitudo humiliationis et exinanitionis Christi, ob imputationem nostrae iniustitiae aut peccati, descripta expressaque est. Hic sensus optime sequentibus convenit, ubi vera eius innocentia asseritur. [?: in-uit ] enim, Cum tamen nihil iniquum fecerit, nec fuerit dolus in ore eius. Quare moriemur, phrasis crebro in Sacris literis repetitur: et plerunque significat, Quare [?: da-imus ] causam nostri interitus? quare nobis nostra [?: cul--- ] exitium accerseremus? Hier. 27, Quare
fuit certior veritas aut religio, quam quae a talibus spectris fuit hominibus indicata: tametsi non mortui, aut eorum animae, sed impostorii spiritus sub specie ac nomine mortuorum apparuerint. Talem religionem et dives ille Epulo aut nebulo, volebat patrem Abrahamum docere. Moriatur anima mea cum Philistaeis, inquit Samson, subvertens templum: et indicans se libenter velle mori, ut modo sese ulciscatur de suis et populi Dei hostibus. Amara mors, 1. Sam. 5 dicit Agag rex Amalekitarum, Ubique accedit amara mors: id est, quae est omnibus hominibus terribilis et acerba, praesertim
acerba, praesertim impiis. sicut et Ecclesiastes dicit: ô mors quam tristis est memoria tua animae, homini pacem habenti in divitiis suis. Porro verbum
est, in circumcisi tibi inferent mortes aut supplicia, qui plerunque crudeliores sunt populo Dei, immaniusque grassantur. Moab morietur in sonitu, in clangore et voce tubae: id est, peribit in magno tumultu ac fur ore belli, Amos 2. Deus autem non est Deus mortuorum, sed viventium, Matth 22, Cum Deus dicitur esse alicuius Deus, senius est, quod Deus eum curet, foveat, iuvet, et illi vicissim eum agnoscunt ac celebrant. Non potest autem iuvare eos qui iam prorsus nihil sunt, et nihil esse perpetuo perseverabunt. Quare cum Deus sit Deus, vox correlativa ad cultores et eius ope
2. Deus autem non est Deus mortuorum, sed viventium, Matth 22, Cum Deus dicitur esse alicuius Deus, senius est, quod Deus eum curet, foveat, iuvet, et illi vicissim eum agnoscunt ac celebrant. Non potest autem iuvare eos qui iam prorsus nihil sunt, et nihil esse perpetuo perseverabunt. Quare cum Deus sit Deus, vox correlativa ad cultores et eius ope sublevandos, et dicatur Deus Abraham, Isaac et Iacob: necessario indicatur, eos nec iam plane in nihilum redactos, nec perperuo nihil fore, ut Saducaei et Epicuraei de mortuis sentiunt: sed illos aliquando resurrecturos, et integre totaque
totaque persona victuros et florituros, ut et illi Deum celebrare, et Deus vicissim eos iuvare ac fovere possit. In locutione igitur, Non est Deus mortuorum, significat haec vox prorsus in nihilum redactorum, seu plane, bolitorum, ut bruta intereunt, et Epicuraei ac Saducaei de interitu hominum cum corpore et anima sentiunt. Patres vestri comederunt manna, et mortui sunt: Si quis ex hoc caelesti pane comedet, non morietur in aeternum, Ioann. 6. id est, Manna illud mirificum tantum corpus ad hanc vitam satiavit et sustentavit, contra mortem aeternam nihil prorsus iuvare quenquam potuit,
nostra culpa nihil aliud potest nisi ut nos condemnet, et ira Dei oneret, sicque nobis cedat in mortem. Ibidem, Num igitur bonum factum est mihi mors? id est, num mihi causa mortisac damnationis extitit? Respondet, non proprie aut per se sed per accidens. Mors hic rem mortiferam notat: sicut et cum discipulus Prophetae exclamat, Mors est in olla id est, res venenata et mortifera. Sic prudentia carnis mors est, Romanorum octavo: id est, mortifera, pestilens, exitialis, Sic illud Pharaonis intelligi potest, Liberer ab hac morte: id est, ab hoc pestifero malo. Si Christus est in nobis,
morte peccatorum ad Christum. Mihi enim [?: ] Christus, et mori lucrum est Philip. id est, vita haec [?:-rena ] hoc mihi affert, ut praedicem pluribus [?: gent-- ] Christum, eumque glorificem, et regnum eius [?: propag-- ] Mori autem, et esse cum Christo mihi privatim et [?:-to ] lucrosius et optabilius esset, sicut haec mox in sequentibus latius expolit et explicat. Mortui in Christo surgent. 1. Thessal. 4. id est, pie mortui seu [?: credentes ] Christum Sanguis Christi purificabit [?: consc---- ]
vera ac viva fides. Sensus enim est, non [?: ] opera fidem vivificent, sed quod viva fides ultro [?: ] opera ideo dicit, operibus externis veluti effectis [?: aut ] fructibus quibusdam monstrari, an sit vera aut falsa [?:-va ] aut mortua fides. Cum ergo Iacobus adimit iustificationem fidei soli, non vivae, sed mortuae fidei [?: ] Praeterea operibus iustificari significat iustum [?:---ri ] :
sicut et Psalm. 51, et Paulus
sed mortuae fidei [?: ] Praeterea operibus iustificari significat iustum [?:---ri ] :
sicut et Psalm. 51, et Paulus dicit de Deo, Ut iustificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. Sic et Paulus concedit Iacobo, Abrahamum iustificatum esse operibus, scilicet coram hominibus. Thomas quoque super hanc Epistolam eodem ferme modo exponit, quod videlicet operibus declaretur iustificatio coram hominibus non autem efficiatur coram Deo. Ut peccatis mortui, iustitiae
more, morte puniatur ac aboleatur: tamen anima renovata hic adhoc in carne aliquam diu Dei favore fruatur, et pie vivat, et postea in sinum Abrahae recumbat, expectans gloriosam corporis reparationem. Verum de hoc dicto prolixius meam sententiam exposui in vocabulo INFERNI. Nomen habes quod vivas, cum sis mortuus, Apocalyp. 3. id est, non vere pius es, quantumvis videaris aut existimeris esse: pleraque enim tua membra aut mortua, aut certe moribunda sunt, et opera plane imperfecta et languentia: sicut mox in sequenti versu habetur. Beati mortui, qui in Domino moriuntur, Apocalyp. 14 id
decimotertio. id est, ne peream, ne inteream, ne ab hostibus meis opprimar. Preciosa est in conspectu Domini mors sanctorum eius, Psalmo 116. id est, quantumvis impii putant piorum mortem vel fortuito accidere, vel Deum eos non admodum curare: tamen Deus eos etiam in ipsa morte plurimi facit, cum ipsis est in tribulatione, eosque tandem mortuos ad se in vitam aeternam accipit. Pedes adulterae descendunt ad mortem. id est, ducunt ad exitium: Proverbiorum quinto. Quisapientiam oderunt, diligunt mortem: Proverbiorum 8. id est, sibimet accersunt exitium neglectioneve [?:-ae ]
2. Corinthiorum quarto Paulus ait, Mortificationem Domini IESU ubique circumferentes. id est, ubique propter Christum graviter affligimur. Secundo, Mortificare et Mortificatio significat ipsius veteris hominis aut Adami debilitationem, quae pluribus partibus constat: ut supra ostendimus, cum declaravimus quid sit mori peccato, Est enim primum quaedam eius mortificatio, quod lex nos antea securos conterit, et ad desperationem de propria iustitia ac salute adducit. De illo terrore ac dolore mortis et inferni videtur dicere Anna: Dominus mortificat et vivificat, deducit ad inferos,
efficacia inhabitantis Spiritus, debilitatur suo regno, quod habuit in hominem, viribusque privatur, expugnatus ut quidam fortis et [?: armatus ] , qui antea solus possedit atrium suum: de qua mortificatione agitur Rom. 6 prolixe. Quinto, est etiam quaedam mortificatio veteris Adami, cum ei resistimus, ne regnet in nostro mortali corpore per impatientiam in cruce, et per alias pravas cupiditates et pessi. actiones, quas subinde ciet ac molitur in homine: de qua in 6, 7, et 8 cap ad Roman. disseritur, cum inter alia etiam dicitur: Si secundum carnem vixeritis,
prolixe. Quinto, est etiam quaedam mortificatio veteris Adami, cum ei resistimus, ne regnet in nostro mortali corpore per impatientiam in cruce, et per alias pravas cupiditates et pessi. actiones, quas subinde ciet ac molitur in homine: de qua in 6, 7, et 8 cap ad Roman. disseritur, cum inter alia etiam dicitur: Si secundum carnem vixeritis, moriemini (scilicet, morte aeterna:) si spiritu actiones carnis mortificaveritis, vivetis. Vivere secundam carnem, aut incedere secundum carnem, aut opera eius facere, seu peccato regnum concedere, est, vivificare veterem Adamum.
morte aeterna:) si spiritu actiones carnis mortificaveritis, vivetis. Vivere secundam carnem, aut incedere secundum carnem, aut opera eius facere, seu peccato regnum concedere, est, vivificare veterem Adamum. Contraria opera sunt, eiusdem mortificatio: id est, exuere veterem Adamum seu hominem cum suis cupiditatibus et pristina conversatione, ac deponere mendacium, et induere novum, Ephes. 4. De hac eadem mortificatione etiam illud pulcherrimum Pauli dictum intelli gendum est. Coloss. 2, In Christo circumcisi estis circumcisione non manufacta, dum corpus carnis peccato obnoxiae
exuistis per circumcisionem Christi, consepulti ipsi per Baptismum Monachi suas quasdam afflictiones corporis, et porro externas gesticulationes pro vera mortificatione venditarunt, in eo errantes, quia primum ubi innatus morbus inhaereat nesciverunt, eum in sola carnali parte et affectibus cum philosophis ponentes: cum ille vel maxime sit in summa ac nobilissima animae parte, nempe in parte rationali: eoque eum debilitatione ipsius a Deo conditae naturae expugnare sunt conati. inde vigiliae, cilicia, flagellationes, ieiunia, cibi corruptissimi, et similia. Secundo, cum toti ad opus
Christi, consepulti ipsi per Baptismum Monachi suas quasdam afflictiones corporis, et porro externas gesticulationes pro vera mortificatione venditarunt, in eo errantes, quia primum ubi innatus morbus inhaereat nesciverunt, eum in sola carnali parte et affectibus cum philosophis ponentes: cum ille vel maxime sit in summa ac nobilissima animae parte, nempe in parte rationali: eoque eum debilitatione ipsius a Deo conditae naturae expugnare sunt conati. inde vigiliae, cilicia, flagellationes, ieiunia, cibi corruptissimi, et similia. Secundo, cum toti ad opus operatum delapsi essent.
et affectibus cum philosophis ponentes: cum ille vel maxime sit in summa ac nobilissima animae parte, nempe in parte rationali: eoque eum debilitatione ipsius a Deo conditae naturae expugnare sunt conati. inde vigiliae, cilicia, flagellationes, ieiunia, cibi corruptissimi, et similia. Secundo, cum toti ad opus operatum delapsi essent. putaverunt istas externas pietatis laruas, vestes loca, ritus, motus ac gesticulationes plurimum ad mortificationem facere. Verum Deus, qui dixit, Non occides, nequaquam praecepit tristia media, longas vigilias, nuditates ac frigora, et comestionem cinerum,
nudum in nivem abiecit (vel ut quidam etiamnum, praesertim Hispani) more Baalitarum semet flagellis et scorpionibus consauciarunt, Nimis facile etiam validissima natura frangi potest. Sic sane potatores ac scortatores corpus suum mortificant et enervant. Vult autem Deus, ut ipsum veterem Adamum cum suis concupiscentiis et pravis conatibus, cui Deus est stulticia, et huius sensus est hostilitas erga Deum oppugnemus et iugulemus, iuxta illud: Qui sunt Christi, carnem crucifixerunt cum affectibus et cupiditatibus, Gal. 5. Sed pro Grammatica huius vocis explicatione haec dixisse sufficiat.
sane potatores ac scortatores corpus suum mortificant et enervant. Vult autem Deus, ut ipsum veterem Adamum cum suis concupiscentiis et pravis conatibus, cui Deus est stulticia, et huius sensus est hostilitas erga Deum oppugnemus et iugulemus, iuxta illud: Qui sunt Christi, carnem crucifixerunt cum affectibus et cupiditatibus, Gal. 5. Sed pro Grammatica huius vocis explicatione haec dixisse sufficiat.
MOVEO verbi Hebraismi, magna ex parte supra in voce Caput et Commoveo, ac alibi expositi sunt: hic tamen nonnullos recensebo, partim ex superioribus repetens, partim
Virginem. Sic Eva, antequam tangeretur ab Adamo, Mulier vocatur, et Virgo a Christo: et Rebecca Gen. 24, antequam esset sponsa Isaaci. de qua significatione disserit August. ad Honoratum, et Orig. super Levit. 12. Hieronymus videtur diversum sentire, cum ideo dicit Christum non comprehendi illo dicto, Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne: quia ipse sit de Virgine, non de Muliere natus. sed recte in Annotationibus Erasmi super idem dictum refutatur. Mulier nomen etiam imbecillitatem, aut fragilitatem quandam simul denotat. Non sine
Mulier, per metaphoram etiam Ecclesiam notat Mulier enim mox initio formatur ex carne et ossibus Adami: quo praefiguratum est, [?: ] ut Ecclesia formetur ex carne et ossibus Christi, sui sponsi. In eo etiam quod mulier serpenti, ut inimica, opponitur, Ecclesiam figurat: quae sola cum Satana et semine eius, nempe impio mundo, belligeratur. Sic et Apocalypsis duodecimo mulier amicta sole, Ecclesiam repraesentat: est enim Ecclesia amicta ac ornata Christo, sole iustitiae: et calcat pedib. suis mutabilem et [?:-ariabilem ] , atque adeo stultum et insanum mundum,
gravato, si modo perrexerit credere. Constructio est collectiva, Mulier: pro, mulieres permanserint in fide. Amor mulierum, secundo Samuelis primo, pro summo ac ardentissimo ponitur. Dicit autem David ibi, Ionathan supra mulierum amorem sibi fuisse amatum. Hunc ardentissimum affectum cum Deus videret, viro dixit: Propterea deseret matrem et patrem ut adhaereat uxori suae. Et Paulus causam tanti amoris exponens, ostendit eam esse, quod sit propria hominis caro: nemo autem sanus soleat carnem suam odisse. In Christo non est masculus, nec mulier aut femina, sed omnes sunt unum:
non remiseritis aliis, etc. Sicut Germani solent loqui, Man bei man. Sic etiam Mulier nonnumquam in sacris ponitur, ac exprimit non tantum alias feminas, aut mulieres quasvis, sed etiam quas libet res feminini generis. ut Exo. vigesimosexto: Quinque cortinae coniunctae, mulier cum sorore sua. id est, alia cum alia. Laetare cum muliere adolescentiae tuae, Proverb. quinto. id est, cum muliere quam in iuventute aut adolescentia duxisti: quam Graeci
Sicut Germani solent loqui, Man bei man. Sic etiam Mulier nonnumquam in sacris ponitur, ac exprimit non tantum alias feminas, aut mulieres quasvis, sed etiam quas libet res feminini generis. ut Exo. vigesimosexto: Quinque cortinae coniunctae, mulier cum sorore sua. id est, alia cum alia. Laetare cum muliere adolescentiae tuae, Proverb. quinto. id est, cum muliere quam in iuventute aut adolescentia duxisti: quam Graeci
Germani solent loqui, Man bei man. Sic etiam Mulier nonnumquam in sacris ponitur, ac exprimit non tantum alias feminas, aut mulieres quasvis, sed etiam quas libet res feminini generis. ut Exo. vigesimosexto: Quinque cortinae coniunctae, mulier cum sorore sua. id est, alia cum alia. Laetare cum muliere adolescentiae tuae, Proverb. quinto. id est, cum muliere quam in iuventute aut adolescentia duxisti: quam Graeci
nonnumquam in sacris ponitur, ac exprimit non tantum alias feminas, aut mulieres quasvis, sed etiam quas libet res feminini generis. ut Exo. vigesimosexto: Quinque cortinae coniunctae, mulier cum sorore sua. id est, alia cum alia. Laetare cum muliere adolescentiae tuae, Proverb. quinto. id est, cum muliere quam in iuventute aut adolescentia duxisti: quam Graeci
4. id est, maxima erit paucitas virorum, et numerositas viduarum, ob tristia bella ut non sit absurdum tale quid accidere, ut plures sese uni in uxores obtrudere conentur. Vae ei qui dicit patri. Quid generas? et mulieri, quid parturis? Is. quadragesimoquinto. id est, Vae illi qui contendit cum factore suo, vultque eius facta, iudicium ac providentiam quasi non rectam vituperare. Vir cum muliere capientur.
id est, captivi abducentur, Ieremiae sexto. Mulieres comedent fructum suum, Thren. primo:
sit absurdum tale quid accidere, ut plures sese uni in uxores obtrudere conentur. Vae ei qui dicit patri. Quid generas? et mulieri, quid parturis? Is. quadragesimoquinto. id est, Vae illi qui contendit cum factore suo, vultque eius facta, iudicium ac providentiam quasi non rectam vituperare. Vir cum muliere capientur.
id est, captivi abducentur, Ieremiae sexto. Mulieres comedent fructum suum, Thren. primo: id est, prae ingenti fame mulieres comedent proprios infantes: ut in obsidione Samariae et
extrudatis. Benedicta tu inter mulieres. Lucae primo: pro, felix a Deo facta prae omnibus aliis mulieribus. Mulieres religiosae concitaverunt, Actorum decimotertio, exponetur in voce Religiosus. Mulier fidelis servabit virum infidelem primae Corinthiorum septimo. id est, convertet eum, cum ipso pie convivendo, et amanter monendo, sicque erit causa salutis eius. An non habemus potestatem sororem mulierem circumducendi, ut et caeteri Apostoli? prioris Corinthiorum nono: aliqui vertunt sororem, uxorem: id est, fidelem et Christianam uxorem, quod nonnunquam
significat: idque probant, quia certum sit Apostolos plerosque vixisse coniugatos, ut Ecclesiastica historia ex Clemente probat: quia vox Circumducere significat quoddam herile ius in circumductam. et denique, quia non possit intelligi de divitibus matronis, suis impensis Apostolos foventibus: cum hic ostendat Apostolus, tales circumductas fuisse futuras oneri Ecclesiae: divites autem illae suo sumptu alentes Apostolos, sublevassent Ecclesias, ne auditores eos alere cogerentur. Fuisset etiam valde scandalosum, singulos homines alienas mulierculas tam procul per orbem terrarum
divites autem illae suo sumptu alentes Apostolos, sublevassent Ecclesias, ne auditores eos alere cogerentur. Fuisset etiam valde scandalosum, singulos homines alienas mulierculas tam procul per orbem terrarum circumducere. Nam alia ratio fuit Christi, qui magnum habuit comitatum, non solus cum una oberravit: quique non procul abiit in alienas provincias, quemque ex Galilaea mulierculae Ierosolymam sunt comitatae, eum et alioqui valde usitatum esset cultus ac religionis gratia confluere undique tum viros, tum mulieres. Vir non est creatus propter mulierem, sed mulier propter virum:
propter virum: 1. Corinth. 9. ubi volens Paulus indicare, virum esse muliere nobiliorem, dicit hoc. Notum enim est semper, ultimum finem nobiliorem esse mediis eiusque subservientibus. Constat vero ex Genesi, mulierem esse conditam ut sit adiutorium, et subserviat viro: non contra. Isti non sunt cum mulierib. contaminati, virgines enim sunt. Apoc. 14. ubi non agitur de impura caelibum castitate, sed de spirituali scortatione et castitate conscientiae, doctrinae ac religionis, ut ex tota Apocalypsi apparet. Apocalyp. 17 pingitur Antichristus per meretricem quamdam longe celeberrimam, et
mulierib. contaminati, virgines enim sunt. Apoc. 14. ubi non agitur de impura caelibum castitate, sed de spirituali scortatione et castitate conscientiae, doctrinae ac religionis, ut ex tota Apocalypsi apparet. Apocalyp. 17 pingitur Antichristus per meretricem quamdam longe celeberrimam, et cum qua potentes orbis terrarum scortentur. Solet enim sacra Scriptura Ecclesiam comparare sponsae, et Christum aut Deum ipsum sponso aut marito: quare etiam falsam religionem vocat scortationem. Rationes plures sunt. Deus probat coniugium: Satan scortationem: Falsa religio est formosum scortum.
Falsa religio est formosum scortum. Fuerunt autem olim famosissima scorta, et etiamnum sunt, praesertim Romae, Venetiis, Parisiis, et in similibus longe frequentissimis ac celeberrimis civitatibus, quo undique opulenti mercatores et satrapae, praesertim autem hoc tempore praelati confluentes cum illis scelestis data ingenti mercede sese contaminant. Constat olim Corinthios aperuisse celeberrimum prostibulum formosissimarum mulierum, tantum quô alliciendo undiquaque homines praepotentes, suam civitatem redderent frequentiorem, ditiorem ac cultiorem: ac inter alias impuras fuisse etiam
mercede sese contaminant. Constat olim Corinthios aperuisse celeberrimum prostibulum formosissimarum mulierum, tantum quô alliciendo undiquaque homines praepotentes, suam civitatem redderent frequentiorem, ditiorem ac cultiorem: ac inter alias impuras fuisse etiam quandam nomine Lais: quam cum innumeri appeterent, nec ea potiri possent, exortum est proverbium, Non omnibus contingere adire Corinthum. Sicut igitur talis aliqua nominatissima meretrix carnaliter scortando contaminat magnates omnium vicinarum, aut etiam remotarum civitatum ac provinciarum, sic etiam haec spiritualis
hac, et replevistis caesis plateas eius. Samson multiplicavit occisos nostros, Iudic. decimosexto. pro, qui plurimos ex nostris occidit. Ubi observa, quod interfecti alicuius alias active, alias passive accipiatur, sicut et aliae similes locutiones. Multiplicare orationem, Isaiae primo, Etiam cum multiplicabis orationem, non audiam id est, cum multum oraveris. sic multiplicare orare coram Domino. 1. Sam. 1. Item Multiplicare preces ad aliquem, Iob 40. Multiplicare pedes. Levitic. undecimo, Et quid quid incedit super quatuor, usque ad omnem multiplicantem pedes suos. id est,
multiplicavit occisos nostros, Iudic. decimosexto. pro, qui plurimos ex nostris occidit. Ubi observa, quod interfecti alicuius alias active, alias passive accipiatur, sicut et aliae similes locutiones. Multiplicare orationem, Isaiae primo, Etiam cum multiplicabis orationem, non audiam id est, cum multum oraveris. sic multiplicare orare coram Domino. 1. Sam. 1. Item Multiplicare preces ad aliquem, Iob 40. Multiplicare pedes. Levitic. undecimo, Et quid quid incedit super quatuor, usque ad omnem multiplicantem pedes suos. id est, plures pedes habentem. Multiplicare portenta,
Multiplicare primitias: pro, in magna copia offerre. 2. Paral. 31, Multiplicationi imperii et paci non est finis super solium David et regnum eius. id est, Meschias erit verus semper Augustus imperii Davidis patris sui. Multiplicari verbum, aut rem. id est, divulgari: secundo Paral. 31. Cum hoc regis, verbum esset divulgatum. Alias multiplicare verba est, multum loqui, ut paulo ante dixi. Eccles. decimo: Stultus multiplicat verba. Multiplicata est sapientia Salominis, pro sapientia omnium filiorum Orientis. 1. Reg. quarto. id est, fuit sapientior cunctis Orientalibus et
multiplicantur qui odio habent me: id est, augentur numero et potentia. Mansuetudo tua multiplicavit me, Psalm. 18 id est. auxit et provexit me. Ad multiplicandum intra decem dies in omni vino ad multiplicandum, Nehemiae quinto. id est, plurimum collegerunt. Sic secundo Paralip. decimosexto, cum curribus et equitibus ad multiplicandum valde: id est, admodum multis. Multiplicans et minvens Exodi 16, Collegerunt multiplicans et minvens. id est, alius plus, alius minus. Multiplicantes ad offerendum. Exodi trigesimosexto: Multiplicantes sunt populus ad offerendum ultra opus: pro, multo
ultra opus: pro, multo plura affert et offert populus, quam ad institutum opus sit necesse. Multiplicasti gentem, sed non auxisti laeticiam, Isaiae nono. id est, parum gavisi sunt Iudaei de incremento populi Dei per conversionem gentium, quin potius exacerbati et irritati fuerunt: sicut cum Paulus dicit Actorum vigesimosecundo, Mittam te ad gentes procul. Crescite et multiplicamini, Genesis primo et nono. id est, augeamini numero. Multiplicatae sunt aquae, Genesis octavo. id est, creverunt tempore diluvii. Ex quo fructu frumenti et musti eorum multiplicati sunt Psalmo
An multiloquium carebit responsione? Iob undecimo. id est, tam prolixae verbositati respondendum non est? Putant Ethnici, quod in multiloquio suo exaudiantur, Matth. sexto. id est, Ethnici, Iudaei, et omnes ignorantes verum ac spiritualem cultum, eoque ad opus operatum delapsi sunt, cum ubique alibi suos cultus in immensum cumulant, tum et precationem multa loquacitate producunt, putantes Deum aestimare bonitatem precationis ex nimia prolixitate, non ex fidei vigore ac magnitudine, quam illi in precibus et tota pietate prorsus ignorant. Huius rei vivam et crassam praxin ac
videmus: quod tum innumerae myriades Missarum, tum etiam eorum globuli aut ova serpentum, quib. precularum suarum numerositatem supputant, liquido testantur.
MULUS et equus coniunguntur interdum in Scriptura: quia istis duobus iumentis utimur multum, idque in hominum frequentia: quae cum et fortia sint, et nonnunquam ferocia, necesse est habere instrumenta, quibus domentur: ut sunt, frenum, ephippia, calcaria. Ideo hinc sumit Psal. 32 similitudinem, eamque transfert ad homines securos et carnales ac impoenitentes, qui ferocientes negligunt suum herum Deum, nolunt
cogi violenter oportet. inquit enim Psaltes. Ne fieri sicut equus et mulus, qui nihil intelligunt, et quorum maxilla nisi chamo et freno constringatur non appropinquant. id est, sponte et promte obedite Deo.
MUNDUS, proprie significat totam istam machinam caelo terraque constantem, cum omnibus contentis: sed sacris literis, praesertim in novo Testamento, atque adeo in primis in Iohanne, habet plures, et aliquas etiam difficiles significationes quas percurremus. Primum igitur generaliter ac proprie pro tota hac mole et [?: co--tis ] accipitur: Ioann. primo,
ut Matt. 13. Ager est mundus, bonum vero et malum semen sunt probi ac improbi. Sic Ioann. 1. Omne hominem venientem in hunc mundum. Tertio, significat totum genus humanum. Ioann. 3. Adeo dilexit Deus mundum, ut unigenitum filium traderet, etc. [?:-me ] accipitur, cum dicit Christus, Ex mundo elegi vos. Quarto, significat crebro impios ac incredulos seu carnales homines. Ioan 1. Mundus eum non cognovit. 2 Corinthiorum quinto: Sancti iudicant mundum Ioan. 17. Non pro mundo oro. Ioan. 14 Mundus Spiritum sanctum non potest accipere. Ioan 16. Mundus
humani [?: anima ] enim et vilissima pars ad Deum vere [?: convertatur ] . In hac significatione dicitur satan Princeps mundi, id est impiorum, quin et Deus mundi vocatur. Sic inquit Christus Io. 16. Confidite, ego vici mundum. id est, [?: ] impios cum suo principe aut patre satana, iuxta [?: prophetiam ] de certamine seminis mulieris et serpentis. Quinto, mundus significat aliquando ipsos conversos ad Deum. Panis Dei ille est, qui descendit de caelo, et [?: ] tam mundo: Ioan. 6 id est, omnibus credentibus
quasi ipsam ambitionem, gloriam, opes, potentiam, voluptates, et cupiditates mundi 1 Iohan 2. Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. nam si quis diligit mundum, non est dilectio patris in eo. Est vero hic nihilominus Hebraismus in [?: ] Diligo. accipitur enim cum quadam emphasi pro, prosus [?: ] dictum esse mundo, ac rebus mundanis, idque [?: ne-- ] Deo, ut solet plerunque ab hominibus factitari. [?: ] [?: ] significatione accipitur, quod Paulus dicit, Se mundo crucifixum, et mundum sibi: id est, nec
quod omnes gentes perinde perfidem salvabuntur, sicut et ipse Abrahamus: unde quae demum illi ingens felicitas contingit? Secundo, quia multo ante quam eius nomen immutaretur, et vocaretur pater multarum gentium, quod fit demum capite 17, per fidem est iustificatus. Capite 15. Contra autem mox, cum ipsa iustificatione hoc eodem cap. promittitur ei possessio mundi sub nomine terrae Canaan. Tertio, quia non tantum ipsi Abrahamo promittitur ista haereditas aut possessio mundi, sed etiam eius semini. id est, omnibus piis, qui certe non fuerunt patres multarum gentium: idque non
praesentia, et etiam futura. Possident sane pii hic totum mundum, quoquo modo ab impiis premantur: sciunt enim sibi omnia munda esse, sciunt sibi omnia licita ac concessa, et a Deo ipso esse donata: acquiescunt quoque in iis quae eis Deus dat, sua sorte contenti, et denique omnibus fruuntur cum gratia, favore ac benedictione Dei. At impii praesertim evigilante conscientia, sentiunt sibi totum mundum infestum molestumque esse. Spectaculum facti sumus mundo et angelis, 1. Corinth. quarto. id est, omnes homines mirantur nostram sortem, nostraque certamina, alii bene, alii male de eis
regit, et alioqui in mundo, atque adeo etiam in piorum actionibus multa turbat et agit, impediens bona, et promovens mala. Nohe per arcam damnavit mundum, Hebraeor. undecimo. id est, monuit et accusavit homines de suis peccatis, et exitio praesentis et futurae vitae, per illam ipsam structuram. Cum vero ipsi divinas illas monitiones contempsissent, ab incolumi et victrice arca sunt suae impoenitentis insaniae et incredulitatis convicti, et tandem etiam damnati divinitus. Eadem vis huius vocis est et 2. Petr. 2, Originali mundo non pepercit: id est, primis illis hominibus Totus mundus in
sicut David petens se lavari a Domino, inquit: Super nivem dealbabor. Item 1. Ioan. primo: Sanguis Christi nos mundat ab omnibus peccatis. Secundo, mundum cor est, in quo radix illa malitiae nonnihil mortificata ac debilitata est, ut non possit amplius regnare in hoc mortali corpore Id vero fit, cum per Spiritum sanctum renovamur. Denique et tertiam significationem habet, ad novam obedientiam pertinentem, ei pii omni studio removent de suo corde omnia mala, [?: ] iusta et sanguinaria consilia. Hinc est dictum Christi Matthaei quinto: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum
[?: ] , et Cor rectum, simplex ac syncerum: et supra etiam in [?: voce ] Integer aliquid dictum est. Proverbiorum vigesimo dicitur: Quis potest dicere, Mundavi cor meum, purificatus sum a peccato meo? id est, omnibus [?: inhae--- ] reliquiae veteris Adami, cum suis pravis aestibus, cogitationibus et cupiditatibus, quantumvis eis [?: resist-- ] . Hiob cap. 14, describens miseriam hominis, hanc quoque inter alias recenset, quod nascatur immundus, inquiens: Quis potest facere mundum de immundo semine? Munda dicebantur
immundicie tua, nec mundaberis donec posuero furorem meum in te. Tale est et illud Hierem. 51: Curavimus Babylonem, et non est curata prius significat conatum, posterius effectum. Sed de hoc Hebraismo habetur propria Regula in Praeceptionibus universalibus. Mundare quas habeat significationes, cum de spirituali mundatione accipitur, supra dixi: sed illa nimirum prima et praecipua est, cum remissionem peccatorum significat, de qua innumera dicta passim in Scriptura reperiuntur 1. Iohan. 1 bis repetitur, Sanguis Christi mundat nos ab omnibus peccatis. Et mox, Deus mundabit nos ab omni
51: Curavimus Babylonem, et non est curata prius significat conatum, posterius effectum. Sed de hoc Hebraismo habetur propria Regula in Praeceptionibus universalibus. Mundare quas habeat significationes, cum de spirituali mundatione accipitur, supra dixi: sed illa nimirum prima et praecipua est, cum remissionem peccatorum significat, de qua innumera dicta passim in Scriptura reperiuntur 1. Iohan. 1 bis repetitur, Sanguis Christi mundat nos ab omnibus peccatis. Et mox, Deus mundabit nos ab omni iniustitia. Ezech. 36: Spargam super vos aquas mundas, et mundabimini ab omnibus
Si enim sanguis hircorum ac taurorum, et aqua cineris vitulae aspersa, sanctificat ad carnis puritatem: multo magis sanguis Christi purificabit aut mundabit conscientias nostras ab operibus mortuis, etc. Sic et mox eodem, ac initio sequentis capitis, confert mundationem typicam cum mundatione sacrificii Christi. Sic Christus pharisaeis Matthaei 23 et Lucae 11 obiicit, quod sedulo mundent calices, patinas, sellas, ac similia, quasi in eis magna vis religionis consistat: cum potius cor et conscientiam mundare et expiare deberent vero expiatorio sacrificio. [?:
etc. Sic et mox eodem, ac initio sequentis capitis, confert mundationem typicam cum mundatione sacrificii Christi. Sic Christus pharisaeis Matthaei 23 et Lucae 11 obiicit, quod sedulo mundent calices, patinas, sellas, ac similia, quasi in eis magna vis religionis consistat: cum potius cor et conscientiam mundare et expiare deberent vero expiatorio sacrificio. [?: ] Ephes. 5 dicitur Christus sibi mundasse Ecclesiam, per lavacrum regenerationis et spiritus. Et Tit. 2, quod mundaverit sibi populum acceptabilem.
¶ Cum Iohan. 13 dicitur, Qui
vis religionis consistat: cum potius cor et conscientiam mundare et expiare deberent vero expiatorio sacrificio. [?: ] Ephes. 5 dicitur Christus sibi mundasse Ecclesiam, per lavacrum regenerationis et spiritus. Et Tit. 2, quod mundaverit sibi populum acceptabilem.
¶ Cum Iohan. 13 dicitur, Qui lotus est, non opus habet nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus: et vos mundi estis, sed non omnes: intelligitur de mundatione imputationis et renovationis sicut mox 15. Vos mundi estis per sermonem meum. In hac significatione idem sunt Mundari, purificari,
dealbari a peccatis, imputari alicui iustitiam Christi, tegi et non imputari peccata, deleri alicuius peccata etc. Mundus esse aliquis dicitur ab aliqua re, id est, non reus, non particeps illius sceleris: ut 2. Sam. 3. Mundus ego sum, et regnum meum, a sanguine Abner, a, cum, vel coram Iehova. Item Iehos. 2, Mundi erimus ab hoc iuramento: id est, non erimus periuri, non tenebimur hoc iuramento, erimusque liberi ab eo. Iob dicit, caelos ac stellas ipsas non esse mundos in conspectu aut iudicio Dei, multo minus homines: cap. 15 et 25. Habacuc
est, praedicatio vera passionis Christi, et alii cultus in spiritu et veritate praestiti: sicut et Christus prophetavit Ioan. 4. Ezech. 2, et alias, accusat graviter Deus sacerdotes, quod non distinguant inter sanctum et prophanum, mundum et immundum: id est, commisceant fermentum corruptelarum cum vera doctrina. Omnia sunt munda mundis, sed impuris et infidelibus nihil est mundum, sed polluta est eorum mens et conscientia: Tit. 1. de cuius loci ultimis verbis supra in voce Mentis dixi: nunc de prioribus. Praecipit Paulus, negligendas esse nugas et praeceptiunculas incredulorum
imo quibus etiam ipse Diabolus et infernus ac mors in bonum, Deo ita mirabiliter omnia ordinante, cooperetur. Sed impiis et incredulis esse immundum cor ac conscientiam quae sunt primaria, eoque etiam omnia externa eis verti in exitium. Eadem prorsus res ac doctrina tractatur Luc. 11, cum inquit Dominus: Veruntamen date quae intus sunt, eleemosynam, et omnia erunt munda vobis. Nam plane nullum dubium est, vel mediocriter textum expendenti, non agi ibi de precio expiationis verorum peccatorum: sed de mundatione rerum externarum, quo pharisaei eis licite ac pure ut mundis uti
id est, locus munitus: Psal. 89, Posuisti munitiones eius contritionem. pro, evertisti eas, contrivisti eas. Deus valde crebro, idque variis vocibus dicitur Munitio, Arx, Petra, rupes, et fortalicium suorum esse: quod perinde aut etiam millies tutiores simus ab hostibus cum ipse nos protegit, quam si in loco longe munitissimo essemus. Psalmo 91. Dicam Domino, seu de Domino: spes mea, munitio mea, Deus meus, confidam in eo. id est, sic sentiam, credam, et sic dicam, quod Deus sit liberator et protector meus. Comparantur Nahum munitiones firmissimae, cum
ab hostibus cum ipse nos protegit, quam si in loco longe munitissimo essemus. Psalmo 91. Dicam Domino, seu de Domino: spes mea, munitio mea, Deus meus, confidam in eo. id est, sic sentiam, credam, et sic dicam, quod Deus sit liberator et protector meus. Comparantur Nahum munitiones firmissimae, cum praematuris ficubus: quod sicut hae levi concussione deiiciuntur, ita illae Deo [?: ] ordinante facillime capiantur. Inquit enim propheta: Omnes munitiones tuae erunt similes ficulneis, quae maturos habent fructus: quae cum moveantur, cadent super os comedentis. Munitio
et protector meus. Comparantur Nahum munitiones firmissimae, cum praematuris ficubus: quod sicut hae levi concussione deiiciuntur, ita illae Deo [?: ] ordinante facillime capiantur. Inquit enim propheta: Omnes munitiones tuae erunt similes ficulneis, quae maturos habent fructus: quae cum moveantur, cadent super os comedentis. Munitio significat non tantum [?: ] vitates aut arces munitas, sed etiam aggeres contra eos extructos. Hier. 52, Chaldaei aedificaverunt contra Ierusalem munitiones. Ezech. 4, Ponesque contra eam obsidionem, et extrues adversus eam
[?:-cus ] . Sic et Daniel contemnit munera impii Belsazae. Si offers munus tuum ad altare, et illic recordaris quod frater tuus habet aliquid contra te, abi et [?: reconcili--- ] eo: id est, Deus non vult accipere munera ab iis [?:-runt ] fratrem, aut alio qui iniuste cum ego agunt: [?: ] primam haberi rationem moralium, secundam ceremoniarum. Donum quodcunque ex me, iuvaberis, Matth. 15 id est, si quid ego contulero in corbonam, id tibi mi pater [?: ] plus proderit, quam si tibi ipsi donarem: quandoquidem eo [?: Deo ]
Deum ipsum reddes propitium, quod ei longe magis proderit, quam si tantum ei alimentum in culinam allatum fuisset a te filio. Munera mittent sibi invicem, Apoc. 11. id est, valde laetabuntur, et sibi invicem congratulabuntur de oppressis veris ac piis doctoribus: quod hunc passim fieri videmus. Cum munere vultum alicuui deprecari, est, eum agnoscere superiorem, et quasi supplicem illi fieri. Psal. 45, Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur. Munus aliquando etiam idem est quod sacrificium, ut supra in voce MINHA monui. Quare Gen. 4, et Hebr. 11, dicitur
sibi invicem, Apoc. 11. id est, valde laetabuntur, et sibi invicem congratulabuntur de oppressis veris ac piis doctoribus: quod hunc passim fieri videmus. Cum munere vultum alicuui deprecari, est, eum agnoscere superiorem, et quasi supplicem illi fieri. Psal. 45, Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur. Munus aliquando etiam idem est quod sacrificium, ut supra in voce MINHA monui. Quare Gen. 4, et Hebr. 11, dicitur Deus respexisse ad munus Abelis, sed Caini munus neglexisse. munificentiarum pluvia, pro larga, ac liberaliter a Deo donata:
munificentiarum pluvia, pro larga, ac liberaliter a Deo donata: Psal. 68, Pluviam munificentiarum super haereditatem tuam elevabas Deus.
MURMURARE, significat proprie submissa voce [?: alioqui ] . Quia vero sic submissa voce queri solemus, praesertim cum non satis iustam causam habemus, aut eius offensam de quo querimur metuimus: fit, ut murmurare admodum crebro pro queri de aliquo, et accusare aliquem tanquam iniuste secum agentem, significet. In hac significatione valde crebro in veteri Testamento, praesertim in quatuor posterioribus
eius offensam de quo querimur metuimus: fit, ut murmurare admodum crebro pro queri de aliquo, et accusare aliquem tanquam iniuste secum agentem, significet. In hac significatione valde crebro in veteri Testamento, praesertim in quatuor posterioribus libris Pentateuchi, accipitur de Israelita, cum iniustis querelis contra Deum et Moysen utitur. Sic et in novo Testamento accipitur de Iudaeorum accusationibus contra Christum, Luc. 5. 15, et 19. Item operariorum contra patremfamilias, Matth. 20. et denique Graecorum contra Iudaeos, Act. 6. Accipitur tamen aliquando etiam in meliorem
accipitur de Iudaeorum accusationibus contra Christum, Luc. 5. 15, et 19. Item operariorum contra patremfamilias, Matth. 20. et denique Graecorum contra Iudaeos, Act. 6. Accipitur tamen aliquando etiam in meliorem partem. ut sermo Iudaeorum loquentium de Christo, ac dicentium: Christus cum venerit, num maiora [?: ] iracula faciet? vocatur murmur, Iohan. 7. Item ibidem, Sermo promiscuus Iudaeorum, ac partim bonus, partim malus, de Iesu, vocatur murmur. Sic et Paulus ad Philip. 2. et 1. Pet. 4, praecipiunt hospitalitatem, aliaque pietatis officia, sine
non opponunt sese irae Dei veluti murum pro populo. Et [?: econtra ] servi Nabal dicunt ad Abigail, eius uxorem, 1. Sam. 28 de Davide et eius servis: Viri illi valide fuerunt [?: no-i ] , fuerunt murus super nos interdiu ac noctu, [?: ] diebus quibus fuimus cum eis pascentes oves: id est, non solum non laeserunt nos, sed etiam defenderunt contra latrones et alios, si qui nos laedere [?: volue- ] . Peccata aut scelera circumdare murum alicuius civitatis, est, illa potenter in ea vigere. Psal. 55, Vidi violentiam et
venditum. Murus [?: ra--osus ] , et similes aliquot voces aut phrases, exponentur infra in PARIETE.
MUSTUM, seu vinum recens expressum, negat Christus poni in utres veteres: aut contra, vetus vinum in utres novos. Ratio autem est ibidem a Domino subindicata, quia mustum cum sit valde flatuosum, disrumpit vas, si sit imbecillum, praesertim si non pateat exhalationis exitus, sicut in utre non patet. Ad haec, ob eandem causam non facile afficitur novitate vasis. At contra vetus vinum, non perinde requirit vas robustum, utpote quod iam deferbuit, et facile afficitur
in hoc capite agitur de remissione debitorum, quae septimo quoque anno apud Iudaeos fiebat, quod Scriptura utatur verbo et nomine
[?:-ti ] si non audirem, nihil respondi, tibi commendans [?: ] dictam, et a te opem expectans. Sic de Christo ipso [?:-bit ] Evangelista et Propheta. Ipsemet etiam Dominus interrogatus de causa silentii in passione, dicit eam esse, quia [?: ] loquatur, cum nec ad interrogata eius respondeatur [?: ] si ipse recte respondeat, seque excuset, dimittatur: ut [?:-ne ] frustra tum se excuset, tum illos redarguere conetur. Interrogare, ponitur pro confutare alium: Respondere [?:-ro ] , pro seipsum excusare
ponitur pro confutare alium: Respondere [?:-ro ] , pro seipsum excusare sufficienter, ut nihil ei amplius obiici queat. Sic et de Ezech. dicit Deus cap. 3, Ego faciam adhaerere linguam tuam palato, ut sis mutus, et ut sis eis vir redarguens. Contra autem, cum Deus per [?: ] ritum suum aperit labia nostra, tum lingua nostra celebrat laudes Dei, Psal. 51. De hoc, simul et de [?: mi-sa ] mutorum sanatione, dixit Isa. cap. 35. Aperietur in tempore Meschiae) lingua mutorum. Muta fiant labia dolosa,
[?: ] , [?: ] valentes latrare: sicut Isaiae 56 plenius, suisque (ut [?: ] coloribus depinguntur.
MYRICA, est genus arbusti, et nullam eximiam speciem habentis: aliqui putant esse, quod vocant tamariscum: quod sane verisimile est Nam sicut hoc arbustum cum [?: delect- ] locis humidis, infeliciter provenit in locis aridis: sic [?: ] homo cum perpetua ope Dei indigeat, pessime [?: ] , praesertim in spiritualibus, si Deo careat. Ier. cap 17 [?: ] parat huic virgulto, hominem non
depinguntur.
MYRICA, est genus arbusti, et nullam eximiam speciem habentis: aliqui putant esse, quod vocant tamariscum: quod sane verisimile est Nam sicut hoc arbustum cum [?: delect- ] locis humidis, infeliciter provenit in locis aridis: sic [?: ] homo cum perpetua ope Dei indigeat, pessime [?: ] , praesertim in spiritualibus, si Deo careat. Ier. cap 17 [?: ] parat huic virgulto, hominem non sperantem in Deum, [?: ] in humana praesidia. Contra ei opponitur pius, [?: sperat ] in Deum,
et comparatur arbori in loco irriguo crescere. Ratio comparationis ac naturae huius arbusti satis [?: ] indicatur. inquit enim: Erit enim quasi myrica in deserto, et non videbit bonum, sed manebit in siccitatibus [?: in ] deserto, et terra salsuginis quae non habitatur. Cum descriptioni si addas contrariam pii hominis et arboris [?:-guae ] , quae mox sequitur, facile et arbusti huius naturam et impii hominis sortem cognosces. Eadem vero comparatio est etiam Psal. 1. Huius arbusti voce etiam [?: p-ctique ] homines
[?: ] ope destituti: quique tristem speciem, veluti ovis [?:-sionis ] , foris habent Ier. 48 Fugite et eripite animam vestram, et sitis veluti myrica in deserto: id est, [?: en- ] solitarii ac miseri: quod tamen melius vobis erit, quam ut [?:-mi ] cum aliis Moabitis pereatis. Vocem Hadesim Zach. 1, aliqui vertunt myrtum: dicunt autem, myrtum ibi significare sanctos Dei, inter quos angelus, id est Christus, stare et habitare dicatur. In Iudith et Esther sit [?: ] olei myrtini, quo se ungebant divites: quod erat
] olei myrtini, quo se ungebant divites: quod erat [?:-mi ] precii. ut inde forte ratio, cur sanctos hoc arbutum significet, animadverti queat.
MYRRHA, genus preciosissimi aromatis est. Crebro fit eius in Sacris literis mentio praesertim in Canticis. Oblata autem est cum thure et auro, etiam myrrha Magis, Christo. Auro dicunt eos significasse, illum esse
regem: thure, esse Deum: et myrrha, esse hominem: quoniam ea, humana cadavera, ne putrescant, condiantur,
et Spiritus sancti lumine percipi nequeat. Sic Dan. 2 somnium regis vocatur. Sic tota patefactio Christi, Matth. 13, Mar. [?: ] , et Luc. 8, ac saepe alias. Hoc nomine vocat Paulus voluntatem Dei de finali conversione Iudaeorum, Rom. 11. Sic etiam coniunctio Ecclesiae cum Christo, Eph. 5 dicitur. Antichristi quoque occulta origo et incrementa ac voce a Paulo notantur, 2. Thess. 2. et meretricis Babylonicae mysterium dicitur, Apoc. 17. Vulgata versio nonnunquam retinuit vocem Mysteria, nonnunquam per Sacramentum vertit: ut Ephes. 1 et 5, item Apoc.
merito dicitur: alias autem solummodo rationem qua aliqua asserta sententia confirmatur, et ita rationalis dici posset. At haec vocula NAM plerunque [?:-tum ] rationem aut probationem sententiae, non autem causam rei efficientem notat. Quare citra ambiguitatem sensum exprimit, cum
Anno 1549 in tertia parte Libelli de Fide dixi: et 1548, in propria charta Magdeburgae edita explicui. Postea vero etiam alii hanc expositionem, ut manifeste verissimam, secuti sunt. Multi nihilominus malunt ad violentas Glossas huius dicti confugere. Sive autem ego, sive alius aliquis prior ita cum locum exposuit, omnino singulare Dei donum ad illustrationem veritatis datum fuit. vide locum in Libello de Fide, et in alio de Iustitia: reperies ibi plures rationes ac exempla, et omnia prolixius dicta ac confirmata. Sit autem hoc exemplum nobis admonitionis loco, ut sciamus, saepe in minimis
et veluti ignito halitu, qui ex vehementer irati hominis naribus efflatur: tametsi verbum
indicari, eo quod per nares carpant vitatem auram, sine qua vivere nequeant. Impius [?: ] aut prae altitudine naris non requirit, subaudi Deum: aliqui exponunt, in altitudine faciei, eo quod superbi extollunt faciem, magis caelum quam terram spectantes. Sed commodius iram verteris. Cum enim irascuntur et commoventur contra miseros, saeviunt ac grassantur in eos, nihil curantes quid Deus iubeat aut prohibeat. Forte haec locutio vicina est illi, magnum spirare, et magni spiritus: aut simpliciter, Dant faciuntve alicui opes spiritus. Nam irati et superbi insolentius et
contra miseros, saeviunt ac grassantur in eos, nihil curantes quid Deus iubeat aut prohibeat. Forte haec locutio vicina est illi, magnum spirare, et magni spiritus: aut simpliciter, Dant faciuntve alicui opes spiritus. Nam irati et superbi insolentius et vehementius halitum et flatum cum ex ore. tum praesertim ex naribus spirant. Quod supra citavi Psal. 74, de fumatione nasi, id multo plenius ac clarius ponitur in descriptione commoti Dei ob miserorum, eumque invocantium oppresionem, Psal. 18. et 2. Sam. 22, Ascendit fumus in naribus
novam et prius inauditam doctrinam gentes audient, et accipient. Ezech. 23, Nasum tuum et aures tuas auferent, et postremum tuum in gladio cadet. Allusio est ad deformationem, qua meretrices deformari solent, et praesertim adulterae, ne a quoquam amplius diligantur. Loquitur enim Deus hic ita cum Hierusalem, tanquam cum adultera: tametsi illi Orientales etiam viros sic soliti sunt mutilare primum, postea ex carnificare variis cruciatibus, et tandem interficere. ut de Zophyrone in Iustino legitur, et de caterva Graecorum captivorum in Asia ab Alexandro reperta. Sensum autem esse volunt,
doctrinam gentes audient, et accipient. Ezech. 23, Nasum tuum et aures tuas auferent, et postremum tuum in gladio cadet. Allusio est ad deformationem, qua meretrices deformari solent, et praesertim adulterae, ne a quoquam amplius diligantur. Loquitur enim Deus hic ita cum Hierusalem, tanquam cum adultera: tametsi illi Orientales etiam viros sic soliti sunt mutilare primum, postea ex carnificare variis cruciatibus, et tandem interficere. ut de Zophyrone in Iustino legitur, et de caterva Graecorum captivorum in Asia ab Alexandro reperta. Sensum autem esse volunt, quod auferetur a
super genua Ioseph. id est, ipsi nati sunt, ipseque eos saepe blande in ulnas et sinum suum suscepit, sicut solent avi de nepotum ortu laetari, tametsi hi fuerint iam pronepotes Iosephi, ut tanto maiori gaudio eos viderit, blandiusque contrectaverit. Psal 87, Ecce Philistaea Tyrus cum Aethiopia, ille natus est ibi. Et mox: De Syon dicetur, Vir et vir natus est in ea Item, Dominus recensebit, cum conscripserit populos, iste natus est ibi. Id est, multi venientes ab Oriente et Occidente, fient per fidem spirituales filii et haeredes Abrahami. ac cum eo recumbente regno
avi de nepotum ortu laetari, tametsi hi fuerint iam pronepotes Iosephi, ut tanto maiori gaudio eos viderit, blandiusque contrectaverit. Psal 87, Ecce Philistaea Tyrus cum Aethiopia, ille natus est ibi. Et mox: De Syon dicetur, Vir et vir natus est in ea Item, Dominus recensebit, cum conscripserit populos, iste natus est ibi. Id est, multi venientes ab Oriente et Occidente, fient per fidem spirituales filii et haeredes Abrahami. ac cum eo recumbente regno caelorum. Quin et Dominus ipse recensens Catalogum gentium et hominum de multis barbaris extremi orbis, dicet, Ecce iste
87, Ecce Philistaea Tyrus cum Aethiopia, ille natus est ibi. Et mox: De Syon dicetur, Vir et vir natus est in ea Item, Dominus recensebit, cum conscripserit populos, iste natus est ibi. Id est, multi venientes ab Oriente et Occidente, fient per fidem spirituales filii et haeredes Abrahami. ac cum eo recumbente regno caelorum. Quin et Dominus ipse recensens Catalogum gentium et hominum de multis barbaris extremi orbis, dicet, Ecce iste est quoque filius Abrahae. Quo respicit Christus dicens: Multi venient ab Oriente et Occidente, et recumbent cum Abraam in regno caelorum Quod in ea nati
spirituales filii et haeredes Abrahami. ac cum eo recumbente regno caelorum. Quin et Dominus ipse recensens Catalogum gentium et hominum de multis barbaris extremi orbis, dicet, Ecce iste est quoque filius Abrahae. Quo respicit Christus dicens: Multi venient ab Oriente et Occidente, et recumbent cum Abraam in regno caelorum Quod in ea nati est, ex Spiritu S. est, Matth. 1 ubi natum aut genitum [?: ] pro concepto ponitur: nondum enim Maria pepererat. In nasci alias tantum solam conceptionem, veluti initium [?: quod--- ] nativitatis indicat: alias contra, etiam
in de fit, ut communiter loquendo naturam alicuius rei, eius genuinam indolem, innatamque proprietatem vocemus. Rom. 2. Si gentes natura quae legis sunt faciunt: i. naturali vi ac viribus. De quo loco Pauli prolixe dixi in resolutione Disputationis Ienensis de Libero arbitrio, edita una cum Disputatione Vinariensi. Sic Rom. 1. Feminae eorum mutaverunt naturalem usum in eum qui est praeter aut contra naturam: i. praeter et contra innatam aut ingenitam earum proprietatem ad quam et cum qua divinitus conditae sunt. Naturale saepe dicitur id quod ita natum est: et opponitur
De quo loco Pauli prolixe dixi in resolutione Disputationis Ienensis de Libero arbitrio, edita una cum Disputatione Vinariensi. Sic Rom. 1. Feminae eorum mutaverunt naturalem usum in eum qui est praeter aut contra naturam: i. praeter et contra innatam aut ingenitam earum proprietatem ad quam et cum qua divinitus conditae sunt. Naturale saepe dicitur id quod ita natum est: et opponitur artificia [?:-asciticiae ] , vel quoquo modo etiam corruptae rei. [?: ] praeputium secundum naturam, Rom. 2, [?: Iudicabit ] quod est ex natura praeputium. i. natus
sexus, diversam speciem ornatumque postulat. Natura videtur aliquando ipsam rei existentiam aut essentiam significare. Gal. quarto. Servivistis iis qui non erant natura dii: id est, reipsa non erant dii, sed tantum opinione stultorum ac seductorum hominum. Vicina huic significatio est, cum natura animalium et hominum pro ipsis animalibus et hominibus ponitur. Iac. 3, Omnis natura animalium domatur a natura hominis: id est, omnia animalia domari possunt, solentque ab hominibus. D. Petrus cap. 1. 2 Epistolae, dicit nos fieri divinae naturae participes, quod tum
vos tantas componere lites. et Aeneid. 2,
est. Dividitur autem multipliciter. ut primum, aliud esse necessarium consequentis seu absolutum, aliud consequentiae. Consequentis seu absolutum necessarium est, quod sua natura tale est: consequentiae, quod per se quidem est non necessarium, sed tamen ratione cohaerentiae connexionisve cuiusdam cum alio, quod cum praecesserit, hoc necessario consequatur. Consequentis necessarium est duplex: vel quia sic ab aeterno fuit: ut Deus est unus essentia, trinus personis, bonus, iustus, sapiens et omnipotens, etc. Vel quia sic simpliciter ac sine exceptione, aut libertatis concessione
autem multipliciter. ut primum, aliud esse necessarium consequentis seu absolutum, aliud consequentiae. Consequentis seu absolutum necessarium est, quod sua natura tale est: consequentiae, quod per se quidem est non necessarium, sed tamen ratione cohaerentiae connexionisve cuiusdam cum alio, quod cum praecesserit, hoc necessario consequatur. Consequentis necessarium est duplex: vel quia sic ab aeterno fuit: ut Deus est unus essentia, trinus personis, bonus, iustus, sapiens et omnipotens, etc. Vel quia sic simpliciter ac sine exceptione, aut libertatis concessione ordinavit: ut,
tantum pessimae opes proferantur. Haec quasi praeter meum institutum, de variis necessitatis generibus praefari [?: volo ] ut tanto melius sequentes phrases ac obscuriores significationes explicari et intelligi possint. Observandum porro est, quod verbum Oportet idem ferme significat. Cum igitur Christus dicit Matthaei decimooctavo, Necesse esse venire scandala: et Lucae decimoseptimo, Non esse contingens
quam effectum aut eventum vox haec respicit [?: ] quod sit iure, lege aut more necessarium, non [?: ] eventu aut effectu necessarium. Supra diximus de necessitate scandali, quod nequaquam de iure, sed [?: tantum ] de effectu aut eventu est accipiendum. At cum [?: dicat ] Luc. 22, Venit autem dies azymorum, in quo necesse erat, vel potius oportebat (ut est in Graeco) [?: ] pascha: non de facto, eventu, aut exitu, sed de iure accipiendum est. Sic etiam de iure intelligendum est, [?: ] dicitur, obedientia, bona
dies azymorum, in quo necesse erat, vel potius oportebat (ut est in Graeco) [?: ] pascha: non de facto, eventu, aut exitu, sed de iure accipiendum est. Sic etiam de iure intelligendum est, [?: ] dicitur, obedientia, bona opera aut Decalogus est necessarius. Quinetiam cum haec dicuntar necessariam salutem, de iure accipiendum est, salva tamen dispensatione, et (ut ita dicam) superioritate Evangelii (quod est superius ius) per remissionem peccatorum, [?: ] necessitatem dispensante aut tollente. Quod [?: ] dispensat semper de praeterito,
dispensante aut tollente. Quod [?: ] dispensat semper de praeterito, non de futuro: debito non soluto, non autem de debito in posteritate solvendo. In quo peccarunt, qui hoc tempore hoc dogma pseudoapostolorum, aut etiam [?: Nazarenorum ] [?: maximo ] cum scandalo instaurarunt. De iure intelligendum est et illud 1 Corinth. 7, Qui vero stat firmus suo corde (non habens necessitatem. sed potestatem suae voluntatis) et hoc decrevit in suo corde, servare suam virginem, bene facit: id est, talem nulla necessitas mandati divini urget ad servandam
Cogebam eos blasphemare: id est, urgebam crudeliter. Galat. 2, Quid cogis gentiles iudaizare? id est, conaris eos adigere ad iudaizandum. Sic Galatis 6. Isti cogunt vos circumcidi. Mox sequenti versu dicit: Volunt vos circumcidi. Haec igitur exempla de conatu necessario accipienda sunt. At cum Galatis secundo Paulus dicit, Titum, cum esset Graecus, non fuisse coactum circumcidi: non est accipiendum de conatu, qui ibi valde violentus aderat, sed de exitu aut eventu. Testatur enim Paulus, se in ea re etiam Apostolorum iudicio victoriam obtinuisse. Ideo inquit, de falsis fratribus eum
crudeliter. Galat. 2, Quid cogis gentiles iudaizare? id est, conaris eos adigere ad iudaizandum. Sic Galatis 6. Isti cogunt vos circumcidi. Mox sequenti versu dicit: Volunt vos circumcidi. Haec igitur exempla de conatu necessario accipienda sunt. At cum Galatis secundo Paulus dicit, Titum, cum esset Graecus, non fuisse coactum circumcidi: non est accipiendum de conatu, qui ibi valde violentus aderat, sed de exitu aut eventu. Testatur enim Paulus, se in ea re etiam Apostolorum iudicio victoriam obtinuisse. Ideo inquit, de falsis fratribus eum ad circumcisionem cogentibus, nec ad horam
demum emergentes. Sic Paulus dicit 2. Corinthiorum 12, Oblector in infirmitatibus, contumeliis, necessitatibus, persecutionibus, angustiis, etc. Videtur hic Paulo, necessitates esse defectus rerum necessariarum. Eodem ferme modo accipit et 2 Corinthiorum 6. Sic necessitas cum tribulatione, 1 Thes. 3, coniungitur. Sic et Lucae 21 praedicitur, futuram [?: magnam ] necessitatem: id est, rerum omnium difficultatem in terra. Sic Paulus suadet caelibatum, propter [?: instantem ] necessitatem: id est difficultates ac persequutiones varias,
] aut commodam significat, qua non sine gravi [?: somno ] careamus, 2 Corinthiorum 9, Necessarium esse putavi vos consolari. Contra, 1 Iohan. 2 dicitur, Non necesse esse habetis ut quis vos doceat: id est, non prorsus impossibile est vos sine nostra institutione salvari, cum [?: ] et ipsimet vos invicem docere possitis. Ita quasi [?: extremum ] quendam gradum rerum necessariarum sinificat: sicut cum Cato praecipiebat contra emacitatem. Non id esse emendum quod opus sit, sed quod [?: plane ] sit necessarium. Et veteres, Uxorem
1 Iohan. 2 dicitur, Non necesse esse habetis ut quis vos doceat: id est, non prorsus impossibile est vos sine nostra institutione salvari, cum [?: ] et ipsimet vos invicem docere possitis. Ita quasi [?: extremum ] quendam gradum rerum necessariarum sinificat: sicut cum Cato praecipiebat contra emacitatem. Non id esse emendum quod opus sit, sed quod [?: plane ] sit necessarium. Et veteres, Uxorem esse necessarium malum: id est, quae licet multa incommoda secum [?: ] , tamen ea carere non possimus. Utilitatem haec [?: mox ]
contra emacitatem. Non id esse emendum quod opus sit, sed quod [?: plane ] sit necessarium. Et veteres, Uxorem esse necessarium malum: id est, quae licet multa incommoda secum [?: ] , tamen ea carere non possimus. Utilitatem haec [?: mox ] etiam significat, cum Paulus Philipp. 1 dicit, Manere in carne magis est necessarium propter vos: id est, [?: ] ingenti multarum Ecclesiarum damno. De loco primae Corinthiorum 12: Imo multo magis quae videntur infirmiora, sunt necessaria: disputat Erasmus, non [?: ] illa membra dici
n. voluntario, et secundum cogitationem motui est.
dicuntur quodammodo necessaria. nam et ipsum necessarium aut agere aut pati tunc dicitur, cum non contingat propter illud quod vim infert, secundum propositum fieri, tanquam illa existente necessitate, propter quam non contingit aliter: et in eis quae concausae vivendi et boni sunt, similiter. Cum enim non contingat, hic quidem ipsum bonum, hîc vero ipsum vivere et esse sine quibusdam, haec necessaria: et haec causa, necessitas quaedam est. Item demonstratio necessariorum est: quoniam non contingit aliter se habere, si similiter demonstratum est. Huius vero causae ipsa prima, si
se habere. quapropter nec aliter et aliter: etenim multipliciter se haberet. Si igitur aliqua perpetua et immobilia sunt, nihil in eis violentum aut praeter naturam est. Haec non tantum propter praecedentes loquutiones adscripsi: sed etiam ut ista communis loquutio omnium linguarum intelligatur, cum aliquid dicitur esse necessarium ad aliud: quam communem loquutionem etiam impia propositio Maioris continet, Opera sunt necessaria ad salutem, Quae sententia in omnibus linguis, et omnium sanorum iudicio omnino significat, Opera sunt concausa salutis, seu quiddam praecedens ac operans eam ut
de causa sine qua non, quae sane est quiddam antecedens, et concausa eius cuius est causa. Quare prorsus detestanda est istorum hominum impudentia, qui violenter excusandi nefarii erroris causa exponunt, quod sit intelligendum, Bona opera debere prorsus sequi partam iustificationem ac salutem: cum nemo mortalium dicat, effectum esse necessarium ad causam, sed contra, causam ad effectum. Nemo dicit saturitatem esse necessariam ad panem: sed contra, panem esse necessarium ad saturationem. ¶ Haec iam devoce Necessarii dixisse sufficiat: nam reliqua significata et exempla facile ex Latino
Sic negligere sapientiam, Proverbiorum primo, pro despicere, aut etiam odisse: et Hebraeorum duodecimo, Negligere disciplinam. Contra quoque verbum Odi ponitur pro negligo, ut in Synecdoche dixi, et postea in verbo ODI ostendam. ut, Qui parcit virgae, odit filium: id est: negligit eum, cum alioqui plerunque tales tenerrime ament filiolos.
NEGO, aut ABNEGO verbum habet propriam quandam significationem in Sacris literis: sicut et res ipsa eius significationis in aliis rebus, linguis, gentibus, religionibus ac moribus non est in usu. ea porro talis est. Gerit Deus bellum
alioqui plerunque tales tenerrime ament filiolos.
NEGO, aut ABNEGO verbum habet propriam quandam significationem in Sacris literis: sicut et res ipsa eius significationis in aliis rebus, linguis, gentibus, religionibus ac moribus non est in usu. ea porro talis est. Gerit Deus bellum cum Satana ac mundo, idque magna ex parte etiam propagatione suae religionis, veritatis, ac noticiae sui: et contra damnatione impiae doctrinae ac religionis mundi, seu omnigenorum mendaciorum Satanae, praesertim autem religionem attingentium. Sicut igitur Deus misit filium suum, ut disseminet
ac contra, Satan et mundus non solum habent suos Apostolos mendaciorum infernalium propagatores, et veritatis Dei corruptores ac oppugnatores: sed etiam omni vi, industria ac arte id agunt, ut illi Dei ac filii ipsius ministri non tantum desinant testimonium veritati dare, sed etiam eam una cum suo autore obnegent, abiurent, ac ut impiam condemnent. Hic igitur fit, ut tant opere Deus a suis requirat ac flagitet confessionem, aut (si mavis dicere) liberam ingenuamque professionem veritatis, et contra abnegationem aut negationem severissime damnet. Sicut ergo ostendi, rem hanc esse
pugnam contra idololatriam gentilium, et vicissim illorum persequutionem, etiam vocis ac Hebraismi huius maior est usus quam in veteri. Exempla sunt passim obvia. Sed ab hoc communi usitatoque Hebraismo trahitur hoc verbum nonnunquam et paulo longius, ad quosdam nonnihil obscuriores sensus: ut cum Christus dicit Matth. 10, Qui me negaverit coram hominibus, negabo et ego eum vicissim coram patre caelesti. i. non agnoscam pro meo, non intercedem aut orabo pro eo, sed ut Ethnicum in suis peccatis ac morte deseram. Non agitur ibi res de verbali quadam negatione, ut hic in terris Christiani
confitetur, tamen re ipsa totaque doctrina ac religione sua, contemnendo meritum officiumque Christi idque in se, suas indulgentias, dispensationes, sacrifices sanctos ac mediatores, et merita ordinum monasticorum transferendo, negat et filium et patrem. Negat igitur utrumque reipsa potenter, cum verbotenus, et (ut indicam) specietenus eum confiteri ac celebrare videnantur
NEGOCIUM vertunt aliqui vocem Hebraei [?: ] dabar, quod proprie sonat verbum. extenditur [?: ] late, sicut Res apud Latinos, aut Ein ding apud Germanos. Adiungitur vero non
aut re transgressionis videlicet de bove, asino, ove, etc. idem est ac si diceret omni transgressione. Sic in negocio Phegor, Numeri trigesimoprimo: id est, propter Peor, aut cultum [?:---li ] illius. Eodem modo ponitur et 2 Samuelis decimo octavo: Audivit populus cum praecepta daret [?: per ] negocio Absolonis: id est, de Absolone in vita conservando. Ecclesiast. tertio: Dixi ego in corde meo super negocio filiorum hominum, quod purificaverit [?: ] est, de sorte aut conditione hominum. Sed [?: ] Dabar, sive Verbum,
nequam: id est, malus. Psalmo 63, Firmaverunt sibi sermonem nequam: iuxta Hebraeum, verbum malum, vel rem noxiam. Graece est [?: ] . Matthaei 6, Si oculus tuus erit nequam: id est, malignus, insidiosus. Nequam etiam pro facinoroso. Lucae 23 capite, Ducebantur et duo nequam cum eo. Graece,
aut Hebraismos in hac lingua habet. Primum per metaphoram significat quodvis domicilium hominum. Deinde quia, sicut [?: prae--endes ] et rapaces aves, ut aquilae, accipitres, maiores [?:--ui ] , et similes, solent in praealtis rupibus nidificare, [?: ] ibi cum suis pullis tutae sint, Iob 39: sic etiam potentes homines, tum arces in locis munitissimis struunt, quod ante bombardarum inventum commodissi [?: ] fiebat, in praealtis rupibus: et alioqui res suas ac servos liberosque praesidiis muniunt, et in tuto loco collocare conantur. Ideo
pro contento, per synecdochem. Deuteronomii trigesimosecundo: Aquila quae excitat ad volandum nidum suum: id est, provocat pullos suos, ut discant volare. Deuteronomii vigesimo secundo vetat Deus, reperto nido, praeter pullos aut ova etiam matrem tollere: forte volens indicare, moderate ac cum gratiarum actione creaturis Dei utendum esse, nec omnia simul ac semel esse perdenda et absumenda. Solet vero gratum acceptumque esse hominibus, reperire nidum, tum quia ipsae aviculae per se iucundae sunt: tum quia praeter omnem spem et laborem quasi quoddam lucellum homini ultro obiicitur.
Nabuchodonosor, Danielis quarto. Christus dicit aves caeli habere nidos, et vulpes foveas, se vero non habere ubi caput reclinet: ut ostendat, se deteriore esse conditione quam ipsa bruta, quae plus certi ac proprii commodi habeant, magisque stabiles ac certas sedes obtineant, eisque fruantur: cum ille nec habuerit quicquam proprii, nec usquam omnino tutus fuerit.
NIHIL, et NIHILUM, habet etiam suas quasdam obscuritates. Dicitur igitur Nihil alias de essentia ipsa, idque vel negative, cum aliquid prorsus nihil est: aut privative. ut, Nihil esse sine verbo factum, Ioan. primo
ac proprii commodi habeant, magisque stabiles ac certas sedes obtineant, eisque fruantur: cum ille nec habuerit quicquam proprii, nec usquam omnino tutus fuerit.
NIHIL, et NIHILUM, habet etiam suas quasdam obscuritates. Dicitur igitur Nihil alias de essentia ipsa, idque vel negative, cum aliquid prorsus nihil est: aut privative. ut, Nihil esse sine verbo factum, Ioan. primo dicitur. id est, prorsus nihil, nec usquam tale quod existit. aliqui privative intelligunt, de Peccato. Sic dicitur, idolum, id est, falsum Deum, nihil esse in mundo: 1 Corinth. octavo. Quare addit
est, prorsus nihil, nec usquam tale quod existit. aliqui privative intelligunt, de Peccato. Sic dicitur, idolum, id est, falsum Deum, nihil esse in mundo: 1 Corinth. octavo. Quare addit declarans, nec esse omnino ullum alium Deum, praeter verum.
Nihil esse, alias negative exponunt, cum aliquid plane non est, nunquam fuit, aut etiam prorsus periit. Alias privative. Dicunt autem privativum nihil esse, cum aliqua res caret eo quod habere deberet: ut cum oculo aut alio membro caret animal. sic accipi posset, cum absententiam preciositatis aut debiti valoris indicamus, de quo
falsum Deum, nihil esse in mundo: 1 Corinth. octavo. Quare addit declarans, nec esse omnino ullum alium Deum, praeter verum.
Nihil esse, alias negative exponunt, cum aliquid plane non est, nunquam fuit, aut etiam prorsus periit. Alias privative. Dicunt autem privativum nihil esse, cum aliqua res caret eo quod habere deberet: ut cum oculo aut alio membro caret animal. sic accipi posset, cum absententiam preciositatis aut debiti valoris indicamus, de quo moxagam. Sic rerum laesiones dicunt esse nihil. Sic et peccatum vocant nihil privativum. Aliquando Nihil dicitur de effectu:
octavo. Quare addit declarans, nec esse omnino ullum alium Deum, praeter verum.
Nihil esse, alias negative exponunt, cum aliquid plane non est, nunquam fuit, aut etiam prorsus periit. Alias privative. Dicunt autem privativum nihil esse, cum aliqua res caret eo quod habere deberet: ut cum oculo aut alio membro caret animal. sic accipi posset, cum absententiam preciositatis aut debiti valoris indicamus, de quo moxagam. Sic rerum laesiones dicunt esse nihil. Sic et peccatum vocant nihil privativum. Aliquando Nihil dicitur de effectu: ut, circumcisio nihil est, et praeputium nihil
Deum, praeter verum.
Nihil esse, alias negative exponunt, cum aliquid plane non est, nunquam fuit, aut etiam prorsus periit. Alias privative. Dicunt autem privativum nihil esse, cum aliqua res caret eo quod habere deberet: ut cum oculo aut alio membro caret animal. sic accipi posset, cum absententiam preciositatis aut debiti valoris indicamus, de quo moxagam. Sic rerum laesiones dicunt esse nihil. Sic et peccatum vocant nihil privativum. Aliquando Nihil dicitur de effectu: ut, circumcisio nihil est, et praeputium nihil est: 1 Cor. 7, pro, nihil efficit aut valet ad
Nihil interdum dicitur de absentia magni valoris aut preciositatis ab ea re, cui inesse debebat. 1 Cor. 13. Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam, charitatem autem non habeam, nihil sum. i. nullius precii aut valoris in conspectu Dei, et in Ecclesiae aedificatione. Convenit cum hac locutione, quod Aliquid esse significat interdum eximium esse. Tale et illud est: Aude aliquid brevibus Gyaris, et carcere dignum; Si vis esse aliquis. Sic ait Paulus: Gratia Dei sum, quicquid sum. De loco Galat. 6, Qui sibi videtur aliquid esse, mox dicam. Verum de locutione,
Qui enim non exercent recte dona divinitus data, magis videntur ea habere, quam vere habent aut possident: sicut is qui suam minam humi defoderat. quare merito aufertur ab eo id quod male habet. Quale enim tandem possidere est quopiam bonum, si prorsus eo non utare? Verum de hoc genere Hebraismi, cum magna pars pro toto, aut parva pro nihilo habetur, in Regulis universalibus dictum est. Sic 1 Cor. 1, Eligit ea quae non sunt. id est, quae per sese, suave nativa praestantia aut vigore nullius momenti sunt. In hac eadem vocis huius significatione dicitur 2 Par. 9, Omnia vasa Salomonis
etiam Nihil: ut Amos 6, Qui laetantur in re nihili. et Isai. 41, ad idola in quit: Vos estis minus nihilo, et opus vestrum minus nihilo. Sic Isaiae 59, Confiditis in nihilo, et loquimini mendacium. Dianae templum pro nihilo habebitur: Actorum 19. id est, contemnetur. Convenit hoc cum eo quod dixi, aliquando significare rem non magni precii esse, vel contemnendam: hoc est quoddam privativum nihil, ubi non ipsa res plane nihil est sed tantum est privata sua dignitate aut praestantia, vel preciositate. Nihil esse, ponitur interdum pro nulla culpa. Matth. 5, qui iuraverit
aut altare, nihil est: id est, non peccat, aut etiam non obligatur, nihil eximium vel in bonam vel in malam partem facit. Nihil tibi et illi, Matth. 27. Nihil tibi et iusto illi: id est, ne laeseris illum innocentem illo modo. ubi et hoc notetur, quod videtur ei interdicere omne commercium, cum tantum laesionem prohibeat. Tale est illud ad Labanum dictam. Ne loquaris a bono ad malum cum Iacobo. Sine me nihil potestis facere, Io. 15: scilicet veri bonique operis, et spiritualiter. Et mox cap. 18, In occulto loquutus sum nihil: scilicet singulare, quod non et publice sim
vel in malam partem facit. Nihil tibi et illi, Matth. 27. Nihil tibi et iusto illi: id est, ne laeseris illum innocentem illo modo. ubi et hoc notetur, quod videtur ei interdicere omne commercium, cum tantum laesionem prohibeat. Tale est illud ad Labanum dictam. Ne loquaris a bono ad malum cum Iacobo. Sine me nihil potestis facere, Io. 15: scilicet veri bonique operis, et spiritualiter. Et mox cap. 18, In occulto loquutus sum nihil: scilicet singulare, quod non et publice sim loquutus. Indigent tales loquutiones aliqua specificatione, sicut in Reg. de Generalioribus
15: scilicet veri bonique operis, et spiritualiter. Et mox cap. 18, In occulto loquutus sum nihil: scilicet singulare, quod non et publice sim loquutus. Indigent tales loquutiones aliqua specificatione, sicut in Reg. de Generalioribus locutionibus dixi. Si quis sibi videtur aliquid, cum nihil sit, semetipsum decipit: Gal. 6. pro, si quis semet magni facit, somnians se quempiam praestantem esse, cum sit vilissimus homuncio. Pro nihilo vidi tentoria Chusan, Habac. 3. id est, castra et potentia Syrorum, quibus imperitavit rex Chusan, in nihilum redacta sunt, in fumum
singulare, quod non et publice sim loquutus. Indigent tales loquutiones aliqua specificatione, sicut in Reg. de Generalioribus locutionibus dixi. Si quis sibi videtur aliquid, cum nihil sit, semetipsum decipit: Gal. 6. pro, si quis semet magni facit, somnians se quempiam praestantem esse, cum sit vilissimus homuncio. Pro nihilo vidi tentoria Chusan, Habac. 3. id est, castra et potentia Syrorum, quibus imperitavit rex Chusan, in nihilum redacta sunt, in fumum abierunt, interierunt. Vult autem dicere: Deus eripuit suum populum ex violentia Chusan et Syrorum, castigatis et perditis
id est, castra et potentia Syrorum, quibus imperitavit rex Chusan, in nihilum redacta sunt, in fumum abierunt, interierunt. Vult autem dicere: Deus eripuit suum populum ex violentia Chusan et Syrorum, castigatis et perditis illis.
NILUS. Nilum verterunt vocem Hebraeam Gihon, Gen. 2. cum alias ea nusquam in hac significatione reperiatur, et Nilum plerunque rivum Sacrae [?: ] nominent. Verum sicut nihil certi ac explicati dici potest de loco Paradisi: ita nec ostendi, quomodo [?: ] ista quatuor flumina, adeo a se invicem remota, et quasi contrarium
nusquam in hac significatione reperiatur, et Nilum plerunque rivum Sacrae [?: ] nominent. Verum sicut nihil certi ac explicati dici potest de loco Paradisi: ita nec ostendi, quomodo [?: ] ista quatuor flumina, adeo a se invicem remota, et quasi contrarium cursum habentia (cum alia tria a Septentrione ad Meridiem currant, Nilus contra a Meridiem septentrionem tendat) fluere potuerint. Hoc tamen memorabile est, quod etiam Ethnici historici [?: scribo ] istorum quatuor fluminum, Gangis, Tigris, Euphratis et Nili, de quibus Hebraea nomina exponuntur,
enim, Habitaverunt autem posteri Ismael ab Evila usque ad Shur, quae est in prospectu Aegypti, proficiscenti in Assur. Sic et [?: ] Aethiopia, quae ultra Chion collocatur, duplex est [?: ] et Madianitae Aethiopes dicuntur. Moses etiam Aethiopissam uxorem habuisse dicitur, cum Madianitica [?: fuerit ] . Homerus item duplices Aethiopas facit: alios dicit esse omnium mortalium Occidentalissimos, alios Orientalissimos. Huc facit, quod capite decimo [?: ] dicitur pater Hevilah et Nimrod: cum certum sit [?: ] in Chaldaea et Assyria
Moses etiam Aethiopissam uxorem habuisse dicitur, cum Madianitica [?: fuerit ] . Homerus item duplices Aethiopas facit: alios dicit esse omnium mortalium Occidentalissimos, alios Orientalissimos. Huc facit, quod capite decimo [?: ] dicitur pater Hevilah et Nimrod: cum certum sit [?: ] in Chaldaea et Assyria regnasse, et a Chus et [?: ] verisimile aliquas vicinas regiones nominatas: [?: ] procul filium a patre disgregatum, ut alter quidem extrema India, alter vero in Aethiopia sedes fixerit [?: ] quoque
quam de illis tam remotis, et ex contrariis mundi partibus prodeuntibus. Certe illa [?: ] est contemnenda coniectura, quod Septuaginta, [?: quae ] Nili plurimam noticiam habuerunt, Hebraeas [?: ] Gihon et Phison retinuerint, nec Gangem nec Nilum vertentes: cum alioqui proculdubio vel regi ac Aegyptiis gratificari cupientes, libentissime Nilum [?:--issent ] , eorumque dilectissimum fluvium ex Paradiso deduxissent: si id cum aliqua specie veritatis se facere posse sperassent.
NISI, vel Si non,
plurimam noticiam habuerunt, Hebraeas [?: ] Gihon et Phison retinuerint, nec Gangem nec Nilum vertentes: cum alioqui proculdubio vel regi ac Aegyptiis gratificari cupientes, libentissime Nilum [?:--issent ] , eorumque dilectissimum fluvium ex Paradiso deduxissent: si id cum aliqua specie veritatis se facere posse sperassent.
NISI, vel Si non,
aut male imprecantem, [?: se-um ] in testem vocantem partem: quare tantum iniuramenti ponunt. Hinc est quod Nisi, aut Sinea vehementissime affirment. Sic Vulgata et Erasmus [?:-terunt ] Heb. 6, Nisi benedicens benedicam tibi: [?: ] certo benedicam: cum tamen ibi non necesse sit intra Graecum textum, hunc Hebraismum in [?: ver- ] intrudere. 2 Reg. 9, Nisi viderim heri sanguine Naboth et filiorum eius, et rependam tibi in agro hoc [?: ] Subintellige, non habear pro Deo verace, etc. id est, profecto vidi
[?: ] terra effodiendo, vel etiam quia pecudes intra claustra continentur contecto pabulo, et ob externum frigus [?: tam- ] magis esuriunt incalescente ventriculo. Ideo 2 Sam. 23, 1 Par. 11, narratur de quibusdam fortib. David quod tempore nivis interfecerint leones, s. cum maxime sunt [?: fe-es ] , etiam fame efferante eos. Nix diu solet manere in [?: ] montib. et petris montium, ut sunt in eis varii [?: an-ct- ] et gelidae cavitates: ideo eius comparatione [?: do- ] Hier. cap. 18, mirabilius esse
eius comparatione [?: do- ] Hier. cap. 18, mirabilius esse quod Iudaei deserant verum Deum, quam si praemature nix petras Libani desereret. NOBILIS, videtur in Sacris literis potius virtutis propriae praestantiam, quam veterum imagines respicentes. 10, Beata tu terra, cum rex tuus est filius nobilibilis virtute ac industria. Ideo mox veluti [?: de- ] se, addit: Et cum principes tui comedunt [?: opportunitates ] tempore. i. pro reparandis viribus, non pro luxu [?: u- ] ante dixerat, Vae tibi terra, si rex tuus est puer,
Deum, quam si praemature nix petras Libani desereret. NOBILIS, videtur in Sacris literis potius virtutis propriae praestantiam, quam veterum imagines respicentes. 10, Beata tu terra, cum rex tuus est filius nobilibilis virtute ac industria. Ideo mox veluti [?: de- ] se, addit: Et cum principes tui comedunt [?: opportunitates ] tempore. i. pro reparandis viribus, non pro luxu [?: u- ] ante dixerat, Vae tibi terra, si rex tuus est puer, principes tui mane comedunt. Quare hic nobilitas [?: ] [?: ] , sed virtutem respicit. Vera.
] , sed virtutem respicit. Vera. n. nobilitas est [?: u- ] [?: virtus ] . Sic Act. 17 dicuntur Iudaei Beroenses nobiliores fuisse Thessalonicensibus, utpote qui veritatem prompte acceperint, et diligenter scrutati sint scripturas, an conciones Pauli et historia Iesu cum Prophetiis convenirent. ubi itidem nobilitas virtutem, non genus significat. Sic Rom. 16 Andronicus et Iunia dicuntur fuisse nobiles inter Apostolos. tametsi ibi rectius verteris insignes, cum sit in Graeco
prompte acceperint, et diligenter scrutati sint scripturas, an conciones Pauli et historia Iesu cum Prophetiis convenirent. ubi itidem nobilitas virtutem, non genus significat. Sic Rom. 16 Andronicus et Iunia dicuntur fuisse nobiles inter Apostolos. tametsi ibi rectius verteris insignes, cum sit in Graeco
insolescunt, religionem ac pietatem parum curantes.
NOBIS sicut et alii Dativi, aut etiam Ablativi (de quibus etiam in Regulis universalibus dictum est) habet idiotismos quosdam. Exod. 24. Manete nobis hic, donec revertamur ad vos: pro, expectate nos hic. Deuter. 29, Pactum cum eo qui est hic hodie, stans nobiscum, et cum eo qui non est nobiscum. i. cum natis et nascituris aut etiam ab exteris populis accessuris. Iob 15. Quid nosti quod nos nesciamus, et quid intelligis quod non est nobiscum? i. quod nos non perinde bene intelligamus. Sic et Isa 59 videtur de
curantes.
NOBIS sicut et alii Dativi, aut etiam Ablativi (de quibus etiam in Regulis universalibus dictum est) habet idiotismos quosdam. Exod. 24. Manete nobis hic, donec revertamur ad vos: pro, expectate nos hic. Deuter. 29, Pactum cum eo qui est hic hodie, stans nobiscum, et cum eo qui non est nobiscum. i. cum natis et nascituris aut etiam ab exteris populis accessuris. Iob 15. Quid nosti quod nos nesciamus, et quid intelligis quod non est nobiscum? i. quod nos non perinde bene intelligamus. Sic et Isa 59 videtur de noticia quadam, sed reali accipi: Iniquitates
sicut et alii Dativi, aut etiam Ablativi (de quibus etiam in Regulis universalibus dictum est) habet idiotismos quosdam. Exod. 24. Manete nobis hic, donec revertamur ad vos: pro, expectate nos hic. Deuter. 29, Pactum cum eo qui est hic hodie, stans nobiscum, et cum eo qui non est nobiscum. i. cum natis et nascituris aut etiam ab exteris populis accessuris. Iob 15. Quid nosti quod nos nesciamus, et quid intelligis quod non est nobiscum? i. quod nos non perinde bene intelligamus. Sic et Isa 59 videtur de noticia quadam, sed reali accipi: Iniquitates nostrae nobiscum sunt, et scelera
Fecique tibi nomen iuxta nomen magnorum qui sunt in terra: 2 Reg. 7, et 1 Paral. 17. pro, feci te celebrem, sicut alios celeberrimos duces ac reges. Item, Ponere sibi nomen: 2 Sam. 7, Timebunt gentes nomen tuum. i. ipso nomine ac celebratione tui audita, timore percellentur. Nomen aliquando cum gloria coniungitur: ut Ps. 79, Propter gloriam nominis tui: i. propter gloriosum nomen aut famam tuam celebrem, seu ut celebretur fama tua. sic et Psal. 72. Quarto, nomen ponitur crebro pro ipsa re: ut nomen Latinum, Romanum, Volscum, pro ipsis Latinis aut Romanis, saepe est
Theologi hanc esse rationem: quia nos non simpliciter aut absolute agnoscimus vel colimus Deum, sed tantum eatenus, quatenus se in verbo ac sacramentis suis patefecit, ad eaque tum se, tum et cultores suos alligavit. Sic ergo addita voce nominis ad Deum aut Iesum, indicari, nobis esse negocium cum Deo sic patefacto, illum nos celebrare, et ab eo omnem opem petere ac expectare: sic denique coniungi veram noticiam cum vero Deo. Sic dicitur, Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit, Ioel. 2, Rom. 10. Protegat tenomen Dei Iacob. Psal. 20, Expectare nomen Dei,
se in verbo ac sacramentis suis patefecit, ad eaque tum se, tum et cultores suos alligavit. Sic ergo addita voce nominis ad Deum aut Iesum, indicari, nobis esse negocium cum Deo sic patefacto, illum nos celebrare, et ab eo omnem opem petere ac expectare: sic denique coniungi veram noticiam cum vero Deo. Sic dicitur, Quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit, Ioel. 2, Rom. 10. Protegat tenomen Dei Iacob. Psal. 20, Expectare nomen Dei, Psal. 52. i. ipsum Deum. Mich. 5, Messias pascit suos in fortitudine Domini, et in magnificentia nominis Domini
fortitudine Domini, et in magnificentia nominis Domini Dei sui. Ponitur nomen Dei etiam pro attributis Dei, aut quasi proprietatib. eius: Psal. 9, Et sperabunt in te scientes nomen tuum: i. qui norunt aut credunt tuam misericordiam. omnipotentiam. veracitatem, etc. Sic cum Moses Exod. 3 petit, sibi nomen Dei patefieri, non solum unam aliquam vocem cupit cognoscere, sed omnino pleniorem quandam noticiam eius attributorum, aut proprietatum. Nec tantum in Deo ponitur nomen pro re, sed etiam in hominibus, ut supra dixi: atque adeo in genere pro quacunque re. Act.
nomen sub caelo, per quod oporteat homines servari: i. nulla omnino res, medium, aut via. Vicinum huic est quod interdum nomen ponitur pro persona: ut Act. 1. Erat autem simul turba quasi centum viginti nominum: i. hominum aut personarum. ubi Erasmus eam huius locutionis causam esse dicit, quia cum homines recensentur nomina eorum recitari solent. Sic et Apoc. 3. Habes pauca nomina in Sardibus, quae non polluerunt vestimenta sua: i. homines pios. Quo loco Arethas Caesariensis testatur, hunc modum loquendi esse alienum a Graeca lingua. Quinto, nomen ponitur pro posteritate: quia posteri
Nomen videtur aliquando idem valere quod causa: ut Mar. 9. Quisquis unum ex talib. puerulis accipit meo nomine, me accipit: i. quicunque mei gratia aliquem minimum homuncionem acceperit tanquam meum cultorem aut etiam ministrum, etc. Sic ferme et Latini voce nominis utuntur: ut cum iubent alicui suo nomine salutem aut aliquid aliud dici, vel quippiam fieri aut dari. tametsi non desit et hic discrimen. Cum vero dicit Christus, se venire in nomine Patris: non tantum eius gratia se venire indicat, sed etiam ab eo iussum, et eius doctrinam afferendo: ut complectatur causam
i. quicunque mei gratia aliquem minimum homuncionem acceperit tanquam meum cultorem aut etiam ministrum, etc. Sic ferme et Latini voce nominis utuntur: ut cum iubent alicui suo nomine salutem aut aliquid aliud dici, vel quippiam fieri aut dari. tametsi non desit et hic discrimen. Cum vero dicit Christus, se venire in nomine Patris: non tantum eius gratia se venire indicat, sed etiam ab eo iussum, et eius doctrinam afferendo: ut complectatur causam efficientem, formalem et finalem adventus: i. mandatum, quod est causa efficiens: doctrinam, aut totam (ut loquuntur) credentiam
Psal. 44. In te hostes nostros [?: co- ] mus, in nomine tuo conculcabimus inimicos [?: ] . i. tua ope auxilioque, ac te ipso freti. Sic David in 1 Samuel. 17 ad Goliath, illum venire in lancea et [?: gla- ] se in nomine Domini. Idem valet cum inquit Psal. 63. ne dicam tibi in vita mea, in nomine tuo levabo [?: ] meas: i. ad te, vel tuum nomen appellando. In [?: no- ] Domini concidam eos, Psal. 118. i. ope Dei. [?: Celeb- ] mus te Deus, etenim propinquum erat nomen
et sacrificantibus. Dan. 12, Locum quem elegerit [?: D- ] ponat nomen suum ibi, ut habitet ipse: i. arcam et [?: ] cultum. Sic mox, Ut habitare faciat nomen suum [?: ] Sacerdotes quoque dicuntur ponerenomen [?: Domi-i ] [?: ] lum, cum appellato ac invocato Iehova, [?: be-edi- ] pulo. Num. 6. Sic habitare fecit Deus nomen [?: ] , Ier. 7 [?: ] locum meum in Silo, ubi initio feci habitare [?: ] um: i. ubi posueram cultum et religionem meam. [?: ] ibi
ex [?: lon-quo ] veniunt, et mala terribiliora. Mich. 6 vertunt [?: ] , Vir sapiens aut salutis videbit nomen tuum: probebit praeoculis gloriam verbumque tuum. Sed vertentur potius erat, Vox Domini ad civitatem clamabit, et sacrum prospiciet aut procurabit nomen eius. Cum. [?: n- ] nos Deus, simul etiam liberat nos. Vocare in nomine [?: ] i. praedicare de Deo, eiusque voluntate ac doctri [?: ] Exod. 33. Faciam transire omne meum bonum ante [?: ] , et clamabo aut praedicabo in nomine Domini, et miserebor cuius
aliquoties positum, pro delere ipsam gentem. At in Sacris literis videtur significare deletionem gloriae et celebris famae: ut Psal. 9, Increpasti gentes, perdidisti impium, delevisti nomen eorum in aeternum. Mox veluti explicans quod de nomine dixerat, inquit: Periit eorum memoria cum ipsis. Nomen alicuius exire, aut abire, est, famam bonitatemque eius divulgari. 2 Par. 26. Exiitque nomen Oziae regis usque in longinquum iter. Ibidem: Abiit nomen eius usque in introitum Aegypti. Sic Eze. 16 Egressum est nomen inter gentes propter pulchritudinem: i. valde celebris et
filius Iacob, Manasse filius Iacob. Sic quoque septem mulieres Is. 4 petunt ut nomen alicuius viri super eas vocetur: i. dicantur eius uxores: ut, Abigail uxor David, Barsabea uxor David, etc. Malae autem translationis, Invocare pro vocare aut appellare, est causa, quod cum Hebraei careant compositis, saepe verbum
Christi in nomine discipuli, Mat. 10. pro, tanquam prophetam aut iustum, seu ut prophetam, sub nomine prophetae iusti aut discipuli: i. qui ideo ei benefecerit, quia talis est, recipiet mercedem prophetae aut iusti: i. quae debetur iusto, sua tñ proportione: sicut receptator furum aut latronum cum latronibus punitur, recipit eorum mercedem. Ubi duo aut tres fuerint congregati in nomine meo, ibi ego ero in medio eorum: i. meo iussu, mea causa, seu promovendi regni, religionis et gloriae gratia, ac denique meum auxilium opeque implorantes. Sic supra exposui, quod Christus affirmat se
ego ero in medio eorum: i. meo iussu, mea causa, seu promovendi regni, religionis et gloriae gratia, ac denique meum auxilium opeque implorantes. Sic supra exposui, quod Christus affirmat se venisse in nomine patris. Atque hoc est vere ac reipsa nomine Christi aut patris aliquid fieri: sicut et cum quis baptizatur in nomine Patris, Filii, ac Spiritus S. est harum trium personarum iussu, ad eorum gloriam, eas invocando, et secundum illarum ordinationem, nempe sanciendo cum eis hoc foedus, et earum beneficia aut promissa fide apprehendendo. Verum est etiam contra aliud verbale ac simulatum,
affirmat se venisse in nomine patris. Atque hoc est vere ac reipsa nomine Christi aut patris aliquid fieri: sicut et cum quis baptizatur in nomine Patris, Filii, ac Spiritus S. est harum trium personarum iussu, ad eorum gloriam, eas invocando, et secundum illarum ordinationem, nempe sanciendo cum eis hoc foedus, et earum beneficia aut promissa fide apprehendendo. Verum est etiam contra aliud verbale ac simulatum, fieri aliquid in nomine patris, aut nomine Christi ut supra diximus deprophetantib. nomine Dei: et Christus inquit Matth. 24, Multi venient in nomine meo: i. falso
incuruentur omnes caelestes, terrestres et in feri. quod et ipsemet alibi exponit dicens: Data est mihi ois potestas in caelo et in terra. Sic et Hebr. 1. dicitur, excellentius nomen angelis esse sortitus. Quod itidem ibi exponitur quia vocetur, sitque filius Dei, et omnia eum adorare cogantur, cum alii sint ministratorii spiritus. Iac. ca. 2 dicit, divites blasphemare illud bonum nomen, unde pii sunt denominati: nempe Christum, Evangelion, et totum Christianismum. Apoc. 2 pollicetur Christus, victori satanae et mundi calculum album, et in eo nomen quod nemo praeter accipientem novit:
occidas, fureris, etc. Interdum non tam negat quam corrigit. Mar. 9, Qui me recipit, non me recipit: pro, non tam me recipit. Ioan. 7. Doctrina mea non est mea: pro, non tam mea quam patris. Io. 6. Non quaero meam voluntem: pro, non tam meam quam eius qui misit me. Deut. 3, Non cum patrib. nostris iniit foedus: i. non solum. Gen. 32, Non vocabitur nomen tuum Iacob: pro, non solum. Efficit etiam alioque varias phrases, ut in particulis aut (ut vocant) signis universalibus, Non omnis, Omnis non. Non unus, et similes locutiones idem valet quod nullus. Nisi decurtarentur
comparat David linguam Doegi sanguinarii delatoris, [?: no- ] lae acutae et do losae: quod sicut novacula acuta vel [?: p- ] lulum aberrans gravissime laedit, atque adeo etiam iugulum attingens interficit: ita ille suis calumniis interfecerit sacradotes, ac etiam Davidem cum aliis sibi adiunctis perdere [?: ] netur. Sic alibi linguam stricto gladio Scriptura [?: comp-- ] Is. ca. 7 minatur Deus, se rasurum novacula conductra nempe rege Assyriae, caput, barbam et pilos pedum. Quo [?: ] dicat, se opera illius regis Israelitas
ac excultus, extirpatis sentib. aliisve [?: fr- ] cibus, et expurgatis lapidib. Per metaphoram ergo significat poenitentiam, aut cordis quandam praeparationem [?: ] excipiendum bonum semen verbi, gratiae, aut Evangelii. [?: S- ] Christus hinc parabolam sumit, cum disserit de semine [?: ] bi in varium solum cadente. Utitur hac metaphora [?: ] as cap. 10 inquiens: Novate vobis novalia, tempus. [?: ] ad inquirendum Deum, donec veniat et pluat super. vos iustitiam. Sic etiam Baptista iubet per agnitionem
in terra sitibunda: pro, fovi et alui te. Sic Psa. 31. Agnovit in tribulatione animam meam: pro, curavit, fovit, servavit. Psal. 144, Quid est homo quod agnoscis eum, et filius hominis quod memor sis eius? Sic Paulus 1. Thessal. 5, iubet doctores agnosci: id est, foveri, iuvari. Cum igitur Christus dicit Iohan. 17, Haec est vita aeterna, ut te agnoscant, et quem misisti Iesum: item cum Isa. cap. 53 ait de Meschia, Noticia sua iustificabit multos: non est intelligendum de quadam speculativa tantum noticia, qualem habent hypocritae: non etiam de tali, qualem
fovit, servavit. Psal. 144, Quid est homo quod agnoscis eum, et filius hominis quod memor sis eius? Sic Paulus 1. Thessal. 5, iubet doctores agnosci: id est, foveri, iuvari. Cum igitur Christus dicit Iohan. 17, Haec est vita aeterna, ut te agnoscant, et quem misisti Iesum: item cum Isa. cap. 53 ait de Meschia, Noticia sua iustificabit multos: non est intelligendum de quadam speculativa tantum noticia, qualem habent hypocritae: non etiam de tali, qualem habent daemones: sed de noticia vere agnoscente hunc fontem salutis, cumque ardenter desiderante aut
Dei est, novit Dominus suos. 1. Cor. 8. Qui diligit Deum, hic cognitus est ab eo. Vicini sensus sunt, quod Christus dicit Iohan. 10, se nosse oves suas, et agnosci ab eis. Gal. 4, At nunc cognoscentes Deum, vel potius cogniti ab eo. Contrariae locutiones habent contrariam significationem: ut cum Christus dicit hypocritis, Non novi vos. id est, nunquam vere vos pro meis habui, probavi, amavi, curavi. Sic et Petri abiuratio accipienda est, cum dicit ad ancillam, se Christum non nosse: non quod simpliciter eum de facie aut nomine non norit (omnes enim eum toties publice visum auditumque
suas, et agnosci ab eis. Gal. 4, At nunc cognoscentes Deum, vel potius cogniti ab eo. Contrariae locutiones habent contrariam significationem: ut cum Christus dicit hypocritis, Non novi vos. id est, nunquam vere vos pro meis habui, probavi, amavi, curavi. Sic et Petri abiuratio accipienda est, cum dicit ad ancillam, se Christum non nosse: non quod simpliciter eum de facie aut nomine non norit (omnes enim eum toties publice visum auditumque noverant) sed quod nunquam ei fuerit coniunctus, eum amaverit aut curaverit. Sic et Latinis noticia pro amicitia ponitur, ex noticia enim amicitia
Suchot spinas ac tribulos. id est, flagellavit aut laceravit corpora eorum illis tam asperis dumis ac sentibus, ut experientia ipsa in corpore suo experirentur quid sint spinae. De tali aliqua tristi experimentalique noticia etiam illud cacodaemonis dictum ad exorcistas Act. 19 accipi debet, cum inquit: Christum novi, et Paulum scio, vos autem qui estis? Quasi dicat, Quid vos me territatis Christi a Paulo praedicati nomine? Ego sane cum illis multa habeo, tristiaque certamina, eorumque acerbas plagas quotidie experior, eoque illos metuo, Sed. vos mea misera nihilique mancipia non pili
suo experirentur quid sint spinae. De tali aliqua tristi experimentalique noticia etiam illud cacodaemonis dictum ad exorcistas Act. 19 accipi debet, cum inquit: Christum novi, et Paulum scio, vos autem qui estis? Quasi dicat, Quid vos me territatis Christi a Paulo praedicati nomine? Ego sane cum illis multa habeo, tristiaque certamina, eorumque acerbas plagas quotidie experior, eoque illos metuo, Sed. vos mea misera nihilique mancipia non pili facio, nec quicquam in vobis scio quod mihi terrorem incutere possit. Novisse, pro possidere, est vicinum initio indicatae significationi.
vicinum initio indicatae significationi. Psalm. 50, Novi omne volatile montium. Sic mox sequitur, Bestiae campestres mecum sunt: id est, in mea potestate. Et proxime praecessit, Meae sunt omnes bestiae sylvae, et animalia mille montium. Simile quid etiam illud est Gen. 39, Non noverat herus cum Iosepho, nisi panem quem comedebat: id est, nihil aliorum curabat, aut admodum attingebat: omnia erant in cura ac potestate Iosephi, non heri: tantum ille fruebatur, quibus opus erat corpori, illa sola possidebat. Possis etiam interpretari illud, herum non novisse cum Iosepho, non supputasse,
Gen. 39, Non noverat herus cum Iosepho, nisi panem quem comedebat: id est, nihil aliorum curabat, aut admodum attingebat: omnia erant in cura ac potestate Iosephi, non heri: tantum ille fruebatur, quibus opus erat corpori, illa sola possidebat. Possis etiam interpretari illud, herum non novisse cum Iosepho, non supputasse, non exegisse ab eo rationem administrationis rerum, ita ut non semel consideraret, quomodo hoc aut illud sese haberet, peractumve esset, omnia permittens libero Iosephi arbitrio. Quod notum est Dei, vertit vulgata Rom. 1. in Graeco est,
vestri: id est, experirer. Nosse interdum accipitur pro posse Isaiae 56, Canes fortes anima, seu impudentes non noverunt saturari, et ipsi pastores non noverunt intelligere: id est, nequeunt prae avaricia expleri, neque possunt res divinas intelligere, utpote imperiti. Matth. 7, Si vos, cum mali sitis, nostis bona dona dare filiis: id est, non obstante innata malitia, potestis nihilominus benefacere vestris: quanto magis pater vester, cum sit bonus, benefaciet? etc. Nosse igitur hic, posse, aut certe solere significat. Sic Germanice kennen notat utrumque, et
non noverunt intelligere: id est, nequeunt prae avaricia expleri, neque possunt res divinas intelligere, utpote imperiti. Matth. 7, Si vos, cum mali sitis, nostis bona dona dare filiis: id est, non obstante innata malitia, potestis nihilominus benefacere vestris: quanto magis pater vester, cum sit bonus, benefaciet? etc. Nosse igitur hic, posse, aut certe solere significat. Sic Germanice kennen notat utrumque, et nosse et posse. Novisse dicitur Mosen Deus de nomine, Exodi trigesimotertio. et de facie ad faciem, Deuteronomii trigesimoquarto. Utraque phrasis
admirentur, sed potius quatenus Deus in eo conspicitur, relucet, nobisque conciliatur In hac significatione pro admiratione possis recte exponere etiam id dictum cacodaemonis. Actorum decimonono, quod supra exposuimus: Christum novi, et Paulum scio, vos autem qui' nam estis? Convenit aliquatenus cum eo quod dixi, Notum pro celebri et admirabili poni. Nosse ponitur interdum pro approbare, fovere. iuvare: ut et supra abunde dictum est. Tale quiddam est quod Paulus secundae Corinthiorum quinto dicit, Peccatum non novissem: ubi non de ipsa speculativa noticia dicitur, quandoquidem
Valde crebro in Psalmis, Isaia, et aliis locis fit mentio Novi cantici, aut Psalmi. Non autem hic nova cantio celebratur, quia (iuxta proverbium) novitas grata est, aut quia (iuxta Homerum) homines libentius novas cantilenas audiunt: sed ob alias causas, ac potissimum duas Primum ratione Dei, qui cum nos subinde novis beneficiis [?: c-mulet ] , novaque quasi miracula mirabilium [?: oper- ] edat, vel in punien dis impiis, vel in liberandis piis, vult ea celebrari ab hominibus nova gratiarum actione. Solebant autem olim pii hymnis ac cantionibus beneficia Dei
illud in terra Iuda, Urbs fortis est nobis, etc. Novum significat interdum in Sacris literis idem prorsus ac [?: ] seu diversum a priori. Solent se interpretes multum [?: ] quere, quid sit quod Christus praecipiens de charitate, vocet id mandatum novum, cum sit vetustissimus. Sensus autem eius dicti Iohannis decimotertio,
[?: refer- ] non hoc vult dicere, se postea novum vinum aut [?: ] stum bibiturum: sed per vocem Novum significat aliud,, aut diversum, quasi dicat, se non amplius usurum consueto cibo ad sustentandam hanc vegetativam [?: vit ] in regno patris autem, se una cum eis longe alio multumque ab eo diverso cibo ac potu aut deli. iis [?: pe- ] turum: de quibus dicit in Luca post cenam, se [?: ] nere Apostolis ut in regno eius super mensam [?: ips-- ] edant ac bibant secum. Novum ergo significat [?: al- ] aut
[?: al- ] aut multum diversum ab illo, ipsi aliisque hominibus in hac vita consueto 1. Iohan. 2 videtur paulo aliter accipi mandatum vetus ac novum. Torquent sane se interpretes, varias eius loci expositiones afferentes. Sed videtur ipsemer Apostolus explicare horum epithetorum rationem. Nam cum dixit vetus, mox addit causam, bis repetens: ideo esse veterem doctrinam, quia habuerint eam inde a principio, ex quo in [?: Ch-mo ] instituti sint. Sic eandem etiam mox vocat doctrinam aut mandatum novum, exponens causam appellationis, quia veteres tenebrae ignorantiae, impietatis
Messiae, posito continente pro contento. Vinum novum in utres novos, et uetus in veteres infundendum esse, Christus respondet discipulis Iohannis, quaerentibus cur Apostoli non ieiunarent? indicans, proportionem etiam in instituendis Christianis servandam esse, sicut in vino et vasis. Mustum enim cum sit valde flatuosum, et non facile novitate vasis afficiatur. sed potius novum vas indicere ac imbuere suo fervore ac flatuositate possit, ponitur in utres novos tanquam validiores, et qui exten sionem admittunt: quod si in veteres poneretur, sua [?: fla-ate ] rumperet eos, quia
de qua re in voce Testamenti agetur, ubi etiam de sanguine novi Testamenti dicetur. Nova conspersio, aut massa, 1. Cor. 5. Expurgate igitur vetus fermentum, ut sitis nova massa, sicut estis azymi: etenim Christus Pascha nostrum immolatus est. Allusio est ad morem comedendi agni Paschalis, cum pane azymo, et expurgandi fermenti, quod in veteri Testamento diligentissime fieri debebat. Nova igitur massa seu panis azymus sumus, et fieri debemus, imputatione, et inchoatione novi hominis: fieri vero debemus incremento ac perfectione. Eo tamen loci exponunt aliqui, quod sicut plerique
nova autem contra in precio sunt: ita etiam in instauratione mundi ac generis humani per Christum, pollicitus est se novos caelos et novam terram creaturum: se etiam novum foedus ac formam religionis, abolita vetere, daturum. Haec iam omnia impleta sunt. Quare nos totum veterem hominem, cum omni sua iustitia, virtutibus ac dotibus parvi facimus: et tantum ea quae nunc Meschias per suum Spiritum et Verbum nova fecit, novum cultum, novos homines, et novam iustitiam, donaque per eum data magnifacimus, ut tantum de ipso, non autem de nobis aut aliorum carne ac sanguine gloriemur, cum
cum omni sua iustitia, virtutibus ac dotibus parvi facimus: et tantum ea quae nunc Meschias per suum Spiritum et Verbum nova fecit, novum cultum, novos homines, et novam iustitiam, donaque per eum data magnifacimus, ut tantum de ipso, non autem de nobis aut aliorum carne ac sanguine gloriemur, cum omnis gloriatio iam hominibus exclusa ademptaque sit. Dicendo novum (scilicet foedus) antiquavit prius. Hebr. 8. id est, cum Deus Hier. 31. promiserit novum foedus: indicavit, se esse abrogaturum vetus. sed de hoc in voce Testamenti agetur. Heb. 10 hortatur nos Apostolus, ut intremus in
fecit, novum cultum, novos homines, et novam iustitiam, donaque per eum data magnifacimus, ut tantum de ipso, non autem de nobis aut aliorum carne ac sanguine gloriemur, cum omnis gloriatio iam hominibus exclusa ademptaque sit. Dicendo novum (scilicet foedus) antiquavit prius. Hebr. 8. id est, cum Deus Hier. 31. promiserit novum foedus: indicavit, se esse abrogaturum vetus. sed de hoc in voce Testamenti agetur. Heb. 10 hortatur nos Apostolus, ut intremus in sanctuarium: id est, ad thronum gratiae, aut patrem in caelis, per sanguinem, Christi merito ac mediatione: idque per eam viam,
est, ad thronum gratiae, aut patrem in caelis, per sanguinem, Christi merito ac mediatione: idque per eam viam, quam ipsemet Mediator nunc novam aut recentem nobis praeparavit, aut dedicavit. Viam vero novam vocat ideo, quod Christus nobis omnibus noviter sua passione praeparavit aditum ad patrem, cum antea in veteri Testamento esset valde difficilis aditus ad praesentiam Dei, seu ad arcam in Sancta sanctorum, nunc vero omnibus pateat. Ambulare in novitate vitae, est, Spiritu Dei regi, conditum esse ad bona opera, et praestare novam obedientiam: ante omnia autem exsolius Christi merito
temporis dicitur. Olim ante Christum in veteri Testamento dictum significavit tempus adventus Christi, Isaiae secundo, In novissimo dierum erit mons domus Domini, etc. Post Christum autem, in novo Testamento usurpatum, significat tempus vicinum fini mundi. Deut. 4 inquit Moyses, Cum tribulatus fueris, et te invenerint
omnia quae praedicta sunt, in novissimo aut postremitate dierum, revertêris ad Dominum Deum tuum: id est, tandem post multas afflictiones et poenas. Genes. 49,
te, dabit amplam et opulentam sortem, ac felicem rerum tuarum statum. Num. 24 Novissimum eius usque ad perditionem: id est, ipsi quoque tandem peribunt. Luc. 11, Fiunt novissima aut postrema hominis peiora primis: id est, tandem multo peior fit ipse, et deterior est eius conditio quam prius, cum ab uno tantum cacodaemone possidebatur. Novissimum alicuius, vocatur etiam postrema pars vitae, aut temporis vitae ipsius. Deut. 8, Ut benefaceret tibi in novissimo tuo: id est, tandem tibi multa beneficia conferret. Deut. 32, Videbo quid in novissimo eorum: id est, quid tandem illis
vel hominis. Proverb. 5, Novissimum extraneae amarum, sicut absynthium: id est, tandem veniunt tristissimae poenae ex adulterio et scortatione. 2. Sam. 26, An non nosti quod sit amaritudo in novissimo? pro, bene scis, quod ubi ultima desperatio accidit alteri parti, atrocius pugnet quam antea, cum fugae ac evasionis spes appareret. Proinde ne compuleris nos ad extremam desperationem, ac necessitatem nos defendendi, ubi una salus est nullam sperare salutem. Vulgo dici solet, Cum desperatis pugnare esse periculosissimum. Novissimum ponitur pro filiis, aut posteritate. Hierem. 31, Est
in novissimo? pro, bene scis, quod ubi ultima desperatio accidit alteri parti, atrocius pugnet quam antea, cum fugae ac evasionis spes appareret. Proinde ne compuleris nos ad extremam desperationem, ac necessitatem nos defendendi, ubi una salus est nullam sperare salutem. Vulgo dici solet, Cum desperatis pugnare esse periculosissimum. Novissimum ponitur pro filiis, aut posteritate. Hierem. 31, Est spes novissimo tuo, vel fini: id est, reliquiis, aut posteritati, aut filiis. id est, bene illis sperandum est. Novissima tuba: id est, quae postremo canet. 1. Corinth. 15. In
Novissimum ponitur pro filiis, aut posteritate. Hierem. 31, Est spes novissimo tuo, vel fini: id est, reliquiis, aut posteritati, aut filiis. id est, bene illis sperandum est. Novissima tuba: id est, quae postremo canet. 1. Corinth. 15. In ictu oculi, in novissima tuba: id est, cum in fine temporum ac mundi Deus per angelum tuba canentem dabit signum resurrectionis ac iudicii. Aliquando vox haec significat infimam plebem, quae sit velut extremum aut ultimum populi vel civitatis. Traducta est haec significatio a tempore. nam quae ultimo accidunt, ea nobis sunt maxime nova.
vox haec significat infimam plebem, quae sit velut extremum aut ultimum populi vel civitatis. Traducta est haec significatio a tempore. nam quae ultimo accidunt, ea nobis sunt maxime nova. Hinc novissimum pro ultimo usurpatur. Ezech. 23. Novissimum tuum gladio cadet: id est, infima plebs, cum optimates captivi abducentur. Sic Ezech. 33, Et tulerit populus virum unum de novissimis suis. Sic et Latini novissimos, pro infimae sortis dicunt. Cicero pro Roscio: Itaque perbrevi tempore qui ne in novissimis quidem erat histrionibus ad primos pervenit comoedos. Sic Lucae 14, Novissimus
Itaque perbrevi tempore qui ne in novissimis quidem erat histrionibus ad primos pervenit comoedos. Sic Lucae 14, Novissimus locus, pro infimo ignobilissimoque. Et 1. Corinth. 4, Puto quod Deus nos Apostolos novissimos designarit: id est, infima ignobilissimaque et miserrima sorte collocavit, cum nemo non praenobis infletur, sibique sapientior nobis videatur. Novissimum ira: Dan. 8, Docebo te quid sit futurum in novissimo irae: id est. in fine, seu cum desiner Deus irasci. Marc novissimum, Deuteron. 11 et 34. id est, mediterraneum, quod est respectu stagnorum domesticarum
Et 1. Corinth. 4, Puto quod Deus nos Apostolos novissimos designarit: id est, infima ignobilissimaque et miserrima sorte collocavit, cum nemo non praenobis infletur, sibique sapientior nobis videatur. Novissimum ira: Dan. 8, Docebo te quid sit futurum in novissimo irae: id est. in fine, seu cum desiner Deus irasci. Marc novissimum, Deuteron. 11 et 34. id est, mediterraneum, quod est respectu stagnorum domesticarum remotissimum, et plane terminat Iudaeam. Novissimum, pro praemio, quia operis praemium est finis. Psalmo 37, Novissimum recti pax: id est, tandem Deus ei id praemii
] tes in consiliis suis: Iob 17, Noctem vertunt in [?: ] id est, inepti consolatores mihi in rebus hisce desperatis simis bona pollicentur. Tertio, Nox et tenebra regnum impietatis et inferni indicant. Qui dormiunt, nocte dormiunt: et qui ebrii sunt, noctu ebrii sunt: nos vero cum simus diei, sobrii simus: inquit Paulus 1. Thessalon. quinto.
Nox et amor vinumque (inquit ille) nihil moderabile [?: ] Et, ut Apostol. inquit, moris est potius noctu talia agere
Nox regnum impietatis in dicat, ubi nemo timet Deum, aut veretur verbi aliorumve fratrum reprehensionem, ideoque patrant scelera liberrime. Vicinum huic est quod Christus Iohan. 9 inquit: [?: ] oportet operari opera eius qui misit me, donec [?: di- ] est venit nox, cum nemo operari potest. ubi non tam ignorantiam veritatis, quam potestatem tenebrarum indicat: ut ipsemet alibi loquitur. Quare addit: Quandium sum in mundo, lux sum mundi: indicans nimirum, venturum aliquando illud, Modicum non videbitis: cum regnante Antichristo, aut grassantibus aliis
qui misit me, donec [?: di- ] est venit nox, cum nemo operari potest. ubi non tam ignorantiam veritatis, quam potestatem tenebrarum indicat: ut ipsemet alibi loquitur. Quare addit: Quandium sum in mundo, lux sum mundi: indicans nimirum, venturum aliquando illud, Modicum non videbitis: cum regnante Antichristo, aut grassantibus aliis seductoribus, sit futura ingens fames ac penuria audiendi verbi Dei, ut in Amos minatur, et Samuel in suo primo libro scribit. Foedus cum nocte ac die, Hierem. 33. Si po teritis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ita ut non
addit: Quandium sum in mundo, lux sum mundi: indicans nimirum, venturum aliquando illud, Modicum non videbitis: cum regnante Antichristo, aut grassantibus aliis seductoribus, sit futura ingens fames ac penuria audiendi verbi Dei, ut in Amos minatur, et Samuel in suo primo libro scribit. Foedus cum nocte ac die, Hierem. 33. Si po teritis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ita ut non sit amplius dies aut nox in tempore suo, etiam foedus meum cum Davide et Levitis dissolvetur. id est, tam certo regnabit posteritas Davidis (id est, Meschias) et Levitae (pii
aliquando illud, Modicum non videbitis: cum regnante Antichristo, aut grassantibus aliis seductoribus, sit futura ingens fames ac penuria audiendi verbi Dei, ut in Amos minatur, et Samuel in suo primo libro scribit. Foedus cum nocte ac die, Hierem. 33. Si po teritis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ita ut non sit amplius dies aut nox in tempore suo, etiam foedus meum cum Davide et Levitis dissolvetur. id est, tam certo regnabit posteritas Davidis (id est, Meschias) et Levitae (pii Christiani) ministrabunt mihi, quam certo adhuc dies et noctes erunt. Nox
non videbitis: cum regnante Antichristo, aut grassantibus aliis seductoribus, sit futura ingens fames ac penuria audiendi verbi Dei, ut in Amos minatur, et Samuel in suo primo libro scribit. Foedus cum nocte ac die, Hierem. 33. Si po teritis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ita ut non sit amplius dies aut nox in tempore suo, etiam foedus meum cum Davide et Levitis dissolvetur. id est, tam certo regnabit posteritas Davidis (id est, Meschias) et Levitae (pii Christiani) ministrabunt mihi, quam certo adhuc dies et noctes erunt. Nox nocti indicat scientiam,
sit futura ingens fames ac penuria audiendi verbi Dei, ut in Amos minatur, et Samuel in suo primo libro scribit. Foedus cum nocte ac die, Hierem. 33. Si po teritis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ita ut non sit amplius dies aut nox in tempore suo, etiam foedus meum cum Davide et Levitis dissolvetur. id est, tam certo regnabit posteritas Davidis (id est, Meschias) et Levitae (pii Christiani) ministrabunt mihi, quam certo adhuc dies et noctes erunt. Nox nocti indicat scientiam, Psalmo 19. id est, die ac nocte propagatur verbum ac veritas Evangelii. ponitur
beneficium, ut me oporteret ei gratias agere. Canticum hic gratiarum actionem significat. Noctu homines sese dedunt quieti, et contra bestiae et scelerati noctu magis saeviunt, magis item perterrefieri homines solent. Ad hanc igitur hominum noctis et latronum rationem ac morem Scriptura respicit, cum toties inculcat, diem Domini, aut ipsum Dominum venturum noctu, sicut [?: ] , cum homines in summa securitate stertunt, et [?: ] venturum minime putant, quando omnia erunt tristiora et terribiliora: Matth. 24, Marc. 13, 1. Thessal. 5. 2. Petr. 3. Apocal. 3. Hac eadem
homines sese dedunt quieti, et contra bestiae et scelerati noctu magis saeviunt, magis item perterrefieri homines solent. Ad hanc igitur hominum noctis et latronum rationem ac morem Scriptura respicit, cum toties inculcat, diem Domini, aut ipsum Dominum venturum noctu, sicut [?: ] , cum homines in summa securitate stertunt, et [?: ] venturum minime putant, quando omnia erunt tristiora et terribiliora: Matth. 24, Marc. 13, 1. Thessal. 5. 2. Petr. 3. Apocal. 3. Hac eadem ratione Scriptura etiam in veteri Testamento minatur aliquibus intempestivum, subitum ac
recordarentur: vel etiam multo magis, ut interea audirent, discerent ac meditarentur, qualis ac quantae liberationis illa omnia picturae typique essent, sicque vera fide verum pascha in salutem aeternam comederent. Vigilia nocturna, pro brevissimo tempore ponitur Psalm. 90, et comparantur cum ea mille anni coram Domino. Quid Vigilia sit, dictum est in voce CUSTODIA, et dicetur etiam in voce VIGILIA. Noctem esse sicut lucem aut diem Domino, est, eum omnia perspicere, nihil esse [?:-am ] absconditum quod ille non perspiciat: Psalmo 139. sed Hiob. 34, eadem
incumbit, et non gignit pluviam: illa vero in mediam regionem aeris vi solis sublevata, solet pluviam, nivem, aut grandinem gignere. Nebulae vox non habet ullas admodum obscuras loquutiones: sed Nubes complures. Dicam tamen de Nebula primum. Illam densitatem aeris, quae circa Deum loquentem cum Israelitis apparuit, Vulgata versio iam nubem, iam nebulam vocat, ob similitudinem istorum meteororum. sed in Hebraeo est unica vox
ponitur, ne visa aliqua Dei specie, inde idolon fabricarent. Ab illis porro apparitionibus in exitu ex Aegypto, et quae postea in templo apparuerunt, sumuntur multae passim locutiones, aut ad illam speciem alludunt: ut mox dicetur clarius, propositis exemplis. 1. Regum 18, Factum est autem, cum egrederentur sacerdotes de sancto, ut nebula impleret domum Domini, nec potuerunt sacerdotes stare et ministrare propter nebulam: nam implevit gloria Domini, domum Domini. Tunc ait Salomon, Dominus dixit se habitaturum in caligine. Alii pro nebula vertunt nubem. Quod autem primum dixerat Anan,
aut nubes, ut aliae) ab extremitate terrae, Hier. 10. Quod dicitur ob illas nubes, quas aut quibus Deus ex mari aquam sursum trahit, ut in historia Heliae habetur: et Physici scribunt, et denique experientia nautae norunt: Vapor nebulae de incenso ascendebat, Ezech 10. Sic enim solet, cum res idoneae ad suffitum igni imponuntur, ascendere fumus. Dominus, in turbine et tempestate via eius: nubes veluti pulvis pedum eius: Nahum 1. Describitur ibi Deus terribiliter, et hoc inter alia additur, ex illis tot visionibus ut supra dictum est, quo aliquid quasi oculis subiiciatur
supra dixi. Ratio autem huius locutionis est, quia infelicibus omnia tristia apparent: contra laetis omnia speciosa, ac veluti applaudentia. Sicut et Germani dicunt, Er meinet das ihn dir ganze welt anlachet. Nebulae a turbinibus agitatae, 2. Petr. 2. vel potius nubes, ut sola Germanica habet: cum nebulae non perinde a ventis agitentur, et in Graeco sit
prae se ferentes, et magnum quid de se pollicentes, sicut tales nubes. Ob eandem forte causam, eos etiam fontes arentes ibidem appellat Iudas in Epistola sua paulo clarius loquitur, inquiens: Isti sunt nubes aqua carentes, a ventis agitatae aut circumactae Prover. 25 comparatur nubes aqua carens cum hominibus, liberalitatem ac beneficentiam verbis pollicentibus, et re nihil praestantibus: in quo sunt istis bullis aut ampullis Pseudoapostolorum similes. Arcus in nubibus aliquoties repetitur Gen. 9. id est, iris quae in nubibus apparere solet, et curuitate sua arcum imitatur. Dicit
quod a latere Israelitarum fuerit lucida et fulgens, et a [?: ] Aegyptiorum tenebrosa et obscura, ut non potuerint videre aut aggredi Israelitas. Quod porro descenderat Deus in nube densa, et simul ignita super montem [?: ] na, et alioqui saepe in nube apparuerit, ut cum [?: Mo- ] et Israelitis ageret, loquereturque, habetur Exod. 19, et saepe alias. Ligat aquas in nubibus, nec rumpuntur [?: ] eis, Iob 26 inter mirabilia opera recensetur, quod [?: ] ta pondera aquarum in tam fragili vase contineantur. Alibi nubes
] leritatem: deinde et ob copiam, terrorem, et [?: per- ] Sicut enim nubes et procellae subito irruunt, [?: omn- ] cupant, terribiles apparent, omnia vastant: sic et ille exercitus. Eodem modo et per metaphoram nubes [?: ] piam significat: Hebr. 12. Cum igitur tanta nubes [?: ] nos circumstet: id est, copia sicut nubes, aut potius [?:-bula ] , nobis undique circumfunditur, omnia replent [?: ] tegens. Opposuisti tibi nubem, ne transeant [?: ] Thren. 3, est hypotyposis aut pictura quaedam
est, copia sicut nubes, aut potius [?:-bula ] , nobis undique circumfunditur, omnia replent [?: ] tegens. Opposuisti tibi nubem, ne transeant [?: ] Thren. 3, est hypotyposis aut pictura quaedam [?: ] obiecta, qua pertinax ira Dei depingitur, quae cum semel exardescit, non mox saevire desinit, nec se precibus statim placari permittit: sicut prohibetur [?: Hierem- ] orare pro populo. Dies nubis et caliginis: Ezech. 34. Congregabo oves meas de omnibus locis, quo dispersae sunt in die nubis et caliginis. Solent tali tempore
idololatris cap. 13, inquieus: Idcirco erunt ceu nubes matutina, et ceu ros mane veniens et abiens: et sicut palea, quam tollit ventus de horreo: et sicut fumus de fenestra: id est, subito ac repente peribunt. Dixi supra, illam speciem densitatis aeris, quae videtur circa Deum, cum apparet, per metaphoram vocari nubem, ob similitudinem quandam. Idem usus eius vocabuli est etiam in novo Testamento crebro. ut cum dicitur, Filium hominis venturum in nobibus. Item cum dicitur, Nubes suscepisse et abscondisse Christum ab oculis Apostolorum. Act. 1. Et cum dicimur nos
quam tollit ventus de horreo: et sicut fumus de fenestra: id est, subito ac repente peribunt. Dixi supra, illam speciem densitatis aeris, quae videtur circa Deum, cum apparet, per metaphoram vocari nubem, ob similitudinem quandam. Idem usus eius vocabuli est etiam in novo Testamento crebro. ut cum dicitur, Filium hominis venturum in nobibus. Item cum dicitur, Nubes suscepisse et abscondisse Christum ab oculis Apostolorum. Act. 1. Et cum dicimur nos rapiendi in extremam diem, in nubibus obviam Christo: 1. Thess. 4. In nub c baptizari, 1. Corinth. 10. Paulus quaerens aliquas picturas
id est, subito ac repente peribunt. Dixi supra, illam speciem densitatis aeris, quae videtur circa Deum, cum apparet, per metaphoram vocari nubem, ob similitudinem quandam. Idem usus eius vocabuli est etiam in novo Testamento crebro. ut cum dicitur, Filium hominis venturum in nobibus. Item cum dicitur, Nubes suscepisse et abscondisse Christum ab oculis Apostolorum. Act. 1. Et cum dicimur nos rapiendi in extremam diem, in nubibus obviam Christo: 1. Thess. 4. In nub c baptizari, 1. Corinth. 10. Paulus quaerens aliquas picturas aut typos veteris Testamenti ac populi, quibus sint
videtur circa Deum, cum apparet, per metaphoram vocari nubem, ob similitudinem quandam. Idem usus eius vocabuli est etiam in novo Testamento crebro. ut cum dicitur, Filium hominis venturum in nobibus. Item cum dicitur, Nubes suscepisse et abscondisse Christum ab oculis Apostolorum. Act. 1. Et cum dicimur nos rapiendi in extremam diem, in nubibus obviam Christo: 1. Thess. 4. In nub c baptizari, 1. Corinth. 10. Paulus quaerens aliquas picturas aut typos veteris Testamenti ac populi, quibus sint nostra Sacramenta, nempe Baptismus ac Sacra coena adumbrata, confert cum Baptismo transitum
Act. 1. Et cum dicimur nos rapiendi in extremam diem, in nubibus obviam Christo: 1. Thess. 4. In nub c baptizari, 1. Corinth. 10. Paulus quaerens aliquas picturas aut typos veteris Testamenti ac populi, quibus sint nostra Sacramenta, nempe Baptismus ac Sacra coena adumbrata, confert cum Baptismo transitum per mare rubrum, et quod sub nube incesserunt: et cum Sacra coena, quod Manna comederunt, et de petra biberunt. Baptizari ergo cum nube eatenus convenit, quia nubes sunt humida, ut ex quibus generatur pluvia. Super nube vehi, celeritatem indicat, quia illas citissime
obviam Christo: 1. Thess. 4. In nub c baptizari, 1. Corinth. 10. Paulus quaerens aliquas picturas aut typos veteris Testamenti ac populi, quibus sint nostra Sacramenta, nempe Baptismus ac Sacra coena adumbrata, confert cum Baptismo transitum per mare rubrum, et quod sub nube incesserunt: et cum Sacra coena, quod Manna comederunt, et de petra biberunt. Baptizari ergo cum nube eatenus convenit, quia nubes sunt humida, ut ex quibus generatur pluvia. Super nube vehi, celeritatem indicat, quia illas citissime videmus ab Oriente in Occidentem, a meridie in septentrionem, et contra
quaerens aliquas picturas aut typos veteris Testamenti ac populi, quibus sint nostra Sacramenta, nempe Baptismus ac Sacra coena adumbrata, confert cum Baptismo transitum per mare rubrum, et quod sub nube incesserunt: et cum Sacra coena, quod Manna comederunt, et de petra biberunt. Baptizari ergo cum nube eatenus convenit, quia nubes sunt humida, ut ex quibus generatur pluvia. Super nube vehi, celeritatem indicat, quia illas citissime videmus ab Oriente in Occidentem, a meridie in septentrionem, et contra transvolare. Isaiae 19. Ecce Iehova vehitur super nu+m velocem, et ingredietur
accipiunt et illud, quod Saul dicitur nudus prophetasse, 1. Sam. 19. id est, privatus superiore ac regia veste. Item, quod Iohannes apostolus dicitur aufugisse nudus. item, quod Petrus Iohan. 21 dicitur nudus piscatus, eoque prosiliturus ad Dominum succinxerit se amiculo superiore, ut solemus cum honestis aliquibus aut dignioribus viris colloquuturi. Sic Iacobus secundo inquit: Si autem frater et soror nudi sunt. Item Christus: Nudus fui, et non vestivistis me. Eadem ratione dicitur Iob 22, Nudos spoliastis vestibus. Nudum aliquem abigere, fiebat poenae et ignominiae gratia. Sic
extremae miseriae indicium est. Amos 2, Et qui inter fortes virili est corde, nudus fugiet in illa die. Sumpta est locutio a praelio, ubi victae partis milites, proiectis armis et vestibus fugiunt, quantum omnino possunt. Nuditas saepe ipsa pudenda dicuntur, quae tunc demum pudenda sunt, cum nuda sunt. Sic saepe in prohibitione incesti repetitur, ne quis huius aut illius nuditatem detegat: Levit. 18. Sic Exod. 20 habetur de sacerdotibus. Ne ascendas per gradus ad altare, ne reveletur nuditas tua. pro, ne detegantur. Sic Nohae nuditas apparuit, cum ebrius dormisset. Porro quia
quae tunc demum pudenda sunt, cum nuda sunt. Sic saepe in prohibitione incesti repetitur, ne quis huius aut illius nuditatem detegat: Levit. 18. Sic Exod. 20 habetur de sacerdotibus. Ne ascendas per gradus ad altare, ne reveletur nuditas tua. pro, ne detegantur. Sic Nohae nuditas apparuit, cum ebrius dormisset. Porro quia summum dedecus est muliebris sexus, detegere velanda: ideo minatur Deus crebro, uti dictum est, se nudaturum esse filias Hierusalem: Isaiae 3. aut etiam totum populum, loquendo de eo sub forma mulieris. Nahum 3. de Ninive Deus inquit: Revelabo fimbrias tuas a
quae nu data sunt, omnique involucro privata, facile qualia sint perspiciantur.
Sic Iob cap. 26, dicitur infernus ipse coram Deo nudus: et Heb. 4, Omnia sunt nuda et aperta oculis eius, cum quo nobis est sermo. Nudatione nudatus est arcus tuus: Habac. 3. i. manifesta fuit tua vis bellica. forte quod preciosiores arcus in vaginam reconduntur, unde depromendi sunt.
¶ Hactenus de nuditatis externae et quasi corporalis phrasibus. Nunc de spiritualis nuditatis
[?: ] do dixi. Ex hac distinctione et declaratione multiplicis nuditatis intelligi non difficulter possunt dicta Scripturae, ut quod primum Gen. 2 non puduerit [?: pr- ] parentes suae nuditatis, quae illis fuit gloriosa: [?: p- ] de ea vehementer erubuerint, cum fuit turpis, et multiplici culpa ac peccato contaminata. Ad hanc nuditatis naturam etiam divus Paulus alludit, cum Eph. 4. et Col. 3, ac alias iubet. nos illum deformem veterem hominem deponere. et contra induere novum illum, qui renovatur ad imaginem illius qui condidit ipsum:
dicta Scripturae, ut quod primum Gen. 2 non puduerit [?: pr- ] parentes suae nuditatis, quae illis fuit gloriosa: [?: p- ] de ea vehementer erubuerint, cum fuit turpis, et multiplici culpa ac peccato contaminata. Ad hanc nuditatis naturam etiam divus Paulus alludit, cum Eph. 4. et Col. 3, ac alias iubet. nos illum deformem veterem hominem deponere. et contra induere novum illum, qui renovatur ad imaginem illius qui condidit ipsum: [?: ] cum iubet nos induere arma lucis, cumque dicit corpora nostra gloriam, immortalitatem et incorruptibilitatem
turpis, et multiplici culpa ac peccato contaminata. Ad hanc nuditatis naturam etiam divus Paulus alludit, cum Eph. 4. et Col. 3, ac alias iubet. nos illum deformem veterem hominem deponere. et contra induere novum illum, qui renovatur ad imaginem illius qui condidit ipsum: [?: ] cum iubet nos induere arma lucis, cumque dicit corpora nostra gloriam, immortalitatem et incorruptibilitatem indutura esse. De hac nuditate, induitione, et superperinduitione, agit etiam 2. Cor. 5. Habet autem nonnihil obscuritatis, quod ibi Paulus dicit, nos habemus spem, quod in resurrectione
Quotquot baptizati estis, Christi induistis. Verum de metaphora induitionis, vide supra in verbo INDUO aliqua. Sic et ipsemet pater caelestis ipso facto et praxi Gen. 3, interpretatus est [?: ] tione uti aut nuditatis amotione, esse ornari merito aut iustitia Christi imputata, cum ovilla pelle primos parentes vestivit: promittens simul benedictum [?: sc- ] et indicans venturum agnum Dei qui peccata [?: ] tollat, suamque vicissim nobis iustitiam imputet, ei [?: ] quasi pelle sua tegendo ac convestiendo, sanguineque [?: ]
et [?: ] candidam, qua tegat dedecus nuditatis suae: quae nimis est praedicta pellis agni Dei, nostra peccata tegens: et sanguis mundans ac dealbans nos super nivem. Sed decipiunt multos metaphorae nuditatis, vestis, et [?: induit- ] fumuntur a rebus maiorem similitudinem cum inhaerentibus qualitatibus, quam cum imputativa iustitia habentib. [?: Verb-- ] Scriptura tribuit verbum Induere etiam reb. extra hominibus existentibus, et non adhaerentibus ei: ut Indui [?: conf- ] Iob 8 Psal. 35, 109. et 132. Confessionem induit
dedecus nuditatis suae: quae nimis est praedicta pellis agni Dei, nostra peccata tegens: et sanguis mundans ac dealbans nos super nivem. Sed decipiunt multos metaphorae nuditatis, vestis, et [?: induit- ] fumuntur a rebus maiorem similitudinem cum inhaerentibus qualitatibus, quam cum imputativa iustitia habentib. [?: Verb-- ] Scriptura tribuit verbum Induere etiam reb. extra hominibus existentibus, et non adhaerentibus ei: ut Indui [?: conf- ] Iob 8 Psal. 35, 109. et 132. Confessionem induit Deus, Psalmo 104. Induere
usurpari de qualicunque adiunctione rerum, etiam non [?:-ctissime ] corpori inhaerentium, nedum solum de [?: qua-am ] inhaerentium mutatione, aut virtutum infusione, aut de bonis operibus: ut isti somniant, qui cum pseudoapostolis operum necessitatem ad salutem no [?: ] obtrudunt. Verum, uti dictum est, ipsemet Paulus clare suam sententiam et phrasin declarat, cum istam necessariam induitionem ait esse, induere ipsum Christum servatorem: hoc est, percipere eius meritum, beneficia, ac bona
nedum solum de [?: qua-am ] inhaerentium mutatione, aut virtutum infusione, aut de bonis operibus: ut isti somniant, qui cum pseudoapostolis operum necessitatem ad salutem no [?: ] obtrudunt. Verum, uti dictum est, ipsemet Paulus clare suam sententiam et phrasin declarat, cum istam necessariam induitionem ait esse, induere ipsum Christum servatorem: hoc est, percipere eius meritum, beneficia, ac bona opera in nos: non nostra, quae nos Deo [?:-stemus ] , ut ad salutem pertinentia, celebrare, aut in [?: ] fiduciam in extremo iudicio habere:
autem viri numeri, inquit Iacobus: id est, perpauci sumus, ut quantumvis debili hosti [?:-stere ] nequeamus. Iob 16, Quia anni numeri veniunt, ac semitam quam non novi ambulabam. id est, in paulis annis. Deuteron. 4: Relinquemini homines numeri. Psal. 105, Cum essent homines numeri: id est, perpauci. Isaiae 10: Et residuae arbores sylvae eius numeri erunt: id est, perpaucae. Aliquando etiam aliquam pluralitatem indicat, ubi nempe non sunt tantum unum aut duo aut tria, ut ea numerare non attineat, sed statim uno [?: ] quot' nam sint
omnis qui numerabitur, aut numerari debet. Transibit in hac terra grex ad manum numerantis: Hieremiae trigesimotertio. id est, adhuc hic erunt pecora et homines, adhuc haec terra coletur, inquit enim ibi Deus: Adhuc transibunt in hoc loco oves sub manibus numerantis. Moris enim est pastoribus, cum volunt numerare gregem, ut sedeant in ostio caulae, et oves exeuntes sigillatim manibus contingant, clara voce dicendo, una, duae, tres, etc. quo et alii adstantes numerum audiant, et observent. Numerare, pro reperire, esse completum numerum durationis regni: Danielis 5. Sic
prophetarum ex monte Ephraim etc. id est, iamprimum, hoc ipso momento. Amos 6, Propterea nunc migrabunt in capite demigrantium. et Hoseae 7, Nunc circum dabunt eos opera sua. Etiam nunc. 1. Regum 14. Et quid etiam nunc? pro, sed quanta est praesens afflictio, si conferatur cum futura. Nunc, pro, hoc modo. 1. Regum 21 Tunc nunc faceres regnum super Israelem: pro, hoc modo agendo ac regnando sane bellum regem praestares. Tempus ponitur pro actione in tempore, sic saepe secundum diem hanc. praesentem rerum statum denotat. Nunc, pro tandem. 1. Sam. 27. Nunc
loquutionibus, non tam tempus quam ipsas circumstantias,
aut praesentem rerum statum, seu antecedens quod propositum est, respicit. Aliquando notat idem quod cito: Hoseae 5, Nunc devorabit eos messis cum partibus suis. Videtur etiam exprimere adverbium temporis. Iudic. 13: Nunc veniet verbum tuum, qualis erit ratio infantis: id est, cum venerit quod praedicis, seu cum infans iuxta tuam prophetiam nascetur.
NUNCIUS: Hierem. 51. Nuncius in occursum nuncii curret, ad annunciam dum
aut praesentem rerum statum, seu antecedens quod propositum est, respicit. Aliquando notat idem quod cito: Hoseae 5, Nunc devorabit eos messis cum partibus suis. Videtur etiam exprimere adverbium temporis. Iudic. 13: Nunc veniet verbum tuum, qualis erit ratio infantis: id est, cum venerit quod praedicis, seu cum infans iuxta tuam prophetiam nascetur.
NUNCIUS: Hierem. 51. Nuncius in occursum nuncii curret, ad annunciam dum quod capta sit civitas, etc. Id est, dum rex mittet alium post alium ad explorandum, quomodo sese res habeat, iam complures
rerum statum, seu antecedens quod propositum est, respicit. Aliquando notat idem quod cito: Hoseae 5, Nunc devorabit eos messis cum partibus suis. Videtur etiam exprimere adverbium temporis. Iudic. 13: Nunc veniet verbum tuum, qualis erit ratio infantis: id est, cum venerit quod praedicis, seu cum infans iuxta tuam prophetiam nascetur.
NUNCIUS: Hierem. 51. Nuncius in occursum nuncii curret, ad annunciam dum quod capta sit civitas, etc. Id est, dum rex mittet alium post alium ad explorandum, quomodo sese res habeat, iam complures illis posterius missis
nuncii eris hodie. Mox clarius inquit, Non nunciabis hodie. Nuncium esse in ore alicuius: 2. Sam. 18, Nuncium bonum est in ore eius: pro, venit annunciaturus aliquid boni. Bonum nuncium, Hebraice
bonum est in ore eius: pro, venit annunciaturus aliquid boni. Bonum nuncium, Hebraice
firmiter in meo statu ac conditione. Moveri, ut supra indicatum est, significat succumbere, corruere, cadere ac perire, per metaphoram: quia intereuntia de suo statu conditioneque moventur. Nutare manum alicuis pro, attenuari ac debilitari eum, praesertim in re familiari. Levit 25, Cum attenuatus fuerit frater tuus, et nutaverit manus eius apudte, sustentabis aut confirmabis eum, sicut et peregrinum ac inquilinum, ut vivat tecum. Non dabit in aeternum Dominus nutationem iusto Psal. 55. id est, non perpetuo permittet eum exiliis vexari, aut alioqui sortem
quae mortem ipsam indicat. Psalmo 13. Ne unquam obdormiam in morte. ubi non tantum praesentem, sed et futuram mortem declarat. Isaiae 43, Simul obdormiverunt, nec resurgent. Actorum 7, Cumque haec Stephanus dixisset, obdormivit. Posset de illa significatio aliquando dici metaphorica, cum [?: ] mire pro cessare vel ociari ponitur. Psal. 44, Quare [?: ] dormis Domine? pro, quare in meo periculo [?: oti- ] es, et non fers mihi opem? Contra Psal. 121 dicitur [?: ] non dormiat neque dormitet, qui
Osiandrum, fusius accuratiusque dictum est. Accipitur vox Obedientia in Scriptura, etiam pro ista (ut ita dicam) minori ac imperfectiori obedientia, quae nequaquam est vera ac perfecta iustitia, sicut superius diximus a Saule exactam fuisse obedientiam in abolendo extirpandoque prorsus Amaleck cum suis omnibus hominibus ac rebus. Sic vocantur a Petro 1 cap. 1, Filii obedientiae, id est, obedientes, ii omnes, qui post renascentiam conantur sese ad voluntatem Dei accommodare. Contrarii sunt, qui vocantur filii Belial, seu sine iugo. Hac significatione etiam Christus
S. quem dedit Deus obedientibus ipsi: ubi vox Obedientibus, idem plane valet quod credentibus Christo. Nequaquam sane significat perfecte obedientibus omnibus mandatis Dei, quod nemo praestat, testante id etiam ipsa experientia. Quamprimum enim convertebantur ad Christum, in eumque credebant, cum quidem essent iniustissimi, et iamprimum remissionem omnium suorum peccatorum scelerataeque vitae quaererent et acciperent, donabantur visibiliter dono Spiritus S. Sic mox sequenti cap. dicitur magna turba sacerdotum obedivisse fidei. id est, doctrinae de fide, seu credidisse
seu pro Evangelo. Eadem locutio est et Roman. 16. Sic ad Galat. 3 et [?: ] , et 1. Petr. 1, accipitur Obedire veritati. et 2. Thessal. 1 obedite Evangelio: pro, credere verae et Evangelicae doctrinae, [?: eamve ] accipere ac sequi. Eadem ferme significatio est, cum Paulus Roman. 6 inquit: Fuistis quidem [?: ferui ] peccati, sed obedivistis ex animo in quem traditi estis typum doctrinae. id est, conversi estis ad eam doctrinam, ei credidistis, et vosmet addixistis. Posset ni-lominus aliquando non incommode exponi Obedientis fidei, de ea
Quare faciei obfirmatio, animi obfirmationem, ac veluti immotum decretum notat. Cordis vero motus in facie relucere solent: faciei ergo tribuitur quod cordis est. Ezech. 21 iubetur Propheta ponere faciem suam versus Hierusalem, et prophetare contra eam gentem. Haec locutio forte inde venit, cum aliquid agere, praesertim serio volumus, eo nos convertimus, et toti in id incumbimus. Obfirmare vultum etiam in malam partem accipitur, Proverb. 21, Procaciter obfirmat impius vultum suum: id est, audacissime et impudentissime pergit in suo malo proposito, sententia, aut instituto.
suum: id est, audacissime et impudentissime pergit in suo malo proposito, sententia, aut instituto. Obfirmare cor, est idem ferme, sicut et supra monui. Deut. 2 dicitur Deus indurasse spiritum, et obfirmasse cor regis Sihon, ne pateretur transire Israelitas per suam terram, quo illi coacti cum eo pugnare, ipsum et subditos perderent, eorumque res occuparent. Sic describitur pertinacia Isaiae 4 per frontem aeneam, et Hier. 5 per faciem petra duriorem. Paulus quoque pene simili praecedentibus phrasi utitur 1. Cor. 7, inquiens: Si quis stat firmus in corde suo, etc.
ut non misereatur filii uteris sui? sed esto oblivi [?: ] tur illae, ego tamen non obliviscar tui. Ecce in manibus meis sculpsi te, muri tui coram me semper. Deus [?: ra- ] nullius unquam obliviscitur, neque boni neque mali: [?: ] tamen videtur nostri oblitus, cum nos non iuvat, fovet, [?: ]
Hac igitur ratione et significatione hoc dicitur. Contra Ier. 23 inquit Deus ad Iudaeos, Ecce obliviscar vestri obliviscendo. Sic
Dominus per magnificentiam Iacob, si oblitus fuero in perpetuum omnium operum eorum. Christus dicit Luc. 12, [?: passe-es ] vilissimas aviculas esse, et tamen unum ex illis non esse in oblivione coram Deo: id est, Deum habere singularem earum curam. Dicimur et nos oblivisci Dei, cum eius religionem negligimus, imo et cum fidere ac invocare eum desinimus. Ier. 2, Nunquid obliviscetur virgo ornamenti sui, et sponsa ligaminum suorum aut vittarum? populus autem meus oblitus est mei dieb. innumeris. Oblivisci igitur Dei, est non fidere ei, non invocare eum, negligere veram
si oblitus fuero in perpetuum omnium operum eorum. Christus dicit Luc. 12, [?: passe-es ] vilissimas aviculas esse, et tamen unum ex illis non esse in oblivione coram Deo: id est, Deum habere singularem earum curam. Dicimur et nos oblivisci Dei, cum eius religionem negligimus, imo et cum fidere ac invocare eum desinimus. Ier. 2, Nunquid obliviscetur virgo ornamenti sui, et sponsa ligaminum suorum aut vittarum? populus autem meus oblitus est mei dieb. innumeris. Oblivisci igitur Dei, est non fidere ei, non invocare eum, negligere veram religionem, et vacare idololatriae, aut
fiduciam in Deum indicat. inquit enim: Ego autem tanquam surdus non audiebam, eramque tanquam mutus, qui non aperitos suum: fui inquam quasi vir qui non audiat, et in cuius ore non sunt redargutiones. Te enim expectavi Domine, tu respondebis Domine Deus meus. Tribuitur obmutescentia etiam impiis, cum non habent quod dicant contra manifestam veritatem. Sic obmutescit Matthaei vigesimo secundo, ille qui carebat veste nuptiali. Sic iubet Paulus obturare os garrulis seductoribus, sermone veritatis. Et Petrus iubet, honeste et pie vivendo stultorum hominum ignorantiam obturare: 1 Pet. 2.
ac, magnates in summa iustitia humi iacere, sese affligere ac volutare. Per portas enim Magnates intelliguntur, ut in Porta dicetur. [?: O-scuratum ] est aurum, dicit Ieremias Threnorum quarto, de eversione et inversione templi, Ierosolymae, [?: ] populi: quae omnia cum antea essent preciosissima, et viderentur fulgere coram Deo et hominibus, post [?: ] dem facta habitaque sunt vilissima et despectissima. Obscurari aut obtenebrari cor, Romanorum primo: Obscuratum est insipiens cor eorum: id est, amisit ratiocinando et argumentando in rebus
cultu. Romanorum nono: Israelitarum est adoptio, gloria, foedera, legislatio, cultus, et promissiones. Vulgata pro Cultus, habet Obsequium. Sic Romanorum duodecimo, Rationale [?: obsequ-- ] pro rationali cultu posuit. et Ioan. decimo sexto [?: ] niet tempus, cum quisquis vos interfecerit putabit [?: ] obsequium praestare Deo: id est, cultum,
Paulus Romanorum decimosexto: Adhortor vos fratres, ut observetis eos qui dissensiones et scandala excitant: scilicet, quo eos possitis cavere. Iob decimo septimo, Observasti omnes semitas meas. Psalmo trigesimo septimo, Observabit peccator iustum: quod idem est ac, insidiandi causa attente cum considerabit. Et Psalmo quinquagesimosexto: Ipsi cal caneum meum observant. Sic Pharisaei Christum observabant, an in sabbato esset sanaturus [?:-grotum ] : Marci tertio. Observamus et res bonas in meliorem partem, et malas in peiorem: quod genus observationis huic linguae
Exod. 12, ut quidem Vulgata vertit. Sed in Hebraeo est, Nox observationum. Idem autem ferme sensus est: nempe, quod illud tempus, et certi in eo ritus observandi sint. Ibidem est, Observabitis infermentata: id est, ritum edendi panes azymos. Locus Lucae decimo septimo, Regnum Dei non venit cum observatione: maxime in hac voce dignus esset explicatione. Congeruntur autem variae interpretationes in eum. Mihi sane haec omnium simplicissima, et tum loco illi convenientissima, tum et rei ipsi commodissima videtur: Non venit regnum Dei ita, ut observari possit ut
Dei ita, ut observari possit ut
ve-illa ] : iam caepit hanc aut illam urbem, hic aut ibi civitates iam ei iuraverunt, sicut politica regna ac reges [?:-m ] illustri superbaque pompa, in omnium oculos in currente turba, potentia et maiestate venire solent. Vi [?: ] sane huius loci quaestio convenire cum illa Matth. [?: 12 ] , et Marc. 14, Quod signum erit adventus tui? ut sit in loca
est in Regulis Generalibus. Nunquid arbos est homo, ut fugiat ante te in obsidionem? Deut. 20. id est, arbores fructiferae sunt foris extra civitatem, semper sunt ac erunt in tua potestate: tibique, non illis qui sunt obsessi, servient: nec est quod verearis ne transfugiant a te in civitatem, ut cum illis contra te stet et pugnet. Hauri aquas obsidionis, Nahum tertio pro, quibus in obsidione utaris. quasi dicat Praepara ad imminentem obsidionem: id est, brevi obsideberis. Obsidere portas civitatis, aut populum intra portas, id est. Tauri pingues obsederunt me. item, Coetus
sexto, et saepe alias reperitur. Indicantur autem miserae reliquiae populi. Veniente enim primum hoste, et maximam multitudinem abducente, restant adhuc pauci aliqui, qui in desertis, ac solitariis aliquibus angulis latitantes relicti sunt, vel in munitas arces aut civitates confugerunt: quare cum dicuntur defecisse, vel absumpti esse, etiam azur veazub derelictus et clausus, extrema ferme populi abolitio indicatur.
OBSIGNARE, et SIGILLUM, habet suas, easque non paucas phrases in Sacris literis: de quibus aliquid dicendum esset. verum id commodius differetur in nomen Signum
OBSONIUM, significat omne genus ciborum, quod pani additur. Sic aliqui interpretes verterunt Graecum
secundo iubet, manifesta innocentia ac vitae honestate impiis obturare aut obstruere os. Psal. 63, Obturabitur os loquentium mendacium: dicitur de potenti redargutione impiorum, damnantium pios, et excusantium impios ac impietatem: aut etiam negantium providentiam. Quod tunc fit, cum Deus reipsa ac operibus, nempe illustri liberatione Davidis, et poena eius persequutorum, obstruit os Semei: et in similibus exemplis. Romanorum tertio: Ut obstruatur omne os, et totus mundus sit reus Deo. id est, ut nemo possit gloriari, se suis operibus iustum esse. sicut ipsemet dicit,
aures ad clamorem pauperis, etiam ipse clamabit, et non exaudietur. Sic Psalmo quinquagesimo octavo dicuntur impii obturare aures suas, ne audiant verbum Dei: instar aspidum surdarum, quae obstruunt aures suas ad vocem incantantis. Accipitur quandoque aures suas obturare, in bonam partem: ut cum Isaiae trigesimotertio inter alias conditiones pii hominis ponitur, quod obturet aures suas ne audiat sanguines: id est, nolit esse particeps sanguinariorum consiliorum, et violentiae contra quenquam.
OBSURDESCO, exponetur in voce Surdus. Ps. 39, Ad lachrymam meam ne
se occasionem gloriationis suppeditare Corin. ubi occasio revera pro materia gloriationis ponitur. Vult enim dicere Apostolus, se non tam ideo connumerare sua quaedam decora aut laudes, ut apud ipsos sese iactet: sed ut illi pseudoapostolis, suarum laudum enumeratione vincere volentibus, et Paulum cum sua doctrina obscurare conantibus, habeant quod illis respondeant: et vissim praedicando Pauli eximias laudes, eos retundant, Paulique authoritatem ac doctrinam asserant, et a contemptu vindicent. Sic etiam postea accipitur, nempe secundae Corin. 11: Ut abscindam, [?: amp-tem ]
Aliquando pro quovis graviori cruciatu ponitur Occisio, sicut et Mors pro gravi calamitate. Iob 5. Stultum interficiet indignatio, et imperitum occidet invidia. Sic et Prov. 21. Desideria occident pigrum. i. egentem cruciabunt, torquebunt. Ps. 78: Si, vel cum interfecit eos, quaerebant eum: i. si aspere coepit ob peccata affligere, incipiebant agnoscere sua peccata, ad Deum converti, et placare eum. Ponitur nonnunquam pro generali verbo Perdere. nam et vites et arbores interfici dicit Scriptura. Psalm. 78: Occidit vires eorum grandine, et
Domini, est super [?:-tes ] , et furor contra omnem exercitum earum. Vasta [?: ] anathematizavit eas, et dedit eas in occisionem. OCCULTUS, vide supra in Abscondo.
OCCURRO verbum varie in Sacris accipitur, et mali et in bonam, et in mediam partem. Nec mirum, cum [?: ] pro variis Hebraeis ponatur: usitatissime tamen verterunt hac voce Hebraeum
verbum varie in Sacris accipitur, et mali et in bonam, et in mediam partem. Nec mirum, cum [?: ] pro variis Hebraeis ponatur: usitatissime tamen verterunt hac voce Hebraeum
idem quod rege eventum aut dirige Deus ita negocium, ut puella veniens, quae sic ad me dicet, etc. Ex quo exitu, occursu aut concursu rei, vult Dei voluntatem in eo negocio, de ducenda Isaaco sponsa, cognoscere. Porro Num. 23 videtur paulo aliter haec eadem vox accipi, cum Bileam secedens a sacrificio Balaac, dicit se velle occurrere Deo, et Deum sibi occursurum. Videtur enim precandi gratia secessisse, et exauditionem ac responsum Dei vocare occursum: sicut et Christus precationis causa interdum secedit ab Apostolis. Soliti alioqui sunt augures et aruspices
posterius, irruere, castigare. Sed in Hebraeo est clarum discrimen. nam prius est verbum
usurpatur Isa. 59. Reperitur in tertia coniugatione pro intercedere. Et vidit quod non sit vir, et miratus est quod non sit qui occurrat. id est, qui intercedat. Occurrere etiam interdum in mediam aut neutram partem accicipitur, cum aliquis in aliquid incidit. Deut 22, Cum occurrerit nidus coram te: i. cum incideris in nidum. In malam porro partem Occurrere valde crebro accipitur, et significat idem quod irruere, invadere, affligere. Ponitur. n. pro verbo
59. Reperitur in tertia coniugatione pro intercedere. Et vidit quod non sit vir, et miratus est quod non sit qui occurrat. id est, qui intercedat. Occurrere etiam interdum in mediam aut neutram partem accicipitur, cum aliquis in aliquid incidit. Deut 22, Cum occurrerit nidus coram te: i. cum incideris in nidum. In malam porro partem Occurrere valde crebro accipitur, et significat idem quod irruere, invadere, affligere. Ponitur. n. pro verbo
22, Cum occurrerit nidus coram te: i. cum incideris in nidum. In malam porro partem Occurrere valde crebro accipitur, et significat idem quod irruere, invadere, affligere. Ponitur. n. pro verbo
Ponitur. n. pro verbo
paga Ruth. 2. Bonum est, filia mea, quod ingrediaris cum puellis eius ne forte tibi occurrant in agro alio. i. ne irruant in te verbis, aut etiam verberib. Posses sic et illam hostilem apparitionem Dei exponere. Exo. 4, cum in hospitio conatur Moisen occidere ob non circumcisos filios: et cum is dicit, ne nobis occurrat in peste. Hinc duxit illam illustrem metaphoram Propheta cap. 33. omnes nos quasi oves erravimus, singuli in viam propriam respeximus: at Dominus fecit incurrere in eum omnium nostrum peccata. i. quasi magno hostilique quodam impetu fecit ea in ipsum
qua tibi inimicus reconciliari conatur, exponunt aliqui. Posses tamen recte de opitulatorio occursuexponere, ut supra locum Isaiae 64 declaravi.
Videtur enim haec prophetia aut promissio Dei impleta esse, cum in illo luctuosissimo tempore captae Hierosolymae, et abductionis aliorum in captivitatem, Nebuzardam solvit catenis Ieremiam, eumque liberatum et honoratum verbis et muneribus dimittit liberum, offerens ei etiam sua officia, si velit venire Babylonem. Occurrere aliquos sibi invicem, alias
festa properantes et pervenientes sibi invicem quasi occurrebant.
OCULUS, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum, varia significat. Dicam tamen primum de eius propria significatione, postea de figuratis. Oculus igitur primum, quoad propriam significationem, nota vox est: et tamen cum aliis coniuncta, aliquid interdum obscuritatis habet. ut Genesis vigesimonono: Porro oculi Leae erant teneri: Rachel autem erat pulchra forma, et pulchra aspectu. id est, habebat imbecilles oculos. Oculot levare aliquorsum, aut etiam dirigere, indicat expectationem opis. hic enim est
Ecce sicut oculi servorum sunt ad manus dominorum suorum, sicut oculi ancillae ad manum dominae suae: sic oculi nostri ad Dominum, donec misereatur nostri. Servi enim et servae expectabant a Dominis, non tantum pensum, aut res in quibus laborare debebant: sed etiam victum et amictum, cum alioqui non haberent unde acciperent. Germani prorsus eodem modo dicunt, Einem andern in die hend sehen: pro, aliunde pendere, nihil habere in sua potestate, sed aliunde expectare opem. Oculi mei semper ad Dominum, Psalmo vigesimo quinto. Ad te Domine oculi mei, in te speravi: Psalmo
iam visus debilitari incipiat Eadem ratione Psa. sexto dicitur, Caligavit oculus [?: ] pro irritatione, inveteravit propter inimicos [?: me- ] est, ob perpetuas eorum molestationes. Deficere [?: ] dicuntur etiam ob longam expectationem: quia, supra dixi, cum alicunde opem expectamus, solemus intento visu spectare: id cum diu facimus, [?: necess- ] defatigantur oculi, defatigatur etiam aut debilitatur totus homo nimio desiderio ac dolore, quod non [?: ] tingat res expectata ac desiderata. Hinc igitur [?: legi- ]
Caligavit oculus [?: ] pro irritatione, inveteravit propter inimicos [?: me- ] est, ob perpetuas eorum molestationes. Deficere [?: ] dicuntur etiam ob longam expectationem: quia, supra dixi, cum alicunde opem expectamus, solemus intento visu spectare: id cum diu facimus, [?: necess- ] defatigantur oculi, defatigatur etiam aut debilitatur totus homo nimio desiderio ac dolore, quod non [?: ] tingat res expectata ac desiderata. Hinc igitur [?: legi- ] Psalmo 119, Defecerunt oculi mei ad eloquium [?: ]
dicitur aliquis iustus in oculis suis, Iob. 36 simosecundo, Sapiens in oculis suis Proverbiorum, 3 quinto, ubi etiam plenius dicitur, et ingeminatur: [?: ] iis qui sunt sapientes in oculis suis, et in facie [?: ] dentes. id est, suo iudicio. 1 Samuelis decimoquinto, Cum parvulus esses in oculis tuis. Genes. 16, In oculis suis viluit hera sua: id est, coepit Hagar [?: conte- ] ram. 2 Samuelis sexto: Ero abiectus aut vilis [?: ] meis. Contemptus in oculis eius reprobus, [?: ] id est, contemnit reprobum. Difficile in
filium comedent. Solent alioqui plerunque primum cadaveribus oculos effodere. [?: ] Corinthiorum secundo: Quae oculus non vidit, nec auris audivit. id est, quae nemo hominum vidit, aut audivit. In oculis solis: pro, coram sole, seu cernente sole. 2. Samuelis duodecimo: Dormiet cum uxoribus tuis in oculis solis huius. pro, spectante sole isto: id est, publice ac propalam. Mox addit: Tu fecisti abscondite, ego vero faciam coram toto populo Israel, et coram sole. id est, patefaciam tuum scelus. Sic posset exponi illa crebra phrasis: Invenire gratiam coram alicuius
aliquid: id est, ipsum, aut eius iudicium, cognitionemque. Levit. 4, Si tota synagoga erraverit, et latuerit res in oculis congregationis. pro, ignota eis fuerit. Ab oculis alicuius amovere molestiam, Iob tertio. pro, a conspectu ipsius, vel ab ipso, liberare
tota synagoga erraverit, et latuerit res in oculis congregationis. pro, ignota eis fuerit. Ab oculis alicuius amovere molestiam, Iob tertio. pro, a conspectu ipsius, vel ab ipso, liberare
Zoph. tertio pro, cum reduxero captivos vestros coram vobis, ita ut eos cernatis reduces ac incolumes, Displicere aliquid in oculis alicuius: id est, ipsi. Genes. 48. et 2. Samuelis undecimo. Sic durum in oculis alicuius, Deuteronom. decimoquinto: Ne sit durum in oculis tuis, cum dederis ei. Loquens mendacia non firmabitur in oculis meis: id est, coram me, apud me non consistet, nec erit acceptus. Sanctificare Deum In oculis populi: pro, coram populo. Numer. vigesimoseptimo: Rebelles fuistis. ut sanctificaretis me in oculis eorum. Honorare aliquem in oculis
tuis. pro hic sis totus, huc attende. Oculis [?: ] cere ad rectum, est verum iter sequi, non [?: declin- ] ad dexteram vel ad sinistram. Proverbiorum [?: ] Oculus dicitur caligare et computrescere prae in Psalmo sexto et trigesimoprimo: quia ira cum reliquum corpus ac valetudinem affligit, tum praesertim oculos, qui quasi ignei in iratis esse dicuntur. Sic solent dici [?: ] [?: ] , et igne micantes. Consulam tibi oculo meo, Psalmo trigesimosecundo. id est, mente dispiciam, quid tibi [?: ] utile ac
69, Obscurentur oculi eorum, ne videant. Sic et Psalmo 69. Revela oculos meos, et considerabo mysteria legis [?: ] . Non caligabunt oculi videntium, Isaiae 32 id est, videbunt quid sit verum, et ab eo non aberrabunt. Ocu [?: l-s ] [?: ] dicitur Deus, cum non vult ad preces ac [?: mi--ias ] nostras respicere, Isaiae 1. Praevenerunt oculi mei vigilias ad meditandum in eloquio tuo, Psalm. 119. Non revertetur oculus meus ut videat bonum, Iob septimo. id est, non videbo amplius bonum. Videant oculi tui aequitates, aut
[?: ] prorsus abs te, ut modo salveris: tanti momenti est [?: ] damnationem effugisse, et in vitam [?: pervenis--- ] est igitur necesse quaerere ibi, quid oculus dexterus pes significet. Est enim loquutio hyperbolica, [?: ] inusitata re sumpta. Sicut cum Christus inquit: in divinitis monti, praecipiteris in mare. de quo [?: Hebra--- ] est dictum. Simili locutione dicit Paulus, [?: ] paratos fuisse dare sibi oculos, si possibile fuisset. id est, quasvis preciosissimas et charissimas res, et gratificari ei summis ac
aeterna custodiet eam. Matth. 16 pro amare ponitur velle servare: Qui voluerit animam servare. Significat et in Christi dicto Lucae decimoquarto, amare, idem quod turare: odisse idem quod negligere: Si quis venit ad me, et non odit patrem suum. id est, non postponit patrem mihi: non ob me, cum res postulat, negligit. Sic 1. Petri 3, Qui nult vitam diligere, et videre dies bonos: id est, vult fruivita. Psal. 34 paulo aliter habent haec verba: sed Apostolus non tam citat illud dictum, quam eo alludit. Iohan. 3. Qui mala agit, odit lucem id est, vitat, fugit. Ezech
res postulat, negligit. Sic 1. Petri 3, Qui nult vitam diligere, et videre dies bonos: id est, vult fruivita. Psal. 34 paulo aliter habent haec verba: sed Apostolus non tam citat illud dictum, quam eo alludit. Iohan. 3. Qui mala agit, odit lucem id est, vitat, fugit. Ezech 35, Cum sanguinem oderitis, sanguis vos persequetur. pro cum fugiatis bellum, non effugietis tamen. In hac significatione et sensu etiam accipiendum opinor dictum: Esau odio habui. Iacob autem dilexi, Malach 1, et Rom 9: ut significet, In hac parte neglexi eum, quod ei primogenituram abstuli,
diligere, et videre dies bonos: id est, vult fruivita. Psal. 34 paulo aliter habent haec verba: sed Apostolus non tam citat illud dictum, quam eo alludit. Iohan. 3. Qui mala agit, odit lucem id est, vitat, fugit. Ezech 35, Cum sanguinem oderitis, sanguis vos persequetur. pro cum fugiatis bellum, non effugietis tamen. In hac significatione et sensu etiam accipiendum opinor dictum: Esau odio habui. Iacob autem dilexi, Malach 1, et Rom 9: ut significet, In hac parte neglexi eum, quod ei primogenituram abstuli, quodque eum ac eius posteros servituti Iacob addixi. non
Domino. quae phrasis creberrima est in descriptione Sacrificiorum. Alii quietis [?: ] cunt odorem sacrificiorum vocari, quia faciat Deus quiescere a sua ira, et quasi ardens aestuansque cor eius recreat ac refrigerat. Sic etiam Deus dicitur odorari sacrificia aut incensum, cum ea placide grateque, [?: ] in vera Mediatoris fide oblata accipit. Sic legitur Genesis octavo: Odoratus est Iehova odorem quietis [?: ] suscepit propitius sacrificium Noach, eique ac filiis, [?: ve ] tiusque mundi hominibus placatus est. Contra
verbum Offero interpretes exprimere solent. Reperitur tamen etiam in Sacris non raro in ista, quam diximus, Latina significatione. Hac ambiguitate verbi Offerendi, abusi quidam Scriptores, audacissime conati sunt asserere, Melchisedech obtulisse panem et vinum Deo, atque ita Missam praefigurasse: cum non tantum Hebraeus textus, sed etiam Vulgata versio habeat verbum Proferendi aut depromendi, quod fesso et esurienti exercitui Abrahami cibum sacerdos ille protulerit, exhibueritque. Malachias cap. 1 dicit, ubique per orbem terrarum offerendam esse oblationem mundam. in Hebraeo
sanctos, et sacerdotes ad offerendas spirituales hostias, acceptas Deo per Christum Iesum. Item Paulus ad Hebraeos ultimo hortatur pios, ut offerant Deo sacrificium laudis, fructum labiorum suorum. id est, gratiarumactionem, et celebrationem nominis divini. Porro in hoc verbo observandum est, quod cum Christus dicitur oblatus esse, aut oblatio, non tantum significat quod se addixerit aut devoverit Deo: sed etiam, quod se in sacrificium per passionem ac mortem obtulent. Includit igitur mortem ipsius. nam oblationes pleraeque sacrificabantur, aut mactabantur.
OLEA, aut OLIVA,
Paulus Rom. 11, comparatione oleae et oleastri declarat conditionem Iudaeorum et gentilium. Iudaeos, tanquam natos in populo Dei: et nunc primum in eum translatos aut transportatos, vocat oleastrum, et dicit: Factos participes pinguendinis aut bonitatis verae oleae, hoc est, populi Dei: cum contra Iudaei increduli, tanquam inutiles rami ac infrugiferi palmites excisi, resectique, ac ab ea amoti sint. In qua comparatione illud est contra naturam insitionis aut rei, quod vult insertos surculos sylvestres imitari bonitatem trunci verae oleae: cum contra truncus transire soleat in
verae oleae, hoc est, populi Dei: cum contra Iudaei increduli, tanquam inutiles rami ac infrugiferi palmites excisi, resectique, ac ab ea amoti sint. In qua comparatione illud est contra naturam insitionis aut rei, quod vult insertos surculos sylvestres imitari bonitatem trunci verae oleae: cum contra truncus transire soleat in naturam ac indolem insitorum surculorum. Sed de hac consonantia et dissonantia similitudinum, dicetur in Generalib. Regulis. Post diluvium columba affert ramusculum oleae, in indicium pacis a Deo concessae et exiccatae terrae. Fuit enim hoc indicium pacis:
21, Corona olei unctionis Dei sui est super eum. de summo pontifice dicitur: pro, unctus est oleo, quo Deus eos inungi instituit. quod essent illi vice coronae et diadematis, quibus reges insigniuntur. Rivi olei, abundantiam non tantum olei sed et omnium rerum bonarum significant. Iob 29 Cum inundarent itinera mea butyro, et petra effunderet mihi rivos olei. pro, cum undique omnia bona, commoda et opes mihi large affluerent. similis locutio est illa Deuteron. 32. Fecit eum sugere mel de petra et oleum de silice durissimo. pro undique et maxima commoda ministravit, Talis hyperbole
pro, unctus est oleo, quo Deus eos inungi instituit. quod essent illi vice coronae et diadematis, quibus reges insigniuntur. Rivi olei, abundantiam non tantum olei sed et omnium rerum bonarum significant. Iob 29 Cum inundarent itinera mea butyro, et petra effunderet mihi rivos olei. pro, cum undique omnia bona, commoda et opes mihi large affluerent. similis locutio est illa Deuteron. 32. Fecit eum sugere mel de petra et oleum de silice durissimo. pro undique et maxima commoda ministravit, Talis hyperbole est et illa Deut. 33, Assur erit acceptus fratribus suis, et tinget in
gementibus, plane frustra contra furentibus ac frementibus meis adversariis. Ab eodem more accipit similitudinem declarandae felicis fratrum concordiae, Psal. 133. Sicut oleum optimum in capite, destillans ad barbam. Eodem spectat et Christi sermo Matth. 6. Tu autem cum ieiunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava. id est, dissimula et cela tuum ieiunium, aliaque bona opera, specie laetae, et quasi deliciosae vitae, quae species est contraria ieiunio seu [?: ] . Contrariam enim prorsus formam iubet Ioab 2. Sam. 14 assumere illam mulierem, quae
et gustus quoque eius [?: ] ret omni acredine et asperitate. Mollit quoque vulnera et alia indurata aut exasperata in corpore. Psal. 55 [?: ] niora fuerunt butyro verba oris eius, at bellum in [?: ] eius. id est, molliora fuerunt verba eius oleo, cum [?: ] spicula, vel potius stricti gladii. Sic Proverb. 5. [?: ] est oleo palatum extraneae: pro mollissime ac suavissime loquitur. Ex his, natura suae molliciei blandum sermonem significantibus, posses etiam superiores phraset [?: ] significationes
pro mollissime ac suavissime loquitur. Ex his, natura suae molliciei blandum sermonem significantibus, posses etiam superiores phraset [?: ] significationes deducere: nempe tum oleum [?: ] id est, eorum adulationes: tum Evangelium, quod [?: e- ] blande cum peccatore loquitur et agit. Oleum [?: ] Levit. 24, et Num. 28, exponunt aliqui de oleo expresso ex contusis oleis: sed puto aliam esse [?: significat- ] Lenticula olei non deficiet, 1. Reg. 17. pro, oleum, lenticule aut oleum exlenticula. Terra olei, aut
pro luctu oleum laeticiae daturum. Qua autem ratione oleo laeticia aut exhilaratio tribuatur, supra ostendi. Hic agitur de metaphorico et spirituali oleo, ac gaudio. Oleum effusum nomen tuum, Canticorum primo. pro, perinde spargitur laetus sermo de te, tuisque factis, sicut oleum optimum cum funditur, fragrantiam de se late emittit. Dixi vero supra, Odorem per metaphoram pro fama poni. Terra exaudit oleum, Oseae secundo, Dominus exandiet caelos, aut eis respondebit: caeli exaudient terram: terra exaudiet frumentum, vinum et oleum. pro, Deus faciet caelum efficax, bonasque in
et veluti excarnificaturus, sicut olla carnes. Prioris metaphorae aut similitudinis formam Virgilius Aeneidos VII eleganter hisce versibus expressit:
etiam ossa intra ollam elixarentur: Kimchi per haec ossa intelligit
non imminere adeo brevi illas calamitates: se debere aedificiis et munitionibus civitatem exornare, et in ea parare ad ferendam omnem sortem casumque et obsidionem. Utebantur igitur ista locutione aut parabola, Nos sumus caro, et civitas haec est olla. quasi dicant, Communis est nostra sors cum hac civitate, hic volumus expectare hostem, et ferre obsidionis difficultatem, sicut simul eodemque igne affligitur aut inflammatur olla et caro. Est etiam aliqua
similitudo, quod perinde est quoddam
olla et caro. Est etiam aliqua
similitudo, quod perinde est quoddam continens, et quoddam contentum. At Deus contra dicit, se eos extracturum esse ex illa olla aut loco munito: eosque in finib. Iudaeae, quo cum Zedekia rege profugerant: illos vero tantum in civitate perituros, quos ipsi ut persecutores innocentes in civitate iugularent. Mich. 3 depingitur summa crudelitas optimatum Israeliticorum, quod interfecerint miseros, excoriaverintque, et carnes ossaque eorum perinde conciderint, ac si
eiusque errores ac corruptelas oppugnare et redarguere.
OLUS, et GRAMEN, solent aliquando impiorum sortem ac conditionem pingere. Haec enim primum, dum virent, adeo eximiam habent speciem, adeo etiam cito crescunt, ut nihil videatur fore illis maius aut speciosius. At paulo post, cum succiduntur, aut eruuntur, vel etiam nimio aestu aut frigore laeduntur, ita subito intereunt, arescunt, putrescunt, et ferme prorsus in nihilum rediguntur, ut nihil videatur illis vanius: sicut Plinius de talibus pronunciat: Terra flores odoresque de die in diem gignit, magna (ut palam est)
Terra flores odoresque de die in diem gignit, magna (ut palam est) admiratione hominum, quae spectatissime floreant, celerrime evanescere. Sic et impii interdum ita florent, crescunt et tumultuantur. ut videantur omnia sibi subiecturi et oppressuri: sed repente ab ira Dei ita evertuntur, ut una cum suis opibus ac gloriis omnibus prorsus in nihilum redigantur. Psalmo 37, Impii tanquam gramen cito succidentur, et veluti olus germinis computrescent. Sic et Isaiae 37 Facti sunt velut herba agri, olus recens, et foenum tectorum. Genes. 9 dicit Deus Noacho, se ei perinde largiri usum et
animalium non rite ac secundum ordinationem Dei factae (ut si vel sanguis non recte effluxisset, vel in loco immundo esset facta mactatio, vel animal esset suffocatum, aut a fera interfectum) videbantur etiam secundum ipsam legem Dei carnes illas immundas reddere. Qua de causa etiam Daniel cum sociis abstinebat a regiis cibis, et tantum terra nascentibus vescebatur. Forte etiam metuebant, ne contactu ipso aut admixtione carnium immundorum animalium, immundi essent facti cibi de regia mensa allati. Haec religiositas etiam abrogata ceremoniali lege primitivam Ecclesiam molestavit. Hinc
in agro relicta: nam postea habuerunt multos equos in exercitu. Omnis in concionibus legalibus et promissionibus. Evangelicis omnino debet universaliter accipi: ut ei omnes homines peccati accusantur et damnantur, [?: ] 3, Omnes peccaverunt, et destituuntur gloria Dei. Et contra, cum omnib. salus offertur, omnes credere iubentur, omnibusque credentib. certa salus promittitur. [?: ] universalitas facile ac firmiter ex Scriptura probat: [?: po ] test. Necessariissima vero est eadem, quia alioqui [?: co- ] entia ac fides non potest
signum, sicut et contrarium Nullus, [?: opo-- ] restringi vel accommodari ad aliquam speciem aut [?: ] sens subiectum. sicut dictum est in Generalib. [?: Reg- ] de Sententiis Universalibus prolixissime. Aliquando tantum subiecti significatum excipitur, cum [?: praes- ] hoc signum praedicato additur ut, Caelum tegit omnis scilicet praeter se: Pater subiecit Christo omnis, [?: ] praeter se. Hunc Hebraismum nos docet Paulus 1. Cor. [?: ] . restringens illud dictum, quod pater filio omnia [?: sub- ]
ob rem ipsemet beatus Augustinus in 2 libro Retractationum non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum quadam distinctione pronunciatur generaliter per Omnis: ubi valet Regula de restrictione Universalis aut Generalis ad speciem, aut subiectam materiam, de qua alibi Talia exempla de universitate piorum. possunt et illa esse. Hierem. 31, Omnes hi a pusillo ad magnum cognoscent me: scilicet ex
signum ad impios tantum restringendum est. Omnis aliquando simpliciter pro multis, aut maiore parte accipitur: ut et Regula Iuris inquit, Omnes videntur facere quod facit maior pars, est ad munic. §. Quod maior. Sic sacerdotes dicunt, Totos mundus abiit post eum. et Matth. 3, Tunc exiit ad cum Hierosolyma, tota Iudaea, totaque regio circumiacens Iordanem: pro, plurimi ex illis locis. Luc. 2, Venit [?:-dictum ] ab Augusto Caesare, ut describeretur tota terra habitabilis. id est, tota Iudaea. Coloss. 1. Evangelium est praedicatum omni creaturae sub caelo. pro,
oratio fuerit tibi [?: pro--- ] a quoquam, tu exaudi eam. Omnis faciens opus [?: ] Sabbati. pro, quicunque facit. Omnis percutiens [?: a--- ] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit. [?: Ta----- ] esse illud Matth. 5, Beati eritis cum dicent omnium verbum contra vos, etc. id est, quodvis genus ma [?: ] pro arbitrio in vos iactaverint. Nam omnia [?: ] dicere non possunt cum pauperi nequeat obiici [?: foe--- ] , aut prorsus imbecillo latrocinium. Num 18. In omni
] , Ios. 20. pro, quicunque aliquem interfecerit. [?: Ta----- ] esse illud Matth. 5, Beati eritis cum dicent omnium verbum contra vos, etc. id est, quodvis genus ma [?: ] pro arbitrio in vos iactaverint. Nam omnia [?: ] dicere non possunt cum pauperi nequeat obiici [?: foe--- ] , aut prorsus imbecillo latrocinium. Num 18. In omni [?: ] eorum, et in omni oblatione eorum: pro, sive sit quodvis genus mincha, sive sit quodvis genus oblationis. Exod. 22, Vel pecus et omne animal, pro, quodcunque animal
quacunque immundicia erit pollutus, In omni hoc, aut In toto hoc: pro in omnibus hisce, vel hactenus. Iob primo et 2. In omni hoc non peccavit Iob. Sic Psalm. 78, In omni hoc peccaverunt adhuc. pro, super haec omnia, nihilominus. Nehemiae 12, In omni, hoc non eram in Hierusalem. pro, cum omnia haec ago, rentur. Sic Isaiae 9, In omni hoc non est aversus furor eius. pro, licet populum suum Deus tot poenis
afflixit, nondum tamen est eis vel populus conversus, vel Deus satiatus. Iuxta
genera a tyrannis suis subditis imposita. Isaiae nono. Iugum oneris eius, et virgam humeri ipsius tu confregisti. id est, liberasti tuas a dura et intolerabili servitute Assyriorum. Sic mox [?: ] , et etiam decimoquarto Isaiae usurpatur. Exod. 6 reperitur haec eadem metaphora una cum sua expositione Educam vos de oneribus Aegypti, eruam vos de servitute ipsorum. Posterioribus verbis exponit quid vocet Onus. Sic Christus observationes legales, Marc. 23 vocat onera gravia, et portatu difficilia, inquient: ligant enim onera gravia et difficilia portatu, et et imponunt ea in
Domine, mina tua decemminas lucrifecit. [?: S--- ] Graeco habetur, Adoperata est, sic pro simplic [?: inq- ]
[?: ] consequendi conatu, usurpat et Christus hoc verbum cum Iohan. sexto inquit: Operemini cibum non pereuntem, sed qui permanet in vitam aeternam. pro, Quaerite: nempe non ex merito, sed gratuito aut precario: sicut mox sequitur, quod ipse sit eis illum daturus, (gratis nimirum, sicut antea illis terrenum panem gratis fuerat largitus) non ipsi sint
quam nulla prorsus bona opera, innumera vero mala, atque adeo pessima habeatis. At ego vobis dico, nullam esse aliam rationem placandi Deum, et consequendae iustificationis, quam credendo in me, eius legatum et mediatorem, ac servatorem mundi. Eadem significatio videtur esse et Phil 2, Cum tremore et timore salutem vestram operemini. id est, quaerite, promovete, urgete. Non significat, merito operum acquirite. Sic et Hebraeum
Charan. pro, [?: con-erarant ] , consecuti erant. Sic filii Laban dicunt Iacobum fecisse, acquisivisse illas magnas opes de [?: substan- ] sui patris. Haec significatio verbi Operor et opus observanda est, ne semper illud legaliter de operibus meritoriis accipiamus, cum sint non raro prorsus Evangelicae voces, et tantum ad gratuitam iustificationem pertineant, eamque doceant et urgeant: quod et in aliis pluribus legalibus vocibus non raro accidit. Operari et [?: O- ] dicitur interdum de providentia Dei, eiusque in nos gratuitis beneficiis.
vult imputari alicui fidem ad iustitiam, quod non imputari ei sua peccata, seu tegi condonarique: ut plane idem ibi Paulo sit Non operans, quod Impius et peccator. Excluduntur enim in talibus locis non tantum merita operum, sed etiam ipsa opera: quae, qua fronte in iustificando ponerentur, cum ea sequantur iustificatum, non praecedant iustificandum: sintque fructus bonae arboris, aut effectus iustificati hominis? Operari simpliciter positum, aliquando idem valet quod Aliquid boni facere: ut Iohannis quinto: Pater meus usque modo operatur, et ego operor. id est, mundum regit, et
afficit. Sic Iohann. nono. Venit nox, quando nemo potest operari. pro, sicut in huius vitae actionibus necessaria est lux, et contra in tenebris perdifficile est aliquid recte agere: sive sit quasi totalis quaedam eclipsis divinae lucis aut doctrinae, sive in aliqua magni momenti controversia, cum homines dubii quid rectum aut pravum, Deo gratum aut ingratum sit, nesciunt quo se vertant. Sic et de hora potestatis tencbrarum accipere possis, cum nemo operari potest: id est, cum ob tristem persecutionem difficile est se recte gerere, et bonam conscientiam retinere. Idem est quod alibi
est aliquid recte agere: sive sit quasi totalis quaedam eclipsis divinae lucis aut doctrinae, sive in aliqua magni momenti controversia, cum homines dubii quid rectum aut pravum, Deo gratum aut ingratum sit, nesciunt quo se vertant. Sic et de hora potestatis tencbrarum accipere possis, cum nemo operari potest: id est, cum ob tristem persecutionem difficile est se recte gerere, et bonam conscientiam retinere. Idem est quod alibi Dominus, inquit, Ambulate dum lucem habetis. Sic in tertia Iohannis, Fideliter facis quod operaris in fratres et peregrinos. Operari iustitiam, est
sive sit quasi totalis quaedam eclipsis divinae lucis aut doctrinae, sive in aliqua magni momenti controversia, cum homines dubii quid rectum aut pravum, Deo gratum aut ingratum sit, nesciunt quo se vertant. Sic et de hora potestatis tencbrarum accipere possis, cum nemo operari potest: id est, cum ob tristem persecutionem difficile est se recte gerere, et bonam conscientiam retinere. Idem est quod alibi Dominus, inquit, Ambulate dum lucem habetis. Sic in tertia Iohannis, Fideliter facis quod operaris in fratres et peregrinos. Operari iustitiam, est deditum esse operibus iustitiae, aut
per Spiritum suum in nobis id opus efficaciter agente et peragente. Iohannis tertio: Qui facit veritatem, venit in lucem, ut manifesta fiant facta eius, quia in Deo facta sunt. ¶ Opera legis, ut et supra in voce LEGIS disserui, sunt omnia opera quae a lego praescribuntur, aut praecipiuntur. Cum igitur Paulus excludit opera legis a iustificatione: non tantum caere monialia, sed et moralia excludit. Quare alibi pro hac phrasi utitur illis, Non ex operibus, Sine operibus, Gratis, Non ex vobis, Non operanti, Non ex operibus quae fecimus nos. Cum igitur Paulus dicit Romanorum tertio: Ex
quae a lego praescribuntur, aut praecipiuntur. Cum igitur Paulus excludit opera legis a iustificatione: non tantum caere monialia, sed et moralia excludit. Quare alibi pro hac phrasi utitur illis, Non ex operibus, Sine operibus, Gratis, Non ex vobis, Non operanti, Non ex operibus quae fecimus nos. Cum igitur Paulus dicit Romanorum tertio: Ex operibus legis non iustificatur ulla caro, per legem enim cognitio peccati: manifeste indicat, se ex iustitia vel maxime excludere opera legis moralis: quoniam per eam legis speciem aut partem vel maxime cognoscuntur peccata. Sic Paulus se declarans
accedet Sacra discenti, si hoc semel perceperit, bona opera esse idem quod iustitiam, et mala opera aut peccata idem quod iniustitiam. ¶ Causam porr o quispiam quaerere possit, cur Scriptura potius vel ur geat ac exigat bona opera, vel accuset mala, quam ipsos habitum virtutum ac vitiorum: cum illi sint radix mali aut boni et quiddam nonnihil certius ac stabilius, magisque serium: cum bona opera subinde mutari in mala, et contra, varieque omnino misceri queant, ac denique ex sola animi bonitate, vereque bono proposito dependeant. Possent vero iudicari hae causae. Prima, quia
mala opera aut peccata idem quod iniustitiam. ¶ Causam porr o quispiam quaerere possit, cur Scriptura potius vel ur geat ac exigat bona opera, vel accuset mala, quam ipsos habitum virtutum ac vitiorum: cum illi sint radix mali aut boni et quiddam nonnihil certius ac stabilius, magisque serium: cum bona opera subinde mutari in mala, et contra, varieque omnino misceri queant, ac denique ex sola animi bonitate, vereque bono proposito dependeant. Possent vero iudicari hae causae. Prima, quia Scriptura mos est per notiora docere ignotiora, atque ideo crebro externis ac in oculos incurrentibus
pietatis internae excluditur. Hinc Iohannes urget, ut diligamus opere, non verbo: et Iacobus, ut fidem nostra [?: oper- ] declaremus. et Paulus fidem per charitatem efficacem aut operantem. Sed tamen exigit Scriptura etiam internas hominis, non tantum externas operationes: ut cum toties cor flagitat. item in Decalogo, dilectionem ex tota anima, tota corde, et omnibus viribus: iubet item lacerare cor, in vestimenta solum. Sic Christus Matthaei 5 docet, legi prohibere etiam cordis adulterium, caedem, et alia pecata, ac requirere cordis ipsius obedientiam. Eodem modo et
lacerare cor, in vestimenta solum. Sic Christus Matthaei 5 docet, legi prohibere etiam cordis adulterium, caedem, et alia pecata, ac requirere cordis ipsius obedientiam. Eodem modo et Paulus toties cordis circumcisionem postulat: sicut et Moises Deuter. 29 et 30, et alias saepe: qui etiam una cum Prophetis urget verbum audiendi, est crebro internam obedientiam notat, reiectis externis sacrificiis et caeremoniis. Opera bona aut mala, pro ipsis patratoribus eorum. Rom. 13, Magistratus non [?: ] terrori bono operi, sed malo. id est, mala operantibus, seu malis: non
[?: ] nis, Gal. 5 enumerantur. Significat autem haec loquutio [?: ] ra aut facta, quae corruptus carnalisque homo [?: p- ] quibusque ille pro sua malitia delectatur. Contraria sit Opera spiritus. Opera tenebrarum: pro, quae in [?: tenebri-- ] cum nos non pudet. ut, Nox et amor, vinumque nihil moderabile suadent. Qui dormiunt aut inebriantur, inquit Paulus, [?: ] inebriantur. Contraria sunt opera lucis, cum reverent aliorum iudicia et oculos. Per metaphoram porro [?: ] locutio transfertur ad opera
delectatur. Contraria sit Opera spiritus. Opera tenebrarum: pro, quae in [?: tenebri-- ] cum nos non pudet. ut, Nox et amor, vinumque nihil moderabile suadent. Qui dormiunt aut inebriantur, inquit Paulus, [?: ] inebriantur. Contraria sunt opera lucis, cum reverent aliorum iudicia et oculos. Per metaphoram porro [?: ] locutio transfertur ad opera spiritualia, et Spiritualis lucem ac tenebras, Roman. 13, Abiiciamus igitur opera tenebrarum. Opera tamen non rarô etiam [?: ips- ] [?: ] mum, internosque eius
aut forma candelabri. Sic Reg. 7, Hoc est opus basis. Et Exod. 21, Cribrum operae retis facies. Opus alicuius, pro partibus instrumentis, [?:-ut ] circumstantiis ipsius. 2 Reg. 16. Misit similitudinem [?:-taris ] , et figuram eius secundum omne opus eius. pro, cum omni opificio eius, aut rebus ad eum pertinentibus. Quod nam erit iudicium puero, aut opus eius? [?:-dic ] . 13. id est, quam rationem observabimus in educando et instituendo eo? Operis homines: id est operarii. Iob. 37, Tonitru hominem concludit, ut non possit cognoscere
Quibus contingit tanquam opus, impii. id est, praemium aut poena. Sic Ruth primo: Reddet tibi Iehova opus tuum. id est, mercedem aut praemium tui operis. Non raro Opus, sicut et merces, pro gratuita beneficentia ponitur: quod observandum est. Ecce merces eius coram eo, et opus ipsius cum ipso. id est, prompta largitas, spontaneaque benignitas, seu gratuita sua beneficia. Nisi quis per vocem Opus malit intelligere officium Christi, quod est, redimere genus humanum: Is. 40 et 62. loquitur enim de adventu et beneficiis Messiae. Ibidem 62, Dabo opus eorum in veritate, id est,
utilitatem perductae: quae etiam manifestationes ab eodem nominantur, quia internam praesentiam et occulta dona Spiritus manifestant. Quotquot sunt ex operibus legis, sub maledictione sunt: Gal. 3. id est quicunque volunt per opera Legis iustificari. Sicut prius dixerat: Qui ex fide sunt, cum fideli Abraham benedicuntur. Hinc etiam apparet, quid sint opera legis, nempe a tota lege praescripta. Tota enim Lex, et praesertim moralis, subiicit inobedientes maledictioni. ceremonialis non item, praesertim post Christum, cum [?: ] abolita. Opus, pro peccato: 1 Cor. 5. Qui
opera Legis iustificari. Sicut prius dixerat: Qui ex fide sunt, cum fideli Abraham benedicuntur. Hinc etiam apparet, quid sint opera legis, nempe a tota lege praescripta. Tota enim Lex, et praesertim moralis, subiicit inobedientes maledictioni. ceremonialis non item, praesertim post Christum, cum [?: ] abolita. Opus, pro peccato: 1 Cor. 5. Qui hoc opus fecit. id est, hunc incestum. Opus, pro factura. 1 Cor. 9. et 2 Cor. 3. Opus meum vos estis in Domino: id est, ego vos converti ad Christum. Isaiae 41, Ecce vos estis [?: ] nus nihilo, et opus vestrum prae
15. Qui non levavit opprobrium contra proximum: id est, non infamavit proximum, ac non conviciatus est ei. Opprobrium fregerat cor meum, Psal. 69. id est, ignominiae et convicia, quibus afficiebar ab adversariis, me plane afflixerant, et pusillanimem reddiderant, praesertim cum contra nulla consolatio accederet, ut ibi mox sequitur. Opprobrium [?: ] ius, tum active tum passive dicitur. id est, tum eius qui alteri facit covicium, tum eius qui patitur, prioris seu activae significationis exemplum est Ezek. 16. Sicut tempore opprobrii filiarum Aran, quae
ut ibi mox sequitur. Opprobrium [?: ] ius, tum active tum passive dicitur. id est, tum eius qui alteri facit covicium, tum eius qui patitur, prioris seu activae significationis exemplum est Ezek. 16. Sicut tempore opprobrii filiarum Aran, quae te spernunt [?: ] cum quaque. Sic Psal. 22, Opprobrium hominis et contemptus populi. Sic Psalmo trigesimo nono, Opprobrium stulti ne ponas me. id est, ne patiaris me exponi ludibrio et contemptui stultorum. Hos. 12, [?: Oppro- ] eius reddat ei Deus suus: scilicet, quo affecit Deus,
potest. Esse in opprobrium alicui, alias significat active, alias passive. Psal. 69, Fuisti in opprobrium mihi. id est, tui causa probris affectus sum. Active porro Ieremiae 44. Ut sitis in opprobrium in cunctis gentibus. id est, ut cunctae gentes vos [?: conte- ] Cum opprobrio percutere maxillam alicuius, Iob. 16, pro, [?: ] dito convicio. Opprobria opprobrantium tibi [?: ] runt in me, Psalmo 69, et Romanorum decimoquinto: pro, hostes tui furore diabolico contra te [?: in- ] ti, conviciantur mihi propter te: seu,
edito Iohanne divinitus liberata est infamia sterilitatis Mosis maiores divitias esse censuit probrum Christi, [?: ] thesaurum Aegypti. Hebr. 11. id est, maluit, [?: utisius- ] sibi osse putavit, contumeliis affici propter Christum eiusque veram religionem, una cum reliquo populus Dei, quam cum impiis persecutoribus frui [?: com- ] et opibus Aegypti.
ORA, est extremitas alicuius rei. inde ora [?: ]
maris,
liberata est infamia sterilitatis Mosis maiores divitias esse censuit probrum Christi, [?: ] thesaurum Aegypti. Hebr. 11. id est, maluit, [?: utisius- ] sibi osse putavit, contumeliis affici propter Christum eiusque veram religionem, una cum reliquo populus Dei, quam cum impiis persecutoribus frui [?: com- ] et opibus Aegypti.
ORA, est extremitas alicuius rei. inde ora [?: ]
maris, regionis, vestis: quomodo David
[?: ]
maris, regionis, vestis: quomodo David dicitur praecidisse oram vestis Saulis in spelunca, dum ventrem [?: exo-erat ] . Discooperire oram patris, est rem cum [?: nover-- ] habere. Deut. 2. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui, quia oram patris detexit. Expandere oram suam super aliquam, est, eam sibi in uxorem accipere: quia [?: con-ges ] sub eodem tegmine dormiunt. Sic dicit Ruth. cap. 2. Expande
maris, regionis, vestis: quomodo David dicitur praecidisse oram vestis Saulis in spelunca, dum ventrem [?: exo-erat ] . Discooperire oram patris, est rem cum [?: nover-- ] habere. Deut. 2. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui, quia oram patris detexit. Expandere oram suam super aliquam, est, eam sibi in uxorem accipere: quia [?: con-ges ] sub eodem tegmine dormiunt. Sic dicit Ruth. cap. 2. Expande oram tuam super ancillam tuam. quia propinquus es. Id est, adiunge me
eodem tegmine dormiunt. Sic dicit Ruth. cap. 2. Expande oram tuam super ancillam tuam. quia propinquus es. Id est, adiunge me tibi in uxorem secundum legem Mosis. Sic Ezekielis 10, Expandi oram meam super te. pro, assumpsi te mihi in uxorem: dicit Deus de suo spirituali coniugio cum Israelitica Ecclesia. [?: ] oris alicuius reperiri sanguinem innocentum, Ier. 2 est, propalam exercere tyrannidem, aut grassari in innocentes: sicut milites, qui non curant, si sua vestimenta hostium sanguine aspergantur. At clandestini homicidae id [?:-avent ] ,
o Deus: pro, ego te inovoco, sit nunc tempus favoris et exauditionis. Oratio mea contra mala eorum, Psalmo 141. id est, Oro contra pravos eorum conatus.
ORBIS terrae,
tota habitata terra. Intelligitur tantum de terra Romano imperio subiecta: aut etiam de sola Iudaea, ut aliqui non ignobiles interpretes exponunt. Sic Terra, aut tota terra, non raro pro sola Iudaea ponitur: ut postea dicetur. Sic Isa. 13 dicitur, Visitabo super orbis mala: cum de solo Babylonico regno agatur, eique Deus minetur, quod velit scelera eius punire. Sic mox in sequenti dicitur: Posuit rex Babel orbem quasi desertum. id est, vastavit, redegit in solitudinem. Talem Hebraismum credo esse etiam Actorum 11, cum Agabus dicitur praedixisse famem, quae erat
Sic Isa. 13 dicitur, Visitabo super orbis mala: cum de solo Babylonico regno agatur, eique Deus minetur, quod velit scelera eius punire. Sic mox in sequenti dicitur: Posuit rex Babel orbem quasi desertum. id est, vastavit, redegit in solitudinem. Talem Hebraismum credo esse etiam Actorum 11, cum Agabus dicitur praedixisse famem, quae erat futura sub Claudio in universo orbe terrarum. Quod dictum proprie de Iudaea intelligendum videtur. nam ob periculum famis Hierosolymitanis fratribus mittunt subsidium fratres ab Antiochia, ubi id Agabus praedixerat. Sic et Actorum vigesimoquarto
orbem terrarum. Quae illorum hyperbole idem valet, quod late ac longe, passim et per plurima loca. Sic Ieremiae primo dicitur: Ab Aquilone pandetur malum super omnes habitatores terrae. id est, super Iudaeos. Sic et Pharisaei Ioannis duodecimo exclamant de Christo, Totus mundus abit post eum: cum tantum aliqua Iudaeorum turba ad eum converteretur.
ORBO, est verbum notum, pro privo liberis, parentibus, aut coniuge. Genes. vigesimoseptimo: Quare orbabor ambobus filiis die una? Deuteronomii trigesimosecundo,
aut collationem notat: quia in conferendo duae res ordinantur, aut quasi iuxta sese invicem collocantur. Psal. 55. Sed tu ô homo iuxta ordinationem meam. id est, mihi aequalis, conferendus, et quasi sodalis. Ali qui vertunt, iuxta aestimationem. Nam ea quae aestimantur, veluti cum suo precio, ordine ponuntur et conferuntur. Quare saepe hoc verbum Arach ordinavit, aestimationem significat. Ordinare etiam significat mandare, constituere, ac decernere: idque non tantum in Sacris literis, sed et in aliis linguis. Roman. decimotertio, Potestates sunt a Deo ordinatae: id
sunt a Deo ordinatae: id est, constitutae ac decretae. Qui potestati resistit, ordinationi Dei resistit: id est, decreto, voluntati, mandato. 1 Cor. 9, Dominus ordinavit iis qui Evangelium annunciant, ut ex Evangelio vivant: id est, constituit, decrevit. Ordinare Deus dicitur aliquid, cum id penes se decrevit, idque etiam ad eventum deducit. Actorum 4 est celebris locus, quod Herodes ac Pilatus convenerint cum gentibus contra Christum, ut ea facerent quae manus ac consilium Dei prius ordinaverant facienda. id est, quae antea Deus decreverat ac constituerat facienda, quaeque ut
voluntati, mandato. 1 Cor. 9, Dominus ordinavit iis qui Evangelium annunciant, ut ex Evangelio vivant: id est, constituit, decrevit. Ordinare Deus dicitur aliquid, cum id penes se decrevit, idque etiam ad eventum deducit. Actorum 4 est celebris locus, quod Herodes ac Pilatus convenerint cum gentibus contra Christum, ut ea facerent quae manus ac consilium Dei prius ordinaverant facienda. id est, quae antea Deus decreverat ac constituerat facienda, quaeque ut fierent modis omnibus promovit. Est vero observandum in exponendo eo dicto, duo quaedam diversa in unaquaque actione aut
Quam mortem ipsius etiam Deus dudum ordinaverat, ac tandem ad eventum perduxit: verum [?: ] daei neque sciverunt hoc consilium, nec in hoc Deo obedire sunt conati. Ita duplex dubium per hanc distictionem substantiae et accidentis in hoc loco solvitur: alterum, Qui fiat quod cum tum Deus tum Iudaei voluerint procuraverintque Christum interfici, tamen Dei factum est sanctissimum, Iudaeorum vero est plane sceleratum: nec huius illorum culpae causa in Dei ullo modo reiici potest. alterum dubium, quo nam modo persequutores dicuntur convenisse, ut efficiat Dei ordinationem,
tum Deus tum Iudaei voluerint procuraverintque Christum interfici, tamen Dei factum est sanctissimum, Iudaeorum vero est plane sceleratum: nec huius illorum culpae causa in Dei ullo modo reiici potest. alterum dubium, quo nam modo persequutores dicuntur convenisse, ut efficiat Dei ordinationem, cum eam ignoraverint, et nequaquam in illo suo furore obedire Deo sint conati, sed suae tantum malitiae. Utrumque igitur istorum dubiorum respicit ad solam substantiam facti, non ad illa eius accidentia aut circumstantias. In substantia igitur, facto ex eventu illa conveniunt: in circumstantia vero
ob vetustatem, aut potius aeternitatem, Deus dicatur
ad ornamentum ornamentorum: id est, facta es ornatissima, vel pervenisti ad tempus quo te oportebat summe ornari. Non ponere ornamentum suum suprase: id est, non ornare se, non [?: in--i ] vestib. elegantioribus, quod in luctu fit: sicut Ezeielis trigesimotertio legitur, quod cum Deus iram [?:-am ] Israelitis denunciaret, noluerunt se ornare. Sic mox sequitur, Nunc ergo depone ornamentum tuum [?:-te ] . 1 Timoth. 2 iubet Paulus, mulieres esse in vestitu ornato: id est, non pomposo, specioso, aut meretricio: sed decenti, gravi, ac convenienti
probet'ne aut improbet. Isaiae 30, Qui descendunt in Aegyptum, et os meum non interrogaverunt. Sic 2 Sam. 17 dicit Absalon de Chusa: Audiamus quid etiam in ore eius sit. pro, quid ipse sentiat, aut dicat. Os unum: pro, unus animus, aut sententia Ios. 9. Congregati sunt, ut pugnarent cum Iosua et Israele os unum. id est, uno animo, summo consensu, idem sentiendo et dicendo, ut P. loquitur. Sic Rom, 15, Uno ore celebrare Deum. Replere os risu, Psal. 126: id est, animum gaudio imbuere per liberationes â malis, et alia beneficia. Christus pro mittens suis Os et
risu, Psal. 126: id est, animum gaudio imbuere per liberationes â malis, et alia beneficia. Christus pro mittens suis Os et sapientiam, cui adversarii resistere non possint, non solum sermonis facundiam pollicetur, sed etiam animi Domino confidentis praesentiam ac parrhesian, ac cum rerum tum et verborum copiam, atque adeo etiam dexteritatem quandam in respondendo, et accommodandis sententiis. Sic et Paulus Ephes. 6 iubet prose orari, ut sibi detur sermo in apertione oris, ut confidenter annunciet ac patefaciat mysterium Evangelii. Vicinum huic est, quod Psalmo 51 orat
decimooctavo: Os stulti clamat ad [?: ] gas, et os stulti contritio sibi. Oris eius verba, iniquitas et dolus. Psalmo trigesimosexto, pro, quicquid loquitur, est iniquitas ac dolus. Leniora butyro ora eius: Psalmo quinquagesimo quinto. id est, sermo eius est blandissimus, cum in corde bellum meditetur, Ierem. 9. Ore suo cum amico loquentur, et in corde suo [?: ] nent insidias. Custodire os, aut custodiam ponere [?: ] pro, sermone uti caute. Proverbiorum decimotertio Qui custodit os suum, custodit animam suam: pro, [?: ]
[?: ] gas, et os stulti contritio sibi. Oris eius verba, iniquitas et dolus. Psalmo trigesimosexto, pro, quicquid loquitur, est iniquitas ac dolus. Leniora butyro ora eius: Psalmo quinquagesimo quinto. id est, sermo eius est blandissimus, cum in corde bellum meditetur, Ierem. 9. Ore suo cum amico loquentur, et in corde suo [?: ] nent insidias. Custodire os, aut custodiam ponere [?: ] pro, sermone uti caute. Proverbiorum decimotertio Qui custodit os suum, custodit animam suam: pro, [?: ] cautus est in loquendo, effugit multa mala. Sic
aut vovere. Ego aperui os meum ad Deum, Iud. 11. pro, vovi, ut mox in sequentibus exponitur. Aperire os ad caedem: pro, hortari ad caedem. Ezech. 21. Ut aperiant os ad caedem: id est, hortentur suos ad caedendum hostes. Aperire os: pro, libere loqui. Ezech. 24, In die illa aperietur os tuum cum evasore, et loquêris, nec obmutesces ultra: pro, licebit tibi libere loqui, et gloriari cum tuis a Domino liberatis. Sic eiusdem prophetae 33, Aperuique os meum, donec veniret ad me mane: aperui inquam os, et non silui amplius. Os aperire in parabolis, Psal. 78. Aperiam in
Aperire os ad caedem: pro, hortari ad caedem. Ezech. 21. Ut aperiant os ad caedem: id est, hortentur suos ad caedendum hostes. Aperire os: pro, libere loqui. Ezech. 24, In die illa aperietur os tuum cum evasore, et loquêris, nec obmutesces ultra: pro, licebit tibi libere loqui, et gloriari cum tuis a Domino liberatis. Sic eiusdem prophetae 33, Aperuique os meum, donec veniret ad me mane: aperui inquam os, et non silui amplius. Os aperire in parabolis, Psal. 78. Aperiam in parabolis os meum, loquar aenigmata: id est, loquar per parabolas. Os aperire in sapientia:
31. Aperi os tuum mulo, id est, patrocinare iis qui suam causam tueri per se nequeunt. Per os [?:-ssu-ere ] pactum Dei. Psal. 50: Quid tibi ut enarres statuta mea, et assumas pactum meum in os tuum? pro, deto loquaris. Idem bis dicit. Quasi diceret: quid tibi cum mea doctrina? Ore suo benedicunt, et in intimo suo maledicunt: Psal. 62. pro, sermone quidem mihi blandiantur et beneprecantur, led corde sunt hostes. Vicinum huic est, quod Psal. 78 inquit: Blandiebantur ei ore suo, et lingua sua mentiebantur illi. Celebrare Deum
71, Replebatur os meum laude tua, tota die gloria tua: id est, praedicabam et celebrabam te, [?: impe--tibus ] me tuis innumeris beneficiis ac spiritu. Ore ad os loqui: pro coram, sine intermediis aut internun tiis, seu familiariter. Num. 12: Ore ad os loquitur Deus cum Moyse. Hier. 23: Loquetur os ipsius cum ore eius, et oculi eius videbunt oculos illius. id est, Zedekias coram rege Babylonico sistetur. Os iusti loquitur sapientiam, et lingua eius loquitur iudicium: Psalm 37 et 49. Os meum loquetur sapientias. Ore magnificare, est grandia quaedam
tota die gloria tua: id est, praedicabam et celebrabam te, [?: impe--tibus ] me tuis innumeris beneficiis ac spiritu. Ore ad os loqui: pro coram, sine intermediis aut internun tiis, seu familiariter. Num. 12: Ore ad os loquitur Deus cum Moyse. Hier. 23: Loquetur os ipsius cum ore eius, et oculi eius videbunt oculos illius. id est, Zedekias coram rege Babylonico sistetur. Os iusti loquitur sapientiam, et lingua eius loquitur iudicium: Psalm 37 et 49. Os meum loquetur sapientias. Ore magnificare, est grandia quaedam iactare: et plerunque de impiorum sermonibus
os tuum, et implebo illud bonis. quasi dicat: Ego promptus sum in iuvando te, infinitisque beneficiis cumulando: tu modo sis promptus in accipiendo fide. Pro ore esse alicuius, interpretem eius agere significat. Exod. 4. Ipse loquetur pro te ad populum, et erit tibi pro ore. Idem bis dicit. Cum ore alicuius esse. Exod. 4. Ero cum ore tuo, et docebo te quod loquaris: idem bis dicit. Sic Deus dicit ad Ierem. cap. 15: Si eduxeris preciosum a vili, tanquam os meum eris. id est, si concionando separaveris sanctum a prophano, eris mihi acceptus doctor. Aliqui exponunt,
dicat: Ego promptus sum in iuvando te, infinitisque beneficiis cumulando: tu modo sis promptus in accipiendo fide. Pro ore esse alicuius, interpretem eius agere significat. Exod. 4. Ipse loquetur pro te ad populum, et erit tibi pro ore. Idem bis dicit. Cum ore alicuius esse. Exod. 4. Ero cum ore tuo, et docebo te quod loquaris: idem bis dicit. Sic Deus dicit ad Ierem. cap. 15: Si eduxeris preciosum a vili, tanquam os meum eris. id est, si concionando separaveris sanctum a prophano, eris mihi acceptus doctor. Aliqui exponunt, Accidet tibi ut praedixi. Nuncium esse in
veritatem, tum et [?: ] obea apprehenditur. De iustitia vero et pace inquit Paulus: Iustificati fide pacem habemus. Osculari igitur sese invicem dicuntur, dum iustitia pacem efficit. De Amalasuinta regina Longobardorum, lepida Historia, et huic instituto conveniens narratur: quod cum post mortem regis carens liberis, prudenter ac graviter regeret regnum, et a subditis magnifieret, tandemque [?: ] a proceribus oblata esset libera facultas eligendi ex proceribus regem, eique nubendi: illam quendam caeteris praestantiorem accersivisse, qui putans se vocari ad
id est, firmus robustusque erit. Sic Psal. 53. Dominus dissipabit ossa obsidentis te. idest, Omnem vim ac robur adversariorum tuorum, perinde ac si per omnes campos ac regiones circum quaque caesorum hostium [?: ] disiecta essent: ut solet in conflictibus fieri. Cum aliquis dicitur alterius os et caro esse, magna quaedam propinquitas ac consanguinitas ei cum altero intercedere intelligitur. Sic Gen. 29 dicit Laban ad Iacob, Os meum es, et caro mea. Sic et Germani dicunt, du bist mein fleisch und blutt. Sic et Abimelech Iud. 9, ad optimates Sy
obsidentis te. idest, Omnem vim ac robur adversariorum tuorum, perinde ac si per omnes campos ac regiones circum quaque caesorum hostium [?: ] disiecta essent: ut solet in conflictibus fieri. Cum aliquis dicitur alterius os et caro esse, magna quaedam propinquitas ac consanguinitas ei cum altero intercedere intelligitur. Sic Gen. 29 dicit Laban ad Iacob, Os meum es, et caro mea. Sic et Germani dicunt, du bist mein fleisch und blutt. Sic et Abimelech Iud. 9, ad optimates Sy [?: ] : Os vestrum et caro vestra sum. Sic et David loquitur ad proceres Iehuda, 2. Sam.
caro vestra sum. Sic et David loquitur ad proceres Iehuda, 2. Sam. 19. Et omnes Israelitae ad David, 1. Par. 11, captantes hoc nomine eius benevolentiam, quod esset ex iisdem parentibus Iacobo, Isaaco et Abrahamo. Multo vero maior coniunctio significatur hac phrasi Genes. 1 et Eph. 5, cum uxor dicitur esse caro et os viri. Denique omnium maxima et longe mysticissima, cum omnes pii dicuntur esse caro et os Christi, eiusque membra. Porro quia ossa sunt quasi fundamentum corporis humani, ac in eis potissimum vita hominis haeret, ideo crebrae inde locutiones sumuntur. Alias dicuntur
Israelitae ad David, 1. Par. 11, captantes hoc nomine eius benevolentiam, quod esset ex iisdem parentibus Iacobo, Isaaco et Abrahamo. Multo vero maior coniunctio significatur hac phrasi Genes. 1 et Eph. 5, cum uxor dicitur esse caro et os viri. Denique omnium maxima et longe mysticissima, cum omnes pii dicuntur esse caro et os Christi, eiusque membra. Porro quia ossa sunt quasi fundamentum corporis humani, ac in eis potissimum vita hominis haeret, ideo crebrae inde locutiones sumuntur. Alias dicuntur Ossa benedicere Deo, ut Psalm. 35, Omnia ossa mea dicent, Domine quis est
sumuntur. Alias dicuntur Ossa benedicere Deo, ut Psalm. 35, Omnia ossa mea dicent, Domine quis est similis tibi, qui eripis pauperem a fortiori se? pro, Ego sic te medullitus celebrabo. Alias exiccari aut arescere dicuntur Ossa, quod est summae imbecillitatis ac deficientis vitae, cum humidum radicale ex ossibus et medullis deficit. Proverb. 17. Spiritus tristis exiccat ossa. Psal. 102, Ossa mea sicut cremium aruerunt. Contra etiam humectari dicuntur ossa, Proverb. 3, Timor et fiducia Dei erunt irrigatio ossium tuorum. et 15. Fama bona impinguat ossa.
et ossa loco mota in illo tam tristi supplicio. Spiritus carnem et ossa non habet, Luc. 24. id est, videtis me hic vere ac corporaliter praesentem esse: non esse spectrum quoddam, ut nos opinamini: quod ex palpatione ossium et carnis meae iudicare potestis. Sicut gladius in ossibus meis, cum exprobrarunt mihi dicentes: Ubi est Deus tuus? Psal. 42. pro, perinde acerbum dolorem mihi attulit. Eadem ratione dicit Symeon ad D. Virginem: Tuam ipsius animam per transibit gladius.
OSTENDERE, pro, re ipsa alicui aliquid boni aut mali dare, aut efficere: quod et
Sic et Coloss. 4 usurpatur: Orantes simul et pro nobis, ut Deus aperiat nobis ostium sermonis, ut loquamur mysterium sermonis. Tametsi hoc quidam referant ad apertionem oris Paulini: sicut illud Eph. 6, de quo dictum est supra in vocabulo Oris. Sic et 2. Corinth. 2, haec phrasis usurpatur: Cum esset mihi ostium apertum per Dominum. Aperire gentibus ostium fidei, itidem per metaphoram alteri vicinam significat, eas admittere ad fidem. Apoc. 3, Ecce dedi ostium apertum coram te. id est, aditum ad placandum Deum, et ad poenitentiam. Iohan. 10, Christus se vocat ostium ad oves. Et
et mactationis Psalmo 44, Queruntur pii, se perpetuo cruci subiectos esse, et subinde alium post alium iugulari, ut oves ad mactationem et culinam destinatae sine ulla misericordia alia post aliam mactantur et excoriantur. Christus Isaiae 53, in sua passione ob summam patientiam confortur cum one, dum ligatur et tondetur patienter tacente. Contra impii, ob audaciam et impatientiam, petulantiam, pastorisque sui neglectionem, per hircos denotantur et depinguntur Matth. 25. Dicetur aliquid etiam postea in voce Pastoris, quod ad huius vocis explicationem faciat. Non raro in prophetis
propulsam reducam, confractam obligabo, aegrotam sanabo, scilicet ovem. Lupos in ovillis pella vocat Christus seductores, foris vitae honestae simulatione et specie sanae doctrinae oves Christi lacerantes Dicit eos foris quidem prae se ferre ovillam probitatem, et professionem vocis caelestis, cum sint intus lupi [?: ] paces. Epistola ad Hebraeos ait, pios olim oberrasse in solitudinibus, in pellibus ovillis et caprinis, male [?:-ctatos ] et destitutos omnibus commodis: nimirum qui ob furorem et persequutionem tyrannorum in solitudines aufugerunt, et ibi sese
auferuntur.
P
PABULUM, nota vox, significat cibum aut alimentum pecudum. Levit. 3, Oblitiones exurendae dicuntur pabulum ignis, quia ignis etiam suo quodam alimento sustentatur. Dan. 4 dicitur derege Nabuchodonosore in brutum animal commutato, quod cum feris erit pabulum eius: id est, pascetur ut brutum, herba et foliis arborum.
PACATUS dicitur Latinis, qui aliis molestus ac infestus non est. Sed in Sacris, qui summa rerum suarum tranquillitate, sine omni cruce ac calamitate securus vivit. Ac plerumque impium significat. Tales
est cogitationi pacati, qui paratus est ad lapsus pedit, pro, felicis, et viventis in summa tranquillitate, qui miseros periclitantesque negligit. Sic Psal. 63. Isti impii et pacati seculi multiplicant divitias. id est, qui in hoc seculo securissima pace perfruuntur. Iob 23, Cum [?: pacatam ] reddiderit animam impii. pro, cum concesserit ei [?:-re ] in summa tranquillitate. Dicitur tamen interdum et de piis. Ierem. 30, Pacatus ac felix erit, nec erit qui [?: ei ] exterreat. Fructus pacatissimus iustitiae, Hebr. 12, quo
pro, felicis, et viventis in summa tranquillitate, qui miseros periclitantesque negligit. Sic Psal. 63. Isti impii et pacati seculi multiplicant divitias. id est, qui in hoc seculo securissima pace perfruuntur. Iob 23, Cum [?: pacatam ] reddiderit animam impii. pro, cum concesserit ei [?:-re ] in summa tranquillitate. Dicitur tamen interdum et de piis. Ierem. 30, Pacatus ac felix erit, nec erit qui [?: ei ] exterreat. Fructus pacatissimus iustitiae, Hebr. 12, quo pacifer, aut salutaris: Omnis castigatio in praesens quidem videtur
tradidisse regnum Deus dicitur, 2. Par. 12, Nonne quod Iehova dedit regnum Davidi, illi et filiis eius pacto salis. id est, firmo ac immutabili, nempe tandem succedente ei Meschia. Aliquando pactum ferme proprie ipsas conditiones pacti significat, nempe sacram doctrinam, ad quam nos in hoc pacto cum primis obligamus. Omnes semitae Domini benignitas, et veritas custodientibus pactum eius, et testimonia eius. id est, mandata ac religionem eius. Sic supra in voce Foederis ostendimus, ipsum Decalogum interdum vocari foedus. Pactum pacis: Num. 25, Ecce do Pineae sacerdoti pactum pacis. id
ostendimus, ipsum Decalogum interdum vocari foedus. Pactum pacis: Num. 25, Ecce do Pineae sacerdoti pactum pacis. id est, pactum aut promissionem, quod velim ei eiusque posteris dare pacem in ea dignitate, non perdere eos, aut movere loco tam cito. Ingredi pactum, idem quod inire foedus cum aliquo. Ezech. 16. Et ingressus sum pactum tecum. id est, inii coniugale foedus. Sic 2. Par. 15, Venerunt in pactum, quod quaererem Deum patrum suorum. Idem est etiam transire in pactum. Deuter. 29. Ut transeas in pactum Dei tui, et iusiurandum eius. Pactum cum die et nocte, pro
idem quod inire foedus cum aliquo. Ezech. 16. Et ingressus sum pactum tecum. id est, inii coniugale foedus. Sic 2. Par. 15, Venerunt in pactum, quod quaererem Deum patrum suorum. Idem est etiam transire in pactum. Deuter. 29. Ut transeas in pactum Dei tui, et iusiurandum eius. Pactum cum die et nocte, pro ordinatione Dei, ut sit dierum ac noctium perpetua vicissitudo. Hierem. 33. Si potestis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit amplius dies ac nox in tempore suo: etiam pactum meum cum Davide servo meo solvetur, ne sit ei filius, qui regnet in
in pactum, quod quaererem Deum patrum suorum. Idem est etiam transire in pactum. Deuter. 29. Ut transeas in pactum Dei tui, et iusiurandum eius. Pactum cum die et nocte, pro ordinatione Dei, ut sit dierum ac noctium perpetua vicissitudo. Hierem. 33. Si potestis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit amplius dies ac nox in tempore suo: etiam pactum meum cum Davide servo meo solvetur, ne sit ei filius, qui regnet in solio eius: et pactum meum cum Levitis et sacerdotibus, ne sint innumeri. Eandem phrasin et paulo post repetit: ubi priore loco pactum
Deum patrum suorum. Idem est etiam transire in pactum. Deuter. 29. Ut transeas in pactum Dei tui, et iusiurandum eius. Pactum cum die et nocte, pro ordinatione Dei, ut sit dierum ac noctium perpetua vicissitudo. Hierem. 33. Si potestis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit amplius dies ac nox in tempore suo: etiam pactum meum cum Davide servo meo solvetur, ne sit ei filius, qui regnet in solio eius: et pactum meum cum Levitis et sacerdotibus, ne sint innumeri. Eandem phrasin et paulo post repetit: ubi priore loco pactum significat ordinationem
Ut transeas in pactum Dei tui, et iusiurandum eius. Pactum cum die et nocte, pro ordinatione Dei, ut sit dierum ac noctium perpetua vicissitudo. Hierem. 33. Si potestis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit amplius dies ac nox in tempore suo: etiam pactum meum cum Davide servo meo solvetur, ne sit ei filius, qui regnet in solio eius: et pactum meum cum Levitis et sacerdotibus, ne sint innumeri. Eandem phrasin et paulo post repetit: ubi priore loco pactum significat ordinationem Dei, qua motus caelorum et temporum constituit, et veluti cum eis convenit,
Dei, ut sit dierum ac noctium perpetua vicissitudo. Hierem. 33. Si potestis dissolvere pactum meum cum die, et pactum meum cum nocte, ut non sit amplius dies ac nox in tempore suo: etiam pactum meum cum Davide servo meo solvetur, ne sit ei filius, qui regnet in solio eius: et pactum meum cum Levitis et sacerdotibus, ne sint innumeri. Eandem phrasin et paulo post repetit: ubi priore loco pactum significat ordinationem Dei, qua motus caelorum et temporum constituit, et veluti cum eis convenit, ut currant secundum normas ipsis praescriptas. Posteriore vero, promissionem factam Davidi,
etiam pactum meum cum Davide servo meo solvetur, ne sit ei filius, qui regnet in solio eius: et pactum meum cum Levitis et sacerdotibus, ne sint innumeri. Eandem phrasin et paulo post repetit: ubi priore loco pactum significat ordinationem Dei, qua motus caelorum et temporum constituit, et veluti cum eis convenit, ut currant secundum normas ipsis praescriptas. Posteriore vero, promissionem factam Davidi, de perpetua successione posterorum, praesertim Meschiae. Deut. 5, Dominus Deus noster percussit nobiscum foedus in Horeb. non cum patribus nostris Dominus pepigit pactum istud, sed
Dei, qua motus caelorum et temporum constituit, et veluti cum eis convenit, ut currant secundum normas ipsis praescriptas. Posteriore vero, promissionem factam Davidi, de perpetua successione posterorum, praesertim Meschiae. Deut. 5, Dominus Deus noster percussit nobiscum foedus in Horeb. non cum patribus nostris Dominus pepigit pactum istud, sed nobiscum: nobiscum in quam, qui hodie hic vivimus. Monet Moyses de instauratione foederis facta, ut ostendat, illos tanto magis obligari ad id foedus servandum. Qui pepigerunt pactum meum super sacrificio. pro, inierunt foedus adhibito
legitur: Qui sanguinem foederis, per quem sanctificatus fuit: prophanum duxerit. Sic Psal 89 Deus loquitur, Non prophanabo pactum meum, et quod egressum est de labiis meis non mutabo. Idem bis diversis verbis dicit. Foedera enim dum servantur, pro sacrosanctis haberi videntur: at cum violentur, contemni et nihili pendi, ut res nullius momenta profanaque videntur. Praecepit in seculum pactum suum, [?: ] id est, ordinavit, sanxit, promisit, ita ut sit perpetui ratum ac firmum. dicitur idem etiam pactum seculi Gen. 17. Renunciavit vobis pactum: id est,
promisit, ita ut sit perpetui ratum ac firmum. dicitur idem etiam pactum seculi Gen. 17. Renunciavit vobis pactum: id est, conditiones pacti, Deut. 4. Pactum statuere, Gen. 6, et Levit. 26. pro ratum ac firmum habere, et praestare quod quis in pacto aut foedere promisit. Pactum aut foedus cum lapidibus, Iob 5: supra in voce Foederis exposui. In pactum transire et venire idem sunt, ut paulo ante ostendi. Credo vero phrasin esse sumptam ab illo ritu, qui Gen. 15, et Ier. 34 describitur, ubi sancientes foedus pertransibant inter dissecta animalia. Sic Macedon. reges, teste
sunt, ut paulo ante ostendi. Credo vero phrasin esse sumptam ab illo ritu, qui Gen. 15, et Ier. 34 describitur, ubi sancientes foedus pertransibant inter dissecta animalia. Sic Macedon. reges, teste Livio et Curtio, obligabant sibi suos exercitus. Alias huius vocis phrases vide in Foedere. cum enim una eademque sit vox Hebraea, nihil huc refert, sive per pactum, sive per foedus exponatur. Dicetur vero de hac voce et re, etiam in vocibus Sacramenti et Testamenti.
PAEDAGOGI metaphora Gal. 3 non est obscura, ubi dicitur Lex fuisse paedagogus in Christum: quia tum
ostentavit: tum etiam ipsa lex moralis, ostendendo morbum, medicum quaerere iussit, et adducendo in desperationem de sua operaria iustitia, aliam aliquam gratuitam iustitiam et servatorem quaerendum esse indicavit.
PAGINA, aut Pagella, vel etiam Tabella, reperitur Ierem. 36: quod cum coram rege essent lectae tres aut quatuor pagellae in volumine Ieremiae, concerpserit et exusserit illud rex. Putant ergo ibi poni pagellas quasi potentialiter pro tanta quantitate textus, quanta contineri queat in tribus aut quatuor pagellis: quia in volumine, ut fuerunt illa Hebraea, tantum
ad petendum in maledictione animam eius. id est, Non sum passus, ut os meum aliis dira imprecando peccaret. Palatum gustat cibum. pro, ipsius munus est, iudicare de saporib. Iob 34, Auris probat sermones, et palatum gustat cibum. Linguam adhaerere palato, est prorsus ac extreme debilitari, cum iam vel omnes vires desint homini: vel etiam humor in ore ita deficit, ut lingua quasi adglutinetur siccitate palato: ut etiam in pulvere et siccitate oris in magno aestu experimur vel benevalentes. Id malum Psaltes sibi imprecatur Psal. 137, si Hierosolymae obliviscatur. Sic
coram vento. Sic et Psal. 1: Erunt sicut palea aut gluma, quam proiicit ventus. Vide infra vocem STIPULA. Aliquando falsam doctrinam, aut alioqui humanas opiniones sua vanitate
exprimit: ut cum Paulus 1. Corinth. 3 dicit. aliquos super fundamentum Christum extruere foenum, paleas aut lignum. Et Hierem. 23 iubet Deus separare verbum suum ab humanis figmentis, inquiens: Quid tritico cum paleis? id est, verbo Dei cum verbo hominum. Leviathan reputat ferrum ut paleam, Iob 41. id
exprimit: ut cum Paulus 1. Corinth. 3 dicit. aliquos super fundamentum Christum extruere foenum, paleas aut lignum. Et Hierem. 23 iubet Deus separare verbum suum ab humanis figmentis, inquiens: Quid tritico cum paleis? id est, verbo Dei cum verbo hominum. Leviathan reputat ferrum ut paleam, Iob 41. id est, perinde non potest ferrum penetrare eius squamas, ut si esset palea. Leo paleas, ut bos, comedet: Isaiae 11, et 65: quo indicatur pax futura in regno Meschiae, et etiam pacatus animus,
exprimit: ut cum Paulus 1. Corinth. 3 dicit. aliquos super fundamentum Christum extruere foenum, paleas aut lignum. Et Hierem. 23 iubet Deus separare verbum suum ab humanis figmentis, inquiens: Quid tritico cum paleis? id est, verbo Dei cum verbo hominum. Leviathan reputat ferrum ut paleam, Iob 41. id est, perinde non potest ferrum penetrare eius squamas, ut si esset palea. Leo paleas, ut bos, comedet: Isaiae 11, et 65: quo indicatur pax futura in regno Meschiae, et etiam pacatus animus, depositaque feritas conversorum: quia
latrocinium malorum exprimit. Sed postea commutata vita innocuus alimento paleae utetur, ut bos. Linire luto absque palea, ut Vulgata versio habet Ezeck. 13, est, inani consolatione ac sine verbo Dei fovere ac solari populum, eumque securum reddere imminente ruina poenae. Nam lutum sine paleis cum inter se non optime cohaereat, facile decidit, atque ita paries denudatur et cadit.
PALLIUM pilosum, olim erat vestitus prophetarum. Falsi igitur Prophetae, ut etiam ipso vestitu simplicioribus imponerent, eodem vestiebantur. Eos igitur tempore Meschiae patefaciendos, redarguendos,
significat sensum tactus habere. Psal. 114. Manus habent, et non palpabunt pro, idola sensu tactus destituuntur. Gen. 27 dicitur Isaacum palpasse Iacobum, ut sensu tactus cognosceret, an esse vere pilosus, ut Esau. ubi palpare idem est quod contrectare. Sic et Lucae 24, cum Christus ad Apostolos inquit: Palpate et videte quia spiritus carnem et ossa non habet. Tenebrae palpabiles, Exod. 10 non ideo dicuntur, quia cum in eis oculis uti non possis palpando ac contrectando res cognoscendae sint: sed quia forte de Aegyptiae tenebrae fuerunt ita densa quadam
Isaacum palpasse Iacobum, ut sensu tactus cognosceret, an esse vere pilosus, ut Esau. ubi palpare idem est quod contrectare. Sic et Lucae 24, cum Christus ad Apostolos inquit: Palpate et videte quia spiritus carnem et ossa non habet. Tenebrae palpabiles, Exod. 10 non ideo dicuntur, quia cum in eis oculis uti non possis palpando ac contrectando res cognoscendae sint: sed quia forte de Aegyptiae tenebrae fuerunt ita densa quadam caligine ac nebula condensatae, ut revera tactu deprehendi potuerint. Palpare in meridie, est spirituali quadam [?: m- ] caecitate feriri,
enim facile est divinare aliquid certius: verisimile tamen est fuisse aliquos veteris Adami improbos motus, quibus Deus Paulum coarguere voluit innatae malitiae, ne putans se adeo sanctum iustumque esse, insolesceret. Paxillus, diminutivum a palo. Saepe fit huius vocis mentio in Sacris literis, cum in propriap, tum et in metaphorica significatione. Proprie autem acceptae duo aut tres primarii sunt usus eius rei. primum, in distendendo tentorio circum quaque pax illi terrae infiguntur, ad quos alligantur funes distendentes tentorium. Inde crebra est mentio paxillorum et [?:
literis. Secundo iubentur Israelitae Deut. 23, gestare paxillum in baltheo. id est, acuminatum lignum, quo egesta stercora terra obruerent. Postremo paxillus, aut clavus, vel ligneus vel ferreus, infigebatur parieti, ut in eo variae res quotidiano usu necessariae suspenderentur, quo, cum opus eis esset, ad manum haberentur. Sic Isaiae 22, [?: Elia-im ] thesaurarius per metaphoram vocatur paxillus in loco fideli aut firmo a Deo infixus, de quo omnis generis pulchra ac utilia instrumenta suspendenda sint: cuius tamen tandem fractione, id est, morte, omnia illa
et reliqua ornamenta, tum tempore consumpta sunt, tum ab hominibus deleta. Ipsius quoque Babyloniae parva quaedam portio superstat, maxima parte inter moenia cultui agrorum exposita, proculdubio et illa ipsa pars fuit postea demum nonnihil instaurata. Idem historicus consonat etiam in illa parte cum Ieremia, Daniele, et aliis Historicis, quod affirmat tunc regem Babylonis solenne convivium instruxisse. Quinetiam addit Diodorus, fuisse sacrum convivium, seu in honorem deorum celebratum: ut non sit mirum, eos vero ac vivo Deo Israelitarum, tunc Satana suos cultores impellente, maledixisse,
adorti, multis interfectis, etc.
PANIS,
PANIS,
dicitur rex Ioiachim comedisse panem semper in mensa regis Evilmerodachi: ubi proculdubio per panem lautissimus victus intelligi debet. Sic et Iob 42, Comederunt panem in domo Iob. de lauto convivio intelligendum est. Aliquando tamen etiam tenuiorem victum vidotur significare: ut cum Isaiae 4, tristi tempore septem mulieres dicunt, Panem nostrum comedemus, et veste nostra induemur, etc. Comedere me facit panem, 2. Sam. 13. id est, porrigit mihi cibum. Aliquando, ut praesertim in oratione Dominica, significat omnia necessaria huic vitae, cum petimus nobis
significare: ut cum Isaiae 4, tristi tempore septem mulieres dicunt, Panem nostrum comedemus, et veste nostra induemur, etc. Comedere me facit panem, 2. Sam. 13. id est, porrigit mihi cibum. Aliquando, ut praesertim in oratione Dominica, significat omnia necessaria huic vitae, cum petimus nobis dari panem quotidianum: id est, res omnes quotidianae vitae necessarias. Caeterum vox Quotidianus panis, mox suo loco exponetur. Gen. 3. In sudore vultus tui comedes panem. id est, victitabis. Ratio locutionis huius est in synecdoche exposita, quod videlicet Hebraei soleant unum
unum aliquod vel maxime principale, vel etiam caeteris magis conspicuum, pro tota specie, aut alioqui pro omnibus partibus ponere. Sed ad eam illud quoque adiice, quod etiam nunc in multis locis ac regionibus plus utantur pane in victu, quam in Germania, ubi simul plura fercula apponi solent: cum alibi saepe tantum unicum ferculum, aut aliquid pauxillum obsonii pani adiiciatur. Simili tamen modo Germani hac voce utuntur, cum dicunt, Einem das brot fur dem maul weckschneiden: oder, Er kan sein brot wol erwerben: id est, necessaria vitae. Panis per metaphoram significat Christo,
Sed ad eam illud quoque adiice, quod etiam nunc in multis locis ac regionibus plus utantur pane in victu, quam in Germania, ubi simul plura fercula apponi solent: cum alibi saepe tantum unicum ferculum, aut aliquid pauxillum obsonii pani adiiciatur. Simili tamen modo Germani hac voce utuntur, cum dicunt, Einem das brot fur dem maul weckschneiden: oder, Er kan sein brot wol erwerben: id est, necessaria vitae. Panis per metaphoram significat Christo, spirituale alimentum, Iohan. 6. id est, meritum ac passionem corporis sui, seu iustitiam, ab eo obediendo et patiendo praestitam,
dicit, Venerem gaudere furtis. Sic et mox 20 dicit: Suavis est panis mendacii. Omnia nimirum iniusta nobis magis sapiunt. Panis afflictionis, aliquando significat victum tenuem, aliquando difficulter paratum, aliquando etiam in memoriam afflictionum sumptum. Deut. 16. Septem diebus comedes cum illo infermentato panem afflictionis. pro, renovantem tibi memoriam afflictionum Aegyptiarum. Panis doloris, Psal. 127, Frustra est vobis comedentibus panem doloris. id est, magnis curis, laboribus ac cruciatibus 9 partum: cum laeto animo, hilarique spe, reiecto moerore ac
afflictionum sumptum. Deut. 16. Septem diebus comedes cum illo infermentato panem afflictionis. pro, renovantem tibi memoriam afflictionum Aegyptiarum. Panis doloris, Psal. 127, Frustra est vobis comedentibus panem doloris. id est, magnis curis, laboribus ac cruciatibus 9 partum: cum laeto animo, hilarique spe, reiecto moerore ac dolore, deberetis a Deo expectare victum, laborantes interea quantum possetis. Panis arctus, pro tenui, aut maligne praebito victu. 1. Reg. 22, pane arcto, et aqua arcta, aut afflictionis, iubet Achab cibari Micham, donec incolumis revertatur.
in publicum prodeuntes. Aliquot vero ex praedictis ritibus, etiam in nominato Ezechielis hoc loco notantur. Panem impietatis comedere, Proverb. 4: id est, impie quaesitum: sicut Cicero dicit, qui scelere et maleficio pascuntur. Panis lachrymarum dicitur, quasi lachrymis commixtus: cum tanta est vis calamitatum ut etiam inter edendum flere ac lachrymari eogamur. Psal. 8, Pavisti eos pane lachrymarum, et potasti eos lachrymis copiosis. Panis mendaciorum, significat victum ac commoda fraude quaesita. Proverb. 20, Suavis est panis mendaciorum, sed postea
sumite picturam aut similitudinem spiritualis doctrinae de adventu iudicii et extremae diei. Hebrae. 11: Unde eum etiam in parabola recepit. id est, ex quibus mortuis, veluti specie ac similitudine quadam resurrectionis, eum recepit. Quasi dicat: Speciem quandam mortis Isaacus repraesentavit, cum fuit colligatus, et [?:----m ] mactandus. Sic etiam speciem resurrectionis exhibuit, dum ex tam praesenti morte, praeter omnem spem, ac plane mirabiliter ad vitam revocatur. Periculum fuit imago mortis, et liberatio resurrectionis.
PARACLETUS,
2, Habemus advocatum apud patrem. Ob eadem ista beneficia dicitur advocatus: praesertim autem, quod perpetuo apud patrem pro nobis intercedit.
PARADISUS, Graecis quemvis hortum cultiorem et amoeniorem significat. Xenophon dicit esse vocem Persicam. In Hebraeo valde rara est. Ideo cum Gen. 2 et 3 fiat mentio horti in Eden a Deo plantati, ut hominis sedes habitatioque esset: Septuaginta hortum illum voce Paradisi expresserunt, quia ille locus et vocatus est hortus, et fuit perinde reliqua terra cultior, sicut [?: am- ] nissimi voluptuariique horti reliqua terra
Porro in Novo testamento translata est haec vox a Luca et Paulo ad illam beatam Dei et piorum sedem. nam Lucae 23 Christus dicit ad latronem dextrum, Hodie mecum eris in paradiso: id est, regno caelesti, et summa illa beatitudine. Paulus quoque eundem locum ac statum notasse hac voce videtur, cum 2. Corinth. 12 dicit se raptum fuisse in paradisum, usque in tertium caelum, ad Deum, ut ibi de Evangelio Christi et mysteriis Dei institueretur, seque ibi audivisse multa arcana et ineffabilia. Apoc. 2 dicitur, Vincenti dabo edere de ligno vitae, quod est in paradiso: ubi idem ea vox
dabo edere de ligno vitae, quod est in paradiso: ubi idem ea vox valere videtur. pollicetur enim vincenti aeternam felicitatem. Porro ubi sit, fueritque Paradisus illa terrena, varie a Scriptoribus disputatur: quam controversiam definire, nec instituti, nec virium nostrarum est, praesertim cum constet per diluvium totius orbis terrarum faciem mutatam, atque adeo corruptam et perversam esse. Dictum tamen aliquid de eo est in voce Nili.
PARARE,
Animae eorum non pepercit a morte. id est, pesti dedit, sicut mox sequitur. Parcere oculum alicui, aut super aliqua re, valde crebra phrasis est, quam supra in voce OCULI exposui. Genesis 45, Non parcat oculus supellectili vestrae. id est, ne curetis, si omnia non potestis asportare vobiscum, cum hic sitis satis opulentiae et omnium necessariorum reperturi. Peperci secundum verbum tuum, Num. 14. id est, condonavi peccata sicut petiisti.
PARDUS, in Scriptura nomine velocitatis et feritatis celebratur. Hab. 1, Velociores sunt pardis equi eius. De crudelitate eius habetur
quae foris cernuntur. Matthaei 24, Parebit signum filii hominis: pro, conspicietur, apparebit. Verum Iacobi 4 usurpatur pro durare: Quid est vita vestra, nisi vapor ad modicum parens. id est, perdurans, existens, conspecta. Porro 1. Pet. 4 usurpatur pro quadam apparitione aut comparitione, cum vigore et bono statu coniuncta: Si iustus vix servatur, impius ubi parebit? id est, quomodo usquam salvus ac incolumis consistere aut existere poterit.
PARIES triplicem potissimûm metaphoram, aut etiam similitudinem praestat. Alias enim paries dealbatus, sicut et sepulchrum
metaphoram, aut etiam similitudinem praestat. Alias enim paries dealbatus, sicut et sepulchrum dealbatum, significat hypocritam, et praesertim falsum doctorem: potissimum, si se [?: ] tulo functionis suae iactet, qui foris videtur specie, sanctitate, titulis ac dignitate fulgere: cum intus sit [?: ple- ] spurcicia, errorum, ac impietatis, aut etiam lupus rapax. Sic usurpat hanc vocem Paulus contra impium Pontificem, Actorum 23 inquiens: Percutiet te Deus paries dealbate. Secundo, paries ruinosus dicitur de impiis, qui perin de transeuntium exitio, praesertim
parietem ruinosum linire, est, tum falsam doctrinam ac religionem inanibus sophismatibus ac coloribus pingere, et veluti fulcire conari: tum etiam homines imminente eis horribili Dei ira ac poenis, humanis figmentis consolari et securos reddere, persuadendo illis adesse favorem Dei ac pacem, cum adsit ira et poena, veluti ignis quidem consumens. Haec similitudo admodum prolixe Ezech. 13 tractatur et explicatur. vide totum illud Caput. Parietis artifices, 2. Sam. 2 vocantur latomi, et [?: fabri- ] rii. Parietes cordis, vocantur Hieremiae quarto praecordia, quin et
dolores ac moerores, calamitatesque notantur. Hieremias capite trigesimo quaerit, an etiam pariant viri? Quod si non pariunt, inquit, quare habent tristem speciem parturientium? id est, tristes sunt, dolent, gemunt, exclamant, etc. Hac eadem metaphora etiam Paulus Rom. 8 utitur, cum dicit, totam rerum naturam ingemiscere et parturire: id est, maximo cum dolore ac molestia expectare liberationem, parturientis instar. Filioli mei, quos iterum parturio, usque quo formetur Christus in vobis. id est, quos maximo dolore ac solicitudine conor in viam reducere. Vide et infra in
quaerit, an etiam pariant viri? Quod si non pariunt, inquit, quare habent tristem speciem parturientium? id est, tristes sunt, dolent, gemunt, exclamant, etc. Hac eadem metaphora etiam Paulus Rom. 8 utitur, cum dicit, totam rerum naturam ingemiscere et parturire: id est, maximo cum dolore ac molestia expectare liberationem, parturientis instar. Filioli mei, quos iterum parturio, usque quo formetur Christus in vobis. id est, quos maximo dolore ac solicitudine conor in viam reducere. Vide et infra in voce Praegnans.
PARS, in Sacris literis non paucas obscuras
ac solicitudine conor in viam reducere. Vide et infra in voce Praegnans.
PARS, in Sacris literis non paucas obscuras significationes habet. Significat vero crebro, non minorem quantitatem de maiori sumptam, ut respondeat toti, ficut apud Mathematicos, et etiam in communi sermone: ut cum dicitur totum esse maius qualibet sua parte, et omnibus simul sumptis aequale. Sed plerunque idem quod portionem alicui convenientem, aut etiam commodum vel incommodum, praemium aut poenam alicui competentem: de qua significatione primo loco dicemus, habet enim et alias plures. Divino mandato
aut etiam ut unusquisque [?: me--- ] est. Genes. 14 dicit Abraham ad regem Sodomae, Se nolle quicquam de recepta praeda accipere: tantum socii sui Aner, Eschol et Mambre accipiant partem suam: id est, portionem sibi debitam. Ad praedictam divinam distributionem respicit et Abraham, cum ad divitem Epulonem Lucae 16 dicit, Memento quod acceperis bona tua in vita tua, et Lazarus mala, quasi dicat, tuam partem aut portionem. In hac significatione dicitur Deus pars aut portio Ecclesiae, seu populi sui: et vicissim pius populus, dicitur Dei pars aut sors. Sicut superius
pro, Iehova, eiusque religio, providentia ac beneficia, nihil ad vos pertinent. 2. Sam. 20, Non est nobis pars in Davide: id est, nihil ad nos David, eiusue imperium. Act. 8, Non est tibi pars, neque sors in verbo hoc. id est, Simon mage nihil ad te Evangelium et regnum caelorum pertinet, cum tuum cor non sit rectum coram Domino. Apoc. 20. Beatus et sanctus, qui habet partem in resurrectione prima: in hoc non habebit potestatem mors secunda. Et mox sequenti: Pars eorum erit in stagno. id est, felix ille, qui in hac vita liberabitur morte spirituali per redemptorem Christum.
secunda. Et mox sequenti: Pars eorum erit in stagno. id est, felix ille, qui in hac vita liberabitur morte spirituali per redemptorem Christum. Psalm. 141, Pars mea in terra viventium. Similis illa phrasis Latina est, Apud aliquem in aliqua parte haerere. Partem alicui, aut alicuius esse cum aliquo, est, eadem sorte ac conditione frui, sive bona sive mala, aut alioqui eis esse coniunctionem et
societatem. Dan. 4, Pars eius erit cum feris. Matth. 24. et Lucae 12, Partem eius ponet cum
aliqua parte haerere. Partem alicui, aut alicuius esse cum aliquo, est, eadem sorte ac conditione frui, sive bona sive mala, aut alioqui eis esse coniunctionem et
societatem. Dan. 4, Pars eius erit cum feris. Matth. 24. et Lucae 12, Partem eius ponet cum hypocritis aut infidelibus: id est, perinde eum tractabit ut hypocritam et infidelem. Sic et Paulus loquitur Coloss. 1. Gratias agimus Deo patri, qui vos idoneos fecit ad partem sortis sanctorum in luce: id est, qui effecit ut sitis in
cum aliquo, est, eadem sorte ac conditione frui, sive bona sive mala, aut alioqui eis esse coniunctionem et
societatem. Dan. 4, Pars eius erit cum feris. Matth. 24. et Lucae 12, Partem eius ponet cum hypocritis aut infidelibus: id est, perinde eum tractabit ut hypocritam et infidelem. Sic et Paulus loquitur Coloss. 1. Gratias agimus Deo patri, qui vos idoneos fecit ad partem sortis sanctorum in luce: id est, qui effecit ut sitis in eadem sorte, conditione ac felicitate cum aliis sanctis.
Partem eius ponet cum hypocritis aut infidelibus: id est, perinde eum tractabit ut hypocritam et infidelem. Sic et Paulus loquitur Coloss. 1. Gratias agimus Deo patri, qui vos idoneos fecit ad partem sortis sanctorum in luce: id est, qui effecit ut sitis in eadem sorte, conditione ac felicitate cum aliis sanctis. Iohan. 13. Si non lavero pedes tuos, non habebis partem mecum in caelo. id est, carebis ea felicitate, qua ego cum aliis piis fruar illic. Coniunctionem porro in hisce exemplis denotat: 2. Cor. 6, Quae pars fideli cum infideli? pro, quid habent commune? quam coniunctionem aut
Coloss. 1. Gratias agimus Deo patri, qui vos idoneos fecit ad partem sortis sanctorum in luce: id est, qui effecit ut sitis in eadem sorte, conditione ac felicitate cum aliis sanctis. Iohan. 13. Si non lavero pedes tuos, non habebis partem mecum in caelo. id est, carebis ea felicitate, qua ego cum aliis piis fruar illic. Coniunctionem porro in hisce exemplis denotat: 2. Cor. 6, Quae pars fideli cum infideli? pro, quid habent commune? quam coniunctionem aut similitudinem? Psal. 50, Partem tuam cum adulteris habes. Pars aliquando regionem aut loca significat. Sic saepe
qui effecit ut sitis in eadem sorte, conditione ac felicitate cum aliis sanctis. Iohan. 13. Si non lavero pedes tuos, non habebis partem mecum in caelo. id est, carebis ea felicitate, qua ego cum aliis piis fruar illic. Coniunctionem porro in hisce exemplis denotat: 2. Cor. 6, Quae pars fideli cum infideli? pro, quid habent commune? quam coniunctionem aut similitudinem? Psal. 50, Partem tuam cum adulteris habes. Pars aliquando regionem aut loca significat. Sic saepe in Evangelistis dicitur Dominus ambulasse et docuisse in partibus Galilaeae, aut Tyri et Sidonis Paulus
non habebis partem mecum in caelo. id est, carebis ea felicitate, qua ego cum aliis piis fruar illic. Coniunctionem porro in hisce exemplis denotat: 2. Cor. 6, Quae pars fideli cum infideli? pro, quid habent commune? quam coniunctionem aut similitudinem? Psal. 50, Partem tuam cum adulteris habes. Pars aliquando regionem aut loca significat. Sic saepe in Evangelistis dicitur Dominus ambulasse et docuisse in partibus Galilaeae, aut Tyri et Sidonis Paulus quoque Ephes. 4 dicit, Christum descendisse ad infimas partes terrae. Sic et Cic. lib. 3 ad Atticum, partes pro
Sic saepe in Evangelistis dicitur Dominus ambulasse et docuisse in partibus Galilaeae, aut Tyri et Sidonis Paulus quoque Ephes. 4 dicit, Christum descendisse ad infimas partes terrae. Sic et Cic. lib. 3 ad Atticum, partes pro regione usurpat. Pars aliquando extremitatem notat. Iosuae 3 Cum fueritis ingressi partem aquae Iordanis. id est, extremitatem. Deut. 34, Usque ad australem partem. id est, extremitatem. Pars interdum latus significat: ut Exod 32, Tabulae erant scriptae ex utraque parte. Et Apoc. 1 et 2, Gladius ex utraque parte acutus, Sic et 22, Ex utraque parte
transitus hac voce significatur: sed etiam benigna quaedam parsio, vel potius conservatio. Totius vero huius [?: ] forma et origo, ratioque institutionis, potissimum [?: ] Exodi describitur: ubi etiam exempla trium primarem significationum reperies. Quarta significatio, cum ipsam celebritatem totius actionis indicat, reperitur 2 Reg 23. ubi dicitur tale pascha esse a Iosia 18 anno sui regni colebratum, quale non fuerit celebratum inde a Iudicibus, et tempore praecedentium Regum. Porro, quintam significationem usurpat Paulus 1 Cor. 5 inquiens. Pascha nostrum
Pascha nostrum immolatus est Christus. id est, verus ille Dei agnus, aversionem culpae et poenae a populo Dei efficiens, qui per Iudaicum illum paschalem agnum fuit significatus. Occidere, sacrificare, parare et comedere, pasches, de agno dicitur. Fieri pascha, et, Apud te facio pascha cum discipulis meis, Matth 26, ipsam celebritatem aut observationem totius ritus notat. Immolare pascha, Mar. 14, de agno intelligitur. Erat pascha, et azymorum dies, Mar. 14. In die solenni paschae, Lucae 2. Appropinquabat festum azymorum, quod dicitur Pascha, Lucae 22. ubiipsum festum
nolebant [?: ] lebrare primam et celeberrimam diem paschalis sed die Veneris, ne eis duo longe maxime sacrosancta [?: ] sta continuarentur, quibus illis nephas esset vel mortuos sepelire, vel recentes cibos parare. Nam [?: vespe-- ] quo edebatur pascha, una cum nocte ad sequentem [?: ] pertinebat. Quare esus agni paschalis factus die Iovis a Christo, sequentem, hoc est Veneris diem faciebat colebrem. Christus igitur secundum praescriptum Dei celebravit pascha vespere incipientis diei 15 Lunae: [?: ] vero, ob supra indicatam
quod alibi dicitur, habitare in monte aut tabernaculo Domini. Psal. 102, Sicut passer solitarius in tecto. Queritur pius homo in afflictione existens, ac inter alia comparat suas miserias passeri solitario in tecto. Est enim passer avicula gregalis, nec una sola oberrare solet. Cum igitur sola est, singulari quadam calamitate premi, ac veluti deseri ab aliis videtur. Psal. 124 legitur Anima nostra sicut passer evasit ex laqueo: Laqueus confractus est, et nos liberati sumus. id est, sicut passer aut alia avicula capta extremum exitium expectat: sic nos iam
sumus. id est, sicut passer aut alia avicula capta extremum exitium expectat: sic nos iam ad id destinati eramus. sed feliciter ac perfecte liberati sumus: sicut avicula semel evadens laqueum, non facile eo redibit. Prover. 26 comparatur iniusta maledictio passeri et hirundini avolanti, quae cum semel recessit, non facile amplius redit, nec scis quo pervenerit, ubi semel ex tuis oculis evanuerit: sic etiam mala imprecatio temere facta, evanescit, nec ad te insontem pervenit. Porro Christus volens curam caelestis patris circa nos monstrare, argumentatur a minori ad maius, sumpta
titulo de Iustitia. Hac passione, dicit Epistola ad Hebr. cap. 2, Christum esse consummatum, aut perfectum factum, et ob eam gloria et honore coronatum, sicut et Philip. 2 dicitur. Passiones Christi vocantur etiam calamitates piorum, utpote qui membra sunt eius corporis, ut cum illi patiuntur, ipse pati videatur. 2 Corinth. 1. Sicut abundant passiones Christi in nobis, ita etiam abundat per Christum consolatio nostra. Philip. 3, Societatem passionum Christi, conformatus morti ipsius. Colos. 1, Gaudeo in passionib. meis pro vobis, et suppleo defectus passionum
ciet sicut et Philosophi interdum vehementiores affectus
illi sint. Id autem fecisse videtur duab. de causis. Una est, quia [?: q- ]
coniunguntur
[?: vestr- ] versetur non in passione cupiditatis, sicut gentes quae ignorant Deum. ubi passionem cupiditatis vocat ipsam avariciam, sive habitualem, sive innatam: ut ex sequentibus clarius patet. Porro Rom. 1 videtur significare ipsos pravos turpissimorum scelerum habitus, una cum suis operibus aut effectibus. inquit. n. Tradidit eos Deus in passiones ignominiosas. nam et feminae earum [?: mut- ] turalem usum. Verbum Pati pro supplicio effici, nec [?: ] tinos, nec apud Graecos olim usurpatum fuit: sed in novo Testamento aliquoties reperitur.
i. cuius regnum esset ex hoc mundo. Dicit contra Paulus, praedictum esse a prophetis Messiam fore
i. ferendis nostris calamitatib. ac peccatorum nostrorum poenis destinatum: qui tamen in aeternam gloriam primus esset resurrecturus, quam postea cum suis communicaret. Modicum passos ipse sarciat, corroboret et confirmet vos: 1 Pet. 5. i. paululum afflictos aut cruciatos. Siquidem. n. crux ista cum futura gloria aut Christi passione conferatur, modica sane est. Non patietur vos tentari supra quam ferre possitis. 1 Corinthiorum decimo. pro, non permittet. nota phrasis est.
PATER, catachrestice Hebraei saepe usurpant pro avo, proavo, et omnib. maiorib per rectam lineam. Sic
passione conferatur, modica sane est. Non patietur vos tentari supra quam ferre possitis. 1 Corinthiorum decimo. pro, non permittet. nota phrasis est.
PATER, catachrestice Hebraei saepe usurpant pro avo, proavo, et omnib. maiorib per rectam lineam. Sic Laban vocatur filius Nahor, cum esset nepos eius ex Batuele filio. Sic et Abraham dicitur esse pater Levi, Hebr. 7. Sic Iacobus Gen. 31, vocat Abrahamum patrem suum: Nisi Deus patris mei Abraham. Sic Dan. 5. Nabuchodonosor dicitur pater Belsazer: cum fuerit pater Evilmerodachi, evius filius fuit Belsazer. Secundo, valde
et omnib. maiorib per rectam lineam. Sic Laban vocatur filius Nahor, cum esset nepos eius ex Batuele filio. Sic et Abraham dicitur esse pater Levi, Hebr. 7. Sic Iacobus Gen. 31, vocat Abrahamum patrem suum: Nisi Deus patris mei Abraham. Sic Dan. 5. Nabuchodonosor dicitur pater Belsazer: cum fuerit pater Evilmerodachi, evius filius fuit Belsazer. Secundo, valde multas metaphoricas significationes habet. Ponitur enim pro authore aliquorum, Gen. 4, Iabal fuit pater habitantiam tabernacula, Iubal fuit pater canentium cithara. Possis dicere, significare doctorem. Significat eum, unde
supra monui. Sic Psal. 27 dicitur: Pater meus et mater mea deseruerunt me, Dominus autem suscepit me. id est, intimi ac coniunctissimi mei. Sic videtur Iobus loqui cap. 17. Putre dini dixi, Pater meus es tu. id est, foetores et putrefactiones haemeae, sunt mei intimi, cum quibus solis versor et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri.
et ago. Patres, saepe quivis maiores et antecessores nostri. Psal. 22, In te speraverunt patres nostri. Psal. 39. Peregrinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias. In hac significatione accipitur Pater, cum variis locutionibus mors indicatur. Aggregari ad patres. Iudic. 2. Introire in progeniem patrum suorum, Psalmo 49. Ire cum patribus.
ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. Psalm. 44, Patres nostri nunciaverunt nobis. id est, maiores nostri. Psalm. 106, Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias. In hac significatione accipitur Pater, cum variis locutionibus mors indicatur. Aggregari ad patres. Iudic. 2. Introire in progeniem patrum suorum, Psalmo 49. Ire cum patribus. 1 Par. 17. Ingredi ad patres suos, Genesis 15. Recolligi ad patres, 2 Reg. 22. Colligam te ad patres tuos, et colligeris in sepulchra tua. id est,
Peccavimus cum patribus nostris, etc. Patres nostri in Aegypto non intellexerunt mirabilia tua. Sic saepe alias. In hac significatione accipitur Pater, cum variis locutionibus mors indicatur. Aggregari ad patres. Iudic. 2. Introire in progeniem patrum suorum, Psalmo 49. Ire cum patribus. 1 Par. 17. Ingredi ad patres suos, Genesis 15. Recolligi ad patres, 2 Reg. 22. Colligam te ad patres tuos, et colligeris in sepulchra tua. id est, moriendo associabere tuis maioribus, tum corpore in eadem sepulchra maiorum posito, tum anima in sinum Abrahae translata. Sic aliqui
ad patres suos, Genesis 15. Recolligi ad patres, 2 Reg. 22. Colligam te ad patres tuos, et colligeris in sepulchra tua. id est, moriendo associabere tuis maioribus, tum corpore in eadem sepulchra maiorum posito, tum anima in sinum Abrahae translata. Sic aliqui putant patrem Ioseph vocari Heli, cum fuerit eius socer. Deus dicitur pater piorum, multiplici ratione. Primum, quia ex semine eius nascuntur, ut Scriptura loquitur. Secundo, quia sunt membra unigeniti filii eius: Caro de carne eius, et os de ossibus. Tertio, quia eos sibi adoptat in filios. Quarto, quia eos paterno amore, officiis
videtur ibi ea phrasis significare conditorem et largitorem animarum. Sicut et in Esaia 57 cap. dicit. Animas ego feci: quod contra traducem animae esse vi detur. Posset tamen complecti etiam donationem Spiritus sancti, eiusque dona, et renovationem. Deus varie dicitur pater: alias, cum intelligimus de tota essentia Deitatis, est pater vel naturae, quia condidit omnes homines: vel gratiae, quia nos sibi adoptavit: alias de unica illa prima persona, quae est consubstantialis filii et Spiritus sancti accipitur. Epistola ad Hebraeos dicit Melchisedecum fuisse sine patre ac sine
utitur Matth. 18 servus ille, debes [?: ] talent. erga herum subito vehementer contra ipsum [?: ] motum, volentemque statim iratum animum in eo verdendo exequi. inquit igitur ad herum:
dicit Paulus Rom. 9, quod in multa patientia ferat vasa irae: id est, impios. et Rom. 2, At divitias benignitatis, patientiae et longanimitatis eius contemnis? qua scilicet fert te, et differt poenas [?: tole- ] ter, poenitentiam tuam expectans. Sic 1 Pet. 3, Olim inobedientibus cum semel expectabat Dei patientia in dieb. [?: Noha--- ]
Deus patienter expectabat hominum poenitentiam. Haec patientia aliquando etiam hominibus tribuitur, ut Proverb. 16.
Haec patientia aliquando etiam hominibus tribuitur, ut Proverb. 16. Melior est patiens viro forti: et qui animo suo dominatur, expugnatore urbium. Hanc virtutem Paulus charitati tribuit 1 Cor. 13. Charitas est patiens, benigna et 1 Thes. 5 iubet eam exerceri erga omnes. Et Ephes. 4 inquit, Cum patientia tolerantes vos invicem in charitate. Passivam aut humanam patientiam voco, cum toleranter, placide ac tranquillo animo ferimus calamitates ac dolores quoscunque et tristia omnia. Haec patientia non convenit proprie Deo, sed homini. Passivam autem [?: voco-uia ] patienter
viro forti: et qui animo suo dominatur, expugnatore urbium. Hanc virtutem Paulus charitati tribuit 1 Cor. 13. Charitas est patiens, benigna et 1 Thes. 5 iubet eam exerceri erga omnes. Et Ephes. 4 inquit, Cum patientia tolerantes vos invicem in charitate. Passivam aut humanam patientiam voco, cum toleranter, placide ac tranquillo animo ferimus calamitates ac dolores quoscunque et tristia omnia. Haec patientia non convenit proprie Deo, sed homini. Passivam autem [?: voco-uia ] patienter patitur mala, nihil agens contra verbum Dei, aut ullam honestatis partem. Hanc Graecus
dicit etiam
Isa. 30, In silentio et spe erit fortitudo vestra. i. si patienter ferendo crucem vestra, in me sperare perrexeritis, vincetis. Sic etiam Psalm. 39. Obmutui silentio. tacui a bono, et dolor meus exacerbatus est. Sic et Isaiae 53, haec eadem virtus in Christo crucifigendo per ovem silente, cum tondetur, describitur: qui locus in Actis et a Petro citatur. Sic eadem Christi virtus pingitur Isa. 42. Non clamabit, nec levabit vocem suam, nec faciet au diri in platea vocem suam. Habent igitur et Hebraei et Graeci diversa vocabula, quib. hasce duas diversissimas, aliquid tamen commune
Luc. 8. Fructum afferunt in patientia. i. constanter perseverando in vera religione, ac pietatis ardenti studio, non tantum ad tempus, ut qui vel cruce ac persecutione, vel cura terrenarum rerum ex vera pietate paulo post excidunt. Sic et Paulus Rom. 2 loquitur, et tum sensu, tum et phrasi cum hoc loco Lucae convenit, inquiens: Quaerentib. gloriam, et honorem, et incorruptibilitatem, per patientiam boni operis dabit Deus vitam aeternam. Patientiam boni operis, vocat perseverationem in bene agendo. Iacob 5, est multo illustrius exemplum patientiae pro perseverantia usurpatae, ubi
expressa, significat spem aut expectationem. 2 Thes. 3. Dominus dirigat corda vestra in dilectionem Dei, et patientiam. id est, spem aut expectationem Christi, hoc est, ut certa firmaque fide expectetis Christi opem et adventum. Sic de Abrahamo legitur Hebr. 6, quod cum constanter expectasset bona toties a Deo promissa, sit ea consecutus. in Graeco est,
arte vel labore se alit: verum mendicum eum esse volunt, qui adeo nihil habeat, ut alienam opem supplexpetere ac implorare cogatur. verum in Sacris literis plerunque uno Pauperum vocabulo etiam mendici notant. Porro vox Paupertas alias de spirituali, alias de corporali paupertate accipitur. Cum etiam corporalem paupertatem significat, non semper pecuniae, vestis ac victus carentiam indicat, sed etiam quasvis externas calamitates et afflictiones corporis complectitur: idque ex ipsa natura sui originalis thematis. nam verbum
[?: su- ] nullius egeo, neque nosti te esse aerumnosum, et [?: ] rabilem, et pauperem, et caecum et nudum. De hac quaque paupertate crebro pii queruntur, praesertim in Psalmis: de hac etiam est conscriptus Psal. 102, cuius [?: ] est, Oratio pauperis cum anxio esset animo, et effunderet coram Deo precationem suam. Verum de hac spirituali paupertate plura in sequentib. dicemus. Pauper etiam alioqui ignobilem ac vilem, seu infimae sortis hominem notat, 1 Sam. 2. Ipse erigit de pulvere pauperem, et [?: ] stercore suscitat egenum,
et effunderet coram Deo precationem suam. Verum de hac spirituali paupertate plura in sequentib. dicemus. Pauper etiam alioqui ignobilem ac vilem, seu infimae sortis hominem notat, 1 Sam. 2. Ipse erigit de pulvere pauperem, et [?: ] stercore suscitat egenum, ut eum collocet cum [?: princi- ] populi sui. Sic Hier. cap. 5 dicit, Forsitan pauperes sunt et stulti, ignorantes viam Domini, et iudicium Dei sui, ibo ergo ad magnates vel optimates, et dicam eis [?: ] . Ubi voce Pauperis, pro infima conditione hominum utitur: sicut ista
ornatur illis epithetis Christus: et supra indacavi
vestrum est regnum Dei. De hisce pauperibus etiam dicit Isaias cap. 61, quod Meschias eis evangelizabit: quod et Matt. cap. 11, et Lucas quarto [?: ] tunt. Hi pauperes dicuntur etiam ab Isaia Sitientes, et [?: ] va Virgine Esurientes, cum inquit: Esurientes [?: imp- ] bonis, et divites dimisit inanes: i. eos qui, ut [?: sup- ] Apocalypsi audivimus, putant se abundare iustita et bonis operibus, ita ut etiam habeant opera super erogationis, quae aliis vendere possint Quia porro Deus est unicus fons omnium
res, loca ac homines servet in suo statu. Contra autem bellum Milchama
loca ac homines servet in suo statu. Contra autem bellum Milchama
Satanae et veteris Adami in nobis praepotentis Quae pax nobis post iustificationem contingit, dicente Paulo: Iustificati fide pacem habemus. Sic accipitur in Hymno angelorum, Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus. Per Christum enim et Deo sua gloria, et homini vera pax cordis, ac cum Deo, restituitur. Sic opinor intelligendum esse etiam dictum Pauli, Sensus carnis mors est, sensus autem spiritus vita et par. Secundo, est etiam alia spiritualis pax, qua freti Deo, eique obedientes, crucem eius patienter ferentes, [?:-c ] in ipso acquiescentes, non metuimus adeo
aliis irati [?:-t ] infensi sumus, nec denique variis cupiditatibus et affectibus ita concutimur, rapimur, torquemur, et excarnificamur, ut antea: sed tranquillo animo veluti in sinu Dei benignissimi patris requiescimus et dormimus, scientes illum nobis largitum esse filium suum, et cum illo omnia largiturum esse. Quaesivit hanc animi
piis. De utraque etiam Paulus dicit, quod regnum caelorum [?: ] pax: Rom. 14. item fructus Spiritus. Utraque porro impii carent, sicut Isaias cap. 48 et 57 inquit: Non est pax impiis, dicit Dominus. Habemus vero hanc utramque, praesertim posteriorem pacem cum hoc discrimine, quod Christus Iohan. 16 ponit, In me pacem, in mundo tribulationem habebitis. Non enim desinit nos mundus, Satan, caro, lex et propria etiam conscientia multipliciter infestare: sed in isto contra nos excitato bello, confugientes ad patrem caelestem, et sub Christi
statuentes ipsum esse maiorem omnibus hisce et nostro proprio corde. Tertio, significat saepe vox haec Hebraeis omnia vitae bona, commoda, et totam felicitatem, posita praecipua specie aut parte pro toto genere: quandoquidem pax est optima rerum, quas homini nosse datum est. Sic accipitur, cum communiter salutantes se invicem dixerunt, Pax tibi: item cum quaesierunt de alicuius pace, ut Ioseph Genes 44 quaerit de pace sui patris. et Moyses ac Ietro mutuo quaerunt de pace, Exod. 18 id est, uterque de alterius incolumitate. Sic et Elisaeus dicit ad Sunamitidem, 2. Regum 4: Num
proprio corde. Tertio, significat saepe vox haec Hebraeis omnia vitae bona, commoda, et totam felicitatem, posita praecipua specie aut parte pro toto genere: quandoquidem pax est optima rerum, quas homini nosse datum est. Sic accipitur, cum communiter salutantes se invicem dixerunt, Pax tibi: item cum quaesierunt de alicuius pace, ut Ioseph Genes 44 quaerit de pace sui patris. et Moyses ac Ietro mutuo quaerunt de pace, Exod. 18 id est, uterque de alterius incolumitate. Sic et Elisaeus dicit ad Sunamitidem, 2. Regum 4: Num pax tibi, viro et filio? Quarto, vicina huic est illa
quaesierunt de alicuius pace, ut Ioseph Genes 44 quaerit de pace sui patris. et Moyses ac Ietro mutuo quaerunt de pace, Exod. 18 id est, uterque de alterius incolumitate. Sic et Elisaeus dicit ad Sunamitidem, 2. Regum 4: Num pax tibi, viro et filio? Quarto, vicina huic est illa significatio, cum pro securitate aut absentia omnis periculi accipitur. ut cum Hierem. 6. 8. et Ezech. 13 clamant Pseudoprophetae ad populum, Pax pax, ubi tamen non erat pax. Sic 1. Thess. 5. Cum dixerint, pax et securitas: tum repentinum eis imminet exitium. Sic enim solent tum homines securi sibimet
pace sui patris. et Moyses ac Ietro mutuo quaerunt de pace, Exod. 18 id est, uterque de alterius incolumitate. Sic et Elisaeus dicit ad Sunamitidem, 2. Regum 4: Num pax tibi, viro et filio? Quarto, vicina huic est illa significatio, cum pro securitate aut absentia omnis periculi accipitur. ut cum Hierem. 6. 8. et Ezech. 13 clamant Pseudoprophetae ad populum, Pax pax, ubi tamen non erat pax. Sic 1. Thess. 5. Cum dixerint, pax et securitas: tum repentinum eis imminet exitium. Sic enim solent tum homines securi sibimet palpare, tum et pseudoprophetae eis persuadere, Deum illis esse
dicit ad Sunamitidem, 2. Regum 4: Num pax tibi, viro et filio? Quarto, vicina huic est illa significatio, cum pro securitate aut absentia omnis periculi accipitur. ut cum Hierem. 6. 8. et Ezech. 13 clamant Pseudoprophetae ad populum, Pax pax, ubi tamen non erat pax. Sic 1. Thess. 5. Cum dixerint, pax et securitas: tum repentinum eis imminet exitium. Sic enim solent tum homines securi sibimet palpare, tum et pseudoprophetae eis persuadere, Deum illis esse propitium, nullamque eius iram aut poenas illis pro foribus esse, aut imminere. Quinto, accipitur et pro societate aut
imprecatio cedet eis in bonum. Ibidem, filius pacis: pro homine digno incolumitate, accipitur, et qui simul amat piam pacem. Pax et veritas saepe coniunguntur: ut 2. Reg. 20 Isaiae 39. Significat autem haec phrasis firmam, solidam, et non simulatam pacem: sicut plerunque in mundo etiam, cum pax externa est, tamen ob malitiam ac fraudes hominum bellum metuitur, et simul variis imposturis ac laesionibus homines belligerantur, ac in se invicem grassantur. Coniungitur et cum iustitia, quia pax nec carnalis nec spiritualis iustitia carere potest. In spiritualibus pax est filia verae
Isaiae 39. Significat autem haec phrasis firmam, solidam, et non simulatam pacem: sicut plerunque in mundo etiam, cum pax externa est, tamen ob malitiam ac fraudes hominum bellum metuitur, et simul variis imposturis ac laesionibus homines belligerantur, ac in se invicem grassantur. Coniungitur et cum iustitia, quia pax nec carnalis nec spiritualis iustitia carere potest. In spiritualibus pax est filia verae iustitiae. In carnalibus fit saepe ut sit communis quaedam pax, aut potius species pacis, sed interea omni genere fraudis ac iniuriarum sese invicem cives divexent, lacerent ac perdant.
cum iustitia, quia pax nec carnalis nec spiritualis iustitia carere potest. In spiritualibus pax est filia verae iustitiae. In carnalibus fit saepe ut sit communis quaedam pax, aut potius species pacis, sed interea omni genere fraudis ac iniuriarum sese invicem cives divexent, lacerent ac perdant. Cum igitur pax et iustitia sese invicem amplectantur et osculentur, ut Psalmo octuagesimoquinto loquitur: tunc est optimus rerum status. Pax et paces, saepe pro pacificis ponitur, abstractum pro concreto, et eius subiecto: ut Psal. 120, Ego pax: id est, pacificus. Et Psalmo
2. Sam. 18. inquit, Pax: subaudi, tibi rex, aut sit pax. Et Ezrae 5, praefecti initio epistolae Dario precantur pacem integram. Angelus etiam Danieli perterrito, capite 10
denunciat pacem. Sic Amasai cum suis commilitonibus dicit Davidi, Pax pax tibi, et pax adiutoribus tuis, quoniam Deus est auxilium tuum. Convenientes quoque, sese mutuo de pace (ut paulo ante dictum est) interrogare solebant: id est, de mutua incolumitate. Ad hunc morem salutandi et annunciandi pacem alluditur Isaiae
pacem, evangelizantium bona. Montes afferent pacem populo, et colles iustitiam, Psalmo 72. id est, omnia erunt plena pace et tranquillitate, omnique felicitate. Intelligit autem copiam spiritualis pacis ac iustitiae, nempe per Meschiam, divinitus donandae. Ego pax: Psalmo 120. Ego pax: et cum loquor, ipsi ad bellum. id est, ego pacem propono, aut pacificus sum. Et alibi, Ego oratio. id est, ego orans. Sic Proverb. 3. Omnes semitae eius pax id est, pacificae, aut ducunt ad pacem, sunt salutaria, aut sunt ipsissima pax. Sic Iob 5, Et scies quod pax tabernaculum tuum. pro, in summa
erit, vitis proferet fructum suum, et terra dabit germen suum. id est, sementes uberes pacifice colligetis. Terra pacis: pro, in qua tibi pax conceditur, ubi putas te tutum ac tranquillum esse. Hieremiae duodecimo: In terra pacis tu fidebas: id est, putabas te tibi inter tuos tutum esse, cum esses in summo periculo. Videre visionem pacis. Ezech. 13, Et vident ei visionem pacis: id est, nunciant ei nomine Dei res secundas. Multa pax, id est, summa ac largissi ma felicitas Psalm. 119. Multa pax diligentibus nomen tuum, et non est eis scandalum aut casus: ubi multa pax
ei visionem pacis: id est, nunciant ei nomine Dei res secundas. Multa pax, id est, summa ac largissi ma felicitas Psalm. 119. Multa pax diligentibus nomen tuum, et non est eis scandalum aut casus: ubi multa pax prosperum omnium rerum statum notat: Scandalum verô, omnia adversa. Loqui cum aliquo in pacem: Genes. 37, Non potuerunt fratres Ioseph loqui ei in pace, aut ad pacem: id est, prae odio non potuerunt amanter cum eo colloqui. In pace ire, Iud. decimooctavo. In pace transire, Isaiae 41. In pace abire, 1. Sam. 29. Ascendere in pace, 1. Sam. 25. Dimittere aliquem
pax diligentibus nomen tuum, et non est eis scandalum aut casus: ubi multa pax prosperum omnium rerum statum notat: Scandalum verô, omnia adversa. Loqui cum aliquo in pacem: Genes. 37, Non potuerunt fratres Ioseph loqui ei in pace, aut ad pacem: id est, prae odio non potuerunt amanter cum eo colloqui. In pace ire, Iud. decimooctavo. In pace transire, Isaiae 41. In pace abire, 1. Sam. 29. Ascendere in pace, 1. Sam. 25. Dimittere aliquem in pace, Genes. 26. id est, abire incolumem ac salvum. Sic apponere pacem, Proverbiorum 3. id est, prosperum rerum successum.
fraudulenta cogitant. Psalmo octuagesimoquinto: Dominus loquitur pacem ad populum suum id est, largietur ei tranquillitatem et felicitatem. Psal. 122, Propter fratres meos et proximos meos, loquar nunc pacem de te. id est, tibi precabor, et alioqui promovebo pacem. Loqui pacem cum aliquo, et malum esse in corde: Psalmo 28. id est, blando sermone amicitiam simulare, sed in corde hostilia cogitare. Loqui pacem omni semini suo, Esther 10: pro, amanter alloqui sunt populares aut gentiles. Non nosse pacem, alias significat esse alienum a pace, cupidum bellandi ac
inquiens: Non quaeres pacem eorum, et bonum eorum cunctis diebus tuis in seculum. id est, promovebis [?: ] eorum bonum aut commodum. Eadem locutio est et Esdrae 9, Rogare quae pacis sunt, missa legatione: Luc. 4 id est, suppliciter petere conditiones pacis. Reddere aliquid cum pace, Iud. 11. id est, sponte, sine bello ac armis, adempta restituere. Redimere in pace animam: Psal. [?: ] Redemit in pace animam meam a bello, quod erat adversus me. pro, eripuit me ab imminenti pugna, largentusque mihi est tranquillitatem. Luc. 19, Si scires
et regi [?: ] verti in pace, est incolumen reverti Genesis 28, Ios. 10, [?: ] 8. 1. Reg. 22, et 2. Par. 19 Praecipit Achab Micham prophetam in carcere detineri, donec redeat in pace. Sed propheta negat eum reversurum in pace: id est, incolumem. Salutare de vel cum pace, aut in pace: 1. Samuel. 17. 1. Paralipom. 18, est pacem precari obvio, et quaerere de bono eius statu. Vide pacem fratrum tuorum, Genes. 37. id est, cognosce quomodo valeant. Idem est etiam visitare in pace. 1. Sam. 17. Pax ossibus: Psal. 38. Non est pax ossibus
meis, id est, nulla tranquillitas est membris meis ob morbum, quo me afflixisti ob peccata mea. [?: ] dere pacem aliquorum, id est, cernere eorum secundas et
florentes res. Psalm. 37. Cum viderem pacem impiorum. Sic pax a timore, Iob 21. In domibus eorum est pax a timore. id est, summa securitas ac tranquillitas. Ponere sanguines belli in pace: 1. Reg. 2, Ioab interfecit duos [?: du-es ] hostiliter tempore ac loco pacifico. Pacifica bestia agri, Iob 5.
[?:-is- ] sunt pascua pacifica. id est, bello et a feris vastata sunt loca antea tranquillissima. et pastoribus ac pecoribus aptissima et refertissima. Hostiae pacificae saepe no minantur in Exodo et Levitico. significant autem eas quae pro gratiarumactione offerebantur, crebroque cum persolutione voti coniunguntur: sicut etiam Proverbiorum septimo fit. Via pacis, supra expositum est. Sed tamen quia Lucae primo est, Meschiam ideo apparuisse, ut dirigat pedes: ideo sciendum est, ibi viam pacis significare non tantum doctrinam ducentem ad illam summam ac aeternam pacem:
id est, animi tranquillitatem et serenitatem declarat, quam nonnulli ex philosophis pro summo bono habuerunt: sed perperam definitam, ut mox dicemus. Potest autem haec tertia significatio sub secunda etiam comprehendi. Pacem enim ac concordiam habent homines aut cum Deo, aut alii inter alios, aut denique cum seipsis. Quidam igitur primam illam concordiae speciem hic putant significari, ut sit haec sententia: Nos fide iustificatos; iam reconciliatos esse cum Deo per Christum, qui inimicitiarum causas sustulit. Quae doctrina verissima quidem est, sed non
animi tranquillitatem et serenitatem declarat, quam nonnulli ex philosophis pro summo bono habuerunt: sed perperam definitam, ut mox dicemus. Potest autem haec tertia significatio sub secunda etiam comprehendi. Pacem enim ac concordiam habent homines aut cum Deo, aut alii inter alios, aut denique cum seipsis. Quidam igitur primam illam concordiae speciem hic putant significari, ut sit haec sententia: Nos fide iustificatos; iam reconciliatos esse cum Deo per Christum, qui inimicitiarum causas sustulit. Quae doctrina verissima quidem est, sed non satis apposite traditur hoc loco. neque enim
haec tertia significatio sub secunda etiam comprehendi. Pacem enim ac concordiam habent homines aut cum Deo, aut alii inter alios, aut denique cum seipsis. Quidam igitur primam illam concordiae speciem hic putant significari, ut sit haec sententia: Nos fide iustificatos; iam reconciliatos esse cum Deo per Christum, qui inimicitiarum causas sustulit. Quae doctrina verissima quidem est, sed non satis apposite traditur hoc loco. neque enim Apostolus proprie hic agit de mediatoris Christi opere, sed a fidei effectis argumentatur. Quidam igitur hanc pacem cum Deo initam aliter explicant:
iustificatos; iam reconciliatos esse cum Deo per Christum, qui inimicitiarum causas sustulit. Quae doctrina verissima quidem est, sed non satis apposite traditur hoc loco. neque enim Apostolus proprie hic agit de mediatoris Christi opere, sed a fidei effectis argumentatur. Quidam igitur hanc pacem cum Deo initam aliter explicant: nempe ut qui semel reconciliati sunt Deo, pacem istam [?: co-nt ] , vitantes scilicet peccata, et iustitiam colentes: quae de ipsa interpretatio, quamvis piam sententiam gignat, tamen est
animi adversus rationem (cuius mali neque quae sit origo, neque quod sit [?:-medium ] , intelligere potuit philosophia) et carnis. id est, totius hominis
divini sensu [?: per- ] , quos poetae sub Nemesis et Furiarum specie repraesentarunt. Huic triplici certamini pax triplex opponitur. et quod ad primam quidem attinet, qui fide sunt iustificati, quum sint quoque peccato mortificati, aliquem huius pacis gustum habeant necesse est: sed cum carnis lucta supersit, non est quod hanc pacem sese habituros sperent, quandiu hic versantur. De secunda idem statuendum est, tum adversus Pelagium, qui quanta sit hominis labes, cognoscere non potuit: tum adversus Origenem, Celestinum, Anabaptistas, Libertinos, et eiusmodi omnes fanaticos,
constituunt
etiam aeternam tranquillitatem. Rom. 14, Quae pacis sunt sectemur: id est, neminem laedamus, omnibus prosimus, quaeramus denique temporariam et aeternam pacem. Christus dicitur pax nostra, quia utraque unum fecit, et maceriam septi dissolvit, Ephes. 2. id est, concilia vit gentiles cum Iudaeis, abrogata ceremoniali lege. Mox ibidem, non tantum de hac externa duorum populorum inter se invicem pace agit, sed etiam de pace cum Deo. Locus est perspicuus. Ibid. 6, Calceatis pedibus in praeparatione Evangelii pacis. Evangelium pacis vocat, quia et annunciat et
temporariam et aeternam pacem. Christus dicitur pax nostra, quia utraque unum fecit, et maceriam septi dissolvit, Ephes. 2. id est, concilia vit gentiles cum Iudaeis, abrogata ceremoniali lege. Mox ibidem, non tantum de hac externa duorum populorum inter se invicem pace agit, sed etiam de pace cum Deo. Locus est perspicuus. Ibid. 6, Calceatis pedibus in praeparatione Evangelii pacis. Evangelium pacis vocat, quia et annunciat et affert veram ac aeternam pacem. Vult autem nos praeparari, instrui, ac veluti armari Evangelio ad spiritualem cursum, sicut viatores se calceis
Hac ratione quoque ipse Christus vocatur rexpacis. Hebr. 7. id est, causa et author pacis, quod ille multipliciter praestat. Fructus iustitiae in pace seminatur, facientibus pacem, Iac. 3. ubi facere pacem est ea agere, quae ad temporariam et aeternam pacem prosint, neminem laedendo, et cum omnibus pacifice agendo. Id dum agitur; pii simul etiam iuste agunt, et sibimet uberrimum fructum aut praemium iustitiae comparant.
PAXILLUS. vide supra in PALUS.
PECCATUM. Vocant Latini peccatum, quicquid contra officium normamque recti ac honesti fit: et proprie
ergo verum ac proprium Peccati est, iustitia universalis aut integra. Idem etiam valent mala aut prava opera, quod peccatum: et contra Bona et recta opera, idem quod iustitia. Sanctitas quoque et pietas aequivalent iustitiae, et sunt contraria peccato: sicut contra impietas et iniquitas congruunt cum peccato. Haec observatio ad multa prodest, quum alioqui sit obvia. Sic enim melius intelligemus, cur peccatis mors, et remissioni peccatorum vita tribuatur: sicut et in communi vita et olim a doctis disputatum est, iustitiam esse causam felicitatis, aut beatae vitae: iniustitiam autem contra
eum ad te, et peccabo pani meo omnibus diebus. Exod. quinto. Non datur nobis stramen, et urgemur ad explendum numerum laterae et ecce servi tui sunt caesi, et populus tuus peccabit. id est, sceleratus, noxius ac reus iudicatur, habeturque, et ideo duriter affligitur. 1. Reg. 1. Et erit, cum dormierit dominus meus rex cum patribus suis, et erimus ego et filius tuus Salomon peccatores. id est, habebimur pro sceleratis, reis ac nefariis, et ideo etiam mox vel in [?: tros ] carceres, vel ad extremum supplicium cruciatumque abripiemur. Sic Romanorum quinto. In Adamo
meo omnibus diebus. Exod. quinto. Non datur nobis stramen, et urgemur ad explendum numerum laterae et ecce servi tui sunt caesi, et populus tuus peccabit. id est, sceleratus, noxius ac reus iudicatur, habeturque, et ideo duriter affligitur. 1. Reg. 1. Et erit, cum dormierit dominus meus rex cum patribus suis, et erimus ego et filius tuus Salomon peccatores. id est, habebimur pro sceleratis, reis ac nefariis, et ideo etiam mox vel in [?: tros ] carceres, vel ad extremum supplicium cruciatumque abripiemur. Sic Romanorum quinto. In Adamo omnes peccaverunt. id est,
Peccati diligenter observanda est, ut sciamus, Scripturam in arguendis peccatis, non solas pravas actiones aut rectarum omissiones accusare: sed etiam ipsam pravam naturam aut indolem hominis, quam a patro suo diabolo in ruina primi hominis hausit. Quare semper in hac et vicinis vocibus una cum actione etiam ipsam malam naturam, eiusque (ut ita dicam) foetorem coram Deo et tristem reatum coniungamus, ac simul expendamus. Cum David confitetur et queritur Psalmo quinquagesimoprimo: se in peccatis [?: concept-- ] ac natum, non loquitur de actualibus peccatis: nec matrem,
accusare: sed etiam ipsam pravam naturam aut indolem hominis, quam a patro suo diabolo in ruina primi hominis hausit. Quare semper in hac et vicinis vocibus una cum actione etiam ipsam malam naturam, eiusque (ut ita dicam) foetorem coram Deo et tristem reatum coniungamus, ac simul expendamus. Cum David confitetur et queritur Psalmo quinquagesimoprimo: se in peccatis [?: concept-- ] ac natum, non loquitur de actualibus peccatis: nec matrem, sed semetipsum accusat. Confitetur igitur se natum esse in multiplici immundicie, foeditate, reatu et crimine: seu turpem ac malum,
notat, sed innatam ac ingenitam malici ac proclivitatem ad idololatrias: sicut et Paulus [?: i- ] carnis opera recenset et idololatriam, Gal. 5. Peccatum
in singulari numero, praesertim cum articulo
seu totam iniustitiam denotat. Sic Romanorum tertio dicuntur omnes sub peccato esse, et per legem esse cognitionem peccati. et Romanorum quarto, cui Dominus non imputavit peccatum. Eadem ferme significatione Romanorum quinto dicitur peccatum intrasse in mundum, et per peccatum mors. Sic et cum Iohann. 9. Christus dicit, Peccatum vestrum manet vobis: totam iniustitiam complectitur. Et Iohan 16, Spiritus sanctus arguet mundum de peccato: id est, de tota mole peccati, quod manet nobis, et non est per fidem ablatum: non tantum de una specie, seu de sola incredulitate loquitur, ut ex
32, Beati quorum remissae sunt iniquitates. Impietas et Impietates: Iob trigesimo quarto, Absit [?: ] Deo ut faciat impietatem. Perversitas, Scelus, et Scelera. praevaricatio, et Praevaricationes: Levit. vigesimosexto, Pro praevaricatione sua. Item Iosuae 22. Ezech. 14, cum terta praevaricetur praevaricationem. Esaiae vigesimo quarto, Praevaricatores praevaricati sunt, praevaricatione praevaricatores praevaricati sunt. Psalmo 101, Facientes praevaricationes odivi. Transgressio, Malitia: Genes. 6, Vidit Deus quod multa malitia hominis esset. Genes.
praevaricati sunt, praevaricatione praevaricatores praevaricati sunt. Psalmo 101, Facientes praevaricationes odivi. Transgressio, Malitia: Genes. 6, Vidit Deus quod multa malitia hominis esset. Genes. decimotertio, Viri Sodomitae erant mali. Ieremiae 1, Et loquar iudicia mea cum eis, super omnem malitiam eorum qui dereliquerunt me. Ionae primo, Ascendit malitia eorum ad conspectum eorum. Malum: Iudic. 3, Fecerunt filii Israel malum in oculis Domini. Iudic. 4, Addiderunt filii Israel facere malum in conspectu Domini. Item Iudic. 6 et 10, 2. Reg. 12. Quare
Aversio, et Aversiones: Ierem. 2, Aversiones tuae increpabunt te. Ezech. 9, Civitas repleta est aversione. Piaculum, Sanguines: id est, reatus, non tantum caedes, ut aliqui existimant, sed in genere omnia peccata morte digna vocantur: ut Psalmo vigesimo sexto, Non concludas cum peccatoribus animam meam, et cum viris sanguinum vitam meam. Item Oseae quarto, et alias saepe. Verbum pro peccato, aut absolute: ut 2. Reg. 11, Et displicuit verbum hoc quod fecerat David coram Domino. 4. Reg. 17 Fecerunt filii Israel verba pessima. irritantes Dominum, Psalmo
Ierem. 2, Aversiones tuae increpabunt te. Ezech. 9, Civitas repleta est aversione. Piaculum, Sanguines: id est, reatus, non tantum caedes, ut aliqui existimant, sed in genere omnia peccata morte digna vocantur: ut Psalmo vigesimo sexto, Non concludas cum peccatoribus animam meam, et cum viris sanguinum vitam meam. Item Oseae quarto, et alias saepe. Verbum pro peccato, aut absolute: ut 2. Reg. 11, Et displicuit verbum hoc quod fecerat David coram Domino. 4. Reg. 17 Fecerunt filii Israel verba pessima. irritantes Dominum, Psalmo sexagesimo quinto, Verba delictorum (id
4. Reg. 17 Fecerunt filii Israel verba pessima. irritantes Dominum, Psalmo sexagesimo quinto, Verba delictorum (id est, res iniquae) praevaluerunt contra nos. Psalmo 101, Non ponam ante oculos meos verbum Belial: id est, rem iniustam. Fornicatio: Levit. 20, Consenserunt ei ut fornicarentur cum Moloch. Psalmo 73, Qui fornicantur ate. Via mala: Ierem. 25, Revertimini unusquisque a via sua mala. 3. Reg. 16. Tu ambulasti in via Ieroboam. Sic 3. Reg. 22. Benedicere, per antiphrasin pro peccare. Iob 1, Ne forte (ait Iob) peccaverint filii mei, et benedixerint Deo in cordibus
et iniustitiam hominum, qui veritatem in iniustitia detinent. Romanorum 3, Si iniustitia nostra Dei iustitiam commendat, quid dicemus? Rom. 6, Neque praebete membra vestra arma iniustitiae peccato.
mortui
peccato: quales sunt,
Et 1. Sam. 15 Amalechitae. De talibus peccatoribus saepissime, ac plerunque sane Psalmi loquuntur: ut Psal. [?: ] In via peccatorum non stetit. Item, Peccatores non consistent in coetu iustorum. Psalmo 3, Dentes peccatorum contrivisti. Psalm. 18, Ne trades me cum peccatoribus. Psalm. 37, Adhuc pusillum et non erit peccator. Psalm. 50, Peccatori autem dixit Deus, quare tu assumis legem meam? Psalm. 73, Pacem peccatorum vidi. Denique plerunque in Psalmis et prophetis hoc sensu vox Peccatoris accipitur. Sic et in Novo testamento: ut Matth. 9 et 11
Adhuc pusillum et non erit peccator. Psalm. 50, Peccatori autem dixit Deus, quare tu assumis legem meam? Psalm. 73, Pacem peccatorum vidi. Denique plerunque in Psalmis et prophetis hoc sensu vox Peccatoris accipitur. Sic et in Novo testamento: ut Matth. 9 et 11 Christus dicitur accubuisse cum publicanis et peccatoribus: id est. cum hominibus flagitiosae vitae. Matth. 26 et Mar. 14 dicitur Christus tradi in manus peccatorum. Luc. 6, Nam et peccatores eos a quibus diliguntur, diligunt. Et ibidem, Si quidem et peccatores hoc faciunt: id est, nequam et scelerati homines. Luc. 7.
Psalm. 50, Peccatori autem dixit Deus, quare tu assumis legem meam? Psalm. 73, Pacem peccatorum vidi. Denique plerunque in Psalmis et prophetis hoc sensu vox Peccatoris accipitur. Sic et in Novo testamento: ut Matth. 9 et 11 Christus dicitur accubuisse cum publicanis et peccatoribus: id est. cum hominibus flagitiosae vitae. Matth. 26 et Mar. 14 dicitur Christus tradi in manus peccatorum. Luc. 6, Nam et peccatores eos a quibus diliguntur, diligunt. Et ibidem, Si quidem et peccatores hoc faciunt: id est, nequam et scelerati homines. Luc. 7. Et ecce mulier in civitate, quae erat
id est, hominem sceleratum ac impium, utpote qui violet sabbatum et legem. Contra vero caecus natus negat eum esse peccatorum: quia deus peccatores non exaudiat. id est, scelratos ac impios, dataque opera peccantes. Sic accipiendum videtur Peccatoris vocabulum et in illo Romanorum quinto, Cum adhuc peccatores essemus. Christus pro nobis mortuus est: id est, cum toti vitiosi ac in peccatis submersi essemus. Sic Galat. secundo, Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores. id est profani, perditi, et a Deo alienati. Sic 1. Timoth. 1, Sciens quod iusto non sit lex posita, sed
legem. Contra vero caecus natus negat eum esse peccatorum: quia deus peccatores non exaudiat. id est, scelratos ac impios, dataque opera peccantes. Sic accipiendum videtur Peccatoris vocabulum et in illo Romanorum quinto, Cum adhuc peccatores essemus. Christus pro nobis mortuus est: id est, cum toti vitiosi ac in peccatis submersi essemus. Sic Galat. secundo, Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores. id est profani, perditi, et a Deo alienati. Sic 1. Timoth. 1, Sciens quod iusto non sit lex posita, sed iniustis et impiis, peccatoribus, homicidis, etc. Sic
Appropinquate Deo, mundate manus peccatores. 1. Pet 4. Si iustus vix servatur, impius et peccator ubi apparebunt? ¶ Hactenus de peccato actuali in genere: nunc et species explicabimus. Est autem multiplex distinctio. 1. Est peccatum omissionis, et commissionis. Omissionis peccatum est, cum id omittimus facere, quod Deus praecepit. Thomas sub distinguit hoc modo: Unum est, quando quis omittit bonum facere: aliud, omittendo mala, et adversa tolerando. Commissionis peccatum est, cum id patramus quod Deus severiter prohibuit. II. Est Internum pravorum motuum, affectuum et
autem multiplex distinctio. 1. Est peccatum omissionis, et commissionis. Omissionis peccatum est, cum id omittimus facere, quod Deus praecepit. Thomas sub distinguit hoc modo: Unum est, quando quis omittit bonum facere: aliud, omittendo mala, et adversa tolerando. Commissionis peccatum est, cum id patramus quod Deus severiter prohibuit. II. Est Internum pravorum motuum, affectuum et cogitationum: et Externum, sermonis, pravorum conatuum, et denique operum.
desperandi occasionem accipiat. Ignorantiae peccata sunt. quae per imbecillitatem admittuntur: quale est quod Genes. 20 Abimelech Saram accersit Leu. 4, Anima quae peccaverit per ignorantiam 1. Reg 8, Salomon negat ullum esse hominem qui non peccet. 1. Reg. 14, Ionathas non audiens cum adiuraret pater eius populum, extendit summitatem virgae, quam habebat in manu, et itinxit in favum mellis, et convertit manum suam ad os suum, et illuminati sunt oculi eius Num. 35. Peccata voluntaria et non voluntaria tum i sacrificiis, tum etiam in asylis discernuntur. Act. 3 Fratres
manum suam ad os suum, et illuminati sunt oculi eius Num. 35. Peccata voluntaria et non voluntaria tum i sacrificiis, tum etiam in asylis discernuntur. Act. 3 Fratres scio quod pro ignoratiam fecistis, sicut et pricipes vestri. Act. 13. Qui habitabant Hierosolymis, et pricipes eorum cum ignorarent illum, et voces Prophetarum, etc. condemnato eo impleverunt, etc. 1. Tim 1. Sed misericordiam adeptus sum, quod ignorans feceram, pro icredulitatem. De hoc peccato loquitur et 1. Io. 1. Si dixerimus nos non peccasse, mendacem facimus eum. VI. Est
munus haec persona caelitus a patre et filio missa est, eaque se in docendi ac ministerii opere maxime patefacit. Blasphemantes igitur agnitam veritatem, huic sese opponunt. Alia porro omnia peccata Remissibilia esse dicuntur. inter quae numerari solet Peccatum contra conscientiami id est, cum scientes et volentes, perseveranter, non subito motu aliquid prave agimus contra Dei praescriptum, aut mandatum: quod genus in Sanctis negatur esse: sicut Ioannes ait, natos ex Deo non peccare, sed semetipsos a talibus lapsibus custodire. Talia peccata contra conscientiam sunt etiam, neglectio
id videtur Psalmo 51, etiam de suo adulterio et caede exponere, inquiens: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci. quasi diceret: Tibi ipsi peccavi, nam vox Solus aliquado [?: ] significat Hebraeis, ac ipsemet: sicut et in lingua Illyrica, et aliis quibusdam vulgaribus: ut cum dicitur, Quod mihi imperas fac solus: pro, fac ipsemet, tutemet. Sed forte hoc ideo David dicit, quia eius peccatum fuit [?: ] sa multiplicium scandalorum, et dedit multis occasionem blasphemandi nomen Domini. Quod autem velit hic dicere David, se contra ipsummet Deum peccasse,
Deum peccasse, liquet tum ex synonymo: Malum coram te feci (quod est idem ac contra te) tum etiam ex confessione ipsius Davidis 2. Sam. duo decimo. ubi non simpliciter dicit, Peccavi: sed ait, Peccavi Domino. tametsi et Lutheri expositio valde mihi probetur, Tibi tantum sum peccatum: quae cum Paulo Romanorum tertio, totam naturam arguente, citato hoc ipso dicto, convenit longe melius. Porro de peccato in Deum loquitur Eli. 1. Samuel 2. ad filios suos, inquiens: Absit filii mei: non enim bona est fama, quam ego audio, quod praevaricari facitis populum Domini. Si peccaverit homo
quinta, et septima. De Peccato in proprium corpus, inquit Paulus. 1. Corinthiorum sexto. Omne peccatum quodcunque fecerit homo, extra corpus est: sed qui scortatur, in proprium corpus peccat. Appellat igitur Scriptura peccatum in proprium corpus, scortationem: quod ideo fieri opinor, quod cum etiam legitima ac moderata Venus vehementer corpus laedat, necessario extreme perditae evertit valetudinem illa continua conversatio [?: ] spurcissimis mulieribus, ubi non tantum ille salacissimae bestiae, sed etiam Satan ipse modis omnibus ac sine intermissione suum illud miserum
tationem ideo dici peccatum in proprium corpus
quia, ut Paulus eo ipso in loco testatur, Corpora nostra ex Christi membris scorti membra facit: quia coniungens se scorto, unum corpus cum eo fiat: quae sententia non inconcinna est. Quidam et de ebriositate disserunt, quod sit peccatum in proprium corpus, quia tum deformet, tum laedat ac destruat proprium corpus. XI. Est Peccatum nostrum, seu proprium: et Alicuiem, 1. ad Timotheum quinto. Manus ne cui cito imposueris, ne
tantum aut attenuari, dicunt. Ac de reatu quidem recte id dicitur respectu prioris seu praeteriti temporis, quod videlicet remissa sit omnis prior offensio ac ira. At de futuro tempore certa tantum promissio accipitur, quod quoties fide ad thronum gratiae accesserimus, vi et efficacia initi cum Deo foederis, in baptismo peccatum omne remittatur. Subinde enim pestis illa nobis ingenita, novam nobis conciliat ac contrahit offensam, reatum, ac iram Dei, etiam sine actualibus peccatis: quare et perpetua remissione opus habet. De futuro igitur tempore reatus peccati originalis, non actu,
et regnum meum peccatum grande. Genesis quadragesimotertio, Nisi reduxero et reddidero tibi, ero peccati reus omni tempore. Sic Deuteronomii nono, vitulus vocatur peccatum, quia per illum peccarunt. Peccatum, inquit, vestrum quod perpetrastis, nempe vitulum, tuli. 3. Regum primo, Eritque cum dormierit dominus meus rex cum patribus suis, erimus ego et filius meus Salomon peccatores. Et duodecimo capite. Et factum est verbum hoc in peccatum. Hinc et victimae expiatoriae, quia peccata populi in eas transcribi dicebantur, Peccata vocantur, Exodi vigesimonono. Levit. quarto, et
Genesis quadragesimotertio, Nisi reduxero et reddidero tibi, ero peccati reus omni tempore. Sic Deuteronomii nono, vitulus vocatur peccatum, quia per illum peccarunt. Peccatum, inquit, vestrum quod perpetrastis, nempe vitulum, tuli. 3. Regum primo, Eritque cum dormierit dominus meus rex cum patribus suis, erimus ego et filius meus Salomon peccatores. Et duodecimo capite. Et factum est verbum hoc in peccatum. Hinc et victimae expiatoriae, quia peccata populi in eas transcribi dicebantur, Peccata vocantur, Exodi vigesimonono. Levit. quarto, et sexto. Num. octavo, et saepe
falsam religionem. eiusque ministros, tyrannos ac seductores. Ponitur enim hic peccatum pro ipso peccati regno: sicut contra dicitur, Certa pro iustitia usque ad mortem. Et, Qui sitiunt iustitiam. Peccatum iudicium mortis. id est, morte dignum, morte plectendum. Deuteronomii vigesimoprimo, Cum erit in homine peccatum, iudicium mortis, interficiatur. Educatio aut propagatio hominum peccatorum. id est, progenies, posteritas. Numer. trigesimosecundo Et ecce surrexistis pro patribus vestris, quasi incrementum hominum peccatorum, ut adderetis adhuc super furorem Domini contra Israel.
ex hoc [?: vot- ] ri Adamo meram culpam ac poenam circumferente. Caro peccati. id est peccatrix, aut peccatrici similis, nempe homo: Romanorum octavo, Deus misit filium [?: ] um in similitudine carnis peccati. id est, fecit eum hominem similem nobis peccatoribus: cum tamen [?: ] vere homo fuerit, nobisque per omnia similis, in hoc tamen dissimilis extitit, quod non fuerit peccator [?: ] nos. Ibidem: Et de peccato damnavit peccatum in carne. id est, Deus per carnem aut passionem filii sui devicit, aut expugnavit, aut reum peregit
peccati, sed potius author et causa peccati, sicut lex tantum auget peccatum. Sic 2. Thessal. 2. Antichristus vocatur homo peccati. id est, non tantum peccans pro se, aut per se: sed etiam author ac promotor peccatorum, qui alios quoque faciat peccare. Passiones peccatorum. Rom. 7, Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum vigebant in membris nostris. id est, cupiditates, et veluti aestus ac motus animi in scetendentes, [?:-era ] seu vita quaedam illius veteris Adami. Lex peccati: Rom. 7 et 8. Vide supra in voce LEGIS. Peccare [?: i---oelum ]
cognovi, et peccatum meum coram me est semper. id est, semper mihi molestum ac infestum ante oculos obversatur. Parcere peccatis, aliquoties dicitur pro parcere ipsi homini peccanti. Num. decimoquarto, Parce peccato populi tui. Tale est illud Isaiae 1. Quod peccata rubent, et contra albent cum condonantur. id est ipse peccator est immundus: et contra purus fit per condonationem, cum sanguine Christi lavatur. Portare peccatum, aliquando significat luere poenas de peccato admisso. Levit. vigesimo secundo. Ne portent peccatum propter illud. In Hebraeo est verbum
oculos obversatur. Parcere peccatis, aliquoties dicitur pro parcere ipsi homini peccanti. Num. decimoquarto, Parce peccato populi tui. Tale est illud Isaiae 1. Quod peccata rubent, et contra albent cum condonantur. id est ipse peccator est immundus: et contra purus fit per condonationem, cum sanguine Christi lavatur. Portare peccatum, aliquando significat luere poenas de peccato admisso. Levit. vigesimo secundo. Ne portent peccatum propter illud. In Hebraeo est verbum
6. Qui mortui sumus peccato, quomodo amplius vivemus in eo? Alias significat vasedicere peccato: quae significatio etiam simul in praecedenti exemplo continetur. et ibidem Paulus inquit: Cogitate vos mortuos esse peccato, et vivere Deo. Alias significat mori aut perire ob peccata: Ephes. 2, Cum mortui essetis peccato Vicina huic significatio est, quod Rom. 6 Christus dicitur esse mortuus peccato. id est, ob peccatum Rom. 7. Num lex est peccatum? id est, num lex est mala, et causa peccati? Absit, inquit: sed patefacit tantum, accusat ac damnat peccatum ac peccatorem, et per
sicut miseretur homo filii obedientis ubi in dicat Deus. quomodo velit pios sibi singulariter separare ab impiis, eosque beare. Sic Exod. 19 inquit Deus: Si audiendo audietis vocem meam, et [?: ] dus meum servaveritis, eritis mihi peculium prae omnibus, aut ex omnibus gentibus, cum alioqui mea sit omnis terra Eodem modo et Deut. 7, 14, ac 26 affirmat Deus, se velle accipere Israelitas in populum peculiarem. Idem et Psal. 135 repetitur: Dominus elegit sibi Iacobum, Israelem in peculium suum. Utitur et Paulus hac voce Tit. 2 inquiens: Qui dedit semetipsum
Alius porro sic annotat de hac voce. Peculiarem,
quia nubes et venti velociter complent et percurrunt aerem. Sic Psalmo 18, et 2 Sam. 22 legitur: Equitavit super Cherub, et volavit super pennas venti. Et Psal. 104 Qui ponit nubes vehiculum suum, et deambulat super pennas venti. Est sane alioqui in omnibus linguis usitatum, ut cum cuperemus alicubi celeriter esse, optemus nobis alas contingere: sicut et Ovidius optat, quo posset Romam subito revisere. Ponuntur ergo Pennae, pro celerrimo motu. Sic et David loquitur Psal. 54, Quis dabit mihi pennas columbae, ut avolarem, et tuto quiescerem, procul
Erasmus super hunc locum: Usque ad Pentecosten)
usque ad quinquagesimum: ut subaudias, diem. neque de festo loquitur, opinor: Et haud scio, an Pentecostes festum id temporis notum fuerit gentium auribus: praesertim cum Paulus in epistola ad Romanos, quam constat post hanc esse scriptam, tollat omne discrimen dierum: et infirmos vocet, qui diem cum die conferunt. Certe nullus veterum interpretum, quantum equidem memini, facit ullam festi mentionem. Thomas satis frigide se hinc explicat, adscribens: Fortê haec epistola missa fuit in hyeme. seu in vere: et tunc post Pentecosten debebat ire in Macedoniam, et morari ibi usque ad hyemem, et
consequi: sic per Filium redempti sumus. Aliquando veluti [?: ] instrumentum notat: ut per legem est cognitio peccati. Per fidem iustificamur, aut Christi meritum apprehendimus. Plerunque exprimit Graecum
[?: ] instrumentum notat: ut per legem est cognitio peccati. Per fidem iustificamur, aut Christi meritum apprehendimus. Plerunque exprimit Graecum
de quo scribunt Grammatici, quod cum accusativo significat causam finalem, sitque vertendum Propter: cum [?: ge- ] vo autem proprie medium, eoque declarandum praepositione PER. Hebraeorum 2, Omnia sunt propter Christum, et per Christum. Aliquando tamen etiam cum accusativo significat PER: ut Iohan. 6, Sicut misit me vivens ille pater, et ego vivo
eam sustentantem: [?: ] et omnes credentes PER Christum, nempe eum edendo. Sic quoque illud Rom. 3, Ad ostendenda iustitia [?: ] propter remissionem peccatorum: volunt aliqui [?: ] dum potius esse PER, quia ibi
sanari, aut carne sanguineque eius satiari et vivificari. Et quidem illam materiam iustificationis ipse Paulus urget ibi statim, dum dicit, Ipsummet Christum esse nostram propitiationem apud patrem, quatenus fide eius sanguinem apprehendimus. Quod verissime aptissimeque dici, inde apparet, quod cum iniustitia nostra sit proprie ingens quoddam debitum, nosque censeamur ut captivi, nulla alia potest esse materia abolitionis nostri debiti, et liberationis excarcere, quam aliena persolutio pro nobis facta: quae est passio, redemptio aut sanguis Christi. Comprobatigitur tota Scripturs, et
diligenter observanda est, propter quaedam obscura loca: ut est ille locus primae Corinthiorum tertio, Ipse autem servabitur sic tanquam per ignem. Ubi dum Papistae illud PER, veluti de medio quodam salutis accipiunt, somniant inde suum Purgatorium, quod animae per eum purgentur ac serventur: cum propre sit sensus, quod sic servabuntur tales periculosorum, aut etiam inutilium dogmatum autores, tanquam si ingenti Dei misericordia ex medio incendio essent rapti: nempe adhibita ex singulari Dei clementia, maxima condonatione aut remissione peccatorum. Quasi diceret: Talis doctor est una
cum propre sit sensus, quod sic servabuntur tales periculosorum, aut etiam inutilium dogmatum autores, tanquam si ingenti Dei misericordia ex medio incendio essent rapti: nempe adhibita ex singulari Dei clementia, maxima condonatione aut remissione peccatorum. Quasi diceret: Talis doctor est una cum illis suis stipulis, in medio terribilis incendii, et illa quidem iudicio Dei damnata peribunt: sed ipse aegre ac vix servabitur, veluti singulari ac raro beneficio Dei inde ereptus. Hanc significationem ac sensum loci comprobant etiam illae duae particulae SIC et TANQUAM, quae idem valent ac
Oportet omnes comparere ante tribunal Christi, ut omnes recipiant quae per corpus. id est, quae in corpore, seu hac vita, egerunt. INTER, videtur valere secundae Timothei secundo, Quae audisti a me per multos testes: id est, IN aut inter multos, coram quibus tibi quasi solenniter, et veluti cum quadam protestatione, commendavi depositum verae doctrinae, optima fide custodiendum et propagandum. CUM, secundae Corinthiorum secundo: Scripsi vobis
PER multas lachrymas. id est, cum multis
seu hac vita, egerunt. INTER, videtur valere secundae Timothei secundo, Quae audisti a me per multos testes: id est, IN aut inter multos, coram quibus tibi quasi solenniter, et veluti cum quadam protestatione, commendavi depositum verae doctrinae, optima fide custodiendum et propagandum. CUM, secundae Corinthiorum secundo: Scripsi vobis
PER multas lachrymas. id est, cum multis lachrymis, aut inter lachrymandum. Vicinum est hoc exemplum praecedenti significationi. Sic mox sequenti capite,
et veluti cum quadam protestatione, commendavi depositum verae doctrinae, optima fide custodiendum et propagandum. CUM, secundae Corinthiorum secundo: Scripsi vobis
PER multas lachrymas. id est, cum multis lachrymis, aut inter lachrymandum. Vicinum est hoc exemplum praecedenti significationi. Sic mox sequenti capite, Si id quod aboletur, fuit per gloriam: id est, in vel cum gloria, aut gloriosum. POST, non raro denotat: verum adeo nota Graecae vocis significatione, ut Latinae versiones eum
PER multas lachrymas. id est, cum multis lachrymis, aut inter lachrymandum. Vicinum est hoc exemplum praecedenti significationi. Sic mox sequenti capite, Si id quod aboletur, fuit per gloriam: id est, in vel cum gloria, aut gloriosum. POST, non raro denotat: verum adeo nota Graecae vocis significatione, ut Latinae versiones eum Graecismum non retinuerint. Marci secundo, Et rursus per dies intravit in Capernaum. Marci 14, Et per tres dies reaedificabo illud. id est, post tres dies. Act. 24, Per
Per plures annos: pro, post plures annos. Gal. secundo, Postea per 14 annos rursus ascendi Ierosolymam. id est, deinde post 14 annos. Secundae Thes. secundo, Rogamus vos PER adventum Iesu Christi. ubi omnes vertunt illud Graecum
in quo viatores ac pastores similesque aliquid cibi gestare solent. Dominus ablegans Apostolos suos, Matthaei decimo, prohibet perae, baculi, ac similium rerum sumptionem: non tam haec ipsa ad verbum interdicens, quam prohibens eos nimium sollicitos esse de victu, seque commeatu onerare: cum vellet eos expeditos esse, et cito illud curriculum praedicationis absolvere, ac ad se redire. Contra Luc. vigesimosecundo, sub passionem suam, iubet eos et peram accipere, et gladios emere: itidem non haec ad verbum mandans, sed per allegoriam eos monens, instare durissimum certamen et
ad quas perferendas se spiritualibus armis ac instrumentis praeparare debeant, ac praesertim animum suum verbo Dei et firma fide ad hasce difficultates perferendas instruant. De quo genere sermonis in Generalibus Regulis dixi, quod ponant alia pro aliis, seu coniuncta pro se invicem: ut cum orare iubemur, ne fiat fuga nostra hyeme aut sabbatho, periculosa persecutio indicatur: cum leones paleas comesturi, et cum bobus victuri tempore Meschiae, aut gladii ac cuspides in falces ac vomeres commutandi praedicuntur, summa spiritualisque pax regni Meschiae praenunciatur.
praesertim animum suum verbo Dei et firma fide ad hasce difficultates perferendas instruant. De quo genere sermonis in Generalibus Regulis dixi, quod ponant alia pro aliis, seu coniuncta pro se invicem: ut cum orare iubemur, ne fiat fuga nostra hyeme aut sabbatho, periculosa persecutio indicatur: cum leones paleas comesturi, et cum bobus victuri tempore Meschiae, aut gladii ac cuspides in falces ac vomeres commutandi praedicuntur, summa spiritualisque pax regni Meschiae praenunciatur.
PERCUTERE, alias debellare, alias occidere Hebraeis significat. Iosuae septimo: Tria milia
et firma fide ad hasce difficultates perferendas instruant. De quo genere sermonis in Generalibus Regulis dixi, quod ponant alia pro aliis, seu coniuncta pro se invicem: ut cum orare iubemur, ne fiat fuga nostra hyeme aut sabbatho, periculosa persecutio indicatur: cum leones paleas comesturi, et cum bobus victuri tempore Meschiae, aut gladii ac cuspides in falces ac vomeres commutandi praedicuntur, summa spiritualisque pax regni Meschiae praenunciatur.
PERCUTERE, alias debellare, alias occidere Hebraeis significat. Iosuae septimo: Tria milia virorum ascendant, et percutiant
Perditio tua ex te est Israel, tantum in me auxilium tuum. ubi perditio spiritualia et corporalia mala complectitur. Sic Dominus dicit Matt. septimo, Lata est via quae ducit in perditionem. Et Act. octavo, Petrus ad Simonem magum: Pecunia tua sit tecum in perditionem. pro, male pereas una cum tua pecunia, sicut et deberis aeterno exitio. Primae Timothei sexto: Cupiditates immergunt hominem in interitum et exitium. Secundae Petri tertio: Perditio eorum non dormitat. pro vicina est, accelerat. Hebraeorum decimo: Nos non sumus subtractionis ad exitium, sed fidei ad animae
advenae apud me. quasi ipse solus sit verus possessor ac Dominus soli totius, nobisque particulam aliquam sui agri elocet colendam, utendam ac fruendam pro certis annuisque reditibus. Quare prohibet ibi DEUS, ne vendant terram in perpetuam possessionem cuiquam, cum ea illorum non sit. Tertia ratione peregrini et advenae Dei dicimur: quia perinde ex sola eius ope pendêre, ac ab eo omnia necessaria petere et mendicare cogimur. sicut peregrini primum in regionem alienam venientes, cum nihil proprium habeant, omnia petere a domesticis illorum locorum
prohibet ibi DEUS, ne vendant terram in perpetuam possessionem cuiquam, cum ea illorum non sit. Tertia ratione peregrini et advenae Dei dicimur: quia perinde ex sola eius ope pendêre, ac ab eo omnia necessaria petere et mendicare cogimur. sicut peregrini primum in regionem alienam venientes, cum nihil proprium habeant, omnia petere a domesticis illorum locorum coguntur. Psalmo trigesimo nono: Ad lachrymas meas ne taceas DEUS, quia peregrinus et inquilinus ego sum apud te, sicut et omnes patres mei. quasi d. quod perin de ad te confugi, tibi famulor, et a te omnia bona expetere et
in tabernaculo tuo, et habitabit in monte sancto tuo? Alludit tamen simul ad illas prius indicatas rationes, quibus dicimur esse peregrini domini, quia peregrini habitabant apud aliquem indigenam.
Peregrinabitur lupus apud agnum, Isaiae undecimo: pro, cohabitabit, versabitur cum eo amice. Sic Ieremiae quadragesimo nono: Non habitabit ibi vir, nec peregrinabitur in ea filius hominis. Genesis vigesimo Abraham peregrinatus est in Gerar. id est, ibi vixit. Iacob quoque. Genesis trigesimo secundo, peregrinatus dicitur esse cum Laban. id est, cum eo moratus, aut
undecimo: pro, cohabitabit, versabitur cum eo amice. Sic Ieremiae quadragesimo nono: Non habitabit ibi vir, nec peregrinabitur in ea filius hominis. Genesis vigesimo Abraham peregrinatus est in Gerar. id est, ibi vixit. Iacob quoque. Genesis trigesimo secundo, peregrinatus dicitur esse cum Laban. id est, cum eo moratus, aut habitasse. Denique Psalmo sexagesimo primo dicitur: Peregrinabor in tentorio tuo per multa secula. id est, vivam in Ecclesia, ac cura protectioneque tua in hac vita: in altera vero, in aeterna gloria. Exodi duodecimo: Cum peregrinabitur apud te peregrinus.
cohabitabit, versabitur cum eo amice. Sic Ieremiae quadragesimo nono: Non habitabit ibi vir, nec peregrinabitur in ea filius hominis. Genesis vigesimo Abraham peregrinatus est in Gerar. id est, ibi vixit. Iacob quoque. Genesis trigesimo secundo, peregrinatus dicitur esse cum Laban. id est, cum eo moratus, aut habitasse. Denique Psalmo sexagesimo primo dicitur: Peregrinabor in tentorio tuo per multa secula. id est, vivam in Ecclesia, ac cura protectioneque tua in hac vita: in altera vero, in aeterna gloria. Exodi duodecimo: Cum peregrinabitur apud te peregrinus. id est habitabit,
secundo, peregrinatus dicitur esse cum Laban. id est, cum eo moratus, aut habitasse. Denique Psalmo sexagesimo primo dicitur: Peregrinabor in tentorio tuo per multa secula. id est, vivam in Ecclesia, ac cura protectioneque tua in hac vita: in altera vero, in aeterna gloria. Exodi duodecimo: Cum peregrinabitur apud te peregrinus. id est habitabit, versabitur. Idem valet peregrinari in medio alicuius populi, Iosuae vigesimo, et alias. Peregrinari ubi potes: id est, peregre vivere. secundo Regum octavo dixit Helisaeus ad mulierem, cuius filium excitaverat. Peregrineris ubicunque
meorum, in diebus peregrinationum suarum. id est, vitae passim peregrinando actae. Peregrinus sum filiis matris meae, Psalmo sexagesimo nono. id est, non agnoscunt me pro suo fratre. De peregrinis saepe praecipitur, praesertim in posterioribus libris Mosis. ubi illi intelligendi sunt, qui iam cum Iudaeis ut proselyti cohabitabant, non solum negociandi gratia eo ad paucos dies venerant. [?: Consitent- ] quod hospites et peregrini sunt in terra, Heb. undecimo. pro, non possidentes eam, non habentes hic certam possessionem aut patriam, sed futuram quaerentes. Tu solus
non sine obscuritate vertit 1 Petri quarto: In quo peregrinantur, non concurrentibus vobis in eandem luxuriae confusionem, [?: blasphema-tes ] . id est, mirantur, et tanquam re nova ac peregrina offenduntur, quod non amplius perinde turpiter viuatis, sicut ipsi vivunt, et vos olim cum eis tanquam vestris amicis ac sodalibus victitastis. Sic mox ait: Charissimi, ne peregrinemini in fervore, qui ad tentationem vobis fit, quasi peregrini vobis aliquid accidat. Exponit ipsemet, quid indicet voce Peregrinan: nempe ita vehementer aliqua re offendi, ut nova ac peregrina. Pereginus
non peribit. id est, continget eis res sperata, irrita frustra sperabunt, non erit irrita aut evanescet eorum spes. Eadem locutio est et Proverbiorum decimo et 24, Ezech. 19 et 37. et saepissime aliâs. Sic Psalmo [?: ] , Desiderium peccatorum peribit. Vicina huic significatio est, cum dicitur Perire fuga ab aliquo: quod valde crebrum est. Iob undecimo: Psalmo 147, Effugiam peribit ab eis. Perierat effugium a me: id est, fuga erat irrita, nulla erat occasio aut facultas effugiendi mala. Sic Amos 2, Peribit fuga a veloce. Ieremiae 25, [?: Per--- ] fuga a
Isaiae 57: et Mich. 7. id est, tolli, deficere ex hac vita. Sicut Psal. 12 orat: Serva Domine, quoniam defecit pius, et imminuti sunt fideles a filiis hominum. Sic Hieremiae capite septimo: Periit fides et ablata est de terra. Sic etiam pro evanescere aut deficere ponitur, cum dicitur periisse panis aut cibus. Ioel. 1, Alimenta perierunt de domo. Perire etiaḿ cor regis et principum dicitur: id est, animositas ac prudentia, Hierem. 4. Perire lex a sacerdote, Hieremiae 18. et Ezech. 7. id est, sacerdotes non posse verum sensum legis monstrare ac
ratione etiam Cicero in Amicitia sapientes perfectosque definivit. Verum age recenseamus iam significationes huius vocis. Primum igitur significat aliquam rem, praesertim corpoream, integram, non corruptam, mancam aut mutilam. Sic de vite Ezech. cap. 15 dicit, quod quandoquidem, cum adhuc thamim integra aut tota est, illaesaque manet, non sit idonea ad ullum opus inde fabricandum: nedum sit idonea futura, si magna ex parte exuratur. Loquitur autem allegorice de Iudaeis. Dicit ergo, vitem ante adustionem esse thamim. id est, integram, illaesam, non mutilatam, fractam aut
descriptione victimae ponitur haec vox, qua praecipitur, ut sit agnus integer, non mutilus, mancus aut claudus. ut Exod. 12 de agno paschali praecipitur hisce verbis: Sit vobis agnus thamim, integer, masculus, anniculus. de ovib. aut capris. Haec significatio observanda est ideo diligenter, quia cum saepe in aliquibus dictis Scripturae pios describentibus metaphorice usurpetur, non est intelligenda de summa quadam perfectione, quae non tantum omnes partes, sed et omnium partium summos gradus habeat: quo modo qui eam exponunt, perfectionem quandam legalem, atque adeo desperationem
fient ista longe suavissima, et salutaris consolationis plenissima dicta, non tantum legalia, sed desperationis laquei. Qua ratione adversarii ea perverterunt. Cuius generis et illud fuit, quod voluerunt suos sanctos ita perfectos fingere, ut qui prorsus omni peccato caruerint. quam perfectionem cum alii homines viderunt sibi prorsus impossibilem esse, coacti sunt desperare. Sicut vero in supra indicatis corporalium rerum exemplis haec vox nullo modo potest intelligi de perfecta quadam absolutione vitis aut agni, in quo nihil prorsus reprehendi queat: ita nec in hisce ac aliis
19 Psal. orat, se custodiri ab insolentia ac superbia: addens, Tunc ero perfectus, et innocens a praevaricatione multa. id est. sincere ac integre pius ero, si tu me non patieris in haec aut illa tetra vitia incidere. Sic idem David inquit Psal. 18, Fui Thamim integer cum Deo, et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te praestabis: cum puro purum, at cum perverso perversum te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt
ac superbia: addens, Tunc ero perfectus, et innocens a praevaricatione multa. id est. sincere ac integre pius ero, si tu me non patieris in haec aut illa tetra vitia incidere. Sic idem David inquit Psal. 18, Fui Thamim integer cum Deo, et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te praestabis: cum puro purum, at cum perverso perversum te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt homines cum quibus agit, aut erga quos aliquid
et innocens a praevaricatione multa. id est. sincere ac integre pius ero, si tu me non patieris in haec aut illa tetra vitia incidere. Sic idem David inquit Psal. 18, Fui Thamim integer cum Deo, et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te praestabis: cum puro purum, at cum perverso perversum te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt homines cum quibus agit, aut erga quos aliquid agit: bonis ac sinceris bonum se praestat,
id est. sincere ac integre pius ero, si tu me non patieris in haec aut illa tetra vitia incidere. Sic idem David inquit Psal. 18, Fui Thamim integer cum Deo, et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te praestabis: cum puro purum, at cum perverso perversum te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt homines cum quibus agit, aut erga quos aliquid agit: bonis ac sinceris bonum se praestat, perversis vero austerum et adversum. Sic
integre pius ero, si tu me non patieris in haec aut illa tetra vitia incidere. Sic idem David inquit Psal. 18, Fui Thamim integer cum Deo, et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te praestabis: cum puro purum, at cum perverso perversum te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt homines cum quibus agit, aut erga quos aliquid agit: bonis ac sinceris bonum se praestat, perversis vero austerum et adversum. Sic saepe aliquis dicitur
et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te praestabis: cum puro purum, at cum perverso perversum te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt homines cum quibus agit, aut erga quos aliquid agit: bonis ac sinceris bonum se praestat, perversis vero austerum et adversum. Sic saepe aliquis dicitur esse corde perfecto cum Deo, aut erga Deum: ut de Asa scribitur 1. Reg. 15, quod licet excelsa non amoverit, tamen cor eius fuerit
te exhibebis. ubi Integer est idem quod pius, et perverso contrarius, ait enim, Deum talem se praestare, cuiusmodi sunt homines cum quibus agit, aut erga quos aliquid agit: bonis ac sinceris bonum se praestat, perversis vero austerum et adversum. Sic saepe aliquis dicitur esse corde perfecto cum Deo, aut erga Deum: ut de Asa scribitur 1. Reg. 15, quod licet excelsa non amoverit, tamen cor eius fuerit
bonum se praestat, perversis vero austerum et adversum. Sic saepe aliquis dicitur esse corde perfecto cum Deo, aut erga Deum: ut de Asa scribitur 1. Reg. 15, quod licet excelsa non amoverit, tamen cor eius fuerit
prorsus irreprehensibilem hominem notat. Fuit enim certe ille reprehensibilis in eo, quod (ut clare indicatur) non omnia idola amoverit. Contra de Salomone legitur, quod in senio eius mulieres peregrinae inclinaverint cor eius post deos alienos, nec fuerit cor eius amplius perfectum aut sincerum cum Domino, sicut cor Davidis patris ipsius. Ubi non id dicitur, quod non fuerit absolutissimus, aut perfectissimus, sicut David, qui quidem etiam fuit peccator: sed quod cor Salomonis, ut adiunctum est, plane fuerit insincerum, et a vero Deo ad idola inclinatum. Cum cor David dicitur perfectum
amplius perfectum aut sincerum cum Domino, sicut cor Davidis patris ipsius. Ubi non id dicitur, quod non fuerit absolutissimus, aut perfectissimus, sicut David, qui quidem etiam fuit peccator: sed quod cor Salomonis, ut adiunctum est, plane fuerit insincerum, et a vero Deo ad idola inclinatum. Cum cor David dicitur perfectum fuisse cum Domino, manifeste apparet, non de extrema quadam perfectione accipiendum esse (fuit enim et ipse peccator, graviterque aliquoties Deum offendit) sed tantum de summa sinceritate, aut integritate eius erga Deum, qua sincere ac plane ex animo coluit Deum. 2.
Domino, sicut cor Davidis patris ipsius. Ubi non id dicitur, quod non fuerit absolutissimus, aut perfectissimus, sicut David, qui quidem etiam fuit peccator: sed quod cor Salomonis, ut adiunctum est, plane fuerit insincerum, et a vero Deo ad idola inclinatum. Cum cor David dicitur perfectum fuisse cum Domino, manifeste apparet, non de extrema quadam perfectione accipiendum esse (fuit enim et ipse peccator, graviterque aliquoties Deum offendit) sed tantum de summa sinceritate, aut integritate eius erga Deum, qua sincere ac plane ex animo coluit Deum. 2. Par. 16 dicuntur discurrere oculi
accipiendum esse (fuit enim et ipse peccator, graviterque aliquoties Deum offendit) sed tantum de summa sinceritate, aut integritate eius erga Deum, qua sincere ac plane ex animo coluit Deum. 2. Par. 16 dicuntur discurrere oculi Domini per universam terram, ad corroborandos eos qui sunt perfecti cum corde eius. Sic Iosaphat praecipit iudicibus, ut iudicent in timore Dei, in veritate et corde perfecto. id est, timendo Deum, omnia vere ac sincere agant et iudicent. In perfectione cordis aliquid facere, est aliquid sincero animo, et non malo consilio facere. Sic Abimelech rex Gerar, orans se
aut collegio. Ipsa quoque vox
Christo sententiis ac animis. Ad declarationem huius Hebraismi, candidatis Hebraeae linguae profuerit et illud observasse, quod qui nunc Hebraeas Grammaticas Latine scribunt, verba primi ordinis, quae ab Hebraeis
שלמום
ut alii vertunt, consummato. est enim vox
post addit. Quicunque sumus perfecti, sic sentiamus. ubi perfectionem primum vocat illam summam absolutionem qua in altera vita Christo sua quadam ratione aut proportione similes erimus, ut 1. Iohan. 3 habetur. De qua perfectione alterius vitae, etiam Paulus 1. Corinth. 13. agit, inquiens: Cum autem venerit quod perfectum est, tunc quod ex parte est abolebitur. Posterius vero dictum Pauli Philip. 3, loquitur de perfectione pii hominis, quae in hac vita aliquibus, atque adeo etiam multis contingit, quae est quaedam virilis maturitas, intelligentia ac constantia in rebus divinis,
est, tunc quod ex parte est abolebitur. Posterius vero dictum Pauli Philip. 3, loquitur de perfectione pii hominis, quae in hac vita aliquibus, atque adeo etiam multis contingit, quae est quaedam virilis maturitas, intelligentia ac constantia in rebus divinis, Christianaque religione et vita: cum Satanae, carni et mundo renunciavimus, Christo nos addiximus, ab eo omnem perfectionem quaerentes ac expectantes, et cum illis prioribus dominis belligerantes. Ita sunt pii in hac vita perfecti inferiori gradu, et contra imperfecti illo superiori. De ista summa perfectione intelligendum etiam
quae in hac vita aliquibus, atque adeo etiam multis contingit, quae est quaedam virilis maturitas, intelligentia ac constantia in rebus divinis, Christianaque religione et vita: cum Satanae, carni et mundo renunciavimus, Christo nos addiximus, ab eo omnem perfectionem quaerentes ac expectantes, et cum illis prioribus dominis belligerantes. Ita sunt pii in hac vita perfecti inferiori gradu, et contra imperfecti illo superiori. De ista summa perfectione intelligendum etiam est, quod Christus dicit Matth. 5: Sitis perfecti, sicut pater vester caelestis perfectus est. Et alibi in Scriptura
eos iustificat. Nec tantum ipse Christus dicitur sua illa iustitiae, obedientiae ac passionis praestatione perfectus factus esse, sed etiam nos credentes perfectos effecisse. Nam Hebr. 10 legitur, Unica oblatione perfectos fecit in perpetuum, eos qui sanctificantur: id est, iustificavit eos, cum Deo reconciliavit, ac vita aeterna donavit plene, et denique etiam renovare aut mutare incoepit. Quod vocabulum perfectionis, ac verbum
consummati, aut iustificati. Non agitur autem in istis dictis de prima initiatione nostri, aut Christi: sed de ipsa consummatione, aut perfectione. Christus est
initiatus aut cosecratus ad suum ministerium, cum primum est a patre missus: sed consummatus aut perfectus factus est primum in passione. Vitanda ergo et detestanda est ista vocis istius primariae corruptio, quae totam sententiam istius Epistolae, et functionis Christi, nostraeque redemptionis obscurat, atque adeo pervertit. Matthaei 19
Dei bonam, Deo placentem et perfectam. id est, ut vere cognoscatis, et amplectamini sanctam, Deo acceptam, et omnibus numeris absolutam sententiam Dei de religione ac vita vestra ac piorum omnium. Rom. 12. Dona Dei dicuntur perfecta, Iac. 1. quae ita demum in hac vita perfecta sunt, cum ipsemet donator perpetuo assistit, perficiens ea quae inchoavit in nobis. Via alicuius dicitur perfecta, Iob 22: Si immaculata aut perfecta fuerit via tua. Et Psal. 101, et 119. Beati immaculati aut perfecti in via, qui ambulant in lege Domini. id est, quorum religio et
intereat. At lex vel verbum tuum manet in aeternum. Posses per vocem
Posses per vocem
etiam consumptionem notat: id est, quamcunque rem, quae usu ipso huius vitae absumi debet. Omnino videtur haec collatio rerum humanarum cum verbo Dei, expressa esse a Paulo Colloss. 2: Cum religiosas traditiunculas de cibis, vestibus, et aliis elementis a pseudoapostolis inculcatas conferens cum vera doctrina ac religione, dicit illa absumi
cruce patiendo toleravit ac exoluit. Verum videtur proprie significare sursum ferre: sicut Germanica vertit, Obtulit. Puto enim talem esse quandam hypotyposim, quasi Christus pingeretur levans, trahens aut sublevans in crucem peccata nostra, veluti si carnifex gestet in tergo reum suspendendum, ac cum eo in patibulum ascendat, ut ibi eum suspendat: sic et Christus dicatur peccata nostra in crucem sublevasse, ac ibi ea crucifixisse, idque in corpore aut super corpus suum, cui ea pater per imputationem alligaverat, seu illum quasi latronem iugulandum et perdendum humeris eius imposuerat. Sic
per imputationem alligaverat, seu illum quasi latronem iugulandum et perdendum humeris eius imposuerat. Sic erit vicina haec locutio illi Paulinae, quod Christus chirographum nostrum cruci affixerit: sic igitur Dominus moriendo mortem et peccatum supplicio extremo affecit, ac veluti cruci affixit. Cum impii Christum in crucem exaltarunt, sublevarunt aut affixerunt, tum ille ipsis non cernentibus, alios quosdam scelestissimos reos patibulo suffixit: nempe peccatum aut iniustitiam, diabolum, mortem, infernum, veterem Adamum, et mundum: sicque factus est morti mors, inferno pestis.
περιψάω
et similibus videmus. Eam externam immundam aut noxiam superficiem abstergimus, cum reipsa uti volumus. Significat igitur peripsema, illam ipsam amotam cuticulam aut immundicie. Graeca Scholia volunt hanc vocem significare etiam immundum panniculum, quo abraditur aut abstergitur illud sordidu. Cum igitur Paulus ibisuam
afflictissimam et abiectissimam sortem coram mundo exprimens, inter alia inquit, Purgamenta mundi facti sumus, extersioque aut abstersum: per utramque vocem ibi idem indicat, nempe
omnium contumeliis sit expositus, et veluti ab omnibus hominibus pedibus proculcatur. Locus ille proculdubio alludit ad Thren. 3 caput, ubi propheta inquit: Abstersum et reiectamenta posuisti nos inter populos. Germani habent duas vicinas locutiones, et huic Paulinae non admodum absimiles: ut cum de aliquo contumeliis omnium exposito vilique homuncione dicunt, Iederman wischt die schuh an in, Er ist iedermans fusstuch, Quilibet in eum extergit calceos suos, veluti affricando eos ad ipsum, sicut ad lapidem aut lignum solemus lutulentum calceum pedi indutum affricare. Item, Ego cogor
interruptum significat: alias, quiddam perenne, seu fine carens. In Hebraeo est plerunque olam aut
est: alias in bonam partem usurpatur, alias in malam. In bonam Psa. 33. Inquire cem, et persequere eam, vel sectare. significat enim, omni studio ac cura aliquid quaerere, et veluti venari. Ab hac porro significatione, aut etiam pertinaci insecutione adversariorum fugientium (ut fit in pugna, cum altera pars terga vertit, quam victor persequitur, ac veluti pertinaciter sequitur) venit ista communis ac Theologica, qua significatur omnis gravior infestatio et afflictio piis illata ab impiis, praesertim religionis gratia. Nam impii perinde crudeliter, studiose, et pertinaciss.
ut sunt: Personam considerare, personam cognoscere, personam accipere, personam aspicere, personam admirari, et personarum acceptio aut prosopolepsia, et personarum respectus. Invaluerunt igitur istae locutiones potissimum in foro ac iudiciis, ubi nimirum et ipsa res in plurimo usu est. Cum enim iudicis officium sit, in iudicando ipsas res, actiones, ac crimina considerare, citra omnem personarum respectum et affectum, et secundum illas pronunciare ac exequi: saepe admodum fit, ut iudex non tam ipsam causam aut litem, et utriusque partis rationes expendat, quam personas
respectum: quia sit iustus index, et soleat reddere unicuique secundum opera sua. Quidam alius de persona sic annotat: Persona in Scripturis usurpatur pro rebus omnibus externis hominis, quae aliquando in precio et honore haberi, ac propter eas etiam ipsi homines magnifieri aut contemni solent. Cum ergo legis. Deum non esse acceptorem personarum: intellige, illum respicere tantum cordis puritatem, ac interiorem innocentiam: non autem iis immorari, quae solent in hominum aestimationem venite, genus, patriam, dignitatem, copias, et similia: ut saepe Acceptio intelligatur pro delectu ac
tantum cordis puritatem, ac interiorem innocentiam: non autem iis immorari, quae solent in hominum aestimationem venite, genus, patriam, dignitatem, copias, et similia: ut saepe Acceptio intelligatur pro delectu ac discretione inter gentem et gentem. Definiunt vero quidam Prosopolepsiam, cum dantur aequalia inaequalibus, aut inaequalia aequalibus: quae circumscriptio utcunque ferri potest in iustitia distributiva, ubi proportione Geometrica personae considerantur, et unicuique suus [?: ho--s ] , praemium aut poena datur. Alioqui in proportione Arithmetica, ubi solae
prorsus locum. ibi enim, sicut et in contractibus, unicuique suum dandum est, sive personae sunt aequales, sive inaequales. Non habet quoque haec descriptio locum in officio doctorum, qui omnes arguere tenentur, doctos et indoctos, nobiles et ignobiles potentes et pauperes. Sic non habet locum, cum quis nullo debito, sed sponte, suas res largitur, quas liberum est illi pro arbitrio distribuere, cui et quo modo mensuraque velit. Hinc est illa lis pattis familiâs cum suis vinitoribus, qui iniquum putabant, tantundem dari una hora laborantibus, quantum ipsis qui tota die portaverant pondus
doctorum, qui omnes arguere tenentur, doctos et indoctos, nobiles et ignobiles potentes et pauperes. Sic non habet locum, cum quis nullo debito, sed sponte, suas res largitur, quas liberum est illi pro arbitrio distribuere, cui et quo modo mensuraque velit. Hinc est illa lis pattis familiâs cum suis vinitoribus, qui iniquum putabant, tantundem dari una hora laborantibus, quantum ipsis qui tota die portaverant pondus et aestum diei. Hanc liberam prosopolepsiam sua bona aut dona distribuendi, ex professo Paulus asserit, et tribuit Deo, Rom. 9, et alias. Verum nunc aliqua dicta
sensu et usu usurpatur haec locutio ad Ephes. sexto, et Collossenses tertio. Sed primae Petri primo, perinde ut et Romanorum secundo, de severo Dei iudicio accipitur. Porro Galatis secundo dicit Paulus, se nihil moveri priori dignitate ac nomine Petri, ac aliorum, et quod illi coram cum Christo versati fuerint. nam Deum ad talia externa non alligare gratiam, ac dona sua. Iacobus capite secundo accusat quosdam Christianos, quod non ex aequo complectebantur fratres pauperes ac praepotentes. Iudas in sua Epistolaait, seductores admirari ac colere personas potentum lucri gratia.
in Sacris literis habet, nisi quod Vulgata versio aliquoties Graecum
Marci 4. Magister, non pertinet ad te quod perimus? et Iohannis decimo: Mercenario non pertinet de ovibus: cum vertendum fuisset, Non est curae de ovibus. Sic mox12, Ad Iudam non pertinebat de pauperibus: id est, simulabat Iudas se curâ pauperum contradicere profusioni tam preciosi unguenti, cum id studio proprii lucri aut furandi fecerit.
PERTINGO. Pertingat culmen turris nostrae in caelum, Genesis 11. est usitata quaedam hyperbole in omnibus linguis: quales illae locutiones sunt, Vertice feriam sidera, It clamor caelo et, Caput inter nubila condit. Sic et Babylonii
afferens magnum bonum aut malum alicui. Sic Matth. 12, et Lucae 11 dicit Christus ad Iudaeos, Utique pervenit ad vos regnum Dei. et contra, 1. Thess. 2, Pervenit super eos ira Dei. Rom. 9: Israel qui sectabatur iustitiam legis, ad iustitiam legis non pervenit. Sic et Paulus dicit, se cum suo evangelio usque ad Corinthios pervenisse. Caeterum idem Graecum verbum 1. Thess. 4 significat praevenire aut antevertere. inquit enim Paulus, In resurrectione nos viventes non antevertemus eos, qui dormierunt. id est, non citius in regnum caelorum perveniemus.
PERVERSUS homo,
homo, cor, via, actiones, crebro dicuntur in Sacris literis: licet haec vox in hac significatione etiam apud prophanos scriptores sit usitata. Credo autem esse metaphoram, sumptam a rebus corporeis, ut ab animalibus aut arboribus, aliisque rebus, quae tunc demum vigent, probae ac utiles sunt, cum in sua nativa ac divinitus ordinata forma consistunt. Cum vero sunt perversae, ac veluti subversae vel inversae, pereunt aut noxiae fiunt. Inde igitur per metaphoram dicitur homo perversus, qui astutus, vafer ac malitiosus est, non simplex, rectus, ac sincerus. Proverb. 16: Homo perversus
licet haec vox in hac significatione etiam apud prophanos scriptores sit usitata. Credo autem esse metaphoram, sumptam a rebus corporeis, ut ab animalibus aut arboribus, aliisque rebus, quae tunc demum vigent, probae ac utiles sunt, cum in sua nativa ac divinitus ordinata forma consistunt. Cum vero sunt perversae, ac veluti subversae vel inversae, pereunt aut noxiae fiunt. Inde igitur per metaphoram dicitur homo perversus, qui astutus, vafer ac malitiosus est, non simplex, rectus, ac sincerus. Proverb. 16: Homo perversus suscitat lites. Et Christus exclamat Matth. 17, et Luc. 9:
O generatio infidelis et perversa. Sic et Paulus Phil. 2 dicit, Pios habitare in medio nationis pravae ac perversae. id est, quae non est recti sanique iudicii, et probae ac honestae voluntatis. Sic et Moyses vocat Israelitas nationem pravam ac perversam. David inquit Psal. 18: Cum perverso perversus eris. Perversa via est, tum falsa doctrina ac religio, tum et impura iniustaque vita, et omnes omnino pravae actiones. Proverb. 2 et 21. Perversaloqui, est iniusta aut impia loqui. Proverb. 10: Os impiorum perversa loquitur. Eadem locutio est quoque Proverb. 2.
et homo perversae linguae incidet in malum. Eadem plane est aliquando vis vocis Subversus. Tit. 3, Haereticum hominem post unam ac alteram admonitionem devita, sciens quod talis sit subversus aut eversus, et peccet, suo proprio iudicio damnatus. Videri tamen posset hoc adhuc aliquid deterius. Cum perverso idem est aliquando Obliquus aut incuruus, nempe qui non est rectus et simplex et sincerus, sicut Ecclesiast. ait: Obliquum cor non dirigetur. Et Hierem. cap. 17 affirmat, cor hominis esse perversum aut obliquum et afflictum, seu triste ac desperabundum. id est,
17 affirmat, cor hominis esse perversum aut obliquum et afflictum, seu triste ac desperabundum. id est, nihil rectum, sanum ac sincerum habens. Verum de hoc Hebraismo aliquid forte etiam in voce SUBVERSUS dicetur. Posses et aliam huic vicinam rationem metaphorae repetire: nempe cum vox Graeca
inutilia fiant: ita et in omnibus linguis, quae probantur, recta esse dicuntur: et contra, incurvitas et obliquitas vituperium significat. Huc pertinet etiam locutio ac res ipsa, quod Diabolus dicitur [?: ] Tortuosus semper. Et fabula veterum de pugna cancri et serpentis: qui cum cancrum multiplicibus gyris et ambagibus capere, implicare et illaqueare conatus fuisset, tandem forcipe cancri circa guttur correptus et suffocatus, in rectum extensus est, acclamante cancro, Ta lem eum debuisse esse ac incedere, dum viveret.
PES, sicut et manus, aliaque primaria
pedem in oleo; Deuteronomii trigesimotertio. Lavare pedes in sanguine alicuius, est, prosperrima victoria de eo potiri: sumpta locutione a praeliis, ubi victor necessario ambulat in sanguine hostili passim per terram fuso, praesertim dum eum fugientem sectatur: Psalmo 58, Laetabitur iustus cum viderit vindictam, pedes suos lavabit in sanguine impii. Sic etiam Psalmo octavo legitur: Rubescat pes tuus sanguine inimicorum tuorum. ¶ Memorabilis historia huc pertinens accidit Augustae Anno M. D. XXX: ubi cum aliquot magnates unâ coenaret, et horrenda nostrae religionis hominibus
fuso, praesertim dum eum fugientem sectatur: Psalmo 58, Laetabitur iustus cum viderit vindictam, pedes suos lavabit in sanguine impii. Sic etiam Psalmo octavo legitur: Rubescat pes tuus sanguine inimicorum tuorum. ¶ Memorabilis historia huc pertinens accidit Augustae Anno M. D. XXX: ubi cum aliquot magnates unâ coenaret, et horrenda nostrae religionis hominibus minitarentur, inter alios dixit Comes Felix a Uvartenberg, magnus bellator, et olim Maximiliani dux, se velle adhuc ante mortem usque ad calcaria in sanguine Lutheranorum equitare. Qui eadem nocte divinitus percussus,
quia sic matribus nascuntur liberi de medio pedum aut coxarum. Pedes claudo eram, Iob vigesimonono. id est, errantium eram dux, et omnibus modis miseros promovebam ac iuvabam. Sic ait, Oculus eram caeco. Barac missus est in vallem pedibus suis: Iudicum quinto. id est, propere cucurrit cum eo ad pugnam. Sedere ad pedes alicuius, est discere. Sic Maria sedebat ad pedes Domini, Lucae decimo. et Paulus dicit se esse educatum ac edoctum in lege ad pedes Gamalielis pharisaei Hierosolymae: Actorum vigesimosecundo. Pilos pedum radere, est etiam infimae sortis homines castigare.
indicat, Dominum venisse non ut nos ei ministremus, sed ut ipse nobis: idque in omnium foedissimo et difficillimo ministerio, nempe in extergendis nostris spiritualibus sordibus. Secundo ostendit, neminem esse tam mundum, et ab omnibus peccatis alienum, quin si Dominus velit intrare in iudicium cum eo, et iniquitates eius observare, ut loquitur Scriptura, plane actum sit de eo. Tertio, exemplo suo docet, quod nos quoque perinde proximo nostro etiam in infimis officiis servire debeamus, sicut et ipse nobis omnibus servivit. Postremo, quia omnes in quotidianis actionibus vitaque ista
ut Helias Israelitis obiicit, est, tum verum tum falsum Deum ac religionem simul colere velle. Qui utroque pede sanus est firmiter ac recte incedit: qui contra utroque pede est claudus ille capite et toto corpore iam in dextrum iam in sinistrum latus nutat. Hinc metaphorae praedictae sumuntur. Si cum peditibus cucurristi, et defatigatus es: Hieremiae duodecimo. perspicuus sermo et ratiocinatio est.
PESTIS, per metaphoram, in omnibus ferme linguis rem quamvis valde noxiam significat. Sic Messias minatur morti et inferno Hos. 13. Ero pestis tua ô mors, et exitium tuum ô
calamitate. Sic et Actorum 24 dicunt sacerdotes et pontifices, accusantes Paulum: Comprehendimus hunc hominem pestem, et moventem seditionem, id est, noxium, perniciosum.
PETO, Saal
Paulum: Comprehendimus hunc hominem pestem, et moventem seditionem, id est, noxium, perniciosum.
PETO, Saal
et Latinum Rogo, ac Graecum
utrumque interdum notat: Inde igitur aliquae dubiae locutiones proficiscuntur, praesertim in veteri Testamento, quae tamen ex contextu facile diiudicari queunt.
PETRAE significatio aliquo modo convenit cum lapidis notionibus, de quibus cum supra plurima dicta sint, recte haec cum illis ad utriusque vocis noticiam coniunxeris. Primum autem Petra, sua propria significatione, materialem petram. id est, grandem aliquam rupem et vivum saxum indicat, quae multae in Sacris literis commemorantur: quin et nomen cuiusdam civitatis fuit, proculdubio quia in aliqua rupe extructa
decimoterto Christus se suamque doctrinam ac religionem [?: cat ] petram, super quam Ecclesia sit ita solide aedificate, ut portae inferorum contra eam non sint praevaliturae. Sic et Paulus tum ipsum Christum vocat fundamentam sicut David lapidem angularem: tum eius doctrinam, cum ait: Nos superstructos esse super fundamentos. Apostolorum et Prophetarum. Atque hac ratione non tantum Petrus, sed et omnes veri ac constantes doctores aliquo modo petrae dici possunt, praesertim vero Sarum literarum scriptores. Praeclarum sane est dictum Bedae de hac re, et dignum quod hic
Intrare fecit in renes meos filios pharetrae suae Hierem. 3.
PHIALAS calamitatum ac poenarum effundunt angeli in terram, in Apocalypsi: ubi phialae significant media ac instrumenta poenarum.
PHILAUTIA, vitium etiam apud Ethnicos reprehensum, 2. Timoth. 3 notatur: est, cum quis nimium sibimet placet, tantum quae sua sunt quaerit, alios prae se contemnit, superbus est. Et (ut Isaias eum suo colore depingit) qui sibimet sapiens videtur in oculis suis. Plato ponunciat, esse omnium vitiorum ac malorum fontem.
PHILOSOPHIA reprehenditur a Paulo Colos. 2,
posses dicere conservatoria: Matth. 23. Fuerunt apud Iudaeos membranulae quaedam, in quibus scribebant quatuor dicta Scripturae, quasque alligabant ad frontem et brachium sinistrum, ut ostentarent studium servandae legis Dei. Eas igitur ampliabant et dilatabant, ut tanto magis cernerentur: cum Deus tantum eo fine illa ordinasset, ut essent memorialia mandatorum ipsis. Hanc superstitionem, aut potius ostentationem Iudaeorum Christus praedicto loco taxat. vide Paulum Fagium super Exodum cap. 13, prolixe de hac superstitione Iudaeorum disserentem. Manaverat quoque olim
respiciente. 1. Tim. 5, Discant primum propriam domum recte administrare, aut pie colere. Tit. 1, minister Christi iubetur esse iustus et pius: ubi pietas officia primae Tabulae, iustitia secundae complectitur.
PIGNORIS fit aliquoties mentio Exodi 22, Deut. 24, et Ezech. 18, cum prohibet Deus, ne a debitore fratre accipiamus in pignus rem illi maxime gratam, multoque minus extreme necessariam: ut sunt, mola, lectisternia, vestes quibus utitur, ac similia: aut si cccepimus, ut mox restituamus. Vocem Arrhabonis, vertit Vulgata aliquoties pignus: ut 2. Cor. 1. et 5. Ac
bonis. Immolare pinguia, 1. Reg. 1. id est, saginata. Desolatis pinguium medullatorum advenae fruentur, Isaiae quinto. id est, divitum Iudaeorum, et iam nauseantium ad spiritualium bonorum copiam, successores erunt in illis gentiles vocati. convivabuntur enim Orientales et Occidentales cum Abraham, exclusis incredulis Iudaeis. Recordetur Dominus omnium hostiarum tuarum, et holocaustum tuum impinguet. Psalmo 20. Alii vertunt, Incineret: quia vocabulum
PISCES, in Evangelio sunt Christo, omnes homines, quos capit et congregat Deus per vocationem verbi: quorum alii sunt boni, alii mali. Ezech. 29. Deus minando calamitatem Aegyptiis, eorum regem vocat draconem, et eius subditos pisces: quos affirmat se agglutinaturum squamis eius, et una cum ipso rege ex Nilo in solitudinem extracturum. id est, per Chaldaeos in captivitatem abducturum. Solent vero in illis locis aquatici dracones esse.
PIUS, exponetur in voce SANCTUS.
PIX: picem volunt aliqui notare poenas infernales. Isaiae trigesimoquarto. Convertentur
meum. Eadem locutio et Isaiae 61 reperitur: ubi, Quae placent, volunt esse idem quod, decreta, aut mandata. Verum multo significantius fuerit, si exponas Quae placent. id est, quibus ego delector. Sic Tempus placitum, aliqui pro constituto exponunt. Verum tempus placitum aut acceptum, cum de Deo dicitur, multo significantius est, si intelligas de eo quod Deus crebro nos magna misericordia, verbo, sit ritu ac favore suo invisit, vocans nos ad poenitentiam [?: ] mans et quaerens perditas oves, ac volens nos congregare, sicut gallina pullos congregat. Hoc igitur est
[?: ] mans et quaerens perditas oves, ac volens nos congregare, sicut gallina pullos congregat. Hoc igitur est [?: ]
pus beneplaciti, aut favoris Dei: quod cum negligimus, sequitur tempus irae ac poenarum. Verum de verbo [?: Plac-d- ] dictum est aliquid in voce FAVORIS ac BENEPLACITI: et dicetur forte quid postea in VOLUNTATE. Quicunque volunt placere in carne, cogunt vos circumcidere, tantum ne cruce Christi premantur. Gal. 6 vertit
per eam transierit, obstupescat, et sibilet super omnes plagas eius. Plaga, vulnus, livor. Isaiae primo, significat per metaphoram calamitates regionis: quando quidem totus Iudaicus populus unum corpus hominis fingitur.
PLANGERE, est lamentari aliquem. tristem suum suorumve casum, cum aliquo externo doloris ac impatientiae signo: ut est pectoris percussio, capillorum lace ratio, et similia. cuius quasdam locutiones attingemus. Saepe per planctum significatur id quod antecedit aut efficit planctum: nempe aliqua ingens calamitas. Sic Deus iubet prophetam Ezechielem assumere
id est: praedicit calamitatem luctuosam, et talem quoque exitum habebit. Eadem figura sermonis est et Micheae primo. Planctus unigeniti, ponitur pro eo luctu, qui fit de morte unigeniti. Zachariae duodecimo: Plangentque super eo iuxta planctum unigeniti, et amari erunt super eum, sicut cum quis est amarus super primogenitum. Sic et Matthaei 24, impiorum ineffabilis calamitas per planctum exponitur: Tunc apparebit signum filii hominis in caelo, et tunc plangent omnes tribus terrae, et videbunt filium hominis veientem in nubibus, ubi per planctum ingens cruciatus et terror
calamitatum. Planctum vertere in chorum, est tristia tempora aut statum sortemque vel res alicuius commutare in secundas et prosperas, indicando semper causam per effectum. Psal. 30. Solvisti planctum meum in chorum, solvisti saccum meum, et accinxisti me laeticia. Planctus cum ieiunio coniungi solebat tum apud Israelitas, tum et apud Ethnicos: ut in Homero de Priami luctu ac ieiunio legitur. Sicut et Christus ieiunium vocat luctum, cum negat nuptiales posse lugere praesente sponso. Quare voces Planctus et ieiunium, interdum coniunguntur: quod et Zach. 7 fit. De
per effectum. Psal. 30. Solvisti planctum meum in chorum, solvisti saccum meum, et accinxisti me laeticia. Planctus cum ieiunio coniungi solebat tum apud Israelitas, tum et apud Ethnicos: ut in Homero de Priami luctu ac ieiunio legitur. Sicut et Christus ieiunium vocat luctum, cum negat nuptiales posse lugere praesente sponso. Quare voces Planctus et ieiunium, interdum coniunguntur: quod et Zach. 7 fit. De forma luctus aut planctus, adiunctisque ritibus, dicetur aliquid in capite de Ieiunio, in Universalibus Regulis.
PLANTARE, per metaphoram, sicut et
15. Omnis plantatio
quam non plantavit pater meus, evelletur. quod Christus dicit de prava Pharisaeorum opinione, qui putabant hominem externis cibis vere ac spiritualiter immundum aut iniustum fieri, cum ea immundicies aut iniustitia oriatur proprie excorde nostro. Aliqui exponunt de ipsis Pharisaeis ac Iudaeis, qui erant non plantulae aut filii Dei, sed genimina viperarum: eoque ex domo Domini excindendi, quia filii servae non manent perpetuo in domo. Liberi feliciter educati ac crescentes
alias luctum et lamentationem denotat. Isaiae 24, Clamor est super vino in plateis. Sic et Isa. 15. Alias rixas et turbulentas contentiones. Sic negatur Christus clamaturus in plateis. Isaiae 42. et Matth. 12. Solent enim rixosi, ebriosi, et iracundi ac iniusti temere in plateis, conviciis cum aliis concertare. Sed Christus et alii pii doctores, legitime modesteque de controversiis religionis disceptant. Quare Christi conciones etiam vehementiores non fuerunt talis clamor. Postremo, etiam Sapientia dicitur clamare in plateis, et omnes ad se invitare. Proverbiorum 1. Qua locutione
ponitur pro saturo, et quasi nauseante ad aliquarum rerum copiam. Isaiae 1, Ad quid mihi multitudo sacrificiorum vestrorum? Plenus sum, vel potius satur. Sic Plenus et satur dierum crebro coniungitur, et ponitur pro eo qui iam decrepitus est. nec cupit vivere diutius. Hiere. 6, Maritus cum uxore capientur, senex cum pleno dierum. Plenum esse ad aliquid, significat totum in eam rem ruere. pronumque ac proclivem esse. Ecclesiast. octavo: Plenum est cor filiorum homini in ipsis ad faciendum pravum. Os plenum [?: ] , item amaritudine, Psalmo nono,
nauseante ad aliquarum rerum copiam. Isaiae 1, Ad quid mihi multitudo sacrificiorum vestrorum? Plenus sum, vel potius satur. Sic Plenus et satur dierum crebro coniungitur, et ponitur pro eo qui iam decrepitus est. nec cupit vivere diutius. Hiere. 6, Maritus cum uxore capientur, senex cum pleno dierum. Plenum esse ad aliquid, significat totum in eam rem ruere. pronumque ac proclivem esse. Ecclesiast. octavo: Plenum est cor filiorum homini in ipsis ad faciendum pravum. Os plenum [?: ] , item amaritudine, Psalmo nono, [decimotertio.] Plene dolo. Actor. 13.
Sapientia caelestis est plena sapientia et bonis fructibus Iacob 3. id est, tota in ea intenta est, eis foeta, eaque large producens. Dextera plena muneribus, indicat rapaces iudices, doctores, aut alios gubernatores, qui ob munera, leges, iura, ac religionem depravit. Forte haec phrasis cum praecedente convenit, [?: quod- ] dicitur aliqua re plenus, in quam totus est proclivis, ut hic in munera aut corruptelas. Sic Christus obiicet Pharisaeis, quod intus sint pleni rapina et hypocrisi, Matth. 23. id est, toti in hypocrisin et rapinam intenti Manus vestrae
deditos hisce sceleribus.
PLENITUDO alicuius rei, valde varia significat, Plenitudo terrae, aut orbis, sunt omnes creaturae in hoc mundo conditae, et ad hunc mundum implendum aut colendum pertinentes. Psalm. 24 et 50, Meus est orbis, de plenitudo eius. id est, totus mundus cum suis creaturris. Psalm. 24 textus seipsum declarat, Domini est terra, et plenitudo eius: orbis terrae, et qui habitant in ea: quod dictum repetit Paulus 1. Corinth. 10. Ezech. 12. Ut desoletur terra a plenitudine sua. id est, privetur hominibus, animalibus, et plantis. Isaiae 34. Audiat
13. id est, id quod lex desiderat, quo ei satisfit, et quo ea impletur. Sic Christus Matth. 9 vocat complementum aut supplementum lacerae vestis. id quod ad eam integrandam consuitur. Sic vir videtur quasi man cus, nisi accedat supplementum uxoris. Ad hanc rem et vocem respicit Paulus, cum Ephes. 1 dicit, Ecclesiam esse plenitudinem aut supplementum Christi: qui tamen adeo complemento alieno non indiget, ut ipse omnia impleat. De qua voce ac loco, alterius cuiusdam annotationes adscribam. Complementum,
aut supplementum Christi: qui tamen adeo complemento alieno non indiget, ut ipse omnia impleat. De qua voce ac loco, alterius cuiusdam annotationes adscribam. Complementum,
alieno non indiget, ut ipse omnia impleat. De qua voce ac loco, alterius cuiusdam annotationes adscribam. Complementum,
existimet, nisi Ecclesiam habeat sibi instar corporis adiunctam. Hinc factum, ut Christus interdum collective pro tota Ecclesia capiti suo adiuncta accipiatur: ut 1. Corinth. 12 et Galat. 3. Hinc etiam illud In Christo, to ties repetitum: quod multo expressius aliquid significat, quam Cum Christo vel Per Christum. Hinc factum, ut diceret Apostolus, se in Christo, et Christum in se vivere: Galat. 2. Hinc illa Christi vox, Saule Saule quid me persequeris? Quo etiam pertinet quod scriptum est 4 Coloss. 4. Hinc denique nostra spes omnis et consolatio proficiscitur, qui
τοῦ πληρουμένου
copiam virtutum, excellentiae, aut praestantiae, qua ipsemet plenus est, quae ipsius propria est, et nulli creaturae convenit: sed eam quasi mensuram aut plenam staturam seu perfectionem, qua Deus propter Christum pios dignatur in hac vita provehere. Quam mox in sequenti capite clarius exponit, cum ait: Donec evadamus omnes in virum perfectum, in mensuram staturae plenitudinis Christi. id est, sicut perfici et adolescere vult nos Christus in virum plenum in hac vita. Est autem Plenitudo triplex, sicut et supra de perfectione diximus. Prima est Dei, et filii ipsius, cui non ad mensuram dat
Naphtali satur est divino beneplacito, et plenus benedictione Domini.
PLEROPHORIA, Graeca vox
Etsi autem non sit haec vox usquam in Latina Sacrarum literarum versione, nec mei instituti sit Graecas voces explicare: tamen cum magnus sit eius usus in Novo testamento Graeco, et fidei naturam praeclare explicet, dicam aliquid de ea. Significat haec vox Paulo, aliquid pleno animi motu agere: ut cum refertur ad plenam noticiam, Rom. 14. Unusquisque in proprio sensu
quod aliquanto penitius vis ac natura vocum ea ratione perspicitur, breviter de huius quoque vocis origine dicemus. Opinor hanc vocem hic metaphorice poni. Nam nec proprie, nec in alia aliqua figura, quantum quidem animadvertere possum, hic accipi potest. Sumptam autem opinor metaphoram a navibus cum plenis seu inflatis velis incitatae feruntur. Ex qua ratione similitudinis et proverbium, Plenis velis navigare, ortum est: ac de eis dicitur, qui toti et veluti proni in aliquid incumbunt, aut alioqui felici cursu fruuntur. Ad hanc similitudinem videtur et Cicero allusisse in oratione pro
velis incitatae feruntur. Ex qua ratione similitudinis et proverbium, Plenis velis navigare, ortum est: ac de eis dicitur, qui toti et veluti proni in aliquid incumbunt, aut alioqui felici cursu fruuntur. Ad hanc similitudinem videtur et Cicero allusisse in oratione pro Murena, inquiens: Cum contento cursu, acerrimis ducibus, hostium classis spe atque animis inflata Italiam peteret. Est enim quaedam convenientia navium plenis velis navigantium, et animorum plena persuasione ac spe aliquid concipientium et agentium, aut in aliquid prorsus incumbentium: sicut in hoc ipso exemplo
annotat
comprobata, ut de iis ambigi non possit, nisi quis velit apertam veritatem inficiari. Inde factum, ut Paulus
scimus fore, ut nihil nos possit separari a dilectione illa, qua nos Deus in Christo dilexit ab aeterno. Cui
Non autem significat haec locutio pluviam [?:--ne ] aut vespere decidentem: sed Matutina aut Tempestiva pluvia est, quae cadit mox facta semente, quae ad radicandum ac nascendum est segeti necessaria. Serotina autem pluvia est, quae spicas iam agente et grana formante segete cadit, cum ei est maxime necessaria humectatio et alimentum. Deut. 11, Ierem. 5. Ioel. 2. Pluvia spontaneitatum, aut munificentiarum, est pluvia larga, et tamen salutaris: per metaphoram autem crebro omnia spiritualia faventis Dei beneficia denotat. Psal. 68. Ioel. 3. Pluutam liberalitatum
pluvia serotinae. Proverbiorum 16. id est, tam desiderata, salutaris ac grata. Veniet Meschias tanquam imber nubis, et de pluvia serotina et temporanea terrae. Hos. 6. id est, perinde desideratus ac salutaris in spiritualibus, sicut pluvis in externis, praesertim frugibus. Aliquando contra, cum re ingrata et noxia comparatur. ut pluvia in messe, sit stulto non convenit gloria, Proverbiorum 26: Quia pestivo tempore per trimestre non solet apud eos pluvere, ut est in primo Sam. 11. Noxia etiam esset eis pluvis, cuius ad collectionem et triturationem, quam illi sub dio faciunt, et
Thesuba, a verbo Sab rediit, reversus: sicut etiam ab eodem themate est vox Mesuba, quae significat aversionem. Est vero simplex ac perspicua ratio huius vocis. Quia enim homo est ita ad imaginem et cultum Dei conditus, ut apud eum perpetuo manere et cum eo versari deberet, sicut servus cum suo hero: seductus ac deficiens a Deo ad diabolum, recte dicitur aversus: et nunc vicissim per poenitentiam ad Deum ac sanitatem regrediens, dicitur reversus, et ipsa poenitentia Thesuba, quasi quaedam pia salutarisque reversio ac regressio ad Deum conditorem, a quo impie defecerat: sicut haec
ἐνόησας
denuo et aliter cogitare ac considerare, et veluti animo ac mente recoquere, et quasi in aliam formam refundere aut refingere. Tertia, ut idem valeat hic quoque haec praepositio, quod CUM, sicut crebro usurpatur: sitque
et veluti animo ac mente recoquere, et quasi in aliam formam refundere aut refingere. Tertia, ut idem valeat hic quoque haec praepositio, quod CUM, sicut crebro usurpatur: sitque
nominis secutus fueris, apte naturam Poenitentiae explicabis. Nam poenitentia post malefactum rem considerat, et eam secum refingit ac reformat, cuperetque ab initio eam aliter formatam, aut ad aliam ideam compositam fuisse: et denique magis advertit illi rei animum, attentiusque eam expendit: cum antea veluti sine mente, cogitatione ac ratione egerit, habens oculos non non videntes, nec aures audientes, aut cor intelligens. Sed adscribam etiam alterius cuiusdam annotationem de hisce duabus vocibus, quo tum res magis illustretur, tum Lectori veritatis indagandae cupido plenius satisfiat.
ubique interpretabimur resipiscere et resipiscentiam (ita enim hic nobis loqui liceat)
vero, poenitere. De voce
laboratum: ubi talis est prioris facti aut recusationis cura, quae et damnet illud et mutatum cupiat, et animum ac factum in melius sanitatemque reducat. Porro etiam vocabula Poenitentiam et Poenitere mutari in resipiscentiam, aut alia qualiacunque, in versionibus aut in Theologianolim, cum iam in ista significatione sint in Ecclesia tum receptissima, tum etiam notissima. plus enim rebus ipsis et pusillorum conscientiis, quam Latinitati tribuendum est. Nunc de singulis ac specialioribus huius vocis significationibus et phrasibus agamus. Poenitentia igitur, etsi tum in Graeco, tum
egerit poenitentiam ab omnibus peccatis quae operatus est. Aut alteram partem, nimirum fidem notantes, ut Deuteronom. 30, Ductus poenitudine reversus fueris ad Deum. Syrach 20, Quam bonum est correptum manifestare poenitentiam. Aliquando significat non tantum contritionem, sed et fidem: ut cum dicitur Iohannes praedicasse baptismum poenitentiae. id est, totam conversionem a turpi ac scelerata vita ad Deum, quo modo conversos baptizabat, et docebat baptizandos. Matth. 3, Marc. 1. Lucae 3. Sic Christus inquit, Matth. 9. Veni vocare peccatores ad poenitentiam. id est, ut
non vult ullum perire, sed omnes ad poenitentiam progredi. Apocalypsis secundo: Poenitentiam age, et priora opera facito. Interdum etiam magis beneficia aut effectus seu bona poenitentiam consequentia, quam ipsam poenitentiam notare videntur. Hebraeorum duodecimo: [?: Poenitenti- ] cum non invenit. id est, nihil ei profuit sera poenitentia, non consecutus est fructum poenitentiae, quem repetebat, ut videlicet ius primogeniturae reciperet. Actorum quinto: Ut daret poenitentiam Israeli. id est [?: ] na poenitentiam consequentia, nempe [?: reconciliati-
invenit. id est, nihil ei profuit sera poenitentia, non consecutus est fructum poenitentiae, quem repetebat, ut videlicet ius primogeniturae reciperet. Actorum quinto: Ut daret poenitentiam Israeli. id est [?: ] na poenitentiam consequentia, nempe [?: reconciliati- ] cum Deo, et Spiritum sanctum. Actorum undecimo: Num igitur etiam Ethnicis Deus dedit poenitentiam ad salutem? id est, num eos Deus recipit in Ecclesiam et adoptat sibi in filios? secundae ad Timotheum secundo: Cum lenitate erudito adversarios, si forte eis Deus dederit poenitentiam ad cognitionem
[?: ] na poenitentiam consequentia, nempe [?: reconciliati- ] cum Deo, et Spiritum sanctum. Actorum undecimo: Num igitur etiam Ethnicis Deus dedit poenitentiam ad salutem? id est, num eos Deus recipit in Ecclesiam et adoptat sibi in filios? secundae ad Timotheum secundo: Cum lenitate erudito adversarios, si forte eis Deus dederit poenitentiam ad cognitionem veritatis. Poenitentiam vocat hic Apostolus, illam Dei gratiam ac beneficium, quo nos trahit aut convertit ad veram religionem ac pietatem. ¶ Duplicem solent facere quidam poenitentiam: aliam Iudae aut Caini,
poenitentiam in contritionem, fidem, et novam obedientionem quae divisio tum per se falsa est (nam Scriptura novam obedientiam vocat fructus aut effectus poenitentiae, Matthaei tertio, Actorum vigesimosexto. non est igitur de eius essentia: tum etiam corrumpit articulum iustificationis. Cum enim poenitentia necessario iusti-ficationem praecedat, hac ratione bona opera aut nostra nova obedientia in articulum Iustificationis inferitur. Quidam etiam confundunt poenitentiam cum renovatione, seu cum mortificatione veteris Adami, et vivificatione, generatione aut conditione novi: quae
tertio, Actorum vigesimosexto. non est igitur de eius essentia: tum etiam corrumpit articulum iustificationis. Cum enim poenitentia necessario iusti-ficationem praecedat, hac ratione bona opera aut nostra nova obedientia in articulum Iustificationis inferitur. Quidam etiam confundunt poenitentiam cum renovatione, seu cum mortificatione veteris Adami, et vivificatione, generatione aut conditione novi: quae confusio itidem non levia damna affert. Verum de Libello de Iustificatione, illarum duarum multum differentium rerum plura discrimina ostendi: quem audeat studiosus veritatis Lector,
non est igitur de eius essentia: tum etiam corrumpit articulum iustificationis. Cum enim poenitentia necessario iusti-ficationem praecedat, hac ratione bona opera aut nostra nova obedientia in articulum Iustificationis inferitur. Quidam etiam confundunt poenitentiam cum renovatione, seu cum mortificatione veteris Adami, et vivificatione, generatione aut conditione novi: quae confusio itidem non levia damna affert. Verum de Libello de Iustificatione, illarum duarum multum differentium rerum plura discrimina ostendi: quem audeat studiosus veritatis Lector, Propositione
a malitia sua. Reverti a via sua mala, et [?: ] possima: Hos. 3. et 3. Reg. 13. Ierem. 18. Revertatur ususquisque a via sua mala. Convertere et Converti ad Dominum Deum: Ezech. 18. Convertimini ad me. Actor. 14. Ut ab his vanis ad Deum convertamini. 2. Corinth. 3. Cum autem conversus fuerit ad Dominum, auferetur velamen. 1. Pet. 2, Conversi estis ad pastorem et curatorem animarum vestrarum. Quaerere Dominum ex toto corde, et tota tribulatione animae suae: Deuter. 4. Hos. 3. Reverti ad Dominum Deum suum, et audire vocem eius: Deuter. 4. 4. Reg. 23.
Psalm. 55. Proiice super Dominum onus tuum, et ipse te sustentabit.
PONERE, varia significata in Sacris literis habet, ut ex sequentibus exemplis patebit. Multa tamen eorum ad nostrum verbum Facere reduci possent. Magna quoque ei verbo in Hebraeo sermone coniunctio cognatioque est cum verbo Dare, adeo ut saepe coniungantur, saepe etiam pro sese invicem ponantur: sicut in verbo Dare, et voce Mundus, supra dictum est. Aliquid ponere, aut in aliquid, idem est quod. Facere ut hoc sit illud, aut tale. Thren. 3. Abrasionem aut peripsema et reiectamentum posuisti
falsa ac impia. Ponere in gentem aut in multitudinem, Genesis 17, Ponam te in gentes, et reges ex te orientur. id est, efficiam ut ex te gentes propagentur. Deuteron. 10, Ponam te in multitudinem, sicut stellas caeli. Ezek. 36, Gentes quae posuerunt sibi terram meam in haereditatem cum laeticia totius cordis. id est quae fecerant sibi eam haereditariam. In laudem ponere. Et ponam illos in laudem et in nomen: Zoph. 3. id est, efficiam eos celebres et laudatos. Ponere in virum principem: Exod. 2, Quis posuit te in virum principem super nos? Ponere animam in vitam,
Ponere in virum principem: Exod. 2, Quis posuit te in virum principem super nos? Ponere animam in vitam, Psalmo 86. pro, facere eam vitalem, aut vivere. Ponam Samariam in acervum campi, Mich. 1. Ponere super aliquem, aut in aliquo aliquid, est eo illum donare, ornare, deformare: ut cum Deus dicit, Posui adiutorium in potente, Psal. 89. id est, donavi Davidem victoria seu liberatione populi mei. Sic etiam benedictionem ponere super aliquem, dicitur Exod. 3. 2. Gloriam super aliquem ponere: Psalm. 21, Gloriam et decorem posuisti super eum. id est, donasti
coramse, aut alio, est proponere. Exod. 20, Haec sunt iudicia quae pones coram eis. id est, propones eis discenda et servanda. Exod. 19, Posuit in eorum conspectu verba ista. Aliquando comparare significat. 1. Sam. 2. Ne ponas ancillam tuam coram filia Belial. id est, non conferas me cum tali, ne habeas me pro tali. Vicina huic significatio est, cum dicimur Deum ante nos ponere. id est, in eum semper respicere agendo et patiendo, in ipso fidendo, eumque invocando et timendo. Psalmo quinquagesimoquarto: Non posuerunt Deum coram se: pro, nullam Dei rationem habuerunt. Psalmo
iudicia quae pones coram eis. id est, propones eis discenda et servanda. Exod. 19, Posuit in eorum conspectu verba ista. Aliquando comparare significat. 1. Sam. 2. Ne ponas ancillam tuam coram filia Belial. id est, non conferas me cum tali, ne habeas me pro tali. Vicina huic significatio est, cum dicimur Deum ante nos ponere. id est, in eum semper respicere agendo et patiendo, in ipso fidendo, eumque invocando et timendo. Psalmo quinquagesimoquarto: Non posuerunt Deum coram se: pro, nullam Dei rationem habuerunt. Psalmo 86. Non posuerunt te coram se: id est, nullam tui rationem in
ac intelligant. Sic Isaiae 44: Pone cor tuum, et vide. Sic Iud. 19, Ponite vos super eam. subintell. Cor. id est, diligentissime expendite istam violentiam mulieri Levitae illatam. Dicitur et contra, aliquid ponere super cor, aut in cor. Plurima omnino sunt exempla, ubi hoc verbum cum variis nominibus coniungitur, potestque commodissime per verbum [?: ] exponi. Exod. 10, Erant ex eis mulieres, et posuerent filios. id est, fecerant aut pepererant. Sic Latini dicunt gallinas ponere ova: pro, parere. et Homerus dicit, iram Achillis multa mala posuisse Achivis.
Ponere signa et Portenta in Aegypto, Hier. 32. et Psal. 105. id est, facere miracula, seu (ut ita dicam) miraculare. Ponere viam, Psal. 33. id est, facere aut complanare, seu recte dirigere viam ac vitam suam. Quis vivet in ponendo istud? Num. 24. pro, cum haec fient, quae iam praedico? Ponam ex margaritis fenestras tuas, et ex carbunculis portas tuas: Isaiae 54 pro, faciam, construam. Ponere foedus, 2. Sam. 23. pro, facere. Ponere aliquem ut clibanum ignis in tempore irae suae, Psal. 21: id est, ut ligna in clibano
Deuter. 22. Sensus est: Ne praebeas causam mortis alicui ruenti de tecto tuo, non circumposito septo aut cancellis. Tempus ponere, est constituere certum tempus. Exod. 9. Et posuit Iehova tempus. Isaiae 38: Posui usque mane, scilicet tempus aut terminum vitae meae. [?: ] cum aliquo ponere, est consilia, conatus et operas in aliqua re coniungere. Ne posueris manum tuam cum impio, Exod. 23. Aliquem cum aliquo ponere, est eum illi conferre, aequare, similiter tractare. Iob 30: Quorum sprevissem patres ponere cum canibus meis. pro, aequare eos illis noluissem.
septo aut cancellis. Tempus ponere, est constituere certum tempus. Exod. 9. Et posuit Iehova tempus. Isaiae 38: Posui usque mane, scilicet tempus aut terminum vitae meae. [?: ] cum aliquo ponere, est consilia, conatus et operas in aliqua re coniungere. Ne posueris manum tuam cum impio, Exod. 23. Aliquem cum aliquo ponere, est eum illi conferre, aequare, similiter tractare. Iob 30: Quorum sprevissem patres ponere cum canibus meis. pro, aequare eos illis noluissem. Partem eius cum hypocritis ponet, Matth. 24: pro aequabit eum illis, perinde tractabit eum. Sic
ponere, est constituere certum tempus. Exod. 9. Et posuit Iehova tempus. Isaiae 38: Posui usque mane, scilicet tempus aut terminum vitae meae. [?: ] cum aliquo ponere, est consilia, conatus et operas in aliqua re coniungere. Ne posueris manum tuam cum impio, Exod. 23. Aliquem cum aliquo ponere, est eum illi conferre, aequare, similiter tractare. Iob 30: Quorum sprevissem patres ponere cum canibus meis. pro, aequare eos illis noluissem. Partem eius cum hypocritis ponet, Matth. 24: pro aequabit eum illis, perinde tractabit eum. Sic ponere aliquem coram aliquo, est
tempus aut terminum vitae meae. [?: ] cum aliquo ponere, est consilia, conatus et operas in aliqua re coniungere. Ne posueris manum tuam cum impio, Exod. 23. Aliquem cum aliquo ponere, est eum illi conferre, aequare, similiter tractare. Iob 30: Quorum sprevissem patres ponere cum canibus meis. pro, aequare eos illis noluissem. Partem eius cum hypocritis ponet, Matth. 24: pro aequabit eum illis, perinde tractabit eum. Sic ponere aliquem coram aliquo, est conferre eum cum illo: ut supra dixi de loco 1. Sam. 2. Ne ponas ancillam tuam coram filia Belial. Verbum Pono
ponere, est consilia, conatus et operas in aliqua re coniungere. Ne posueris manum tuam cum impio, Exod. 23. Aliquem cum aliquo ponere, est eum illi conferre, aequare, similiter tractare. Iob 30: Quorum sprevissem patres ponere cum canibus meis. pro, aequare eos illis noluissem. Partem eius cum hypocritis ponet, Matth. 24: pro aequabit eum illis, perinde tractabit eum. Sic ponere aliquem coram aliquo, est conferre eum cum illo: ut supra dixi de loco 1. Sam. 2. Ne ponas ancillam tuam coram filia Belial. Verbum Pono simplex, sicut et alia Hebraea, saepe in vetere ac novo
est eum illi conferre, aequare, similiter tractare. Iob 30: Quorum sprevissem patres ponere cum canibus meis. pro, aequare eos illis noluissem. Partem eius cum hypocritis ponet, Matth. 24: pro aequabit eum illis, perinde tractabit eum. Sic ponere aliquem coram aliquo, est conferre eum cum illo: ut supra dixi de loco 1. Sam. 2. Ne ponas ancillam tuam coram filia Belial. Verbum Pono simplex, sicut et alia Hebraea, saepe in vetere ac novo Testamento pro composito usurpatur: quia illi carent compositis. ut Iohan. 2, Unusquisque primum bonum vinum ponit id est, apponit aut
Pone panem et aquam coram eis. id est, appone, aut propone. Sic Martial. ad Ligurinum lib. 5. Nolo mihi ponas [?: rhomb-- ] Iohan. 13. Surgit a mensa, et ponit vestes. pro, deponit, exuit. 1. Corinth. 16. Unusquisque vestrûm apud se ponat. pro, seponat. Matth. 24. Partem eius cum hypocritis ponet. pro, seponet. Posuit Paulus in Spiritu, Actor. 19. id est, proposuit, decrevit. Posuit Daniel in corde suo, ut se non pollueret in cibis regiis. id est proposuit, decrevit. Ponere, saepissime ordinare, constituereque denotat. Iohan. 15. Posui vos ut abeatis, et fructum
ipsis etiam verbis textus versio illa non respondet, nam Condi ad aliquid, significat ipsius Dei voluntate ac consilio, sine omni nostra culpa, ad hunc pessimum finem ordinari, quin et ab initio statim sic creari. At Poni, ut maxime intelligas a Deo poni, intelligi tamen potest de nostra culpa: ut cum Paulus Roman. 1 ostendit, ideo aliquos in reprobum sensum esse: datos (quod verbum diximus saepe eandem plane vim habere cum Poni) propterea quod agnitum Deum non recte coluerint: sicque fons tantae impietatis in hominis culpa, non in Deo, qui impietatem non vult, residet. Posset etiam de
nostra culpa, ad hunc pessimum finem ordinari, quin et ab initio statim sic creari. At Poni, ut maxime intelligas a Deo poni, intelligi tamen potest de nostra culpa: ut cum Paulus Roman. 1 ostendit, ideo aliquos in reprobum sensum esse: datos (quod verbum diximus saepe eandem plane vim habere cum Poni) propterea quod agnitum Deum non recte coluerint: sicque fons tantae impietatis in hominis culpa, non in Deo, qui impietatem non vult, residet. Posset etiam de sola quadam permissione accipi: vel etiam, quod vel a scipsis, vel a diabolo, cuius sunt mancipia, in omne eius obsequium parata,
ipsum nefarium scelus creasse. Porro qui ita vertit, suum hunc sensum probate conatur ex Rom. 9. cap. ubi dicitur, vasa irae praeparata ad interitum. Verum ibi Paulus non dicit, Deum illa vasa ad interitum condidisse, sed tantum multa patientia pertulisse: quod ex diametro pugnat cum illius sententia. Ea enim demum dicimur multa patientia tolerare, quae ipsi non fecimus, quaeque nobis extreme displicent ac molesta sunt. Quod si Deus ipse autor esset et conditor talium vasorum, non posset certe dici ea magna patientia pertulisse. Conatur et confirmare dicto 1. Thess. 5:
homines, alias etiam amplissimam multitudinem in una existentem, etiamsi ad breve tempus una sit, et nullis colligetur legibus, iuribus aut magistratibus. De parva multitudine, Gen. 33 Relinquam quaeso aliquos tecum de populo, qui est mecum. Gen. 35, Venit Iacob et omnis populus qui erat cum eo in Luzam. Saepe dicitur de coetu militari, ut Iud. 8, Date panem populo qui est in pedibus meis. Multus populus, pro multis hominibus: Num. 21, Mortuus est multus populus ex Israele: Germanice, viel volks ist gestorben auss der stadt. Esse in coetum populorum, Genes. 20. id est,
der stadt. Esse in coetum populorum, Genes. 20. id est, gignere et propagare numerosissimam posteritatem, ut sit integra gens, aut etiam plures. Sic Gen. 48, Erit in populos, atque etiam ipse crescet. Secundum ingressum populi: id est, ut solet integra turba irrumpere nempe confertim, et cum quodam strepitu et impetu. Ezech. 33. Populus militiae: Num. 31, Residuum praedae quam praedati sunt populus militiae. pro, milites. Populus mundi. Isaiae 44. Ex quo posui mihi populum mundi, aut seculi. pro, homines creavi: aliqui vertunt, Populum sempiternum, et intelligunt de angelis
locuti sunt regibus, principibus et patribus nostris, et toti populi terrae. Populus Iehovae, aut Domini, est Ecclesia, in veteri Testamento. Sic primum sunt appellati omnes Israelitae, postea soli Iudaei potissimûm. 2. Sam. 1. Luxit David propter populum Dei. id est, ob caesos Israelitas cum Saule et Ionatha. Populus Israelis, idem quod Israel. Isa 2. Idem est populus Dei: Hebr. 4, Relinquitur Sabbatismus populo Dei. Filii populi tui loquuntur de te Ezech. [?: ] . ubi haec locutio saepius iteratur: pro, populares tui. Verum filia populi, Isa. 22, significat
afflictos liberabis. Desiit Ephraim esse populus: Isa. 7. id est, prorsus periit, deletus est ex numero gentium. Populus interfectionis, Isaiae 34, est populus ad exitium destinatus. Dedi te in foedus populi, Isaiae 49. id est, ut populos mecum confoederares, aut reconciliares, ut te mediatore cum eis foedus ac coniunctime sanctam ac ipsis salutarem facerem. Non ire in [?: ] populi: Isa. 8, est eius mores ac vitam, praesertim in prava religione, non sequi. Saepe Populus idem est in Sacris, quod gens aut natio quaevis populi: in plurali numero, aliquando unam aliquam
sanctam ac ipsis salutarem facerem. Non ire in [?: ] populi: Isa. 8, est eius mores ac vitam, praesertim in prava religione, non sequi. Saepe Populus idem est in Sacris, quod gens aut natio quaevis populi: in plurali numero, aliquando unam aliquam turbam significat. Act. 14. Cum populis volebat sacrificare: id est, cum turba illius civitatis. tametsi in Graeco sit, Cum turbis. Verum Act. 4. clare pluralis numerus pro singulari ponitur de Israelle. forte propter plures tribus cum gentibus et populis Israel.
PORCUS, animal immundum, non tantum corporeae,
Non ire in [?: ] populi: Isa. 8, est eius mores ac vitam, praesertim in prava religione, non sequi. Saepe Populus idem est in Sacris, quod gens aut natio quaevis populi: in plurali numero, aliquando unam aliquam turbam significat. Act. 14. Cum populis volebat sacrificare: id est, cum turba illius civitatis. tametsi in Graeco sit, Cum turbis. Verum Act. 4. clare pluralis numerus pro singulari ponitur de Israelle. forte propter plures tribus cum gentibus et populis Israel.
PORCUS, animal immundum, non tantum corporeae, sed et religionis immundicie habitus est,
eius mores ac vitam, praesertim in prava religione, non sequi. Saepe Populus idem est in Sacris, quod gens aut natio quaevis populi: in plurali numero, aliquando unam aliquam turbam significat. Act. 14. Cum populis volebat sacrificare: id est, cum turba illius civitatis. tametsi in Graeco sit, Cum turbis. Verum Act. 4. clare pluralis numerus pro singulari ponitur de Israelle. forte propter plures tribus cum gentibus et populis Israel.
PORCUS, animal immundum, non tantum corporeae, sed et religionis immundicie habitus est, non
quaevis populi: in plurali numero, aliquando unam aliquam turbam significat. Act. 14. Cum populis volebat sacrificare: id est, cum turba illius civitatis. tametsi in Graeco sit, Cum turbis. Verum Act. 4. clare pluralis numerus pro singulari ponitur de Israelle. forte propter plures tribus cum gentibus et populis Israel.
PORCUS, animal immundum, non tantum corporeae, sed et religionis immundicie habitus est, non
tantum Iudaeis, quibus ut immundum animal fuit
sed etiam Aegyptiis, qui (teste Herodoto) id adeo pro immundo habuerunt, ut si quis vel per transitum esset ab eo contactus, mox ad lotionem properanerit. Proverbialiter Iudaeis, porcus lotus rediens ad nolutabrum, significavit eum qui post poenitentiam ad priors scelera rediit. 2. Pet. 2. Porro cum Christus vetat margaritas porcis obiici, indicat per metaphoram Epicuraeos, et alios contemptores Dei ac eius verbi, qui conculcate superbe solent preciosissimas margaritas verbi Dei. quod fit etiam, cum securis ac incontritis Evangelium et remissio peccatorum annunciatur. Vide Adagia Eras.
significavit eum qui post poenitentiam ad priors scelera rediit. 2. Pet. 2. Porro cum Christus vetat margaritas porcis obiici, indicat per metaphoram Epicuraeos, et alios contemptores Dei ac eius verbi, qui conculcate superbe solent preciosissimas margaritas verbi Dei. quod fit etiam, cum securis ac incontritis Evangelium et remissio peccatorum annunciatur. Vide Adagia Eras. Chil. 3. cent. 5. adag. 15.
PORTA pluribus modis accipitur. Primum enim, quia olim Reges, Iudices, et optimates multum in portis civitatis versari solebant, sive custodiae causa, sive quia in
et iudicium pacis iudicate in portis vestris. Hierem. 26, Principes Iuda sederunt in porta Domini nova. Sic et 36 capite legitur. Porro 38 eiusdem est, Rex sedebat in porta [?: Ben--in ] . Hodierna etiam die Turcae appellant palatium eorum tyranni, Portam. Notus in portis vir eius, cum sedet ipse cum senioribus terrae. Proverb 51 id est, ubicunque in loco celebriori, ubi optimates convenire solebant. Sic Ruth 4 est, Booz ascendens ad portam, consedit illic. id est, in foro iudiciali. Iob 5. Conterentur in porta, id est, in iudicio publico sistentur et condemnabuntur.
iudicate in portis vestris. Hierem. 26, Principes Iuda sederunt in porta Domini nova. Sic et 36 capite legitur. Porro 38 eiusdem est, Rex sedebat in porta [?: Ben--in ] . Hodierna etiam die Turcae appellant palatium eorum tyranni, Portam. Notus in portis vir eius, cum sedet ipse cum senioribus terrae. Proverb 51 id est, ubicunque in loco celebriori, ubi optimates convenire solebant. Sic Ruth 4 est, Booz ascendens ad portam, consedit illic. id est, in foro iudiciali. Iob 5. Conterentur in porta, id est, in iudicio publico sistentur et condemnabuntur. Psal.
51 id est, ubicunque in loco celebriori, ubi optimates convenire solebant. Sic Ruth 4 est, Booz ascendens ad portam, consedit illic. id est, in foro iudiciali. Iob 5. Conterentur in porta, id est, in iudicio publico sistentur et condemnabuntur. Psal. 127. Non confundentur, cum loquentur cum inimicis suis in porta. id est, pater stipatus plurib. iam robustis ac maturis filiis, contendensque in iudicio aut senatu cum adversario, non facile opprimetur. Zach. 8, Iudicium pacis iudicate in portis vestris. Prover. 22, Neque conteras egenum in porta: id est, in iudicio
ubicunque in loco celebriori, ubi optimates convenire solebant. Sic Ruth 4 est, Booz ascendens ad portam, consedit illic. id est, in foro iudiciali. Iob 5. Conterentur in porta, id est, in iudicio publico sistentur et condemnabuntur. Psal. 127. Non confundentur, cum loquentur cum inimicis suis in porta. id est, pater stipatus plurib. iam robustis ac maturis filiis, contendensque in iudicio aut senatu cum adversario, non facile opprimetur. Zach. 8, Iudicium pacis iudicate in portis vestris. Prover. 22, Neque conteras egenum in porta: id est, in iudicio aut foro
id est, in foro iudiciali. Iob 5. Conterentur in porta, id est, in iudicio publico sistentur et condemnabuntur. Psal. 127. Non confundentur, cum loquentur cum inimicis suis in porta. id est, pater stipatus plurib. iam robustis ac maturis filiis, contendensque in iudicio aut senatu cum adversario, non facile opprimetur. Zach. 8, Iudicium pacis iudicate in portis vestris. Prover. 22, Neque conteras egenum in porta: id est, in iudicio aut foro iudiciali. Sic Deut. 21 iubetur filius inobediens adduci ad iudices, ad portam civitatis. Prov. 24, Stultus in porta non aperiet
me de portis mortis. id est, qui liberas me a maximis discriminibus. Idem valet aliquando Porta inferorum. Isaiae 38, Dixi in dimidio dierum meorum, Vadam ad portas inferi privatus reliquis annis meis. id est, statui mihi omnino moriendum esse. Ad quam locutionem Paulus alludere videtur, cum dicit: Responsum mortis in nobis accepimus. Psal. 107. Omnem escam fastidiebat anima eorum, pervenerunt ad portas mortis. id est, ad ipsam mortem, iamiam erant morituri. Sic Homerus quoque Iliados 9, portis inferorum utitur, cum dicit Achilles, sibi perinde exosum esse eum qui
esse. Ad quam locutionem Paulus alludere videtur, cum dicit: Responsum mortis in nobis accepimus. Psal. 107. Omnem escam fastidiebat anima eorum, pervenerunt ad portas mortis. id est, ad ipsam mortem, iamiam erant morituri. Sic Homerus quoque Iliados 9, portis inferorum utitur, cum dicit Achilles, sibi perinde exosum esse eum qui aliud simulat quam in corde habet, ac ipsas portas inferorum. Videntur enim ei mortem significare, sicut supra Ezechiae. Ut dicat Achilles, talem hominem sibi perinde exosum esse ac mortem ipsam. Portas mortis, Iob 38, puto accipi pro ipso
veram doctrinam ac religionem intremus ad veram iustitiam, et ad Deum ipsum, qui nobis fit propitius. Verba vero Psalmi haec sunt: Aperite mihi portas iustitiae, ut ingrediar in illas, et confitear Domino. Haec est porta Domini, iusti intrabunt in eam. Eandem credo esse huius locutionis rationem, cum Iacob Gen. 28 conspecta nocturna visione, timens et tremens inquit: Quam terribilis est locus iste, utique est domus Dei, et porta caeli. Quare etiam locum eum vocavit Bethel. Credo autem ipsum per Domum dei et portam caeli velle significare, locum Deo sacratum, quem sibi Deus delegerit, ut
vastare. Portae fluminis apertae sunt, Nahum. 2. aliqui de ponte exponunt, sed rectius intelligetur de claustris aluei, et muro Ninives a flumine deiecto, de quo ita scribit Diodorus Siculus lib. 3. fabulosae historiae: Erat enim responsum progenitoribus datum, nunquam Ninam capi posse, nisi cum fluvius urbi hostis fieret. Quod rex nunquam futurum ratus, spem caeperat obsidionis traducendae, et simul futura auxilia expectabat. Hostes urbem, quam propter moenium altitudinem expugnare nequibant, obsedere. Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis quo muri urbium deiiciuntur,
urbem, quam propter moenium altitudinem expugnare nequibant, obsedere. Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res, et obsidionem tolerandam necessariae, regis cura ad id antea impensae, supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset, per summum ocium obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Hic rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in
quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res, et obsidionem tolerandam necessariae, regis cura ad id antea impensae, supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset, per summum ocium obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Hic rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in regia ingentem extruxit, superque eam auro argentoque omni, veste insuper regia, impositis uxoribus quoque ac eunuchis in medio
deiecit ad stadia viginti. Hic rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in regia ingentem extruxit, superque eam auro argentoque omni, veste insuper regia, impositis uxoribus quoque ac eunuchis in medio pyrae inclusis, se cremandum una cum his in ignem iniecit. Hostes audita regis morte, urbem per eam quae ab oraculo praedicta erat muri partem ingressi, Arbacem regia stola indutum regem appellarunt, omnium sibi rerum potestate permissa. Haec Diodorus. Hinc liquet, portas fluminis esse dicta illa eius claustra et vicina moenia,
quae pictura aut metaphora indicat facilem et late patentem aditum ad exitium: et contra difficilem, ad gloriam ac vitam aeternam. Iosuae 6, In novissimo constitue portas eius: ubi indicatur a Iehosua, adeo maledictum ac puniendum a Deo fore eum qui reaedificaverit anathematizatam Iericho, ut cum primûm incoepit eam extruere, sit ei primogenitus moriturus: dumque eam struit, omnes morituros esse, ita ut minimus natu pereat, cum iam omnibus absolutis portas eius fabricaverit. quod etiam accidisse, primus liber Regum cap. 16 testatur. Duae portae. David dicitur sedisse
Iosuae 6, In novissimo constitue portas eius: ubi indicatur a Iehosua, adeo maledictum ac puniendum a Deo fore eum qui reaedificaverit anathematizatam Iericho, ut cum primûm incoepit eam extruere, sit ei primogenitus moriturus: dumque eam struit, omnes morituros esse, ita ut minimus natu pereat, cum iam omnibus absolutis portas eius fabricaverit. quod etiam accidisse, primus liber Regum cap. 16 testatur. Duae portae. David dicitur sedisse inter duas portas, operiens exitum praelii: 2. Sam. 18. Credo id ideo dici, quia munitiores civitates et oppida plerunque duas portas
traditiones et praecepta eis imponitis. Paulus Gal. 6 inquit: Alii aliorum onera portate, et sic implebitis legem Christi. ubi iubet, ut nos invicem perinde iuvemus in suffurendis et avertendis molestiis, ac qui una iter faciunt, nonnunquam sese invicem sublevit in ferendis sarcinulis, ut cum alius est nimium defatigatus aut debilis, alius aliquandiu eius onus gestet, et vicissim ille hunc, re postulante, iuvet. Praeclara et elegans est sententia Pauli Gal. 6. Unusquisque portabit onus suum. ubi duplicata metaphora, tum onus quamvis [?: ] molestam, et praesertim
est, punietur. Portare ignominiam, aut confusionem, est perpeti ignominiam pravae vitae debitam. Ezech. 16: Ut portes ignominiam tuam, et erubescas de omnibus quae fecisti. Exponit semetipsum: pro, ut pudeat ac poeniteat te scelerum tuorum. Sic Ezech. 32: Et portaverunt ignominiam suam, cum descendentibus in sepulchrum. pro, qui mortui sunt ignominiose, id est, ut puniaris turpiter, sicut alii morte puniti. Saepissime haec locutio in Ezechiele et aliis Prophetis reperitur. Porro, quoniam et reus dicitur portare peccatum, et sacerdos aut victima expians, et denique etiam Deus ipse
in sepulchrum. pro, qui mortui sunt ignominiose, id est, ut puniaris turpiter, sicut alii morte puniti. Saepissime haec locutio in Ezechiele et aliis Prophetis reperitur. Porro, quoniam et reus dicitur portare peccatum, et sacerdos aut victima expians, et denique etiam Deus ipse (nam crebro cum Deus dicitur condonare peccatum, in Hebraeo est illud idem verbum
notat: quam ambiguitatem significationis Latini verbi, etiam illud Epigramma in Neronem exprimit.
semina, et Portare manipulos. Psalm. 126. Prius est, quasi serere, portando crucem propter Dominum: posterius est, inde uberes fructus percipere. Christus fert aut portat omnia verbo potentiae suae, Hebr. 1. pro, suo potenti nutu, voluntate, aut imperio omnia gerit et administrat: ut cum dicit mari et ventis, Obmutescite. Aliqui exponunt: Sustentat, servat ac fovet. Non potestis portare modo: Iohan. 16. pro, non potestis modo omnia quae dicenda sunt vobis, intelligere et meminisse. Hebr. 12: Non enim ferebant aut portabant quod imperabatur. id est, non poterant illam
78 celebratur, hoc ipso verbo: Quem acquisivit dextera tua. licet enim loquatur de monte, tamen intelligit Ecclesiam ibi habitantem. Sic Actorum vigesimo, Ad pascendam Ecclesiam suam, quam acquisivit suo sanguine. Quadruplex igitur significatio est in verbo Possessionis, aut acquisitionis, cum piorum populus dicitur esse populus acquisitionis: nempe primum, quod sit redemptus a Christo ab hostibus et exitio. Secundo, quod cesserit in possessionem, seu sit acquisitus a filio Dei, quam ei pater offert ( Psalmo secundo ) usque ad fines terrae. Tertio, quod eundem populum etiam quiete
aut cupio: sicut Germanis verbum Moegen. Ich moechte essen, cupio comedere: Ehr hat mir nicht so viel moegen dienen, oder zugefallen sein, pro noluit. Sic dicit Deus Isaiae 1, Ut convocetis convocationem, non possum: subintell. ferre. id est, nolo. Gen. 43, Non possunt Aegyptii comedere cum Hebraeis. pro, non solent, non volunt. Sic aliqui exponunt illud Marc. 6. Non potuit ibi multa miracula facere. tametsi suam emphasin habeat acceptum proprie. Dei enim potentia se quasi alligat ad fidem nostram, suamque potentiam aut impotentiam in nos transfert. nobisque imputat. Quo
primo: Ut convocetis convocationem, non possum: subintellige, ferre, tolerare, aut approbare. Psalm. 101, Sublimen oculis et corde turgentem non potero: subintell. ferre. Psalm. 139. Mirabilior est scientia me, aut meo ingenio, non potero ad eam: subintell. pertingere Verbum Posse Hebraeum cum dativo constructum, praevalere significat. Iudicum decimosexto: In quo poterimus [?: ] , ut vinciamus eum. id est, praevalebimus. Tale est etiam praecedens exemplum Psalmi 139, Non potero ei: scilicet praevalere, eam capere. Gen. 32: Et vidit quod non praevaleret ei. Aliquando
ut vinciamus eum. id est, praevalebimus. Tale est etiam praecedens exemplum Psalmi 139, Non potero ei: scilicet praevalere, eam capere. Gen. 32: Et vidit quod non praevaleret ei. Aliquando etiam absolute positum hoc verbum praevalere significat. Genes. 30, Luctationibus divinis luctata sum cum sorore, et potui, pro, praevalui. Sic mox 32, Luctatus es cum Deo et hominibus, et potuisti. id est, praevaluisti, vicisti. Oseae 12, Luctatus est cum angelo, et potuit. Hierem. 20. Fortiter apprehendisti me, et potuisti Ibidem, Defatigatus sum ferenda, et non possum. id est, non praevaleo.
exemplum Psalmi 139, Non potero ei: scilicet praevalere, eam capere. Gen. 32: Et vidit quod non praevaleret ei. Aliquando etiam absolute positum hoc verbum praevalere significat. Genes. 30, Luctationibus divinis luctata sum cum sorore, et potui, pro, praevalui. Sic mox 32, Luctatus es cum Deo et hominibus, et potuisti. id est, praevaluisti, vicisti. Oseae 12, Luctatus est cum angelo, et potuit. Hierem. 20. Fortiter apprehendisti me, et potuisti Ibidem, Defatigatus sum ferenda, et non possum. id est, non praevaleo. Apoc. 12: Michael et angeli eius pugnabant cum dracone, et
vidit quod non praevaleret ei. Aliquando etiam absolute positum hoc verbum praevalere significat. Genes. 30, Luctationibus divinis luctata sum cum sorore, et potui, pro, praevalui. Sic mox 32, Luctatus es cum Deo et hominibus, et potuisti. id est, praevaluisti, vicisti. Oseae 12, Luctatus est cum angelo, et potuit. Hierem. 20. Fortiter apprehendisti me, et potuisti Ibidem, Defatigatus sum ferenda, et non possum. id est, non praevaleo. Apoc. 12: Michael et angeli eius pugnabant cum dracone, et draco cum eis, et non potuit, nec inventus est locus eius. id est, non praevaluit, non
32, Luctatus es cum Deo et hominibus, et potuisti. id est, praevaluisti, vicisti. Oseae 12, Luctatus est cum angelo, et potuit. Hierem. 20. Fortiter apprehendisti me, et potuisti Ibidem, Defatigatus sum ferenda, et non possum. id est, non praevaleo. Apoc. 12: Michael et angeli eius pugnabant cum dracone, et draco cum eis, et non potuit, nec inventus est locus eius. id est, non praevaluit, non vicit, sed expulsus est caelo, et sua desgnitate. Cum accusativo in Hebraeo idem aliquando valet. Psalmo decimotertio: Potui eum. id est, praevallui. Hieremiae trigesimo octavo: Non est rex
et hominibus, et potuisti. id est, praevaluisti, vicisti. Oseae 12, Luctatus est cum angelo, et potuit. Hierem. 20. Fortiter apprehendisti me, et potuisti Ibidem, Defatigatus sum ferenda, et non possum. id est, non praevaleo. Apoc. 12: Michael et angeli eius pugnabant cum dracone, et draco cum eis, et non potuit, nec inventus est locus eius. id est, non praevaluit, non vicit, sed expulsus est caelo, et sua desgnitate. Cum accusativo in Hebraeo idem aliquando valet. Psalmo decimotertio: Potui eum. id est, praevallui. Hieremiae trigesimo octavo: Non est rex qui potest vos quicquam.
apprehendisti me, et potuisti Ibidem, Defatigatus sum ferenda, et non possum. id est, non praevaleo. Apoc. 12: Michael et angeli eius pugnabant cum dracone, et draco cum eis, et non potuit, nec inventus est locus eius. id est, non praevaluit, non vicit, sed expulsus est caelo, et sua desgnitate. Cum accusativo in Hebraeo idem aliquando valet. Psalmo decimotertio: Potui eum. id est, praevallui. Hieremiae trigesimo octavo: Non est rex qui potest vos quicquam. id est, qui vos cogat. Possendo posse et aliae verborum et nominum reduplicationes plenitudinem ac emphasin habent. Num. 22.
minatus sit, se eversurum illud sacrosanctum templum Dei, ubi solum eius votum accogitatio pro grandi sacrilegio habita fuisset. Et hic etiam clarius apparet falsitas testimonii, quod non tantum vocem templi male intellexerunt, sed etiam calumniose dissolutionem templi Christo tribuerunt: cum ille id Iudaeis tribuerit, quod sint destructuri templum corporis eius, sibi vero tantum suscitationem adscripserit. Sensus vero dicti Christi fuit: Vos petitis signum a me, quo probem me recte ac divino iure et mandato repurgare templum Dei. Ecce dabo vobis suo tempore illustre signum, quod
quod citra valetudinis, famae aut conscientiae, aut fortunarum iacturam praestare non potest. Illud quoque diligenter in hoc verbo observandum est, quod verbum Posse aut non Posse aliquid, alias de viribus ac facto, alias de iure seu licito, seu de iuste ac salutariter facto accipiatur. ut cum dicit Paulus Actorum 25, Nemo potest me illis donare, scilicet iure ac iuste. 1 Cor. 10. Non potestis poculum Domini bibere, et poculum daemoniorum: non potestis mensae Domini participes esse, et mensae daemoniorum: scilicet iuste ac salutariter. Nam de facto poterant, et re ipsa nimium
quod vere affirmatur, iure affirmatur. Facere aliquid posse, aliquando idem est quod solere. Ioan. 5: Non potest filius facere a semetipso quicquam, nisi quod viderit patrem agentem. Quaecunque enim ille facit, haec et filius pariter facit. i. nihil solet filius solus facere, sed agit una cum patre. q. d. Nolite furere contra hoc miraculum sanationis, quia est in sabbato factum: hoc enim non meum solius opus est, sed etiam patris una operantis: videte igitur iterum atque iterum in quem impingatis, aut quem in hoc opere blasphemetis. Loquutio ergo, Non potest facere, ponitur hic
septimo. Apollo fuit potens in Scripturis, Act. decimo octavo. id est, exercitatus et peritus in Scripturis et tota Theologia. Tit. 1, Qui sit potens exhortari. Sic Paulus 2 Cor. 10 dicit arma sua non esse carnalia, sed potentia ad expugnationem et destructionem. Idem ibidem 12 inquit: Cum infirmor, tunc potens sum: id est, cum destitutus sum meis viribus, aut aliis externis vitae ac rerum agendarum praesidiis, tunc recurro ad Deum primam causam qui mihi potentissime succurrit, meque confirmat, ac praeclaris successibus ornat. 1 Tim. 6, Beatus et solus potens Rex regum. In
Act. decimo octavo. id est, exercitatus et peritus in Scripturis et tota Theologia. Tit. 1, Qui sit potens exhortari. Sic Paulus 2 Cor. 10 dicit arma sua non esse carnalia, sed potentia ad expugnationem et destructionem. Idem ibidem 12 inquit: Cum infirmor, tunc potens sum: id est, cum destitutus sum meis viribus, aut aliis externis vitae ac rerum agendarum praesidiis, tunc recurro ad Deum primam causam qui mihi potentissime succurrit, meque confirmat, ac praeclaris successibus ornat. 1 Tim. 6, Beatus et solus potens Rex regum. In Graeco est
Sic et Mar. 3 pro efficacia sanandi usurpatur, et mox 6, et Luc. 9 est: Dedit eis potestatem spirituum. id est, vires ac robur cogendi ac pellendi spiritus. dicitur igitur potestas supra spiritus, potestas contra spiritus, et potestas spirituum. Sic Mar. 1, Cum potestate daemonibus praecipit. pro, cum efficacia seu executione, ita ut cogantur facere id quod
ipse vult. ubi tamen simul etiam ius includitur. Matth. 9. Cum vero turba vidisset illud miraculum,
Mar. 3 pro efficacia sanandi usurpatur, et mox 6, et Luc. 9 est: Dedit eis potestatem spirituum. id est, vires ac robur cogendi ac pellendi spiritus. dicitur igitur potestas supra spiritus, potestas contra spiritus, et potestas spirituum. Sic Mar. 1, Cum potestate daemonibus praecipit. pro, cum efficacia seu executione, ita ut cogantur facere id quod
ipse vult. ubi tamen simul etiam ius includitur. Matth. 9. Cum vero turba vidisset illud miraculum, mirata est, et glorificavit Deum, qui
et potestas spirituum. Sic Mar. 1, Cum potestate daemonibus praecipit. pro, cum efficacia seu executione, ita ut cogantur facere id quod
ipse vult. ubi tamen simul etiam ius includitur. Matth. 9. Cum vero turba vidisset illud miraculum, mirata est, et glorificavit Deum, qui dedisset talem potestatem hominibus. id est, vim tanta opera efficiendi. Luc. 10. Do vobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones, et super omnem vim inimici, et nihil vos laedet. In praecedenti Capite, ubi
In praecedenti Capite, ubi agit de potestate Apostolis data super daemonia, coniungit ista duo,
et
omnem potestatem prioris. id est, mirabilia opera ac magnae potentiae facta. Haec igitur significatio vocis Potestatis valde crebra est, ut ipsas propriae vires ac robur agendi, seu efficiendi aliquid denotet: cui significationi aut eius exemplis saepe etiam ius aliquod includitur, praesertim cum aliquid a Deo aut nomine Dei fit. Secunda significatio est, cum Potestas ius quoddam ac legitimam potentiam notat, ut supra de verbo Possum dixi. Quae in valde multas species subdividitur. Aliquod enim ius habent etiam privati in se, suos liberos, ac rem familiarem: in quo sensu dicitur
facta. Haec igitur significatio vocis Potestatis valde crebra est, ut ipsas propriae vires ac robur agendi, seu efficiendi aliquid denotet: cui significationi aut eius exemplis saepe etiam ius aliquod includitur, praesertim cum aliquid a Deo aut nomine Dei fit. Secunda significatio est, cum Potestas ius quoddam ac legitimam potentiam notat, ut supra de verbo Possum dixi. Quae in valde multas species subdividitur. Aliquod enim ius habent etiam privati in se, suos liberos, ac rem familiarem: in quo sensu dicitur Patria potestas. Romanorum nono: Figulus habet potestatem luti.
seu gubernatorum, sive politicorum, sive Eccles. Rom. 13: Omnis potestas a Deo est. Sic quaerunt Pharisaei a Christo, Matt 21. Mar. 11 et Luc. 20, quo iure vel authoritate eiiciat vendentes et ementes ex templo, dicentes: Qua potestate ista facis? et quis tibi dedit istam potestatem. id est, cum sis homo privatus, nec possis monstrare te vel a Deo vel ab ordinariis gubernatoribus ad hoc opus ablegatum, non habes profecto ius ita tumultuandi in templo, et omnino videris esse turbator ac seditiosus. Matthaei nono, Habet potestatem filius hominis remittendi peccata in terris. Sic saepe
sed ardenter. non tenui quadam (ut ille inquit) vena, aut languide, sed amplissimis donis noticiae et eloquentiae instructus: non sine auditorum affectione, sed patenter eos permovens: non alios tantum citans, sed suam authoritatem proferens, et quasi pro suo iure arbitrioque omnia agens: ut cum toties inquit, Ego dico vobis. et miracula suo verbo ac mandato faciens: ut, Puella ego dico tibi, surge. Neminem denique in faciem respiciens, et timens: non etiam curans quid contra Pharisaei et pontifices garriant aut ganniant, prohibeant aut mandent: cuius actionis cum potestate coniunctae
omnia agens: ut cum toties inquit, Ego dico vobis. et miracula suo verbo ac mandato faciens: ut, Puella ego dico tibi, surge. Neminem denique in faciem respiciens, et timens: non etiam curans quid contra Pharisaei et pontifices garriant aut ganniant, prohibeant aut mandent: cuius actionis cum potestate coniunctae aliquam speciem aut umbram expressis Lutherus. Huc etiam pertinet, quod supra exposui, Potens erat in opere et verbo. Sic Matthaei octavo, et Lucae septimo dicit Centurio, se esse sub aliena potestate, scilicet superioris magistratus, ut tribuni: et habere vicissim
Impie ergo hoc alii ad liberum arbitrium, ac primum assensum, alii ad primam gratiam, qua de condigno regnum caelorum mereri possimus. trahunt, quasi potestas hic illas primas vires notet. Sic pro ipsa dignitate, felicitate, beato statu ac summo gradu ponitur haec vox crebro, ut 1 Corinth. 15: Cum tradiderit regnum patri, cumque aboleverit omnem principatum ac potestatem. id est, omnem adversariam potentiam ac dignitatem debellaverit, sibique subiecerit Col. 2 dicitur, Christum esse caput omnis principium et potestatis, id est, Dominum et authorem omnis
esse caput omnis principium et potestatis, id est, Dominum et authorem omnis
dignitatis et potestatis: ideoque ait, et pios in ipso esse completos ac perfectos. quae significatio vel maxime convenit cum loco Ioannis, ubi nostra adoptio vocatur potestas seu dignitas. Sic et Luc. 21 dicitur Christus in extrema die venturus cum potestate et gloria multa. Et Matth. 28 affirmat, sibi traditam esse omnem potestatem: ubi omnia simul comprehenduntur, ius, potentia, et dignitas. Septimo, significat
dignitatis et potestatis: ideoque ait, et pios in ipso esse completos ac perfectos. quae significatio vel maxime convenit cum loco Ioannis, ubi nostra adoptio vocatur potestas seu dignitas. Sic et Luc. 21 dicitur Christus in extrema die venturus cum potestate et gloria multa. Et Matth. 28 affirmat, sibi traditam esse omnem potestatem: ubi omnia simul comprehenduntur, ius, potentia, et dignitas. Septimo, significat nonnunquam potestas ipsum locum dominii alicuius, sicut et vox Regnum ac principatus. Sic Ezechias dicitur monstrasse
potentia. Nam Pilatus non habebat ius dimittendi eum, si fuit nocens: nec crucifigendi, si innoces. Christus quoque sic prius monuerat eius milites, eos non fuisse habituros in se potestatem, nisi venisset hora, qua Deus id Sathanae et ipsius satellitibus concessisset: sicut prius non habuerant, cum nondum eius hora nenerat. Dixerat enim: Quotidie eram docens in templo, et non apprehendistis me. Sed haec est hora vestra, et potestas tenebrarum.
POST, praepositio Graeca
omnem curam ac motum verbi Dei. Sic Deus dicitur abiicere post tergum omnia peccata nostra. Pastorem esse post Iehova. Iere. 17, Non repudiavi, ne essem pastor post te. id est, ne fungerer officio docendi, te praelucente et praeeunte, qui es summus pastor et archipastor sicut a Petro vocatur. cum hoc dicto pulchre consonat illud Christi Ioan. 10. Omnes qui venerunt ANTE me, fures fuerunt, et latrones. de quo in praepositione ANTE. Aliquando huic praepositioni aliquid subintelligendum est. Os. 5. Post te, Beniamin, subintel. imminet hostis. Post viam occasus solis, Deuter. 11. pro,
aut temporum indicant (ut sunt Ante, usque, post, ab, et similes) quinetiam omnes temporis aut aliorum spaciorum circumscriptiones, idque ferme in omnibus linguis, alias includere, aliâs excludere indicatas metas. ut praepositio Ante diem paschae, aliâs includit, alias excludit diem illam: cum tamen a multis ita accipiatur tanquam excludat. In usitatis numerationibus dierum et mensium, quinto, quarto aut tertio nonas, idus aut calendas, omnes subintelligunt Ante: quasi plene diceres, quarto aut tertio die ante nonas, idus vel calendas: ubi non excluditur dies nonarum, iduum, aut
tanquam excludat. In usitatis numerationibus dierum et mensium, quinto, quarto aut tertio nonas, idus aut calendas, omnes subintelligunt Ante: quasi plene diceres, quarto aut tertio die ante nonas, idus vel calendas: ubi non excluditur dies nonarum, iduum, aut calendarum, sed simul numeratur. cum eo enim est quarta aut tertia dies ea, quae indicatur. Sic Priscianus putat subaudiri praepositionem Ante, in locutione, Natus est decem annos, aut XX: pro, ante 10 aut 20: cum quidem de eo intelligatur, qui agat annum 10, aut 20, ut talis loquutio simul includat decimum annum imperfectum: non
tertio die ante nonas, idus vel calendas: ubi non excluditur dies nonarum, iduum, aut calendarum, sed simul numeratur. cum eo enim est quarta aut tertia dies ea, quae indicatur. Sic Priscianus putat subaudiri praepositionem Ante, in locutione, Natus est decem annos, aut XX: pro, ante 10 aut 20: cum quidem de eo intelligatur, qui agat annum 10, aut 20, ut talis loquutio simul includat decimum annum imperfectum: non autem sit sensus, quod sit natus ante hosce 10 plenos ac perfectos annos in extremitate undecimi. Sic etiam, dum vulgo dicimus, Ab ea die coepit me odisse aut amare: simul illam
sit sensus, quod sit natus ante hosce 10 plenos ac perfectos annos in extremitate undecimi. Sic etiam, dum vulgo dicimus, Ab ea die coepit me odisse aut amare: simul illam diem includat, non excludat. Sic praepositio Post, non semper excludit metam temporis quam notat, seu a qua incipit: ut cum dico. Post duos aut tres dies hoc aut illud fiet, non significat debere integre praeterire illas duas aut tres dies, et tertia aut quarta demum id fiet quod est indicatum. Quod autem haec sit vis praepositionis Latinae Post, ut aliquando includat diem indicatum, sicut etiam praepositio Ante:
postridie, aut post tertium diem quam lecta fuerit, facito. Ubi, sicut postridie de sequenti ipso die intelligi necesse est: ita post tertium diem, de ipso tertia die. Iubet enim fieri oleum secunda aut tertia die a collectione non peracta, aut exacta demum tertia die, nempe quarta die. Sic cum dicitur, cras aut postridie proficiscar: (quod adverbium quidam sic componi et esse volunt idem, quod post tertium diem) non indicat me elapsa demum tertia die, nempe quarta, sed ipsa tertia abiturum. Septuaginta, ubi ita legitur, Factumque est a fine trium dierum, postquam percusserant foedus
cum dicitur, cras aut postridie proficiscar: (quod adverbium quidam sic componi et esse volunt idem, quod post tertium diem) non indicat me elapsa demum tertia die, nempe quarta, sed ipsa tertia abiturum. Septuaginta, ubi ita legitur, Factumque est a fine trium dierum, postquam percusserant foedus cum eis, audierunt illos esse vicinos suos, quodque in medio ipsorum habitarent, et proficiscentes filii Israel pervenerunt die tertio ad civitates eorum. ubi auditionem vicinitatis illorum ponit post diem tertiam ab icto foedere, cum mox dicat eos ipsa die tertia ad illos pervenisse: ut necesse
Factumque est a fine trium dierum, postquam percusserant foedus cum eis, audierunt illos esse vicinos suos, quodque in medio ipsorum habitarent, et proficiscentes filii Israel pervenerunt die tertio ad civitates eorum. ubi auditionem vicinitatis illorum ponit post diem tertiam ab icto foedere, cum mox dicat eos ipsa die tertia ad illos pervenisse: ut necesse sit illud A fine trium dierum, seu (ut Graecus habet)
quod mox ibi sequitur: seu in Hebraeo est, die tertio. Sic Deuteronomii trigesimoprimo in Hebraeo est
ἑπτὰ ἕτη
quandoquidem Iesus dixeris, se elapso triduo, quarta demum die resurrecturum. Sic enim non fuisset custoditum sepulchrum eo tempore, quo id maxime custodiri oportuisset. Contra vero Matthaei vigesimosexto videtur praepositio Post excludere metam aut diem, post quem aliquid fieri debet. Cum enim Christus dicit, Scitis quôd post bidui pascha fiet: videtur, quod tertiam, non secundam diem notet. Prima enim die coenavit in Bethania in domo Simonis leprosi, ubi offensus est Iudas profusione inguenti: secunda abiit Iudas ad sacerdotes, eisque promisit proditionem Domini, unde coepit
post diebus,
fit intra illud tempus. Quid ergo? Certe genus dicendi quo usus est Dominus in suo sermone, minime ambiguum fuisse declarat Pharisaeorum oratio Matthaei vigesimo septimo, petentium a Pilato ut iubeat muniri sepulchrum in tertium usque diem: Quia (inquiunt) meminimus impostorem illum dixisse, cum adhuc viveret,
tamen sensu. Denique, ut haec ratio Hebraici sermonis non satisfaciat, hoc etiam dico, apud ipsos disertiores Graecos praepositionem
vel per
expositum supra in voce Novissimum: hoc unum nunc tantum addam. Psalmo centesimo nono est, Sit postremum eius ad excindendum. pro posteri eius excindantur. id est, deleantur, extirpentur Fieri alicuius posteriora peiora prioribus, dicitur de recidivis morborum corporalium, ac spiritualium, cum multo maiora sunt mala, peiusve habet recidens in morbum post sanationem, quam ante sanationem habuerat. Quod Petrus secundae 2, et Christus Matthaei duodecimo usurpat de iis qui post poenitentiam, iustificationem, et renovationem denuo redeunt ad vomitum, aut recidunt in regnum peccati, et
et contra conscientiam amisso spiritu sancto peccant. Posteriora Dei videre, Exodi trigesimotertio, Deus Moysi petenti visionem sui pollicetur, se posteriora monstraturum: quod multi exponunt de exitu operum Deiunde cognosci potest, quod sint opera Dei, quodque (ut ita dicam) Deus ibi adfuerit, cum initium eius operum alias pertriste ac noxium, vel etiam imbecillum esse videatur, et minime prae se ferat divinam omnipotentiam aut bonitatem, ut in liberatione Aegyptiacae contra Satanae opera, ut haereses, monastica, seditiones et similia initio laetam speciem prae se ferant, et post se
Augiae aut cloacae diaboli, nempe totius gentilismi: quod saepe facit, respiciens non tam ad singulorum hominum iustificationem, quam ad omnium redemptionem. Ideo mox addit, In praesenti tempore, ut praeteritum tempus ac statum gentilium, â Satana in omni impietate ac iniustitia detentorum, cum praesenti redemptione ac liberatione eorundem per Christum conferat. Nox praecessit, dies autem appropinquavit. Erasmus putat legendum esse, Processit. Verisimile sane est, sic olim versum fuisse. nam id magis Graeco respondet. Sensus autem est, iam auroram esse, cum nox propemodum
ac iniustitia detentorum, cum praesenti redemptione ac liberatione eorundem per Christum conferat. Nox praecessit, dies autem appropinquavit. Erasmus putat legendum esse, Processit. Verisimile sane est, sic olim versum fuisse. nam id magis Graeco respondet. Sensus autem est, iam auroram esse, cum nox propemodum praetergressa sit, et dies immineat. Respicit vero in hisce metaphoris etiam perspicuitatem doctrinae, eiusve revelationem: verum ad propagationem Evangelii, quae nondum erat plene peracta, sed radios tantum instar aurorae per orbem terrarum sparserat. De peccatis praecedentibus
ratione Augustinus exponit hunc locum de prohibitione ambitionis, in Sermone super verba Domini ex 11 Matth.
PRAECIDO verbum nihil obscuritatis aut Hebraismi habet: tantum igitur duo loca attingam. Isaiae 38. Praecidi veluti textor vitam meam. id est, veluti textor in medio opere, et cum summo ardore pergit laborare, subito rupto filo in suo curriculo aut opere impeditur: sic meam vitam in medio curriculo mors abripit, Atroposque filum meae vitae praescindit. Isaiae 52 Respicite ad petram unde excisi estis, et ad locum [?: ] de praecisi estis. Sunt metaphorae,
eam differentiam esse inter
graves causas, praesertim quod (ut dixi) ardua et quasi in mysteriis Dei adhuc abscondita esse videntur. Addam igitur adhuc tantum quaedam paulo crassiora, non tamen negligenda.
paulo crassiora, non tamen negligenda.
filiorum Merari asseres tabernaculi, et vectes eius. id est, functio eorum erit gestare haec. Numer. 4, Praefectura Eleazar filii Aaron oleum luminaris, etc. id est, eius officium aut functio erit haec recte curare.
PRAEGNANTIUM et parturientim periculosa conditio cum summis periculis, moerorib. doloribus ac difficultatibus conferri solet. Isaiae 26, Sicut praegnans cum appropinquat partui, dolet, clamat in doloribus suis: sic fuimus a facie tua Iehova. pro, in tales difficultates nos perduxisti. Sic et rex Ezechias dicit Isaiae 37 Venerunt filii usque
4, Praefectura Eleazar filii Aaron oleum luminaris, etc. id est, eius officium aut functio erit haec recte curare.
PRAEGNANTIUM et parturientim periculosa conditio cum summis periculis, moerorib. doloribus ac difficultatibus conferri solet. Isaiae 26, Sicut praegnans cum appropinquat partui, dolet, clamat in doloribus suis: sic fuimus a facie tua Iehova. pro, in tales difficultates nos perduxisti. Sic et rex Ezechias dicit Isaiae 37 Venerunt filii usque ad matricem, et non est vis paricundi. Matth. 24, et Luc. 21, Christus praedicens summam tribulationem
tuum. i. constabiliam, aut etiam perpetuo propagabo posteros tuos. Ibidem, Iustitia et indicium sunt praeparatio sedis tuae. In Hebraeo
pacis: Ephes. 6. quod dictum aliqui referunt ad praedicandum Evangelion, ut simus calceati et praeparati ad annunciandum Evangelium pacis. Alii malunt intelligere, esse expositionem eius quod praecedit, Calceati pedes: nempe instructi, et probe eruditi, Evangelio docente pacem, seu amicitiam cum Deo: quandoquidem ibi non tantum ministri, sed etiam omnes Christiani erudiuntur. Locutio: In praeparatione Evangelii, potest vel instrumentaliter intelligi, quod ea re debeamus esse veluti calceati, armati ac parati: vel finaliter, hoc est. functione seu munere: quod in hoc seu ad hanc rem
quae propagandae veritatis causa fiebat, oportebat eos habere pedes valentes, et probe munitos.
PRAEPUTIUM, primum ac proprie notat illam membranulam, tegentem extremitatem membri virilis: cuius significationis innumera exempla sunt. Genes. 17. In hoc sensu vox haec accipitur, cum Saul despondet filiam suam Michol David, ob allata 200 praeputia Philistaeorum, 1 Sam. 18, et 2 Sam. 3. Hinc ab abscisione praeputiorum, vocatus est collis praeputiorum: Ios. 5. Secundo, vox haec per metaphoram significat primi triennii fructus arborum novarum. Levit. 19. Quando
circumcisio tua praeputium facta est. id est, tua ista caeremoniaria iustitia, si vera pietate cordis caret, est ipsissimus gentilismus, est tibi perinde ac si non haberes eam, sed esses impius gentilis. Praeputium ergo hic plenum gentilismum denotat. Sic Paulus hasce duas voces usurpat, cum 1 Corinth. 7, et Galat. 5 et 6, negat vel praeputium vel circumcisionem quicquam esse: id est, non tantum praesentiam aut absentiam illius pelliculae, sed et totam aeternam ac caeremoniariam illam iustitiam aut pietatem Iudaeorum, aut contra gentilium, liberam, et illis observationibus
impia est. Item quod 1 Corinth. 7 iubet unum quemque manere in suo genere vitae: si sit vocatus circumcisus, non accersat sibi praeputium: sin praeputiatus, non circumcidatur. id est, Si fuit Iudaeus, cum conversus est, maneat in illa externa forma Iudaicae vitae: si fuit incircumcisus, aut gentilis, maneat in illa. Ubi non est Graecus aut Iudaeus, circumcisio aut praeputium, Scytha aut barbarus, servus aut liber. id est, ubi nullius est momenti, ex qua gente, aut quibus maioribus quis sit
Alias etiam ad rem de qua agitur: Hebr. 12, Omnis castigatio in praesens quidem non videtur esse gaudii sed tristiciae. At postea fructum paciferum iustitiae affert iis qui per eam fuerint exercitati. Praesentia corporis imbecilla, et sermo nihili aut contemptus: 2 Corinth. 10. id est, cum coram Paulus adfuit illorum iudicio, nullam dignitatem, multo minus maiestatem prae se ferre visus est: sicut et apud gentiles scriptores dictum est, Minuit praesentia famam, etc.
PRAESEPE, nota vox. 1 Reg. 4 dicitur Salomon habuisse 40000 praesepiorum. id est,
transv ersum agit. Nam hoc quoque significt
significt
versio usurpat. Significat autem peccare aut niolare mandatum Dei. Actor. 1, quasi pro deficere ponitur: Ut accipiat sortem ministerii huius et Apostolatus, a quo praevaricatus est Iudas, ut abiret in locum suum. id est, unde descivit aut digressus est, vel aberravit. Crebra admodum haec vox cum suis derivatis in Sacris est. Sic et 2 Regum 8, Praevaricatus est Edom de sub manu Iuda. id est, defecit. Sic Iosuae 22, Quae est ista praevaricatio, ut avertamini hodie depost Iehovam. id est, quae est ista apostasia? Dare praevaricationem in Iehovam. Numerorum 31. pro, praevaricari
est, subito antequam praevidit aut vitare potuit obrutus, tum vos succurrite lapso. Vicinae sunt hisce verbis illae Germanicae locutiones, Dem feind, krankheit oder schaden forkommen, einen ubereilen, uberraschen. 1 Machabaeorum decimo: Anticipemus facere pacem. In bonam porro partem accipitur, cum alius alium re bona ac beneficiis praevenit aut praevertit, veluti victoriam ibi quoque quaerens et captans in optimo genere certandi. Romanorum duodecimo: Honore vos invicem praevenite: id est, certate tempore et quantitate, uter alterum honore praeveniat: veluti si vulgo diceremus, uter
in hostibus mere. id est, cito mihi succurrat, et victoriam largiatur. Psal. 79, Festina, praeveniant nos viscera tua, quoniam attenuati sumus valde. id est, cito succurre nobis antequam pereamus, quia in extremis difficultatibus haeremus. Praeoccupo aliquando eandem vim habet cum praecedentibus. Verum 1 Cor. 11, significat ante alios occupare aut capere: Unusquisque propriam coenam praeoccupat in vescendo. id est, helluando praevertit, non expectatis aliis. vide supra PRAEVENIO et PRAECEDO.
PRANDIUM, sicut et COENA aliquando splendidum convivium
Verum 1 Cor. 11, significat ante alios occupare aut capere: Unusquisque propriam coenam praeoccupat in vescendo. id est, helluando praevertit, non expectatis aliis. vide supra PRAEVENIO et PRAECEDO.
PRANDIUM, sicut et COENA aliquando splendidum convivium significat. Luc. 14, Cum facis prandium aut coenam, noli invitare divites aut cognatos, etc. Matth. 22, Ecce prandium meum paravi. id est, lautum convivium.
PRECATIO, et PRECES: vide supra in ORATIONE.
PRECIOSUS, pro charo aut grato ponitur, quia res magni precii aut carae, sunt
cupidissime significat. Preciositas, pro honore. Esther. 1, Ut omnes mulieres exhibeant preciositatem maritis suis. Esther. 6, Qualis facta est preciositas ipsi Mardochaeo propter hanc rem: id est, honos habitus. Ibidem: Et favebit rex facere preciosius magis quam mihi. Psalmo 49, Homo cum in preciositate esset, non pernoctavit. id est, non perseveravit in ea tam nobili conditione aut sorte. Iob 31. Si vidi lunam preciosam ambulantem. id est, pulchre fulgentem, non sum admiratus, nec adoravi. Zach. 14, Non erat lux preciositatum. Ecclesiast. 10. Musca mortua facit foetere
est, dicunt Pharisaei de proditoria illa pecunia Indae, Matt. vigesimoseptimo: ideo non licere eam inferre in templum Precium sanguinis autem dicitur, quia data fuit pro exitio aut interitu IESU. Precio empti estis: primae ad Corinth. sexto, et septimo: non ocioso pleonasmo dicitur, sed cum singulari quadam emphasi: ut, Hisce oculis, aut propriis oculis vidi. Isaiae vigesimooctavo, et prima Petri secundo: Ecce pono in Sion lapidem firmum, angularem, electum, preciosum: id est, praestantem, et merito plurimi faciendum, Precium pro corruptela. 1 Samuelis duodecimo: De cuius
vel gubernationis.
PRESEYTER, Graeca vox, seniorem significat. de quia tales plerunque sunt sapientiores ac honoratiores, inde factum est ut vox haec nonnunquam significet in Sacris gubernatores: ut Actorum 15. Ut ascenderent Hierosolymam ad Apostolos et presbyteros. id est, qui una cum Apostolis regebant coetum. Inde porro enim tertia significatio venit, nempe ut doctores Ecclesiae notet. Actor. 14, per singulas ecclesias eis presbyteros constitue. Tit. 1 Constitue per singulas ecclesias presbyteros, sicut ego ordinavi. Iacobi 5. Inducat presbyteros Ecclesiae, et super
sicut ego ordinavi. Iacobi 5. Inducat presbyteros Ecclesiae, et super eum orent. Dicti igitur sunt presbyteri, quia plerunque seniores sunt, aut ex senioribus deligebantur, sicut et Senatores apud Romanos Presbyterium, est ipsum totum collegium, aut coetus presbyterorum. 1 Timoth. 4. Cum impositione manum presbyterii. id est, omnium collegarum. Duos porro ordines prebyterorum fuisse, inde apparet, quia Paulus 1 Tim. 5 dicit: Presbyteri, qui bene praesunt, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina. Ergo alii presbyteri erant doctores alii vero
prebyterorum fuisse, inde apparet, quia Paulus 1 Tim. 5 dicit: Presbyteri, qui bene praesunt, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina. Ergo alii presbyteri erant doctores alii vero tantum seniores quidam et prudentiores populi (ac Actor. 15 nominantur) qui una cum doctoribus gubernabant Ecclesiam, et curam doctrinae, religionis ac disciplinae habebant, sicut illi Act. 15. cum Apostolis.
PRIMITIAE, erant apud Iudaeos primi fructos potissimum de frugibus terrae, qui primum maturescebant. Quamprimum enim in aliqua parte agri seges matura
habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina. Ergo alii presbyteri erant doctores alii vero tantum seniores quidam et prudentiores populi (ac Actor. 15 nominantur) qui una cum doctoribus gubernabant Ecclesiam, et curam doctrinae, religionis ac disciplinae habebant, sicut illi Act. 15. cum Apostolis.
PRIMITIAE, erant apud Iudaeos primi fructos potissimum de frugibus terrae, qui primum maturescebant. Quamprimum enim in aliqua parte agri seges matura videbatur, cogebantur divino mandato inde aliquot manipulos demetere, et certo ritu ad tabernaculum sacerdotib. offerre:
in omnibus. Ideoque etiam mox affert rationem, cur eum vocet primogenitum: id est, principem ac dominum omnis creaturae: quia omnia condiderit. Hoc eodem sensu dicitur filius Dei principium omnis creaturae, aut creationis Dei, Apoc. 3: quia omnia condiderit, et omnibus imperet. Hebr. 1. Rursus cum inducit primogenitum in mundum dicit, Adorent eum omnes angeli. ubi Christus vocatur primogenitus cum ratione divinitatis, tum ratione huius dignitatis, quod ei largitur primogenituram: id est, regnum totius mundi, quod ei donat nomen supra omne nomen, facitque ut eum adoret omne genu: Philip.
omnis creaturae: quia omnia condiderit. Hoc eodem sensu dicitur filius Dei principium omnis creaturae, aut creationis Dei, Apoc. 3: quia omnia condiderit, et omnibus imperet. Hebr. 1. Rursus cum inducit primogenitum in mundum dicit, Adorent eum omnes angeli. ubi Christus vocatur primogenitus cum ratione divinitatis, tum ratione huius dignitatis, quod ei largitur primogenituram: id est, regnum totius mundi, quod ei donat nomen supra omne nomen, facitque ut eum adoret omne genu: Philip. 2. Primogenitum pro eximio aut praecipuo ponitur, interdum etiam in brutis, atque adeo mortuis
Primi possis intelligere vel de tempore, quod primi sint conversi: vel de gradu ac dignitate, quod fuerunt initio ardentissimi in vera pietate. Ultimi autem, notat abiectos, alienos a Deo. In posteriore vero loco, Primi idem est quod pientissimi, et Deo acceptissimi. In malam partem accipitur, cum Paulus dicit 1. ad Timoth. 1: Christus Iesus venit in mundum, peccatores salvos facere, quorum primus sum ego: id est, primarius, seu unus ex praecipuis ac summis peccatoribus, utpote persecutor. Nisi velit intelligere, Paulum dicere, se esse primum ex illustribus exemplis hostium mirabiliter
esse, qui tum puniat, tum liboret ac benefaciat hominibus, eoque ipsum solum merito colendum esse.
PRINCEPS mille, princeps centum, aut quinquaginta: Deut. 1. lib. 2. Sam. cap. 18, et alias crebro, sunt nomina officiorum aut dignitatum militarium. Collocare aliquem cum principibus, est exaltare, et potentem reddere. Psal. 113. Qui de stercore elevat pauperem, ut faciat cum sedere cum principibus, cum principibus populi sui. Princeps adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem
mille, princeps centum, aut quinquaginta: Deut. 1. lib. 2. Sam. cap. 18, et alias crebro, sunt nomina officiorum aut dignitatum militarium. Collocare aliquem cum principibus, est exaltare, et potentem reddere. Psal. 113. Qui de stercore elevat pauperem, ut faciat cum sedere cum principibus, cum principibus populi sui. Princeps adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est,
centum, aut quinquaginta: Deut. 1. lib. 2. Sam. cap. 18, et alias crebro, sunt nomina officiorum aut dignitatum militarium. Collocare aliquem cum principibus, est exaltare, et potentem reddere. Psal. 113. Qui de stercore elevat pauperem, ut faciat cum sedere cum principibus, cum principibus populi sui. Princeps adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu
quinquaginta: Deut. 1. lib. 2. Sam. cap. 18, et alias crebro, sunt nomina officiorum aut dignitatum militarium. Collocare aliquem cum principibus, est exaltare, et potentem reddere. Psal. 113. Qui de stercore elevat pauperem, ut faciat cum sedere cum principibus, cum principibus populi sui. Princeps adolescentiarum alicuius, pro marito in adolescentia accepto. Proverb. 2, Quae deserit principem adolescentiarum aut pueritiarum suarum: id est, quae deserto olim accepto marito aufugit. Princeps Dei: Genesis 23. id est, princeps seu gubernator (ut ita
Huius victoriae Christi contra principem mundi evidens indicium est, quod postea eius subditi passim sunt ei adempti, dum ex falsa religione ad veram transferuntur, quodque eius religio corruit. Iohan. 14 in quit Christus: Venit princeps mundi huius, et in me non habet quicquam. id est, Diabolus cum suorum homicidarum aut persecutorum satellitio nunc appropinquat, me capturus et iugulaturus: verum cum proprie ac ratione meae personae non sim peccator vel iniustus, nihil habet in me carnifex ille, iuris: sed quod me nihilominus capiet ac interficiet, illud fiet ex mea voluntaria receptione
ei adempti, dum ex falsa religione ad veram transferuntur, quodque eius religio corruit. Iohan. 14 in quit Christus: Venit princeps mundi huius, et in me non habet quicquam. id est, Diabolus cum suorum homicidarum aut persecutorum satellitio nunc appropinquat, me capturus et iugulaturus: verum cum proprie ac ratione meae personae non sim peccator vel iniustus, nihil habet in me carnifex ille, iuris: sed quod me nihilominus capiet ac interficiet, illud fiet ex mea voluntaria receptione reatus seu imputati peccati aut iniustitiae et obedientia erga patrem, qui me fecit peccatorem: quod
aut iniustitiae et obedientia erga patrem, qui me fecit peccatorem: quod manifeste ostendo hac mea occursione contra istam turbam, et [?: Satanam ] meum carnificem. Parvus in Principibus Iuda. Populus Israeliticus erat divisus primum in tribus, deinde singulae tribus in millia: cum ante occupatam Cananaeam, Exod. 18. 32. Num. 1, tum et postea, cum et homines et loca ubi habitarunt vocata sunt millia, ut de hominibus legitur 1. Sam. 10: Nuncigitur statuite vos coram Domino secundum tribus vestras, et millia vestra. De locis vero aut sedibus, 1. Sam. 23. Scrutabor
quod manifeste ostendo hac mea occursione contra istam turbam, et [?: Satanam ] meum carnificem. Parvus in Principibus Iuda. Populus Israeliticus erat divisus primum in tribus, deinde singulae tribus in millia: cum ante occupatam Cananaeam, Exod. 18. 32. Num. 1, tum et postea, cum et homines et loca ubi habitarunt vocata sunt millia, ut de hominibus legitur 1. Sam. 10: Nuncigitur statuite vos coram Domino secundum tribus vestras, et millia vestra. De locis vero aut sedibus, 1. Sam. 23. Scrutabor eum per omnia millia Iuda, inquit Saul de Davide. Porro, quia illa
orietur mihi dux, qui pascet populum meum Israel. vertit Matthaeus cap. 2: Et tu Bethlehem terrae Iuda, nequaquam parva es in principibus Iehuda. Ex te enim exibit mihi dux, qui pascet populum meum Israel. De quo loco multi ac eruditi disputarunt, quomodo sit conciliandus Propheta cum Evangelista: cum ille dicat, esse parvam: hic vero neget esse parvam, et potius magnam esse asserat. Alii aliter conciliant. Sane posterior versiculus omnino indicat, Prophetam voluisse aliquam eximiam magnitudinem ac celebritatem Bethlehem indicare, quandoquidem esset productura summum ducem,
qui pascet populum meum Israel. vertit Matthaeus cap. 2: Et tu Bethlehem terrae Iuda, nequaquam parva es in principibus Iehuda. Ex te enim exibit mihi dux, qui pascet populum meum Israel. De quo loco multi ac eruditi disputarunt, quomodo sit conciliandus Propheta cum Evangelista: cum ille dicat, esse parvam: hic vero neget esse parvam, et potius magnam esse asserat. Alii aliter conciliant. Sane posterior versiculus omnino indicat, Prophetam voluisse aliquam eximiam magnitudinem ac celebritatem Bethlehem indicare, quandoquidem esset productura summum ducem, aut Davidem longe
mihi summus monarcha. Du scheinest wol klein zu sein vor den menschen, aber ich hab viel andere gedanken von dir. Si liceret etiam in re tanta divinare, posset et hic intellectus haberi: Tu Bethlehem hactenus ab hominibus perinde numerata es inter chiliarchias, sicut aliae minores civitates, cum suis pagis: at nunc et posthac parum hoc mihi est, ut tu sis aequalis vulgaribus chiliarchiis, hoc est nimis infra tuam dignitatem. Quare eris praecipua civitas, ac veluti metropolis, utpote quae dabis Regem toti Israeli, atque adeo toti mundo, nempe verum Meschiam. quasi dicat: Tu Bethlehem
sis aequalis vulgaribus chiliarchiis, hoc est nimis infra tuam dignitatem. Quare eris praecipua civitas, ac veluti metropolis, utpote quae dabis Regem toti Israeli, atque adeo toti mundo, nempe verum Meschiam. quasi dicat: Tu Bethlehem parva ad essendum in chiliarchiis vulgaribus, eis'ue aequalis, cum sis summa ac praecipua civitas et matertotius regni ac Regis. Talis aliqua vel tacita, vel etiam aperta celebratio Bethlehemi in hisce verbis a sequente versiculo omnino flagitatur. Atque hanc interpretationem prophetae maxime probo, quam postea reperi etiam Forsterum esse sequutum. Huc facit,
regni ac Regis. Talis aliqua vel tacita, vel etiam aperta celebratio Bethlehemi in hisce verbis a sequente versiculo omnino flagitatur. Atque hanc interpretationem prophetae maxime probo, quam postea reperi etiam Forsterum esse sequutum. Huc facit, quod Zair non Zaira in feminino habetur: ut cum Bethlehem construeretur. Quare potest per adverbium reddi: et infinitivus aut gerundium lirioth, per futurum exponi debet. Quod ergo propheta praedicit eam fore magnam et supra alias chiliarchias, hoc Evangelista in praesenti exponit eam iam non esse parvam, sed eximiam. Hieronymus quoque
iam non esse parvam, sed eximiam. Hieronymus quoque affirmat septuaginta habere negativae
quod aeternitas. Nuncigitur in quanam harum significationum hoc loco accipiatur, quaestio est. Ordinem haec voxhîc significare non potest: non enim hîc successio quaedam rerum similium eiusdemve naturae exponitur. Deinde de rerum omnium mundique inchoatione multi eam intelligunt. quasi diceret: Cum mundus totaque rerum natura crearetur, iam tum ERAT Verbum, seu filius Dei. Non ergo tunc primum cum aliis creaturis esse coepit. Hic sensus non incommodus est: tota autem vis eius consistit in verbo ERAT, de quo supra diximus. Verum me maxime movet initium primae Epistolae Iohannis, ubi
haec voxhîc significare non potest: non enim hîc successio quaedam rerum similium eiusdemve naturae exponitur. Deinde de rerum omnium mundique inchoatione multi eam intelligunt. quasi diceret: Cum mundus totaque rerum natura crearetur, iam tum ERAT Verbum, seu filius Dei. Non ergo tunc primum cum aliis creaturis esse coepit. Hic sensus non incommodus est: tota autem vis eius consistit in verbo ERAT, de quo supra diximus. Verum me maxime movet initium primae Epistolae Iohannis, ubi haud dubie eisdem verbis idem quod hoc loco, dicere Evangelista voluit: sicut et Augustinus in
Filius autem Dei non a creationis initio coepit: se inde ab omni aeternitate, semper fuit. quemadmodum et secundo capite inquit, bis repetens: Haec scribo vobis patres, quoniam cognovistis eum qui fuit ab initio id est, ab omni aeternitate, nempe Deum, aut eius filium Dominum IESUM. Quare cum in Epistola huius eiusdem Evangelistae vox Principii in eadem materia aeternitatem significet, hic quoque eam idem significare necesse est. Accedit ad confirmationem huius significationis, quod Proverb. 8. eadem haec vox aeternitum denotat. Verba haec sunt: Dominus possedit me initium viae
et [?: B---- ] rius intelligunt. Nonnus quoque inquit,
[?: ] lo: sed de qualitate ipsius agitur, quam dicitur iam inde ab initio creati mundi induisse, quum scilicet [?: fact--- ] homicida. Augustinus quem etiam Pseudocyrilles [?: ] tat, ad initium peccati refert. vere id quidem, si rem ipsam spectes (si quidem cum satan per peccatum hominem interemerit, hinc demum coepit esse homicida, quum peccatum ingressum est in mundum:) sed tamen subtilius. Malo igitur paulo crassius haec [?: interpret- ] de ipsius humanae gentis exordiis: neque rursus [?: ] ter haec refero ad illud primum
Regulam paulo ante indicatam, oportet accommodari hanc vocem, et eius significationem, ad id de quo agitur. Saepe tamen haec phrasis plenius legitur, addita voce Creationis, scilicet mundi: ut Mar. 10. 13. et 2. Pet. 3. Unde clarius cernitur, de quonam initio sint tales phrases intelligendae, cum ita absolute de rebus antiquissimis ponuntur. Iohan. cap. 1. suae primae Epistolae inquit: Scribo vobis praeceptum vetus, quod habuistis a principio. Vetus hoc praeceptum est, sermo ille, quem audistis ab initio. Principium, aut initium, significat hic instaurationem legis,
pro prima parte rei ponitur. Matth. 24, principia dolorum ea sunt. Tecum principium in die virtutis tuae: habet in Vulgata Psal. 110. quod nil significat. In Hebraeo est, Populus tuus spontanei [?:-ut ] prompti, scilicet ad cultum tuum, in die victoriae tuae, seu cum viceris ac debellaveris hostes tuos, et populum tuum redemeris. Principium, aut caput verborum [?: ] veritas, et in seculum omne iudicium tuum iustum. Ubi possis per Caput, tum tempus intelligere, quod semper inde ab initio sermo Dei verax fuerat: tum per aliam metaphoram,
modo illud probet, improbet, velit, nolit, etc. Principium Evangely, Paulus Phil. 4 vocat principium suae praedicationis Evangelii, in Macedonia factae. Sic Oseas cap. 1, Principium sermonis Iehovae ad Oseam. id est, prima patefactio, prima prophetia. Iohan. 8, cum Christus interrogatus quis' nam ipse sit, respondit: Principium quod et loquor vobis. In quo loco multi interpretes veteres ac moderni sese vehementer torserunt. Simplicissimus autem, et proculdubio verissimus sensus est, quod Dominus eis respondeat, se eum esse, quem se toties sit professus:
a principio dico vobis,
et obscure sane haec connectunt. videntur autem in summa sic interpretari: Quaeritis qui sim? indigni estis quibus id dicam, sed digni quos graviter arguam: ac quidem in primis, quod vobis sim loquutus, quo beneficio ostenditis vos esse indignos. Atqui haec etiam expositio non video quomodo cum verbis ipsis cohaereat. Eras. praeter omnes istas interpretationes, existimat posse etiam haec connecti cum eo quod dixerat, In peccatis vestris moriemini. ut sit hic sensus: In peccatis vestris moriemini, primum ob id
estis quibus id dicam, sed digni quos graviter arguam: ac quidem in primis, quod vobis sim loquutus, quo beneficio ostenditis vos esse indignos. Atqui haec etiam expositio non video quomodo cum verbis ipsis cohaereat. Eras. praeter omnes istas interpretationes, existimat posse etiam haec connecti cum eo quod dixerat, In peccatis vestris moriemini. ut sit hic sensus: In peccatis vestris moriemini, primum ob id
ipsum quod haec loquar vobis. Deinde pro eo quod subiici oportuit secundam et tertiam
quod vulgo legantur corruptissimi, et videam a plerisque non fuisse commode explicatos. Apparet autem ex illis,
quandam indicat, sicut et Latinis et Graecis
succedit in poenas loco eius. Parves pro centum, magnus pro mille. id est, praestabat fortitudinem tot militum, seu aequandus erat tot hostibus 1 Paral. 12. 1. Corinth. 11, Coma mulieri pro velamine data est. id est, ut ea loco velaminis aliquatenus [?: ] tur, utpote quae eam ornet. Cum dico, Pro pecunia dedit mihi cibum, aut accepi cibum: significat commutationem, aut vicem. Alias, Aliquid pro aliquo fieri, significat, in commodum illius. Iob. 13, Nunquid pro Deo loquemini iniquitatem? id est, in favorem et commodu Dei, vel ut eius causam contra me tueamini? Exod. 18
] Offer pro mundatione tua. id est, ut munderis. Carnem meam dabo pro mundi vita. id est, ut vitam acquiram mundo. Iohan. 6. Sic Actor. 27. Accipite panem pro salute vestra. id est, ut vivatis, in salutem vestram. Nonnunquam Pro idem valet quod propter, et quasi causam efficientem: ut cum dicimus aliquem puniri pro suis sceleribus aut facinoribus. Sic Luc. 19 dicitur Hierosolyma punienda pro eo quod non agnovit [?: Mes- ] Et Actor. 12. Herodes esse punitus pro eo quod non dederit gloriam Deo. Ac denique Ephes. 5 dicitur: pro hoc
ut, Pro illius erga me amore faciet: pro, eius liberalitate, aut avaricia, aut iracundia faciet hoc aut illud. causam efficientem, aut propter, notare videtur. Locus celebris, et tamen nonnihil obscurus est Ioan. 1, Ex eius plenitudine omnes accepimus gratia pro gratia. Comodissima tamen cum textui, tum et aedificationi piorum est illa sententia, quod pro gratia Christi nos acceperimus gratiam a Deo: quia prius dixerat eum habere plenitudinem gratiae et veritatis, iam addit, nos omnes ex illa plenitudine haurire: quod perinde est ac si diceret, Propter immensum favorem et amorem,
id est, diiudicat. et Cicero: Probate amicos. Sic et Italis hoc verbum nunc est in usu, provar, provado e esperimentado. In Psalmis et Veteri testamento sic innumeris vicib. accipitur. Hebraeum est
acceperunt, licet prius perterriti ahorrerent ab eo. Qui in talibus servit Christo, gratus est Deo, et probatus hominibus. id est, acceptus. 2. Tim. 2. Stude teipsum probatum operarium praestare Deo. id est, probum ac laude dignum. Diversa est haec a praecedenti significatio, et convenit cum sequenti propemodum. Quarto, significat alicui testimonium dare: ut experimentis probo, comperio. 1. Corinth. 16. Quoscunque probaveritis per Epistolas, eos mittam, ut auferant gratiam vel eleemosynam vestram. Sic et Latinis probare interdum est laudare, approbare, comprobare,
enim is qui semet ipsum commendat, probatus est, sed quem Deus commendat. 1. Corinth. Oportet etiam haereses esse, ut qui probati sunt in vobis, patefiant. id est, qui probisunt. Iacob 1. Quia probatus factus accipiet coronam. id est, probus. Phil. 2. Cognoscite probationem eius, quod veluti cum patre filius mecum servierit in Evangelio. id est cognoscite eius veram probitatem, aut seriam pietatem, quando quidem ita se gessit. Quoniam porro
modo non extinxerunt, sed etiam auxerunt et illustrarunt. Sic quoque
Sed causa est, quam nunc audivimus, nempe quod est diversa vox, et significat Iacobo idem quod Paulo in sua gradatione tribulatio.
PROBRUM, in Sacris literis significat tum ignominiam, tum et contumeliam, ignom iniosa maledicta, et omnem infamiam. Hebr. 11. Moses fide potius elegit cum populo Dei malis affici, quam temporariis commodis peccatis frui: maiores arbitratus divitias probrum Christi, quam thesauros Aegyptiorum. Probrum Christi vocat eas cruces, calamitates, ac infamias, quas omnes sustinere coguntur, qui pie volunt vivere in Christo, quod antea dixerat
id est, contumeliosa maledicta multarum gentium. Sed plura de hac voce vide supra in Opprobrium.
PROCIDERE, aut procumbere solebant coram hominibus et Deo Israelitae, vel honorantes, vel suppliciter petentes aliquid ab aliquo: quem eorum morem etiam Livius Decad. 3 indicat, cum Carthaginensium legationem ad Scipionem describit. Haec est etiam vis illorum verbi
Qualia illa signa aut prodigia fuerint, ex Exodi narratione notum est. Sic Christus dicit Matth. 24, Pseudoapostolos et sed-ctores edituros magna signa et prodigia. Sic et 2. Thes. 2. Antichristus dicitur editurus signa et prodigia, sed mendacia: id est, tantum speciem habentia prodigiorum, cum sint vel praestigiae dia boli futurae, vel etiam figmenta seductorum, tum etiam ad mendacem falsamque religionem ac cultum inducentia. Christus quoque et Apostoli edentes miracula, signa et prodigia fecisse saepe in Sacris diceatur. Act. 2. 15. Rom. 15. 2. Cor. 12. Vocat Scriptura prodigia
Rom. 15. 2. Cor. 12. Vocat Scriptura prodigia aut portenta etiam illas mirabiles actiones ac gestus Prophetarum, qui externis aliquibus notabilibus factis, ut gestatione iugi, catenarum, simulatione obsidionis, et similium, aliqua futura ex mandato Dei praenunciabant. Quin et ipsimet prophetae cum filiis vocantur prodigia. Isa. 8, Ecce ego et pueri quos mihi dedit Dominus in signa et prodigia in Israel. Quia filiis eius iusserat Deus imponi nomina Hesbaz et Seariasub, ut ipsis etiam propriis nominibus futuras calamitates indicarent. Sic Capite 20, iubetur nudus et discalceatus
sicut et [?: Con- ] alias res communi vitae concessas notat, alias vero eas quae plane immundae habentur: quae vocis ambiguitas et diversis reb. communitas in de venit, quod neutrae hae posteriores sacrae sunt, et quod tota ista vita immundicia ac peccatis plena, seu potius cum peccatis ac immundicia confusa et commixta est. Proponam autem pauca exempla significationum istius nominis. Profanare vineam aut [?: ] , est certis quibusdam ceremoniis eas licitas usui hominum facere. Nam antequam id fieret, Deo sacrae, et hominibus ilicitae, mox ab earum primo
montibus, plantabunt plantantes, et profanabunt. In hac significatione Profanum vulgo, et etiam apud erudiriores scriptores plerunque accipitur. Sic saepe profani dicuntur omnes non consecrati. Posterior significatio est, cum rem immunda ac contaminatam notat. Mulierem prophanam, aut meretricem non accipiant sacerdotes. Levit. 21. bis repetitur. Sic Latini quoque saepe sceleratos ac nefarios homines prophanos vocant. In hac significatione usurpatur etiam in Novo Testamento. Hebr. 12, Ne quis sit inter vos
vocant. In hac significatione usurpatur etiam in Novo Testamento. Hebr. 12, Ne quis sit inter vos fornicator aut profanus, sicut Esau pro unico edulio vendidit primogenita. Sic 2. Tim. 2, Profanas vocum inanitates cohibe. Idem dicitur 1. Tim. 6. Tertia, quaedam metaphorica significatio est, cum indicat rem aut personam omni sua priori dignitate privare, in terram abiicere, et veluti omnib. contemnendam ac conculcandam proponere. Psal. 89. Abiecisti pactum servi tui, profanasti in terram diadema eius. id est, ludibrio et iniuriis omnium exposuisti. Est significatio et
omni sua priori dignitate privare, in terram abiicere, et veluti omnib. contemnendam ac conculcandam proponere. Psal. 89. Abiecisti pactum servi tui, profanasti in terram diadema eius. id est, ludibrio et iniuriis omnium exposuisti. Est significatio et phrasis contraria illi, cum Romani suos tribunos sanctos, aut moenia sancta vocarunt. id est, in violabilia, et omni honore et quasi religiositate persequenda et tractam da Isa. 23, ut prophanaret superbiam omnis gloriae. id est, abiiceret, et contemptos redderet nos qui superbi ac potentes fuerunt. Sic Aen. 11.
tum a Deo, tum et ab hominibus. Psal. 89. Non profanabo pactum meum. quod mox exponit, inquiens: Et quod egressum est de ore meo, non mutabo. Vide sequentia prolixius, ubi illam profanationem plenius explicat. Dicuntur et homines foedus ac praecepta, aut etiam templum Dei profanare, cum violant, et non religiose observant. Psalm. 89. Si filii eius iustificationes meas prophanaverint, et praecepta mea non custodierint. ubi idem bis dicit. Ezec. 23. et 2. Esd. 13, Sabbata mea profanaverunt. Sic Levit. 19. dicitur is sacra profanare, qui tertia die de oblatis comedit.
mox subiiciam. Tertio, Profundum significat quasi copiam ac potentiam: sicut Rom. 8 Paulus ait, quod nec sublimitas nec profunditas nos abstrahere poterit a dilectione Dei. Hinc est quod profundum significat etiam immensum chaos peccatorum, sicut Proverbiorum 18. Vulgata habet: Impius cum in profundum peccatorum venerit, contemnet. Hinc quoque venit, quod Profundare significat augere. Isa. 31. Revertimini unde profundastis defectionem filii Israel. id est, ab ista defectione, in quam vos tam profunde immersistis. Sic puto loca Hoseae 5 et 9, item Ier. 49, de immensa
ipsam procreationem viperarum, quasi sint ex viperis procreati: sed naturam aut indolem, malitiamque plane viperinam eis obiiciunt, quam ex utero matris attulerunt, ita ut sua perversitate maiorum malitiam referant. Ideo Dominus inquit Matth. 12. Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum mali sitis? nam ex abundantia cordis os loquitur. Non igitur agitur de causa aut parentibus illorum, sed de inhaerente malitia. Sic et Matth. 23: Serpentes, progenies viperarum, quomodo potestis effugere a iudicio gehennae? Ubi idem per serpentes voce metaphorica, quod per progeniem
matris attulerint. Vide in voce Filii. Pervenient in progeniem patrum suorum, et usque in aeternum non videbunt lumen. id est, tandem in suo impio curriculo vitae perseverantes morientur, et in inferno in perpetuis tenebris, ubi sunt et maiores eorum, sepelientur. Vide supra in voce Generatio, cum qua hoc vocabulum interdum convenit.
PROHIBEO, notae significationis vox est. Significat enim proprie prohibitionem aut vetationem, seu interdictionem mandato factam. Verum interdum in Sacris idem est quod impedio. Num. 14, Cognoscetis prohibitionem meam: id est, impedimentum, quo
tuas a me. Iob. Prohibere sermones quis poterit? id est, cohibere. 2. Sam. 13. Alloque re quaeso regem, non prohibebit me a te: id est, non denegabit. Psal. 21. Et prolationem labiorum eius non prohibuisti. id est, petitionem eius non negasti. Vicina huic significatio est, cum aliquid alicui dicitur prohibentum: pro, impossibile. Iob 42, O'Deus, novi quod omnia potes, nec prohibetur a te cogitatio. id est, nihil tibi est impossibile, omnia potes quaecunque cogitas. Sic 1. Sam. 14. Non est Iehovae prohibitio servare cum multis aut paucis. Germani in hac phrasi
eius non negasti. Vicina huic significatio est, cum aliquid alicui dicitur prohibentum: pro, impossibile. Iob 42, O'Deus, novi quod omnia potes, nec prohibetur a te cogitatio. id est, nihil tibi est impossibile, omnia potes quaecunque cogitas. Sic 1. Sam. 14. Non est Iehovae prohibitio servare cum multis aut paucis. Germani in hac phrasi ludunt, cum dicunt alicui vinum aut carnes esse prohibitas, indicantes eum illas non habere: aut cum foeneratores dicunt pauperibus, esse foenus prohibitum. Non prohibere de quid alicui, saepe significat non tantum non denegare, sed etiam ultro dare
alicui dicitur prohibentum: pro, impossibile. Iob 42, O'Deus, novi quod omnia potes, nec prohibetur a te cogitatio. id est, nihil tibi est impossibile, omnia potes quaecunque cogitas. Sic 1. Sam. 14. Non est Iehovae prohibitio servare cum multis aut paucis. Germani in hac phrasi ludunt, cum dicunt alicui vinum aut carnes esse prohibitas, indicantes eum illas non habere: aut cum foeneratores dicunt pauperibus, esse foenus prohibitum. Non prohibere de quid alicui, saepe significat non tantum non denegare, sed etiam ultro dare ac offerre, ut quaedam superiora exempla indicant.
nec prohibetur a te cogitatio. id est, nihil tibi est impossibile, omnia potes quaecunque cogitas. Sic 1. Sam. 14. Non est Iehovae prohibitio servare cum multis aut paucis. Germani in hac phrasi ludunt, cum dicunt alicui vinum aut carnes esse prohibitas, indicantes eum illas non habere: aut cum foeneratores dicunt pauperibus, esse foenus prohibitum. Non prohibere de quid alicui, saepe significat non tantum non denegare, sed etiam ultro dare ac offerre, ut quaedam superiora exempla indicant. Psalm. 48, Non prohibuit a morte anima eorum id est, non tantum non defendit eos a morte,
in regnum caelorum: Luc. 11. id est, impedire. neque enim hoc mandatis prohibebant, sed falsa doctrina sedulo impediebant. Hebraeorum septimo. Et illi quidem plures facti sunt sacerdotes, propterea quod morte prohibebantur permanere.
PROIICERE aliquid ab oculis aut facie, est, cum quadam indignatione illud a se amovere, non curare, irasci insuper ei, odisse ac detestari illud. Sic Ionas cap. 2. inquit, Proiecisti me in profundum maris: Ego dixi, Proiectus sum a conspectu oculorum tuorum, id est, removisti a cura, favore ac protectione tua, ac veluti in
protectione tua, ac veluti in extremum exitium abiecisti. Sumpta vero est locutio de medio communis vitae. Sic enim solemus longissime a nobis abiicere ea quae non tantum non curamus aut amamus, sed etia odimus ac detestamur. De tali spirituali proiectione loquitur etiam David. namque deprecatur, cum inquit Psalmo 51. Ne proiicias me a facie tua, et Spiritum S. tuum ne auferas a me. id est, ne desinas me curare, amare, et fovere, et veluti ante tuos oculos ac in manibus tuis, e quibus me nemo rapere potest, detinere et conservare. Proiicere a se peccata sua, est vera ac seria
peccatorum, ut adderetis iram Domini contra Israelem. Alii vertunt, Incrementum. Posses etiam exponere frequentiam, aut turbam, aut coetus. Nam vocabulum proprie sonat Multitudo, aut augmentum.
PROLONGARE dies, est longiorem moram alicubi trahere, diutius victitare. Gen. 26. Cum prolongati fuissent ei dies illi: id est, cum aliquandiu aut sic satis diu moratus ibi fuisset. Deu. 4, Ut prolonges dies super terram id est, ut diu vivas. Deut. 17. Ut rex prolonget dies in regno suo. id est, ut diu regnet. Deut. 25. Habeas iustas mensuras et pondera, ut prolongent tibi
Israelem. Alii vertunt, Incrementum. Posses etiam exponere frequentiam, aut turbam, aut coetus. Nam vocabulum proprie sonat Multitudo, aut augmentum.
PROLONGARE dies, est longiorem moram alicubi trahere, diutius victitare. Gen. 26. Cum prolongati fuissent ei dies illi: id est, cum aliquandiu aut sic satis diu moratus ibi fuisset. Deu. 4, Ut prolonges dies super terram id est, ut diu vivas. Deut. 17. Ut rex prolonget dies in regno suo. id est, ut diu regnet. Deut. 25. Habeas iustas mensuras et pondera, ut prolongent tibi dies tuos super terram, id est, sint causa ut
a quibus conspiciuntur: seu quae videri volunt probae ac piae.
PROMISSIO tum in singulari, tum in plurali numero, crebro in Novo testamento, praesertim in Epistolis Paulinis, significat per excellentiam ipsum Evangelium, seu promissionem exhibendi Meschiae, et gratuitae per eum cum Deo reconciliationis, iustitiae ac vitae: quae promissa beneficia nos credere et fide apprehendere iubemur. Rom. 4. Si enim ii qui ex lege sunt, haeredes sunt, inanis facta est fides, et irrita facta est promissio. Et mox: Propterea per gratiam, ut firma sit promissio. id est, ut Evangelium,
est haereditatem. Sic et in plurali numero ibidem legitur, pro solo Evangelio: Abrahae vero dictae sunt promissiones, et semini eius. id est, una eademque illa promissio saepius iterata. Sic mox: Lex igitur adversus promissiones? Observandum igitur diligenter est, quod quoties Paulus confert legem cum promissione, instituat collationem legis et Evangelii. In voce Promissio
15, Dico Iesum Christum fuisse ministrum circumcisionis pro veritate Dei, ut confirmaret promissiones patrum. Id est, ut promissiones patrib. factas de mittendo redemptore, reipsa eorum posteris Iudaeis seu circumcisis praestaret. Haec enim promissionis optima ac solidissima confirmatio est, cum reipsa praestatur. Omnes promissiones Dei in ipso sunt Etiam et Amen, 2. Cor. 1. id est, certae ac ratae, immobilesque. Hoc est mandatum primum in promissione, Eph. 6. id est, habens promissionem: nempe quartum, de honorandis parentibus. In significat ibi cum, sicut in ea praepositione
ac solidissima confirmatio est, cum reipsa praestatur. Omnes promissiones Dei in ipso sunt Etiam et Amen, 2. Cor. 1. id est, certae ac ratae, immobilesque. Hoc est mandatum primum in promissione, Eph. 6. id est, habens promissionem: nempe quartum, de honorandis parentibus. In significat ibi cum, sicut in ea praepositione supra dixi: vel etiam dicas, quod ea praepositio alteri substantivo alterum adglutinat sicut adiectivum, ut idem sit ac Est primum mandatum promissivum. De qua constructione in Nominib. 2. Petr. 3. Ubi est promissio adventus eius, id est, an' non irrita et falsa est
coetum prophetarum descendentium de excelso, et ante eos lyra et tympanum, tibia et cithara, et ipsi prophetantes: id est, laudiates Deum. Sic 1. Par. 15. Asaph, Neman et Ieduthum, qui prophetabant in psalteriis, in citharis, et in cymbalis, praecantantes laudes Dei ad citharas. 1. Reg. 18, Cum transiset meridies, et prophetassent usque quo offerrent sacrificium. id est, cum Baalitici sacerdotes tamdiu suum Deucelebrassent et invocassent. Sic 1. Par. 15, Chonenias dicitur praefuisse prophetiae, quia intelligens erat. id est, rexit illam scholam, et chorum musicum psallentium Deo.
et cithara, et ipsi prophetantes: id est, laudiates Deum. Sic 1. Par. 15. Asaph, Neman et Ieduthum, qui prophetabant in psalteriis, in citharis, et in cymbalis, praecantantes laudes Dei ad citharas. 1. Reg. 18, Cum transiset meridies, et prophetassent usque quo offerrent sacrificium. id est, cum Baalitici sacerdotes tamdiu suum Deucelebrassent et invocassent. Sic 1. Par. 15, Chonenias dicitur praefuisse prophetiae, quia intelligens erat. id est, rexit illam scholam, et chorum musicum psallentium Deo. Sexto, prophetare significat aliquando desipere, et emota mente aliena loqui, qui
pictura est, cuius [?: S- ] nus mentionem facit, quam Lutherus paulo ante mortem sculpi, edique curavit. Septimo, Prophetare, est futura praedicere, Matt. 11 Lex et prophetae usque ad Ioannem prophetarunt. id est, futura praedixerunt. Sic Luc. 1. Zacharias dicitur prophetasse, cum futura de suo puerulo [?: Do- ] praecursore praedicit Ioan. 11. Hoc autem non a semetipso dixit,
sed cum esset pontifex eius anni, prophetavit quod Iesus esset moriturus pro ea gente. Nec
id est, futura praedixerunt. Sic Luc. 1. Zacharias dicitur prophetasse, cum futura de suo puerulo [?: Do- ] praecursore praedicit Ioan. 11. Hoc autem non a semetipso dixit,
sed cum esset pontifex eius anni, prophetavit quod Iesus esset moriturus pro ea gente. Nec futura tantum praedicere est prophetare, sed praeterita ac praesentia, humanae scientiae ac industriae impossibilia cognitu. Sic Moses prophetavit de creatione aliis hominib. ignota. et Simon Pharisaeus inquit:
suam voluntatem a Domino ad hoc munusraptum. Baptista etiam negat se esse ullum eximium prophetam: aut certe non talem prophetam quales olim fuerunt, qui post longa tempora Meschiam venturum praedixerunt Sed fuit (teste Christo) plusquam propheta: quia praesentem agnum Dei coram digito monstravit, cum prophetae tantum futuris temporib. eum venturum aliquanto obscurius praedixerint. Ad Titum primo vocatur Epimenides propheta Cretensium: credo ea significatione, ac si nominatus esset illorum magister. Scribit nihilominus Laertius Diogenes, eum a Cretensib. ut deum cultum, ob futurarum rerum
1. de Divinatione, inter illos eum numerat qui per furorem sunt futura vaticinati: alioqui etiam communi nomine Poetae dicuntur vates. Prophetare in nomine Christi, Mat. 7 est ipsum praedicare, aut etiam ipso mandante, et Spiritu suo impellente.
PROPHETIA in manu alicuius dicitur, cum per eum fit, aut patefit. Malac. 11. Prophetia verbi Iehova in manu Malachiae, ad Israeelem. id est, quam Deus per Malachiam ad Israelem est locutus. Levare contra aliquem prophetiam, est, de eo aliquid mali praedicere. 2. Reg. 9, Cum Iehova levavit adversum eum prophetiam hanc. id est,
impellente.
PROPHETIA in manu alicuius dicitur, cum per eum fit, aut patefit. Malac. 11. Prophetia verbi Iehova in manu Malachiae, ad Israeelem. id est, quam Deus per Malachiam ad Israelem est locutus. Levare contra aliquem prophetiam, est, de eo aliquid mali praedicere. 2. Reg. 9, Cum Iehova levavit adversum eum prophetiam hanc. id est, praedixit ei hasce tristes poenas, quib iam Achab. punitur. Deconsuetudinib. prophetarum, et natura prophetiae, In Universalib. Regulis disseram: hic pauca tantum ex alio quodam adscribam. Prophetarum mos. Prophetae et verbis et factis
videbat sibi praeciplea quae ibi dicit, ita et opere implere praeceptum sibi videbatur. Non est enim necessarium asserere, ut dicamus, ipsum sic abiecisse acceptam pecuniam: sed satis est, quod prophetae in visione sic videbatur. Id genus fiturarum et apud alios prophetas est invenire: ut cum Isaias nudus incedit, ac noluit cum quopiam pugnare: etiam si hoc coram sacerdotib, obediens egerit. Non video vero quae necessitas urgeat. Item nonnunquam per unum hominem totum reg num cum successorib. significant. Sic non est ille mos rarus Prophetarum, ut parabolas coram representent, et
ibi dicit, ita et opere implere praeceptum sibi videbatur. Non est enim necessarium asserere, ut dicamus, ipsum sic abiecisse acceptam pecuniam: sed satis est, quod prophetae in visione sic videbatur. Id genus fiturarum et apud alios prophetas est invenire: ut cum Isaias nudus incedit, ac noluit cum quopiam pugnare: etiam si hoc coram sacerdotib, obediens egerit. Non video vero quae necessitas urgeat. Item nonnunquam per unum hominem totum reg num cum successorib. significant. Sic non est ille mos rarus Prophetarum, ut parabolas coram representent, et velut operibus eventum demonstrent:
est, quod prophetae in visione sic videbatur. Id genus fiturarum et apud alios prophetas est invenire: ut cum Isaias nudus incedit, ac noluit cum quopiam pugnare: etiam si hoc coram sacerdotib, obediens egerit. Non video vero quae necessitas urgeat. Item nonnunquam per unum hominem totum reg num cum successorib. significant. Sic non est ille mos rarus Prophetarum, ut parabolas coram representent, et velut operibus eventum demonstrent: [?: ] Ezec. 12, et Ieremias confringendo ollam in Tophet. Prophetis et hoc familiare est: Primum generaliter omnes damnar: deinde vero rursus
Propheticus quoque mos est, sicut et Apostolicus (ut in Actis 20. Cap. ) certo futurum propter promissionem Dei praesenter et in dubitato, non raro etiam in praeterito tempore inculcare, ut praesentem necessitatem leniant futurae felicitatis spe fideles. Ita et Lucae 21. Cum videritis haec fieri, attollite capita vestra. Sic et Isa. 51, Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meae: non adiicies ut bibas illum ultro, etc. Similiter Micheae 4, narrata destructione civitatis Hierusalem, consolatur eos capite eodem, dicens:
Tu turris Eder, propugnaculum filiae Sion, usque ad te veniet dies. id est, tempus aderit, ut aedificentur maceriae tuae Hierusalem, et interrupta (ut Amos ultimo cap.) instaurentur. Sic et 4 et 5 consolatur quoque Vatum item sacrorum consuetudo est, ut per unum hominem totum regnum cum successoribus significent: ut Danielis 7. cap. Et Iohannes in sua Canonica, nomine Antichristi totum regnum, omnesque successores intelligit.
PROPINQUUS, crebro cognatum, aut consanguineum, aut affinem etiam significat: cuius significationis innumera exempla sunt,
opitulator. Sic igitur hic dicitur Deus alicui propin quus, sicut Latini dicunt aliquem alicui adesse, adsistere, praesto esse. Sumpta autem est locutio a rebhumanis: quia qui vult alteri opem ferre, eum oportet illi adesse, et veluti ad eum accurrere. Contraria significatio et locutio est, cum Deus dicitur stare a longe. Dic sapientiae, soror mea tu es: et propinquam voca intelligentiam: Proverbiorum septimo, id est, dilige et adiunge tibi sapientiam ac intelligentiam, perinde ut dilectissimam sororem. Deus de propinquo: Hieremiae vigesimotertio, significat novum Devum, quasi
primum tempore exortus, nominatus et cognitus: ut in falsis religionibus subinde novi dii, idola et cultus exoriuntur. De voce Proximus, quae huic cognata est, infra dicetur. Romanorum decimotertio inquit Paulus: Tempus est nos iam de somno surgere, nunc enim propior est nobis salus quam cum credidimus. id est, subinde magis tum doctrina illustratur, tum religio latius spargitur, tum experientia praesentiae divinae ac
rerum spiritualium nobis augetur, tum denique etiam alia dona crescunt et
tum doctrina illustratur, tum religio latius spargitur, tum experientia praesentiae divinae ac
rerum spiritualium nobis augetur, tum denique etiam alia dona crescunt et augentur: eoque, quamvis et initio cum credidimus certa nobis fuit salus, tamen nunc omnia nobis veluti clariora ac certiora sunt. Sic mox ibidem est, Dies appropinquavit: id est, lux religionis tum in toto mundo latius spargitur, eiusque certitudo magis agnoscitur: tum et in nobis lumen Spiritus sancti crescit, ut tanto magis
mensis die, in quo ieiuniis et aliis modis sese afflictabant, in signum internae poenitentiae de suis peccatis: qui ideo sic vocabantur, quia tunc solenni quadam publicaque poenitentia sua peccata expiare, et Deum placare conabantur. Vicina expiationi aut propitiationi Christi est illa locutio, cum impius dicitur piaculum aut expiatio pii: id est, cum Deus suam iram poenasque a piis avertit in impios. Proverbiorum vigesimoprimo, Piacalum est pro iusto improbus. id est, lustramentum, aut pergamentum: sicut si pater avertens a filio iram canea verberet, in eum iram suam exonerans. Sic et
in signum internae poenitentiae de suis peccatis: qui ideo sic vocabantur, quia tunc solenni quadam publicaque poenitentia sua peccata expiare, et Deum placare conabantur. Vicina expiationi aut propitiationi Christi est illa locutio, cum impius dicitur piaculum aut expiatio pii: id est, cum Deus suam iram poenasque a piis avertit in impios. Proverbiorum vigesimoprimo, Piacalum est pro iusto improbus. id est, lustramentum, aut pergamentum: sicut si pater avertens a filio iram canea verberet, in eum iram suam exonerans. Sic et Isaiae quadragesimo tertio: Dedi propitiationem aut
eum, et super regna quae non invocant eum Sic etiam Deus tum peccata aut iniustitiam nostram, tum et suam iram a nobis in filium avertit, eaque in eam incurrere fecit, illumque propter ea percussit, et vicissim iustitiam filii ab eo in nos transtulit. Connexire videtur etiam haec res et vox cum illis Paulinis,
rationem, eum per afflictionem in vitam revocandi de servandi ab extremo interitu.
PROPOSITUM, est certa animi cogitatio, ac ve-luti decretum, ad quod in singulis partibus, actionibus, aut etiam tota vita in agendo, consultando et conando contendimus. Bonum propositum dicimus, cum bonum et laudabilem finem nobis in agendo praeponimus, aut certe nos talem esse opinamur: [?: ] vero, contra. Tribuitur autem propositum in Sacris literis, tum homini, tum Deo. Homini, ut cum Pialus secundae Timothei tertio inquit: Tu affectatus es nostrum propositum: id est,
aut etiam tota vita in agendo, consultando et conando contendimus. Bonum propositum dicimus, cum bonum et laudabilem finem nobis in agendo praeponimus, aut certe nos talem esse opinamur: [?: ] vero, contra. Tribuitur autem propositum in Sacris literis, tum homini, tum Deo. Homini, ut cum Pialus secundae Timothei tertio inquit: Tu affectatus es nostrum propositum: id est, scopum aut intentionem mentis, quam etiam proaeresin aut electionem vocare queas. De Dei proposito inquit Paulus Ephes. primo: Praedestinati sumus secundum proposirum omnia agentis Dei, secundum consilium
et omnia nostra merita excludantur. Ideo etiam secundae Timothaei primo inquit. Deus servavit nos, et vocavit vocatione sancta, non ex operibus nostris, sed ex suo proposito et gratia, quae data est nobis in Christo IESU. Sic et Romanorum [?: ] no: Nondum enim natis pueris, cum neque boni aliquid fecissent, neque mali, ut propositum Dei, quid est secundum electionem, maneret, non ex operibus sed ex vocante, dictum est ei, (matri Rebeccae) [?: M- ]
et aliis similibus pervertendis: Haec ille. Act undecimo, Discipuli proposuerunt aliquid mittere in ministerium habitantibus in Hierusalem. id est, decreverunt. PROPONERE quoque nonnunquam valde emphaticam significationem habet. significat enim non tantum publice aliquid ponere, sed etiam quasi cum quodam certo ac firmo decreto aut sententia, quod volumus, ab omnibus magnifieri, et veluti observari. Sic dicit Paulus Romanorum tertio, IESUM esse a Deo propositum propitiatorium. Quasi dicerett: Deus hunc IESUM publice, et cum gravi, certo, immotoque decreto orbi terrarum proposuit,
significat enim non tantum publice aliquid ponere, sed etiam quasi cum quodam certo ac firmo decreto aut sententia, quod volumus, ab omnibus magnifieri, et veluti observari. Sic dicit Paulus Romanorum tertio, IESUM esse a Deo propositum propitiatorium. Quasi dicerett: Deus hunc IESUM publice, et cum gravi, certo, immotoque decreto orbi terrarum proposuit, severissimeque mandavit. ut omnes eum pro suo unico propitiatorio aut medio rationeque placandi Deum agnoscant, accipiant et observent, eoque utantur. Actorum quarto dicitur, nomen IESU esse datum, in quo omnes oporteat servari.
Panes facierum. Dicti autem sunt ita, quia veluti ante faciem. Dei ponebantur. Propositionis autem [?: ] ideo sunt nominati, quod in mensa in tabernaculo publice ponebantur.
PROPRIUS, et Proprium, etiam apud Latinos habet [?: ] aliquid reconditi: ut cum ponitur pro firmo ac ratio, certo et stabili. ut Virgilius: Propriamque dicabo: et [?: Te---tius ] , Deorum voluptates sunt propriae, et, Hoc gaudium sit [?: mi-- ] proprium: id est, firmum, ratum, et nulla nube doloris ac [?:---roris ]
Propriissima, aut prorsus propria. [?: ] . primo: In propria venit, et sui eum non receperunt. Omnia quidem sunt Christi propria: sed tamen [?:---liticus ] populus erat ei adhuc magis proprius, et quasi propriissimus. Sic Ioan. octavo dicit Christus, diabolum, cum mentiatur, loqui ex propriis. Idque mox exponit addens: Quia mendax est, et pater mendacii. quasi diceret Dominus: Haec est diaboli propriissima natura aut indoles, ut mentiatur. Sic ferme etiam Dialectici suum proprium nominant, quod quarto modo dictum appellant: quando aliquid uni soli,
ut mentiatur. Sic ferme etiam Dialectici suum proprium nominant, quod quarto modo dictum appellant: quando aliquid uni soli, toti, et semper convenit. Tale vult esse proprium diaboli Christus: sicut contra de Deo dicit, Solus Deus est bonus. Sic Christus dicit Ioan. decimosexto: Venit hora, cum singuli dispergemini in propria. id est, in vestra intima latibula vos abdetis, quo quisque rectissime ac commodissime poterit. non significat ibi, in suas proprias possessiones, aut domos. Unusquisque propriam mercedem accipiet: primae Corinthiorum tertio. id est, sibi maxime convenientem,
in proverbium et parabolam, aut in proverbium et fabulam, seu etiam maledictionem, est,
eum ita ignominiosum afflictumque fieri, ut homines derideant eum, insultentque ei: sicut solet fieri, ut cum calamitate etiam contemptus ac derisio et insultatio hominum veniat: praeterea ut passim de eo in malam partem loquantur: ac denique, ut multi eius exemplo moveantur, aliisque eius exemplum ostentent. Sicut Latini dicunt, Staivere in aliquo exemplum, et Terentius inquit, Exemplum omnibus
etc. Ezechielis duo decimo: Quod est istud proverbium in terra Israel dicentis, Protrahuntur dies, et peribit visio? Ubi illud simplex quidem, sed nimis crebro ab impiis iactatum dictum, vocat proverbium. Ioan. decimosexto: Haec per proverbia locutus sum vobis. venit tempus, cum non per proverbia loquar vobiscum, sed aperte de patre meo renunciabo vobis. Ubi suum quidem praesentem sermonem proverbialem esse dicit: eum vero qui postea sequetur, negat talem fore. Quod magis ratione illorum crassitiei et ruditatis, quam ratione suarum concionum dicit, indicans eos iam
interroganti Lucae decimo, quidnam sit noster proximus? ostendit parabola saucii et Samaritani, omnem hominem ope nostra indigentem (praesertim in extrema necessitate: et ubi non sunt aliiqui melius possint, velint ac debeant ei succurrere) esse nobis proximum, ita ut, si possimus, etiam cum gravi nostro incommodo ei succuramus. Ubi nihilominus manet illud discrimen, ut si Samaritanus iuxta illis saucium reperisset patrem, filium, aut uxorem sui perinde male affectam, nec posset, utrique succurrere, magis sit ei proximus suus pater aut filius, quam ille alter, magisque ei quam
c--- ] proximum tuum falsum testimonium: Non concupiscas domum proximi tui. Et mox sequenti: Si quis percusserit proximum suum. Et mox sequenti: Si quis dederit argentum proximo suo: Si quis extenderit [?: ] num in rem proximi sui. ibidem, et alibi saepissime. Sic etiam accipitur, cum toties charitatis praeceptum inculcatur, Dilige proximum tuum sicut teipsom: Matthaei quinto, et decimonono, et vigesimosecundo Lucae duodecimo, Romanorum decimotertio: Qui dixit proximum, legem implevit. Non docebitur proximum suum: Ieremiae trigesimoprimo, et Hebraeorum octavo. Sic:
et vigesimosecundo Lucae duodecimo, Romanorum decimotertio: Qui dixit proximum, legem implevit. Non docebitur proximum suum: Ieremiae trigesimoprimo, et Hebraeorum octavo. Sic: Tu quis es, qui iudicas proximum [?: ] Iacob quarto. id est, quemcunque alium hominem. Porro cum in praedicto loco Lucae quaerit vicissim Christus a leguleio, quis nam illorum trium videatur proximus fuisse saucio? et ille respondet, Samaritanum: non negatur, illos alios duos, Sacerdotem nempe et Levitam perinde fuisse saucii proximos, sed indicatur, hunc solum recte [?: ]
cui vel exhibendum est [?: of--m ] misericordiae, si indiget: vel exhibendum esset, si indigeret. Videtur aliquid dicere, et tamen nihil dicit. Omni enim indigenti charitatis officium exhibendum est, quatenus nobis modo possibile est: et omnis homo noster est proximus, praesertim cum nostra ope indiget Non igitur ostendit Augustinus, quis nam et quatenus nobis sit proximus: sed perinde relinquit auditorem incertum, ut ante fuit.
PRUDENTIA, virtus continens rerum agendarum cognitionem, non raro in Sacris reperitur tum in singularia tum in plurali numero.
in cinere, ut sint semen ignis: ita etiam ille unicus filius poterat propagare [?: e-us ] familiae posteritatem, ne plane extingueretur.
PRURITUS aurium, per metaphoram significat pravum studium novae doctrinae et seductorum. Secundae ad Timotheum quarto: Erit tempus, cum sanam doctrinam non tolerabunt: sed auribus prurientes, ipsi sibi pro suis cupiditatibus coacervabunt doctores. Sicut enim scabie laborantes non possunt conquiescere, sed captant perversam voluptatem ex fricatione, unde porro sequitur noxius dolor: sic pravo spiritu laboran tes, ac perversa
quas Heb.
procuratores per provincias ex illis ipsis gentibus: ut non sit dubium, multos publicanos tempore Christi Iudaeos fuisse, qualis fuit Matthaeus et Zachaeus. Porro Princeps publicanorum, Lucae decimonono, est unus ex primariis illorum. Quia vero ita scelerati erant, coniungitur ista vox crebro cum peccatoribus ac scortis, tanquam cognatam illis speciem denotans: ut Matthaei nono: Cum publicanis et peccatoribus comedit. Matthaei decimooctavo: Sit tibi ut Ethnicus et publicanus. Matthaei vigesimoprimo: Publicani et meretrices praevenient vos in regno caelorum. In Italia, ubi etiam
tempore Christi Iudaeos fuisse, qualis fuit Matthaeus et Zachaeus. Porro Princeps publicanorum, Lucae decimonono, est unus ex primariis illorum. Quia vero ita scelerati erant, coniungitur ista vox crebro cum peccatoribus ac scortis, tanquam cognatam illis speciem denotans: ut Matthaei nono: Cum publicanis et peccatoribus comedit. Matthaei decimooctavo: Sit tibi ut Ethnicus et publicanus. Matthaei vigesimoprimo: Publicani et meretrices praevenient vos in regno caelorum. In Italia, ubi etiam sic vectigalia vendi solent, datiarii, quos illi vocant, itidem male audiunt. In Germania
In Germania non perinde in vitio nomen hoc ponitur: quia vectigalia non venduntur, sed recta nomine principum exiguntur: eoque illi ministri non perinde habent vel causam vel occasionem homines expilandi et praeter ius onerandi.
PUDOR, pro ignominia interdum in Sacris literis ponitur: cum alioqui verecundiam denotet, et plerunque in bonam partem a Latinis usurpetur. Iob sexto: Pudore cooperti sunt. Psal. septuagesimoprimo: Operiantur confusione et pudore. Pudor faciet interdum dicitur, quia pudefacti in facie rubent. Danielis nono: Tibi Domine iustitia,
vel potius confusio faciei. id est, nos merito pudefieri debemus, ac erubescere. Psalmo quadragesimo quarto: Pudor faciei meae operit me. id est, totus in ignominia haereo, quod ipsemet meus vultus de ea erubescens testatur. Pudore afficere, aut pudefacere, seu pudefieri aliquem, idem cum Confundo, vel Erubesco: et significat ita aliquem contumeliose tractare, ut eum suimet pudeat, aut certe pudeat quod coram aliis tam ignominiose tractetur. Ruth 2. Etiam inter ipsos manipulos colligat, nec pudore eam afficiatis. id est, ne acerbe obiurgetis ac repellatis eam, Pudore
in me, qui quaerunt te. In hac significatione saepe dicitur,
Qui crediderit, non confundetur. Item: Qui speraverit in Dominum, Romanorum nono, et decimo. 1. Petri secundo. Eadem est huius vocis vis, cum pudore affici, aut pudefieri ab aliqua re dicimur. Psalmo centesimodecimonono: Ne pudore afficias me ab expectatione mea. id est, ne patiare me frustrari mea expectatione aut spe, unde sequatur mihi ignominia ac pudor, obiicientib. ipsis, Ubi est Deus eorum? Pudore afficientur ab omni
sua: id est, pudebit eos virium suarum, unde omnem opem sperabant, quod eis prorsus nihil profuerint. Ieremiae secundo: Etiam ab Aegypto pudore afficieris, sicut pudore affecta es ab Assur. id est, frustra petes ac quaeres auxilium ab Aegyptiis, pudebitque quod omnem spem in eos collocaveris, cum illi nec sibi quidem prodesse, aut se a potentia Chaldaeorum defendere possint. Sic et Ezechielis trigesimosecundo dicitur, In terrore suo a fortitudine sua pudefacti sunt. id est, dum territant mortales, interim puduit eos virium. Nam in medio conatu destituti sunt viribus, ut nec se quidem
signa et prodigia in Israel. id est, mei filii, quos mihi Deus est largitus. Puer senectutum parvus: [p.984] Genes. 44. id est, in senectute natus. Natus est tibi puer [?: m- ] lus, Ieremiae vigesimo. id est, filius. In hac significata ne videtur usurpare Christus hanc vocem, cum Ioannis vigesimoprimo inquit: Pueri, habetis ne aliquid obsonii? quasi blandiendo diceret, Filioli. Servum porro significat vox Puer, Isaiae trigesimoseptimo: Noli timere propter verba ista, quibus me blasphemarunt pueri regis Assur: Genesis decimoquarto: Et armavit pueros suos, et
vitulum tenerum et bonum, deditque puero, qui festinavit parare illum. id est, ministro alicui suo. Puer unus ex pueris indicavit Abigaeli uxori Nabalis: primo Sam. 25. id est, unus quispiam e turba famulorum. Numer. vigesimosecundo: Ipse vero Bileam equitabat in asino, et duo pueri erant cum eo. id est, duo famuli. Act. 4 Qui peros David pueri tui dixisti: Quare fremuerunt. id est, per tuum servum. Matth. decimoquarto: Herodes ait pueris suis hic est Iohannes. 2. Samuelis vigesimosecundo: Surgant pueri, et ludant coram nobis. id est, confligant utrumque aliquot nostri
Tertio significat puerilem aetatem. Primo Samuelis primo: Puer autem Samuel erat puer: id est, erat adhuc parvulus. Ego puer sum parvus, nescio egredi et ingredi. id est, sum admodum iuvenis, et per aetatem parum idoneus ad regnum. Sic Paulus inquit 1 Corinthiorum duodecimo: Cum essem puer, ut puer loquebar, ut puer sentiebam, ut puer cogitabam: at ubi factus sum vir, abolevi puerilia. Quarto, ab hac significatione puerilis aetatis venit per metaphoram quam, nempe cum denotat imperitum, seu scientia [?: pue- ] , non annis: sicut et Aristoteles Ethicorum 1
admodum iuvenis, et per aetatem parum idoneus ad regnum. Sic Paulus inquit 1 Corinthiorum duodecimo: Cum essem puer, ut puer loquebar, ut puer sentiebam, ut puer cogitabam: at ubi factus sum vir, abolevi puerilia. Quarto, ab hac significatione puerilis aetatis venit per metaphoram quam, nempe cum denotat imperitum, seu scientia [?: pue- ] , non annis: sicut et Aristoteles Ethicorum 1 inquit: Nihil refert, si sit aetate aut moribus puer. Sic hac voce utitur Paulus 1. Corinthiorum decimoquarto: Fratres, ne sitis pueri mente, sed malitia pueri sitis, intelligentia vero
regnum caelorum. Istam bonam infantiam etiam Petrus primae secundo describit, dicens: Proinde deposito omni dolo, et omni malitia, et simulationibus, et invidentiis, et omnibus obtrectationibus, ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Oseae 11: Cum puer esset Israel, dilexi eum. id est, cum primum adolesceret ille populus: nempe in Aegypto, cum crescebat, augebaturque. Act. 4: Convenerunt enim vere adversus sanctum puerum tuum IESUM: habet Vulgata. Alii vertunt, adversus sanctum filium tuum IESUM. Ambiguitas vocabuli
Petrus primae secundo describit, dicens: Proinde deposito omni dolo, et omni malitia, et simulationibus, et invidentiis, et omnibus obtrectationibus, ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Oseae 11: Cum puer esset Israel, dilexi eum. id est, cum primum adolesceret ille populus: nempe in Aegypto, cum crescebat, augebaturque. Act. 4: Convenerunt enim vere adversus sanctum puerum tuum IESUM: habet Vulgata. Alii vertunt, adversus sanctum filium tuum IESUM. Ambiguitas vocabuli
deposito omni dolo, et omni malitia, et simulationibus, et invidentiis, et omnibus obtrectationibus, ut modo nati infantes, lac illud sermonis sincerum expetite, ut per illud adolescatis. Oseae 11: Cum puer esset Israel, dilexi eum. id est, cum primum adolesceret ille populus: nempe in Aegypto, cum crescebat, augebaturque. Act. 4: Convenerunt enim vere adversus sanctum puerum tuum IESUM: habet Vulgata. Alii vertunt, adversus sanctum filium tuum IESUM. Ambiguitas vocabuli
alludat ad locum Isaiae 8, tamen per pueros intelligit omnes homines. Pueri alieni, Isaiae 2: pro studiis et magistris alienigenarum ponitur. Aliquid huc faciens etiam supra in voce Filius dictum est.
PUELLA, easdem ferme significationes habet, quas PUER, in suo genere aut sexu, cum aetatem denotat. Complectitur etiam maturas viro: sicut Gen. 24 Rebecca subinde vocatur puella. et Amos cap. 2 inquit, Vir et pater eius iverunt ad puellam unam: id est, ad idem scortum.
PARVUS, et PARVULUS, quam vocem supra huc reieci, non tantum staturam aut
iverunt ad puellam unam: id est, ad idem scortum.
PARVUS, et PARVULUS, quam vocem supra huc reieci, non tantum staturam aut aetatem significat, sed etiam eum qui quacunque dignitate aut praestantia infra alios est: sicut contra, Magnus. Sic dicit Samuel ad Saulem, 1. Sam. 15: Non ne cum parvus esses in oculis tuis, Deus te posuit caput tribuum Israel? Sic Parvuli aut Infantes vocantur ii, qui rebus huius mundi, aut naturalibus etiam dotibus alios non excellunt. Sic dicit Psal. 110, Declaratio verborum dat intellectum parvulis. Sic Psal. 19:
si Latini dicerent, calones et lixae eos superabunt. et pro libidine sua tractabunt. Locutus sum ut parvulis in Christo: 1. Corinth. 3: in Graeco est, infantibus. id est, qui primum incipiebatis discere et amplecti Christianismum, non tanquam iis qui iam multum in eo profecissent. Gal. 4: Cum eramus parvuli, sub elementis mundi eramus in servitutem redacti. id est, ante quam vere Christum agnovissemus, cum adhuc sub umbris Mosaicis haerebamus. Sic et Hebr. 5 dicitur: Cui cum lacte res est, is est rudis sermonum iustitiae: infans enim parvulus est.
PUSILLUS vox eandem
Christo: 1. Corinth. 3: in Graeco est, infantibus. id est, qui primum incipiebatis discere et amplecti Christianismum, non tanquam iis qui iam multum in eo profecissent. Gal. 4: Cum eramus parvuli, sub elementis mundi eramus in servitutem redacti. id est, ante quam vere Christum agnovissemus, cum adhuc sub umbris Mosaicis haerebamus. Sic et Hebr. 5 dicitur: Cui cum lacte res est, is est rudis sermonum iustitiae: infans enim parvulus est.
PUSILLUS vox eandem vim habet cum Parvulus. Matt. 18, Si quis scandalizaverit unum de pusillis istis. id est, minimum
incipiebatis discere et amplecti Christianismum, non tanquam iis qui iam multum in eo profecissent. Gal. 4: Cum eramus parvuli, sub elementis mundi eramus in servitutem redacti. id est, ante quam vere Christum agnovissemus, cum adhuc sub umbris Mosaicis haerebamus. Sic et Hebr. 5 dicitur: Cui cum lacte res est, is est rudis sermonum iustitiae: infans enim parvulus est.
PUSILLUS vox eandem vim habet cum Parvulus. Matt. 18, Si quis scandalizaverit unum de pusillis istis. id est, minimum contemptissimumque de numero Christianorum. Lucae 12: Noli timere pusille grex,
parvuli, sub elementis mundi eramus in servitutem redacti. id est, ante quam vere Christum agnovissemus, cum adhuc sub umbris Mosaicis haerebamus. Sic et Hebr. 5 dicitur: Cui cum lacte res est, is est rudis sermonum iustitiae: infans enim parvulus est.
PUSILLUS vox eandem vim habet cum Parvulus. Matt. 18, Si quis scandalizaverit unum de pusillis istis. id est, minimum contemptissimumque de numero Christianorum. Lucae 12: Noli timere pusille grex, quoniam complacuit patri dare tibi regnum caelorum.
PUGNA, nota vox est. Egredientes ad pugnam, dicuntur ii,
et facundi. Ut videam pulchritudinem aut amoenitatem Iehovae omnibus diebus vitae meae: Psal. 27: id est, ut coram videre ac perfrui possim iucundissima familiaritate et aspectu Dei. Cor laetum pulchrificat faciem: id est decorat, vel reddit eam amoenam, et intuentibus gratam: cum triste cor contra efficiat horribilem faciem. Pulchruisti prae filiis hominum: Psal. 45. id est, formosior es cunctis aliis hominibus: do Meschiae spirituali, et hominibus salutari pulchritudine loquitur.
PULEX vox nihil habet peculiare, nisi quod inde Proverbium
Significat autem, eum rem vilem, et tamen difficilem conari. Nam pulicem unum capi a rege Israel, non magnum operaeprecium est: et tamen difficile reperiri potest, aut etiam capi si reperiatur. Sic et Davidem coepisse, non fuerit magna praeda Sauli: sed tamen hoc ei difficile factu fuerit, cum tam multa latibula habeat, et facillime ex uno in aliud transiliat.
PULLATUM, aut Atratum incedere, luctus aut moeroris indicium est. Psal. 38. Incuruatus et depressus sum vehementer, quotidie pullatus incessi: qui color et ad
consulentium corpori, eos voluerint quasi capaces suarum divinationum facere. Alii intelligunt per metaphoram seu allegoriam, sicut et praecedentia, quod voluerint adulando, et in sua securitate confirmando eos in sua idololatria peccatisque pertinaces efficere, pulvilli enim res mollis sunt, cui cum voluptate incumbas.
PULVIS, saepe terram significat. Genesis tertio: Pulvis es, et in pulverem revertêris. id est, terra es, et in terram redigêris. Psal. 103. Recordatur quod pulvis sumus. id est, quod de terra sumus, et ad terram pertinemus. Genes. 18: Cum sim
cui cum voluptate incumbas.
PULVIS, saepe terram significat. Genesis tertio: Pulvis es, et in pulverem revertêris. id est, terra es, et in terram redigêris. Psal. 103. Recordatur quod pulvis sumus. id est, quod de terra sumus, et ad terram pertinemus. Genes. 18: Cum sim pulvis et cinis. Psalm. 104. Expirabunt, et in pulverem suum revertentur. Hinc fiunt valde variae locutiones aut significationes huius vocis. ut, Abscondi in pulvere: id est, terra. Isaiae secundo: Absconde eos in pulvere. est idem quod sepelire, aut etiam occidere. Descendentes in
quin mortui simus. Sic et Psalmo 119. Adhaesit pulveri anima mea. Sic capulares vocantur senes, et alterum pedem in sepulchro habentes.
Suscitare e pulvere pauperem, est ex infimo gradu eum extollere: quia infimae sortis homines videntur veluti in terra sedere, et iacere ac agere: cum nobiles ac magnates in sublimioribus locis agant. Psalmo 113. Qui erigit e pulvere inopem, e stercore elevat pauperem, ut eum faciat sedere cum principibus populi sui. 1. Sam. 2: E` pulvere suscitat pauperem Deus. Sic et D. Virgo opposito Hebraismo dicit: Detraxit potentes e thronis, et
Suscitare e pulvere pauperem, est ex infimo gradu eum extollere: quia infimae sortis homines videntur veluti in terra sedere, et iacere ac agere: cum nobiles ac magnates in sublimioribus locis agant. Psalmo 113. Qui erigit e pulvere inopem, e stercore elevat pauperem, ut eum faciat sedere cum principibus populi sui. 1. Sam. 2: E` pulvere suscitat pauperem Deus. Sic et D. Virgo opposito Hebraismo dicit: Detraxit potentes e thronis, et extulit humiles. Sic et Latini dicunt, Homines summo aut infimo loco, aut infimi loci. Sic 1. Regum 10: Eo quod levavi te de pulvere, et posui
pulvis, aut annunciabit veritatem tuam? Nahum [?: ] dicitur nubes esse pulverem pedum Dei, eo quod [?: ] perinde videtur in nubibus ambulare, sicut nos in terris. Iehovae via est in tempestate et turbine et nubes pulvis pedum eius: id est, perinde habet circa se nubes, ac cum magnus exercitus venit cum nube pulveris.
Pulvere caput aspergere, ac in pulvere ac cinere iacere, lagentium ac dolentium mos est. Sic Thamar consperserat pulvere caput. Sic etiam 1. Sam. 4, is qui Eli calamitatem captae arcae indicat. Sic et Iosua cum senioribus, consperso
tuam? Nahum [?: ] dicitur nubes esse pulverem pedum Dei, eo quod [?: ] perinde videtur in nubibus ambulare, sicut nos in terris. Iehovae via est in tempestate et turbine et nubes pulvis pedum eius: id est, perinde habet circa se nubes, ac cum magnus exercitus venit cum nube pulveris.
Pulvere caput aspergere, ac in pulvere ac cinere iacere, lagentium ac dolentium mos est. Sic Thamar consperserat pulvere caput. Sic etiam 1. Sam. 4, is qui Eli calamitatem captae arcae indicat. Sic et Iosua cum senioribus, consperso capite pulvere, laceratisque
habet circa se nubes, ac cum magnus exercitus venit cum nube pulveris.
Pulvere caput aspergere, ac in pulvere ac cinere iacere, lagentium ac dolentium mos est. Sic Thamar consperserat pulvere caput. Sic etiam 1. Sam. 4, is qui Eli calamitatem captae arcae indicat. Sic et Iosua cum senioribus, consperso capite pulvere, laceratisque vestibus iacebat coram arca: capite septimo. Iob quadragesimosecundo: Poenitet me in pulvere et cinere. Sic et Iob secundo: Sparserunt pulverem super capita sua in caelum amici Iob. Pulverem, lapides et vestes iactare, etiam
super capita sua in caelum amici Iob. Pulverem, lapides et vestes iactare, etiam [?: ] indicium est. Sic enim iactabat Semei pulverem et lapides contra Davidem fugientem, 2. Sam. 16: et Act. 22 Iudaei commoti in Paulum, pulverem et vestes [?: surf-- ] iactabant. Cum pulvere a vento agitato aut [?: dissip-- ] saepe conferuntur impii, eorumque exitium. Psal. 1. Sic ac pulvis, quem ventus proiicit a facie terrae. Sic etiam Assyrii exercitus interitus Isaiae vigesimonono depingitur. Psalmo decimo octavo: Et contudi eos, ut
verbo [?: Ex- ] [?:-rt ] , et Probare. Psal. 105. Eloquium Iehovae purgavit [?:-um ] . id est, tum examinavit, tum et puriorem effecit. Dum enim verbo Dei obedit, incidit in crucem, in qua expectando promissiones verbi Dei de liberatione sui, cum esset innocens, tandemque veritatem promissionum reipsa experiendo, plurimum in vera pietate profecit, veterem Adamum mortificavit, et pravas eius sordes, affectus, cupiditates ac dubitationes veluti excoxit, despumavit, et repurgavit, et simul eius probitas ac constans fides explorata et proba
aut similium, quibus quoquo modo tactis se contaminari censebant. Talium purificationum etiam in Novo testamento fit mentio: Lucae 2, Impleti sunt dies purgationis, aut purificationis. Sex hydriae positae, secundum purificationem Iudaeorum: Iohan. 2. et Iohan. 3, Orta est quaestio Iudaeis, cum quiusdam ex discipulis Iohannis, de purgatione. Sic Actorum 21 et 24 dicitur de Pauli purificatione. Hanc carnalem aut externam purificationem aut lustrationem noverunt etiam Ethnici, et nunc Turcae ac Iudaei. Fit vero creberrima eius mentio, praesertim in veteri Testamento ac in primis in
Fit vero creberrima eius mentio, praesertim in veteri Testamento ac in primis in libris Moysi. Secunda est, purificatio Ecclesiae ac religionis, quando Deus eam ab erroribus et seductoribus repurgat: ut hoc postremo tempore ingenti suo beneficio factum est, revelato ac ex templo eiecto Antichristo cum suis abominationibus et nundinationibus, quibus ex ea speluncam latronum effecit. De tali purgatione loquitur Malachias, quod angelus Domini, id est Meschias, repurgabit filios Levi, id est Ecclesiam et doctores severissime, sicut aurifaber igne metallum, et sicut lotrix feruenti lixivio
quibus ex ea speluncam latronum effecit. De tali purgatione loquitur Malachias, quod angelus Domini, id est Meschias, repurgabit filios Levi, id est Ecclesiam et doctores severissime, sicut aurifaber igne metallum, et sicut lotrix feruenti lixivio vestes. De eadem etiam Baptista loquitur, cum dicit Dominum adventare, qui in sua manu habeat ventilabrum, ut repurget aream suam: tametsi etiam extremum iudicium complectatur. De simili repurgatione etiam Isaias loquitur capite primo: Repurgabo ad purum scoriam tuam, et auferam omne stannum tuum, restituamque iudices tuos, sicut ab
peccatis nostris: 1. Iohan. 1. Sicut lanam et nivem: Isaiae primo. Imo et supra nivem dealbat, Psalmo 51. Fit autem hoc, dum ipsius persolutio iustitiae obediendo et patiendo praestitae, nobis imputata et attributa, obruit et abolet omnia nostra debita aut peccata. Quarta purificatio est, cum Deus per Spiritum suum sanctum ita nos renovat ac reformat, ut exciso illo immundo lapideoque veteris Adami corde, novum ac spirituale in nobis creet: Psalm. 51. De utraque hac purificatione dicitur Hebraeis 1, Purgatione peccatorum nostrorum per seipsum facta, sedit ad dexteram maiestatis
autem huius purgationis inquit Apostolus Actorum 15: Fide purificans corda credentium. et Hebraeis nono: Quanto magis sanguis Christi, qui per spiritum aeternum seipsum obtulit inculpatum Deo, purgabit conscientiam vestram a mortuis operibus, ad serviendum Deo vivo? Quinta purificatio est, cum tum in externa disciplina desiimus mala facere, et incipimus bene agere: tum etiam in nova obedientia post renovationem amovemus ex corde mala consilia et malos conatus, nosquemet offerimus Deo hostiam rationalem, mundam, sicut tota Scriptura clamat: Lavate, mundamini, qui fertis vasa Domini.
malos conatus, nosquemet offerimus Deo hostiam rationalem, mundam, sicut tota Scriptura clamat: Lavate, mundamini, qui fertis vasa Domini. 2. Timoth. 2. Si quis se expurgaverit ex his, erit vas ad honorem sanctificatum. De hisce posterioribus tribus mundationibus aut puritatibus loquitur Paulus, cum requirit cor purum et conscientiam bona, item manus puras: 1. Timoth. 1. 2. 3. ac 2. Timoth. 1. 2. et 2. Petr. 1. Oblivionem accipiens purgationis suorum veterum peccatorum. Iacobi 4. Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis: emundate manus ô peccatores, et purificate corda duplices
quada significatione pro malo ponitur. Sic Matthaei septimo dicitur: Putris arbor facit malos fructus, ubi putrem arborem pro malo poni, ex eo apparet, quia ibidem opponitur putri arbori arbor bona. Deinde ex rei natura. nam et putres ex parte arbores ac vites bonos fructus proferunt. Sic cum dicitur Matthaei 13. de putribus piscibus captis, malos hauddubie intelligit: raro enim putres pisces capiuntur, ut qui ab aliis illico devorantur. Sic et Ephes. 4, prohibetur sermo putris, id est malus, non tantum ociosus aut inutilis: contra autem bonus sermo, ibidem praecipitur. Forte
] os: id est, praebet aut accersit occasionem sui exitii. eventus, pro voluntatis conatu ponitur. Quaerere enim [?: ] mam alicuius, saepissime significat conari perdere eam. Matth. 2, Mortui sunt qui quaerebant animam [?: p- ] Idem dicit Deus ad Moysen. Exod. 4, cum eum iubes redire in Aegyptum ad Israelitas. Psalm. 7, Erubescam quaerentes animam meam: id est, insidiantes meae viae. Frequentissima est haec locutio in Sacris. Psalm. 14 [?: ] bonam partem accipitur haec eadem loquutio, de [?: ] natu servandi aliquem. Respiciebam
octavo: Me quidem per singulos dies quaerunt, et scire volunt vias meas, etc. Interrogant me de iudiciis iustitiae, et propinqui mihi esse volunt. Non dixi Israeli, Frustra quaerite me: Isaiae quadragesimoquinto. idest, promisi magna bona meis cultoribus. 2. Paral. 34: Iosias cum adhuc puer esset, coepit quaerere Deum David patris sui. Quaerere faciem Dei, itidem aut consulere Deum, aut adire tabernaculum Dei cultus gratia, denotat. 2. Sam. 21: Et quaesivit David faciem Domini de fame: id est, consuluit, interrogavit. Sic 2. Paralipom. 9: Omnes reges quaerebant
largitor, praemium vitae aeternae de condigno datum. Caeterum de voce PRAEMII ac MERCEDIS, supra suo loco dictum est: ubi ostendi, eam saepe prorsus Evangelicam esse, et significare gratuitum beneficium. Non ferendum ergo est, ut ab adversariis Gratiae, per illud dictum in speciem legale, cum sit mere Evangelicum, tota praecedens doctrina de gratuita iustificatione ac salute invertatur. Quaeri aliquid, et non reperiri, saepe significat extremam abolitionem alicuius hominis, facti, aut rei. Psal. 10: Confringe potentiam impii et mali. Quaeres impietatem eius, et non
doctrina de gratuita iustificatione ac salute invertatur. Quaeri aliquid, et non reperiri, saepe significat extremam abolitionem alicuius hominis, facti, aut rei. Psal. 10: Confringe potentiam impii et mali. Quaeres impietatem eius, et non invenies. id est, ita abolebitur impius cum suis pravis conatibus et factis, ut etiam si diligenter eos quaeras, non tamen queas reperire. Isaiae 41: Erunt quasi nihilum viri, qui tecum contendunt: Quaeres eos, et non invenies. id est, prorsus peribunt. Sic Hieremias cap. quinquagesimo, de remissione peccatorum inquit:
sententias. Actor. 23: Quem comperi accusari de quaestionibus legis ipsorum, nullum crimen habentem dignum morte aut vinculis. et Actor. 25: Nullum crimen obiiciebant ei, sed quaestiones quasdam habebant adversus eum de sua religione. Sic capite vigesimosexto significat disputationes: Maxime cum te gnarum esse sciam omnium consuetudinum et quaestionum quae sunt apud Iudaeos. id est, controversiarum, aut etiam dogmatum. Aliquando rixas: ut 1. ad Timoth. 1: Nec attendant fabulis et genealogiis, quae magis pariunt quaestiones quâm aedificationem Dei, quae est per fidem. Aliquando etiam
circa quaestiones, et verborum certamina. Aliquando additur eis etiam epitheton, quod magis talium quaestiuncularum vanitatem denotat. 2. Tim. 2. Stultas autem et ineruditas quaestiones reiice. Sic ad Titum 3.
QUANDO, aliqua ex parte est expositum in praepositione aut coniunctione CUM. Dicetur de eo aliquid etiam infra, in coniunctione SI. Nunc tantum locum unum ex Resolutione Disputationis meae Ienensis de libero Arbitrio, de vocula Cum aut Quando,
autem et ineruditas quaestiones reiice. Sic ad Titum 3.
QUANDO, aliqua ex parte est expositum in praepositione aut coniunctione CUM. Dicetur de eo aliquid etiam infra, in coniunctione SI. Nunc tantum locum unum ex Resolutione Disputationis meae Ienensis de libero Arbitrio, de vocula Cum aut Quando,
CUM. Dicetur de eo aliquid etiam infra, in coniunctione SI. Nunc tantum locum unum ex Resolutione Disputationis meae Ienensis de libero Arbitrio, de vocula Cum aut Quando,
coniunctione SI. Nunc tantum locum unum ex Resolutione Disputationis meae Ienensis de libero Arbitrio, de vocula Cum aut Quando,
Cum aut Quando, omnino conditionalis est hîc: Cum fecerint, aut quando fecerint, est idem ac si diceretur, Si Ethnici fecerint: ut postea etiam clarius patebit. Ubi et illud recte observari ad veritatis inquisitionem queat, quod istae particulae Si et Cum, saepe pro seinvicem ponuntur. sicut Iohan. 13 et 14,
patebit. Ubi et illud recte observari ad veritatis inquisitionem queat, quod istae particulae Si et Cum, saepe pro seinvicem ponuntur. sicut Iohan. 13 et 14,
et Cum, saepe pro seinvicem ponuntur. sicut Iohan. 13 et 14,
ponuntur. sicut Iohan. 13 et 14,
ἐάν
vicissim Cum pro Si ponitur. Lucae decimo septimo: Cum feceritis omnia (
facit omnia? Nemo. Ponitur igitur hic
pro
omnia faceretis, adhuc deberetis agnoscere vos servos inutiles esse, nihilque esse meritos, sed tantum debitum praestitisse: quanto magis nunc, cum parum praestetis? In veteri quidem Testamento innumeris pene vicibus Cum pro
innumeris pene vicibus Cum pro
Si ponitur. ut Exodi 22: Cum
vir furabitur bovem: pro, Si quis furabitur. Aliquoties in eo Capite talis catachresis voculae Cum est. Sic et Levitici 5. Deuteron. 4 habetur: Invenietis Dominum, cum ex toto corde quaesieritis eum. pro, si vere ac ex animo quaesreritis. Maxima omnino est inter istas duas coniunctiones aliquando vicinitas. ut Lucae 14: Cum invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem: Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes. pro, Si facis
furabitur. Aliquoties in eo Capite talis catachresis voculae Cum est. Sic et Levitici 5. Deuteron. 4 habetur: Invenietis Dominum, cum ex toto corde quaesieritis eum. pro, si vere ac ex animo quaesreritis. Maxima omnino est inter istas duas coniunctiones aliquando vicinitas. ut Lucae 14: Cum invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem: Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes. pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone, Cum et Quando non raro pro Si ponitur: ut, Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri. pro, Si
Cum est. Sic et Levitici 5. Deuteron. 4 habetur: Invenietis Dominum, cum ex toto corde quaesieritis eum. pro, si vere ac ex animo quaesreritis. Maxima omnino est inter istas duas coniunctiones aliquando vicinitas. ut Lucae 14: Cum invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem: Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes. pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone, Cum et Quando non raro pro Si ponitur: ut, Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri. pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico Wenn, ut alias
si vere ac ex animo quaesreritis. Maxima omnino est inter istas duas coniunctiones aliquando vicinitas. ut Lucae 14: Cum invitaris ad nuptias, noli sedere summo loco. Ibidem: Cum facis convivium, noli invitare divites et amicos, sed pauperes. pro, Si facis convivium. Sic et in Latino sermone, Cum et Quando non raro pro Si ponitur: ut, Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri. pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico Wenn, ut alias tempus, alias conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio.
Sic et in Latino sermone, Cum et Quando non raro pro Si ponitur: ut, Cumque mones aliquem, nec se velit ipse moneri. pro, Si mones. Eadem ambiguitas est in Germanico Wenn, ut alias tempus, alias conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio.
QUANTUS, nonnunquam videtur habere aliquid obscuritatis. Matth. 6, Ipsae tenebrae quantae erunt? id est, quam grandes? Et 27, An' non audis, quanta adversus te testantur? id est, quam multa, et quam tetra? Sic Lucae 4. Fac et hic, quanta audivimus facta esse
multi? Sic et in Actis saepe accipitur.
QUARE, saepe non quaerit causam facti, sed tantum accusat factum, aut etiam arguit falsitatis dictum aliquod. ut, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Quasi dicat: Certe sine causa, et sine omni suo emolumento, quin potius cum suo summo damno id faciunt. Aut profecto iniustissime agunt talia facientes. Vide de hoc genere Hebraismi paulo post in Quomodo, et in Universalibus de Interrogatione. Quare inveni gratiam in oculis tuis, ut agnoscas, cum sim alienigena? Admiratio est, cum laudatione aut gratiarum actione.
Quasi dicat: Certe sine causa, et sine omni suo emolumento, quin potius cum suo summo damno id faciunt. Aut profecto iniustissime agunt talia facientes. Vide de hoc genere Hebraismi paulo post in Quomodo, et in Universalibus de Interrogatione. Quare inveni gratiam in oculis tuis, ut agnoscas, cum sim alienigena? Admiratio est, cum laudatione aut gratiarum actione. quasi dicat: Unde haec tanta tua benignitas? Cessa, quare percutiam te? id est, quare vis dare huic tuo malo causam? cur attrahis tibimet exitium, seu male et stulte facis hoc? Lib. 2. Paral. cap. 25: Quare
sine omni suo emolumento, quin potius cum suo summo damno id faciunt. Aut profecto iniustissime agunt talia facientes. Vide de hoc genere Hebraismi paulo post in Quomodo, et in Universalibus de Interrogatione. Quare inveni gratiam in oculis tuis, ut agnoscas, cum sim alienigena? Admiratio est, cum laudatione aut gratiarum actione. quasi dicat: Unde haec tanta tua benignitas? Cessa, quare percutiam te? id est, quare vis dare huic tuo malo causam? cur attrahis tibimet exitium, seu male et stulte facis hoc? Lib. 2. Paral. cap. 25: Quare venient reges, et invenient aquas
ea a causa, aut effectu, aut aliunde petita sit: et proprie rationalis dici posset. ut 1. Iohan. 3. Nos scimus quod transivimus ex [?:--ac ] te ad vitam, quia diligimus fratres. Hic ex effectu causa probatur, ex dilectione aut nova obedientia probatur praecedens reconciliatio cum Deo. Ibi igitur illud QUIA,
כי
sim vestra gloriatio. Sic Matth. 6: [?: C- ] rate aves caeli,
[?: ] hic commode tanquam Hebraismi coniunctionis huius adiungentur. Reddit igitur alias rationem, ut Gen. 20. propheta ipse est. Annectitque non solum rationem, [?: ] tem propositionem, quod nos per enim vel nam facere solemus: sed etiam praecedentem, quod nos per cum facimus, ut hoc [?: ]
[?: ] , Cum sit propheta, orabit pro te. Nam ad vivificandum vos, etc. Genesis quadragesimoquinto. Vos [?:-oco ]
rationem, [?: ] tem propositionem, quod nos per enim vel nam facere solemus: sed etiam praecedentem, quod nos per cum facimus, ut hoc [?: ]
[?: ] , Cum sit propheta, orabit pro te. Nam ad vivificandum vos, etc. Genesis quadragesimoquinto. Vos [?:-oco ] amicos,
legem meam. Igitur, Ergo illativum. 1 Samuelis 2, Visitavit itaque Deus Annam, etc. Hieremiae 5, Stolidi sunt, ideo ignorant legem Dei. Hierem. 2. Transite ergo in insulas Kithim. VI: Ruth. 2, Melius est filia mea,
Ergo illativum. 1 Samuelis 2, Visitavit itaque Deus Annam, etc. Hieremiae 5, Stolidi sunt, ideo ignorant legem Dei. Hierem. 2. Transite ergo in insulas Kithim. VI: Ruth. 2, Melius est filia mea,
2, Visitavit itaque Deus Annam, etc. Hieremiae 5, Stolidi sunt, ideo ignorant legem Dei. Hierem. 2. Transite ergo in insulas Kithim. VI: Ruth. 2, Melius est filia mea,
non reddendo rationem: ut Genesis 21, Quoniam septem istas agnas accipies de manu mea. Psalm. 113, Quia non movebor in aeternum: In memoria aeterna erit iustus. Tamen vel Nihilominus: Psalmo 118, Omnes gentes circumdederunt me, in nomine Domini tamen perdam eas: vel certe, profecto. Cum temporis, vel potius conditionale: Et invenies, cum quaeres eum ex toto corde. Pronomen relativum Qui: Proverbiorum undecimo: Male affligitur,
istas agnas accipies de manu mea. Psalm. 113, Quia non movebor in aeternum: In memoria aeterna erit iustus. Tamen vel Nihilominus: Psalmo 118, Omnes gentes circumdederunt me, in nomine Domini tamen perdam eas: vel certe, profecto. Cum temporis, vel potius conditionale: Et invenies, cum quaeres eum ex toto corde. Pronomen relativum Qui: Proverbiorum undecimo: Male affligitur,
non suo loco positum, sed per traiectionem alieno. Galatis primo: Notum facio vobis Evangelium a me praedicatum, quia vel quod non sit secundum hominem: id est, notum facio quod Evangelium a me praedicatum non sit secundum hominem, aut humanum. Quod saepe non verae causae, tan quam verae, cum aliquibus effectibus coniungantur per rationales aut causales coniunctiones, dixi plene in Regulis Universalibus.
QUI, aliquando aliquid Latinis inusitatum in Sacris literis habet: quasdam eius phrases annotabo. Qui, Quae, aut Quod, sicut Ille, Illa aut Illud, ponitur nonnunquam pro
per omnes casus, numeros et genera. Levitici nono: Et mactavit vitulum, qui ei oblationem: pro, suum. Suscitatio eos de loco, quo vendidistis eos illuc, Ioel tertio. id est, quo aut ad quem locum eos vendidistis, aut venditos misistis. Valde alioqui usitatum est, ut ponatur hoc relativum una cum suo antecedente, aut cum alio pronomine in eodem membro: de quo Hebraismoin Regulis Universalibus, de Constructione nominum ac pronominum. Quod fuit verbum Iehovae ad Hieremiam. Hieremiae primo, quadragesimoseptimo, quadragesimonono: pro, hic est sermo, aut doctrina, aut mandatum quod Dominus
et genera. Levitici nono: Et mactavit vitulum, qui ei oblationem: pro, suum. Suscitatio eos de loco, quo vendidistis eos illuc, Ioel tertio. id est, quo aut ad quem locum eos vendidistis, aut venditos misistis. Valde alioqui usitatum est, ut ponatur hoc relativum una cum suo antecedente, aut cum alio pronomine in eodem membro: de quo Hebraismoin Regulis Universalibus, de Constructione nominum ac pronominum. Quod fuit verbum Iehovae ad Hieremiam. Hieremiae primo, quadragesimoseptimo, quadragesimonono: pro, hic est sermo, aut doctrina, aut mandatum quod Dominus dixit ad Hieremiam.
Deos meos. Non quaerit quid fecerit, ut pote qui ei aliquid certi obiiciat, sed accusat factum furtum. Psalmo 50. Quid tibi, ut enarres statuta mea? id est, quo iure, aut qua tandem authoritate hoc facis? Proverbiorum decimoseptimo. Ut quid est precium in manu stulti, ut acquirat sapientiam, cum careat corde? 2 Regum 9. Quid tibi et paci? id est, quid quaeris aut interrogas de pace? Quid vobis, quod atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis? Genesis 12. Quid hoc fecisti mihi? id est, cur hoc fecisti? Iud. 8. Quid est hoc quod fecisti nobis? id est, cur hoc fecisti
ut vitam famelicum, et [?: ] tumultuantem recrearent, aut sedarent. Proverborum vigesimoquinto: Legatus fidelis facit requiescere animam domini sui. id est, satisfacit desiderio domini, aut etiam recreat eum laeta nunciando: vel denique parit ei pacem probe confecta re, transactaque cum eius adversario controversia: quae omnia sunt vicina. Facere quiescere, aliquando notat ponere, collocare. Isaiae 51, Iudicium meum in luce populorum quiescere [?: ] am. id est, proponam, proferam, patefaciam. Exodi decimosexto, Et quod reliquum est, requiescere
facere cogor, ob peccata tua. Quomodo vox saepe non quaerit de modo, sed vel negat, vel arguit, vel accusat et reprehendit, tanquam vel falsum sit quod ab alio dictum est, vel iniustum: ut ex sequentibus patebit. Exodi sexto: Ecce filii Israel non audiverunt me, et quomodo me audiet Pharao, cum sim incircumcisis labiis? pro, nequaquam me audiet Pharao, frustra ad eum mittor. Idem reperit in fine eiusdem capitis. Deuteronomii septimo: Si dixeris in corde tuo, plures sunt isti me, quomodo ponero delere eos? id est, ne quaquam potero. Iudicum 16 Quomodo dicis, Diligo te, et cor tuum
sunt isti me, quomodo ponero delere eos? id est, ne quaquam potero. Iudicum 16 Quomodo dicis, Diligo te, et cor tuum non est mecum? id est, falsum dicis. Psalmo un decimo: In Domino confisus sum, quomodo dicitis animae meae, Avola de monte vestro sicut passer? id est, stulte hoc dicitis, cum tantum propugnatorem habeam. Psalmo septuagesimo tertio. Et dixerunt: Quomodo novit Deus, et est cognitio in altissimo? pro, nequaquam novit Deus ista. Psalmo centesimo trigesimo septimo. Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? id est: ne quaquam possumus sacros psalmos apud
honeste ab eo petere. Si Satanas est adversus Satanam, quomodo ergo constabilietur eius regnum? id est, pro fecto mox corruet: sed non corruit: ergo non est inter illos dissidium, nec alter alterum eiicit, ut vos mihi obiicitis. Quomodo potest Satanas Satanam eiicere? Marci tertio. Quomodo tu cum Iudaeus sis a me Samaritana petis potum? id est, non iuste, recte, aut pie. Quomodo potestis vos credere? Quomodo potestis vos bona loqui, cum malem sitis? Romanorum decimo, sunt aliquot talia negativa dicta: Quomodo invocabunt eum, in quem non crediderunt? Quomodo credent, de quo non
ergo non est inter illos dissidium, nec alter alterum eiicit, ut vos mihi obiicitis. Quomodo potest Satanas Satanam eiicere? Marci tertio. Quomodo tu cum Iudaeus sis a me Samaritana petis potum? id est, non iuste, recte, aut pie. Quomodo potestis vos credere? Quomodo potestis vos bona loqui, cum malem sitis? Romanorum decimo, sunt aliquot talia negativa dicta: Quomodo invocabunt eum, in quem non crediderunt? Quomodo credent, de quo non audierunt? Quomodo audient absque praedicante? Quomodo praedicabunt, si non mittantur, etc. id est, profecto non poterunt credere,
Rhetores praecipiunt. Sic et Quare, ac consimiles interrogativae particulae, saepe vel negant, vel arguunt, vel accusant, vel refutant. Quoniam autem est insignis locus Iohannis sexto, Quomodo dabit hic nobis carnem suam ad manducandum: in quo multi ob ignorationem huius Hebraismi impegerunt, cum alioqui sit maximi momenti habere eum explicatissimum, praesertim ob controversiam Sacramentariam: ideo exposui totam illam partem Capitis sexti, aut saltem summam eius, cum in postremo Libello de Sacramento, tum etiam in aliis, quos vide. Si quomodo,
sexto, Quomodo dabit hic nobis carnem suam ad manducandum: in quo multi ob ignorationem huius Hebraismi impegerunt, cum alioqui sit maximi momenti habere eum explicatissimum, praesertim ob controversiam Sacramentariam: ideo exposui totam illam partem Capitis sexti, aut saltem summam eius, cum in postremo Libello de Sacramento, tum etiam in aliis, quos vide. Si quomodo,
non curam, Christus conatur tot verbis nobis eximere. Alii interpretantur Crastinum: ut deducatur ab
maxime probatur, ita tamen, si intelligatur de imminente tempore: ut sit idem panis quotidianus, ac omnia huius vitae commoda omnibus adventantibus horis necessaria. perinde ac si dicas, victum imminentis temporis, nam pro praesentis vitae victu et bono, iam Deo gratias agere debemus, sumentes cum gratiarum actione. Sed de futuro ac imminente tempore orandus est Deus, ut omnigena bona aut commoda ad sustentandam hanc vitam necessaria benigne suppeditet. Nam
alia enim est illa prohibita sollicitudo, quae et nimia est, et non respicit in Deum, nec ab eo quaerit aut sperat bona aut opem ullam: alia est ista pia cura, humanam egestatem miseriasque agnoscens, et a Deo illarum levamen poscens: cuiusmodi precationibus plenae sunt Sacrae literae. Convenit cum hac interpretatione de tempore, quod mox sequitur, correspondens vox Hodie die, vel (ut Lucas habet) Quotidie, seu quantum quoque die opus est, quantum ac quale omni veniente tempore necessarium est: quasi diceres, panem crastinum da nobis cras, seu panem imminentis temporis da nobis uno quoque
vox Hodie die, vel (ut Lucas habet) Quotidie, seu quantum quoque die opus est, quantum ac quale omni veniente tempore necessarium est: quasi diceres, panem crastinum da nobis cras, seu panem imminentis temporis da nobis uno quoque veniente tempore. Haec igitur interpretio istius vocis, et cum genuina significatione vocabuli, et cum contextu, et cum ipsa nostra necessitate, ac denique Christiana pietate optime convenit: eoque etiam merito, reiectis aliis, sola probari debet.
R
RACHA,
Quotidie, seu quantum quoque die opus est, quantum ac quale omni veniente tempore necessarium est: quasi diceres, panem crastinum da nobis cras, seu panem imminentis temporis da nobis uno quoque veniente tempore. Haec igitur interpretio istius vocis, et cum genuina significatione vocabuli, et cum contextu, et cum ipsa nostra necessitate, ac denique Christiana pietate optime convenit: eoque etiam merito, reiectis aliis, sola probari debet.
R
RACHA,
quantum quoque die opus est, quantum ac quale omni veniente tempore necessarium est: quasi diceres, panem crastinum da nobis cras, seu panem imminentis temporis da nobis uno quoque veniente tempore. Haec igitur interpretio istius vocis, et cum genuina significatione vocabuli, et cum contextu, et cum ipsa nostra necessitate, ac denique Christiana pietate optime convenit: eoque etiam merito, reiectis aliis, sola probari debet.
R
RACHA,
animi commotio plerunque proditur, quemadmodum et diligentis suavitas certis ac peculiaribus notis significatur, ut Genes. 30 cap. videre est. Plura de hac vocula apud D. Hieronymum, Theophilum, et reliquos doctores Ecclesiasticos: quorum omnium scripta sane expendenda, et cum iudicio legenda sunt. Alius quidam sic de hac voce super praedictum locum Matthei annotat. Racha,
bonos, qui serius maturescunt. Hinc Racemare, et Racematio, in Sacris literis significat illam secundariam collectionem botrorum, post vindemiam, quae et pauciora et peiora prioribus colligit. In quo genere et illud observandum est, quod in meridionalibus locis, et etiam passim ultra Alpes, cum prima vindemia fiat mense Augusto, aut sub finem eius, secundarii illi botri maturescunt primum mense Septembri: qui secundarii botri in Germania minus noti sunt, quam in Italia, ubi aliquot locis bis fruges crescunt in anno, aut etiam ter, ut Dionysius Halicarnasseus scribit. Racematio ergo
non vere victus fuisset, quippe qui facile exercitum reparare potuissent.
RADIX, per metaphoram alias significat originem rei, quia ex radice crescit arbor et herba: alias contra effectum et consequens significat, quia crescente arbore etiam radix crescit. Pro origine et causa ponitur, cum dicit Paulus 1 Timot. sexto. Radix omnium malorum est avaricia: id est, causa, origio et scaturigo, unde omnia vitia et flagitia profluant. Ezech. 16 habet Vulgata, Radix tua et generatio tua de terra Canaan. et Romanorum 11. Si radix est sancta, et rami sunt sancti. id est, si illi primi
fructus, nempe errores, peccata, iram Dei et poenas. Hic igitur radix per metaphoram, fontem, seu id quod praecedit, indicat. Contra, saepe significat id quod sequitur: quia et arbor ac herbae crescentes simul ex se proiiciunt et extendunt radices in terram, non minus quam ramos sursum: et cum etiam emoriuntur tamen saepe relinquunt radicem vivam, ac veluti semen quoddam post se, ex qua alia similia exoriantur. Sic valde saepe significat stirpem, aut genus alicuius post eum relictum. Isaiae undecimo: Egredietur virga de stirpe Iesse, et surculus de radicibus eius fructificabit.
erit infortunatus. Sic Isaiae 5. Radix eorum quasi putredo erit. Sic et Oseae 9, Radix eorum exiccatur. Malach. 4, Comburetque eos dies illa ventura, quae non relinquet eis radices neque ramum. Radix rei aliquando veritatem indicere videtur. Iob 19, Quin dicitis, Quare persequeant eum, cum radix rei sit inventa in me? Matt. 13 Christus inquit, aliquos in Christianismo male radicatos, primo quidem cito exoriri, et magna incrementa [?: poll- ] ri: sed paulo post aestu persecutionum arefactos perire. Hac similitudine etiam temporarius interitus [?: ] tum
procella tanquam stipula abstulit eos. Similitudine sumpta ab extrema totalive [?: succisi--- ] arborum, declarat Baptista imminentem Iudaeis iram et poenas Dei, inquiens Matth. 3: Iam etiam securis ad radicem arboris posita est. Omnis igitur arbor non ferens fructum, eradicabitur. Cum enim arbor a radicibus succiditur, nimirum tota ac prorsus perit. [?: Qu- ] hac similitudine plena ruina populi Iudaici adumbratur: quae etiam postea per Titum ei accidit, Contra: imperfecta ruina, sed tantum gravis castigatio divinitis per somnum depingitur Nabuchodonosori, per
RADO. Radere solebant Israelitae vel caput, barbam, vel etiam omnes pilos totius corporis ob pluras causas: de quibus consuetudinibus aliquid dicemus hoc loco. Primum radebantur leprosi in toto corpore, duplici de causa. Initio, accuratius explorandae leprae gratia: Levitici 13. Postea, cum convaluerant, expiationis causa. Levit. 14. Ibidem etiam docetur, quomodo domus quoque intrinsecus tum explorandi, [?: ] et mundandi gratia ob lepram debeat radi. Secundo, radebant Nazaraei suas comas certo tempore, quas consecraverant Domino: Num. 6. Talem rasionem videtur et
eam virere ac vigere. Iob 14. Contra arescere, est eam perire. Iob 15. Per metaphoram autem significat sortem ac conditionem hominum. Sic et regnum Assyrium comparatur pulcherrimae cedro, amplissimos et altissimos ramos habenti. Ezeck. 31. Sic et cap. 17 ac 19, regnum Iudaicum cum vite ramosa comparat. In posteriore capite dicit, ignem ex ramis eius exiisse, qui eam perdiderit: quod significat perfidiam Ezekiae. Rom. 11 aliquoties vox Ramus et Rami significat Israelitas eius temporis, qui fuerunt ex primis patriarchis, veluti ex radice quadam producti: de quo
ex radice quadam producti: de quo Pauli loco supra in voce Radicis aliquid dixi. Defractos enim ibi dicit Ramos esse: id est, multos Iudaeos desiisse esse membra Ecclesiae Dei. Rami eius facti sunt albi, Ioel. id est, Delectantur quaedam animalia, in ter quae asini, corticibus ficulnearum: iis cum privantur rami, albedo earum apparet, et simul arescunt: per illam igitur decorticationem hostilis vastatio regni Iudaici innuitur, Rami teneritudine exprimit vernum tempus Christus, Matth. 24: quia eo tempore incipit se effundere succus per arborem sub corticem serpens, ita ut tunc facillime
est ablata. Isa. cap. 3, Rapina pauperis est in domibus vestris. id est, rebus raptis a pauperibus, complestis domos vestras. Idem et Amos 3. Sic Ezechiel dicit 18, Rapinam fratris rapere: id est, res proximi. et Rapinam rapere: id est, res alienas per nefas auferre, quae cum rapiuntur, vocantur rapinae: cum alioqui rapina potius ipsam raptionem aut violentam actionem significet. Rapina Libani obruet te, Abac. 2. pro, quam fecisti aut patrasti in Iudaea. Mich. 3, Vae civitas sanguinum, quae plena est mendacio et direptione, non recedit rapina. id est, perpetuo
3, Rapina pauperis est in domibus vestris. id est, rebus raptis a pauperibus, complestis domos vestras. Idem et Amos 3. Sic Ezechiel dicit 18, Rapinam fratris rapere: id est, res proximi. et Rapinam rapere: id est, res alienas per nefas auferre, quae cum rapiuntur, vocantur rapinae: cum alioqui rapina potius ipsam raptionem aut violentam actionem significet. Rapina Libani obruet te, Abac. 2. pro, quam fecisti aut patrasti in Iudaea. Mich. 3, Vae civitas sanguinum, quae plena est mendacio et direptione, non recedit rapina. id est, perpetuo intenta est praedae. Christus cum
cum alioqui rapina potius ipsam raptionem aut violentam actionem significet. Rapina Libani obruet te, Abac. 2. pro, quam fecisti aut patrasti in Iudaea. Mich. 3, Vae civitas sanguinum, quae plena est mendacio et direptione, non recedit rapina. id est, perpetuo intenta est praedae. Christus cum in forma Dei esset, non est arbitratus rapinam se esse aequalem Deo. id est, non est usus aut abusus ea re pro arbitrio, non usurpavit aut rapuit eam sibi: sed potius abstinuit, et quasi privavit se ea, semet exinaniendo, et formam servi accipiendo. Arbitrari aliquid, est agere illud: ut in
bonorum per doctrinam distributore: aliqui de Esther et Mardochaeo Beniamitis, qui tandem suis saluti fuerunt. Non est incommoda et Rabinorum in terpretatio, de eo quod tribus Beniamin primum fuit bellicosa et scelerata, cum rapuit concubinam Levitae: quodque paulo post aliquoties omnes Israelitas superavit: verum paulo post superata, aliorum praedae ac rapinae exposita fuit. Spiritualis raptus, cum Deus violenter aliquem aufert, sive totum hominem, ut Eliam in curru igneo: aut Philippum apostolum, Actor. octavo
Non est incommoda et Rabinorum in terpretatio, de eo quod tribus Beniamin primum fuit bellicosa et scelerata, cum rapuit concubinam Levitae: quodque paulo post aliquoties omnes Israelitas superavit: verum paulo post superata, aliorum praedae ac rapinae exposita fuit. Spiritualis raptus, cum Deus violenter aliquem aufert, sive totum hominem, ut Eliam in curru igneo: aut Philippum apostolum, Actor. octavo sive solo spiritu aut anima sicut Paulus secundae Cor. 12 dicit se raptum fuisse usque in tertium caelum, seque ignorare an in corpore aut extra corpus. Et pii rapientur in
alicuius haberi, aut non haberi, aut eum esse in aliqua existimatione, opinione, aut numero. Nam et haec omnia ratio
est quasi oblitus fuisse eorum. Sic dicitur Deus recordatus esse Noe, et filiorum in arca existentium, Gen. 8. Ponitur ergo vox animi motum significans, interdum pro eius externo effectu, per metalepsin aut metonymiam. Sic Deus dicitur recordatus Rachelis, Gen. 30. et Annae. 1. Samuel. 1. cum eas ex sterilibus foecundas fecit. Nam antea eas relinquens in ignominia sterilitatis, visus est earum oblivisci. Sic passim in Psalmis et alibi pii orant, ut Deus recordetur eorum: et Deus eorum meminisse dicitur, cum eis opem fert. Aliquando tamen et in malam partem locutio ista accipitur.
Sic Deus dicitur recordatus Rachelis, Gen. 30. et Annae. 1. Samuel. 1. cum eas ex sterilibus foecundas fecit. Nam antea eas relinquens in ignominia sterilitatis, visus est earum oblivisci. Sic passim in Psalmis et alibi pii orant, ut Deus recordetur eorum: et Deus eorum meminisse dicitur, cum eis opem fert. Aliquando tamen et in malam partem locutio ista accipitur. Psal. 137. Recordare Iehova filiorum Edom diei Ierusalem, qui dicebant. id est, memento ut se tum Edomitae gesserint, et punias eos propterea. Recordari Deus dicitur peccatorum, cum non remittit, sed
meminisse dicitur, cum eis opem fert. Aliquando tamen et in malam partem locutio ista accipitur. Psal. 137. Recordare Iehova filiorum Edom diei Ierusalem, qui dicebant. id est, memento ut se tum Edomitae gesserint, et punias eos propterea. Recordari Deus dicitur peccatorum, cum non remittit, sed punit ea. Psalm. 79, Ne recorderis iniquitatum nostrarum priorum. id est, condona clementer. Recordare diei Sabbati, ut sanctifices illum, id est, observa diligenter ut sanctifices Subbatum, Deuteronomii 5. Recordari dicitur Deus sanguinis innocentis. id est,
iniquitatum nostrarum priorum. id est, condona clementer. Recordare diei Sabbati, ut sanctifices illum, id est, observa diligenter ut sanctifices Subbatum, Deuteronomii 5. Recordari dicitur Deus sanguinis innocentis. id est, ulcisci, Psalmo 9. Recordari dicitur Deus sacrificiorum, cum ei accepta sunt, ac nobis propter ea benedicit. Sic Actorum 10 dicuntur ascendisse in memoriam Dei eleemosynae et preces Cornelii centurionis. Contra etiam peccata Babyloniae meretricis dicuntur ascendisse in memoriam coram Deo, aut Deum illorum recordatum. Apoc. 18. Plurimae omnino et
ut, Quod fecisset David id quod rectum erat in oculis Iehovae: primo Regum decimoquinto. mox exponit quid sit illud rectum, inquiens: Neque declinasset ab ullo eorum quae praeceperat ei. Sic et primo Regum undecimo: Nec ambulaverunt in viis meis, faciendo quod rectum est in oculis meis, Cum feceris quod rectum est in oculis Iehovae: Deuteronomii vigesimoprimo. Rectus homo, dicitur vir probus. Sic Iob capite primo et secundo, dicitur fuisse vir simplex, rectus, et timens Deum. Est autem rectus et aequus, qui neque ad dexteram declinat, neque ad sinistram, qui integri ac
muneribus, sed citra personae aut proprii commodi respectum recta via incedit, et recte iudicat: cuius cor non curuatur aut flectitur a recto, quique nullius aut timore aut favore aliquid facit contra aequum ac rectum: nec favore, nec praemiis aut metu, seu minis poenarum flectitur: denique, qui cum bene operatur, non suum inde honorem aut commodum (ut hypocritae) vel praemium vitae aeternae, (ut iustitiarii) sed Dei gloriam, et proximi utilitatem quaerit. Correctum quoque valde crebro dicitur. et homo recto corde, qui scilicet et in doctrina, fide, et in vita rectus ac sanus, Deoque
Paral. vigesimonono: Levitae fuerunt recti corde ad sanctificandum se prae sacerdotibus: id est, alacriores, paratiores, promptioresque. Dicitur aliquando rectum cor alicuius esse erga alium hominem ut Iehu, incidens in via in Ionadab filium Rechab, inquit: An est cortuum rectum, sicut cor meum cum tuo? id est, an me vere ac syncere amas, sicut ego te? Iob trigesimo tertio inquit, Rectitudo cordis mei eloquia mea: id est, certam veritatem eloquar, idque sincere ac ex animo. Dicitur et Deus rectus, quia est iustissimus, et quia summa clementia ac veritate agit cum omnibus sperantibus in
rectum, sicut cor meum cum tuo? id est, an me vere ac syncere amas, sicut ego te? Iob trigesimo tertio inquit, Rectitudo cordis mei eloquia mea: id est, certam veritatem eloquar, idque sincere ac ex animo. Dicitur et Deus rectus, quia est iustissimus, et quia summa clementia ac veritate agit cum omnibus sperantibus in eum. Psalmo vigesimoquinto: Bonus et rectus est Dominus, propterea docebit peccatores in via. id est, pro sua singulari bonitate ac clementia, non desiderat mortem peccatoris, sed potius ut convertatur ac servetur, eoque eos per suam doctrinam ac Spiritum in veram viam
ipsum Israelem, qui rectus vocatur: quia talis professione erat, nempe populus et Ecclesia Dei. Deuteronom. trigesimosecundo: [?: Imping--- ] est rectus, et recalcitravit. Vocatur Rectus iure, non actu, seu tantum nominetenus talis. Sic et mox sequenti capite: Et fuit in recto rex, cum colligerentur [?: cap--- ] populi, simulque trib. Israel. Isaiae quadragesimoquarto, itidem populum Israeliticum, id est, totam [?: ] Ecclesiam hac voce nominat: Sic dicit Dominus factor tuus, et fictor tuus, qui te adiuvit inde ab utera. Noli timere
populum Israeliticum, id est, totam [?: ] Ecclesiam hac voce nominat: Sic dicit Dominus factor tuus, et fictor tuus, qui te adiuvit inde ab utera. Noli timere serve meus Iacob, et Iesurum rectissime, quem elegi. Sic Danielis undecimo, quidam exponent de Iudaeis vocem Recti, cum inquit: Ponet quoque faciem suam, ut veniat cum potentia totius regni sui et recti cum eo, et faciet. ubi per Rectos aliqui intelligent Iudaeos, quia illi tunc erant cultores Dei, qui soli [?: ] recti: sicut Paulus eos vocat Sanctos.
REDARGUO, aliquando significat
[?: ] Ecclesiam hac voce nominat: Sic dicit Dominus factor tuus, et fictor tuus, qui te adiuvit inde ab utera. Noli timere serve meus Iacob, et Iesurum rectissime, quem elegi. Sic Danielis undecimo, quidam exponent de Iudaeis vocem Recti, cum inquit: Ponet quoque faciem suam, ut veniat cum potentia totius regni sui et recti cum eo, et faciet. ubi per Rectos aliqui intelligent Iudaeos, quia illi tunc erant cultores Dei, qui soli [?: ] recti: sicut Paulus eos vocat Sanctos.
REDARGUO, aliquando significat tantum [?: ] so, reprehendo. Eph.
Sic dicit Dominus factor tuus, et fictor tuus, qui te adiuvit inde ab utera. Noli timere serve meus Iacob, et Iesurum rectissime, quem elegi. Sic Danielis undecimo, quidam exponent de Iudaeis vocem Recti, cum inquit: Ponet quoque faciem suam, ut veniat cum potentia totius regni sui et recti cum eo, et faciet. ubi per Rectos aliqui intelligent Iudaeos, quia illi tunc erant cultores Dei, qui soli [?: ] recti: sicut Paulus eos vocat Sanctos.
REDARGUO, aliquando significat tantum [?: ] so, reprehendo. Eph. quinto, Opera eorum potius redarguite. In
de fovea vitam tuam: id est, liberat animam tuam a sepulchro aut etiam inferno. Psalmo 107. Dicant redempti Iehovae, quos redemit de manu inimici: seipsum declarat. Psalmo 111, Redemptionem misit populo suo: id est liberationem. Vicina, et tamen magis propria huic verbo significatio est, cum ita significat liberare aliquem ei detur pro eo precium aut compensatio aliqua, sicut pro bello captis liberandis certa pecunia numeratur. Psalmo quadragesimonono: Fratrem redimendo non redimet vir, nec dabit Deo precium redemptionis eius. id est, non poterit dato precio Deo liberare eum, te
Redime tibi redemptionem meam. id est, ius propinquitatis et redimendi bona, et accipiendi uxorem fratris mortui.
REDEMPTOR,
iudicium eorum. id est, Deus ipse est eorum vindex. In Isaia saepissime Deus dicitur redemptor piorum: id est, liberator, cap. 41. 43. 44. Sic et Actor. 7, Moses vocatur redemptor: quia fuit minister Dei in redimendo populo. Verum Christus est unicus ac verus redemptor populi sui. Cum enim essemus captivi et servi poenae, irae Dei, legis, Satanae, peccati, mortis et inferni, ut nos a tot fortissimis et acerbissimis dominis liberaret, dedit animam vitamque suam pro nobis. Quandoquidem enim per peccatum aut iniustitiam inobedientiae, ceu per quoddam ingens debitum, in iram
Legimus igitur Matth. 20. Marc. 10. 1. Timoth. 2, quod Meschias dederit se suamque vitam redemptionem pro genere humano. ubi Redemptio significat ipsum precium, datum pro redimendis peccatoribus. Graeca etymologia
precium aut praemium significat. Caeterum redemptio,
praepositionem PER, ibi violenter commutant in EX. Verum quod non causam efficientem, aut meritoriam, aut passionem significet, sed ipsam liberationem aut redemptionem a peccatis, ex eo apparet: quia praecessit causa efficiens, nempe gratia, id est, favor Dei: et causa meritoria mox indicatur, cum sanguis Christi hoc effecisse dicitur. Illa ipsa locutio, per redemptionem in CHRISTO IESU, indicat, redemptionem non significare passionem, sed id quod habemus ex Christo Iesu. non enim dici solet, Mors in Christo Iesu: sed bona aut beneficia quae nos ex eo, aut ab eo habemus, in eo esse
per redemptionem in CHRISTO IESU, indicat, redemptionem non significare passionem, sed id quod habemus ex Christo Iesu. non enim dici solet, Mors in Christo Iesu: sed bona aut beneficia quae nos ex eo, aut ab eo habemus, in eo esse dicuntur. Praeterea ipsemet Paulus semet disertissime exponit. Cum enim dixisset, Iustificantur per redemptionem quae est in Christo Iesu: mox addit explicationem, Quem Deus proposuit propitiatorium per fidem in ipsius sanguine: quod nempe eatenus eius redemptione iustificamur, quatenus ille nobis, fide eius sanguinem aut passionem intuentibus et
addit explicationem, Quem Deus proposuit propitiatorium per fidem in ipsius sanguine: quod nempe eatenus eius redemptione iustificamur, quatenus ille nobis, fide eius sanguinem aut passionem intuentibus et apprehendentibus, patrem reconciliat. Docet ergo, istam redemptionem esse reconciliationem cum Deo, quae est etiam absolutio aut iustificatio a peccatis. Postremo Paulus ipse perspicuissime declarat, quid ei sit redemptio, cum eam ostendit esse ipsam remissionem peccatorum. Coloss. primo, et Ephesiorum primo: In quo habemus redemptionem per sanguinem ipsius, remissionem peccatorum.
quatenus ille nobis, fide eius sanguinem aut passionem intuentibus et apprehendentibus, patrem reconciliat. Docet ergo, istam redemptionem esse reconciliationem cum Deo, quae est etiam absolutio aut iustificatio a peccatis. Postremo Paulus ipse perspicuissime declarat, quid ei sit redemptio, cum eam ostendit esse ipsam remissionem peccatorum. Coloss. primo, et Ephesiorum primo: In quo habemus redemptionem per sanguinem ipsius, remissionem peccatorum. ubi, remissionem peccatorum, per appositionem addit, ostendit esse ipsam redemptionem. Ubi et illud observetur, quod contra istam
quinquagesimo. Sic et Ezechielis trigesimoquinto. In servitutem redigo corpus meum, 1 Corinthiorum 9. pro, domo veterem carnalemque hominen.
REDIRE facere retrorsum. Thren. 2, Redire fecit retrorsum dexteram suam a facie inimici. id est, negant aut subtraxit eis auxilium, cum ventum est ad hostes conflictum. Contrarium est ei. Extendere dexteram in aliquem. Ambae hae locutiones sunt Isa, decimoquinto, Manus eius extenta est, et quis redire faciet [?: ] pro, avertet, reflectet. ne scilicet pergat caedere tuos adversarios. Sic Redire facere ab
id est, rursus [?: p- ] Spiritus vadens, et non rediens, Psal. 78. id est, anima exiens ex corpore, et non rediens in illud in hac [?: ] .
REGENERATIO, exponetur infra in [?: ] ce Renascor.
REGIS nomen hic exponemus, una cum re gnum, et verbo Regno. Regu nomen olim gubernatoribus valde commune ac pervulgatum fuit: idaeoque etiam minoribus regulis, satrapis ac dynastis est tributum. Iud. 1. ait Adonibezek, LXX reges amputans pollicibus manuum et pedum, colligebant micas sub [?: ] sa mea. Unde
verbo Regno. Regu nomen olim gubernatoribus valde commune ac pervulgatum fuit: idaeoque etiam minoribus regulis, satrapis ac dynastis est tributum. Iud. 1. ait Adonibezek, LXX reges amputans pollicibus manuum et pedum, colligebant micas sub [?: ] sa mea. Unde facile est coniicere, cum ipsemet Adami bezek non fuerit adeo potens, illos septuaginta regulos fuisse admodum tenuis sortis ac parvae [?: ] gubernatores. Alioqui crevisset in immensum [?: ] potentia, spoliatis tot regibus. Idem ex eo intelligat, quod Ios. 11, numerantur 31 reges, quos Iosua
sortis ac parvae [?: ] gubernatores. Alioqui crevisset in immensum [?: ] potentia, spoliatis tot regibus. Idem ex eo intelligat, quod Ios. 11, numerantur 31 reges, quos Iosua [?: ] verit, quique tantum in terra Canaan [?: imperita- ] . Sic cum Genesis trigesimoseptimo dicunt parentes ac fratres ad Iosephum, Nunquid rex noster eris? intelligunt de communi quodam gubernatore, non de amplissimo regno. Iudicum etiam 17, 18, et 21 dicitur, tunc non fuisse regem in Israel, sed unumquemque fecisse quod sibi bonum visum sit. ubi per
ut quisque facere posset quod vellet. Quare ut significet Scriptura, quemque pro libitu sibi vixisse: dicit, tunc non tantum regem, sed et alioqui nullum superiorem gubernatorem extitisse. In hac significatione credo et Christum hanc vocem usurpare, et omnes gubernatores complecti, cum dicit Lucae 22: Reges gentium dominantur eis: id est, principes aut gubernatores politici solent potenter et fastuo se imperitare suis subditis. at in Ecclesia mea nullum tale regimen erit, sed longe alia politia. Talis regulus aut potens vir fuit Iebuseus Arafna, 2. Samuelis 24: qui
et adorans Davidem ait: se regem regi Davidi donare aream et boves ad sacrificium. Plerunque alio qui Rex significat istam summam dignitatem gubernationis politicae, quae omnes alios gubernatores sub se habet, ut caeteris praecellens, sicut Petrus loquitur. Sic accipiendum est hoc nomen, cum in primo libro Samuelis Israelitae regem petunt: cumque id eos aliquando petituros, Moyses Deuter. 17 praedicit. Porro supra illos reges fuerunt Monarchae, qui se Reges regum, et Dominos dominantium appellarunt: quibus epithetis aliquando etiam Deus ipse ornatur, quia ille demum est vere
et Beniamin. Regnum Israel signatur saepe hisce nominibus, in libris Prophetarum: Ephraim, Samaria, Israel, loseph, Iezrael, Bethaven, Bethel, et interdum Iacob. At regnum Iuda, hisce nominibus: Iuda, Ierusalem, et Beniamin hactenus Hieronymus. Variis modis aut epithetis ornatur regnum Dei, seu cum ille rex dicitur. Primum enim per excellentiam Rex vocatur, quia et solus, et summus verusque Rex: et quia etiam reipsa solus iure opereque ipso regnat, cum terreni reges saepe dormitent ocientur, aut etiam regantur potius quam regant Quare emphatica quadam potentique significatione ipsi hoc
Iacob. At regnum Iuda, hisce nominibus: Iuda, Ierusalem, et Beniamin hactenus Hieronymus. Variis modis aut epithetis ornatur regnum Dei, seu cum ille rex dicitur. Primum enim per excellentiam Rex vocatur, quia et solus, et summus verusque Rex: et quia etiam reipsa solus iure opereque ipso regnat, cum terreni reges saepe dormitent ocientur, aut etiam regantur potius quam regant Quare emphatica quadam potentique significatione ipsi hoc officium adscribitur cûm alibi, tum in fine Dominicae orationis, ubi dicitur: Quia tuum est regnum, tua est potentia, tua est gloria, in secula seculorum.
super eos qui volunt esse ipsius cultores: cui opponitur regnum Satanae. Postremo, est regnum Christi super Ecclesiam: qui quatenus est mediator, redemptor, et gubernator suae Ecclesiae, specialiori et quasi propinquiori quadam ratione dicitur esse rex eius, quam pater: aut quatenus etiam ipse est cum Deo patre et Spiritu sancto verus ac aeternus Deus et piorum rex. Ut vero eo melius hoc Christi regnum (quod Paulus 1. Corinth. 15, patri tradendum esse, ac desiturum affirmat) intelligi possit, adscribam brevem eius explicationem. Christus homo et Ecclesiae caput, Dei respectu dicitur Deo
accommodetur. Debellatis igitur cunctis ad unum hostibus, sublatisque omnibus illis gradibus qui illi regno et administrationi serviebant, fidelibus denique victoriam adeptis, et capiti suo prorsus coniunctis: cessabit scilicet illud regnum, quod inferiorum respectu obtinebat: idque nulla cum Christi imminutione, sed summa cum gloria: ut si quis praeses provinciae re omni prospere confecta domum rediret ad triumphum. Tuncigitur Christus homo iam integer, id est, cum membris suis omnibus (quae vocat Apostolus, Christi
cunctis ad unum hostibus, sublatisque omnibus illis gradibus qui illi regno et administrationi serviebant, fidelibus denique victoriam adeptis, et capiti suo prorsus coniunctis: cessabit scilicet illud regnum, quod inferiorum respectu obtinebat: idque nulla cum Christi imminutione, sed summa cum gloria: ut si quis praeses provinciae re omni prospere confecta domum rediret ad triumphum. Tuncigitur Christus homo iam integer, id est, cum membris suis omnibus (quae vocat Apostolus, Christi
et capiti suo prorsus coniunctis: cessabit scilicet illud regnum, quod inferiorum respectu obtinebat: idque nulla cum Christi imminutione, sed summa cum gloria: ut si quis praeses provinciae re omni prospere confecta domum rediret ad triumphum. Tuncigitur Christus homo iam integer, id est, cum membris suis omnibus (quae vocat Apostolus, Christi
plene subiicietur, ut omnes plene Dei gloria impleantur: omnes inquam, nullo medio interposito velo, Dei contemplatione felices ac beati in aeternum perfruantur. Nam quo propior erit ista subiectio, eo maior erit felicitas. Interim vero Christus semper eminebit, tum quia Deus est, patri in omnibus cum Spiritu sancto aequalis: tum quia Ecclesiae caput, sed quae tum erit cum eo cohaeres: ac proinde, non tam illi subiecta, quam cum eo coniuncta, idque prorsus gratis.
¶ Nunc percurramus quasdam phrases, ac loca Scripturae, de istis praesertim spiritualibus regnis. Poenitentiam
medio interposito velo, Dei contemplatione felices ac beati in aeternum perfruantur. Nam quo propior erit ista subiectio, eo maior erit felicitas. Interim vero Christus semper eminebit, tum quia Deus est, patri in omnibus cum Spiritu sancto aequalis: tum quia Ecclesiae caput, sed quae tum erit cum eo cohaeres: ac proinde, non tam illi subiecta, quam cum eo coniuncta, idque prorsus gratis.
¶ Nunc percurramus quasdam phrases, ac loca Scripturae, de istis praesertim spiritualibus regnis. Poenitentiam agite, appropinquat enim regnum caelorum, Math. 3. ubi regnum caelorum,
beati in aeternum perfruantur. Nam quo propior erit ista subiectio, eo maior erit felicitas. Interim vero Christus semper eminebit, tum quia Deus est, patri in omnibus cum Spiritu sancto aequalis: tum quia Ecclesiae caput, sed quae tum erit cum eo cohaeres: ac proinde, non tam illi subiecta, quam cum eo coniuncta, idque prorsus gratis.
¶ Nunc percurramus quasdam phrases, ac loca Scripturae, de istis praesertim spiritualibus regnis. Poenitentiam agite, appropinquat enim regnum caelorum, Math. 3. ubi regnum caelorum, aut caeleste, ipsam tum acquisitionem iustitiae, aut
significat. Respicit autem hoc genus locutionum ad tot promissiones, de adventu Meschiae, eiusque regni factas: quod regnum etiam vulgo appellarunt regnum caelorum, quia Meschiam singulari quadam ratione a Deo mittendum, eiusque regnum plane divinum, divinitusque excitandum credebant. Cum ergo dicitur venire regnum Dei, intelliguntur illa ingentia bona, quae Deus nobis per Meschiam erat communicaturus. In hoc sensu ista vox innumeris in locis accipitur. Sic etiam 4. cap. Matthaei accipiendum est, Praedicans Evangelium [?: reg- ] id est, doctrinam
Dei complecti iustificationem, donum Spiritus sancti, et vitam aeternam. Praecedenti enim capite, doctrina pura de hoc regno, et vera agnitio Dei flagitatur. Porro in tertio petitur renovatio, et facultas obediendi, ipsaque obedientia, ac boni eventus piorum conatuum. Hoc regnum Dei non venit cum observatione, seu ita ut facile observari ac cerni queat. de quo in voce Observatio dictum est prolixius. Ad hoc porro regnum non est is idoneus, qui retro respicere solet. Idem est etiam regnum gratiae de Paulus Coloss. 1 in quit: Qui liberavit nos de potestatem tenebrarum, et transtulit
dictum est prolixius. Ad hoc porro regnum non est is idoneus, qui retro respicere solet. Idem est etiam regnum gratiae de Paulus Coloss. 1 in quit: Qui liberavit nos de potestatem tenebrarum, et transtulit nos in regnum filii sui dilecti, etc. Sic puto hanc vocem accipi etiam, cum dicitur, Regnum caelorum vim pati. et, Vobis datum est, nosse mysteria regni Dei. item, Qui audit verbum regni. et, Pervenit vos regnum Dei. et, Regnum Dei intra vos est: Annunciare regnum Dei: Loqui de regno Dei. Rom. 14: Regnum Dei non est cibus aut potus, sed iustitia et pax et gaudium
regnum Dei vicinam [?: ] ri significationem obtinet, et tamen nonnihil divertam In prioribus enim exemplis illa bona expenduntur, quatenus a Christo nobis communicantur. Hic autem, quatenus nos eis fruimur. Sic 1. Corinth. 4, Regnum Dei non est in locutione, sed in virtute. Porro, cum saepe comparat Christus regnum caelorum cum semente, [?: gr- ] sinapis, fermento in massam posito, thesauro abscondito, margarita, sagena, et similibus rebus aut parabolis significat ea vox totam illam propagationem regni Chrsti, seu totum illud regimen Christi in sua Ecclesia. Sic
obtinet, et tamen nonnihil divertam In prioribus enim exemplis illa bona expenduntur, quatenus a Christo nobis communicantur. Hic autem, quatenus nos eis fruimur. Sic 1. Corinth. 4, Regnum Dei non est in locutione, sed in virtute. Porro, cum saepe comparat Christus regnum caelorum cum semente, [?: gr- ] sinapis, fermento in massam posito, thesauro abscondito, margarita, sagena, et similibus rebus aut parabolis significat ea vox totam illam propagationem regni Chrsti, seu totum illud regimen Christi in sua Ecclesia. Sic Matth. 20: Auferetur a vobis, et dabitur
ipsam Ecclesiam, ut Matth. 13, Angeli colligati regno eius omnia scandala. id est, ex Ecclesia auferunt scandala. Sic scriba doctus in regno caelorum. id est, minister Ecclesiae idoneus, ac peritus sincerae theologiae. Accipitur creberrime regnum caelorum, aut Dei, de illa aeterna felicitate: ut cum crebro dicitur, Intrare regnum caelorum, aut Dei: accipere regnum caelorum aut Dei: aperire et claudere in regno caelorum: comedere aut bibere in regno caelorum: castrare se propter regnum caelorum: Talium est regnum caelorum: meretrices et publicani praecedent vos in regno caelorum:
Qui nos vocavit in suum regnum ac gloriam, 1. Thes 2. [?: Sa- ] faciet in regnum suum: 2. ad Tim. 4. Magnum aut parvum vocari in regno caelorum: id est, esse in vita aeterna talem. Regnum Christi, aliquando glorificationem Christi declarat: ut dexter latro clamat, Memento mei, cum veneris in regnum tuum. Et Pet. 2. 1: Subministrabitur vobis [?: ] in regnum Christi aeternum. Sic possis accipere etiam, quod [?: ] ter filiorum Zebedaei petit, uti regno Christi alter [?: se- ] ad dextram, alter ad sinistram: tametsi ipsa mundanam
Christi alter [?: se- ] ad dextram, alter ad sinistram: tametsi ipsa mundanam quaedam glorificationem somniarit, non spiritualem aut caelestem
In eodem sensu videtur Christus usurpare regnum Dei, cum ait Marci 9: Sunt quidam hic astantes, qui non gustabunt mortem, donec viderint regnum Dei venire in potentia: vel, ut Marcus habet, Donec viderint filium hominis venientem in regnum suum. Quod credo accipiendum esse tum de glorificatione filii Dei, quae mox post sex dies in monte Thabor
filii regni, illudque recte quaerere, ut erant omnes Israelitae, et nunc sunt omnes Christiani. Cuius contrarium est, quod Paulus dicit Ephes. 2, Alieni â politia Israelis. De talibus, ut ita dicam, potentialibus filiis regni Dei, Matth. 8, Multi venient ab Oriente et Occidente, et discumbent cum Abraham in regno caelorum: filii autem regni eiicientur in tenebras exteriores. ubi idem videntur filii regni dici, quod nos nunc dicimus membra verae Ecclesiae. Haec autem receptio exterorum, et eiectio domesticorum regni, a Paulo, per excisionem ramorum ex vera olea, et insitionem sylvestrium
quas illae sunt celebriores, Regnum Dei, regnum caelorum, regnum Christi, quae locutiones non raro idem valent. Aliquando et absolute posita vox Regnum, eandem vim obtinent. Regnare crebro significat regem agere, aut regno praeesse. Verum alia quaedam, ac pene catachrestica significatio est, cum denotet aliquem potenter dominari, aliquos regere, aut etiam alioqui praevalere, omnia pro suo arbitrio agere, florere, ac vigere. Deus facit regnare hypocritam propterpeccata populi, Iob 34. tametsi in Hebraeo sit alius sensus. Oseae 8. Ipsi fecerunt regem, et non ex me: instituta erunt
tuos puniendo. In hac significatione verbum Regnandi tribuitur etiam hominibus: ut Hieremiae 22. Nunquid tu regnabis, quod te immisces cedris? id est, putas' ne te hic adeo potentem fore, diuque floriturum esse, quod tam splendide aedificas? Proverb 28, Regnantibus impiis fiunt ruinae. id est, cum illi potentes sunt, ac agunt omnia pro arbitrio. In Hebraeo sunt alia verba.
¶ Dixi supra, significare aliquando hoc verbum in hac catachresi, florere ac vigere: quod idem ferme cum praecedentibus exemplis valet. Illustre vero huius significationis exemplum est 1. Corinth. 4: Iam
floriturum esse, quod tam splendide aedificas? Proverb 28, Regnantibus impiis fiunt ruinae. id est, cum illi potentes sunt, ac agunt omnia pro arbitrio. In Hebraeo sunt alia verba.
¶ Dixi supra, significare aliquando hoc verbum in hac catachresi, florere ac vigere: quod idem ferme cum praecedentibus exemplis valet. Illustre vero huius significationis exemplum est 1. Corinth. 4: Iam saturati estis, iam divites facti estis. Sine nobis regnastis: et utinam regnassetis, ut et nos vobiscum regnaremus. ubi Regnare significat, in summo vigore floreque esse, ac bene habere. Sic
huius significationis exemplum est 1. Corinth. 4: Iam saturati estis, iam divites facti estis. Sine nobis regnastis: et utinam regnassetis, ut et nos vobiscum regnaremus. ubi Regnare significat, in summo vigore floreque esse, ac bene habere. Sic et Apoc. 20: Sancti regnabunt mille annis cum Christo, et mox regnabunt in secula seculorum. id est, felicissime agent, bene beateque vivent, aut alioqui hic in terris aliquandiu Ecclesia erit florentior quam alioqui. Ab hisce porro catachresticis significationib. deducuntur metaphorae, praesertim Rom. 5 et 6: ubi dicitur Regnare
Ab hisce porro catachresticis significationib. deducuntur metaphorae, praesertim Rom. 5 et 6: ubi dicitur Regnare peccatum, mors, et gratia. Regnavit mors ab Adam usque ad Moysen, etiam super eos qui non peccaverunt ad similitudinem transgressionis Adam: id est, mors temporaria et aeterna cum suis flagellis et calamitatibus oppressit etiam eos qui non habuerunt actualia delicta, ut sunt parvi infantes. Sic mox sequitur, Unius delicto regnavit mors: id est, occasione primi lapsus mors invasit tyrannidem super genus humanum. Dicitur et Peccatum regnare, idque dupliciter: nempe
habebimus, et potenter agemus, superantes mortem, diabolum, et peccatum. Domus regni: id est, regia, usitato et in Generalibus Regulis expresso Hebraismo, Esther 2. sic sceptrum aut virga regni, et corona regni dicitur. Regnum interdum usurpatur pro regnandi ratione. Gesta Davidis cum omni regno eius et fortitudine eius: 1. Par. 29. pro, cum universo eius regimine, seu gubernatione. Sic Psal. 45. et Hebr. 1, Virga aut sceptrum rectitudinis virga regni tui, id est tui regiminis, aut gubernationis. Facere regnum super aliquos: credo idem valere quod,
et peccatum. Domus regni: id est, regia, usitato et in Generalibus Regulis expresso Hebraismo, Esther 2. sic sceptrum aut virga regni, et corona regni dicitur. Regnum interdum usurpatur pro regnandi ratione. Gesta Davidis cum omni regno eius et fortitudine eius: 1. Par. 29. pro, cum universo eius regimine, seu gubernatione. Sic Psal. 45. et Hebr. 1, Virga aut sceptrum rectitudinis virga regni tui, id est tui regiminis, aut gubernationis. Facere regnum super aliquos: credo idem valere quod, obtinere regnum. 1. Reg. 21. dicit Iezabel ad Achabum,
prout Deus modum functionis et successus, aut propagationis Evangelii mihi metitus est. Gal. 6 in quit Apostolus: Pax super eos qui secundum hanc regulam incesserint ubi regula doctrinam significat, ab ipso praescriptam. Monachi id ad suas monasticas regulas traditiuncularum rapiunt, praesertim cum sequatur de stigmantibus S. Francisci. Eadem metaphora et sententia est Philip. 3, Eâdem incedamus regula, idem sentiamus. per regulam, normam doctrinae et pie agendi significat, iubetque eos concordes esse.
REIECTAMENTUM, Philip. 3. habet Vulgata versio, ubi in Graeco est
quae in mundandis intestinis canibus proiiciuntur. Dicit igitur ibi Paulus, se suam operum iustitiam pro damnis et reiectamentis habere, ut modo fide consequatur solum eam iustitiam, quae in obedientia, merito ac sanguine Christi consistit. Alii vertunt Excrementa: sed etymologia Graeca melius cum Reiectamento, et verbo Reiiciendi convenit. Unde apparet, quam et vilis res sit nostra iustitia, et nullo modo iustitiae Christi admiscenda. Contra vero operarii, dum suam bonorum operum et virtutum iustitiam sectantur, iustitiam Christi ut precariam mendicamque iustitiam negligunt,
seculum. id est efficiam ut ex istis pauculis male tractatis oviculis, mihi ingens grex consurgat. Reliquiae igitur, hic pro posteritate et incremento ponuntur. Isaiae 37, De Ierusalem egredientur reliquiae, et evasio de monte Syon. id est, multi evadent incolumes, et crescent in magnum numerum, cum iam Assyrius putet se Hierosolymam eversurum. Intelligit autem Propheta simul incrementum et propagationem Ecclesiae tempore Christi ex Hierosolyma (unde venit ipsum semen, nempe lex et verbum) sequuturam. Reliquiae Iuda, reliquiae Israel aut Iacob, reliquiae Hierualem: id est, pauci reliqui
Micheae 5, est valde illustris, de reliquiis Iacob, quod sint totum mundum debellaturae: pauci enim Israelitae ad Christum conversi, totum mundum ei subiugarunt.. Erunt reliquiae Iacob in medio populorum multorum, veluti leo inter animalia sylvestria, et ut catulus leonis inter greges ovium: qui cum transierit, discerpserit, et rapuerit, non est qui eripiat. Sic saepe celebratur propagatio regni Meschiae in prophetis, per paucos conversos Israelitas, ut etiam in praecedentibus dictis audivimus Rom. 11. sic et hoc tempore reliquiae secundum electionem factae sunt. id est, aliqui pauci ex
[?: ] reliquum fecit id est, superfuit ei insuper aliquid. Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta: Lucae 13. [?: ] , erit deserta: id est, vos omnes peribitis, quare vestrae domus et civitates erunt prorsus desertae. Relinqui ergo alicui domum desertam, est, ipsum una cum [?:-s ] prorsus interire, ita ut nec posteros ullos aut sibi coniunctos relinquat. Vicinum ergo pro altero ponitur. Solitudo domus interitum hominum denotat. Sic crebro apud prophetas, solitudo civitatum interitum aut captivitatem hominum indicat. Iohan. 16. Exivi a patre, et
Peccatum exposita est. significat autem concessionem, aut condonationem illorum spiritualium debitorum. Quomodo vero peccata sint ac dicantur debita, supra in voce Debiti ac Peccati. et in libello de Iustificatione dictum est. Monet vero Christus saepe, ut remittamus fratri offensam: qui cum nos laesit, veluti mulctam quandam et sanationem laesionis nobis debet: eam igitur illi clementer condonari vult Deus, quod etiam in para bola remissorum servo 10000 talentorum proponit. Deo enim omni tempore perfectissime obedire deberemus: id cum non faciamus, remanet illa obligatio debiti
saepe, ut remittamus fratri offensam: qui cum nos laesit, veluti mulctam quandam et sanationem laesionis nobis debet: eam igitur illi clementer condonari vult Deus, quod etiam in para bola remissorum servo 10000 talentorum proponit. Deo enim omni tempore perfectissime obedire deberemus: id cum non faciamus, remanet illa obligatio debiti apud nos. Est vero nobis quidem peccatorum abolitio, quaedam remissio aut condonatio. Nobis enim il la gratis, ac praeter omne nostrum meritum, ex mera Dei misericordia contingit. At Christo non est remissio, sed expiatio aut redemptio, qui largissime
corrumpitur, internus tamen renovatur quotidie. Ephes. 4, Deponite veterem hominem, qui corrumpitur secundum cupiditates deceptionis: renovamini spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui secundum Deum conditus est in iustitia et sanctitate vera. Colloss. 3: Exuentes veterem hominem cum operibus suis, et induentes novum illum qui renovatur ad agnitionem secundum imaginem eius qui condidit ipsum. Hic novus homo, et nova creatura passim in Sacris literis celebratur: praesertim 2. Corinth. 5. Rom. 7 et 12: Gal. 6. Ephes. 2, 4. Coll. 3, et alibi. Regeneratio, Matth. 19
literis celebratur: praesertim 2. Corinth. 5. Rom. 7 et 12: Gal. 6. Ephes. 2, 4. Coll. 3, et alibi. Regeneratio, Matth. 19 accipitur pro integra instauratione hominis, et totius naturae in fine mundi. inquit enim ibi Christus: Amen dico vobis, quod vos qui secuti estis me in regeneratione, cum sederit filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super thronos duodecim, iudicantes XII tribus Israel. Quod autem Regeneratio, cum de peccatoris regeneratione agitur, latius pateat quam renovatio, patet ex superius citato loco Tit. 3: deinde et ex eo, quod regeneratio
instauratione hominis, et totius naturae in fine mundi. inquit enim ibi Christus: Amen dico vobis, quod vos qui secuti estis me in regeneratione, cum sederit filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super thronos duodecim, iudicantes XII tribus Israel. Quod autem Regeneratio, cum de peccatoris regeneratione agitur, latius pateat quam renovatio, patet ex superius citato loco Tit. 3: deinde et ex eo, quod regeneratio necessario complectatur aliquando etiam reconciliationem, iustificationem et adoptionem in filios haeredes Dei: at renovatio, tantum corrupti hominis
denotat. Sic et Ephes. 2 Paulus, [?: p- ] salvationem peccatoris ex gratia aut favore Dei, et [?: ] no iustitiae factam, addit, nos ad bona opera condi, [?: ] in eis ambulemus. Verum quod iustificatio non complectatur renovationem, in proprio Libello, cum Dissputatione de Iustificatione impresso, multis testimonniis et argumentis a me probatum est. Discrimen [?: ] Renovationis et Poenitentiae, in illo ipso maiore [?: ] lo aut Disputatione, propositione LXXVII, plene demonstratum declaratumque est.
RENES,
et 1. Reg 8, Nahum 2. [?: Scrip- ] buit renibus cogitationes et affectus: qua ratione et causa, dicam postea, prolatis exemplis. Dicit igitur Salomon Proverb. 23: Fili mi, si sapiens fuerit cor tuum laetabitur etiam cor meum intra me: Exultabunt [?:-que ] renes mei, cum loquentur labia tua quae recta sunt. Hic tribuitur renibus sensus affectusque gaudii. At contra alibi tribuitur eisdem solicitudo et tristicia, ut Psal. 73, Quoniam acerbum est factum cor meum, aut [?: ] tosum, et renes mei aculeis puncti sunt. ubi declarant suas
renes et lumbos, inquit enim cap. 30. Quare omnis vir habet manus [?: ] super lumbos, quasi parturiens? id est, unde ille tam [?: ] stis dolor viris accidit? Grana tritici, per metaphoram ob similitudinem quandam dicuntur renes. Deus [?: ] Cum adipe renum tritici. pro, cum farina optima grnorum triticeorum. forma enim renes cum granis [?: ] veniunt, quod in uno latere veluti cavitatem quaedam habent.
RENUNCIANDI verbo utitur
cap. 30. Quare omnis vir habet manus [?: ] super lumbos, quasi parturiens? id est, unde ille tam [?: ] stis dolor viris accidit? Grana tritici, per metaphoram ob similitudinem quandam dicuntur renes. Deus [?: ] Cum adipe renum tritici. pro, cum farina optima grnorum triticeorum. forma enim renes cum granis [?: ] veniunt, quod in uno latere veluti cavitatem quaedam habent.
RENUNCIANDI verbo utitur Vulgata tum pro maledictione:
[?: ] super lumbos, quasi parturiens? id est, unde ille tam [?: ] stis dolor viris accidit? Grana tritici, per metaphoram ob similitudinem quandam dicuntur renes. Deus [?: ] Cum adipe renum tritici. pro, cum farina optima grnorum triticeorum. forma enim renes cum granis [?: ] veniunt, quod in uno latere veluti cavitatem quaedam habent.
RENUNCIANDI verbo utitur Vulgata tum pro maledictione: Luc. 9, Sequar te Domine, sed permitte mihi ut
casum adulto rii. Modestinus Iurisconsultus id discrimen esse dicit inter Divortium, et Repudium, quod divortium fiebat inter iam coniuges, sed repudium inter sponsum et sponsam. Verum constat, non tantum in Sacris: sed et in prophanis literis vocari repudium, etiam coniugum separationem. Cum vero fiebat repudium, dabatur
mulieri libellus repudii, qui vocabatur ab Hebraeis Sepher Chrithuth, libellus excisionis aut succisionis: eo quod praescindebat vincula ac obligationes coniugii. Qualis ea
proprie est repudium et eiectio mulieris: libellum vero repudii magistri Hebraeorum vocat
persona ius haberet. Contra quem abusum, aut potius noxium errorem, scripserunt non tantum nostri doctores, sed etiam Erasmus, Caietanus in suis Commentariis super Paulum: et denique Catharinus admodum prolixe, cuius liber est excusus Romae anno Domini 1552. Porro sicut coniunctio Ecclesiae cum Deo ac filio eius comparatur coniugio, tum in Veteri, tum et in Novo testamento: sic et separatio eorundem, repudio aut divortio. Transferuntur igitur per metaphoram ad utrumque coniugalia verba. Isa. 50 inquit Deus ad Iudaeos: Quis est iste libellus repudii, quem dedi matri vestrae, quod eam
Romanorum 2, 4. Numer. 18. Genesis decimoquinto. Deuteronom. 21. 23. 24. Psalmo 106. Isaiae 29. 32. 2. Corinthiorum 5. Galat. 3. Iacob 2. Reputare Latinis est, aliquam rem considerare, expendere, cogitare. At in Sacris literis aliquando accipitur pro magnifacere: quasi dicas, considerare cum admiratione. Psalmo 144. Quid est homo, aut filius hominis. quod reputas eum? id est, quod adeo es de eo sollicitus? Isaiae quinquagesimotertio: Non erat ei decor, quare nec reputavimus eum. Danielis undecimo, Deum patrum suorum non reputabit. Unde Italis reputatio alicuius, eius
seculi, hic habitabo, quoniam concupivi eam. Sic de loco quietae ac sibi gratae mansionis accipere possis illud Christi, quod satan semel expulsus ex aliquo peccatore tanquam ex suo gratissimo domicilio, oberret, quaerens quietem: id est, [?: ] modam dulcemque sibi habitationem. quam cum reperire nequeat, revertatur in suum prius domicilium, relabente illo homine in sua pristina peccata. [?: ] opulentae. Isaiae 32, Habitabit populus meus in requietis opulentis. id est, habebit pacem ac divitias, seu [?: re-- ] necessariarum abundantiam. Requiem dare
post diurnam [?: ] fatigationem. Iob 36, Requies mensae tuae plena erit pinguedine. id est, ut laute pascereris. Non habui requiem spiritui meo: 2. Corinth. 2. id est, non fui [?: ] tranquillo et quieto, quandoquidem non reperi Titum fratrem meum mihi gratissimum, et cum primis necessarium. Non habere requiem Apocalyp. 14, significat simpliciter non cessare aut desinere: non significat [?: ] felicitate. inquit enim: Quatuor illa animalia non habebant requiem die ac nocte, dicentia: Sanctus, Sancctus, Sanctus. Sed ibidem postea 14 capite,
requievisse die septimo, Gen. secundo, et Exod. vigesimo: quod humano [?: quod- ] re dictum est. Significat autem, eum desiisse a fabricandis novis creaturis. alioqui in regendis, propagandis ac conservandis illis iam fabricatis, operatur usquae ordo: teste Christo, qui una cum eo operatur. [?: ] re in monte Domini, Psal. 15, est, vera quiete ac pace conscientiae, aliisque Dei bonis frui, hic in Ecclesia, de [?: ] in vita aeterna. Caro mea requiescet in spe: Psalmo decimosexto, et Actorum 2. id est, tranquilla erit in
innumera loca in Vulgata versione, ubi hac vocula utitur, sed quae ex eius Latina significatione non difficulter intelligi queant. Aliqua etiam exempla in voce VEREUM exponentur suo loco.
RESERVARE. Fortitudinem eius tibi reservabo, Psalmo 59. Vel potius, apud te observabo. id est, cum ad te confugero, in loco tuto observabo robur hostium. vel etiam tibi reservabo, scilicet puniendam, superandam, ac frangendam. Nahum 1. Reservans iram Iehova inimicis suis: id est, qui tandem eos punit, etiamsi diu quievit, ac dissimulavit et tacuit, veluti si iniuriae ac peccatorum oblitus
respicimus: sicut Germani dicunt, Ich wolt dich nicht ansehen. Quinetiam divinum favorem aut misericordiam etiam Ethnici hoc verbo significant. ut Terentius in Andria inquit: Carine, me et te, nisi quid dii respiciant, imprudens perdidi. Et in Phorm. Dii nos respiciunt, gnatam inveni nuptam cum tuo filio. Porro in Sacris multo etiam frequentior usus est huius significationis. Est vero duplicata figura, nempe tum anthropopathia, quod Deo aspectus tribuitur: tum etiam metalepsis, aut metonymia, quod externus oculorum motus internam animi affectionem, effectu pro causa posito,
Psalmo 74. item respicere in faciem Christi, Psalmo 84. Respexit in orationem afflictorum: Psal mo 102. Sic et Psalmo 113, et 138, Dominus in altis habitat, et humilia respicit. Threnorum 5. Intuere, et respice opprobrium. Aliquando significat simpliciter probare et amare: ut cum Deus dicitur respexisse Abelem, et eius victimam. Cainum autem non respexisse. Indicium autem illius respectus aut approbationis, fuit proculdubio ignis caelitûs demissus ad absumendam victimam. Numer. decimosexto: Sacrificia eorum ne respicias id est, non probes, Sic et Malach 2 dicit
unusquisque ad terram suam fugient. id est, ex Babylone abibunt. Sic Isaiae quinquagesimosexto: Universi in viam suam respiciunt, quisque ad lucrum suum. id est, singuli sacerdotes ac doctores, neglecto suo ministerio, sua agunt, et sua commoda captant. Gen. 19, Angeli educentes Lotum cum suis e Sodoma, iubent eum fugere in montem, et prohibent ne retro respiciat. Quod cum uxor eius non observasset, conversa est in statuam salis. Quo mandato et facto adumbratum videtur esse illud quod Christus Lucae 9 dicit: eos qui manu ad aratrum admota, retro respiciunt, non esse idoneos ad
quinquagesimosexto: Universi in viam suam respiciunt, quisque ad lucrum suum. id est, singuli sacerdotes ac doctores, neglecto suo ministerio, sua agunt, et sua commoda captant. Gen. 19, Angeli educentes Lotum cum suis e Sodoma, iubent eum fugere in montem, et prohibent ne retro respiciat. Quod cum uxor eius non observasset, conversa est in statuam salis. Quo mandato et facto adumbratum videtur esse illud quod Christus Lucae 9 dicit: eos qui manu ad aratrum admota, retro respiciunt, non esse idoneos ad regnum caelorum. id est, Christianos perinde intentos, atque adeô totos esse debere
debere in suo Christianismo ac regno Christi promovendo: ac arantes coguntur perpetuo respicere in boves trahentes, et in ipsum quoque aratrum, ne a recta linea et proposito sulco usquam aberrent. Qui vero id non faciunt, illi tandem obstupescunt, et sensum verae pietatis prorsus amittunt, una cum ipso Spiritu S. eos vivificante. Respicere personam, aut faciem, supra in Persona et Facie est expositum. Respicere, significat aliquid considerare, et considerati conditione aut natura moveri. Isaiae 5. Vaeiis qui indulgent voluptatibus, et opus Domini non respiciunt, nec opus
Respicere saepe [?: ] dum, in locorum et aedificiorum descriptionibus significat aliquo versum esse. Sic Ezech. 40, portae tempi describuntur, quod aliquae ad Orientem aut [?: Men-i ] respiciant. Respiciente mane reversum est mare, Exod. 14. id est, summo mane, cum sol radiis suis inciperet respicere mundum.
RESPONDERE, primum habet hunc [?: usita- ] mum Hebraismum, ut significet Incipere loqui: idque [?: ] in Veteri, tum et in Novo testamento. Exempla sunt passim obvia. Excusant autem, aut explicant aliqui ita
id enim omnis orans maxime agit, ut exoret. Secundo, testificatione sui Spiritus affirmantis cordi nostro, nos esse exauditos. Tertio. [?: ] to ipso petito beneficio, quae (ut ita dicam) vel realissima responsio est. Respondere Deus dicitur prophetae, aut alii consulenti eum, cum illi ad quaesita dat responsum Iob cap. 14 inquit. de extremo iudicio ac ressurectione. Tunc vocabis me, et ego respondebo. id est, ut audiam vocem tuam in sepulchro, et prodibo [?: ] reboque veluti citatus. Respondent peccata contra [?: ] id est,
aut gratias reddebat. Aliquando significat reipsa facere quod mandatur. Isa. 65 et 66. Quare clamavi, et non respondistis: locutus sum, et non audivistis? id est, me loquente non estis conversi, nec obedivistis. Romanorum nono: Tu quis es, qui respondeas Deo? id est, qui rixaris et litigas cum Deo? Id proprie Latini dicunt Responsare. id est, non acquiescere in ullo Dei responso, sed semper contra rixari ac litigare. Invenire responsum, Iob 32 id est, posse respondere. 2. Corinth. 1, Responsum mortis habuimus. id est, certissimam et velut immotam sententiam de praesenti morte
in extrema die, ut omnes iudicari, ac mali quidem puniri, boni vero felices in regno caelorum esse possint: quando quidem in hac vita tum mali bene, tum et boni plerunque male habent, quod contra Dei iustitiam est. De hac resurrectione disputat Christus Matthaei 22, Marci 12, et Luce vigesimo, cum Pharisaeis, illis quidem eam oppugnantibus rei impossibilitate et absurditate, quod necessario alio qui una res haberet 100 aut plures dominos, nec tot hominibus esset locus ac victus in hoc mundo suffecturus: quod unico tantum exemplo septem fratrum, qui unicam uxorem habuerant, declarant:
et irae Dei ad veram spiritualemque vitam resurgimus. De hac potissimum inquit Christus Ioann. undecimo: Ego sum resurrectio et vita: id est, autor et effector spiritualis resurrectionis, ac vitae aeternae. De hac resurrectione agitur etiam Romanorum 6, ubi toties Paulus ingeminat, nos cum Christo vivificatos, et a morte excitatos esse. Hanc resurrectionem vocat Apocalypsis primam resurrectionem: dicitque beatos fore eos qui ea potientur, propterea, quod in eos secunda mors, id est, aeterna damnatio nullum ius potestatemve amplius habeat. Colossens. secundo: Per baptismum
vivificatos, et a morte excitatos esse. Hanc resurrectionem vocat Apocalypsis primam resurrectionem: dicitque beatos fore eos qui ea potientur, propterea, quod in eos secunda mors, id est, aeterna damnatio nullum ius potestatemve amplius habeat. Colossens. secundo: Per baptismum resurrexistis cum Christo per fidem. Quarto, resurrectio non raro usurpatur de conversione, aut resipiscentia. Proverbiorum vigesimoquarto: Septies in die cadet iustus, et resurget. Ieremiae octavo: Nunquid qui cadit, non adiiciet ut resurgat? Ephes. quinto. Quare dicit, Surge qui dormis, et resurge a
Tu cognovisti sessionem et resurrectionem meam, intelligisque cogitationem meam longe ante te. Eadem locutio est et Esdrae secundo. Denique negantur aliquando mortui resurgere. id est, mox ad hanc communem vitam reviviscere. ubi non agitur de illa extrema resurrectione. Iob decimoquarto: Homo cum dormierit, non resurget. id est, non mox reviviscet. Isaiae vigesimoprimo: Mortui non vivent, et vita defuncti non resurgent. Et Isa. quadragesimotertio, de submersis Aegyptiis in mari rubro legitur: Simul dormient, et non resurgent. id est, non cito reviviscent, vere ac penitus perierunt.
resurrectio vera illa, et quasi duplicata resurrectio erit. Illi enim non tantum ad perpetuam vitam, aut durationem resurgent, sicut impii: sed etiam resurgendo simul plenissime instaurabuntur ad imaginem Dei, gloriosissimaque specie superinduentur, denique et ad veram vitam resuscitabuntur: cum impii ad veram perpetuamque mortem sint revicturi, et quidem nudi ac exuti omni Dei gloria, vestiti vero imagine horrenda et tristi deformitate satanae. Haec autem gloriosa restitutio, instauratio ac resuscitatio, proprie beneficium Christi est, solisque credentibus continget. ¶ Miretur quis,
et quidem nudi ac exuti omni Dei gloria, vestiti vero imagine horrenda et tristi deformitate satanae. Haec autem gloriosa restitutio, instauratio ac resuscitatio, proprie beneficium Christi est, solisque credentibus continget. ¶ Miretur quis, quare coniungatur quaestio de animae immortalitate cum corporum resurrectione, quomodo ex alia sequatur altera: cum et anima immortalis esse ac vivere possit, etiamsi corpus non resurgeret? Et ut maxime perinde anima esset in nihilum redacta, sicut corpus: tamen Deus posset utrumque suscitare. Coniunguntur autem istae duae dubitationes in
horrenda et tristi deformitate satanae. Haec autem gloriosa restitutio, instauratio ac resuscitatio, proprie beneficium Christi est, solisque credentibus continget. ¶ Miretur quis, quare coniungatur quaestio de animae immortalitate cum corporum resurrectione, quomodo ex alia sequatur altera: cum et anima immortalis esse ac vivere possit, etiamsi corpus non resurgeret? Et ut maxime perinde anima esset in nihilum redacta, sicut corpus: tamen Deus posset utrumque suscitare. Coniunguntur autem istae duae dubitationes in disputatione Christi cum Pharisaeis, Matthaei 22, et Pauli 1.
resurrectione, quomodo ex alia sequatur altera: cum et anima immortalis esse ac vivere possit, etiamsi corpus non resurgeret? Et ut maxime perinde anima esset in nihilum redacta, sicut corpus: tamen Deus posset utrumque suscitare. Coniunguntur autem istae duae dubitationes in disputatione Christi cum Pharisaeis, Matthaei 22, et Pauli 1. Corinthiorum decimoquinto. Nam Saducaei negantes resurrectionem, negabant etiam esse ullum spiritum, aut animae immortalitatem. At Christus ex vita animae Abrahami et Isaaci, probat eorum resurrectionem. Contra Paulus 1. Corinthiorum decimoquinto, ex
immortalitatis animae et resurrectionis corporis, seu contra mortalitatis animae et corporis, perpetui interitus aut abolitionis aeternae, esse ipsarum duarum hominis partium summam coniunctionem. Non enim ita est condita anima â Deo, ut perpetuo sola vivere sine corpore debeat, sicut angeli: sed cum sit tantum altera pars hominis, necessario requirit etiam alterius separationem, ut fieret homo integer, et qui totus peccavit, totus puniatur: vel contra, qui totus est Christo insertus, ac per eum iustificatus, ac filius Dei factus, totus etiam in perpetuum vivat. Si igitur corpus nunquam
mihi, id ed benefecit seu beneficium in me contulit, ideoque ei gratias agam. Psalmo 119, Retribue servo tuo, ut vivam. et custodiam verbum tuum. id est, praesta mihi hoc beneficium, ut vivam, et te celebrem. Psalmo 142, [?: C-- ] me colligent se iusti, aut ad me se aggregabunt cum attribueris. id est, benefeceris mihi. Proverbiorum undecimo, Retribuet animae suae vir misericors. Usurpatur idem verbum etiam in malam partem, tum de poma ac ultroneal laesione, tum et de iniuriae repensione. Sic in fine Genesis bis hoc verbum usurpatur, de iniuria fratrum contra Iosephum.
ego retribuam. Deuteronom. 32, Romanorum duodecimo, Hebraeorum decimo. id est ego puniam.
RETRO abire, est deficere ab aliquo: sicut contra Sequi eum, est eius doctrinae, sententiae, et intentioni adhaerere. Iohannis 6. Ab eo tempore multi retro abierunt, et non amplius cum eo ambulabant. id est, reddere [?: ] defecerunt. et 1. Tim. 5, Iam enim quaedam eversa sunt retro Satanam. Contra autem Ire post, aut revo [?: aliqu-- ]
est eum sequi: sicut
2 Corinth. 3, Nos autem omnes revelata facie gloriam Domini, ut in speculo contemplamur. id est, retecta facie aperte et libere, non tecto velamine Moysis. Isaiae quadragesimoseptimo: Revela crura, transi flumina. Hinc Revelare fundamenta alicuius muri aut civitatis, est eam evertere: quia cum eruuntur fundamenta exterra ut omnium oculis nudentur, muri super ea stare non possunt. Ezechielis decimotertio, Micheae primo: Fundamentum eius revelabo. et Psalmo decimooctavo. Hinc oritur et illa locutio, Revelare alicuius turpitudinem: pro, coire cum aliqua: quia tunt fit aliqua
civitatis, est eam evertere: quia cum eruuntur fundamenta exterra ut omnium oculis nudentur, muri super ea stare non possunt. Ezechielis decimotertio, Micheae primo: Fundamentum eius revelabo. et Psalmo decimooctavo. Hinc oritur et illa locutio, Revelare alicuius turpitudinem: pro, coire cum aliqua: quia tunt fit aliqua denudatio. Quae locutio Levitici 18 saepissime repetitur. Ibidem tamen ista eadem locutio nonnihil varies, cum inquit: Turpitudinem patris tui ne reveles, aut denudes: pro, non habueris rem cum matre, aut noverca, quia etiam illa est quasi tui patris nuditas,
Micheae primo: Fundamentum eius revelabo. et Psalmo decimooctavo. Hinc oritur et illa locutio, Revelare alicuius turpitudinem: pro, coire cum aliqua: quia tunt fit aliqua denudatio. Quae locutio Levitici 18 saepissime repetitur. Ibidem tamen ista eadem locutio nonnihil varies, cum inquit: Turpitudinem patris tui ne reveles, aut denudes: pro, non habueris rem cum matre, aut noverca, quia etiam illa est quasi tui patris nuditas, quandoquidem coniuges una caro sunt. Porrô quia nihil magis decet ac decorat mulierem, quam pudicitia, verecundia, et contectio tegendarum
oritur et illa locutio, Revelare alicuius turpitudinem: pro, coire cum aliqua: quia tunt fit aliqua denudatio. Quae locutio Levitici 18 saepissime repetitur. Ibidem tamen ista eadem locutio nonnihil varies, cum inquit: Turpitudinem patris tui ne reveles, aut denudes: pro, non habueris rem cum matre, aut noverca, quia etiam illa est quasi tui patris nuditas, quandoquidem coniuges una caro sunt. Porrô quia nihil magis decet ac decorat mulierem, quam pudicitia, verecundia, et contectio tegendarum partium: ideo crebro Revelare nuilitatem alicuius mulieris, vel gentis ac populi,
sit, ut non tantum ultimus ille liber Apocalypsis, sed et omnis alia patefactio Dei ac prophetia vocetur Revelatio: quia, ut propheta inquit, Dominus patefacit secreta sua servis suis prophetis, et pereos toti mundo, quae alioqui per sese nemo sciret. Dicitur etiam Revelare oculos et aures, cum Deus eos illuminat seu aperit: vel etiam cum alicui largitur, ut vere ac spiritualiter suam voluntatem ac mysteria videat ac audiat. Psalmo centesimodecimonono. Revela oculos meos, et intuebor mirabilia de lege tua. ubi Revela plane idem quod Illumina significat. Sic Numer. vigesimo quarto,
sed et omnis alia patefactio Dei ac prophetia vocetur Revelatio: quia, ut propheta inquit, Dominus patefacit secreta sua servis suis prophetis, et pereos toti mundo, quae alioqui per sese nemo sciret. Dicitur etiam Revelare oculos et aures, cum Deus eos illuminat seu aperit: vel etiam cum alicui largitur, ut vere ac spiritualiter suam voluntatem ac mysteria videat ac audiat. Psalmo centesimodecimonono. Revela oculos meos, et intuebor mirabilia de lege tua. ubi Revela plane idem quod Illumina significat. Sic Numer. vigesimo quarto, Bileam dicitur revelatus oculos. id est,
est, nec expungi debet: ut quidam in sua perversione facit, Sic possis et illud secundae ad Corinthios tertio accipere: Nos omnes revelata facie contemplamur gloriam Domini. id est, illuminata, clareque cernente. De quo paulo ante dixi. Porro quia nulla est luculentior revelatio cuiusquam, quam cum illud ipsum coram exhibetur: ideo non raro revelari aliquid significat, id coram exhiberi. Ieremiae trigesimotertio: Et revelabo eis multitudinem pacis et veritatis. id est, depromam eis largissimam pacem, et praestabo promissa. Sic Isaiae quadragesimo: Et revelabitur gloria Domini,
De hoc Hebraismo vide Regulam Generalem de Repetitionibus. Quando post gestationem arca debebat certo loco deponi, castrametantibus Israelitis sacerdotes cantabant, Revertere Domine ad decem millium Israelis. id est, conquiesce ex ista profectione hic in medio Israelis: Numer. decimo. Reverti cum miserationibus ad aliquem. pro, reconciliari ei. Zachariae 1, Reversus sum ad Hierusalem cum miserationibus. Sic Zachariae octavo: Revertar ad Sion, et habitabo in medio Hierusalem. id est, redibo cum eis in gratiam, et [?: p- ] cabor eis. Reverti in pace, est in columem
certo loco deponi, castrametantibus Israelitis sacerdotes cantabant, Revertere Domine ad decem millium Israelis. id est, conquiesce ex ista profectione hic in medio Israelis: Numer. decimo. Reverti cum miserationibus ad aliquem. pro, reconciliari ei. Zachariae 1, Reversus sum ad Hierusalem cum miserationibus. Sic Zachariae octavo: Revertar ad Sion, et habitabo in medio Hierusalem. id est, redibo cum eis in gratiam, et [?: p- ] cabor eis. Reverti in pace, est in columem reverti, Iudicum 11. Reverti ad dies adolescentiae, est flori [?: iu- ] restitui,
id est, conquiesce ex ista profectione hic in medio Israelis: Numer. decimo. Reverti cum miserationibus ad aliquem. pro, reconciliari ei. Zachariae 1, Reversus sum ad Hierusalem cum miserationibus. Sic Zachariae octavo: Revertar ad Sion, et habitabo in medio Hierusalem. id est, redibo cum eis in gratiam, et [?: p- ] cabor eis. Reverti in pace, est in columem reverti, Iudicum 11. Reverti ad dies adolescentiae, est flori [?: iu- ] restitui, Iob 33. Reverti facere aliquid ad cor, est recordari, in memoriam revocare: quae ratio etiam Latinae
salutaria monita, ita ego vicissim contemni exitium vobis ex vestra stulticia et imperitia ortum. Significat interdum hostiliter deridere. Sic risit, aut potius acerbe derisit Ismael Isaacum infantem. Genesis 21. Et Paulus Galatis 4, illum risum pro persecutione habere eoque explodi ancillam cum filio ex aedibus ostendit. Significat interdum blande, Iaeta fronte, ac familiariter [?: ] aliquo agere, versari, et colloqui. Sic ridentem et quasi ivocantem Isaacum cum Rebecca vidit Abimelech
Isaacum infantem. Genesis 21. Et Paulus Galatis 4, illum risum pro persecutione habere eoque explodi ancillam cum filio ex aedibus ostendit. Significat interdum blande, Iaeta fronte, ac familiariter [?: ] aliquo agere, versari, et colloqui. Sic ridentem et quasi ivocantem Isaacum cum Rebecca vidit Abimelech
unde collegit eam esse ipsius uxorem, non sororem. Genes. 26. De tali familiari colloquio et iocatione intelligatur etiam, quod Iob ait capite 29, Ridebam ad eos, et non
ac religionem, verbumque Dei: sicut et ros, pluvia, aut nix rigans, significat ipsum verbum aut doctrinam caelestem, quae non redit in anis ad Deum. Isaiae 30, Erunt super omnem montem excelsum, et super omnem collem elevatum rivi et fluenta aquarum. Sic et Christus suum Spiritum ac verbum cum fluentis aquarum perpetuo falientibus comparat. Sic et Psalm. 65, Rivus Dei plenus aquis. Et Psalm. 46, Fluxus rivulorum eius laetificabit civitatem Dei: veram religionem et ministerium Evangelii Christi denotat. Sicut rivi aquarum, corregis in manu Domini: quocunque volet, inclinabit
quocunque ferme libet, potes eos deducere: ita etiam Deus, quocunque volet, potest cor regis flectere, quantumvis ille sibi solus sui iuris, suique arbitrii aut suae spontis ac regiminis esse, eoque ferri quo ipsi soli libeat videatur. Cui omnes subditorum voluntates ac corda obedire cogantur, cum ipse nulli obediat. Sicut ille inquit: An nescis, quod vel interficere vel dimittere te possim? Rivus [?: ] , copiam rerum bonarum felicitatemque significat, sicut et terra fertilissima hac locutione describitur. quod in ea fluat lac et mel. Legitur igitur Iob vigesimo: Non
commodorum. Rivus alioqui vel per excellentiam, vel aliqua alia ratione valde crebro Nilum significat in veteri Testamento.
RIXA, vox ac res nota est. Vir rixae, in Sacris non is dicitur qui rixosus est: sed qui rixam aut litem, vel [?: ci-m ] vel bellicam, habet cum aliquo. Iudicum 12. Vir rixae sui ego, et populus meus, et filii Amon valde: et camavi ad vos, et non opitulati estis mihi. id est, gravissima lis fuit, nobis cum Ammonitis, qui nos gravi servitute presserunt, etc. Isaiae 41. Et peribunt viri rixae tuae, aut contentionis
est. Vir rixae, in Sacris non is dicitur qui rixosus est: sed qui rixam aut litem, vel [?: ci-m ] vel bellicam, habet cum aliquo. Iudicum 12. Vir rixae sui ego, et populus meus, et filii Amon valde: et camavi ad vos, et non opitulati estis mihi. id est, gravissima lis fuit, nobis cum Ammonitis, qui nos gravi servitute presserunt, etc. Isaiae 41. Et peribunt viri rixae tuae, aut contentionis litisve tuae: id est, qui tecum litigant, aut tibi adversantur. Hieremiae 15. Vae mihi mater mea, quod genuisti me virum rixae, et virum discordiae tori terrae: id est,
Isaiae 41. Et peribunt viri rixae tuae, aut contentionis litisve tuae: id est, qui tecum litigant, aut tibi adversantur. Hieremiae 15. Vae mihi mater mea, quod genuisti me virum rixae, et virum discordiae tori terrae: id est, omnium iniuriis et contumeliis expositum: aut potius, qui cum omnibus lites habet religionis et pietatis gloriaeque Dei gratia.
ROBIGO, aut RUBIGO, segetum morbus, quo spicae quasi torridae ac aridae fiunt, quem Deus Israelitis minatur Deut. 28. et 1. Reg. 8.
ROBUR, et ROBORO, exposui supra in FORTI VICO. Eadem enim vis utriusque
super herbam, quod non expectat hominem, nec confidit in filios hominum: id est, sic perinde mirabiliter, invisibiliter, et non humanis viribus, aut (sicut Iohannes inquit) non ex sanguinibus, sed ex Deo nascentur. Hoseae sexto et decimotertio comparatur fugacitas roris ac nubis matutinae cum iustitia hominum, et subito interitu incredulorum. Caelos prohiberi ne dent rorem, Hag. primo et contra, Caelos dare rorem suum, Zachar. 8, est terram foecundari, aut non foecundari humore caelesti, pluviam Deo dante, aut prohibente.
ROTA, aut GLOBUS, sua similitudine
incertissimam ac instabilem sortem, vel potius calamitosam et tristem conditionem. Quia sicut rota ob rotunditatem ac volubilitatem suam nusquam recte ac tranquille consistere potest, verum huc atque illuc voluitur, donec vel confringatur, vel praecipitata subversaque iaceat: sic et impios Deus, cum exardescit, per varias calamitates agitat, voluit et proturbat, donec tandem intereant. De quo genere Hebraismorum, eorumque causa aut fundamento, aliquid forte in verbo STO dicetur. Psalmo octuagesimotertio: Deus pone eos sicut rotam, et sicut stipulam coram vento. Et mox: Sic persequêris
est, in quo tonitrus audiuntur, et totum caelum sive aether, sive nubes nobis [?:-vae ] et circulares esse videntur.
RUBEO: Color albus apud omnes gentes symbolum innocentiae fuit: forte quia plurimum lucis habet aut quia naturalis est lanae, lino, serico et gosipio, cum alii colores humana arte et quasi fuco fraudeque accusantur. Hinc Latinis Candor, et Candidus homo pro [?: Si-ro ] : et Candida dies, pro laeta. Et Romani Candidati albedine vestis, praeteritae et futurae vitae innocentiam policebantur. Contrarius est, Ater homo, et
dicitur, Asperges me Domine hysopo, et super nivem dealbabor. et in Apocalypsi Dealbare vestes in sanguine agni legitur. Victoria indicatur per Pedem [?:-bricationem ] , Psalmo 68. Ut rubescat pes tuus sanguine inimicorum tuorum. id est, sis victor hostium tuorum. Cum enim caeduntur a victore exercitu fugientes hostes, necessario pedes sanguine humi fuso contaminatur. Rubicundior oculis prae vino, vel potius rubicundus habens oculos â vino, et albicans dentes a lacte. Gen. 49. id est, Iehuda habebit maximam copiam vini et actis. Vestimentum Christi
Antichristi regnum, tum etiam alioqui omnibus sceleribus contaminatum. Quibus et blasphemias adiunctas esse ibidem Scriptura affirmat.
RUBUS, genus arbusti spinosi est, in quo apparuit Deus Moysi in specie flammae: Exodi 3. Deuteronom. 33. Actorum 7. Mirabatur igitur Moyses, cum videret flammam in rubo esse, eum non exuri, ac tandem deficiente materia cessare extinguique flammam. inde igitur incipiebat coniicere, esse omnino aliquid praeternaturale. Quare accessit visurus. ubi a Deo appellatus ei, mandataque ei ad populum Israeliticum et Pharaoae tradita sunt.
prorsus perire ac interire. Sumpta videtur esse metaphora ab aedificiis cadentibus, vel potius a casu sauciatorum in praelio, ubi ruit equus, et sessor eius. Ezechielis 6, Gladio, fame ac peste ruituri sunt. Isaiae 3, Ruit enim Hierusalem, et Iudas. Hieremiae sexto: Cadent inter ruentes, cum visitavero eos. Et mox, Ecce pono ego in populo hoc offendicula, ut corruant patres cum filiis. Danielis undecimo: Doctores corruent in gladio, fame, et captivitate diebus multis. Oseae quinto: Israel et Ephraim corruent in iniquitate sua, corruet et Iuda cum eis. id est, divinis poenis
vel potius a casu sauciatorum in praelio, ubi ruit equus, et sessor eius. Ezechielis 6, Gladio, fame ac peste ruituri sunt. Isaiae 3, Ruit enim Hierusalem, et Iudas. Hieremiae sexto: Cadent inter ruentes, cum visitavero eos. Et mox, Ecce pono ego in populo hoc offendicula, ut corruant patres cum filiis. Danielis undecimo: Doctores corruent in gladio, fame, et captivitate diebus multis. Oseae quinto: Israel et Ephraim corruent in iniquitate sua, corruet et Iuda cum eis. id est, divinis poenis perdetur et peribit.
RUPES, aut PETRA, per metaphoram duplici ratione
sexto: Cadent inter ruentes, cum visitavero eos. Et mox, Ecce pono ego in populo hoc offendicula, ut corruant patres cum filiis. Danielis undecimo: Doctores corruent in gladio, fame, et captivitate diebus multis. Oseae quinto: Israel et Ephraim corruent in iniquitate sua, corruet et Iuda cum eis. id est, divinis poenis perdetur et peribit.
RUPES, aut PETRA, per metaphoram duplici ratione significat Deum, primum quia et loca et arces munitissimae olim existimatae sunt esse, quae in praeruptis rupibus erant sitae: utpote ad quas non facilê patebat aditus, quaeque nec
Talis fuit rupes, in qua consederat Elias, et Samson. et alia, in quam confugerant reliquiae Beniamitarum: qualium rupium etiam in historia Alexandri Magni plures in India fuisse narrantur. Hac ratione saepissime Deus dicitur rupes sul populi, sicut et arx ac civitas munita, propterea quod cum illi ad Deum vera fiducia ac invocatione confugerunt, perinde tuti sunt, ac si quis in locum munitissimum confugisset. Psal. nonagesimo quarto: Deus factus est mihi in rupem fiduciae meae. Sic et Psalmo octuagesimonono, et nonagesimoquinto Deus dicitur rupes salutis nostrae.
eis Iehova. id est, ne caedem aliquam eorum faciat, ne irascatur, et multos ex eis interficiat. Psal. 106. Nisi Moises electus Dei stetisset in tuptura coram eo. id est, in eo loco, in quo caedes Dei grassabatur, ac saeviebat per populum. Forte haec metaphora venit a conflictu, ubi cum hostis praevalere incipit, aliquam partem totius aciei aut phalangis rumpit, unde Ruptura caedem notat. Quare rupisti rupturam super te, et vocatum est nomen eius Perez: Genesis trigesimooctavo. id est, rupisti tuam secundinam. Solent enim infantes in partu perrumpere illum quasi
totius aciei aut phalangis rumpit, unde Ruptura caedem notat. Quare rupisti rupturam super te, et vocatum est nomen eius Perez: Genesis trigesimooctavo. id est, rupisti tuam secundinam. Solent enim infantes in partu perrumpere illum quasi [?:-culum ] , quem Deus eis in utero induit, cum pariendi sunt. Videtur nutrix ludibunda quasi obiurgare in fratrem, quôd fratrem, qui prior exiturus videbatur, quasi repulerit, ipseque per angustias perruperit festinando ad exitum: quam rationem huius ioci et nominis credo esse magis appositam. Sepiens rupturam dicitur is, qui instaurat
aut iamiam rumpi videbatur, vel incipiebat rete eorum.
S
SABBATUM, venit a verbo Hebraeo
alias. Secundo. Sabbatum significat quodvis Festum, quo ex mandato Dei, Iudaei tenebantur a prophanis operibus quiescere, et nomen Dei celebrare, sive in septimam, sive in aliam diem incidebat. Sic Levitici vigesimotertio ordinantur quaedam festa, nempe prima, decima, et decimaquinta dies, cum sequentibus septem, mensis septimi, quae festa necessario in diem septimam aut commune Sabbatum incidere non poterant. Tertio, Sabbatum in plurium dierum festo, peculiariter erat prima et ultima dies illius totius festi. Inde est quod Lucae octavo fit mentio
numeratio a prima, hoc est a Solis die: nec desinebat in eam quae communiter vocatur septima. id est, in diem Saturni: sed prout acciderat, ut aliqua die obtulissent primitias. Quinto, aliquando omnes dies unius Sabbati aut hebdomadae, vocabantur Sabbata. Sic Matthaei 28 vox haec accipi videtur, cum inquit: Sero autem, vel in extremo Sabbatorum, illucescente in primam Sabbatorum. id est, desinente iam ultima die prioris hebdomadae, et illucescente prima die sequentis hebdomadae. Marci 16. Surgens autem mane prima Sabbatorum, apparuit primum Mariae Magdalenae. id est, mane primae diei
25 descriptum, quod complectebatur 49 annos, quo exeunte erat Iubilaeum: in quo omnes possessiones redibant ad priores dominos, omnes in libertatem restituebantur, et omnia debita remittebantur. Nono, Sabbatum magnum erant illa solennissima festa. Aliqui tamen exponunt de duplicato Sabbato, ut cum dies Paschae incidebat in diem septimam, aut Sabbati. Sic aliqui exponunt illud Ioann. 19. Erat enim magnus ille dies Sabbati. Decimo, haec omnia Sabbata sunt externa. Sed praeter haec est Sabbatum internum aut spirituale. idque duplex: alterum huius vitae, alterum secuturae. De tali
nominat. Vide PARASCEVE. Avertere pedem a Sabbato, Isaiae 58, Si averteris pedem tuum a Sabbato, ut non facias voluntatem tuam in die S. meo, vocaverisque sabbatum diem voluptatis, sanctum Domino, honoratum aut consecratum. id est, Sabbatum Deo consecratum, quo ille veluti deliciis suis, cum recte a piis sanctificatur, delectatur. Filius hominis est Dominus sabbati: Mar. 2: id est sabbatum debet servire saluti spirituali, et re aut necessitate postulante etiam corporali hominis. Ibi enim Filius hominis, quivis homo dicitur. IESUS iter faciebat per segetes in sabbatis,
Sic et Ioel sacerdotes ac populum hortatur ad luctum ob peccata, iram ac poenas Dei. Sic Psal. 69 luctum suum de grassante impietate describit per saccum, inquiens: Posui vestimentum meum saccum, et in ieiunio afflixi me, factusque sum illis in proverbium. Et Psal. 35 Cum aegrotabant illi, vestimentum meum saccus. In utroque loco saccus luctum, et luctus dolorem animi de religionis tristi statu, et amicorum aegrotatione significat. Solebant etiam in supplicando vel Deo vel hominibus, ita sordide indui: sicut supra de Ezechia, Mardochaeo, et Achabo diximus, et
et luctus dolorem animi de religionis tristi statu, et amicorum aegrotatione significat. Solebant etiam in supplicando vel Deo vel hominibus, ita sordide indui: sicut supra de Ezechia, Mardochaeo, et Achabo diximus, et Daniel quoque de seipso scribit cap. 9. Sic et servi Beadad, cum caeso suorum exercitu latitarent metu regis Israel, suadent suo regi, ut induat se cum eis sacco, et imponant funes in colla sua. Sic et Romae ac in Graecia rei solebant sordidati incedere, movendae misericordiae gratia. Hinc est Saccus obsecrationis, Baruch 4: Exui me stola pacis, indui
Solebant etiam in supplicando vel Deo vel hominibus, ita sordide indui: sicut supra de Ezechia, Mardochaeo, et Achabo diximus, et Daniel quoque de seipso scribit cap. 9. Sic et servi Beadad, cum caeso suorum exercitu latitarent metu regis Israel, suadent suo regi, ut induat se cum eis sacco, et imponant funes in colla sua. Sic et Romae ac in Graecia rei solebant sordidati incedere, movendae misericordiae gratia. Hinc est Saccus obsecrationis, Baruch 4: Exui me stola pacis, indui autem me sacco obsecrationis. Sicut vero indui sacco, luctum, dolorem ac calamitatem
a dolore, luctu ac calamitate denotat. Psal. 30: Convertisti planctum meum mihi in chorum, solvisti saccum meum, et accinxisti me laeticia. Itidem effectus per metalepsin aut metonymiam, causam indicat. [?: ] calum nigredine et sacco, est, ei nubes atras inducere, cum alioqui formosissimam faciem habeat. Hoc indicio ostendit Deus suam omnipotentiam, Isaiae 50: Ecce ego induo caelum nigredine, et quasi saccum pono operimentum eius. Ponere mercedem in sacculum perforatum, Haggaei 1, est, frustra laborare, perinde ac si mercenarius mercedem suam in lacerum
vero, ingentes difficultates acpericula indicantur, eoque spiritualia arma et praeparamenta contra ea mandantur.
SACERDOS, nomen ministri Dei in religione est, non cuiusvis tamen, sed eius demum qui habet ius offerendi publica sacrificia ac preces Deo, et nomine toius Ecclesiae agendi cum Deo, quique est veluti ordinarius quidam mediator inter Deum et homines, habens [?: ] sacrificandi propitiatoria sacrificia, et placandi Deum populo, expiandique peccata. Varia sunt huius vocis significata. Alias enim sic dicitur proprie Pontifex, aut summus sacerdos, qui fuit
acquisitionis: usitata Hebraismi inversione, qui in eodem sensu dicunt tum regnum sacerdotale, tum sacerdotium regale: tametsi Latinis diversum quid sonare videtur. Credo autem Moysen allusisse ad illum veterem morem, quod summum, augustissimumque, aut maxime sacrosanctum sacerdotium olim fuit cum regno coniunctum, ut idem utraque dignitate fungeretur. Sic et Virgilius habet: Rex idem hominum, Phoebique sacerdos. Porrô discrimen est inter sacerdotium cuiusvis pii, quod potest vocari privatum, et inter illud ministri publicum. Nam quivis Christianus suo tantum nomine sacerdos
Porrô discrimen est inter sacerdotium cuiusvis pii, quod potest vocari privatum, et inter illud ministri publicum. Nam quivis Christianus suo tantum nomine sacerdos est, sibique soli iustificationem, placationem Dei, ac vitam aeternam consequitur: illud vero alterum sacerdotium communi nomine cum Deo agit, et omnibus expiationem peccatorum ac placationem Dei acquirere conatur. Illud publicum etiam fuit apud Levitas solos, et tantum ante adventum Christi, fuitque etiam veluti typus aut adumbratio Christi aeterni sacerdotis: hoc vero privatum est cuiusvis hominis ac gentis: est item
et quia fuit etiam rex iustitiae et pacis, et denique quia solus haec summa bona acquisivit, ideo dictus est sacerdos perpetuus, et secundum ordinem Melchisedec. de cuius persona ac officio non est nunc nostri instituti disserere. id enim pertinet ad rerum ipsarum tractationem. Illud vero cum primis observatu dignum est, quod Epistola ad Hebraeos affirmat, Leviticum sacerdotium fuisse typum Christi: ac in eum translatu esse, qui iam solus sacerdos sit in perpetuum id sacerdotium obtinens, nullumque amplius sacerdotem successorem habens, ita ut ille in perpetuum in suo illo caelesti
classes distributi, ut apparet ex 2. Par. 24, ubi etiam vocantur Principes sanctuaii. Et 2. Par. 36 diserte principes sacerdotum dicuntur. Talis consuetudinis ac ordinationis verisimile est aliqua vestigia etiam post captivitatem Babylonicam mansisse, ideoque et nomen principum sacerdotum cum re servatum esse. Principes igitur sacerdotum saepe in Evangelistis et Actis nominantur: ubi ea vox non semper summum sacerdotem, sed tantum quosvis primarios sacerdotes denotat, aut alioqui potentiores inter sacerdotes: sicut et locutio, Princeps publicanorum. Talis videtur fuisse et ille
prius fuit multum diversam. Hanc sententiam citat Papa, ut persua deat in se esse iam translatum ius tum sacerdotii, tum condendi novas leges ac religiones. ¶ Verûm appendicis gratia etiam accuratius aliquanto discrimina Pontificis sacerdotum et Levitarum adiiciemus. Levitae communia quaedam cum sacerdotibus habebant. qualia sunt: Vacare cultui divino, Num. 3 et 8: Nihil possidere de terra, sed tantum accipere decimas de filiis Israel, Num. 18, et Iosuae 13: Orare pro populo, Numer. 18: Benedicere populo, laudare Deum per Psalmos et organa Musica, 2. Par. 30: Colligere
faciebant: sed non ad [?:-tare ] licebat eis accedere, nec sacrificare: Num. 18 Ezech. 44. IIII. Levitae in profectione populi in terra Canaan, portabant tabernaculum: sed Moyses et Aaron, et filii eius, habebant custodiam sanctuarii in medio populi Israel: Num. 3. Et ipsi soli, cum movendaverant castra, ingrediebantur in sanctum sanctorum, et [?: ] ponebant singula ut par erat: Num. 4. Porro cum populus venisset in terram Canaan, hoc officium Levitici cessavit, ac pro eo iussi sunt â Davide esse sub manu filiorum Aaron in cultum domus Domini, in
populi in terra Canaan, portabant tabernaculum: sed Moyses et Aaron, et filii eius, habebant custodiam sanctuarii in medio populi Israel: Num. 3. Et ipsi soli, cum movendaverant castra, ingrediebantur in sanctum sanctorum, et [?: ] ponebant singula ut par erat: Num. 4. Porro cum populus venisset in terram Canaan, hoc officium Levitici cessavit, ac pro eo iussi sunt â Davide esse sub manu filiorum Aaron in cultum domus Domini, in vestibulio, et in exedris, et in loco purificationis, et in sanctuario et in universis operibus ministerii templi Domini i. [?: ]
per Sacramentum expressam, traxerunt ad rem toto caelo diversam: et quod Paulus diserti-sime protestatur se dicere de Christi ac Ecclesiae spirituali coniugio, id illi ad coniugium carnale traxerunt. Vide Annotationes Erasmi. Vox alioqui Mysterium, aliquando etiam in malam partem accipitur. ut cum Paulus 2. Thess. 2 dicit, Mysterium iniquitatis, nempe Antichristi, iam agi: ubi tamen Vulgata non vertit Sacramentum, verum Apoc. 17, de eodem Antichristo agendo, pro mysterio vertit Sacramentum, dicente Angelo ad Iohannem: Ego tibi ostendam sacramentum mulieris, et bestiae gestantis eam.
translative appellat sacrificium: suum vero ministerium aut praedicationem liturgiam, id est sacram operationem: mortem denique suam, libamen, quod sacrificio adiungi, aut etiam superinfundi solet. Sacrificium aliquando quasi per metaphoram significat, quamvis mactationem, etiam profanam. ut cum in
visione dicit Deus Petro Actorum 10, Surge Petre,
significat sacrificium etiam convivium, quia crebro sacrificiis convivia addebantur. 1. Sam. 9: Populus non comedit, donec ille veniat. Nam ipse benedicit sacrificio, et postea comedunt invitati. id est, precatione et verbo Dei sanctificat cibos. Sic mox 16. dicitur Samuel invitare Isai cum filiis ad sacrificium. et capite 20, excusatur David, cur non venerit ad convivium regis, quia abierit Bethlehem ad sacrificium suae familiae: id est, ad convivium. non enim licebat ibi sacrificare.
¶ Sicut vero supra ostendi, esse unicum, verum ac aeternum sacerdotem: sic etiam
est, ad convivium. non enim licebat ibi sacrificare.
¶ Sicut vero supra ostendi, esse unicum, verum ac aeternum sacerdotem: sic etiam est unicum, verum, plenum ac perpetuum propitiatorium sacrificium, quo solo totius mundi peccata expiantur: nempe exinanitio et passio filii Dei. qui cum in forma Dei esset, semetipsum humiliavit, suscipiens formam servi, et factus est obediens usque ad tristissimam et ignominiosissimam mortem crucis. Sacrificantibus, vertit Erasmus Actorum decimotertio, vocem
Esaias cap. 13, Deum [?: ] re scelerum ultorem, vocat eum Sadai. Sic et Iob 23, [?: Sam ] terruit me. In his locis et similibus haud dubie expomitur terribilis Dei potentia. Ubi vero promittit Abrahae, se fore Deum sadai, liberalitatem suam commedit Sic et cum Exod. 6. cap. dicit, se apparuisse patribus [?: ] Deo Sadai, non tam ad fortitudinem suam in exercendis iudiciis respicit, quam ad plenam perfectamque beneficentiam. Quasi diceret, se Abrahae, et aliis patribus manifestasse, quanta virtute praeditus sit ad suos
sensisse, quam potenter atque efficaciter suos foveat, sustentet ac iuvet.
SADUCAEUS: Saducaei magnificum sibi nomen a iustitia imposuerunt. Zaddikim enim, iusti, vel iudiciarii dicuntur. Solam enim legem Mosi ad literam sequebantur, ac ita severe sibi iustitiam sectari videbatur: cum tamen omnium essent scelestissimi.
SAGENA: in voce RETE exposita est.
SAGITTA, suas quasdam obscuras notiones habet: de quibus in voce Arcus, superius dictum est.
SAL, ob varias proprietates ac usus, varias etiam significationes et locutiones gignit.
aut similitudinem designat doctores et doctrinam, dicente Domino: Vos estis sal terrae, etc. Matth. 5. Quia doctrina et doctores hisce omnibus modis spiritualiter animas ac [?: cor- ] pietatem servant, consumendo internos pravos hono-res carnis, seu veteris Adami, cum suis motibus ac cupiditatibus: deinde doctrina congregat et suscitas novum hominem, Spiritum ac dona Spiritus sancti, [?: ] matque et munit veluti spirituali quadam testa contra omnes externas iniurias: et denique est scutum et gladius contra ignita satanae tela ac machinationes.
Quicquid obtuleris sacrificii, sale condies, nec [?: ] cessare sal foederis Dei tui de sacrificio tuo: in omni oblatione offeres sal. Adscribam etiam Annotationem cuiusdam alterius super hunc locum, ut tanto magis eius sensus et causa harum locutionum perspici possit. Salis natura cum per se ignea sit, dissolvendi, extenuandi, siccandi, repurgandi vim habet, qua corpora a [?: ] dine vindicat, ut ita diu permaneant integra. Unde scis allusione totis corporibus nihil utilius sale et sole detur esse. Nulla. n. humanior vita sine sale degitur. Haec salis intellectus
id est, incorruptum inviolatumque appellatur. Eadem ratione sacrificiis destinatur, propter Christum, qui caelestis ille sal est, suos vitiis liberans, et ad aeternae vitae participatum igneo suo Spiritu transferens, absumpta terrestri illa et depravata natura. Huc alludens Christus, salem cum igne coniungit dicens: Nam omnis homo igni salietur, et omnis victima salietur. Eodem modo Apostoli Sal terrae dicuntur, propter Evangelii doctrinam, cum multa virtute ignei Spiritus ab eis annunciandam. Non aliter Paulus sanctorum sermonem sale conditum commendat, qui vitam pravam corrigat, et
et ad aeternae vitae participatum igneo suo Spiritu transferens, absumpta terrestri illa et depravata natura. Huc alludens Christus, salem cum igne coniungit dicens: Nam omnis homo igni salietur, et omnis victima salietur. Eodem modo Apostoli Sal terrae dicuntur, propter Evangelii doctrinam, cum multa virtute ignei Spiritus ab eis annunciandam. Non aliter Paulus sanctorum sermonem sale conditum commendat, qui vitam pravam corrigat, et meliorem inducat. Ex contrario vero damnatur sal infatuatum, de quo illud: Caeterum si sal infatuatus fuerit, qua re condietis? neque in terram, neque in
pravam corrigat, et meliorem inducat. Ex contrario vero damnatur sal infatuatum, de quo illud: Caeterum si sal infatuatus fuerit, qua re condietis? neque in terram, neque in sterquilinium utilis est, foras proiiciunt illum. Qui crassus ac inefficax sal, est vi ignea spoliatus: in quem Lothi uxor, cum Deum deseruisset, suas cupiditates persequens, commutata scribitur. Tradunt Physici, ex omnibus rebus, quae quidem quatuor mundi initiis constent, salem tum efficacem, tum inertem elici posse. Caeterum supra olei facta est mentio, hic salis. In altero lenitas, in altero acrimonia cernitur. Haec
tum efficacem, tum inertem elici posse. Caeterum supra olei facta est mentio, hic salis. In altero lenitas, in altero acrimonia cernitur. Haec ut conveniat coniuncta esse, declarat proverbium vulgo iactatum: Oleum et sal oportet emere. Mare salis, est Sodomiticum mare, quod forte est salsum: cum alia stagna, quae Iudaei etiam maria vocaverunt, fuerint dulcia. Gen. 14 et 19, uxor Loth contra mandatum Dei retro respiciens, vertitur in statuam salis. Dubium est, an revera merum sal facta sit: vel mutata in eum lapidem, qui ob similitudinem quandam salis habet nomen. Christus Marci nono
vitam et mores servant ab omni vitio, sicut sal carnes aut alia: vel etiam, quod perinde condiat sapientia vitam, mores et sermonem, facit omnibus gratos et acceptos, sicut sal cibos. Inquit igitur ibi Paulus: Sapienter vos gerite erga extraneos, opportunitatem redimentes: Sermo vester semper cum gratia sit sale conditus, ut sciatis quomodo oportet vos unicuique respondere. Ubi ex adiunctis intelligitur, per salem indicari condimentum sapientiae. Credo vicinum esse huic, quod alibi Paulus vocat sanum sermonem. Hoc idem praeceptum Ephesiorum quinto contraria metaphora putris sermonis
Nunquid comedi solent res insulsae, quae sunt sine sale? Videtur dicere, suas calamitates nulla levatione, intermissione, aut recreatione condiri: eoque intolerabiles esse, ut cibum insulsum. Ezech. 16, ut Deus exponat foedissimam genesin, et corruptissimam naturam generis humani, comparat eum cum infante, inde statim a puerperio prorsus neglecto ac immundo: et inter alia dicit, Non es sale salita. quia cavendae putrefactionis causa, praeciso umbilico sal adhiberi solet.
SALVATOR, praeclarum nomen est. vide infra Servator, post verbum Salvo.
SALVARE communiter
remissio peccatorum seu iustificatio: et plena illa glorificatio, seu in aeternam vitam translatio. Prius dicam de istius vulgaris aut terrenae salutis exemplis: ubi non tam est difficultas in ipsa voce Salutis, quam in adiunctis vocibus, quae phrasin obscurant, Coniungam autem verbum Salvandi cum nomine Salus. Salvare de longinquo, est ex remotissimis locis a Iudaea eripere, et denuo ad terram promissionis in columes reducere, quo antea fuerant captivi abrepti: Ieremiae trigesimo, et quadragesimosexto. Salvare de aliqua re, 2. Regum 6: Unde salvabo te? num de torculari, aut
locis a Iudaea eripere, et denuo ad terram promissionis in columes reducere, quo antea fuerant captivi abrepti: Ieremiae trigesimo, et quadragesimosexto. Salvare de aliqua re, 2. Regum 6: Unde salvabo te? num de torculari, aut area? pro, unde tibi opitulabor? quibus viribus aut facultatibus, cum nec vinum nec frumentum habeam? Salvare de aliquo, est ex alicuius iniuria liberare. Iudicum sexto: Vade in fortitudine tua, et serva Israelem de manu Madian. Sic Ieremiae quadragesimosecundo: Salvos faciam vos, et eruam de manu eius. id est, liberabo ac vindicabo vos ex eius potestate.
11: Hodie facit Iehova salutem in Israel. Sic primo Samuelis decimoquarto: Qui fecit salutem magnam in Israele. id est, servavit, liberavit Israelitas. Sic primo Samuelis vigesimo quinto, secundo Samuelis vigesimotertio, Isaiae 59. Salutem fecit illi brachium suum. Convenit locutio et sensus cum supra citato loco Psalmo 98. Salvavit sibi dextera sua et brachio, etc. Sic Isaiae vigesimo sexto: Salutes non sunt factae in terra. id est, non sumus liberati. Sic operari salutes: Psalmo 74. Qui operatus est salutes in medio terrae. Glorificari in salute. Psalmo 149.
salute tua. Sic Psalmo vigesimo et vigesimoprimo. Sic primi Samuelis secundo: Laetata sum in salute tua. id est, de tuo maximo beneficio, quo me quasi servasti et beasti. Vana est salus hominis, Psalmo 60. Non potest efficaciter homo opitulari ne sibi quidem, nedum alii. Eadem vis vocum est, cum dicitur salutes faciei Dei: id est, favoris Dei, aut ex favore Dei provenientes. Aliqui de arca faciem Dei accipiunt. Psalmo quadragesimosecundo: Adhuc confitebor ei propter salutes faciei eius. Sic Psalmo vigesimo octavo. Esse, aut fieri, aut egredi aliquem alicui in salutem:
de arca faciem Dei accipiunt. Psalmo quadragesimosecundo: Adhuc confitebor ei propter salutes faciei eius. Sic Psalmo vigesimo octavo. Esse, aut fieri, aut egredi aliquem alicui in salutem: id est, ut ei opem ferat. Habacuc tertio: Egressus es in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo. Fuit mihi in salutem: Psalmo 118. Et Iob decimotertio: Ipse quoque erit mihi in salutem: id est, salutaris. Psalm. decimooctavo: Deus est nobis Deus in salutes, id est, salutifer. Elongare salutem, vel elongari a salute, est non liberari, nec habere magnam spem
Liberamur enim a iure peccati et [?: ] tis, et donatur nobis iustitia Christi, ob quam [?: d- ] Spiritus sanctus et vita aeterna. Consequi Iacobus: 2 ad Timoth. 2, Omnia suffero propter electos, ut et ipsi salutem consequantur, quae est in Christo Iesu, cum gloria aeterna. Salus ex Iudaeis est: Iohannis 4. id est, causa salutis, seu Servator. Evangelium est potentia Dei
ad salutem. id est, per hanc doctrinam salvat Deus credentes, Romanorum primo. Item
ad salutem. id est, per hanc doctrinam salvat Deus credentes, Romanorum primo. Item Romanorum undecimo: Eorum casu vobis contigit salus. id est, veri doctores, ac doctrina conversioque ipsa, dum illi eam reiiciunt. Romanorum decimotertio: Nunc propior nobis est salus, quam cum credidimus. id est, nunc clarius et illustrius videmus veritatem, magis quoque ampliatum et illustratum est regnum Christi, nosque in eo possumus esse confirmatiores. Isaiae 49. In tempore beneplaciti exaudivi te, et in die salutis adiuvi te. id est tempore Meschiae, et quoties mea ope
8 Spe salvi facti sumus. Rom. 10. Corde creditur ad iustitiam. hoc est, corde, seu fide in corde, apprehenditur iustitia imputativa: et ore fit confessio ad salutem, seu ore confitemur salutem: hoc est, gloriamur de beneficio Dei per Christum nobis exhibito. Hebraica enim phrasi accusativus cum praepositione pro genitivo ponitur. Ibidem: si confessus fueris ore tuo Dominum Iesum, et credideris, etc. salvus eris. Ibidem ex Ioele: Quisquis invocaverit nomen Domini, salvus erit. 1. Cor. 1, Sermo crucis, etc. nobis qui salvamur potentia Dei est, Ibidem, Visum
in die ignis, hoc est tentationis, seu in agone, detrimentum patietur: hoc est, a conscientia sua affligetur: et tamen, quia fundamentum retinet Iesum Christum. per illos angores animi reducetur ad salutem, ut abiectis omnibus stipulis, quibus antea confisus erat, solum salvatorem Iesum Christum cum suo beneficio amplectatur. 1. Cor. 15, Notum vobis facio Evangelium, etc. per quod etiam salvamini. 2. Cor. 7. Quae enim secundum Deum iustitia est, ea poenitentiam ad salutem haud poenitendam parit. Ephe. 2. Gratia salvati estis. Ephes. 6. Galeam salutis accipite. 1.
notat causas et occasiones ad salutem acquirendam destinatas, et totum Dei beneficium seu opus quod facit ad nos salvam dos. Rom. 11. Per lapsum illorum, s. Iudaeorum, salus contigit gentibus, id est occasio fuit ad salutem seu conversionem gentium. Rom. 13. Nunc est propior nostra salus, quam cum credebamus. Heb. 2. Si tantam neglexerimus salutem, quae primum enarrari coepit per ipsum Dominum, etc. hoc est, si neglexerimus doctrinam Evangelii, quae annunciat nobis Dei beneficium de gratuita peccatorum remissione, et donatione vitae aeternae. V. Salus pro
salvus erit. 1. Cor. 5. Tradatur Satanae ad interitum carnis, quo spiritus salvus sit in die Domini Iesu. Phil. 1. Novi enim quod hoc mihi cedet ad salutem, per vestram deprecationem, et subministrationem spiritus Iesu Christi, quae illis est causa perditionis, vobis autem salutis. Phil. 2. Cum timore et tremore vestram ipsorum operamini salutem. hoc est, perseverate Deo auxiliante in fide, ut reportetis finem fidei vestrae, salutem animarum, seu vitam aeterna. 1. Thess 5, Pro galea spem salutis, etc. non ut iram concitemus nobis, sed ut salutem consequam ur per Dominum
seu beneficio quocunque. Gen. 32. Vidi Dominum facie ad faciem, et salva facta est anima mea. ubi vult, sese evasisse, sese non moriturum, licet ipsam faciem Dei conspexerit. Gen. 50. Ut salvos faceret multos populos: i. in fame conseruaret, seu vivificaret, ne extinguerentur. Iosuae 8, Cum ergo ex utraque parte adversarii caederentur, ita ut nullus de tanta multitudine salvaretur, etc. 4. Reg. 7. Fugeruntque Syri, animas tantum suas salvare cupientes. Psal. 18. Deus meus, etc. cornu salutis meae. Psal 27. Dominus salus
temetipsum. Item Alios salvos fecit, seipsum non potest salvare. Mar. 5, Si vel vestimentum eius tetigero, salva ero. Marc. 6, Quotquot eum tangebant, salvi fiebant. Act. 4. Si nos hodie examinamur, etc. qua ratione iste infirmus salvus factus sit etc. 1. Pet. 2. Cum apparabatur arca in qua paucae, hoc est octo animae servatae sunt per aquam. 1. Pet. 4. Si iustus vix servatur, impius ubi apparebit? Hinc et Salvator Deus in Scripturis appellatur. Exod. 15. Ego sum Dominus Deus salvator tuus. Deut. 32. Recessit a Deo Savatore suo. Esa. 17, Oblita
[?: ] tem pertinente: ita etiam Salvator in Sacris literis non nunquam etiam de hominibus, praesertim virtute praestantibus, qui aliquando populum liberaverunt, dicitur. Secundo Reg. decimotertio: Dedit Iehova Israeli salvatorem, et egressi sunt de potestate Syriae. Iudic. tertio: Et cum clamassent filii Israel ad Deum, sustinuit eis servatorem, qui liberavit eos, nempe Othoniel filium Remaz. Sic etiam Ethnici opitulatores nominaverunt. Sic IESUS nomine proprio dictus est Servator, quia servavit populum a peccatis suis. Verum de Salvatore, vide Servator.
SALUTO
eos, nempe Othoniel filium Remaz. Sic etiam Ethnici opitulatores nominaverunt. Sic IESUS nomine proprio dictus est Servator, quia servavit populum a peccatis suis. Verum de Salvatore, vide Servator.
SALUTO verbum aliquando largius accipitur, pro largiore ac pleniore colloquio: ut cum [?: Hel- ] ablegans famulum ut propere currat, prohibet ne vel salutet obvios, vel etiam salutatus respondeat. id est, nullo prolixiore colloquio patiatur se detineri. Eadem formula, eodemque modo usurpatur a Christo Luca 10 idem Apostolis mandante. Sic Act. 18 dicitur Paulus
[?: ] Ave dixerint. In Evangelistis aliquoties obiicitur a Christo Pharisaeis, quod cupiant captentque salutationes in plateis: nimirum non propter vulgarem imprecationem pacis, sed propter honorificas appellationes et gestus, quos eis salutatores exhibuerunt. Salutare [?: ] aut Cum pace, est salutare precando alicui pacem: primo Samuelis 10, 17, et 2, Sam. 8.
SANCTUS,
Porro, quia Deo valde crebro, idque maxime proprie sanctitas tribuitur: fit inde, ut quicquid Deo quoquo modo dicatum aut consecratum est, Sanctum dicatur. Inde etiam fit, ut terra Chanaan dicatur sancta, et Ierusalem dicatur civitas sancta, Populus dicatur sanctus, tabernaculum et templum cum omnibus suis sacrificiis, vasis et ministris vocentur sancta. Triplicia ergo sunt sancta: homines, bruta offerenda, et res inanimatae. Quarum significationum postea plurima exempla proferentur. Quia vero alia erant magis sancta aliis, ideo illa quae maxime Deo addicta putabantur, vocabantur
Quarum significationum postea plurima exempla proferentur. Quia vero alia erant magis sancta aliis, ideo illa quae maxime Deo addicta putabantur, vocabantur Sancta sanctorum, quasi summe sancta. Sic intima pars tabernaculi ac templi, seu intima illorum adyta. Sic etiam quaedam sacrificia, et arca cum suo propitiatorio, praesertim autem ipsemet Messias, Sancta sanctorum nominantur. Caeterum populus Dei tripliciter dicitur sanctus. Primum, quia est populus Dei, habens sanctificantia se, verbum ac Sacramenta, et Deum quoque ipsum denique in medio sui: qua ratione seu externa sanctitate etiam
Verum prophetae ac singulares ministri Dei etiam maiore quadam emphasi dicuntur sancti, ut postea in verbo Sanctifico apparebit. Sic dicit Sunamitis ad virum, secundo Regum quarto: Ecce cognovi quod Vir Dei sit sanctus ille. id est, Elisaeus. De praedicta passiva sanctitate intelligit Paulus, cum toties suas epistolas inscribit hisce aut illis sanctis: Romanorum primo, primae Corinthiorum primo, secundae Corinthiorum primo, Ephesiorum primo, Philippensium primo, Colossensium 1. At adversarii sanctos communiter tantum eos intelligunt, qui prorsus omni peccato carent, perfectissimeque
octavo: Vastabit multos, et populum sanctorum. Venit oratio eorum ad habitaculum sanctitatis eius: id est, ad habitaculum caeleste: secundo Paralipomenon trigesimo. Malachiae secundo: videtur Sanctum vocare matrimonium. inquit enim: Quia contaminavit Iehuda sanctum Iehovae, quod diligit, cum duxit in uxorem filiam dei alieni: id est, matrimonium, quod ordinavit et sanctificavit Dominus, contaminavit Iuda, ducta gentili uxore. Eadem vis est vocis Sanctitas, quam supra in Sancto exposuimus. DEUS, in sanctitate est via tua: Psalmo septuagesimoseptimo. pro, sancta sunt
Deus: Non propter vos ego facio, a domus Israel: sed propter nomen sanctum meum, quod violastis inter gentes, ad quas venistis: et sanctificabo nomen meum magnum, quod est prophanatum inter gentes, quod vos prophanastis in medio earum. Et scient gentes, quia ego Dominus, dicit Dominus Deus, cum sanctificatus fuero in vobis coram oculis illorum. Sic et Deus praedixerat, quod sit se sanctificatarus in propinquis suis: quod etiam effecit Levitici decimo, interfecto Nadab et Abiu sacerdotibus, filiis Aaronis, ignem alienum offerentibus. Verba autem textus sunt haec: In propinquantibus
pro, non dedistis mihi illum honorem et gloriam, quod possem praestare quod dicebam. Iehovam exercituum ipsum sanctificate, Isaiae octavo: id est, tribuite illi sanctitatem, roborisque, et virium gloriam huic uni tribuite. Et Deus sanctus sanctificabitur propter indiciam, Isaiae quinto. Cum sanctificavero me in Ezechielis vigesimooctavo: id est, sanctum et iustum [?: ] cem me ostendero, puniendo eam. Et magnificabor et sanctificabor, et notus ero in oculis multarum gentium. Ezechielis trigesimooctavo: pro, magnum ac factum me ostendam ac reddam. Quasi dicat,
trigesimooctavo: pro, magnum ac factum me ostendam ac reddam. Quasi dicat, reddam nomen meum celeberrimum. Sequenti capite dicit. Et nomen sanctum meum notum efficiam.
Secunda significatio huius verbi sit illa, quam Christus semet patri offerens Iohan. decimoseptimo usurpat, cum inquit: Ego me pro eis sanctifico, ut et ipsi sint sanctificati in veritate. Sanctificatio haec qua Christus ait semet sanctificari, a plerisq exponitur de oblatione quod semetipsum offerat ac sacrificet patri: estque haec [?: no ] ta precatio cap, decimoseptimo vere
largiri, consecrare et offerre, ut supra quoque ex multis exemplis cognovimus. Sic etiam Christus semetipsum patri obtulit, et consecravit. Postrema sanctificationis Christi ratio est, quod sanctificare semet significat, seipsum sanctum, mundum ac innocentem praestare: ut postea ostendemus, cum ex professo hanc huius vocis significationem tractabimus. Hac quoque ratione Christus semet sanctificavit, id est, sanctum et immaculatum iustumque Deo praestitit, totam eius legem perfectissime praestando, eique usque ad mortem ignominiosissimam crucis obediendo. Haec Christi sanctificatio aut
idem plane est quod iustificatio. Altera vero est inchoata, infusa aut realis, quae est renovatio hominis, seu excisio cordis lapidei, et creatio novi ac spiritualis quae etiam dicitur creatio, aut condi ad bona opera, seu nova creatura. Utramque complectitur Christus Iohannis decimoseptimo, cum inquit: Sanctifica eos in veritate, sermo tuus est veritas. Et mox: Ut et ipsi sint sanctificati in veritate. Sic et Ezechielis vigesimo: Insuper et Sabbata mea dedi eis, ut esset signum inter me et eos: et scirent, quia ego Dominus sanctificans eos. eodem propheta, capite trigesimoseptimo
eodem propheta, capite trigesimoseptimo legitur: Ego Dominus sanctificator Israelis: id est, qui eos iustificatione et renovatione sanctos facio. Sic Christus quoque primae Corinthiorum primo dicitur nostra sanctificatio, aut sanctificator, et Hebraeorum nono utraque sanctificatio denotatur, cum legitur: Dona et sacrificia non possunt conscientiam sanctificare cultorum. et mox: Si sanguis hircorum et taurorum, et cinis iuvencae aspergens inquinatos, sanctificat ad carnis puritatem, quanto magis sanguis Christi mundabit conscientias nostras a mortuis operibus? Ephesiorum quinto. Ut
Unica enim oblatione perfectos fecit eos qui sanctificantur. Et aliquanto post: Sanguinem foederis, per quem fuit sanctificatus profanum duxerit. Et capite decimotertio: Quapropter et IESUS ut sanctificaret per proprium sanguinem populum, extra portam passus est. De sola renovatione accipitur, cum saepe Spiritui sancto sanctificatio tribuitur. Romanorum primo, Declarato filio Dei per Spiritum sanctificationis: id est, per Spiritum nobis ad renovationem donatum. Primae Petri primo: Secundum propositum Patris, in sanctificatione Spiritus, ad obedientiam et aspersionem sanguinis Iesu
et aspersionem sanguinis Iesu Christi. ubi Aspersio significat iustificationem: Sanctificatio verô, Spiritus renovationem.
Quarta significatio est activa, qua nostram vitam et actiones nostras sanctificamus, aut sanctas facimus. Secundae Corinthiorum septimo: Has igitur promissiones cum habeamus dilecti, purgemus nosmetipsos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem cum timore Dei. Romanorum sexto: Sic nunc praestate membra vestra serva iustitiae ad sanctificationem. id est, ad sanctam vitam. Et mox: Nunc vero liberati a peccato, et mancipi facti
Quarta significatio est activa, qua nostram vitam et actiones nostras sanctificamus, aut sanctas facimus. Secundae Corinthiorum septimo: Has igitur promissiones cum habeamus dilecti, purgemus nosmetipsos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem cum timore Dei. Romanorum sexto: Sic nunc praestate membra vestra serva iustitiae ad sanctificationem. id est, ad sanctam vitam. Et mox: Nunc vero liberati a peccato, et mancipi facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificatione: id est, sanctam vitam. Levitici vigesimo: Perdam animam quae
ut abstineatis a scortatione, et sciat unusquisque vas suum possidere in sanctificatione et honore. Et mox: Non enim vocavit nos Deus ad immundiciem, sed ad sanctificationem. Primae Timoth. secundo: Servabitur vero mulier procreando liberos, si manserit in fide, charitate, et sanctificatione cum modestia. Contra scortatio vocatur contaminatio, impuritas: et Contaminare dicitur proprium hominis corpus, ac mentem. Quare et Latini dixerunt aliquem libidinibus contaminari. Sic David dicit, vasa, id est corpora famulorum suorum, esse sancta, quia in aliquot diebus non attigerint
mulierem: 1 Sam. 22.
Quinta significatio est, quod crebro verbum et nomen Sanctificationis usurpatur de quadam externa, corporea, aut etiam ceremoniaria sanctificatione hominum ac rerum: quae multiplex est. Prima est, quod significare consecrationem aut oblationem erga Deum cum hominum, tum et rerum, supra multis exemplis ostensum est. Sic dicit Deus Exodi decimotertio: Sanctifica mihi omne primogenitum. Secunda est, cum significat purificare aut mundificare ab omnibus externis contaminationibus. sicut Exodi decimonono dicit Deus ad Moysen: Vade ad populum, et
aut etiam ceremoniaria sanctificatione hominum ac rerum: quae multiplex est. Prima est, quod significare consecrationem aut oblationem erga Deum cum hominum, tum et rerum, supra multis exemplis ostensum est. Sic dicit Deus Exodi decimotertio: Sanctifica mihi omne primogenitum. Secunda est, cum significat purificare aut mundificare ab omnibus externis contaminationibus. sicut Exodi decimonono dicit Deus ad Moysen: Vade ad populum, et sanctifica eos hodie et cras, et lavent suas vestes. Huius significationis sunt innumera exempla in Veteri testamento. Hebraeorum nono dicitur haec
DEUS sanctificare Sabbatum: nempe sibimet, suoque cultui consecrare. Quarta externa sanctificatio est. Sanctificare ieiunium: Ioel primo et secundo. item secundo Regum decimo, Sanctificare Baal festum, est decernere certum tempus, quo sancte ieiunare et festum celebrare velint. Quinta est, cum sanctificare aliquid significat, quasi sanctum facere externa quadam sanctitate. Sicut Christus dicit, Templum sanctificare id
aurum quod in eo est, et altare sanctificare donum quod super illud est:
13 dicuntur Medi sanctificati esse ad destructionem Babylonis. inquit enim ibi Deus: Ego praecepi sanctificatis meis, vocavi fortes meos, etc. Ierem. 12. Educ eos sicut oves ad occisionem, et sanctifica eos ad diem interfectionis. Locutio haec per metaphoram venit ab iis, qui cum se ad sacrificia, festa aut solennitates praeparabant, ut (exempli gratia) ad esum agni Paschalis, sanctificabant et purificabant se quibusdam ceremoniis ab omnibus impuritatibus, si forte quas contraxissent. Ad hoc forte genus sanctificationis, tametsi in quodam summo gradu ac emphasi, possis
seminibus, ne simul totus fructus sanctificetur, itidem in Scholiis, de contaminatione exponit. Sic per contaminationem locum Haggaei exponit etiam Kimchi, et R. Abraam. Talem opinor sensum esse etiam versiculi Isa. 65: Qui dicunt, Secede tibi, ne attigeris me, quia sanctificabo te. id est, cum sis indignus qui me sanctissimum attingas, contaminaberis, ac Deum offendes, nec attingendo. Exemplum luculentiss. istius sanctificationis, aut opinionis eius licet cernere in Petro: qui viso miraculo amplissimae capturae piscium, exclamat ad Christum, Discede a me, quia peccator sum. Verebatur
contaminaberis, ac Deum offendes, nec attingendo. Exemplum luculentiss. istius sanctificationis, aut opinionis eius licet cernere in Petro: qui viso miraculo amplissimae capturae piscium, exclamat ad Christum, Discede a me, quia peccator sum. Verebatur enim ne ob suam indignitatem conversando cum Christo, sibi iram Dei accerseret, eoque cupivisset ipse aufugere a Christo: verum quia non audebat se in mare proiicere. Christum autem sciebat sine periculo per aquas ambulare posse, petit ut ille a se recedat, atque ita se periculo illius sanctificationis aut reatus liberet. Ob talem
timere notat. 1 Pet. 3 Dominum Deum sanctificate in cordibus vestris Alias donare spiritum sanctum, et per eum operari in iustificatis novitatem naturae et bona opera. 1 Thess. 4. Sanctificatio vestra, a abstineatis a scortatione, et sciat unusquisque [?: ves- ] uas suum possidere cum sanctificatione et honore, [?: ] cum affectu concupiscentiae. 1 Ioan. 3, Omnis qui habet spem hanc. purificat se. Alias significat aliquid idoneum reddere ad licitum usum. 1 Cor. 7 Sanctificatur vir infidelis per mulierem. 1 Tim. 4, Omnis creatura Dei bona est,
in cordibus vestris Alias donare spiritum sanctum, et per eum operari in iustificatis novitatem naturae et bona opera. 1 Thess. 4. Sanctificatio vestra, a abstineatis a scortatione, et sciat unusquisque [?: ves- ] uas suum possidere cum sanctificatione et honore, [?: ] cum affectu concupiscentiae. 1 Ioan. 3, Omnis qui habet spem hanc. purificat se. Alias significat aliquid idoneum reddere ad licitum usum. 1 Cor. 7 Sanctificatur vir infidelis per mulierem. 1 Tim. 4, Omnis creatura Dei bona est, etc. Sanctificatur enim per verborum orationem.
sanctarum et mysteriorum Dei. Sanctuarii vocem in ultimo Psalmo, aliqui [?: ] gunt de caelo, eo quod ibi Deus habitet: Laudate Deum in sanctuario suo, laudate eum in firmamento potentiae eius.
SANGUIS, varia significata habet, plures etiam obscuras phrases parit. Primum, cum in propria significatione accipitur, saepe in veteri Testamento usus eius prohibetur: quin et Actor. decimo quinto. Adscribitur autem a Moyse crebro eius praecepti ratio, quia anima sit sanguis, aut in sanguine. Genesis 9: Utique carnem cum anima eius, sanguine eius, non comedetis. Levit,
habet, plures etiam obscuras phrases parit. Primum, cum in propria significatione accipitur, saepe in veteri Testamento usus eius prohibetur: quin et Actor. decimo quinto. Adscribitur autem a Moyse crebro eius praecepti ratio, quia anima sit sanguis, aut in sanguine. Genesis 9: Utique carnem cum anima eius, sanguine eius, non comedetis. Levit, decimoseptimo etiam prolixius et severius hoc praeceptum inculcatur, et ratio haec prolixius exponitur, ubi dicitur anima esse in sanguine, et etiam esse sanguis. Quod dogma convenit cum Galeni et aliorum medicorum sententia, qui dicunt, animam
sit sanguis, aut in sanguine. Genesis 9: Utique carnem cum anima eius, sanguine eius, non comedetis. Levit, decimoseptimo etiam prolixius et severius hoc praeceptum inculcatur, et ratio haec prolixius exponitur, ubi dicitur anima esse in sanguine, et etiam esse sanguis. Quod dogma convenit cum Galeni et aliorum medicorum sententia, qui dicunt, animam esse temperamentum, aut in temperamento. Sic et Virgilius sanguinem vocat Purpuream animam. Quod de vegetatione anima, seu de brutorum anima vere dici potest. Ob haec causam etiam suffocatum prohibetur, quia sanguis non effluxit ex
esse temperamentum, aut in temperamento. Sic et Virgilius sanguinem vocat Purpuream animam. Quod de vegetatione anima, seu de brutorum anima vere dici potest. Ob haec causam etiam suffocatum prohibetur, quia sanguis non effluxit ex carne, sed passim in carne congelatus est, eoque necessario cum carne comeditur. Sic Ezek. vegesimotertio accusantur super sanguine: Comeditis oculos vestros levatis ad idola vestra. id est, [?: imm- ] Sanguinem hominis effundere, Genesis nono, est homines interficere: quia plerunque ita interficiuntur homines
caedes. Sic secundo Paralipom. vigesimo quarto: Propter sanguinem filiorum Ioiada. id est, caedem. Celare sanguinem. Gen. 37. id est, caedem. Sexto, significat reatum de sanguine iniuste fuso. Psal. 51, Libera me Deus de sanguinibus. id est, a reatu caecis Uriae, et aliorum cum eo mea culpa interfectorum. Oseae 4, Sanguines attigerunt sanguines: id est, omnes sant onerati reatu in iustarum caedium, vel omnia sunt plena caedibus. Sic saepe hoc dictum iteratur: Sanguis eius super eum, vel super caput eius: Levit. 20, et alias saepissime significat, ipsemet est reus
vel omnia sunt plena caedibus. Sic saepe hoc dictum iteratur: Sanguis eius super eum, vel super caput eius: Levit. 20, et alias saepissime significat, ipsemet est reus sui exitii. Sic Act. 5, Vultis super nos inducere sanguinem hominis istius. id est, nos onerare reatu et culpa occisi Iesu, cum ipse sibi male agendo exitium accersiverit. Sic saepe dicitur Quaerere sanguinem: id est, punire reatum caedis: Gene. nono et 42 Reddidit tibi Iehova omnem sanguinem domus Saulis: secundo Samuelis decimosexto. id, est, punivit te Deus propter effusum sanguinem familiae Saul. Sic de
Adhuc paululum, et visitabo sanguines Iezabel, id est, reatum de tot caedibus. Septimo significat simul reatum, ac etiam poenas iniusti homicidii. Veniat sanguis IESU super nos, et super filios nostros: Matthaei vigesimoseptimo. id est, si quis reatus et poenae metuuntur ex interfectione Iesu, cum in nos sponte recipimus, ut tu nullam culpam, reatum aut poenam propterea timeas. scimus enim eum [?: cul- ] [?: ] [?: ] [?: fu ] , Deum nemini alii quam ipsi iratum fore ob eius exitium. Sic dicit Christus, Omnem sanguinem iustum inde ab Abel
ob interfectos filios Gedeonis. Remittetur eis sanguis ille: Deuteronom. vigesimo primo. id est, poena homicidii illius. Decimo, interdum notat omnia graviora scelera, praesertim in damnum proximi tendentia, et etiam ipsas libidines. Isa. 1, et 59. Manus vestrae sanguine plenae sunt. Isa. 4, Cum laverit Dominus sordes filiarum Sion, et sanguines Ierusalem de medio eius removerit. Sic forte illud Os. 4 accipi posset: Sanguines pertigerunt ad sanguines. Hoc enim post enumerationem variorum peccatorum veluti conclusio adiicitur. Undecimo, aliquando simpliciter mortem significat.
in medio populi tui. id est, ne imputes nobis. Deuteron. decimonono: Auferes sanguinem innocentem. id est, expiabis interfecto homicida. Sic et primo Reg. secundo. Sanguinem vocat David aquam, periculo mortis suorum militum allatam: 1 Paralip. 11. An sanguinem virorum istorum bibam cum animabus ipsorum? Aedificare domum sanguine: id est, oppressione et damno miserorum. Habac. 2, Vae aedificanti urbem sanguine. Micheae tertio: Qui aedificatis Sion sanguine. Sanguinem occisorum bibere, est, superatis hostibus praeda potiri. Num. 23. Non accubabit, donec sanguinem
hostibus praeda potiri. Num. 23. Non accubabit, donec sanguinem occisorum biberit. Allusio aut comparatio est, ad leonis naturam et vires. Vide supra Occido. Lavare in sanguine pedes, victoria potiri significat, ut supra in voce Pes exposui. Psalmo quinquagesimooctavo: Laetabitur iustus, cum viderit vindictam, pedes suos lavabit in sanguine: id est, tinget, ut solent victores, caedentes terga fugientium hostium. Sic Psalmo
sexagesimooctavo: Rubescat pes tuus sanguine inimicorum tuorum.
tuae caedes et alia violenta facta et afflictio miserorum. Ezechielis vigesimotertio: Sanguis est in manibus earum. Sanguini aliquem facere: Ezek. trigesimoquinto. id est, tradere sanguinario, aut etiam gladio. Propterea dicit Dominus: Sanguini te faciam, et sanguis te persequetur: si non, cum sanguinem oderis, persequetur te. Preciosum esse alicuius sanguinem coram Deo, est idem quod, preciosam esse mortem, seu Deum ulcisci iniustam piorum caedem: Psalmo septuagesimo secundo. Sanguis per metaphoram significat etiam spiritualem mortem, aut aeternum exitium. Sic utitur Ezekiel.
persequetur te. Preciosum esse alicuius sanguinem coram Deo, est idem quod, preciosam esse mortem, seu Deum ulcisci iniustam piorum caedem: Psalmo septuagesimo secundo. Sanguis per metaphoram significat etiam spiritualem mortem, aut aeternum exitium. Sic utitur Ezekiel. capite tertio, cum dicit Deus se impoenitentium, si non moveantur, sanguinem requisiturum de manu prophetae, Huc videtur alludere, eademque metaphora uti Paulus Actorum decimo octavo: Sanguis vester in caput vestrum, purus ego sum. id est, Vosmet estis rei vestri exitii, ego nullam culpam aut reatum iure
pactio aut foedus in, per, aut propter sanguinem Christi, ibi distributum: sicut illa vetus caeremonia aut actio, erat foedus IN, PER, aut PROPTER sanguinem illius victimae, quo illc in populum sparso illud foedus confirmabatur.
Idem ergo prorsus sensus est utriusque recitationis, sive cum Matthaeo et Marco dicas, Hic est sanguis novi testamenti aut foederis: sive, Hoc poculum aut potio est novum testamentum in meo sanguine, quo ibi dato confirmatur ac sancitur. Porro Paulus primae Corinthiorum undecimo exigit diiudicationem corporis ac sanguinis Domini in sumenda sacra Coena:
et Marco dicas, Hic est sanguis novi testamenti aut foederis: sive, Hoc poculum aut potio est novum testamentum in meo sanguine, quo ibi dato confirmatur ac sancitur. Porro Paulus primae Corinthiorum undecimo exigit diiudicationem corporis ac sanguinis Domini in sumenda sacra Coena: id est ut cum iudicio sumamus sacrum corpus ac sanguinem Domini, diiudicantes et praeparantes nosmet, et stantes ac facientes ingens discrimen inter ea quae ibi sumuntur, et inter alias epulas. Quod Corinthii non iudicabant aut discernebant, sed perinde illotis (ut est in proverbio) manibus ac corde
Paulus illa ipsa abusione adeo reos fieri male sumptarum preciotissimarum rerum corporis ac sanguinis Domini, ut sibimet iudicium ac exitium bibant et comedant. Ioannes primae Capite quinto dicit, Christum venisse per aquam et sanguinem: idque bis repetit et inculcat. id est, egisse et agere cum mundo et hominibus per [?: su- ] verbum ac sacramenta. Haec enim sunt veluti [?: ma- ] aut instrumenta quaedam Christi, per quae nos [?: con-it ] , et nobiscum agit, nobisque sua spiritualia bona beneficiaque communicat. Idem quoque ibidem [?:
quam qualem hic tantum ferme Grammaticam profitemur. Inserenda tamen haec fuere, ut cerneretur ratio illarum tot Scripturae locutionum Veteris ac Novi testamenti, ubi vulnere ac livore Meschiae sanari et eum propter peccata nostra percuti, nostramque pacem ex eius castigatione oriri, dicitur. Item cum toties
dicimur sanguine Christi mundari et dealbari ab omnibus peccatis: 1 Ioan. 1, Apocal. 1, 7 et 22. Sic, cum iustificari nos sanguine Christi, Romanorum tertio et 5, Hebraeorum nono et
eum propter peccata nostra percuti, nostramque pacem ex eius castigatione oriri, dicitur. Item cum toties
dicimur sanguine Christi mundari et dealbari ab omnibus peccatis: 1 Ioan. 1, Apocal. 1, 7 et 22. Sic, cum iustificari nos sanguine Christi, Romanorum tertio et 5, Hebraeorum nono et decimotertio: et quod redempti esse dicimur precioso sanguine Christi, Actor. secundo Ephes. primo, primae Petri primo. Ad haec, quod sanguis Christi pro nobis datus aut fusus esse dicitur Matthaei vigesimo
est, et sanguis eius pro nobis effusus. Ex eo sacrificio habent credentes spirituale alimentum, et vitam longe beatissimam, aeternamque. Significat igitur ibi sanguis, ipsam passionem, aut unicum Christi sacrificium. Lucae decimotertio dicitur Pilatus miscuisse sanguinem quorundam Galilaeorum, cum ipsorum sacrificiis: quo indicatur summa eius crudelitas ac impietas, qui eos inter sacrificandum, ac ad ipsas Dei aras mactaverit, non tantum hominibus, sed nec Deo quidem aut religioni eius parcens. Gal. primo: Non statim contuli cum carne et sanguine id est, cum ullo homine, contentus
dicitur Pilatus miscuisse sanguinem quorundam Galilaeorum, cum ipsorum sacrificiis: quo indicatur summa eius crudelitas ac impietas, qui eos inter sacrificandum, ac ad ipsas Dei aras mactaverit, non tantum hominibus, sed nec Deo quidem aut religioni eius parcens. Gal. primo: Non statim contuli cum carne et sanguine id est, cum ullo homine, contentus institutione ac patefactione veritatis, quae mihi abunde a Christo ipso contigerat. Sed de hac locutione, cum caro et sanguis coniunguntur, supra in voce CARNIS prolixius disserui. Hebraeorum secundo: Quoniam igitur pueri participes fuerunt
quorundam Galilaeorum, cum ipsorum sacrificiis: quo indicatur summa eius crudelitas ac impietas, qui eos inter sacrificandum, ac ad ipsas Dei aras mactaverit, non tantum hominibus, sed nec Deo quidem aut religioni eius parcens. Gal. primo: Non statim contuli cum carne et sanguine id est, cum ullo homine, contentus institutione ac patefactione veritatis, quae mihi abunde a Christo ipso contigerat. Sed de hac locutione, cum caro et sanguis coniunguntur, supra in voce CARNIS prolixius disserui. Hebraeorum secundo: Quoniam igitur pueri participes fuerunt carnis et sanguinis, et ipse
ac ad ipsas Dei aras mactaverit, non tantum hominibus, sed nec Deo quidem aut religioni eius parcens. Gal. primo: Non statim contuli cum carne et sanguine id est, cum ullo homine, contentus institutione ac patefactione veritatis, quae mihi abunde a Christo ipso contigerat. Sed de hac locutione, cum caro et sanguis coniunguntur, supra in voce CARNIS prolixius disserui. Hebraeorum secundo: Quoniam igitur pueri participes fuerunt carnis et sanguinis, et ipse quoque similiter particeps factus est eorundem. id est, quandoquidem habuerunt non tantum animam, sed et corpus. Pontifex et Christus
supra in voce CARNIS prolixius disserui. Hebraeorum secundo: Quoniam igitur pueri participes fuerunt carnis et sanguinis, et ipse quoque similiter particeps factus est eorundem. id est, quandoquidem habuerunt non tantum animam, sed et corpus. Pontifex et Christus dicitur intrare in tabernaculum, cum sanguine, per sanguinem, et in sanguine: id est, offerendo simul sanguinolentum sacrificium, atque ita quasi aditum sibi per illud ad Deum faciendo aut parando, aperiendoque: in epistola ad Hebraeos, et alias. Ezechielis decimonono: Mater tua sicut vitis in sanguine tuo, quae est plantata
decimonono: Mater tua sicut vitis in sanguine tuo, quae est plantata iuxta aquas, frugifera et frondifera est facta ab aquis multis. Credo sanguinem ibi pro vino accipi ut supra audivimus interdum usurpari. Alii intelligunt de nativa succulentia. Aliqui intelligunt etiam ortum ac partum: id est, cum te primum pareret, floruit ac viguit.
SANITAS, et SANARE, per metaphoram significat incolumitatem quamvis, etiam in rebus ac fortunis: inanima quoque praeterea liberationem a quibusvis adversitatibus, corporeis, terrenis, et spiritualibus. Ieremiae trigesimo: Adducam tibi
Graecos philosophos ac eruditos varie accipitur. Primum enim significat rerum eximiarum, et praesertim caelestium ac [?: ] narum, et alioqui aliorum captum excedentium [?:-ciam-ut ] eam Aristoteles Ethic. sexto describit. Sic [?: ] detur hac voce uti Paulus, cum dicit, se sapientiae [?: ] tum inter perfectos loqui: primae Corinthiorum [?: ] do. Alias eis sapientia est, excellens cognitio [?: c- ] artis ac scientiae: ut ibidem Aristoteles definit. Sic [?: ] detur Moses hoc vocabulum usurpare, cum
Paulus, cum dicit, se sapientiae [?: ] tum inter perfectos loqui: primae Corinthiorum [?: ] do. Alias eis sapientia est, excellens cognitio [?: c- ] artis ac scientiae: ut ibidem Aristoteles definit. Sic [?: ] detur Moses hoc vocabulum usurpare, cum [?: art- ] tabernaculi subinde Sapientes, aut sapientes corde appelis. Sic et Paulus 1 Corinth. 3, architectum dicit sapienti et Isaias cap. 3. Ierem. decimo. Postremo, sapientes vocant etiam scientiam communium rerum, vitae [?: ] communis,
sicut et Thales Milesius solum Dei esse sapientem pronunciarat. Et Paulus docet Romanorum decimosexto, Solum Deum esse sapientem. Haec igitur sit quarta Sapientiae acceptio, aut significata quam recte etiam intelligere queas in loco primae Corinthiorum 1: Nam postquam in sapientia Dei, cum mundus per sapientiam non cognovit. placuit Deo, per stulticiam praedicationis salvos facere credentes. [?: ] sapientiam Dei vocat, eius affectum: nempe sapientissimam creationem, et conservationem mundi ac omnium creaturarum: et praeterea etiam ordinationem omnium rerum,
mundus per sapientiam non cognovit. placuit Deo, per stulticiam praedicationis salvos facere credentes. [?: ] sapientiam Dei vocat, eius affectum: nempe sapientissimam creationem, et conservationem mundi ac omnium creaturarum: et praeterea etiam ordinationem omnium rerum, hominisque cum Deo congruenti aut erga eum harmoniam, interveniente imagine Dei in homine, iustitiaque ac lege Dei, et hominis ergo Dei
efficio ac obedientia, vicissimque ipsius favore ac beneficentia erga hominem.
ergo Dei
efficio ac obedientia, vicissimque ipsius favore ac beneficentia erga hominem. Dicitur porro etiam crebro sapientia ea hominis cognitio Dei, qua eum agnoscit, colit et observat: quae idem ferme est cum vera pietate. Sic innumeris vicibus repetitur, Initium sapientiae est timor Domini. Sicut Moyses ad Israelitas dicit Deuteronom. quarto: Custodietis itaque, et facietis. Haec est enim sapientia et intelligentia vestra coram populis, ut audiant omnia ista statuta, et dicant: Utique populus
sancti recensentur. inquit enim: Et requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientiae et intelligentiae, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et timoris Domini. Quae dona ita Philippus aliquando distinguebat, ut eius verba in Tabella subiecta sequuntur: neque enim mihi cum eo de palma eruditionis fuit certamen, quam ego facile etiam infimis, nedum summis concedo.
tuis robur,salus, sapientia, et scientia: et timor Domini, ipse erit thesaurus tuus. Iosua dicitur fuisse repletus spiritu sapientiae, Deuteronomii trigesimoquarto. Et Salomoni Deus dicitur donasse sapientiam et intelligentiam multam, quae non minima ex parte fuit politica prudentia. Sic cum toties Salomon dicitur sapiens fuisse prae cunctis hominibus, non potest proprie de Dei cognitione intelligi, in qua eum plurimum superavit David et alii pii, proculdubio etiam aliqui prophetae ipsius tempore: sed intelligendum est de politica sapientia, et alioqui variarum rerum cognitione.
audire cupiebant. Illud sane mirum, et contradictionis plenum esse videtur, quod ibidem Apostolus Christum et Evangelion vocat tum stulticiam, tum sapientiam: idque tum Dei, tum hominum. Est autem Evangelium stulticia, aut stulta praedicatio, tum Graecis, quib. stultissimum dogma ac multis modis cum ratione pugnans esse videbatur: tum Deo, cum cuius iustitia ac lege pugnare videtur, ut malus bene, bonus autem male habeat: utque insuper bonus seu instus. i. Christus, ob hoc ipsum et ad hunc finem male habeat, quo per eius calamitatem malus seu peccator homo bene habeat, quae sane duplicata
plenum esse videtur, quod ibidem Apostolus Christum et Evangelion vocat tum stulticiam, tum sapientiam: idque tum Dei, tum hominum. Est autem Evangelium stulticia, aut stulta praedicatio, tum Graecis, quib. stultissimum dogma ac multis modis cum ratione pugnans esse videbatur: tum Deo, cum cuius iustitia ac lege pugnare videtur, ut malus bene, bonus autem male habeat: utque insuper bonus seu instus. i. Christus, ob hoc ipsum et ad hunc finem male habeat, quo per eius calamitatem malus seu peccator homo bene habeat, quae sane duplicata quaedam iniustitia videri queat. Verum contra
perspectum, summa quaedam stulticia est: interna vero rei veritate, si probe cognoscatur, summa est sapientia. Non ergo rei veritate, sed specie tantum et hominum opinione stulticia est: sicut contra falsam religionem et traditiones hominum dicit Apostolus Coloss. 2 habere speciem sapientiae, cum rem ipsam non habeat. Quare verissime idem gentium doctor Coloss. 2 affirmat, in Christo esse reconditos omnes thesauros sapientiae et scientiae Dei. Quod tum passive, tum active intelligatur. Passive, quia in eo agnoscitur et reperitur ingens Dei sapientia, potentia ac bonitas, multiplicia
[?: quo- ] ex eis interficient, quosdam fugabunt. Ne fitis apud vosmetipsos sapientes: Rom. 11 et 12. id est, ne videari ni vobis nimium sapientes esse, et quasi soli sapere. Sicut Isaias inquit: Vae sapientibus in oculis suis, et qui coram seipsis sunt intelligentes. et Rom. 1, Cum dicerent (aut putarent) se sapientes esse, stulti facti sunt De talibus terrenis, aut opinione potius quam reipsa sapientibus, multa dicit Paulus 1 Cor. 1. 2. 3: quae supra magna ex parte iam exposita sunt: aut certe exiliis sicut et alia loca, ubi ista vox reperitur, intelligi [?:
Ibidem: Idem erga vos invicem sapientes, sed humilibus vos accommodantes. id est, non grandia quaedam et gloriosa supra vestram et aliarum fratrum sortem, statum ac dona affectantes et [?: ] lientes: veluti faciunt qui inter cives regnum ac [?: ] nidem affectant, nec cum aliis aequa sorte contenti [?: ] , ad eosve sese demittere aut accommodare [?: dign- ] . Sic et 2 Corinthiorum ultimo dicit: Idem sapite, [?: ] agite. Sapere ut parvulum, 2 Corinthiorum decimo tertio Philipp. 3, Terrena sapere. Contra Coloss. 3,
lapidi [?:-spidi ] et Sardio. In quem locum sic scribit Aretas Caesariensis: Sardius ob terrorem confertur Deo. Habet enim Sardius, ignis speciem. Quando quidem ferri non posset Deus, si rigido uti vellet iustitiae iudicio: merito clementis et boni praebet argumentum Sardius, quippe cum et terrens, et ignis speciem prae se ferens (ut aiunt) lapis sit: quem non solum timori esse ferunt beluis atque monstris, sed etiam vim habere curandi dolores ac molestias, quae nostris corporibus innascuntur. Ait enim magnus Epiphanius, ipsum, si applicetur, moderi tumoribus, ferroque illatis
Satiari. Psal 103. Qui satiat bonis maxillas tuas, renovat sicut aquilae iuventutem tuam. Quam metaphoram etiam aliis verbis alius quidam Psalmus exprimit, dicente Deo ad Israelem: Dilata os tuum, et replebo illud. Sic Psalm. 17: Ego in iustitia videbo faciem tuam, satiabor cum evigilavero ad imaginem tuam. id est, cum resurrexero plene restitutus ad tuam imaginem, tum demum plene omnibus bonis perfruar et explebor, ut nihil amplius desiderem. Sic pro omnibus huius vitae commodis accipit Paulus, cum Phil. 4 inquit: Edoctus sum saturari et esurire, abundare et egere,
satiat bonis maxillas tuas, renovat sicut aquilae iuventutem tuam. Quam metaphoram etiam aliis verbis alius quidam Psalmus exprimit, dicente Deo ad Israelem: Dilata os tuum, et replebo illud. Sic Psalm. 17: Ego in iustitia videbo faciem tuam, satiabor cum evigilavero ad imaginem tuam. id est, cum resurrexero plene restitutus ad tuam imaginem, tum demum plene omnibus bonis perfruar et explebor, ut nihil amplius desiderem. Sic pro omnibus huius vitae commodis accipit Paulus, cum Phil. 4 inquit: Edoctus sum saturari et esurire, abundare et egere, Lucae 6 est metaphora saturitatis et
illud. Sic Psalm. 17: Ego in iustitia videbo faciem tuam, satiabor cum evigilavero ad imaginem tuam. id est, cum resurrexero plene restitutus ad tuam imaginem, tum demum plene omnibus bonis perfruar et explebor, ut nihil amplius desiderem. Sic pro omnibus huius vitae commodis accipit Paulus, cum Phil. 4 inquit: Edoctus sum saturari et esurire, abundare et egere, Lucae 6 est metaphora saturitatis et esuriei spiritualis. inquit enim Christus Beati qui esuritis nunc, quia saturabimini. scilicet, in altera vita. Et contra mox ait: Vae vobis qui impleti aut saturati estis, quoniam
aut Ecclesiae Laodicensi, Apoc. 3: Dicis, dives sum, et ditatus sum, et nullius indigeo: neque nosti, te esse caecum, pauperem, nudum, etc. Suadeo, ut accipias a me aurum purissimum, ut dives [?: ] . Talis metaphora est Psal. 16: Satietas laeticiarum est cum vultu tuo. id est, tua facies ac favor replet summis suavissimisque bonis omnes in te sperantes. Talis vis locationes est etiam, Satur dierum: id est, qui non cupiebat divitius vivere. Sic Psal. 107: Satiavit animam famelicam, et inanem replevit bonis. Prov. 13: De fructu
replevit bonis. Prov. 13: De fructu oris quisque saturabitur bono. id est, prout bene loquutus fuerit, ac se gesserit, ita etiam vicissim audiet, aut accipiet. Edere ac bibere, et non satiari, Hag. 1, et Amos 4, est, non habere aut percipere benedictionem Dei in suis rebus, non frui eis cum benedictione Domini. Qui colit agrum suum, satiabitur: est aliquoties in Proverbiis. nulla autem explicatione indiget, cum sit perspicuum per se.
SAUL INTER PROPHETAS: Proverbium est, de iis qui subito docti aut clari fiunt. 1. Sam. 10. Vide et Erasmum in Chiliadibus qui hoc
ita etiam vicissim audiet, aut accipiet. Edere ac bibere, et non satiari, Hag. 1, et Amos 4, est, non habere aut percipere benedictionem Dei in suis rebus, non frui eis cum benedictione Domini. Qui colit agrum suum, satiabitur: est aliquoties in Proverbiis. nulla autem explicatione indiget, cum sit perspicuum per se.
SAUL INTER PROPHETAS: Proverbium est, de iis qui subito docti aut clari fiunt. 1. Sam. 10. Vide et Erasmum in Chiliadibus qui hoc proverbium tractat.
SCABELLUM, seu parvum scamnum solemus pedibus subiicere, cum sedemus, ut non solum reliquum
nulla autem explicatione indiget, cum sit perspicuum per se.
SAUL INTER PROPHETAS: Proverbium est, de iis qui subito docti aut clari fiunt. 1. Sam. 10. Vide et Erasmum in Chiliadibus qui hoc proverbium tractat.
SCABELLUM, seu parvum scamnum solemus pedibus subiicere, cum sedemus, ut non solum reliquum corpus, sed et pedes sint in sublimiore loco ab infimo pavimento. Per metaphoram porro transfertur primum ad arcam foederis, quia Deus promiserat se in ea sessurum ac habitaturum. 1. Paral. 28: Ego cogitavi cum corde meo aedificare domum quietis arcae foederis
seu parvum scamnum solemus pedibus subiicere, cum sedemus, ut non solum reliquum corpus, sed et pedes sint in sublimiore loco ab infimo pavimento. Per metaphoram porro transfertur primum ad arcam foederis, quia Deus promiserat se in ea sessurum ac habitaturum. 1. Paral. 28: Ego cogitavi cum corde meo aedificare domum quietis arcae foederis Iehovae, et scabello pedum eius. Psal. 99: Adorate scabellum pedum eius. pro, in templo isto, et coram arca ubi Deus sedet inter Cherubim. Versu ultimo eiusdem Psalmi pro eodem ait, Adorate montem sanctitatis eius. Sensus autem
quoque praecipit Christus, ut omnia a nobis removeamus, quae nos scandalizent, etiamsi essent propriae manus, pedes aut oculi, aut aliquid aliud longe gratissimum et utilissimum. Sic Rom. 14: Id potius agite, ne offendiculum ponatur fratri, aut scandalum. Et mox: Malum est homini, qui comedit cum offendiculo. Bonum est non comedere quicquam, in quo frater tuus offenditur, scandalizatur, aut fit imbecillus. Scandalizari in Christo, est arrepta aliqua occasione ex Christi persona, religione aut regno, aliisve quoquo modo ei cohaerentibus, fieri ab eo alieniorem, aut etiam prorsus ab eo
Bonum est non comedere quicquam, in quo frater tuus offenditur, scandalizatur, aut fit imbecillus. Scandalizari in Christo, est arrepta aliqua occasione ex Christi persona, religione aut regno, aliisve quoquo modo ei cohaerentibus, fieri ab eo alieniorem, aut etiam prorsus ab eo deficere. Nam cum et species personae ac doctrinae religionisque minus rationi sit plausibilis: et tum crucem tum alia innumera, quorum etiam multa Satan excitat, connexa habeat: aliis aliud in eo displicet: unde paulatim ab eo fiunt alieniores, aut etiam plane hostes ipsius. Ideo vocatur petra scandali, tum
mentio hoc ipso nomine etiam Esdra, et Machabaeis. In quem autem usum et finem mandatus fuerit hic dies festus, Moses docet Levit. 22 nempe, ut annuo ritu in memoriam revocarent Iudaei patres suos in deserto annis 40 sub tabernaculis, [?: ] liter eos ductante et fovente Deo vixisse, cum [?: d- ] ac omnino certis sedibus carerent: ut ita tum illius liberationis beneficium celebrarent, tum etiam [?: prae- ] tis peregrinationis in hoc deserto aut lachrymari [?: ] le, et denique futurae redemptionis admonerentur.
SCEPTRUM
tribuum, ex suo patre [?: pr- ] sive quia singulae suum quoddam regimen habuerunt, sicut Iacob de Dan inquit: Dan iudicabit suos sicut et quaevis alia tribus. Sive quia in definienda [?: ] [?: ] quam tribuum debeat esse sacerdotium, Num 17, duodecim virgae cum inscriptione nominum tribuum fuerunt in tabernaculo positae, ex quibus sola virga et [?: ] floruit. vide VIRGA.
SCINDERE vestimenta solebant Iudaei in [?: mag- ] ctu, et quovis alio dolore, quasi prae nimia [?: impat- ] cruciatus tam tetros
Arbor scientiae boni et mali, Genes. 2 et 3 nominatur. Disputant autem Theologi, cur ea sic dicta sit. Alii putant sic dictam eam arborem, quia ibi vera doctrina aut publicum ministerium tractari debuit. Alii, quia Deus prohibendo eis illam arborem, monere voluerit homines, eos debere cum scientia ac iudicio vivere, agnoscendo se creatorem suum: eamque esse veram, et homini maxime convenientem scientiam, scire quis' nam ipse sit, et quid vel mandet vel prohibeat, tum etiam porro distinguendo bonum a malo, et statuendo id demum bonum esse, quod ipse permisisset: contra malum,
Du wirsts wol fulen, ich bin gewitziget, ich habs nichts woellen glauben, bins aber gewahr worden. Posses etiam illud huic sententiae addere, quod plerunque res ex suo contrario cognoscuntur, et praesertim bona, in primisque Dei dona ac beneficia non prius intelliguntur ac expenduntur, quam cum iam amissa sunt, ut cum sa [?:-itas ] , pax, aut res familiaris amissa est.
SCIENTIA saepe pro vera Dei agnitione, aut etiam doctrina ponitur. Isaiae 11, Repleta est terra scientia Domini, sicut aquae maris contegentes. Hieremiae nono, Non glorietur sapiens in
ich bin gewitziget, ich habs nichts woellen glauben, bins aber gewahr worden. Posses etiam illud huic sententiae addere, quod plerunque res ex suo contrario cognoscuntur, et praesertim bona, in primisque Dei dona ac beneficia non prius intelliguntur ac expenduntur, quam cum iam amissa sunt, ut cum sa [?:-itas ] , pax, aut res familiaris amissa est.
SCIENTIA saepe pro vera Dei agnitione, aut etiam doctrina ponitur. Isaiae 11, Repleta est terra scientia Domini, sicut aquae maris contegentes. Hieremiae nono, Non glorietur sapiens in sapientia sua, nec fortis in
et veritatis in lege concedit. Idem Apostolus Rom. 10 concedit, Iudaeos habere zelum, sed non secundum scientiam: id est, suum zelum non oriri aut dirigi regique vera cognitione doctrinae ac voluntatis Dei. Atque in hisce exemplis Scientia non prorsus speculativa aut ociosa accipi debet, sed cum quodam studio pietatis coniuncta. At cum 1. Corinth. 8 dicit. Omnes scientiam habere, et scientiam inflare: loquitur de mere speculativa cognitione, carente omni timore Dei, quae plerunque reddit superbos ac inflatos homines, qui magis destruant quam aedificent. 2. Corinth. 4. Deus
Rom. 10 concedit, Iudaeos habere zelum, sed non secundum scientiam: id est, suum zelum non oriri aut dirigi regique vera cognitione doctrinae ac voluntatis Dei. Atque in hisce exemplis Scientia non prorsus speculativa aut ociosa accipi debet, sed cum quodam studio pietatis coniuncta. At cum 1. Corinth. 8 dicit. Omnes scientiam habere, et scientiam inflare: loquitur de mere speculativa cognitione, carente omni timore Dei, quae plerunque reddit superbos ac inflatos homines, qui magis destruant quam aedificent. 2. Corinth. 4. Deus splenduit in cordibus nostris, ad illuminationem
nunc Scholastica Theologia. Cohahitare coniugi secundum scientiam, est, adhibita quadam moderatione, et considerando quid tum Deus tibi in eo vitae genere praecipiat, tum altera imbecillior tui pars ferre possit: quod apte Germanis dicitur, mit vernunft: et Italis, condiscretion. Non cum scientia loqui, Iob 34. id est, temere, imprudenter, imperite. Psal. 89: Beatus populus qui scit iubilationem: id est, qui novit celebrare ac praedicare Dominum scienter.
SCIRE, valde emphatice saepe ponitur in Psalmis ac Prophetis, praesertim in Ezechiele, quasi
imperite. Psal. 89: Beatus populus qui scit iubilationem: id est, qui novit celebrare ac praedicare Dominum scienter.
SCIRE, valde emphatice saepe ponitur in Psalmis ac Prophetis, praesertim in Ezechiele, quasi pro deprehendere ipsa vera vivaque experientia. ut cum saepe repetitur: Et scient omnes, quoniam ego Dominus. Sic Psal. 9, Et sciant omnes gentes, quod homines sunt. Scire facere aliquid, Psal. 16, Scire facies me semitam vitae: id est, tu monstrabis mihi veram ac salutarem viam, quin potius per eam ad vitam deduces
crebro, ut aliquis Theoricam alicuius rei noticiam habeat, et practica destituatur: aut contra. Potest denique fieri, ut aliquis carnali aut hypocritica, vel etiam mortua quadam noticia aliquid norit: et spirituali aut practica, atque adeo viva ignoret. Sic aliquis videtur sibi aliquid scire, cum tamen nihil dum sciat, sicut scire oportet. 1. Corinth. 8. Sic Iudaei norant quadam humana noticia, IESUM esse Meschiam, sicut Nicodemus ait: Rabbi scimus quod a Deo sis. norant etiam aliquo modo patrem eius caelestem: et tamen revera spiritualiter neque ipsum, neque patrem norant. Tale quid
in aenigmate rem intueremur. Haec multiplex noticia, praesertim perfecta et imperfecta, facit etiam ad expositionem verbi VIDERE, de quo infra: quandoquidem alias negantur, alias contra affirmantur homines vidisse Deum. Videtur etiam esse quaedam noticia solius potentiae, non autem actus pleni: ut cum Paulus Rom. 1 dicit, gentibus esse nota visibilia Dei ex experientia et creaturis: et tamen mox ait, eorum cor esse non intelligens, et eos ratiocinando in extremas absurditates incidere. Unde apparet, eum ibi loqui de rerum ipsarum obvia promptaque cognitione: quia omnia opera Dei
degeneres perdam, aliquos etiam ad sanitatem revocabo. Sic Psal. 119, Ut scorias, cessare fecisti omnes impios terrae. id est, abiecisti, exterminasti, etc Argentum scoriarum superinductum testae, Proverb 26. id est, infectissimum scoria. Et praecedenti capite: Sicut cum amovetur scoria, argentum fit idoneum ad vas aurifabro: ita amoto impio consiliario a rege, disponetur solium aut regimen eius in iustitia.
SCORPIUS, alias malos homines significat: Ezechiel 3. Quoniam increduli sunt tecum et subversores, et cum scorpionibus habitas. Alias est
scoria. Et praecedenti capite: Sicut cum amovetur scoria, argentum fit idoneum ad vas aurifabro: ita amoto impio consiliario a rege, disponetur solium aut regimen eius in iustitia.
SCORPIUS, alias malos homines significat: Ezechiel 3. Quoniam increduli sunt tecum et subversores, et cum scorpionibus habitas. Alias est genus flagelli: ut 1. Reg. 12. Pater meus castigavit vos flagellis, ego autem castigabo vos scorpionibus. id est, multo durius vos tractabo. Videtur fuisse proverbiale dictum.
SCORTUM et SCORTARI. vide supra MERETRIX.
SCRIBO verbum,
in Sacris aut religione non alia scripta quam Sacras literas citare soliti erant. Eisdem verbis et hodie Iudaei Sacras literas allegant. Eas vero ac notas habebant, ut si modo unum aut alterum verbum indicassent, iam omnibus constaret, unde id desumpti esset, aut ubi illud dictum contineretur. Sic cum dicitur aliquid scriptum esse, intelligitur tantum de Sacris literis. Sicut D Paulus inquit: Quicquid scriptum est propter nos scriptum est, etc. Rom. 15, nempe in Sacris literis. Sic 1. Corinth. 9, Propter nos hoc scriptum est. Secundo, Scribere significat aliquid decernere
esse, intelligitur tantum de Sacris literis. Sicut D Paulus inquit: Quicquid scriptum est propter nos scriptum est, etc. Rom. 15, nempe in Sacris literis. Sic 1. Corinth. 9, Propter nos hoc scriptum est. Secundo, Scribere significat aliquid decernere aut confirmare, praesertim cum regibus aut aliis gubernatorbus tribuitur. Dan. 6, Confirma sententiam, et [?: s-r- ] decretum. id est, diplomate aut publica tabula constabilias. Sic mox ibidem: Nonne edictum scripsisti, quod quicunque spacio triginta dierum, etc. Isaiae 10. Vae [?:- ]
[?: ] si Christus hanc locutionem gestu ac reipsa exprimeret. Sic videtur sonare etiam illud dictum Ezech. 1: [?: ] coetu populi mei non erunt, et in scriptura domus Israelis non scribentur. id est, non recensebuntur in catalogo verorum Israelitarum. Sic Psal. 69, Cum iustis non scribentur. id est, non erunt inter eos, nec cum illis felicitate ac favore Dei fruentur. Sic Latini dicunt, Recipere in album amicorum. Contraria significatione, sed phrasi simili dicitur Deleri de libro viventium. Puer scribet eos pro, pauci erunt. Reliquiae arborum sylvae
Sic videtur sonare etiam illud dictum Ezech. 1: [?: ] coetu populi mei non erunt, et in scriptura domus Israelis non scribentur. id est, non recensebuntur in catalogo verorum Israelitarum. Sic Psal. 69, Cum iustis non scribentur. id est, non erunt inter eos, nec cum illis felicitate ac favore Dei fruentur. Sic Latini dicunt, Recipere in album amicorum. Contraria significatione, sed phrasi simili dicitur Deleri de libro viventium. Puer scribet eos pro, pauci erunt. Reliquiae arborum sylvae eius in certo numero erunt, et puer conscribet eas. id est,
libro scriptus esset. Sic et Paulus dicit 2. Corinth. 3. Corinthios esse epistolam suam et Christi, scriptam in tabulis carneis cordis ipsorum, a Spiritu sancto se tamen administro aut praedicatore. Omnino totus contextus postulat, ut dicatur illa Epistola scripta esse in cordib. Corinthiorum: cum plerique de Paulino corde accipiant. Intelligit autem veram conversionem eorum, sua opera laboreque effectam. Quae tantae Ecclesiae conversio et quasi extructio spiritualis erat vice ampliss. testimonii aut commendationis Paulo apud omnes gentes. Alia scribere quam quae leguntur. Paulus inquit
galeam ponere contra aliquem, Ezech. 23. est parare bellum. Scuta terrae dicuntur magnates ac principes, Psal. 47. Sive quia ipsorum est protegere subditos: sive quia optimatum familiae sua insignia in scutis gestant, ut insigne ponatur pro principe. Inquit autem ille Psalmus: Cum Deo aggregantur scuta terrae, valde exaltatur. Paulus Ephes. 6 fidem per metaphoram nominat scutum, credo ob eam similitudinem, sicut et ipsemet Apostolus declarat: quia perinde ea fortiter excipiamus omnes ictus, insultus ac impetus et ignita tela adversariorum, sicut in externa pugna scuto
At olim vox utraque generale nomen fuit, tam ad malas quam ad bonas sectas. Dicta autem est Latina vox a secando eo quod ea factio sit ab aliis resecta, aut separata: haeresis autem ab eligendo, quia,
cum olim apud Graecos tam variae essent opiniones ac praeceptores, alius sibi aliam eligebat, eamque sectabatur. Est autem sane haeresis nomen aptum falsae doctrinae ac religioni, quia eam Deus hominibus non dat aut imponit, sed ipsi illam sibi suo arbitratu ac pro libitu deligunt et fingunt:
arbitrio ac libidine confictis constans. Porrô in bonum, aut certe non malum sensum accipitur haec vox Actor. 24, 26, et 28.
SECRETUM: vide supra ABSCONDITUM.
SECULUM, Hebraice
3: Et dulcescet Domino sacrificium secundum dies seculi. id est, ut olim gratum acceptumque fuit tempore primorum patriarcharum. Mox sequitur, Secundum annos antiquos. Deut. 32: Memento dierum seculi. id est, temporum priscorum, vel potius eorum quae illis temporibus acciderunt, et quomodo Deus cum patribus tuis egerit. Isaiae 51: Sicut in generationibus seculorum. id est, pristinis. Sic mortui seculi ii dicuntur, qui iam olim mortui sunt. Psa. 134: Habitare fecit me in obscuris sicut mortuos seculi. id est, qui iam olim, iam pridem mortui sunt. Hierem. 6: Interrogate de semitis
etiam nonnullos ab Evangelii gratia, quo docetur sola Dei misericordia fide propter Christum iustificari hominem, absque ullis operibus legis, in Iudaismum abduxerunt. Caeterûm quod Hieronymus super epistola ad Galatas de ista voce
seculi celebrabitis ipsam solennitatem, ipsi Iehova, in generationibus suis: de sacerdotio Levitico illud Exodi 29, Et erit vobis sacerdotium in statuto seculi. et sic de aliis ritibus, cultibus, sacrificiis, solennitatibus, foederibus, observationibus, quibus annexa est haec clausula falso cum sibi, tum aliis persuadent, perpetuo et indesinenter illa servanda esse: non considerantes, ut et supra quoque monui, et exemplis aliquot demonstravi, quod ista nox etiam significet seculum, hoc est, durationem temporis olim finiendi in Christo: in quo aliud seculum coepit, aliaque lex,
ut et supra quoque monui, et exemplis aliquot demonstravi, quod ista nox etiam significet seculum, hoc est, durationem temporis olim finiendi in Christo: in quo aliud seculum coepit, aliaque lex, scilicet spiritus vitae data est. sicut legis veteris abrogationem disertis verbis Deus cum per omnes prophetas, tum vero praecipue per Hieremiam et Ioelem praedixit, et pactum novum promisit surrogandum: quodque illa quae in lege obumbrata, tantum figurae essent rerum futurarum corporis Christi. Hinc Paulus ad Galatas Legem dicit paedagogum ad Christum, et alibi finem legis Christum
tempestas, statim non est improbus, iustus autem fundamentum est seculi. id est, durationis, seu durabile. Haec et alia multo plura Scripturae testimonia (quae ut adducerem longius esset) satis, superque satis testantur hanc vocem
aeternus, Romanorum decimosexto, et primae ad Timoth. 6. Ad Philemonem tamen dicit, Ut servum tuum habeas aeonion perpetuum: id est, stabilem, ut Latini. Ponitur vero etiam pro iis qui in seculo sunt, ut pro mundo ipso. Hebraeorum 1, Deus per filium suum condidit secula. id est, totum mundum cum sua duratione. Sic dicitur hic mundus, quin et futurus seu caeleste regnum aut duratio eorum seculum, Matthaei duodecimo: Non condonabitur ei nec in hoc, nec in futuro seculo. Ephesiis primo: Non solum in hoc seculo, sed etiam in futuro.
vivendi. Contra Deus dicitur nos redimere ac liberare ab hoc seculo, Galatis 1. Vox
Christianos superbe simul et impie vocant Seculares, quasi tantum ad hunc mundum pertinentes.
SECUNDUS, sine additione, nonnunquam significat dignitate secundum. Ioel dux et Saphan secundus. 1. Paral. 5 Filius secundus: Ecclesiast. 34. Vidi cunctos viventes, ambulantes sub sole cum puero secundo. Currus secundi 41, scilicet a rege secundi. Secundum, et Iuxta, praepositiones, plerunque exprimunt literam caph
dicam, tametsi illa nonnunquam etiam Sicut denotat. Primo est communiter nota similitudinis. Numer. 23, Cribavit sicut leo. 1. Reg. 10. Non venit sicut aroma istud amplius in copia. Psal. 144. Et dies eius sicut umbra transiens. Cantic. 2, Sicut rosa inter spinas. Secundo, cum nominibus numeralib. aut temporis valet, Prope, Circiter, Exodi 12. Circa medium noctis. Iudic. 6, Percusserunt Moab in tempore illo circiter decem millia virorum. Tertio, Secundum, Iuxta. Deut. 23, Comedes uvas secundum animam tuam. 1. Sam. 20. Secundum tempus crastinum. 1 Reg. 2,
retribuet illi. Et secundum hunc significandi modum saepissime usus est Paulus Apostolus nova phrasi, Secundum carnem, secundum hominem, secundum spiritum, secundum Deum, etc. Quarto est temporis. Gen. 38, Quando reducit manum suam. Psalm. 11. Secundum exaltari vilitates: id est, cum exaltatae fuerint vilitates. Quinto, quando ponitur in collatione duarum rerum, notat simul vicissitudinem. Genesis quadragesimoquarto: Quia sicut tu, ita Pharao: id est, et econtra. Et capite decimooctavo. Ut sit sic iustus, ita improbus. Psalmo centesimo trigesimonono: Sicut obscuritas,
in visione noctis, et ecce in nubibus caeli vere filius hominis veniens erat, Nehemiae septimo: Quoniam ipse profecto erat vir veritatis. Sic etiam hoc est legendum, quod Iohannes de Christo scribit: Et vidimus gloriam eius [?: ] re unigeniti, etc. Septimo, quando cum [?: prono ] bus construitur, tum valet Taliter. Libro secundo Samuelis, capite undecimo: Quia taliter et taliter abiimit gladius. Libro secundo Samuelis, capite decimo septimo: Taliter et taliter consuluit Achithophel est Absoloni, et senioribus Israel, et taliter et
duodecimo Si parum est hoc, addidissem etiam talia et talia. [?: N ] proferam etiam plura exempla significationis eius ac tanto clarius huius voculae vis perspiciatur. Non [?: ] ergo Quando temporis notat. 2. Paralip. 34. Secundum angustiam illi oravit, id est, cum angustiis premerunt, aut animo angeretur. 1. Paral. 21, Secundum tempus egrediendi finis duorum annorum. pro, quando iubebat finis duorum annorum. Crebro collationem [?: ] ius rei aut actionis cum alia significat, et potest [?: ] per sicut exponi. Psalmo 90,
Quando temporis notat. 2. Paralip. 34. Secundum angustiam illi oravit, id est, cum angustiis premerunt, aut animo angeretur. 1. Paral. 21, Secundum tempus egrediendi finis duorum annorum. pro, quando iubebat finis duorum annorum. Crebro collationem [?: ] ius rei aut actionis cum alia significat, et potest [?: ] per sicut exponi. Psalmo 90, Exhilara nos secundum [?: ] quibus afflixisti nos, secundum annos quib, vidimus malum: id est, perinde vehementer nos consolare, sicut nos afflixisti, etc. Secundum dies mercenarii ex cum
cum alia significat, et potest [?: ] per sicut exponi. Psalmo 90, Exhilara nos secundum [?: ] quibus afflixisti nos, secundum annos quib, vidimus malum: id est, perinde vehementer nos consolare, sicut nos afflixisti, etc. Secundum dies mercenarii ex cum eo, Levit. 25. id est, labor ac praemium eius perinde computabitur ut mercenarii Isaiae nono, Iugum eius confregisti secundum diem Madian. pro, sicut in diem sorum Madianitarum liberasti Israelitas. Secundum [?: ] hanc, aliquando significat similem diem, seu rerum statum in
tale, ut es locutus. Non addent facere secundum verbum malum hoc. id est, tale quid. Sic 1. Sam. 9 [?: ] 18 et 25. Absit, ut facias secundum rem istam. Gen. 18. Secundum misericordiam, aut iram facere aliquid, est pro misericordia, ut Latini loqui solent: tametsi et Latini cum dicunt, Quae est eius ira aut misericordia, eodem ferme modo loquantur. Oseae undecimo. Non faciam secundum iram furoris mei. id est, non puniam eos [?: ] magnitudine irae. Psal. 106. Poenituit eum secundum multitudinem miserationum suarum, 1. Reg 10. Praeter ea
regnum efficaciamque: tamen nunc omnes nos doctores longe aliter affecti sumus, et aliter de Christo sentimus, aliaque bona ab eo expectamus. Deponere veterem hominem secundum priorem conversationem: Ephes. 4 id est, viventem et agentem pristino more perversae vitae. vel veterem hominem una cum suis operib. aut priori illa prava conversatione. Eadem vis est saepe particulae IUXTA. Mich. 7, Iuxta dies antiquos, iuxta dies egressionis tuae i. ut olim, ut tempore exitus ex Aegypto. Excitabit super eum flagellum, iuxta plagam Madian. id est, ut olim Madianitas afflixit. Dedi tibi annos
Iuxta tempus cras tertiae: pro, hoc ipso tempore cras aut perendie. 1. Sam. 20. Sic Gen. 18, et Rom. 9, Iuxta tempus hoc revertar, et erit Sarae filius. id est, circa hoc anni tempus. Christus enim adhuc existentibus nobis infirmis, iuxta tempus pro impiis est mortuus. Rom. 5 id est, cum ante conversionem essemus infirmi, atque adeo impii. Alii coniungunt tempus cum morte Christi, quod Christus suo tempore, nempe a patre praeordinato, sit passus. Sed ad exponendam vim argumenti illud magis faciet, ut dicatur mortuus eo tempore, cum nos adhuc eramus infirmi, et eius hostes, ac
20. Sic Gen. 18, et Rom. 9, Iuxta tempus hoc revertar, et erit Sarae filius. id est, circa hoc anni tempus. Christus enim adhuc existentibus nobis infirmis, iuxta tempus pro impiis est mortuus. Rom. 5 id est, cum ante conversionem essemus infirmi, atque adeo impii. Alii coniungunt tempus cum morte Christi, quod Christus suo tempore, nempe a patre praeordinato, sit passus. Sed ad exponendam vim argumenti illud magis faciet, ut dicatur mortuus eo tempore, cum nos adhuc eramus infirmi, et eius hostes, ac impii. Non enim hic agitur de tempore praestiti promissi adventus aut passionis
tempus pro impiis est mortuus. Rom. 5 id est, cum ante conversionem essemus infirmi, atque adeo impii. Alii coniungunt tempus cum morte Christi, quod Christus suo tempore, nempe a patre praeordinato, sit passus. Sed ad exponendam vim argumenti illud magis faciet, ut dicatur mortuus eo tempore, cum nos adhuc eramus infirmi, et eius hostes, ac impii. Non enim hic agitur de tempore praestiti promissi adventus aut passionis Christi: sed quod ille ante omnem nostram pietatem sit pro nobis mortuus, unde ingens eius dilectio, ac Dei misericordia elucescat, sicut mox sequitur, Cum adhuc essemus
eo tempore, cum nos adhuc eramus infirmi, et eius hostes, ac impii. Non enim hic agitur de tempore praestiti promissi adventus aut passionis Christi: sed quod ille ante omnem nostram pietatem sit pro nobis mortuus, unde ingens eius dilectio, ac Dei misericordia elucescat, sicut mox sequitur, Cum adhuc essemus peccatores. Secundo primum Sabbatum. Lucae 6, exposui supra in voce SABBATUM, et etiam in voce PRIMUM.
SECURIS gloriatur contra secantem: videtur fuisse olim Israelitis proverbialis locutio. Hac locutione Isaiae 18 redarguit Deus insolentiam Assyriorum, qui
quietam, et sedentem in securitate, cui non sunt portae, neque vectes, sed sola habitat. Numer. vigesimotertio, Ecce populus solus sedebit, et inter gentes non computabitur. id est, quietus tranquillusque habitabit et erit, tum religione, tum coniugio a reliquis gentibus seiunctus, nec habebit cum eis foedera. Sedere in pulvere, aut terra, significat tristem et calamitosum, aut alioqui ignobilem esse. Isaiae quadragesimoseptimo. Descende, et sede in pulvere virgo filia Babel, sede in terra, non est solium filiae Chaldaeorum. Sic mox: Sede tacita, et intra in tenebras. Hieremiae
Sic mox: Sede tacita, et intra in tenebras. Hieremiae 13. Humiliamini, sedete in terra. Iere. quadragesimonono, Profunde sede filia Hazor. id est, sede in valde humili Ioco, in terra, aut infra terram. Sedere in angulo tecti, Proverbiorum 21 et 25. Melius est sedere in angulo tecti quam cum muliere rixosa in domo ampla. id est, habitare incommodissime sine rixis, quam commodissime cum rixosa coniuge. Sedere alicubi: pro, agere ibi. Hieremiae trigesimoseptimo. Seditque ibi Hieremias diebus multis. id est. captivus ibi est detentus. Isaiae quadragesimosecundo. De domo
quadragesimonono, Profunde sede filia Hazor. id est, sede in valde humili Ioco, in terra, aut infra terram. Sedere in angulo tecti, Proverbiorum 21 et 25. Melius est sedere in angulo tecti quam cum muliere rixosa in domo ampla. id est, habitare incommodissime sine rixis, quam commodissime cum rixosa coniuge. Sedere alicubi: pro, agere ibi. Hieremiae trigesimoseptimo. Seditque ibi Hieremias diebus multis. id est. captivus ibi est detentus. Isaiae quadragesimosecundo. De domo carceris sedentes. id est, agentes in tenebris. Hierem. 48. Descende de gloria, et sede in siti
Ego sum, et non est praeter me: non sedebo vidua, nec sciam orbitatem. Sed venient tibi ambo ista die una, viduitas et orbitas. Sic ferme Germani, einen sitzen lassen: pro, negligere eum. Sedere in tenebris, significat alias afflictiones et calamitates Mich. 7. Ne laeteris inimica mea, cum cecidero, consurgam: cum sedero in tenebris, Dominus lux mea. id est, etiam in rebus adversis Dominus aderit mihi. Alias significat ignorantiam Dei. Isaiae 9, et Matth. 4. Populus qui sedebat in tenebris, et in umbra mortis, vidit lucem magnam. id est, qui carebant antea cognitione Dei,
me: non sedebo vidua, nec sciam orbitatem. Sed venient tibi ambo ista die una, viduitas et orbitas. Sic ferme Germani, einen sitzen lassen: pro, negligere eum. Sedere in tenebris, significat alias afflictiones et calamitates Mich. 7. Ne laeteris inimica mea, cum cecidero, consurgam: cum sedero in tenebris, Dominus lux mea. id est, etiam in rebus adversis Dominus aderit mihi. Alias significat ignorantiam Dei. Isaiae 9, et Matth. 4. Populus qui sedebat in tenebris, et in umbra mortis, vidit lucem magnam. id est, qui carebant antea cognitione Dei, nunc Meschias eis innotuit,
Zach. 14, Hierusalem sedebit secura. id est, tranquilla pace fruetur. Sedere aliquando idem est quod quiescere. Psalm. 127. Vanum est vobis ante lucem surgere: surgite postquam sederitis, qui comeditis panem doloris. id est, postquam requieveritis. ¶ Nunc dicam de locutionib. huius verbi, cum in bonam partem accipitur. Sedere saepissime pro imperio ac regno accipitur. hinc illae phrases. Sedere in solio, Sedere in solio David: Hieremiae 13, Reges qui sedent de stirpe David. Sedebo in monte Testamenti, in latere aquilonis. Isaiae 14. id est, regnabo in Sion. 1. Regum 1,
in solio iudicii, dissipat oculis suis omnem rem malam. id est, providentia sua. Sic de gubernatione Meschiae, Isaiae 16: Et praeparabitur in misericordia solium, sedebitque super illud in veritate, in tabernaculo David. Psalmo 113, Qui erigit de stercore pauperem, ut sedere eum faciat cum principibus. id est, regere. 2 Samuelis 23, Sedens in cathedra princeps magnorum magnorum erat Adion. Saepe etiam de iniusta functione gubernatorum usurpatur. Psalmo 119. Sederunt principes, et contra me locuti sunt. Sic Psalmo 26, Non sedi cum viris mendacibus, et cum occultatoribus aut
de stercore pauperem, ut sedere eum faciat cum principibus. id est, regere. 2 Samuelis 23, Sedens in cathedra princeps magnorum magnorum erat Adion. Saepe etiam de iniusta functione gubernatorum usurpatur. Psalmo 119. Sederunt principes, et contra me locuti sunt. Sic Psalmo 26, Non sedi cum viris mendacibus, et cum occultatoribus aut fucatis non introivi. id est, nolui cum eis regere ac deliberare: tametsi possit etiam de privatis accipi. Sic Psalmo 1 15 praedicatur beatus, qui non sedit in cathedra derisiorum: quod tamen magis de falsa doctrina et seductoribus accipiendum puto,
ut sedere eum faciat cum principibus. id est, regere. 2 Samuelis 23, Sedens in cathedra princeps magnorum magnorum erat Adion. Saepe etiam de iniusta functione gubernatorum usurpatur. Psalmo 119. Sederunt principes, et contra me locuti sunt. Sic Psalmo 26, Non sedi cum viris mendacibus, et cum occultatoribus aut fucatis non introivi. id est, nolui cum eis regere ac deliberare: tametsi possit etiam de privatis accipi. Sic Psalmo 1 15 praedicatur beatus, qui non sedit in cathedra derisiorum: quod tamen magis de falsa doctrina et seductoribus accipiendum puto, quam de politico
Samuelis 23, Sedens in cathedra princeps magnorum magnorum erat Adion. Saepe etiam de iniusta functione gubernatorum usurpatur. Psalmo 119. Sederunt principes, et contra me locuti sunt. Sic Psalmo 26, Non sedi cum viris mendacibus, et cum occultatoribus aut fucatis non introivi. id est, nolui cum eis regere ac deliberare: tametsi possit etiam de privatis accipi. Sic Psalmo 1 15 praedicatur beatus, qui non sedit in cathedra derisiorum: quod tamen magis de falsa doctrina et seductoribus accipiendum puto, quam de politico regimine: quia et doctores sedere dicuntur, ut postea dicam. Verum
ait, se ad pedes Gamalielis Hierosolymae eruditum esse. Et 1. Corin. 14 habetur, quod si alii sedenti revelatum fuerit, taceat prior. Ezech. 33. Veniunt ad te, et sedent coram te, sicut populus meus, et audiunt, etc. Dicitur et Deus per anthropopathiam et metonymiam Sedere, cum regit et iudicat. Psalmo 9, Quoniam fecisti iudicium meum, et causam meam, sedisti in solio iudex iuste. Et mox: Dominus in seculum sedens, et confirmans in iudicio solium suum. Ipse enim iudicabit mundum in iustitia, iudicabit populos in rectitudinibus. Psalmo 46 Regnat Deus super gentes:
99. ac saepissime aliâs: quia promiserat se habitaturum in intimo tabernaculo super arcam, in cuius extremitatibus erant duo Cherubini. Christus dicitur Sedere ad dexteram patris, Coloss. 3. Hebr. 1, 10, 12. Actor. 2. et Psalm. 110: quod summam gloriam aequalemque potentiam ac gubernationem cum patre, non tantum secundum divinitatem, sed etiam secundum humanitatem, significat De qua re ac materia a plurimis tum olim, tum et hoc tempore copiose disputatum est. Christi quoque [?: S- ] pro iudicio usurpatur. Matthaei 25. Cum autem venerit filius hominis in gloria sua,
gloriam aequalemque potentiam ac gubernationem cum patre, non tantum secundum divinitatem, sed etiam secundum humanitatem, significat De qua re ac materia a plurimis tum olim, tum et hoc tempore copiose disputatum est. Christi quoque [?: S- ] pro iudicio usurpatur. Matthaei 25. Cum autem venerit filius hominis in gloria sua, et omnes angeli eius cum ipso, tunc sedebit in sede maiestatis suae. Et Mattaei deccimoquarto: Videbitis filium hominis sedentem ad dexteram virtutis Dei, et venientem in nubibus caeli, Sic Matt. vigesimo, et Marci 10 est: Dic ut sedeant hi duo
secundum divinitatem, sed etiam secundum humanitatem, significat De qua re ac materia a plurimis tum olim, tum et hoc tempore copiose disputatum est. Christi quoque [?: S- ] pro iudicio usurpatur. Matthaei 25. Cum autem venerit filius hominis in gloria sua, et omnes angeli eius cum ipso, tunc sedebit in sede maiestatis suae. Et Mattaei deccimoquarto: Videbitis filium hominis sedentem ad dexteram virtutis Dei, et venientem in nubibus caeli, Sic Matt. vigesimo, et Marci 10 est: Dic ut sedeant hi duo filii mei, unus a dextera tua, alter a sinistra, in regno tuo. Et
virtutis Dei, et venientem in nubibus caeli, Sic Matt. vigesimo, et Marci 10 est: Dic ut sedeant hi duo filii mei, unus a dextera tua, alter a sinistra, in regno tuo. Et mox: Sedere autem â dextera mea, et sinistra mea, non est meum dare, etc. Matthaei 19, In regeneratione, cum sederit filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super duodecim thronos, iudicantes duodecim tribus Israel. Idem Lucae vigesimosecundo. Sic Apocalypsis 3, Dabo ei sedere in throno meo id est, faciam eum participem gloriae regnique mei. Sic [?: ] Antichristus
resurrectionem meam. Sic et Thren. 3. Sic Kimchi vult Psal. 1, per ambulationem, stare, et sessionem, significari totam vitam, seu omnes actiones hominis. quasi dicat David: Beatus qui in nulla parte vitae, ullisve rebus aut actionibus quicquam habet societatis aut coniunctionis cum impiis. Sed expositio, quam in voce CATHEDRAE adnotavi aptior est. Sedens et quiescens: Zachariae 1. Perambulavi terram, et ecce tota terra sedens et quiescens. pro, in summa pace et tranquillitate degit. Sedere aliquando etiam ventrem exonerare significat: ut Deuter. 23, Cum sedere
coniunctionis cum impiis. Sed expositio, quam in voce CATHEDRAE adnotavi aptior est. Sedens et quiescens: Zachariae 1. Perambulavi terram, et ecce tota terra sedens et quiescens. pro, in summa pace et tranquillitate degit. Sedere aliquando etiam ventrem exonerare significat: ut Deuter. 23, Cum sedere voles extra castra, fodies illo paxillo. Sedere sub [?: ] et sicusua, significat tranquillitatem possessionis suarum rerum, pacem, summamque huius vitae felicitatem. Mich. 4, Sedebunt singuli sub vite sua, et sub ficu sua, nec erit qui eis incutiat terrorem: quia os
et Prophetam gentibus dedi te. Pharisaei non a separando, sed explicando Scripturam sunt vocati, sed utraque vox et haec Separatus, et altera Vocatus, paulo post magis illustrabitur. De Graeco etiam verbo
quod eas ab aliis minus certis separaverit, quasi separatas nominasset: aut potius, quia eas definiverit, et veluti circumscripserit, quasi illas iam definitas et circumscriptas dixisset. Nam verbum Graecum tum separare aliquid ab aliis, tum etiam prorsus vere ac certo definire, et quasi cum quodam decreto pro certissimis proponere significat. Quod ad Theologicum quidem vocabulum attinet, magis ad solam separationem respicit, quae tamen talis sit, ut res illae separatae in aliquem bonum magnumque usum destinentur ac ordinentur. Separare aut Segregare votum, est rem votam Deo
Gene. 48. Semen eius erit plenitudo gentium: id est, integra gens. Semine seminari mulierem, est, eam concipere ac gignere. Num. 5: Si polluta non fuerit mulier, munda erit, et seminabitur semine. Levit. 18, uxori proximi tui non dabis concubitum tuum in semine. id est, non habebis cum ea rem. Heb. 11. Sara consecuta est virtutem concipiendi seminis. In quib. locis semen significat, ipsum virile semen ad generationem destinatum. In Isaac vocabitur tibi semen: Rom. 9. Hebr. 11. id est, inde propagabitur tibi vera ac genuina posteritas: illi alii erunt quasi nothi.
] re in spiritu, etc. Qui parce seminat (inquit Paulus 2. Cor. 9. ) parce et metet: et qui seminat in benedictionibus, etc. id est, qui non prompte, sed nimis tenuiter dat eleemosynam, aut alioqui bene operatur, ille etiam exilia praemia recipiet. Qui seminaverunt cum lachrymis, cum [?:--tione ] metent: Psal. 126. pro, qui strenue pietati vacari, duram crucem et diversas difficultates perferendo, illi aliquando tandem laeti magnis bonis a Deo datis [?: per-entur ] . Si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est si
etc. Qui parce seminat (inquit Paulus 2. Cor. 9. ) parce et metet: et qui seminat in benedictionibus, etc. id est, qui non prompte, sed nimis tenuiter dat eleemosynam, aut alioqui bene operatur, ille etiam exilia praemia recipiet. Qui seminaverunt cum lachrymis, cum [?:--tione ] metent: Psal. 126. pro, qui strenue pietati vacari, duram crucem et diversas difficultates perferendo, illi aliquando tandem laeti magnis bonis a Deo datis [?: per-entur ] . Si nos vobis spiritualia seminavimus, magnum est si nos vestra
corpus animale, suscitatur spirituale: Seminatur in ignominia, in infirmitate, etc. suscitatur in gloria, etc. Seminare aliquid in ventum, est dispergere. Seminabo omnes reliquias tuas in omnem ventum: Ezek. 5. Seminare super spinas, est inutiliter, frustra, ac cum damno seminare. Iere. 5, Sic dicit Dominus: Novate vobis novale, et ne seminaveritis super spinas: circumcidamini Domino, et auferte praeputia cordis vestri. Damnat ibi Deus ipsum agrum cordis humani, quem flagitat in instituenda vere pia vita statim initio mutari: sicut et Ioh. 3. ad
mutato initio corde, velle quibusdam exercitiis disciplinae ac honestae vitae pium fieri, et sicut philosophia docet, habitus virtutum suscitare, ut et pharis. ac monachi conantur, esse plane idem quod seminare super spinas, aut alioqui incultissimum solum. Iratus est draco, et abiit gerere bellum cum reliquis ex semine eius. id est, cum aliis membris verae Ecclesiae. Allusio est ad Gen. 3: Ponam inimicitias inter semen tuum, et semen mulieris, etc. Eundo ibant, portantes preciosum semen suum: veniendo autem venient cum gaudio, portantes manipulos suos. Psal.
exercitiis disciplinae ac honestae vitae pium fieri, et sicut philosophia docet, habitus virtutum suscitare, ut et pharis. ac monachi conantur, esse plane idem quod seminare super spinas, aut alioqui incultissimum solum. Iratus est draco, et abiit gerere bellum cum reliquis ex semine eius. id est, cum aliis membris verae Ecclesiae. Allusio est ad Gen. 3: Ponam inimicitias inter semen tuum, et semen mulieris, etc. Eundo ibant, portantes preciosum semen suum: veniendo autem venient cum gaudio, portantes manipulos suos. Psal. 126. ubi pro precioso rectius
solum. Iratus est draco, et abiit gerere bellum cum reliquis ex semine eius. id est, cum aliis membris verae Ecclesiae. Allusio est ad Gen. 3: Ponam inimicitias inter semen tuum, et semen mulieris, etc. Eundo ibant, portantes preciosum semen suum: veniendo autem venient cum gaudio, portantes manipulos suos. Psal. 126. ubi pro precioso rectius legeretur, Vas seminis. Sicut etiam est in Hebraeo constructio possessiva duorum substantivorum. Nominis
de serpente a Christo ad alias transfert, ut illud. Operae pretium est porro, etiam rationes ipsorum audire. Primum dicunt, non posse nomen collectinum Semen, unicum tantum individuum intelligi. At contra Paulus disertissime vocem Semen Abraae, aut benedictum, quod nimirum est idem cum Semine mulieris, de unico Christo servatore [?: ex-it ] . Qua ergo fronte audent isti Paulinam expositionem negligere? Ostendetur quoque mox, vocem Semine etiam unicum certumque alicuius filium aut hominem vocare. Alterum istorum sophisma est, quod victoria illius seminis
mundum, et serpentis caput conterit, inde a primo lapsu dataque prima promissione usque ad ultimum finem. Semper ille inde a condito mundo mactatur, et conterit Satanam sub pedibus nostris: semper ille subiicit suis pedib. hostes suos, donec tandem in extrema die plene serpentem illum veterem una cum toto suo capite. dentibus, ac membris et operib. destruat, aboleat, et in infernum proiiciat, ex quibus ultimum hostem mortem dicit Paulus esse, in extrema die abolendum. Quae vero in vocula Ipse testimonia citata sunt pro victoria seminis, rectissime etiam contra hanc depravationem tam
crescente patefactionis lumine tandem de uno certoque filio Abraami, nempe de Meschia exponitur. Nam in posterioribus promissionibus ostendit Deus, se ibi loqui de uno aliquo certo individuo, et non de tota posteritate Abraami. Primum etenim excludit Ismaelem, aliosque concubinarum filios cum suis posteris, ex voce benedicti seminis, eamque ad solam Isaaci prolem restringit: postea ad Iacobi, inde ad Iudae, donec ad solum Silo, et postremo ad unum quendam posterorum Davidis, qui simul sit futurus verus Deus et Meschias. Quare licet Paulus in praedicto loco utatur Graecae linguae
sed de uno quodam certoque individuo ex posteris Abraae, qui sit causa benedictionis futurus toti generi humano: is vero est ipse verus Meschias, ut ipsemet autor promissionis Deus illam suam vocem benedicti seminis tot sequentibus patefactionibus exposuit, et toties ad solum Meschiam restrinxit. Cum igitur Paulus ait, Non dicit in seminibus non ipsum vocis sonum (uti prius quoque dictum est) urget, sed veram eius significationem aut vim, plenamque explicationem, ut ibi a Deo usurpatum est. Sic opinor verissime et simplicissime eum Pauli locum accipi et explicari debere. Nam verbum DICO,
et benedictionem omnibus gentibus acquisituro: clare loquuntur de uno aliquo certo filio, et non de tota posteritate Abraami: ille vero unicus, et quasi eximius Abraami filius, est ipsemet Meschias, ut omnes sequentes promissiones ostendunt. Stulte ergo vos Iudaei et Iudaizantes gentiles, cum vestris pseudapostolis ac seductoribus sentitis, vos omnesque posteros Abraami posse sibi suis bonis operibus, iustitiis, meritis ac purificationib. et sacrificiis benedictionem acquirere, et serpentis caput conterere, observando legem, quasi vos omnes simul sitis illud benedictum Abraae semen.
posse sibi suis bonis operibus, iustitiis, meritis ac purificationib. et sacrificiis benedictionem acquirere, et serpentis caput conterere, observando legem, quasi vos omnes simul sitis illud benedictum Abraae semen. Non ita est: sed si vos filius liberaverit, tum demum vere liberi eritis. alioqui cum servi sitis peccati, satanae ac mortis, in aeternum sub maledictione iacebitis, et in ea peribitis. Quare desperantes de vestra vi aut virtute consequendi vestro Marte benedictionem per legem, nolite dicere, Habemus patrem Abraam, sumus benedictum semen: sed potius convertite vos ad illum
acquireret: et in eum solum credite ac confidite. Ille solus est ille unicus verusque Dei agnus, peccata maledictionemque mundi auferens qui profecto frustra fuisset factus maledictum, et in cruce passus, si vos ex operibus vestris iustitiam ac benedictionem habere possetis. De quare perpetuo cum Iudaeis in hac et aliis epistolis et concionibus contendo: ipseque etiam Christus coram disputavit, dum vos quidem vestram operum, ille vero suam passionis iustitiam astruere vult.
SEMITAE nota est significatio, angustius nempe iter. Figuratas tamen quasdam habet, explicatione
etiam Christus coram disputavit, dum vos quidem vestram operum, ille vero suam passionis iustitiam astruere vult.
SEMITAE nota est significatio, angustius nempe iter. Figuratas tamen quasdam habet, explicatione indigentes: de quibus tanto pauciora dicam, quod magna exparte conveniant cum via, de qua infra suo loco. Semita Dei, alias quasi naturam, ingenium, mores et actiones Dei significat. Psal. 25, Omnes semitae Iehovae misericordia et veritas. id est, quicquid agit, omnes conatus ac instituta Dei sunt plena misericordia et veracitate erga homines, omnia
meae verbum tuum Domine. id est, actionum et vitae meae, quam secundum tuum verbum dirigo. Ibidem: In quo mundabit puer semitam suam? Si custodiat verbum tuum. Iob 8. Sic semitae omnium qui obliviscuntur Dei. id est, talia sunt instituta, rationes et mores, seu [?:-sus ] impiorum. Cum homine iracundo ne versens, ne forte addiscas vias eius, et accipias offendiculum animae tuae: Proverb. 22. id est, ne imiteris eius [?: mo- ] . Psalmo decimoseptimo: Secundum verbum tuum costodivi semitas dissipatoris. id est, observavi actiones et exitum violentorum, secundum
Dei brachia, suum Israelem ostentantia.
SENEX, sicut et apud Latinos non plane decrepitum significat. Quare additur ei aliquando aliquid, quod decrepitum denotet: ut Plenus dierum, implens dies, [?:--- ] [?:--- ] bona senectus, et similia. Ier. 6. Senex cum pleno dierum, id est, cum decrepito. Is. 65, Non erit amplius inde infans dierum, et senex, qui non impleverit dies suos, id est, dierum me vivent. Sic Gen. 25. et 1. Paral. 23. Senex et satur dierum. 1. Sam. 1. 7. Senex veniens inter homines, scilicet senectutis, aut inter decrepitos.
ostentantia.
SENEX, sicut et apud Latinos non plane decrepitum significat. Quare additur ei aliquando aliquid, quod decrepitum denotet: ut Plenus dierum, implens dies, [?:--- ] [?:--- ] bona senectus, et similia. Ier. 6. Senex cum pleno dierum, id est, cum decrepito. Is. 65, Non erit amplius inde infans dierum, et senex, qui non impleverit dies suos, id est, dierum me vivent. Sic Gen. 25. et 1. Paral. 23. Senex et satur dierum. 1. Sam. 1. 7. Senex veniens inter homines, scilicet senectutis, aut inter decrepitos. Sic, In senectute
gubernatores vocantur. Fructificare in senectute: Psalmo 92, Adhuc fructificabunt in senectute, pingues et virides erunt. de iustis aut piis id pronunciat: idemque est quod alibi dicit, Renovat ut aquilae iuventutem tuam. Senescere alicubi, pro longo tempore ibi habitare. Deut. 4. Cum genueris filios ac nepotes, ac senueris in terra illa, et corruperis viam tuam. id est, postquam ibi longo tempore moratus fueris. Super illos periit senium: Iob 30. id est, ob famem non pervenerunt ad senium, vel certe male collocaverunt aetatem suam. Filius senectutis, aut senectutum. id
Sic Ieremiae 49, Accingite saccos, plangite et discurrite per sepes. quod significat, pauperem et spoliatum propriis domib. ac civitatib. esse. Sepire alicuius viam. est praecludere alicuius iter, impedire conatum, etc. Oseae secundo. Vide supra Maceriam, et Murum, ac cum illis haec coniunge, ut habeas plenam harum locutionum explicationem.
SEPTENARIUS numerus in Sacris literis celebris est. Usurpatur autem dupliciter potissimum, ut opinor: alias quasi pro perfecta quadam quantitate, alias pro infinito. Mirum autem est, quod Deus et dierum
Keber, convenit saepe hoc nomen cum inferno, de quo supra prolixe dixi. Porro quia sepulchri propria significatio nota est, addam quasdam figuratas. Per metaphoram igitur significat veteri Adamo, eiusque operibus, id est peccatis renunciare, Rom. 6, Sepulti igitur sumus una cum eo per baptismum in mortem: ut sicut excitatus est Christus ex mortuis in gloriam patris, ita et nos novam vitam vivamus. Sic Col. 3 ait nostram vitam esse absconditam cum Christo. Alia metaphora hypocrisin denotat: ut cum Christus Pharisaeos vocat sepulchra dealbata, quae foris quidem sint
metaphoram igitur significat veteri Adamo, eiusque operibus, id est peccatis renunciare, Rom. 6, Sepulti igitur sumus una cum eo per baptismum in mortem: ut sicut excitatus est Christus ex mortuis in gloriam patris, ita et nos novam vitam vivamus. Sic Col. 3 ait nostram vitam esse absconditam cum Christo. Alia metaphora hypocrisin denotat: ut cum Christus Pharisaeos vocat sepulchra dealbata, quae foris quidem sint speciosa, intus vero plena foetore ac putredine. Alia metaphora est, quod 5. Psalmus, quemadmodum et Paulus Rom. 3, vocat omnes homines sepulchra aperta, quod sicut ex
operibus, id est peccatis renunciare, Rom. 6, Sepulti igitur sumus una cum eo per baptismum in mortem: ut sicut excitatus est Christus ex mortuis in gloriam patris, ita et nos novam vitam vivamus. Sic Col. 3 ait nostram vitam esse absconditam cum Christo. Alia metaphora hypocrisin denotat: ut cum Christus Pharisaeos vocat sepulchra dealbata, quae foris quidem sint speciosa, intus vero plena foetore ac putredine. Alia metaphora est, quod 5. Psalmus, quemadmodum et Paulus Rom. 3, vocat omnes homines sepulchra aperta, quod sicut ex illorum putredine teter ac pestilens foetor exhalat:
de sepulchro, est liberari ab extremis periculis. Psalmo 103, Qui redimit de sepulchro vitam tuam. Sic Psalmo 68, Eruisti animam meam ex sepulchro inferiori. Psalmo 107. Sanat eos, et eruit illos de sepulchris ipsorum. Eodem modo praesentiam summorum periculorum significat, Reputari cum descendentibus in sepulchrum: Psalmo 88. Assimilari descendentibus in sepulchrum, Psal. 28, et 143. Sic dominus dicitur Deducere et educere ex sepulchro, aut inferno, 1. Sam. 2. id est gravissime ob peccacata punire, et etiam inde liberare. Quis vir vivet, et non videbit
secuti fuerint. Sequi aliquando declarat [?: cap- ] conari apprehendere. Phil. 3. Sequor autem, si quo modo comprehendam. Sic et Latini dicunt Sequi bona ac recta, et fugere mala. id est, conari consequi.
SERAPHINI angeli quidam vocantur Isa. 6. qui ibi cum sex alis conspecti sunt. Etymon huius vocis [?: ] dorem aut splendorem sonat, quod amore Dei [?: arde- ] aut coram eo splendeant. Hinc sibi Seraphici monachi nomen sumere voluerunt, quia sint eis similes, si credere fas est. Osiander in libro de Imagine Dei, a defectu
Psaltes, impios cogitationes et linguam, aut sermonem suum in piorum exitium armare, omniaque veneno diabolico calviniarum inficere. Ier. 46, Vox eius sicut serpentis procedet. id est, clamabit ac eiulabit Aegyptus, sicut quidam serpentes solent noctu. Aliqui exponunt de sibilo defatigatorum, cum vehementius halitum efflant. Isaias cap. 27 vocat Aegyptium regem serpentem Leviathan, magnum actortuosum, quia in aquis regnabat. Et summa sapientia regum ac gubernatorum habetur, si miris astutiis, occultationibus, et consiliorum ad fortunae flatum variatione sese huc atque
et laedendi occasio est, et minime futurus esse tanquam in loco frequenti existimatur. Variae autem astutiae aut cautiones tribuuntur a scriptoribus serpenti: ut, quod capiti praecipue caveat, totum corpus pro eo obiiciendo, in quo potissimum est vita: et quod, si ei laedatur, sanare non potest, cum alias partes facile sanet. Quod vitet vocem pavonis, et afflatum cervi Quod incantatore eum incantante obturet aures: de qua eius astutia etiam Psalmus quinquagesimus octavus loquitur. Quod item per [?:-gnitissimum ] foramen sese traducendo veterem [?: cu- ]
ubi corpus ac speciem serpentis habuit: semperque ab eo tempore est Ecclesiae, Deo et omni iustitiae adversatus, [?:-- ] iam quasi senuerit oppugnando pios. Illum ergo ipsum dicit tandem sua praemia accepturum esse.
SERVIO, crebro de cultu divino dicitur, ut cum inculcatur, Deo soli serviendum esse, non idolis aut diis alienis: et contra accusantur Israelitae aut alii, quod idolis serviant. Sed ista servitus Dei, aut erga Deum, multiplex est. alias enim de communi omnium piorum totoque cultu dicitur, alias de solo aliquo sacrificio: alias de ministerio
enim de communi omnium piorum totoque cultu dicitur, alias de solo aliquo sacrificio: alias de ministerio praedicationis, quod tantum doctorum est: alias denique de servili quodam timore et cultu Dei, cuiusmodi ex solis carnis virib. et lege proficiscitur. Primae significationis exempla illa sunt, cum dicimur vero Deo aut diis alienis servire. Matth. 6: Non potestis Deo servire et Mammonae. Malach. 3, Frustra servitur Deo, etc. Et mox, Videbitis discrimen inter iustum et iniustum, inter servientem Deo et non servientem illi. Gal. 4. Convertimini ad egena elementa mundi,
in spiritu meo. Servire militiae caeli, Acto. 7. Servire Domino in timore, et servire Domino in laeticia, Psal. 2. 100. Hinc iugum Christi, cultus Christi vocatur: Matt 11. Exempla secundi significati, ubi sacrificare significat, Exo. 3. Act. 7. In hoc loco mihi servient, cum eos eduxero ex servitute. Exod. 10. Ex illis accipiemus, ut serviamus Domino Deo nostro. Exo. 7, Dimitte populum meum, ut serviat mihi. Mox pro servire dicit sacrificare. supra autem 5. dixerat, festum celebrare, Hinc servitus aliquando pro aliquo singulari cultu. Exo. 12, Cum dixerint
servient, cum eos eduxero ex servitute. Exod. 10. Ex illis accipiemus, ut serviamus Domino Deo nostro. Exo. 7, Dimitte populum meum, ut serviat mihi. Mox pro servire dicit sacrificare. supra autem 5. dixerat, festum celebrare, Hinc servitus aliquando pro aliquo singulari cultu. Exo. 12, Cum dixerint filii vestri, quae est ista servitus vestra? id est, quid sibi vult iste vester cultus? Hebr. 9, Duo non possunt facere perfectum servientem. id est, sacrificantem. Tertia erga Deum servitus, est ministrorum aut praedicatorum. Sic Paulus statim initio Ro. 1, vocat se servum Dei:
cultus? Hebr. 9, Duo non possunt facere perfectum servientem. id est, sacrificantem. Tertia erga Deum servitus, est ministrorum aut praedicatorum. Sic Paulus statim initio Ro. 1, vocat se servum Dei: suamque servitutem, ad quam sit vocatus, mox ibidem describit. Phil. 2, Timotheus, veluti cum patre filius, mecum servivit in Evangelio. De hac ministerii servitute multa dicuntur Num. 3, 7, et 8. Sic et Paulus ait: Qui altari serviunt participes sunt eius. Hac ratione et Christus dicitur servus, quia fuit minister et legatus caelestis patris ad genus humanum, et praeterea eum
indulgere, ut postea tanto minus sit sui arbitrii. quod hic multo magis fit, quam in habitibus: ut Philosophi de incontinente aut impotente disserunt, qui aliud probet, aliud patret, praevalente vitiorum habitu rationi. Secundo, quia peccatum facit patrantem iniustum ac reum. Postremo, quia one at cum poenis, seu facit eum servum poenae, ut Iurisprudentes loquuntur. Servire multo vino, Tit. 2. est, deditum esse ebriositati. Mox sequenti, Servire desideriis et voluptatibus, est deditum esse cupiditatibus. Secundae Petri secundo: Cum ipsi sint servi corruptionis. id est, quarumvis
facit patrantem iniustum ac reum. Postremo, quia one at cum poenis, seu facit eum servum poenae, ut Iurisprudentes loquuntur. Servire multo vino, Tit. 2. est, deditum esse ebriositati. Mox sequenti, Servire desideriis et voluptatibus, est deditum esse cupiditatibus. Secundae Petri secundo: Cum ipsi sint servi corruptionis. id est, quarumvis turpitudinum ac vitiorum. Servos et ancillas vocat interdum Scriptura omnes pios, iuxta primam significationem servitutis divinae. Sic Ioel, et Actor. secundo pollicetur Deus, se effusurum esse de spiritu suo supra servos et ancillas suas,
ad iniuriam ac calamitatem reservare, seu ne effugiat. Sic Petrus in Actis asservabatur in carcere. Alias significat ex periculis, aut etiam ipso exitio eripere, et incolumitati restituere. Sic dicitur IESUS esse servaturus populum suum a peccatis. Et hac ratione etiam dicitur Servator mundi. Cum autem servator Deus dicitur totius mundi, de ista communi seu (ut ita dicam) physica conservatione [?: p-mum ] accipitur. Iud. 2. Servabat eos Iehova de [?:--- ]
inimicorum.
de perfecta impletione mandatorum eius nequaquam intelligi potest, quam illi non solum non ante passionem Domini, sed nec postea quidem praestiterunt. Quae vocis ac locutionis huius vis diligentissime observanda est, ne quis Evangelicum vocabulum, aut etiam ipsas sententias in legales commutet, cum iniuria Christi, et laqueo contritoram ac tentatorum.
SERVATOR, alias de communi conservatione ac defensione omnium hominum accipitur, et Deo patri tribuitur: 1. Tim. 1. et 4. Aliquando tantum de ista spirituali servatione: quae significatio, etsi suo modo etiam patri conveniat,
aut custodire se [?: ] hoc seculo, Iacob. 1, et Servare se ab idololatria; 1. Iohan quinto.
SEX, numerus finitus, aliquando pro infinito ponitur: Iob. In sex angustiis eruet te Iehova, et in septima non tangette malum. pro, ex multis tribulationib. te liberabit Dominus, cum in eas incideris: multas etiam prorsus arcebit, ne omnino ad te perveniant, aut te attingant ullatenus. Videtur tamen aliquando senarius numerus cum septimo praecise in sua significatione, quodam proprio illorum idiotismo poni. Prov. 6, Sex ista odit Dominus, et septimum est abominatio animae
pro infinito ponitur: Iob. In sex angustiis eruet te Iehova, et in septima non tangette malum. pro, ex multis tribulationib. te liberabit Dominus, cum in eas incideris: multas etiam prorsus arcebit, ne omnino ad te perveniant, aut te attingant ullatenus. Videtur tamen aliquando senarius numerus cum septimo praecise in sua significatione, quodam proprio illorum idiotismo poni. Prov. 6, Sex ista odit Dominus, et septimum est abominatio animae eius. 1, Oculi sublimes. 2, lingua mendax. 3, manus effundentes sanguinem innocentem. 4, cor machinans iniquas cogitationes. 5, et pedes qui
Non celabimus Dominum nostrum, quod im Si: id est, certe consumptum est omne argentum nostrum. Psal. 59. Discurrant sane ad comedendum, im certe non saturabuntur et pernoctabunt. id est, profecto in coenati cogentur dormire. Si aliquando significat quando: sicut contra quando, et cum, pro si ponitur, ut supra in Quando et CUM, et in Resolutione Disputationis Ienensis plenius dixi. Talis ambiguitas est etiam in Germanico So, et vuen, quod alias tempus, alias coniunctionem conditionalem denotat. Gen. 38. Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat
est, certe consumptum est omne argentum nostrum. Psal. 59. Discurrant sane ad comedendum, im certe non saturabuntur et pernoctabunt. id est, profecto in coenati cogentur dormire. Si aliquando significat quando: sicut contra quando, et cum, pro si ponitur, ut supra in Quando et CUM, et in Resolutione Disputationis Ienensis plenius dixi. Talis ambiguitas est etiam in Germanico So, et vuen, quod alias tempus, alias coniunctionem conditionalem denotat. Gen. 38. Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat in terram. id est, cum veniebat dormiturus cum
ut supra in Quando et CUM, et in Resolutione Disputationis Ienensis plenius dixi. Talis ambiguitas est etiam in Germanico So, et vuen, quod alias tempus, alias coniunctionem conditionalem denotat. Gen. 38. Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat in terram. id est, cum veniebat dormiturus cum uxore fratris. Proverb. 3, Si cubaveris, non pavebis. pro, cum cubaveris. Si Dominus laverit sordes filiarum Syon: Isaiae 4. pro, quando. Sic et in Novo testamento aliquoties Si pro cum aut quando reperitur: Iohan. 13, 14. Si abiero, mittam vobis paracletum.
et CUM, et in Resolutione Disputationis Ienensis plenius dixi. Talis ambiguitas est etiam in Germanico So, et vuen, quod alias tempus, alias coniunctionem conditionalem denotat. Gen. 38. Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat in terram. id est, cum veniebat dormiturus cum uxore fratris. Proverb. 3, Si cubaveris, non pavebis. pro, cum cubaveris. Si Dominus laverit sordes filiarum Syon: Isaiae 4. pro, quando. Sic et in Novo testamento aliquoties Si pro cum aut quando reperitur: Iohan. 13, 14. Si abiero, mittam vobis paracletum. pro, cum abiero. Aliquando
ambiguitas est etiam in Germanico So, et vuen, quod alias tempus, alias coniunctionem conditionalem denotat. Gen. 38. Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat in terram. id est, cum veniebat dormiturus cum uxore fratris. Proverb. 3, Si cubaveris, non pavebis. pro, cum cubaveris. Si Dominus laverit sordes filiarum Syon: Isaiae 4. pro, quando. Sic et in Novo testamento aliquoties Si pro cum aut quando reperitur: Iohan. 13, 14. Si abiero, mittam vobis paracletum. pro, cum abiero. Aliquando accipitur pro utinam. Virgilius Aeneidos 6. cum Aeneas
Et fiebat, si veniebat ad uxorem fratris sui, et dispergebat in terram. id est, cum veniebat dormiturus cum uxore fratris. Proverb. 3, Si cubaveris, non pavebis. pro, cum cubaveris. Si Dominus laverit sordes filiarum Syon: Isaiae 4. pro, quando. Sic et in Novo testamento aliquoties Si pro cum aut quando reperitur: Iohan. 13, 14. Si abiero, mittam vobis paracletum. pro, cum abiero. Aliquando accipitur pro utinam. Virgilius Aeneidos 6. cum Aeneas precaretur, dicit:
veniebat dormiturus cum uxore fratris. Proverb. 3, Si cubaveris, non pavebis. pro, cum cubaveris. Si Dominus laverit sordes filiarum Syon: Isaiae 4. pro, quando. Sic et in Novo testamento aliquoties Si pro cum aut quando reperitur: Iohan. 13, 14. Si abiero, mittam vobis paracletum. pro, cum abiero. Aliquando accipitur pro utinam. Virgilius Aeneidos 6. cum Aeneas precaretur, dicit:
non pavebis. pro, cum cubaveris. Si Dominus laverit sordes filiarum Syon: Isaiae 4. pro, quando. Sic et in Novo testamento aliquoties Si pro cum aut quando reperitur: Iohan. 13, 14. Si abiero, mittam vobis paracletum. pro, cum abiero. Aliquando accipitur pro utinam. Virgilius Aeneidos 6. cum Aeneas precaretur, dicit:
in civitate, seu ulla calamitas, quam Deus non immiserit in castigationem nostri? id est, certe non est quicquam cladis, quod a Deo non infligatur. Sic ibidem: Si tuba canet, et populus non consternabitur. id est, nunquid? certe non. De huius particulae significatione Philip. 1. disceptatur, cum Paulus inquit,
SIBILARE super aliquo, aut aliquem esse vel [?:---- ] sibilum, valde crebrum est in Prophetis, praesertis in Ieremia: et tribuitur hominibus admirantibus alicuius hominis, civitatis aut gentis luctuosissimum [?: st--- ] sive illi sint amici, ut cum dolore admirentur ac [?:----- ] sive contra inimici, ut cum gaudio ac insultatione idem faciant. Iob 27. Plaudet super impium manibus suis, et sibilabit de loco suo. Thren. 2, Sibilaverunt et [?: m---- ] caput super filiam Ierusalem. Qui transierit per
[?:---- ] sibilum, valde crebrum est in Prophetis, praesertis in Ieremia: et tribuitur hominibus admirantibus alicuius hominis, civitatis aut gentis luctuosissimum [?: st--- ] sive illi sint amici, ut cum dolore admirentur ac [?:----- ] sive contra inimici, ut cum gaudio ac insultatione idem faciant. Iob 27. Plaudet super impium manibus suis, et sibilabit de loco suo. Thren. 2, Sibilaverunt et [?: m---- ] caput super filiam Ierusalem. Qui transierit per [?: Ba--- ] stupebit et sibilabit super universis plagis eius. Ierem.
et api Assyris, [?: i---- ] genti ac exercitui, ut veniant afflicturi Israelitas Zach. 10, dicitur de vocatione gentium ad Christum: sibilabo eis, et congregabo eos, quoniam redemi eos. Audisse sibilos gregum, et mansisse inter caulas, dicitur [?:--ben ] Iud. 5. cum noluit venire ad praelium contis exercitum Iabin. Sibilos autem gregum credo ibi nocari, qui pastores in gubernando grege edebant.
SIC
Post sic, [?:-cherechem ] val de crebro in Sacris literis ponitur: pro, post haec facta aut negocia. 2. Sam. 2: Et fuit post sic consoluit David Dominum. Coniunctio ergo ista pro nomine, aut etiam integra oratione interdum ponitur. Quod pravitatem fecisset in Israel, concumbendo cum [?:--lis ] Iacob, et sic non fiet: Gen. 34. id est, talia sunt foeda ac illicita. 2. Sam. 13, Non enim sic fit in Israele. pro, talia non solent aut debent fieri. Iob 9, Non sum sic apud me. id est, non sum talis qualem me putatis. Sic dicit servus tuus Iacob. Genes. 32,
omni ope ac benedictione Dei, sicut arbores, si quae forte sint in illis eridis et aestuosis locis, carent omni humectatione, eoque flaccescunt, aut alioqui male crescunt. Siccitas aliquando ponitur pro tempore famis: quia sterilitas et caritas non raro in illis locis exoritur ex nimia siccitate, cum vel desunt pluviae, vel nimii aestus solis, aut etiam ardentes venti omnia exurunt: sicut contrâ in septentrionalibus nimiae pluviae et exundantes aquae saepe vel submergunt segetes, vel maturationem earum prohibent. Isaiae 8, Et saturabit in siccitatibus animam tuam. id est, in magna
rivis. sicut paulo ante dixi, simili locutione Deum minari Babyloniis: tametsi in Babyloniae poena, per aquas possis intelligere subditos. Buccella sicca: id est, panis solus, sine omni opsonio aut condimento: sicut vulgo dicitur, das trockene brott. Prover. 17. Melior est sicca buccella cum tranquillitate, quam domus plena sacrificiis rixae. Sensus est perspicuus, ut declaratione non indigeat. Ecce per increpationem meam exicco mare, et pono flumina in desertum ut putrescant pisces eorum absque aqua, et moriantur siti: Isaiae 50. Alludit ad exiccationem maris rubri, et Iordanis:
id est, quatuor drachmas: et secundum nostram monetam maiorem, valebat dimidiato Ioachimico. Et hic quoque erat duplex, vulgaris seu prophanus, et sacer seu sanctuarii, qui aliquanto erat iustior et gravior. Porro quod ad sicli, dum moneta est, figuram attinet in una facie habebat aram cum circumscriptione
hic quoque erat duplex, vulgaris seu prophanus, et sacer seu sanctuarii, qui aliquanto erat iustior et gravior. Porro quod ad sicli, dum moneta est, figuram attinet in una facie habebat aram cum circumscriptione
aestimatio tua masculi 20 sicli, et feminae 10 sicli. Et Levit. 5. pro duali positum, In aestimatione tua argenti siclorum: id est, duorum siclorum. In statu regiminis.
vero, quando construitur cum numeralibus denarium numerum excedentibus, ut plurimum singulariter legiter. Exodi trigesimo octavo: Septuaginta siclus, in siclo sanctitatis. Numeri trigesimoprimo: Septingenti et quinquaginta siclus, etc. Excipiuntur tamen quidam loci, in quibus cum excedentibus denarium, etiam pluraliter usurpatur. Exodi vigesimoprimo: Argenti triginta siclos dabit domino eius. Levitici vigesimoseptimo: Et erit aestimatio tua masculini viginti sicli. Iosuae septimo, Ducentos siclos in argento, etc. Plerique in eo consentiunt, Siclum
profusionis, extorquere. Cogitabat [?: for-- ] simul, Nae ego volo istam pecuniam recipere, et simul efficere ut magno constet isti defensori mulieris et prefusionis, illa brevis et nimium deliciosa ac prodiga voluptas inunctionis capitis: sane dignus est, qui sic a me tractetur, cum seductor esse videatur: ut qui tantum id agat, ut ipse delicate victitet, nulla prorsus [?: hab--- ] pauperum ratione. Sed de hac re supra in voce ARGENTEUS.
SICUT, plerunque confert duas res diversas, in aliquo tamen similes. 2. Samuelis 14, sicut angelus Dei, sic
alias illam iam impressam literis aut diplomati notam. Sic dicitur Apoc. 5 et 6 liber quidam in illa visione habuisse sigilla septem, quae nemo potuerit aperire praeter agnum: id est, IESUM Christum. Ab hac posteriore significatione sigilli aut signaculi, sumit Paulus Rom. 4 metaphoram, cum dicit, circumcisionem esse sigillum iustitiae. Sensus autem est, quod Deus Abrahamum iam antea iustificatum, illo signo circum cisionis veluti appenso quodam sigillo confirmarit de certitudine ipsius iustificationis, et sui favoris. Fundamentum Dei stat firmum, habens hoc sigillum: Novit
neminem potuisse reperiri qui dignus fuerit ut sigilla septem libri aperiret, praeter agnum solum. Solius enim Christi est, aeterna mysteria regni sui patefacere, et futuros etiam eius eventus praedicere, ut qui eos solus praevidet, ordinat ac disponit. consignari porro, aut sigillari, cum de piis dicitur, significat per Spiritum S. corroborari in vera pietate, et in corde certiorem fieri, quod Deus sit, pater noster. 2. Corinth.. 1. Porro qui nos confirm at vobiscum in Christo, et qui unxit nos, Deus est. Qui etiam obsignavit nos, et dedit arrhabonem Spiritus in cordibus
[?:--- ] promissionis sancto, qui est arrhabo haereditatis nostrae. Sic ibidem 4, Spiritu sancto obsignati estis ad diem redemptionis. Hac aut vicina de causa dicti sunt illi Apocalypsis septimo et nono obsigna ti: tametsi etiam simul ibi indicetur, eos ideo signatos esse, ne cum impiis puniantur. sicut et in Ezechiele nota quadam servandi signantur. Danielis octavo et ultimo, dicitur eius prophetia occlusa et obsignata esse, quia scilicet sit occlusa, et non facile cuiusvis intellectui pateat, praesertim ea pars quae est de Antichristo, et de eius oppugnatione
aliqui eadem reclusionis et quasi abolitionis metaphora exponunt, iuxta illud Christi dictum: Lex et prophetae usque ad Iohannem. Possis tamen etiam illam supra indicatam, vicinioremque metaphoram confirmationis hic intelligere, quia prophetiae tunc demum confirmantur, et luculenter verificantur, cum reipsa praestantur. Chrysostomus et Origenes falso exponunt de impletione mensurae peccatorum.
SIGNA, sunt valde varia, diversissimisque rebus hoc nomen tribuitur: plerunque tamen sunt notae quaedam, aut indicia, ex quibus aliquid aliud intelligi debet. Primum igitur, Sacramenta
Signum circumcisionis, indicare non notam aliquam significantem circumcisionem, sed quod ipsa circumcisio sit signum gratiae. Sic omnes ferme illae caeremoniae, sacrificia, et res sacrae, partim praeteritarum historiarum, gestorum aut rerum fuerunt signa: sicut Sabbatum, creationis: Pascha cum azymis et festum tabernaculorum, exitus ex Aegypto. partim praesentium, ut irae ac favoris Dei: partim denique futurarum: ut adventus Meschiae, eiusque beneficiorum ac regni. Sic baptismus est signum spiritualis ablutionis, imputatae et inchoatae. Sic sacramen talis manducatio panis et
et inchoatae. Sic sacramen talis manducatio panis et corporis, est signum spiritualis fruitionis Christi, credendo eius passionem pro nobis esse factam. Sic Genesis decimoseptimo Deus dicit, Circumcisionem esse signum foederis: fuit enim eius externa nota, et simul pictura tum damnatae naturae, cum eius quasi fontem abscindi et abiici debere indicatum est: tum et spiritualis circumcisionis cordis. Sic et iridem constituit Deus signum, nunquam amplius venturi universalis diluvii. Sol et luna, Genes. 1, dicuntur futura in tempora et signa, quia et distinguant tempora, et indicent
tantum Virgilius et Hesiodus, sed etiam rustici, pastores ac nautae inde aliqua indicia rerum agendarum sumunt. Sic et futurarum tempestatum inde colliguntur indicia. Quin et multa miracula in eis conspiciuntur, quae sunt signa divinae irae ac poenarum. Quare nihil est necesse, ob dictum Gen. 1, cum Genethliacis ex signis facere causas rerum contingentium ac eventuum, quae maxima ex parte aut ex nobis et diabolis proficiscuntur, ut sunt peccata et pravae cogitationes: aut ex Deo solo, ut sunt poenae, calamitates: aut etiam beneficia, quae nobis Deus confert, ac ex solo ipso primario
notae rerum aliquarum, quas per ea signare volumus. ut 2. Thess. 3: Salutatio mea manu Pauli, quod est signum in omni epistola, ita scribo. Sic Deut. 6 iubet Deus adscribi decem praecepta in postibus, item in membranis, ac alligare manibus, ut sint eis signa ac memoralia servandae legis. Corah cum suis divinitus punitus. dicitur factus in signum, Num. 26: quo scilicet omnes moniti sint, ne ambitione turbas dentin Ecclesia. Christus dicitur esse positus in signum, cui contradicetur: Lucae 2. Videtur esse metaphora a signo sagittariorum, in quod omnes collimant suas sagittas. Sic enim
denotant dicentes: Levabitur signum in Syon. Isaiae 5. 11. 13. 18. 62. Ierem. 4, et Psal. 60. Signa valde crebro significant minacia prodigia, cuiusmodi describit Christus Matth. 24, Ioel. 2. et Petrus Act. 2, ac passim in prophetis: in qua significatione saepissime signum cum prodigio coniungitur, ferme tanquam synonymum, nullo certe notabili discrimine. Hisce nominibus saepe tum in quatuor posterioribus libris Moysis, tum et in Psalmis vocantur horrendae ac miraculosae poenae Aegyptiorum in eductione Israelitarum ex Aegypto: quarum locutionum sunt plane innumera
discrimine. Hisce nominibus saepe tum in quatuor posterioribus libris Moysis, tum et in Psalmis vocantur horrendae ac miraculosae poenae Aegyptiorum in eductione Israelitarum ex Aegypto: quarum locutionum sunt plane innumera exempla. Dare aliquem in signum ac prodigium, saepe de prophetis dicitur, cum ex Dei iussu aliquid portentose agendo, praefigurabant secuturas poenas populi. Aliquando significat etiam aliquem gravissime punire, ut sit aliis in exemplum vitandi peccata ac iram Dei: Ezech. 14. Sic et Deuteron. 28 dicuntur poenae venturae in Israelitas, cum a veritate defecerint, quae
saepe de prophetis dicitur, cum ex Dei iussu aliquid portentose agendo, praefigurabant secuturas poenas populi. Aliquando significat etiam aliquem gravissime punire, ut sit aliis in exemplum vitandi peccata ac iram Dei: Ezech. 14. Sic et Deuteron. 28 dicuntur poenae venturae in Israelitas, cum a veritate defecerint, quae sunt eis futurae signa ac prodigia usque in seculum: id est, semper moniturae homines de cavenda idololatria, et offensa Dei. Signa nostra non videmus, Psalmo 74 id est, nostros status, ritus et solennitates. Contra ibidem de impiorum cultibus dicitur: Posuerunt
veteres id de lumine gratiae exposuisse. Tunc apparebit signum filii hominis in caelo: Matthei vigesimo quarto. id est, ipsemet filius hominis conspicietur, qui erit sui signum, seque metipsum abunde omnium oculis exprimet, depinget ac ingeret. Forte est aliqua allusio ad illa priora dicta, cum toties Iudaei petunt signum de caelo: et Christus contra eis pollicetur illud grande signum, aut miraculum suae resurrectionis, ascensionis in caelum, Iohannis sexto: qua ratione etiam hic forte eis praedicit illud gloriosum signum aut miraculum sui adventus ad iudicium. Sic quoque signum
miraculum suae resurrectionis, ascensionis in caelum, Iohannis sexto: qua ratione etiam hic forte eis praedicit illud gloriosum signum aut miraculum sui adventus ad iudicium. Sic quoque signum circum cisionis, pro ipsa circumcisione dicitur Romanorum quarto. Sic forma Dei, forma servi id est, cum vere Deus esset, factus est servus. Sic Ps. 73 Rediges eorum imaginem in nihilum. Psalmo septigesimoseptimo. id est, ipsos et eorum gloriam. Tracti species mundi: id est, mundus cum omni sua speciosi gloria et opulentia. Vicinum huic est, quod Paulus inquit 2. Corinth. 5. Per fidem enim
signum circum cisionis, pro ipsa circumcisione dicitur Romanorum quarto. Sic forma Dei, forma servi id est, cum vere Deus esset, factus est servus. Sic Ps. 73 Rediges eorum imaginem in nihilum. Psalmo septigesimoseptimo. id est, ipsos et eorum gloriam. Tracti species mundi: id est, mundus cum omni sua speciosi gloria et opulentia. Vicinum huic est, quod Paulus inquit 2. Corinth. 5. Per fidem enim ambulamus, nos per speciem, id est, credimus adhuc solum illa futum bona, non autem corâm eorum praesentia fruimur. Sed de hisce dicetur in Generalibus Regulis, in cap. de
solum illa futum bona, non autem corâm eorum praesentia fruimur. Sed de hisce dicetur in Generalibus Regulis, in cap. de Similitudinibus.
SILERE, et SILENTIUM, plura eaque [?:---- ] momenti significata habet, ex ipsa rei natura de--pta. Silemus enim Primum, cum quieta et tranquilla pacataque sunt omnia nostra, ut querendi [?: c---- ] non habeamus. Unde sicut silentium res tranquillas ac prosperas denotat: ita contrâ Clamor magnas calamitates vel belli, vel pestis vel famis ac similes. Sic apud Iudaeos summum silentium, apud Aegyptios
vel pestis vel famis ac similes. Sic apud Iudaeos summum silentium, apud Aegyptios contra clamor praedicitur futurus nocte sequenti, Exodi undecimo. omnes enim in magnis doloribus et calamitatibus queritamur ac clamamus partim impatientia, partim petendo opem. Secundo [?: tacem-- ] cum timemus aliquem vehementer: ut familia praesentem herum, et discipuli praeceptorem. [?: Co--- ] clamamus et tumultuamur, cum soluti omni [?:--- ] pro arbitrio agimus. Psalmo quarto: Reputate in [?:--- ] tu omnia cum corde vestro, et silete, Hic tropus,
undecimo. omnes enim in magnis doloribus et calamitatibus queritamur ac clamamus partim impatientia, partim petendo opem. Secundo [?: tacem-- ] cum timemus aliquem vehementer: ut familia praesentem herum, et discipuli praeceptorem. [?: Co--- ] clamamus et tumultuamur, cum soluti omni [?:--- ] pro arbitrio agimus. Psalmo quarto: Reputate in [?:--- ] tu omnia cum corde vestro, et silete, Hic tropus, [?:--- ]
synecdochen, sive metalepsin
Secundo [?: tacem-- ] cum timemus aliquem vehementer: ut familia praesentem herum, et discipuli praeceptorem. [?: Co--- ] clamamus et tumultuamur, cum soluti omni [?:--- ] pro arbitrio agimus. Psalmo quarto: Reputate in [?:--- ] tu omnia cum corde vestro, et silete, Hic tropus, [?:--- ]
synecdochen, sive metalepsin vocemus (nam et ex uno aliud intelligitur, et gradatim de uno ad aliud transitur) passim in scripturis, ut et aliis in
nemo clamitat, nemo tumultuatur, omnia silent: ita et dum metus omnia tenet, et velut opprimit, aeque silentium agitur. Quod ergo ait, Et silete: nihil aliud est, quam agnoscentes contra quem sese efferat furor vester, nempe contra Deum ipsum: coepto deterreamini, et quietem agite. Sic cum sancti vates tremendum Dei adventum praedicant: Sileat (inquiunt) a facie eius omnis terra: hoc est, metuens a maiestate eius, tota sese illi sub dat, seseque ab omni tumultu repugnandi iussis eius contineat. Tertio, silere indicat quiescere, nihil agere: clamare contra, aliquid magnum agere
quo est salus mea. Huic vicinum est, ut iactemus cogitatum, curas ac labores nostros in Dominum, et in ipso speremus, non tumultuantes, vel intus in corde, vel foris in opere conatibusque trepidantes, varia consilia captantes, et undique ab hominibus neglecto Deo opem quaerentes ac captantes. Sic cum Israelitae iam apud Aegyptios, iam alibi opem quaererent, ac abirent, variis legationibus sursum ac deorsum discursantes, et Dei opem nec sperantes, nec quaerentes. Contra concionatur eis Isaias, inquiens: Sic dicit Dominus Deus sanctus Israelis: In resipiscentia et quiete salvabimini, In
poetae. Unde illud:— Timet rex ipse silentum Psal. 115, Non mortui laudabunt Dominum, neque omnes qui descendunt in silentium. id est, in sepulchrum, aut locum mortuorum. Psalmo nonagesimoquarto: Nisi Iehova fuisset auxilio mihi, brevi habitasset in silentio anima mea, vel cum silentibus: id est, mortuus fuissem, periissem. Sexto, Silere et obmutescere ii quoque dicuntur, qui adeo oppressi iacent calamitatibus, ut non procul a morte sint, aut alioqui tanquam in re desperata frustra se locuturos vident. Psalmo trigesimonono: Mutus factus sum, et non aperui os
et Isaiae quinquagesimotertio. In eodem Psal. est etiam, Obmutui silentio, et tacui a bono, ac dolor meus irritatus est: ubi Tacere a bono,
idem valere videtur, quod Carere bono, non frui eo, nihil cum eo rei habere. Tacere etiam ponitur pro nolle sua peccata coram Domino confiteri. Psalmo trigesimosecundo: Cum tacui, inveteraverunt ossa mea in meo rugitu tota die. Facere tacere aut silere, est compescere. Et tacere fecit Caleb populum contra Mosen. id est, compescuit, ne pergeret
dolor meus irritatus est: ubi Tacere a bono,
idem valere videtur, quod Carere bono, non frui eo, nihil cum eo rei habere. Tacere etiam ponitur pro nolle sua peccata coram Domino confiteri. Psalmo trigesimosecundo: Cum tacui, inveteraverunt ossa mea in meo rugitu tota die. Facere tacere aut silere, est compescere. Et tacere fecit Caleb populum contra Mosen. id est, compescuit, ne pergeret murmurare contra Moysen. Numer. 13. Isaiae cap. 42. negatur Meschias clamaturus in plateis. ubi
ac crudeles contentiones denotat. Vide vocem CLAMOR. Silentium, saepe secretum indicat. Ios. secundo: Miserat exploratores silentio: id est, secrete. Ioann. 11, Vocaverat Mariam sororem suam silentio. id est, secrete, tacite, non audientib. aliis. Dicitur et oculus Silere aut tacere, cum definit lachrymari. Threnor. 3, Oculus meus defluit, nec tacet, eo quod non sint intermissiones. Threnorum 2. Ne des requiem tibi, nec tace at pupilla oculi tui.
SILEX: E silice petrae oleum sugere, Deuteronomii 32. Solent oleae etiam in locis saxosis, et valde apricis
Siloh. Significat autem Siloh felicitatem, vel autorem felicitatis. Inde a quibusdam vertitur Heros. Iudaei quidam etiam Messiam interpretantur. Aliqui etiam filium eius, scilicet Iuda: nam Messias debebat ex tribu Iuda nasci. Vidi plura manuscripta exemplaria, ubi non erat ioth: quod magis cum etymo felicitatis conveniret. Opinor igitur idem esse quod Salvator, felix, prosper, fortunatus, faustus, augustus, cui prospere debe bant succedere omnia contra mundi sapientiam et potentiam, contra peccatum, mortem, diabolum, adeoque omnes portas inferorum, ac spoliatos principatus et
של
feminini generis, neque insigniat aut nobilitet Christum: illis relinquo, qui pie ea delectantur. Porro ego, si primam non amplecterer, mallem amplecti Hieronymi expositionem, atque dicere, tempestate ipsius scriptum fuisse
nomen loci seu civitatis in tribu Ephraim, in qua erat arca, et tabernaculum Dei, et sacerdos Dei Eli, et sacrificia Deo offerebantur, ut 1 Samuelis 1: eiusque situs describitur Iud. 21: et alias saepe fit eius in Scriptura mentis.
SIMILE id est, quod cum diverso in aliqua re convenit, ac cum eo conferri aliquatenus potest. Videri autem posset Latina vox venire ab Hebraeo
seu civitatis in tribu Ephraim, in qua erat arca, et tabernaculum Dei, et sacerdos Dei Eli, et sacrificia Deo offerebantur, ut 1 Samuelis 1: eiusque situs describitur Iud. 21: et alias saepe fit eius in Scriptura mentis.
SIMILE id est, quod cum diverso in aliqua re convenit, ac cum eo conferri aliquatenus potest. Videri autem posset Latina vox venire ab Hebraeo
murium et [?:--ori ] , in quibus ob praesentiam arcae morbis puniebantur. Sic Deuteronomii quarto prohibentur Israelitae facere ullam imaginem Deo, eo quod nullam prorsus similitudinem viderint alicuius rei in tot illis apparitionibus Dei. Tertio, similitudo vocatur id, quod cum altero in aliqua re convenit. Sic homo interdum dicitur similitudo aut imago Dei. Daniel. decimo: Ecce inquam similitudo filiorum hominis tetigit labia mea ubi angelus vocatur similitudo hominis, quia habebat speciem humanam. Sic Deus dicit Oseae duode-cimo: Locutus sum per prophetas meos,
non simulant ac dissimulant, non spirant ex eodem ore frigidum et calidum: ipsorum lermo est rectus ac sincerus, perspicuasque, non ambignus ac subdolus: ipsorum nae est nae, et non est non, ut Christus inquit. Haec de ratione metaphorarum huius vocis. Sunt tamen in Hebraeo duo diversa vocabula, cum in malam, et cum in bonam partem usurpatur. Cum igitur simplex pro rudi ponitur, in Hebraeo est plerunque
dissimulant, non spirant ex eodem ore frigidum et calidum: ipsorum lermo est rectus ac sincerus, perspicuasque, non ambignus ac subdolus: ipsorum nae est nae, et non est non, ut Christus inquit. Haec de ratione metaphorarum huius vocis. Sunt tamen in Hebraeo duo diversa vocabula, cum in malam, et cum in bonam partem usurpatur. Cum igitur simplex pro rudi ponitur, in Hebraeo est plerunque
ore frigidum et calidum: ipsorum lermo est rectus ac sincerus, perspicuasque, non ambignus ac subdolus: ipsorum nae est nae, et non est non, ut Christus inquit. Haec de ratione metaphorarum huius vocis. Sunt tamen in Hebraeo duo diversa vocabula, cum in malam, et cum in bonam partem usurpatur. Cum igitur simplex pro rudi ponitur, in Hebraeo est plerunque
omnia dispiciunt aut cavent, eoque saepe inscii laqueis adversariorum circumveniuntur, et veluti oves ad mactationem trahuntur: Quare etiam bona piorum simplicitas nonnunquam, quasi vitii ac imperitiae aliquid admixtum habet. Sic Iacob dicitur simplex fuisse, et habitasse in tabernaculis. Porro cum in bonum vox haec usurpatur, in Hebraeo est
illud prius, significat quasi sine cornibus: hoc est, qui non habeat cornua, aut non sit cornupeta, qui nec animo pravo, nec malis artibus sit in cuiusquam damnum calamitatem'ue instructus: quod Paulus dicit, In malo, aut ad malum pueros esse. Hac voce utitur Christus Matth. decimo, cum inquit: Estote prudentes sicut serpentes, et simplices, aut etiam innocui, ut columbae. Et Paulus Romanorum decimosexto, inquiens: Volo vos sapientes quidem esse quod ad bonum, simplices vero vel innocentes quoad malum. Et Philippens. secundo, Sitis irreprehensibiles et simplices, vel etiam
Sitis irreprehensibiles et simplices, vel etiam innocentes filii Dei, qui nulli noceatis. Alterum vocabulum, quod per simplicitatem verti solet, est
vel etiam innocentes filii Dei, qui nulli noceatis. Alterum vocabulum, quod per simplicitatem verti solet, est
est, prompte et ex animo, ac solo benefaciendi studio. 2 Corint. undecimo. Simplicitas in Christum, pro simplici sinceraque fide. Vereor ne corrumpantur mentes vestrae a sinceritate in Christum. id est, a sincera fide aut pietate in Christum. Ephes. sexto, et Colossens. tertio, coniungitur cum corde: et requiritur, ut recta fiant in simplicitate cordis. id est, sincere, ac rex animo. Dei simplicitas: id est, cuius autor, effector et approbator in hominibus est Deus. 2 Corinthiorum primo. In simplicitate et sinceritate Dei versati sumus. id est, non astute, malitiose, vafre, et
dicitur esse in sinu mariti, ut mox dicetur. Hinc porro ab isto more fovendi et gestandi liberos in sinu, veniunt quaedam metaphoricae locutiones. ut Ioann. 1, Unigenitus qui est in sinu patris, ipse enarravit nobis. Quae locutio ibi triplicem potissimum, arctissimamque coniunctionem filii cum patre indicat: primum, coniunctionem personarum in unam naturam aut essentiam: deinde, summum amorem patris erga filium, in quo solo patri bene complacuit: tertio, summam quandam communicationem secretorum. solus enim filius novit et perfecte videt patrem: ille ergo solus eum, ipsiusque
nunc ex hac mundi miseria et vexatione diaboli ac impiorum, dicitur colligere ad se, ac veluti in sinum suum, suos dilectos filiolos, eosque [?:-- ] fovere ac recreare. Vicina prorsus locutio est, quod Christus dicit multos venturos ab Oriente et Occidente, ac convivaturos in caelo cum Abrahamo: contra, filios eius carnales excludendos. Aliqui exponunt per sinum, promissiones datas Abrahamo. Verum melior est altera ratio locutionis: quia et minus dura est in verbis, et praeterea promissiones Abrahamo datas etiam in hac vita amplectimur, ut ea ratione etiam hic agentes pii, in
ut ea ratione etiam hic agentes pii, in sinu Abrahae esse ac foveri dici queant. Ioann. decimotertio, dicitur Ioannes apostolos [?:- ] ultima coena recubuisse in sinu IESU, et mox incubuisse pectori IESU: quod credo secundum illius temporis conviviorum morem factum esse, cum in sumes do cibo protensi recumbebant humi, seu in pavimento lectis instrato, ita ut quasi circulum quendam facerent, capitibus quidem semper introrsum ad epulas, pedibus vero extrorsum porrectis. Quare semper sequens in prioris sinu recumbere videbatur, dum caput eius quasi incumbebat pectori
capitibus quidem semper introrsum ad epulas, pedibus vero extrorsum porrectis. Quare semper sequens in prioris sinu recumbere videbatur, dum caput eius quasi incumbebat pectori superius accumbetis, aliqua tali (ut opinor) forma, ut hic eam [?: delinea- ] Num. 11 expostulat Moyses cum Deo, quod sibi imposuerit onus et curam totius populi. Inquit enim: Num ego concepi universum populum hunc, aut genui eum, ut dixeris mihi, Porta eum in sinu tuo, sicut portat nutritius infantulum, in terram, quam iuravi eis? ubi metaphora adiuncto simili, aut etiam primaria locutione abunde
sui, et uxor marito sinus sui carnes propriorum [?:- ] berorum. et Deut. 13, quod maritus non debeat parare uxori sinus sui idololatricae. i. quae cubat in ulnis ipsis Solemus etiam in sinu portare ea quae valde sunt grata, [?: qu- ] ex animo servare cupimus: quare cum singulari [?: emp- ] si dicitur aliquid alicui in sinum dari, sive bonum sive mali
De bono, ut Lucae sexto: Date et dabitur vobis, mensuram bonam, agitatam, et superfluentem dabunt in
pacem, sed etiam arctissimam coniunctionem, quasique mutuam quandam obligationem, ita ut alterius felicitas aut incommodum etiam ad alterum pertineat ac pertingat. 1 Ioannis primo: Quod vi dimus et audivimus, id annunciamus vobis, ut et vos communionem habeatis nobiscum et communio nostra sit cum patre et cum filio eius IESU Christo. Alii vertunt Societas, quod minus significans esse videtur. Sic alibi dicit Apostolus, nos vocatos esse in consortium filii Dei. 2 Corinthiorum sexto: Quae societas lucis ad tenebras? id est, coniunctio? Aliquando socius est adiutor. Matth.
etiam arctissimam coniunctionem, quasique mutuam quandam obligationem, ita ut alterius felicitas aut incommodum etiam ad alterum pertineat ac pertingat. 1 Ioannis primo: Quod vi dimus et audivimus, id annunciamus vobis, ut et vos communionem habeatis nobiscum et communio nostra sit cum patre et cum filio eius IESU Christo. Alii vertunt Societas, quod minus significans esse videtur. Sic alibi dicit Apostolus, nos vocatos esse in consortium filii Dei. 2 Corinthiorum sexto: Quae societas lucis ad tenebras? id est, coniunctio? Aliquando socius est adiutor. Matth. vigesimotertio: Si
lucis ad tenebras? id est, coniunctio? Aliquando socius est adiutor. Matth. vigesimotertio: Si vixissemus tempore patrum nostroram, non fuissemus socii ip sorum in interficiendis prophetis: id est, adiutores. Isaiae 1, Principes tui furum socii. id est, adiutores. Sic Psalmo 51, Currebas cum fure. sinus aliquando est idem quod particeps, seu qui de eodem commodo fruitur. Romanorum undecimo: Factas es socius radicis, et pinguedinis eius. id est, particeps. 2 Corinthior. 1, Socii estis passionum, et consolationis eritis. Socius significat aliquando idem quod similis. Proverb.
id est, similis illis clamore et [?: eiu---- ] , prae doloribus. De simili Hebraismo dictum est supra in voce FRATER. Hic Hebraismus latius patet. [?:--- ] socium esse furum, potest significare, esse furem. Sicut plures tales phrases sunt: ut Partem alicuius ponere cum hypocritis, est habere aut iudicare eum pro hypocrita. Consentire cum fure, habere partem cum adulteris, Psalm. 50, est omnino similem illis fieri, aut potius fieri et esse furem et adulterum. Sociari alicui, est placere ac probari ei. Psalmo 94, Nun quid sociabitur tibi thronus
doloribus. De simili Hebraismo dictum est supra in voce FRATER. Hic Hebraismus latius patet. [?:--- ] socium esse furum, potest significare, esse furem. Sicut plures tales phrases sunt: ut Partem alicuius ponere cum hypocritis, est habere aut iudicare eum pro hypocrita. Consentire cum fure, habere partem cum adulteris, Psalm. 50, est omnino similem illis fieri, aut potius fieri et esse furem et adulterum. Sociari alicui, est placere ac probari ei. Psalmo 94, Nun quid sociabitur tibi thronus perversitatum, creans iniquitatem in praecepto? id est, an tales probabis,
dictum est supra in voce FRATER. Hic Hebraismus latius patet. [?:--- ] socium esse furum, potest significare, esse furem. Sicut plures tales phrases sunt: ut Partem alicuius ponere cum hypocritis, est habere aut iudicare eum pro hypocrita. Consentire cum fure, habere partem cum adulteris, Psalm. 50, est omnino similem illis fieri, aut potius fieri et esse furem et adulterum. Sociari alicui, est placere ac probari ei. Psalmo 94, Nun quid sociabitur tibi thronus perversitatum, creans iniquitatem in praecepto? id est, an tales probabis, amabis et fovebis? Sic
ei. Psalmo 94, Nun quid sociabitur tibi thronus perversitatum, creans iniquitatem in praecepto? id est, an tales probabis, amabis et fovebis? Sic pro benevolentia, favore ac auxilio accipitur etiam Iob vigesimonono: Dum esset societas Dei super tabernaculum meum. Eadem vis locutionis est, cum Deus dicitur esse cum aliquo, aut apud aliquem. Dare dexteras societatis, est, sancta datarum dexterarum pactione cum aliquo pacisci de societate seu coniunctione operarum, mutuorum officiorum, et de mutuo auxilio. Sic Galat. 2 dicit Paulus, Iacobum, Petrum et Ioannem sibi ac Barnabae
quid sociabitur tibi thronus perversitatum, creans iniquitatem in praecepto? id est, an tales probabis, amabis et fovebis? Sic pro benevolentia, favore ac auxilio accipitur etiam Iob vigesimonono: Dum esset societas Dei super tabernaculum meum. Eadem vis locutionis est, cum Deus dicitur esse cum aliquo, aut apud aliquem. Dare dexteras societatis, est, sancta datarum dexterarum pactione cum aliquo pacisci de societate seu coniunctione operarum, mutuorum officiorum, et de mutuo auxilio. Sic Galat. 2 dicit Paulus, Iacobum, Petrum et Ioannem sibi ac Barnabae dedisse dexteras
amabis et fovebis? Sic pro benevolentia, favore ac auxilio accipitur etiam Iob vigesimonono: Dum esset societas Dei super tabernaculum meum. Eadem vis locutionis est, cum Deus dicitur esse cum aliquo, aut apud aliquem. Dare dexteras societatis, est, sancta datarum dexterarum pactione cum aliquo pacisci de societate seu coniunctione operarum, mutuorum officiorum, et de mutuo auxilio. Sic Galat. 2 dicit Paulus, Iacobum, Petrum et Ioannem sibi ac Barnabae dedisse dexteras societatis. Societas aut communio spiritus, est eiusdem spiritus participatio. Verum quoniam in Graeco
super eos dies: id est, incident subito in extremas calamitates, divinitus illis immissas. Nam lux illis, ut suo loco ostendi, felicitatem ac commoda, et contra tenebrae calamitates denotant. Sic Ieremiae decimoquinto, in descriptione futurae calamitatis Ierusalem dicit: Occidit sol eius, cum adhuc esset dies. id est, ante tempus periit aut incidit in calamitates. Et Amos octavo, in eundem sensum dicitur: Occidet sol tuus in meridie. inquit enim ibi propheta: Et erit in die illa, dicit Dominus Deus tuus, et faciam occidere solem in meridie, et faciam obtenebrescere terram in die
Occidet sol tuus in meridie. inquit enim ibi propheta: Et erit in die illa, dicit Dominus Deus tuus, et faciam occidere solem in meridie, et faciam obtenebrescere terram in die luminis. id est, obruam vos calamitatibus subito ante tempus, et ante quam vos putatis ac expectatis: idque eo tempore, cum aliis adhuc bene erit. Vide sequentia in eo loco. Isa. capite sexagesimo inquit: Non occidet amplius sol tuus, nec luna occultabitur, quoniam Dominus erit tibi in lucem perpetuam, et finientur dies luctus tui. Extenditur hoc genus Hebraismi etiam latius, quod saepe in descriptione gravium
tibi in lucem perpetuam, et finientur dies luctus tui. Extenditur hoc genus Hebraismi etiam latius, quod saepe in descriptione gravium calamitatum dicitur obscurari et obtenebrari sol, non habita ipsius solis ratione, sed hominum moestissimi animi, quibus omnia videntur esse adversa ac hostilia, cum in gravibus aliquibus calamitatibus haerent, captique aut intricati tenentur. Isaiae octavo est illustre talis Hebraismi exemplum. Transiens autem illac, gravabitur et esuriet: eritque cum esuriet, molestabitur apud se, et maledicet regi suo, ac Deo suo, et facie sursum aspiciet: et cum
habita ipsius solis ratione, sed hominum moestissimi animi, quibus omnia videntur esse adversa ac hostilia, cum in gravibus aliquibus calamitatibus haerent, captique aut intricati tenentur. Isaiae octavo est illustre talis Hebraismi exemplum. Transiens autem illac, gravabitur et esuriet: eritque cum esuriet, molestabitur apud se, et maledicet regi suo, ac Deo suo, et facie sursum aspiciet: et cum spectaverit terram, ecce tribulatio, tenebrae, caligo, angustiae, obscuritas, et impulsio. Quae omnia magis ita tristi afflictoque animo videntur, quam revera sunt. Talia sunt et illa exempla.
cum in gravibus aliquibus calamitatibus haerent, captique aut intricati tenentur. Isaiae octavo est illustre talis Hebraismi exemplum. Transiens autem illac, gravabitur et esuriet: eritque cum esuriet, molestabitur apud se, et maledicet regi suo, ac Deo suo, et facie sursum aspiciet: et cum spectaverit terram, ecce tribulatio, tenebrae, caligo, angustiae, obscuritas, et impulsio. Quae omnia magis ita tristi afflictoque animo videntur, quam revera sunt. Talia sunt et illa exempla. Isaiae vigesimoquarto, Erubescet luna, et confundetur sol. Sic posset forte intelligi illud de
Porro Psa. 107 etiam duae polorum extremitates nominantur: De terris congregavit eos, ab ortu et occasu, a septentrio ne et a mari. Denique idem valet quod Psal. 103, Deus dicitur elongasse a nobis peccata nostra, sicut elongatus est oriens ab occidente. id est, longissime. CUM et CORAM sole ac coram luna, significat, donec sol et luna stant: id est, in perpetuum. Psal. 72, Timebunt te cum sole et coram luna, in generatione et generationem. Et paulo post: Erit nomen eius in seculum, coram sole propagabitur nomen eius. Psal. 19 est,
a mari. Denique idem valet quod Psal. 103, Deus dicitur elongasse a nobis peccata nostra, sicut elongatus est oriens ab occidente. id est, longissime. CUM et CORAM sole ac coram luna, significat, donec sol et luna stant: id est, in perpetuum. Psal. 72, Timebunt te cum sole et coram luna, in generatione et generationem. Et paulo post: Erit nomen eius in seculum, coram sole propagabitur nomen eius. Psal. 19 est, Soli posuit tabernaculum in caelis, ipse autem tanquam sponsus egreditur de thalamo suo, exultat ut gigas currere viam suam. ubi primum
postea eius expositionem proponeret. Coram sole ac luna aliquid fieri, significat prorsus publice ac propalam. Sic Num. 25 Deus iubet suspendi duces Israelitarum in patibulis coram sole: et 2 Sam. 12, minatur Deus Davidi, se eius lcelus in solem protracturum, seque effecturum ut alius cum uxoribus eius coram sole rem habeat. id est, propalam. quod postea cap. 16 Absalon tenso tabernaculo in tecto regiae domus facit. Sic Hierem. 8 dicitur, quod proiicient ossa sacerdotum eruta e sepulchris coram sole et luna. id est, propalam ac sub dio. Aliquando haec eadem
quasi languere, et veluti ad interitum inclinare videtur. Sic Pompeius iuvenis ac florens ad Sylam senescentem audacter dixerat, Plures adorare solem orientem quam occidentem: cui sane et ipsi senescenti sol suus occiderat. Eadem similitudo est etiam Apocalypsis 1, Facies eius quasi solis, cum in vigore suo lucet. Sic et Christi transfigurati facies, Matthaei 17 cum sole comparatur. Apoc. 12 dicitur, visam esse in caelo mulierem amictam sole, sub cuius pedib. fuerit luna, et corona stellarum duodecim in capite eius. quae nimirum ipsa Dei Ecclesia est, ornata sole iustitiae
iuvenis ac florens ad Sylam senescentem audacter dixerat, Plures adorare solem orientem quam occidentem: cui sane et ipsi senescenti sol suus occiderat. Eadem similitudo est etiam Apocalypsis 1, Facies eius quasi solis, cum in vigore suo lucet. Sic et Christi transfigurati facies, Matthaei 17 cum sole comparatur. Apoc. 12 dicitur, visam esse in caelo mulierem amictam sole, sub cuius pedib. fuerit luna, et corona stellarum duodecim in capite eius. quae nimirum ipsa Dei Ecclesia est, ornata sole iustitiae Christi, habens sub pedibus omnia terrena dominia, et in capite coronam XII
coronam XII Apostolorum, super quorum fundamentum doctrinae superstructa est.
SOLITUDO: vide supra DESERTUM.
SOLUS, aliquando suas quasdam difficultates habet. Psal. 51. Tibi soli peccavi, et malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus tuis, et vincas cum iudicaris. ubi significantissima et utilissima Lutheri est interpretatio: qui in enarratione huius Psalmi, hunc vult esse sensum: Tibi sum tantum peccatum. Haec enim sententia et originale peccatum luculenter declarat, et sequentib. verbis textus optime convenit. Neque etiam David in solum
si ad dantur affixa. Sed tamen contra etiam illud observandum est, quod non raro superflue posterius affixum post semel praepositum nomen ponatur: ut possit hic lebadecha plane adverbium esse, et adverbia [?:-ter ] exponi, nulla prorsus habita ratione affixi: coniungique non cum pronomine Tibi, sed cum verbo [?: Pecca- ] , aut Peccator fui. Sic prorsus accipitur hoc idem adverbium lebadecha, nulla prorsus habita ratione pronominis affixi, Psal. 71, Incedam in fortitudinibus Domini Iehova: celebrabo iustitiam tuam Iebadecha solum te. id
Sed tamen contra etiam illud observandum est, quod non raro superflue posterius affixum post semel praepositum nomen ponatur: ut possit hic lebadecha plane adverbium esse, et adverbia [?:-ter ] exponi, nulla prorsus habita ratione affixi: coniungique non cum pronomine Tibi, sed cum verbo [?: Pecca- ] , aut Peccator fui. Sic prorsus accipitur hoc idem adverbium lebadecha, nulla prorsus habita ratione pronominis affixi, Psal. 71, Incedam in fortitudinibus Domini Iehova: celebrabo iustitiam tuam Iebadecha solum te. id est, solum vel tantum
significat.
SOLIUM, vide THRONUS.
SOMNUS, vide supra verbum DORMIO.
SOPOR, vide DORMIO.
SOROR vox habet easdem illas catachreses, quas FRATER, ut nempe omnes propinquas notet. Sic aliqui putant hanc vocem accipiendam esse Levit. 18. Mulierem quoque cum sorore sua non accipies ad affligendam eam, et ad revelandam turpitudinem eius contra eam in vita sua. Opinantur igitur aliqui, et verisimile sane est, prohiberi ibi non tam germanam sororem, quam alias, quarum alioqui coniugium licitum fuisset. Quod observandum hoc tempore esset iis, qui
quis in locum Iudae proditoris succedere debeat. Sic et apud gentiles, Graecos, Romanos et barbaros, multum sortitione usi sunt. [?:-de ] verbum Sortiri. Hinc igitur est locutio, Proiicere [?: ] , mittere sortes, dare sortes, exire sortes, cadere sortes, sortem mittere cum aliquibus, et inter aliquos, [?: quar-m ] locutionum exempla sunt innumera, ut ea recensere nihil plane sit opus. Prover. 1, Mitte sortem nobiscum. i. divide praedam nobiscum, partire nobiscum, quaere nobiscum lucrum. Psal. 22. Matt. 27, Super vestimenta
vox haec per metonymiam, ad causam efficientem horum, seu Deum datorem horum bonorum. Sic Deus dicitur piorum sors, idola dicuntur esse idololatrarum sors. id est, causa aut autor eorum portionis. Civitates sortis, id est, sorte acceptae, Ios. 21. Contra aliquos proiicere sortem, est cum eis sortiri. 1 Par. 24 et 25. Sustentare alicuius sortem, est ipsum ac res fortunasque eius fulcire in spiritualibus ac corporalibus: Psal. 16. In manibus tuis sortes meae, habet Vulgata versio Psalm. 30. id exponit Augustinus de gratia Dei, qua salvati simus. Sed in
id est, tua prophetia in ultimis temporibus fungetur suo officio: tu mortuus per tuum librum multos postremis temporibus docebis ac erudies. Sicut praecessit, quod pii illa intelligent. Sors igitur ibi ponitur pro ipsa functione aut officio, quod sorte evenit. Sic Graeci sortiti sunt quisnam cum Hectore confligere debeat, Sortemque meam vovistis Achivi. SPECIES, externa illa facies rerum, praesertim corporearum dicitur: quae oculis cernitur, a verbo antiquo Specio, quod Videre significavit, Luc. 3. descendere Spiritum S. corporea specie super eum, sicut columbam. Et
reddiderit, tanquam morti addictos, quia spectaculum facti sumus mundo et angelis et hominibus: id est, ita varie agitamur ac vexamur innumeris persecutionibus ac calamitatibus, ut iam iam perituri videamur, omnesque homines et angeli nostram vitam et tristem sortem gravissimaque certamina cum toto mundo, mirabilesque exitus mirentur.
SPECULATORES dicuntur doctores, passim in prophetis. Eius metaphorae prolixe ratio redditur Ezech. 3 et 33 quae loca perlege non enim tantum vocem, sed et rem ipsam ac officium doctorum tanto melius intelliges. Ratio autem ea est: quia
tunc vero facie ad faciem cernemus. In speculo enim non res ipsae, sed earum tantum evanidae imagines cernuntur. Sic et nos tenuem quandam cognitionem Dei ex Sacris literis percipimus, si ad illam quae postea consequetur conferatur. Iacobus comparat non renatorum noticiam Dei ac eius voluntatis, cum iis qui se aliquando in speculo contemplantur, propterea quod utraque noticia fugax ac evanida est, ut ibi noticia Speculi declaratur.
SPELUNCAE, dictae sunt proprie cavitates magnarum petrarum aut rupium, cuiusmodi passim in montibus aut vallib. cernuntur. Gen. 23 fit mentio
SPES, animi motus aut affectus durabilis est, quae aliqua bona expectamus. Differt autem bona
motus aut affectus durabilis est, quae aliqua bona expectamus. Differt autem bona
credent. Spes aliquando etiam pro speratis bonis per metonymiam ponitur. Isaiae vigesimooctavo: Potuimus mendacium spem nostram. Romanorum octavo: Spes si cernitur, non est spes. i. praesens bonum habetur, non speratur. Spes protracta excruciatio cordis est: at lignum vitae est res desiderata, cum contingit Proverbiorum decimotertio: pro, est res apprime grata ac salutaris. Sic saepe dicitur, Spes impiorum aut Hypocritarum peribit: id est, interibit, illud expectemus bonum nunquam eis continget. Iob 27. Prover. 31, Ezech. 37. Contra piorum et afflictorum spes dicitur ad peritura,
Vicinum huic est quod Gal. 5 inquit, Nos enim spiritu ex fide spem iustitiae expectamus. id est, speratam illam plenae renovationis iustitiam expectamus. Acto. 2, Caro mea requiescit in spe: id est, sperando resurrectionem. Spes Israel, significat ipsum expectatum aut speratum Meschiam cum suis bonis. Actor. 28, Propter spem enim Israelis catena hac circumdatus sum. Sic et Actor. 26: Nunc ob spem, quae patribus nostris facta est a Deo, sto iudicatus. Abrahamus praeter spem in spe credidit, se fore patrem multarum gentium: ubi Praeter spem significat, contra naturam illius
fuerit res desperata, exponit mox ipse textus: quia iam erat emortua vulva Sarae, et ipse quoque Abrahamus prae senio effectus erat. Quomodo item praeter spem sperando crediderit, declaratur ibidem: quia non dubitaverit, sed robustus factus fide, gloriam omnipotentiae ac veritatis Deo dederit, cum omnes secundae causae eum ad desperationem solicitarent, omnemque ei spem procreationis auferrent. Experientia parit spem, spes autem non confundit: Romanorum 5. Oritur enim certe, et confirmatur spes ex multis experimentis praesentiae et favoris divini, in tot liberationibus toties, tamquam
succurrerit, haud dubie et in posterum mihi praesens propitiusque opitulabitur. Qui vero sic in Deum sperat, ille nequaquam ab eo in difficultatibus deseretur, non permittet Deus ut talis confundatur, seu misere destitutus ope Dei ac omni successu, inque summis infortuniis haerens et iacens, cum ignominia coram omnibus pudefiat, et ab omnibus derideatur. Deus spei dicitur, sicut et Consolationis, dupliciter: quia et facit nos sperare promittendo, et per spiritum suum in nobis excitando affectum aut virtutem spei: et porro quoque offerendo ac dando res ipsas speratas, seu compotes
gaudio et pace in credendo, ut spe abundetis per virtutem Spiritus sancti. id est, det vobis tranquillam et bene sperantem mentem. ubi Deus spei, ob consolationem et donationem eius virtutis sic dicitur. Spem aliquando bonum speratum significare, diximus. Et sic spem Israelis vocari ipsum Messiam, cum suis speratis bonis, indicavimus. Eodem vero modo ipsa aeterna salus ac gloria subinde spes piorum, et etiam beata spes nominantur. Ephes. 2: Eratis alieni a testamentis et promissione, spem non habentes: et sine Deo. i. non sperantes opem ac favorem Dei, multo minus expectantes aeternam
28, pro hostibus usurpatur haec vox: Et non erit ultra domui Israel spina pungens, et spina dolorem inferens ex omnibus circumvicinis ipsorum, qui spernunt eos. Sic et Proverb. 26, eloquentia insipientis comparatur spinae, aut ramo spinoso, existenti in manu ebrii: quae collatio convenit cum illa Ciceroniana, qui facundiam insipientum comparat gladio furentis. Spinas et vepres in aliquo loco nasci ac crescere, saepe significat redigi eum in solitudinem, fieri incultum ac desolatum. Nam
agricolae talia
solis tuentur, prorsus concreverunt. Tales enim spinae vehementer ardent ob multas causas, quia ibi est magna densitas tenuium ramusculorum: quia ventus eo folia colligit et compellit, quae ibi postea haerent: quia ibi etiam ob humiditatem terrae in illa densitate herbae crescunt maiores, quae cum nequeant a pecudib. depasci, ibi tandem exarescunt. Quare maxime idonea materia incendio est. Psal. 118, Circumdederunt me sicut apes, extincti sunt sicut ignis spinarum. id est, subito prorsus extincti sunt, cum grandia minarentur. Nam sicut ignis spinarum subito crescit, ac fit
ob humiditatem terrae in illa densitate herbae crescunt maiores, quae cum nequeant a pecudib. depasci, ibi tandem exarescunt. Quare maxime idonea materia incendio est. Psal. 118, Circumdederunt me sicut apes, extincti sunt sicut ignis spinarum. id est, subito prorsus extincti sunt, cum grandia minarentur. Nam sicut ignis spinarum subito crescit, ac fit maximus, et strepit horribiliter, sed mox consumpta illa tenui materia interit: sic et impii. Ob talem naturam subiti incendii spinarum, mirabatur Moises quoque Exodi 3, quod ille ignis tam diu duraret, eoque statuit aliquid
I. In genere totam essentiam divinam, tribus personis distinctam, denotat. Ioan. 14, Spiritus est Deus: id est spiritualis essentia. 2. Cor. 3. Dominus autem spiritus est.
II. Peculiariter tertiam personam divinitatis denotat, hocque aut 1. Simpliciter, sine epitheto: Num. 11. Cum requievisset in eis spiritus, prophetaverunt. Cap. 14. Cum Caleb fuit alius spiritus, ut sequeretur me. Ezec. 2. Ingressus est in me spiritus. Et cap. 3. spiritus levavit. Ibidem, Ingressus est in me spiritus. Et cap. 8, Elevavit me spiritus.
Ioan. 14, Spiritus est Deus: id est spiritualis essentia. 2. Cor. 3. Dominus autem spiritus est.
II. Peculiariter tertiam personam divinitatis denotat, hocque aut 1. Simpliciter, sine epitheto: Num. 11. Cum requievisset in eis spiritus, prophetaverunt. Cap. 14. Cum Caleb fuit alius spiritus, ut sequeretur me. Ezec. 2. Ingressus est in me spiritus. Et cap. 3. spiritus levavit. Ibidem, Ingressus est in me spiritus. Et cap. 8, Elevavit me spiritus. Actor. 10, Petro cogitanti de visione, dixit spiritus: Ecce viri quaerunt te,
spiritus, ut sequeretur me. Ezec. 2. Ingressus est in me spiritus. Et cap. 3. spiritus levavit. Ibidem, Ingressus est in me spiritus. Et cap. 8, Elevavit me spiritus. Actor. 10, Petro cogitanti de visione, dixit spiritus: Ecce viri quaerunt te, surge et descende cum eis. Actor. 18. Spiritus cogebat Paulum, ut testificaretur Iudaeis, IESUM esse Christum. Matt. 4, Ductus est in desertum a spiritu. Matth. 22, David in spiritu vocat eum Dominum Ioan. 3, Quod natum est ex spiritu, etc. Ioan. 7, Nondum erat spiritus datus. 1 Cor. 2.
accepistis, an ex praedicatione fidei? 1 Petr. 4. Spiritus super vos requiescit. 1 Ioan. 3 et 4. De spiritu suo dedit nobis. Autor epistolae Iudae: Hi sunt qui segregant animales, spiritum non habentes. Apocal. 2, Qui habet aurem, audiat quid spiritus dicat Eccles. 2, [?: A- ] cum epitheto, quod vel ab essentia, vel ab officio [?: ] effectib. eius desumitur: ut Spiritus meus, Gen. 6. Non rixabitur spiritus meus cum hominibus in perpetuum Isa. 30. Ut ordiremini telam, et non per spiritum mei Isa. 42. Dedi spiritum meum super eum. Isa. 44. Effundam
Hi sunt qui segregant animales, spiritum non habentes. Apocal. 2, Qui habet aurem, audiat quid spiritus dicat Eccles. 2, [?: A- ] cum epitheto, quod vel ab essentia, vel ab officio [?: ] effectib. eius desumitur: ut Spiritus meus, Gen. 6. Non rixabitur spiritus meus cum hominibus in perpetuum Isa. 30. Ut ordiremini telam, et non per spiritum mei Isa. 42. Dedi spiritum meum super eum. Isa. 44. Effundam spiritum meum super omnem carnem. Zach. 4 Non in exercitu, nec in robore, sed in spiritu meo, dicit Dominus exercituum. Spiritus Elohim: Gen. 1,
Elohim in Saul. 1 Reg. 19, Factus est spiritus Elohim super nuncios Saul. 2 Paral. 15, 24, Ezech. 11, In visione in spiritu Elohim. Spiritus Adonai, Iehovae: Iud. 6, Spiritus Domini induit Gideon. Iudic. 11, Factus est super Iephte spiritus Domini. Iud. 13. Coepit spiritus Iehovae esse cum Simsone. Iud. 14. Irruit spiritus Iehovae in Simsonem. 1 Reg. 10. Insiliet in te spiritus Iehova. 1 Reg. 16. Spiritus Iehova recessit a Saulo. 2 Reg. 22. Spiritus Domini locutus est per me. 3 Reg. 22. Me ne igitur dimisit Spiritus Domini, et locutus est tibi? 1 Par. 12. Spiritus
patris.
aliisque typis externum quid praecipere videtur: ubi tamen longe diversum, ac maius quid, et praestantius, rem videlicet spiritualem, Spiritus Literam explicans requiri ibi ostendat. Quin et ipsa Decalogi praecepta externam quampiam, communemque, et homini possibilem obedientiam exigere videntur: cum tamen Spiritus Literam explicans, rem veluti ex diametro contrariam, debitum videlicet humanis virib. prorsus impossibile, et ob id non tam iustitiae ac vitae, quam mortis et damnationis causam, in Decalogo contineri ostendat. Denique et in promisionibus divinis Davidi, Salomoni, aliisque in
debitum videlicet humanis virib. prorsus impossibile, et ob id non tam iustitiae ac vitae, quam mortis et damnationis causam, in Decalogo contineri ostendat. Denique et in promisionibus divinis Davidi, Salomoni, aliisque in veteri Testamento factis, externum quid et corporale promitti videtur: cum tamen in iisdem toti generi humano aeterua ac caelestia beneficia, adeoque ipse Messias promittatur: cuius rei exempla in historiis veteris Testamenti et in Psalmis infinita occurrunt: ex quibus illustre est mactatio et esus agni Paschalis, et serpens aeneus in deserto: cuius literam ipse
Eadem plane ratione dicit et Rom. 7, nos debere servire Deo in novitate spiritus, non vetustate literae. hoc est, in vera cordis pietate, non in externa disciplina ac caeremoniis tantum: quae omnia etiam vetus Adam utcunque praestare potest. Etsi autem magna est cognatio huius significationis cum praecedente (haec siquidem ex illa nascitur ac dimanat) non obscurum tamen est earum discrimen: cuius consideratio et ad Scripturae intellectum et ad ipsius rei explicationem utilis est. Caeterûm cum Paulus 2 Cor. 3 ministrum se novi Testamenti, non literae, sed spiritus, esse dicit: hoc
etiam vetus Adam utcunque praestare potest. Etsi autem magna est cognatio huius significationis cum praecedente (haec siquidem ex illa nascitur ac dimanat) non obscurum tamen est earum discrimen: cuius consideratio et ad Scripturae intellectum et ad ipsius rei explicationem utilis est. Caeterûm cum Paulus 2 Cor. 3 ministrum se novi Testamenti, non literae, sed spiritus, esse dicit: hoc dicere vult, se esse ministrum Evangelii, cui adiunctus est Spiritus S. non Moisis, eiusque legum ac caeremoniarum: quodque suo ministerio efficiat in homine veram spiritualemque pietatem, non
spiritus autem vivificat: tametsi de primo tantum et tertio gradu exponit Augustinus, non incommode tamen ad omnes in universum accommodari potest. Primum igitur occidit omnis typus ac figura, dum externo tantum aut literali sensu accepta, vel decipit: aut aliquid plane falsi continens, ut cum membra Deo, aut Messiae regnum temporale promitti videtur: aut persuadens in eo verum cultum, pietatem ac iustitiam sitam esse, ut Iudaei de sua caeremoniarum iustitia sentiebant: vel certe nihil prodest, dum sanguis hircorum et circumcisio carnis non tollit peccatum. Contra autem verus ac
3: quia scilicet vis illa tota a Christo manat: cuius diem vidit quid Abraham, et salutem annunciarunt Lex et Prophetae sed eminus tantum, et admodum obscure, prae illis qui novissimis temporibus exhibito iam Christo, de spiri-tu eius copiosissime effuso, sermonem factae reconciliationis summa cum Dei virtute annunciarunt.
VI. Spiritus pro visione aut revelatione: 2 Thes. 2: Ne turbemini, neque per spiritum, neque per sermonem, atque per epistolam tanquam a nobis profectam. Apoc. 1. [?:--i ] in spiritu Dominica die. Et 21. Sustulit me in spiritu.
Apoc. 3. Septem spiritus Dei [?: ] in omnem terram. 3, De malis angelis: hocque [?: ] lute, 3 Reg. 22. Egressus est spiritus, et stetit coram Domino. Matt. 8, Eiiciebat spiritus verbo. Marc. 9. Spiritus conturbavit eum. Lucae 10. Spiritus vobis subiiciuntur. Aut cum adiuncto aliquo: ut, Spiritus [?: ] 1Reg. 18. Invasit spiritus malus Saul. 1 Reg. [18], Et factus est spiritus Domini malus in Saul. Actor. 19. Spiritus [?: ] li egrediebantur. Spiritus pessimus: Iud. 9, Misit Dominus spiritum pessimum inter Abimelech et
in eo? Hebr. 4, Sermo Dei pertingens usque ad divisionem animae simul ac spiritus, compagumque et medullatum. 1. Petr. 3, Christus spiritibus qui erant in carcere praedicavit: id est, animis corpore exutis.
X. Spiritus pro animo hominis, et robore animi. Psal. 77. Cum tristis est spiritus meus, loquor. Item: Cum corde meo loquebar, et spiritus meus scrutabatur. Ios. 5. Non remansit in eis spiritus. Proverb. 18, Spiritus tristis, etc. 4. Esdr. 3, Et ventilatus est spiritus meus valde. Et cap. 6, Inflammabatur spiritus meus
ad divisionem animae simul ac spiritus, compagumque et medullatum. 1. Petr. 3, Christus spiritibus qui erant in carcere praedicavit: id est, animis corpore exutis.
X. Spiritus pro animo hominis, et robore animi. Psal. 77. Cum tristis est spiritus meus, loquor. Item: Cum corde meo loquebar, et spiritus meus scrutabatur. Ios. 5. Non remansit in eis spiritus. Proverb. 18, Spiritus tristis, etc. 4. Esdr. 3, Et ventilatus est spiritus meus valde. Et cap. 6, Inflammabatur spiritus meus valde, et anima mea anxiabatur. Dan. 7,
1, Tunc mutabit spiritum, et praevaricabitur. Baruch 3. Spiritus anxius clamat ad te.
XI. Spiritus pro inclinationibus aut voluntatibus hominum, aut pro impetu, bono aut malo. Pro bono impetu: 1. Reg. 11. 2. Paral. 12. et 36, Suscitavit Dominus spiritum Cyri. Dan. 13, Et cum duceretur ad mortem, suscitavit Dominus spiritum pueri iunioris. Dan. 14, Portavit angelus Domini Habacuc Babylonem, in impetu spiritus sui. Haggaei 1, Et suscitavit Deus spiritum Zorobabel, etc. et spiritum IESU, etc. et spiritum reliquorum de omni populo. 1.
est cor eius, et spiritus illius obfirmatus est ad superbiam, depositus est de solio regni sui.
XII. Spiritus pro sapientia et disciplina: 1. Cor. 2, Verum non spiritum mundi accepimus.
XIII. Spiritus pro anima et mente, et effectibus hominis non regenerati, hocque cum epitheto: ut, Spiritus [?: ] Rom. 11. Spiritus servilis, Rom. 8. Spiritus ti [?: ] 2. Timoth. 1.
XIII. Spiritus pro novo homine, et viribus spiritualibus: ubi spiritus carni frequens opponitur. Ezech. 18, Proiicite a vobis omnes iniquitates vestras,
vobis cor carneum: et spiritum meum ponam in medio vestri, etc. Matth. 5, Beati pauperes spiritu. Matth. 26, Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Luc. 1, Exultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Iohan. 3, Quod natum est ex spiritu, spiritus est. Act. 17, Cum Paulus Athenis esset, in candescebat spiritus eius in ipso. Actor. 19, Proposuit Paulus in spiritu. Act. 20. Ecce nunc ego alligatus spiritu proficiscor Hierosolymam. Rom. 1. Testis mihi est Deus, quem colo spiritu meo in Evangelio filii ipsius. Rom. 8, Si Christus in vobis est, corpus
proficiscor Hierosolymam. Rom. 1. Testis mihi est Deus, quem colo spiritu meo in Evangelio filii ipsius. Rom. 8, Si Christus in vobis est, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustificationem. Et paulo post: Idem spiritus, scilicet sanctus, testatur una cum spiritu nostro, quod simus filii Dei. 1. Cor. 5, Absens corpore, praesens spiritu. id est, cogitatione. 1. Cor. 6, Glorificate Deum in corpore vestro, et in spiritu vestro quae sunt Dei. Gal. 3. Adeô stulti estis, cum spiritu coeperitis, carne consummamini. Eph. 4, Renovamini spiritu
Et paulo post: Idem spiritus, scilicet sanctus, testatur una cum spiritu nostro, quod simus filii Dei. 1. Cor. 5, Absens corpore, praesens spiritu. id est, cogitatione. 1. Cor. 6, Glorificate Deum in corpore vestro, et in spiritu vestro quae sunt Dei. Gal. 3. Adeô stulti estis, cum spiritu coeperitis, carne consummamini. Eph. 4, Renovamini spiritu mentis vestrae. 1. Thess. 5, Deus pacis sanctificet vos totos, et integer vester spiritus, et anima et corpus. 1. Pet. 3, Ut spiritus placidus sit et quietus, qui spiritus in oculis Dei magnifica et sumptuosa res est.
spolia: id est, ingens lucrum ex illo spirituali bello consequetur. Prov. 1, Implebimus domos nostras spoliis. Aliquando laeticiam. Psal. 119, Gaudeo super eloquio tuo: sicut qui invenit spolia multa. Isa. 9, Laetabuntur coram te, sicut laetantur in messe: sicut exultant, cum dividunt spolia. Aliquando tristem vastationem belli. Isa. 10, O Assur virga furoris mei, qui et baculum est irae meae in loco istorum. Ad gentem hypocriticam mittam eum, et super populum irae meae mandata tradam ei, ut spoliet spolium et rapiat rapinam, et ad ponendum eum conculcationem
ei, ut spoliet spolium et rapiat rapinam, et ad ponendum eum conculcationem sicut lutum platearum. i. ut audacter, crudeliter, et pro libitu oia rapiat ac vastet: sicut Latini et Graeci dicunt Ferre et agere praedam. Sic eadem reduplicata locutio Rapere rapinam, reperitur Ezek. 29 et 38. Cum fortib. dividet spolia, Isa. 53. i. accipiet lautam portionem, qualis debetur fortib. heroib. et qualem illi felicissime potentem hostem vincendo consequi solent. Sic quod praeces sit, Dividam ei in multis, aut cum multis: videtur significare, eum solum tantam portionem consecuturum, quantam
Sic eadem reduplicata locutio Rapere rapinam, reperitur Ezek. 29 et 38. Cum fortib. dividet spolia, Isa. 53. i. accipiet lautam portionem, qualis debetur fortib. heroib. et qualem illi felicissime potentem hostem vincendo consequi solent. Sic quod praeces sit, Dividam ei in multis, aut cum multis: videtur significare, eum solum tantam portionem consecuturum, quantam multi alii simul vix accipient. Esse alicui suam animam in spolium, est,
eum ex bello aut alio gravi periculo incolumem evadere. Hierem.
16 et 25. id est, tristissima castigatione abolebo omne gaudium. Sponsus aliquando pro marito ponitur. Exodi 4, Sponsus sanguinum tu mihi es. id est, sanguinolentus, causa ut cogar fundere sanguinem meorum propriorum liberorum, circumcidendo eos. Sponsus et Sponsa alias conferri solet cum Christo et Ecclesia: Psal. 19, Ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Alias etiam Christum significat. Matth. 9. 25. Marci 2. Lucae 5. Iohan. 3. Ephes. 5. Apocal. 22. Hinc etiam cum Deus adiungit sibi aliquam gentem in Ecclesiam, dicitur eam sponsare aut desponsare
propriorum liberorum, circumcidendo eos. Sponsus et Sponsa alias conferri solet cum Christo et Ecclesia: Psal. 19, Ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Alias etiam Christum significat. Matth. 9. 25. Marci 2. Lucae 5. Iohan. 3. Ephes. 5. Apocal. 22. Hinc etiam cum Deus adiungit sibi aliquam gentem in Ecclesiam, dicitur eam sponsare aut desponsare sibi. Oseae 2: Sponsabo te mihi in iustitia in aeternum, et sponsabo te mihi in fide. Sic Ezech. 16.
SPONTANEUS;
esse liberalis, munificus, beneficus, habens animum heroicum ad benefaciendum. Vocantur autem communiter hoc nomine Magistratus et principes, quia esse debent a Deo excitati, et multis heroicis virtutibus ornati, ut in subditos se illis virtutibus beneficos et liberales exhibeant. 1. Par. 28. Cum omni munifico in sapientia. Prov. 17, Non est decorum stulto labium excellentiae, quanto minus munifico labium falsitatis? et cap. 19. Multi anxie expectat faciem magnifici. Ad hoc nomen credo illud Graecum
in sapientia. Prov. 17, Non est decorum stulto labium excellentiae, quanto minus munifico labium falsitatis? et cap. 19. Multi anxie expectat faciem magnifici. Ad hoc nomen credo illud Graecum
1. Regum 16. Coram regibus stabit, non stabit coram obscuris: Proverb. 22. Sic de tota tribu Levi dicitur, Ut staret coram Domino ad ministrandum ex Numer. 4. Declarat ipsemet textus, quid sit Stare coram aliquo, aut ante aliquem, aut in facie alicuius. Sic stare iuxta aliquem, aut cum aliquo, est, cum aliquo versari Iudicum tertio, Zachariae quarto. Aliquando Stare coram aliquo, est, in eius gratia ac favore esse. 1. Reg. 10, Beati servi tui qui stant coram te. Hieremiae 15. Si conversus fueris, tunc convertam te, et coram me stabit id est, habebo te pro fido ac
Coram regibus stabit, non stabit coram obscuris: Proverb. 22. Sic de tota tribu Levi dicitur, Ut staret coram Domino ad ministrandum ex Numer. 4. Declarat ipsemet textus, quid sit Stare coram aliquo, aut ante aliquem, aut in facie alicuius. Sic stare iuxta aliquem, aut cum aliquo, est, cum aliquo versari Iudicum tertio, Zachariae quarto. Aliquando Stare coram aliquo, est, in eius gratia ac favore esse. 1. Reg. 10, Beati servi tui qui stant coram te. Hieremiae 15. Si conversus fueris, tunc convertam te, et coram me stabit id est, habebo te pro fido ac dilecto ministro.
esse: sicut contra Iacere etiam apud Latinos. Cicero in Fam. inquit Ea die pulchre stetimus. Et Terent. Vix steti. 1 Sam. 24, Stabit in manu tua regnum. id est, florebit, [?: sta----tur ] . Domino suo stat, aut cadit. Qui stat, videatur cadat: Roman. 14. Sic Matthaei 24, Cum videritis abominationem stantem in loco sancto. id est, potenter [?:--gentem ] . Dan. 11, Ecce ad huc tres reges stant in Persia, et quartus ditescet supra omnes opibus magnis. Ubi Rabini, non intelligentes emphasin verbi Stare, simpliciterque id accipientes, putant tantum
tantum tribus, Cyro, Cambysi et Dario [?: ] .
nam reliqui minus gloriose imperitarunt. Sic mox ibidem sequitur, Stabit rex magnus, et dominabitur dominio magno, agetque secundum voluntatem suam: et cum ille steterit, confringetur regnum eius. Per metaphoram significat etiam credere, et in fide constanter perseverare, Exod. 14, State et videte salutem Iehovae 2. Par. 20, State et consistite, et videbitis salutem Domini vobiscum. Sic creberrime in Paulo verbum Stande usurpatur. Rom. 5:
hoc negocio. Alii praesint, praeficiantur, etc. Sexto, Stare alicui a dextris, significat opportune ei adesse, vel in bonum, vel in malum. Nam et Satan dicitur alicui stare a dextris, Zach. 3. et Psal. 109. Constitue super eum impium, et satan stet a dextris eius. Cum iudicabitur, exeat impius, et precatio eius vertatur in peccatum. ubi Satan seu adversarius a dextris stare dicitur, eam potenter accusat aliquem, ita ut tandem damnetur, aut puniatur. Contra etiam Deus adiuvans nos, potenter dicitur nobis a dextris stare: Psal. 16, et Act. 2.
aut dirigetur ut firmiter permaneat ac perduret. Ier. 28. Amen sic faciat Iehova, stabiliat verba tua Iehova. id est: sic faciat ut dicis, seu reipsa ac eventu sermonem tuum confirmet.
STATER, numismatis genus est. Matth. 17 indicat Christus, valere eum 4 drachmas. Idem sane est cum Hebraeo siclo aut argenteo, de quibus supra dictum est. Valet ferme dimidio Rhenano, aut paulo amplius.
STATUA, pro insigni monumento alicuius rei gestae poni in Sacris solet: nec proprie imaginem, sed cumulum lapidum, aut quid simile in memoriam erectum, denotat. Gen. 28,
est, nolite imitari eorum mores ac idololatrias. Per metaphoram transfertur ad cuiusvis rei naturam, cursum, ac conditiones. Sic caelorum ac lunae statuta dicuntur, Iob 38. Nunquid nosti statuta caeli? id est, ordinem, cursum et revolutiones caelorum. Ierem. 33. Si non erit pactum meum cum die et nocte, et si statuta caeli ac terrae non posui, etiam reprobabo semen Iacob et servi mei David. Sic statutum messis, Ierem. 5. Hebdomadas statutorum messis custodit nobis Deus. id est, certum aptumque tempus messi servat nobis. Sic Iob 28, Dum faceret pluviae statutum. id est, dum
ob numerositatem saepe Israelitarum multitudinem declarant, Genesis 15. 22 et 26. Sic Deuteron. 1. inquit Moyses, Hodie estis sicut stellae caeli plurimi. 1. Paralip. 27, Dixerat Iehova, quod multiplicaret Israelem veluti stellas caeli. Stellae luminis: pro, stellae lucidae, aut lucentes. Cum laudarent pariter stellae luminis, et iubilarent omnes filii Dei: Iob 38. Stellae et luna dicuntur praeesse nocti, Psalmo 136. et Ierem. 31, quia potissimûm noctu cernuntur, et tunc earum est usus ratione lucis et progressus, qui tempus noctis indicat. Exitus stellarum, vespertinum
in hoc spirituali caelo, aut regno Dei: quia erat illuminaturus Israelem intus spiritu, et ab extra doctrina, et denique quia erat veram felicitatem illis in tenebris de umbra mortis sedentib. allaturus. De quo genere metaphorarum lucis ac solis, alibi dictum est. Stellae dicuntur pugnasse cum Sissera: Iudicum 5. id est, Deum ipsum caelitus proturbasse, et perdidisse eius exerciti, Sic Ioel. 2 et 3. stellae caeli dicuntur retraxisse splendorem suum: quam credo esse illam usitatam amplificationem calamitatum, et descriptionem tristissimi temporis, de qua supra in voce Solis
quandam novam et praeternaturalem facem in aere infimo, alioqui, si vel naturalis fuisset, vel in regione aetherea, non potuisset praemonstrare viam ac locum. Quidam sentiunt [?: ] angelum in specie stellae apparentem, ut et Chrysostomus putat. Verisimile est, tale quid fuisse, sicut cum olim noctu praecessit Israelitas columna ignis. Stellae caeli Matth. 24. Vide Virtus.
STERCUS Hebraei ferme ita accipiunt, sicut Germani, de luto quoque non [tantum] de fimo autexcremantis animalium. Dispergam stercus in faciem vestrae, stercus festivitatum vestrarum, et tollet
et denique ac stercus putredinemque illam interfectos redegisset. Est autem et in eo elegantia ac energia metaphorae, quod idololatricis sacrificis et seductoribus ex ipsamet idololatria ac errore extrema ignominia et exitium [?: ] tur. E stercore elevare pauperem, ut sedeat cum principibus populi sui: Psalmo 113, et 1 Sam. 2. id est, ex [?: ] conditione extollere aliquos in summum gradum vitae. Quale est, quod saepe rusticorum liberi in sumum gradum evehantur, ut tandem fiant homines docti, aut prudentes gubernatores, cancellarii, et similes regum
laetantem, seu ut sit mater: id est, qui efficit, ut quae prius erat sterilis et orba, habeat amplam familiam. Dicitur etiam Ecclesia sterilis, Isaiae 54. quia non propagatur vel carnali nativitate, ut gentes: vel armis, ut regna. Vel quia initio praedicante Christo, valde paucos habuit filios: cum interim Synagoga in servitutem generans multos haberet. Reddiderunt sterilitatem animae meae, vel orbitatem, Psal. 35. i. privare me sunt conati ipsa vita.
STIGMATA Domini circumfero in corpore meo, Gal. 6. quod (si Funigeris credendum est) Paulus de sancto
et tertium a curiositate: tamen quo ad usum, varie usur pantur omnia tria, nec valde discerni queunt. Stultus igitur alias significat stolidum, et quasi natura vecordem. Prover. 17, Increpatio magis terret intelligentem, quam centum plagae stultum. Ibidem: Ut quid precium in manu stulti, cum non habeat cor ad acquirendam sapientiam? Alias non intelligentem, aut non assequentem aliquid maxime necessarium. Sic dicuntur consiliarii Pharaonis stulti facti esse, quia non prospexerunt salutaria consilia: Isaiae 19. Aliquando significat impium. Sic Psal. 14, Dixit stultus
1. Et secundo dicit de uxore: Loquuta es ut stulta. id est, impia. Ali quando etiam denotat avarum, utpote stulte fiduciam suam in opes ponentem. Sic dicit Isaias 32, Non vocabitur stultus munificus. ubi etiam porro illud genus stulticiae ita describitur, ut coniungatur impietas cum rapacitate. Inquit enim textus: Stultus stulticiam loquetur, et cor eius operabitur vanitatem, ut faciat simulationem, et de Deo loquatur errorem, et exinaniat animam esurientem, et sitienti potum abstrahat. Sic etiam Abigail dicit ad Davidem, virum suum Nabal habere nomen cum re: cui ibi
coniungatur impietas cum rapacitate. Inquit enim textus: Stultus stulticiam loquetur, et cor eius operabitur vanitatem, ut faciat simulationem, et de Deo loquatur errorem, et exinaniat animam esurientem, et sitienti potum abstrahat. Sic etiam Abigail dicit ad Davidem, virum suum Nabal habere nomen cum re: cui ibi proprie sordida avaricia in magnis opibus obiicitur. Sic et Christus illum divitem, qui sperabat se multis annis, suis congestis opibus fruiturum, appellat stultum: utpote, cuius anima ea ipsa nocte auferenda fuerit. Non raro etiam quamvis pravitatem aut perversitatem designat: ut
improvidum declarat. Sic Christus vocat eum stultum, qui super arenam aedificat: et eos qui putabant sanctius esse aurum templo: et qui externa lavabant, relicta interna immundicie. Christus etiam stultos vocat incredulos, Lucae 24: et virgines quae in tempore oleum non paraverant. Rom. 1. Cum dicerent se esse sapientes, stulti facti sunt. id est, in extremam stulticiam inciderunt, colentes statuas brutorum pro vivente Deo. 1. Corinth. 1 ait Paulus, Deus stultam fecit sapientiam mundi huius. id est, stultissimam esse demonstravit. Ibidem: Deus elegit quae stulta sunt huius mundi.
videtur sapiens esse inter vos in hoc seculo, stultus fiat, ut evadat sapiens. id est, agnoscat suam stulticiam. Et sequenti: Nos stulti propter Christum, vos autem sapientes in Christo. id est, nos et habemur a toto mundo stulti, dum pietati vacamus: et multa facimus ac patimur studio pietatis, cum maximo nostro incommodo, quae alii cautiores nequa quam facerent. Stultas quaestiones, vocat Paulus 2. Timoth, 2, et Tit. 3, eas quae parum piae, minusque salutares sunt: quasque etiam gravissime praecipit prorsus devitari. Stulticia alioqui in veteri Testamento interdum nominantur
omnibus intelligi queat. Trabere stylo lo: Iudic. 5, Et de Zabulon trahentes stylo scribae. id est, qui scribere solebant. quasi diceret: Etiam ipsi scribe, dediti alioqui ocio literario, arma sumpserunt.
SUAVITAS, vox nota, ad gustum, odoratum et auditum referri solet. Cantic. 4, Cum fructibus suavitum. id est, suavissimis. Ezech. 20 cap. Et posuerunt [?: ] odorem suavitatum suarum. id est, suavissimum. Sic saepe legitur in descriptionibus sacrificiorum, in odorem suavitatis.
SUB praepositio, interdum nonnihil obscuritatis habet: sed
locutiones
πνόειν
aliarum linguarum morem alioqui iudicari queunt. [?: Pri- ] igitur observetur, quod saepe abundet, praesertim [?: ] in descriptione temporis FUIT. Deut. 9, Et fuit a fine quatuor dierum: pro, finitis 4 dieb. aut post eos. Gen. 15, Et fuit sole occumbente: id est, cum occumberet sol, vel in occasu solis. Ex. 33. Et fuit, omnis qui quaerebat Dominum, exibat ad tabernaculum testimonii. id est, cum aliquis vellet consulere Deum, eo exibat. Secundo et illud notabile est, quod creberrime desit, et sit subaudiendum, seu etiam includatur in pronominibus omnibus,
[?: ] in descriptione temporis FUIT. Deut. 9, Et fuit a fine quatuor dierum: pro, finitis 4 dieb. aut post eos. Gen. 15, Et fuit sole occumbente: id est, cum occumberet sol, vel in occasu solis. Ex. 33. Et fuit, omnis qui quaerebat Dominum, exibat ad tabernaculum testimonii. id est, cum aliquis vellet consulere Deum, eo exibat. Secundo et illud notabile est, quod creberrime desit, et sit subaudiendum, seu etiam includatur in pronominibus omnibus, item adverbiis demonstrativis, affirmativis, aut negativis, et etiam in omnibus participiis verborum: quod et in Regulis
eius adversarium esse. Hierem. 51. Erunt adversus eam undique in die mali. id est, invadent eam. Num. 31, Accingant se ex nobis viri, et sint contra Midian. id est, impetum faciant contra Madianitas. Sic 2. Samuel. 11, Fuimus contra eos usque ad ostium portae. Contrariam vim habet, Esse cum aliquo, aut pro aliquo. Sic innumeris vicibus dicitur Deus esse cum aliquo: id est fovere, iuvare, ac tueri eum. Esse in corde alicuius, est eum cogitare aliquid, aut in animo habere. 1. Par. 22 Fuit in corde meo aedificare domum Iehovae. pro, statueram apud me. Esse alicui in
mali. id est, invadent eam. Num. 31, Accingant se ex nobis viri, et sint contra Midian. id est, impetum faciant contra Madianitas. Sic 2. Samuel. 11, Fuimus contra eos usque ad ostium portae. Contrariam vim habet, Esse cum aliquo, aut pro aliquo. Sic innumeris vicibus dicitur Deus esse cum aliquo: id est fovere, iuvare, ac tueri eum. Esse in corde alicuius, est eum cogitare aliquid, aut in animo habere. 1. Par. 22 Fuit in corde meo aedificare domum Iehovae. pro, statueram apud me. Esse alicui in custodiam, Exod. 12. id est, custodietis illud, eritque vobis in custodiam
praepositiones, ac omnino inde clinabiles particulae. Usitatissima tamen et etymologiae Latinae ac Graecae (nam eadem vocula
super Sion montem sanctum meum. Erat super hymnos, Nehem. 12. Contra etiam super aliquem interdum id dicitur, quod in eius potestate aut officio est. Iob 34, Non posuit Deus super hominem id quod futurum est. id est, nec scientiam, nec potestatem futurorum ei tradidit. 2. Paralip. 25, Cum roboratum esset regnum super eum id est, cum ipse invaluisset super regnum. Idem et 2. Reg. 14: Num. 7. Ministerium sanctitatis aut sanctuarii erat super eos. Sic 1. Paral. 9, Quod super eos custodia, ipseque esset super apertionem quotidie mane. id est quod ipsi custodirent, et aperirent
hymnos, Nehem. 12. Contra etiam super aliquem interdum id dicitur, quod in eius potestate aut officio est. Iob 34, Non posuit Deus super hominem id quod futurum est. id est, nec scientiam, nec potestatem futurorum ei tradidit. 2. Paralip. 25, Cum roboratum esset regnum super eum id est, cum ipse invaluisset super regnum. Idem et 2. Reg. 14: Num. 7. Ministerium sanctitatis aut sanctuarii erat super eos. Sic 1. Paral. 9, Quod super eos custodia, ipseque esset super apertionem quotidie mane. id est quod ipsi custodirent, et aperirent clauderentque templum. Nehem. 12, Super
id est, gravant et premunt nos sua foeditate. Sic dicitur sanguis alicuius super aliquem esse, aut venire: id est, caedes gravare eum reatu, ira Dei ac poenis. de quo [?: sup-- ] in voce Sanguis. In: Ezech. 36, Multiplicabo super vos homines. id est, in, aut inter. Sic Ezech. 16, Cum quibus oblectata es te super eos. Thren. 5, Super [?: cer- ] nostra persecutionem passi sumus. pro, in. Isa. 38, Psalmos nostros psallemus omnibus diebus super dona Iehova. id est, in. Super aliquando victoriam denotet, etiam apud Latinos, 2. Sam. 23. Qui fuit super
[?:-da ] Iordanis. A, vel Ab. Psal. 22. Confidere me [?: facie- ] super ubera matris. id est, inde ab uberibus. Zach. 4 [?: ] una super sinistra eius. id est, a sinistris. Isa. 53, [?: vide- ] significare quamvis, aut licet: Et dedit cum impiis sepulchrum eius, et cum divite in mortibus eius: [?: supe- ] iniquum facit, et non dolus in ore eius. id est, licet nihil plane tale commeruerit. Ad. Psal. 18. [?: Clamav- ] per Iehovam, et exaudivit eos. Gen. 38, Ascendit [?: ]
vel Ab. Psal. 22. Confidere me [?: facie- ] super ubera matris. id est, inde ab uberibus. Zach. 4 [?: ] una super sinistra eius. id est, a sinistris. Isa. 53, [?: vide- ] significare quamvis, aut licet: Et dedit cum impiis sepulchrum eius, et cum divite in mortibus eius: [?: supe- ] iniquum facit, et non dolus in ore eius. id est, licet nihil plane tale commeruerit. Ad. Psal. 18. [?: Clamav- ] per Iehovam, et exaudivit eos. Gen. 38, Ascendit [?: ] tonsores ovium. Sic Exod. 20, Non
[?: qu- ] istum super Sobna. primum est
id est, dicite perpalam: quia apud Iudaeos etiam in tectis aut super tecta versabantur homines. erant enim plana. Haec iam de praepositione Super, brevius aliquanto quam rei magnitudo ac varietas postulabat, dixi. In Graeco Novo testamento aliquanto facilius est eius significata discernere, cum ibi sint duae diversae voculae,
13. graphice tum superbiam, tum et humilitatem depingit, inquiens: Domine non erexit se cor meum, neque exaltati sunt oculi mei, et non ambulavi in magnis ac mirabilibus supra me. Vicinum quid huic est, quod Latini dicunt Superciliosus. Vicina huic spirituali superbiae est et illa, cum aliqui scientia inflantur, qui putant se solos magna quaedam ac multa scire, caeteris Christianis ignota: de quibus recte pronunciat Paulus 1. Corint. 8, Quod nihil sciant sicut oporteret scire. De talibus, praesertim seductorib. dicit Petrus et Iudas, quod tumida quaedam vanitatis suae verba
Exod. 21, per arrogantiam aliquem interficere: Si superbierit in proximum suum. pro, si per petulantiam, ac sine omni necessitate interfecerit proximum suum.
SUPERARE aliquando significat superesse, abundare, restare. Sic Mar. 8 et Io. 6. Fragmenta superarunt, et 2. Pet. 1. Haec cum vobis adsint, et superent vel abundent, non ociosos aut infructuosos vos efficient.
SUPERNA, per metaphoram spiritualia ac caelestia vocantur: contra vero, inferna. Io. 3: Qui e supernis venit, super omnes est: qui ex terra est, ex terra loquitur. Qui e caelo venit, super omnes
iustificati aut renovati: Superinduti autem, plene ac perfecte renovati etiam corpore: aut certe, qui Christum induerunt. De hac locutione dixi aliquid in verbo Induere.
SUPPLANTARE,
mane surgentes, servis ac toti familiae mandata tradunt, operasque distribuunt. 2. Paral. 36. Misit Deus ad eos per manum nunciorum suorum, mane surgendo et mittendo. Iere. 7. Misi ad vos omnes servos meos prophetas, per diem mane surgendo et mittendo. Sic et de doctore dicitur Ierem. 32, Cum docerem eos mane surgendo et docendo. Surgere aliquando exoriri, aut succedere significat, Exod 1, Surrexit interim rex novus. Luc. 7, Surrexit pro piam magnus inter nos. Matth. 11, Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista. Num. 32, Surrexistis [?: ] pro
Iosuae 7, Non poterunt amplius filii [?: ] surgere coram hostibus suis. Surgere aliquando signficat confirmari, ac ratum fieri, videturque forense vebum esse. De ratificatione emptionum ac venditionum item de foederum confirmatione crebrum est Gen. 23. Surrexitque ager Ephronis cum omnib. adiunctis in possessionem Abramo. Sic saepe dicit Deus, Faciam surgere pactum meum cum hoc aut illo: pro, confirmabo non [?: tum ] verbis, sed et re. Gen. 6. 7 et 26. Surgere, pro covalescere. Dan. 8, Et aegrotavi diebus et surrexi, et feci opus regis. id est,
aliquando signficat confirmari, ac ratum fieri, videturque forense vebum esse. De ratificatione emptionum ac venditionum item de foederum confirmatione crebrum est Gen. 23. Surrexitque ager Ephronis cum omnib. adiunctis in possessionem Abramo. Sic saepe dicit Deus, Faciam surgere pactum meum cum hoc aut illo: pro, confirmabo non [?: tum ] verbis, sed et re. Gen. 6. 7 et 26. Surgere, pro covalescere. Dan. 8, Et aegrotavi diebus et surrexi, et feci opus regis. id est, convalescens negocia regia administravi solito more.
SURSUM. In caelo sursum, et in-terra
Psal. 78. In Hebraeo est potius [?: ] id est, Deus ordinavit, ut posteris indicarentur, ac praedicarentur
facta, beneficia et miracula sua. Suscitare dicitur Deus Verbum suum, cum reipsa praestat. 2. Sam. 7, Sascita verbum, quod locutus es de servo tuo: id est, confirma, ratum fac, vel potius reipsa praesta. sicut mox sequitur: Et fac secundum quod locutus es. Sic 2. Reg. 23, Ut suscitaret verba foederis huius, quae scripta sunt in libro illo: id est, reipsa
id est, pendebat ex eis ore: sicut ille inquit, Narrantis coniunx pendet ab ore viri. Saper salices in medio Babylonis suspendimus citharas nostras: Psalm. 137. id est, a a nobis removimus, negligentes et odio habentes in tanto luctu omnem musicam. Suspendere arma de muro dicuntur cum praesidiarii milites excubant in moenibus, et ibi arma, ut in promptu sint, alligare ac reponere solent, praesertim scuta et lanceas.
SUSTENTARE, est fulcire et corroborare. Saepe metaphorice auxilium Dei denotat. Psal. 3, Ego iacui, dormini, et evigilavi, quoniam
supra se tenere. proprie de aliquo pondere et re corporea dicitur. Per metaphoram vero significat, omnem molestiam aut difficultatem tolerare. Ierem. 31. Sustinui opprobrium adolescentiae meae. pro lui poenas peccatorum in adolescentia admissorum. Sic et Deus dicitur aliquando Sustinere, cum aliquid quasi molestum perfert. Sic Num. 11. et Deut. 1. dicitur solus Moses non potuisse sustinere onus populi. Defeci sustinendo, Isa. 1. id est, defatigatus sum, nimis diu tolerando molestias ex vestris peccatis, et non recto cultu. utpote sine poenitentia et fide oblato. Rom. 9,
Hinc fit vox
et etiam aliorum impiorum vocetur: sicut Ecclesia, populus Dei. SYNAGOGAS tantum loca conventuum Iudaicorum, et Synedria Graecorum aut gentilium quidam volunt vocari: sed falso. Nam SYNEDRII crebra fit mentio in Novo testamento, ut Matt. 5. 10. 26. Mar. 13, et aliâs. Scimus autem, Mosen cum oneri non sufficeret, LXX sibi ascivisse iudices, qui populum unam cum ipso regerent: Exo. 18. Iam vero Iudaei a Babylonico exilio reversi, Synedrion habuerunt, quod corrupte Sanedrin vocarunt, ex LXX iudicib. Ut autem fieri solet in talib. numeris, cum de Synedrio sermo erat, tantum dicebant
SYNAGOGAS tantum loca conventuum Iudaicorum, et Synedria Graecorum aut gentilium quidam volunt vocari: sed falso. Nam SYNEDRII crebra fit mentio in Novo testamento, ut Matt. 5. 10. 26. Mar. 13, et aliâs. Scimus autem, Mosen cum oneri non sufficeret, LXX sibi ascivisse iudices, qui populum unam cum ipso regerent: Exo. 18. Iam vero Iudaei a Babylonico exilio reversi, Synedrion habuerunt, quod corrupte Sanedrin vocarunt, ex LXX iudicib. Ut autem fieri solet in talib. numeris, cum de Synedrio sermo erat, tantum dicebant LXX iudices: ac eos ex posteris Davidis electos fuisse, testis est
Mar. 13, et aliâs. Scimus autem, Mosen cum oneri non sufficeret, LXX sibi ascivisse iudices, qui populum unam cum ipso regerent: Exo. 18. Iam vero Iudaei a Babylonico exilio reversi, Synedrion habuerunt, quod corrupte Sanedrin vocarunt, ex LXX iudicib. Ut autem fieri solet in talib. numeris, cum de Synedrio sermo erat, tantum dicebant LXX iudices: ac eos ex posteris Davidis electos fuisse, testis est Philo, ut potestas aliqua maneret in regia stirpe. Videtur tamen aliquando appellative accipi, pro quovis iudicio aut consessu iudicum, vel senatorum. ut Matthaei 10, Tradent eos in
aut templo offerentes, commemorare suorum maiorum historiam, pericula et liberationes Dei ex Aegypto, aliisque difficultatibus. Inter alia vero dicebant etiam, Syrus perdens patrem meum, et descendens in Aegypto: id est, voluit aut conatus est Laban perdere patrem nostrum Israelem, una cum liberis suis: sed tu deus eum defendisti, etc.
T
TABERNACULUM varias significationes habet. Primum quidem ac proprie significat subitum ac tumultuarium domitiorum, seu tectum, frondibus aut stragulis aliquib, ad breve tempus confectum, ut
firmari solent, dicuntur. Hinc igitur etiam illud operosum domicilium, quod in Exodo Deo ac sacro cultui construitur, tabernaculum testimonii vocatur a Vulgata versione, et septuaginta: in Hebraeo magis conventionis aut contractuum est, quia (ut Deus ipse eius etymon exponit Exo. 29. convenerit cum Moyse et populo, quod illic velit adesse, agere, loqui, et quasi contrahere ac pacisci
cum ipso et populo, de iis reb. quae ad utramque partem pertinerent, nempe de sacro cultu, de ope ac cura Dei erga populum, et
et septuaginta: in Hebraeo magis conventionis aut contractuum est, quia (ut Deus ipse eius etymon exponit Exo. 29. convenerit cum Moyse et populo, quod illic velit adesse, agere, loqui, et quasi contrahere ac pacisci
cum ipso et populo, de iis reb. quae ad utramque partem pertinerent, nempe de sacro cultu, de ope ac cura Dei erga populum, et vicissim de obedientia populi erga Deum. Forma vero totius tabernaculi potissimum 26. Exo. delineata est, cuius preciositas, nitor, ac plena admirabilis cuiusdam
Illud igitur tabernaculum appellat ea maius, perfectius, non manufactum, ac caeleste, seu in caelo existens, et quod a Deo ipso fixum sit, in quo Christus suo perpetuo sacerdotio fungatur. Hoc ergo nunc breviter dictum sit de tabernaculo conventionis. Hoc tabernaculum fuit diu in Silo, una cum suo cultu, etiam tempore Eli et Samuelis: ubi, quia progrediente tempore successit idololatricus cultus, ideo Deus damnando eum, et alibi verum cultum instituendo, dicitur repudiasse tabernaculum Silo, Psal. 78 non quod hoc ipsum suum tentorium reiecerit, quod postea in Sion
Diligit Dominus portas Sion, plusquam omnia tabernacula Iacob: id est magis diligit ac ornat cives et totum coetum ac ministerium Ierosolymitanum, quam incolas aliorum locorum et civitatum Israeliticarum. Proverb. 14, Domus impiorum delebitur, tabernaculum autem iustorum florebit. id est, ipse cum suis posteris. Sic Psal. 49, Interiora eorum domus ipsorum in seculum, et tabernacula eorum in generationem et generationem. id est, posteri simul, et opes eorum ad posteros transeuntes. Per anthropopathiam tribuitur etiam Deo tabernaculum, Psalmo decimooctavo: Ponebat tenebras
duorum filiorum Sem et Iaphet praedicit, Iaphet habitaturum in tabernaculis Sem: quod recte aliqui exponunt de posteritate Iapheti. id est, Europaeos commigraturos et inserendos per veram religionem in verum Dei Israelem aut populum, qui alioqui ex Sem propagatus est secundum carnem: seu, cum Abramo convivaturos. Tabernaculi metaphora Petrus et Paulus in suis Epistolis nominant ipsum hoc humanum corpus: quia perinde anima in eo aliquandiu parum stabili mansione habitet, mox id exuitura: et quia etiam sit destruendum, et iterum erigendum, ac ab ea denuo instauramus colendum: sicut
colendum: sicut tabernacula modo eriguntur ac incoluntur, modo deiiciuntur, modo denuo [?: instaura- ] , 2. Corinth. 5, Etenim qui sumus in hoc tabernaculo, suspiramus onerati. Et 2. Petri 1. Iustum enim esse arbitror, quamdiu sum in hoc tabernaculo, excitare nos per commonitionem: cum sciam brevi futurum, ut deponam hoc tabernaculum, sicut et Dominus IESUS noster declaravit mihi, etc. Tabernaculum David, significat regnum eius, seu potius regnum Meschiae, qui dicitur obtinere regnum patris sui David: Amos 9, et Actorum 15, In die illa instaurabo
decimoseptimo, dicitur peccatum inscriptum esse tabulae cordis: id est, penitus innatum. Sicut contra promittit, se legem suam inscripturum esse cordi piorum, Ierem. 31. Tabulae pro navibus ponuntur Ezek 27. Ex abietibus aedificaverunt tibi omnes tabulas.
TACEO verbum idem est cum sileo: quare Hebraismos eius supra in verbo SILEO require.
TALENTUM
est cum sileo: quare Hebraismos eius supra in verbo SILEO require.
TALENTUM
[?: ] furari alienum. Num. 16. Ne tetigeritis quicquam, quod istorum est. Ier. 12, Sic dicit Dominus contra omnes [?:---os ] meos malos, qui attingunt haereditatem meam, [?:--am ] acquisivi. id est, sibi rapiunt ac usurpant. Ezek. 17, [?: ] ne cum tetigerit vitem ventus Orientalis, marcescet? Non levem aliquem tactum significat, sed cum eam suo flatu diu multumque agitaverit, tunc ei omnem nativum vigorem adimi. Sic de ampliori quadam contrectatione, et pedum complexu ac detentione, quo Maria ex nimia sanctaque dilectione Christum
Sic dicit Dominus contra omnes [?:---os ] meos malos, qui attingunt haereditatem meam, [?:--am ] acquisivi. id est, sibi rapiunt ac usurpant. Ezek. 17, [?: ] ne cum tetigerit vitem ventus Orientalis, marcescet? Non levem aliquem tactum significat, sed cum eam suo flatu diu multumque agitaverit, tunc ei omnem nativum vigorem adimi. Sic de ampliori quadam contrectatione, et pedum complexu ac detentione, quo Maria ex nimia sanctaque dilectione Christum subito agnitum detinebat, potest illud Ioan. 20 intelligi, cum Christus inquit ad eam: Noli me
aliquem tactum significat, sed cum eam suo flatu diu multumque agitaverit, tunc ei omnem nativum vigorem adimi. Sic de ampliori quadam contrectatione, et pedum complexu ac detentione, quo Maria ex nimia sanctaque dilectione Christum subito agnitum detinebat, potest illud Ioan. 20 intelligi, cum Christus inquit ad eam: Noli me tangere. q. d. Dominus: Quid agis inepta? Satis adhuc temporis restat, ut tecum et cum fratribus meis verser et colloquar. non enim tam statim a vobis ad patrem recedo. Abi igitur potius curriculo ad meos fratres, eisque indica haec mea mandata. Solebat autem
de ampliori quadam contrectatione, et pedum complexu ac detentione, quo Maria ex nimia sanctaque dilectione Christum subito agnitum detinebat, potest illud Ioan. 20 intelligi, cum Christus inquit ad eam: Noli me tangere. q. d. Dominus: Quid agis inepta? Satis adhuc temporis restat, ut tecum et cum fratribus meis verser et colloquar. non enim tam statim a vobis ad patrem recedo. Abi igitur potius curriculo ad meos fratres, eisque indica haec mea mandata. Solebat autem etiam apud Graecos supplicaturi, sic pedes suorum dominorum aut patronorum amplecti. Sic et Sunamitis 2. Reg. 5,
et pinguissima ac validissima pecora. Psal. 22, Tauri Basan circumdederunt me. id est, praepotentes ac superbi magnates. Sic Psal. 68, Disperdit congregationem taurorum. id est, fortium adversariorum. Sic et Isa. 34 haec eadem vox usurpatur: Descendentque unicornes cum eis, et tauri cum magnificis, et inebriabitur terra eorum a sanguine, et pulvis eorum ex adipe impinguabitur.
TECUM. Gen. 28, Ecce ego tecum: subintelligo, ero. id est, tibi adero, opitulabor, etc. De hac locutione dictum est in voce DEUS et SUM: tametsi et per se sit
validissima pecora. Psal. 22, Tauri Basan circumdederunt me. id est, praepotentes ac superbi magnates. Sic Psal. 68, Disperdit congregationem taurorum. id est, fortium adversariorum. Sic et Isa. 34 haec eadem vox usurpatur: Descendentque unicornes cum eis, et tauri cum magnificis, et inebriabitur terra eorum a sanguine, et pulvis eorum ex adipe impinguabitur.
TECUM. Gen. 28, Ecce ego tecum: subintelligo, ero. id est, tibi adero, opitulabor, etc. De hac locutione dictum est in voce DEUS et SUM: tametsi et per se sit perspicua, ut
originalem caecitatem ac stupiditatem, quam Christus sua passione Ierosolymae tolerata, et sua suorumque praedicatione aboliturus erat: quae doctrina venit ex illo monte Sion aut Ierusalem, ut aliae prophetiae habent. Huc referatur etiam tegmen ac velamen Moysis, quod imponebat faciei suae cum rediret a Deo ad populum, non valentem sustinere splendorem eius de facie relucentem, ac ex familiaritate Dei contractum, Exodi vigesimoquarto quod rediens ad Deum, denuo superimponebat faciem suae. De quo etiam Paulus secundae Corinthio. tertio disserit, exponens quid sibi illud velamen
quod rediens ad Deum, denuo superimponebat faciem suae. De quo etiam Paulus secundae Corinthio. tertio disserit, exponens quid sibi illud velamen aut tegmen, et illa superimpositio amotioque eius voluerit. De quo toto mysterio aliquanto accuratius [?: ] proprio Libello, una cum libro de Eide et iustitia [?: ] presso, disserui: quem forte et Universalibus Regnis adiiciemus. De operto aut tecto mulierum, et contra virorum aperto aut detecto capite, in publica occatione ac institutione exhibendo, praecipit Paulus primae Corinthiorum undecimo: ostendens,
et flamma consumens [?: ] tem: sic persequeris eos tempestate tua, et turbine [?: ] turbabis eos. Et de impiorum violentia legitur Psalmo quinquagesimoquinto: Si haberem pennas, accelerarem mihi evasionem, propter ventum turbinis ac tempestatis. Proverbiorum primo: Cum venerit velut [?: ] stitas id quod metuitis, et interitus vester quasi tempestas ingruerit. Aliquando etiam Dei praesentiae [?: ] adventui additur vox tempestatis, sicut et turbinis, gratatudinis, tonitrui, nubis et ignis: ut veluti terrifica quadam eius maiestas
eorum sententia, qui de ultimo Zacharia id exponunt. [?: ] Christus voluit primum et ultimum martyrem [?:---inare ] . Ad haec filius Ioiadae dudum fuerat occisus. Secundus autem Zacharias non legitur fuisse oc- [?: ] : nec etiam verisimile est factum esse, cum tunc populos ex captivitate reversus pius fuerit, piumque pontificem et ducem habuerit. Facit vero etiam Iosephus [?: ] . belli Iud. cap. 1, et Aegesippus libro quarto, mentionem cuiusdam Zachariae filii Baris, qui sit a Zelotibus [?: ] atrio interfectus.
ad tribulationem nascitur. id est, ut in tribulatione succurrat. Secundo, tempus significat divisiones ac metas temporum. Sic statim in ipsa creatione Deus iubet solem ac lunam eum usum praebere, ut dividant stata tempora, dies et annos. Nam illa duo luminaria suo motu distinguunt tempora, ut cum ad certam metam perveniunt, efficiant diem, mensem aut annum. Aliquando significat occasiones et aptitudines, aut opportunitates quasdam temporum, quas Graeci
gaudendi et flendi. et 8 cap. Tempus et modum novit sapiens. Psalmo nono: Deus est levamen in temporibus, in angustia. et Psal. decimo, Quare Domine stas procul, absconderis in temporibus in angustia? id est, in summis necessitatibus aut opportunitatibus, cum vel maxime opus est, et necessitas exigit. Sic Psalmo 119, Tempus faciendi ô Iehova. Sic ille inquit, in tempore venire omnium maximum est. In hac significatione creberrime accipitur haec vox in Novo testamento, praesertim in Paulo: Ephes. quinto, et Coloss. quarto, Redimentes tempus
Paulus, quare diligentes et avidos quasi emptores nos esse oporteat: Quoniam, dies mali sunt,
emptores nos esse oporteat: Quoniam, dies mali sunt,
sexto usurpatur: Tempore enim suo metemus. Et mox, Dum tempus habemus, bene operemur erga omnes. Primae Corinthiorum quarto: Nolite ante tempus iudicare. Sic nos Paulus Romanorum duodecimo iubet tempori servire. Aliquando voce Temporis accipiuntur ea ipsa quae sunt aut fiunt in tempore: ut cum dicuntur esse mala tempora, aut felicia tempora: id est, res aut status rerum in tempore. Esther 1. Dixit rex sapientibus scientibus tempora. pro, qui norant praeterita gesta, quae singulis temporibus acciderant. Christus dicit Apostolis Actor 1, non esse illorum scire tempora et
eventui praefinito. Sic, Dabit fructum in tempore suo: Psalmo primo. A tempore ad tempus, scilicet a constituta meta temporis in aliam. Ezek. quarto: A tempore usque in tempus, comedes illum. Sic 1. Paralip. nono, et Ezekielis quarto: Ut venirent septima quaque die de tempore in tempus cum istis. In tempore isto, aliquando significat talem horam die alia, aut talem diem alio anno: 2. Reg. 4, In tempore isto secundum tempus vitae amplexaberis filium. Sic 1. Reg. 19. Cras hoc ipso tempore interficiam te. 1. Sam. 20, Scrutabor patrem meum secundum tempus cras aut tertia. id
est venire constituta die ac hora. Primo Samuelis decimotertio: Quia vidi quod dispergebatur populus a me, et quod tu non venires ad tempus dierum. id est, die condicta, seu constituta temporis meta. Tempus et tempora, aliquando certas quantitates temporum indicant: ut Daniel. quarto: Cum bestiis agri sit pars eius, donec transeant septem tempora super eum. Idem paulo post repetitur. id est, donec ei in illo infelici et pecuino vitae genere agenti, septem menses elabantur. Daniel. septimo et duodecimo: Iuravit, quod ad tempus, tempora et dimidium. Prius vocaverat tempus unum
temporis: postremo, per dimidium temporis, illos ultimos 60 dies, qui sunt circiter dimidium centum dierum, qui sunt unus integer numerus aut quantitas temporis. Spacium vero eodem redit, nempe ad sesquiquatuor annos: et tamdiu nostra abominatio desolationis duravit, nempe magnum INTERIM cum suis spuriis: id est, ab aestate anni 1548, quo promulgatum est Interim Augustae, usque ad finem 1551, quo convertebatur bellum a Magdeburga contra Papistas, quo tempore et magnum et parva Interim prorsus negligi coeperunt. Convenit ergo mirabiliter prophetia ac Spiritus sancti veritas in Novo
anni 1548, quo promulgatum est Interim Augustae, usque ad finem 1551, quo convertebatur bellum a Magdeburga contra Papistas, quo tempore et magnum et parva Interim prorsus negligi coeperunt. Convenit ergo mirabiliter prophetia ac Spiritus sancti veritas in Novo ac veteri Testamento inter se, et cum ipso etiam [?: ] olim ante Christum apud Iudaeos, et nunc apud nos in novo Testamento, atque adeo etiam ipsarum abominationum durationes. Illa enim fuerunt typus rerum nostrarum. Tempus acceptum, aut beneplaciti, est tempus quo Deus se propitium offert: quod plerunque id est
poenas castigationesque Dei [?: ] candas benignissime invitat. De quo dicit Isaias cap. 49, et Paulus 2. Cor. 6. In tempore gratiae exaudivi et in die salutis adiuvi te. Ecce nunc tempus acceptum ecce nunc dies salutis. Sic alibi inquit: Nunc proprius est salus, quam cum credidimus. Semper quidem Deus exaudit se vere invocantes, ac liberat ex spiritibus calamitatibus: sed non item ex temporariis. Saepe enim cum exardescit ira eius, et adest poena, necessario progreditur. Quod si ea in tempore precibus [?: ] poenitentia praeventa fuisset, facile
In tempore gratiae exaudivi et in die salutis adiuvi te. Ecce nunc tempus acceptum ecce nunc dies salutis. Sic alibi inquit: Nunc proprius est salus, quam cum credidimus. Semper quidem Deus exaudit se vere invocantes, ac liberat ex spiritibus calamitatibus: sed non item ex temporariis. Saepe enim cum exardescit ira eius, et adest poena, necessario progreditur. Quod si ea in tempore precibus [?: ] poenitentia praeventa fuisset, facile impediri potuisse. Contra, Tempus, aut dies visitationis, plerunque est id tempus, quo Deus iratus adest puniturus, non proprius ac
inquit: Christus existentibus nobis [?: ] peccatoribus, pro nobis est mortuus: infirmi ergo
peccatores, vel potius hostes Dei (ut ibi est) fuimus [?:-c ] , cum nondum eramus vocati ac renati, quo tempore iam Christus vitam sanguinemque suum pro nobis profudit. Praesens tempus, pro tota hac mortali vita ponitur Romanorum octavo: Statuo enim, non esse condignas passiones huius temporis, ad futuram gloriam quae in nobis revelabitur. 1. Petri
[?: ca- ] umbrae mortis. Quinto significat loca inferorum, [?: ] etiam Ethnici faciunt obscura. Sic Matth. 8. dicit Christus: Filii autem regni eiicientur in tenebras [?: exte-es ] , ubi erit fletus et stridor dentium. Sic Matt. 22 et [?: ] Eiicite cum in tenebras exteriores, ubi erit fletus et [?:-doc ] dentium. In hac significatione (tametsi etiam tertiam [?:-riorem ] impietatis complectatur) dicitur Satan [?: prins ] tenebrarum, Ephes. 6. Col. 1. quia Satan domina [?: ] super impios
et angelus Domini persequatur eos. 2. Corinthiorum 4, Deus iussit lucem e tenebris fulgere: id est, tenebris adhuc existentibus, dixit in prima creatione, Fiat lux. Sic et nunc illuminavit obscura et Dei ignara corda hominum.
TENER, quoad propriam significationem, nota vox est. Cum ramus ficus tener fuerit: Matthaei 24. id est, cum suffuso novo humore sub cortice vere primo cortex remollescit. ita ut facile arbores decorticari queant: per illud indicium, ver primum indicatur. Teneris oculis scribitur fuisse Lea, Rachel vero formosa, Genesis 29. id est,
4, Deus iussit lucem e tenebris fulgere: id est, tenebris adhuc existentibus, dixit in prima creatione, Fiat lux. Sic et nunc illuminavit obscura et Dei ignara corda hominum.
TENER, quoad propriam significationem, nota vox est. Cum ramus ficus tener fuerit: Matthaei 24. id est, cum suffuso novo humore sub cortice vere primo cortex remollescit. ita ut facile arbores decorticari queant: per illud indicium, ver primum indicatur. Teneris oculis scribitur fuisse Lea, Rachel vero formosa, Genesis 29. id est, imbecillibus, ut LXX habent, aut etiam subinde lachrymabundis.
tanquam
praetentatis aquis, num aptae sint vado, aut non. Sic tentat (in genere loquendo) homo hominem, et Deus ac Satan hominem, sed diverso fine ac ratione. Secundo, Tentare dicitur Deus hominem interdum, cum probando eum, ostendit eius malitiam, aut etiam probitatem. Exodi 16, Ut tentem eum, utrum sit ambulaturus in lege mea. id est, probem et experimento ipso omnibus faciam notum: seu, ut non tam mihi quam toti generi humano explorem, exploratumque ac notum faciam. Sic tentavit Deus Abrahamum
et possit velitque eis dare ex petra in tam arido loco tantam aquarum copiam, quanta illi immensae multitudini eorumque iumentis esset necessaria. Fuerunt omnino variae, ac pene innumerae tentationes, quibus tentaverunt Deum in deserto: sed omnium in fuit scopus, ut Deo sese opponendo, ac cum eo contendendo, illum contra se exacerbarent ac irritarent. Quare Psalmus nonagesimusquintus, et Epist. ad Hebraeos inquit: Ne obduretis corda, sicut in exacerbatione, in die tentationis illius in deserto,ubi tentaverunt me patres vestri: probarunt me, et viderunt opera mea quadraginta annis
vocat tentationem Dei: quod pseudoapostoli adiungentes Christo bona opera, tanquam causam sine qua non, asserentesque opera esse omnino necessaria ad salutem, volebant cogere Ethnicos ad Christum conversos, ad observationem legis Mosaicae. Ea vero erat talis tentatio, quod veluti contendebant cum Deo et filio eius de sapientia. ut qui vellent aliquid rectius ac perfectius in religione instituere, quam quod ipse instituerat: qui tantum fidem in Salvatorem, ut ad salutem necessariam, requisiverat, [?: ] credentibus sine omni alia conditione iustitium ac salutem promiserat.
iustitium ac salutem promiserat. Continebat etiam ille [?: imp- ] conatus eam tentationem, ut quasi experirentur, [?: ] Deus posset tali onere oneratos, et veluti laqueo [?: ] titos servare. Reddere iurisdictionem episcopia, [?: ] transigere cum Antichristo, verissima Dei tentatio [?: ] Quinto: Ad tentationem Dei referatur etiam Pharisaeorum tentatio, qua saepius Christum tentabant, quaerentes signum ab eo de caelo: sicut initio decimisexti capitis Matthaei petunt sibi signum de caelo exhiberi, tentantes eum: id est, ut
aliquid in eo, unde iustae reprehensionis aut [?: ] te verisimilis confutationis occasionem [?: arriperen- ] impellente eos diffidentia, aut curiositate [?: impor- ] quibus omnibus dicitur Deus tentari. id est, ad [?: i- ] diam provocari, quasi cum eo velint homines [?: cer- ] Christus quoque a diabolo tentatus, ut se [?: praecip- ] ret de pinnaculo templi, dicit illud fore Dei tentationem, quae sit prohibita Deuteronomii sexto. [?: T- ] igitur, teste Christo, Deum, est aliquid sine mandato
T- ] igitur, teste Christo, Deum, est aliquid sine mandato [?: D- ] aut etiam contra mandatum Dei, praesertim in religione, agere, instituere, et conari, et alioqui desertis [?: ] nariis mediis aut remediis, ad aliqua nova et [?: abs- ] confugere. ut, cum Christus posset per gradus ad [?: ] constructos, de pinnaculo: templi descendere: [?: te- ] set Deum, si secundum Satanae instigationem sese deorsum praecipitasset. Sed si habuisset expressum mandatum Dei, non fuisset tentatio Dei. Christus [?: dic- ]
] citavi, intelligi possunt. Deuteronom. 8: Ut in [?: d- ] to affligeret et tentaret te Deus. Sed quia [?: add- ] , Ut sciret an velis obedire ipsi, significat omnino [?: ] rationem. Iac. 1. Beatus vir qui perpetitur [?: tent- ] quia cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae [?: ] tentari significat affligi, et castigationibus examinari. Deuteronom. 7. Recordando recordaberis, quae fecerit Deus Pharaoni et toti Aegypto: nempe tentationes magnas, quas viderunt oculi tui, et signa atque [?: prod- ] ,
solide eam construere ac firmare, Psal. 78 et 104. Inferiora terrae, alias significat uterum matris: Psal. 139, Non fuit occultatum corpus meum a te, quando variis modis decoratus fui in inferioribus terrae. Alias inferiora terrae, loca mortuorum sunt: Ezech. 26, Cum descendentibus in sepulchrum ad populum seculi, et collocavero te in terra inferiore. Idem ter repetit: Descendere in sepulchrum, ad populum seculi, et terram inferiorem. Eadem loquutio est etiam Ezech. 31. Eph. 4: Caeterum illud Ascendit, quid est, nisi quod descenderat prius ad infimas
libidine blaterant de Deo, eiusque religione, et homines calumniantur. Terra alicuius, est eius ager, vinea, hortus, ac pascua. Isaiae primo, terram vestram alieni coram vobis comedunt: id est, vobis spectantibus ac gementibus fruuntur fructibus vestrae terrae. Clamat terra contra aliquem, cum iniuste possidetur, aut etiam sine mercede a miseris colitur. Iob 31, Si adversum me terra mea clamat. Terra dat fructum suum, cum benedicit Deus: Psal. 67. id est, cum Deus eam pro sua misericordia facit frugiferam. Germinans e terra veritas, Psal. 85,
primo, terram vestram alieni coram vobis comedunt: id est, vobis spectantibus ac gementibus fruuntur fructibus vestrae terrae. Clamat terra contra aliquem, cum iniuste possidetur, aut etiam sine mercede a miseris colitur. Iob 31, Si adversum me terra mea clamat. Terra dat fructum suum, cum benedicit Deus: Psal. 67. id est, cum Deus eam pro sua misericordia facit frugiferam. Germinans e terra veritas, Psal. 85, exponetur in voce Veritas, et expositum est in Misericordia. Terra impie egit propter habitatores suos, vel sub habitatoribus suis, qui
id est, vobis spectantibus ac gementibus fruuntur fructibus vestrae terrae. Clamat terra contra aliquem, cum iniuste possidetur, aut etiam sine mercede a miseris colitur. Iob 31, Si adversum me terra mea clamat. Terra dat fructum suum, cum benedicit Deus: Psal. 67. id est, cum Deus eam pro sua misericordia facit frugiferam. Germinans e terra veritas, Psal. 85, exponetur in voce Veritas, et expositum est in Misericordia. Terra impie egit propter habitatores suos, vel sub habitatoribus suis, qui praevaricati sunt leges, et mutaverunt ius: id est,
egit propter habitatores suos, vel sub habitatoribus suis, qui praevaricati sunt leges, et mutaverunt ius: id est, ipsimet eius incolae terram sua impietate et sceleribus contaminarunt. Terram lingere, Isaiae 49, supra in voce PULVIS expositum est, significare summam quandam reverentiam, cum inferiores ita coram aliquo procumbunt, et se prosternunt, ut vide+ antur terram osculari, aut lingere: Psal. 71. Idem valet De terra loqui: Isaiae 29. Humiliaberis, de terra loquêris. Species ponitur pro reali veritate in primo exemplo. [?: P- ] ad terram,
interficere, ut [?: h- ] iaceat. Iudic. 20, Perdiderunt de Israel ad terram 20 millia. Mutari terram, est de uno loco in alium transire: Psalmo 46. Non timebimus, etiamsi quis mutarit terram. id est, transtulerit terram. Probibere se terra a fructu [?: ] dicitur, cum non edit solidos ac necessarios fructus Haggaei 1. Propterea super vos prohibuerunt se caeli, et terra prohibuit se a fructu suo. id est, tum caeli cohibuerunt se, ne darent necessariam pluviam: tum tem, ne edat fructus. In terra scribi, est contrarium ei quod dicitur, in caelo scribi,
Terra distantiarum, est terra spaciosa, libera. Isaiae 33. Oculi tui videbunt terram distantiarum. id est, soluta obsidione licebit tibi secure peregrinari in locis liberis et amplis. Isaiae 22. In terram longissimam manibus proiicere: id est, valde distantem. Terra lugere dicitur, cum ob poenas divinitus inflictas homines lugent, vel cum ea ob vastitatem lugubrem faciem habet. Oseae quarto: Propterea lugebit terra, et exterminabitur omnis qui habitat in ea. Hierem. 12, Usque quo lugebit terra, et gramen omnis campi arescet? Alibi dicuntur portae civitatis lugere. Terra
Isaiae 33. Oculi tui videbunt terram distantiarum. id est, soluta obsidione licebit tibi secure peregrinari in locis liberis et amplis. Isaiae 22. In terram longissimam manibus proiicere: id est, valde distantem. Terra lugere dicitur, cum ob poenas divinitus inflictas homines lugent, vel cum ea ob vastitatem lugubrem faciem habet. Oseae quarto: Propterea lugebit terra, et exterminabitur omnis qui habitat in ea. Hierem. 12, Usque quo lugebit terra, et gramen omnis campi arescet? Alibi dicuntur portae civitatis lugere. Terra aquarum et torrentium, Deuter. 10, est terra
in voce AQUAE dictum est.
TERRIBILIS Deus crebro in Sacris literis dicitur, vox Hebraea est
sis ob grandia tua opera. Sic Psalmo 89, Terribilis Deus in congregatione sanctorum multa, et terribilis super omnes in circuitu ipsius. Psalmo 65, Terribilis in iustitia respondebis nobis Deus salutis nostrae, spes omnium finium terrae, et eorum qui degunt in [?: ] procul: id est cum iustitiam tuam legalem et Evangelicam profers, stupenda et admiranda quaedam nobis ostendis. Non autem accipiendum est nomen Terribilis pro crudeli ac violento, sed pro forti ac potente, illustri ac glorioso Deus enim non est crudelis, aut tyrannus. Ad quam significationem tanto rectius
ac violento, sed pro forti ac potente, illustri ac glorioso Deus enim non est crudelis, aut tyrannus. Ad quam significationem tanto rectius intelligendam observatu dignum est, quod Suetonius in vita Neronis, et A. Gellius lib. 12. cap. 21 docent, nomen Nero (quod proculdubio idem est cum Nora, terribilis) esse Sabinum, unde Claudiorum familia venerat et significare lingua Sabina fortem, ac virtute [?: pr-- ] tum. Omnino enim multa Hebraea nomina fuerunt [?: ] in Latio usitata: ut est etiam Roma, aut Rama, in [?: ] bus sita: Numa, id est,
Sic quoque Iohannes initio suae Epist. dicit, se id testari de Christo, quod viderit et audiverit. Et Paulus 1. Corinth. 15 inquit, Reperiemur etiam falsi testes Dei, quia testati sumus contra Deum, quod excitavit Christum a mortuis, quem non suscitavit. Testis vocatur Deus in iuramentis, cum eo audiente testanteque, aliquid nos dicere aut agere profitemur: Quod si non ita sit, petimus ut ille nos puniendo contrarium testetur, nosque redarguat. Ierem. 42: Sit Iehova inter nos testis veritatis et fidei, si non iuxta quod ille responderit, etc. id est, testamur, aut in
Meschias eius, quod nihil inveneritis in manu mea. et responderunt, Testis. Ille etiam mos ipsorum notus est, quod non tantum viventes, sed et res mortuas, ut caelum et terram, aliasque creaturas, soliti sunt adhibere in testes. Sic Gen. 31, Iacob et Laban congerunt acervum lapidum, ac in eo cum amicis epulantur, faciuntque et vocant eum testem suae transactionis, nominantes eum Galed. Sic Rubenitae et Gaditae dicunt Iehosuae 22, se aedificasse illud magnum altare ad Iordanem, ut sit testis interipsos ac reliquos Israelitas, quod et ipsi pertineant ad Dominum, et cultum eius, ac in
id est, cui aut de quo datur testimonium: non addita qualitate boni aut mali. inquit enim ibi textus, Dispicite viros testimoniatos septem. Sic et cap. 10 Cornelius dicitur (ut ita dicam) testimoniatus a tota gente Iudaeorum: quae significatio verbi testificandi convenit cum eo quod modo dixi significare, laudare, celebrare, praedicare: et cum eo quod supra ostendi significare, docere. Unde fit, ut in Novo testamento, sicut et in Veteri, non raro testimonium significet doctrinam. 2. Timoth 1, Ne te pudeat testimonii Domini nostri, neque te pudeat mei, qui sum
boni aut mali. inquit enim ibi textus, Dispicite viros testimoniatos septem. Sic et cap. 10 Cornelius dicitur (ut ita dicam) testimoniatus a tota gente Iudaeorum: quae significatio verbi testificandi convenit cum eo quod modo dixi significare, laudare, celebrare, praedicare: et cum eo quod supra ostendi significare, docere. Unde fit, ut in Novo testamento, sicut et in Veteri, non raro testimonium significet doctrinam. 2. Timoth 1, Ne te pudeat testimonii Domini nostri, neque te pudeat mei, qui sum vinctus ipsius: sed esto particeps afflictionum Evangelii: id est. ne te
testimonium confirmatum est in vobis: id est, doctrina de Christo, vel etiam ea quae doctrinae coniuncta sunt, ut miracula, dona Spiritus, vitae honestas, confessio, persequutio, et similia. Vulgata versio semper
dona Spiritus, vitae honestas, confessio, persequutio, et similia. Vulgata versio semper
aliis, ita in hac quoque voce LXX sunt sequuti, ubique usurpantes
aliquomodo, tria comparebunt: nempe Abrahami, aut etiam Adami, Moysis, et Meschiae. Quorum tamen primum et ultimum idem sunt, ut nihilominus res tota in [?: s- ] duo testamenta reducatur. ¶ Primum foedus aut testamentum est potissimum sancitum, aut saltem illustratum (nam etiam antea cum Adamo sancitum fuerat) cum Abrahamo in hac promissione: Ero Deus tuus, et seminis tui: Ero scutum et merces tua copiosa valde, et in semine tuo benedicentur omnes gentes, Gen. 11. 15. Ei foederi signum circumcisionis additum est, Gen. 17, quod foedus aut testamentum potest dici Testamentum
nempe Abrahami, aut etiam Adami, Moysis, et Meschiae. Quorum tamen primum et ultimum idem sunt, ut nihilominus res tota in [?: s- ] duo testamenta reducatur. ¶ Primum foedus aut testamentum est potissimum sancitum, aut saltem illustratum (nam etiam antea cum Adamo sancitum fuerat) cum Abrahamo in hac promissione: Ero Deus tuus, et seminis tui: Ero scutum et merces tua copiosa valde, et in semine tuo benedicentur omnes gentes, Gen. 11. 15. Ei foederi signum circumcisionis additum est, Gen. 17, quod foedus aut testamentum potest dici Testamentum promissionis. ¶ Secundum
et seminis tui: Ero scutum et merces tua copiosa valde, et in semine tuo benedicentur omnes gentes, Gen. 11. 15. Ei foederi signum circumcisionis additum est, Gen. 17, quod foedus aut testamentum potest dici Testamentum promissionis. ¶ Secundum foedus fuit per Moysen in eductione ex Aegypto cum populo Israelitico ad montem Synai initum ac sancitum: Exod. 24. cui fuit adiuncta promissio terrae Cananeae, et aliorum temporariorum bonorum: sed tamen ita, ut sub illis nihilominus ratione Abrahamici foederis, spiritualia bona [?: ] aliquo modo comprehenderentur, aut
¶ Non autem temere, ac meo tantum iudicio vel arbitrio distinguo duo illa foedus aut testamenta vetera, nempe Abrahami et Moysis. [?: ] et Paulus ipse Gal. 3 et 4 ea distinguit ac confert, [?: ] tria testamenta. primum enim dicit de [?: test- ] foedere cum Abrahamo inito, quod etiam promissionem nominat. Inquit enim: Fratres, etiam hominis testamentum confirmatum nemo reiicit, aut [?: i- ]
Abrahamo vero factae sunt promissiones, et semini eius, quod
et revelandum peccatum datam, ut esset veluti paedagogus ad illud benedictum semen, seu Christum. ¶ Eôdem referri potest, quod Paulus dicit Rom. 9, Israelitarum esse adoptionem, gloriam, testamenta, et legem: indicando nimirum, duo esse vetera foedera aut testamenta, quorum utrumque cum Abrahami semine a Deo sancitum sit. ¶ Sicut vero 3 cap. contulit testamentum Abrahami seu promissionis, cum sequnto post 400 annos testamento Moysis aut legis: ita mox sequenti cap. confert Moysis legale testamentum, cum testamento Christi, inquiens: Haec sunt per
potest, quod Paulus dicit Rom. 9, Israelitarum esse adoptionem, gloriam, testamenta, et legem: indicando nimirum, duo esse vetera foedera aut testamenta, quorum utrumque cum Abrahami semine a Deo sancitum sit. ¶ Sicut vero 3 cap. contulit testamentum Abrahami seu promissionis, cum sequnto post 400 annos testamento Moysis aut legis: ita mox sequenti cap. confert Moysis legale testamentum, cum testamento Christi, inquiens: Haec sunt per allegoriam dicta. nam haec sunt duo testamenta: unum a monte Syna, ad servitutem generans, quod est Agar, Sublimis vero
vetera foedera aut testamenta, quorum utrumque cum Abrahami semine a Deo sancitum sit. ¶ Sicut vero 3 cap. contulit testamentum Abrahami seu promissionis, cum sequnto post 400 annos testamento Moysis aut legis: ita mox sequenti cap. confert Moysis legale testamentum, cum testamento Christi, inquiens: Haec sunt per allegoriam dicta. nam haec sunt duo testamenta: unum a monte Syna, ad servitutem generans, quod est Agar, Sublimis vero illa Hierusalem libera est, quae est mater omnium nostrum, etc. Et mox: Nos vero sumus filii liberae matris, et
dicta. nam haec sunt duo testamenta: unum a monte Syna, ad servitutem generans, quod est Agar, Sublimis vero illa Hierusalem libera est, quae est mater omnium nostrum, etc. Et mox: Nos vero sumus filii liberae matris, et promissionis secundum Isaac. ubi confert duo testamenta cum suis liberis aut cultoribus nempe Synaicum Agaricum, carnale ac legale, cuius cultores sunt servi, et sub male dictione: et porro illud novum, quod est promissionis Evangelii, cuius cultores sunt haberi ex Spiritu, et haereditate potiuntur. Ita diserte audimus tria esse testamenta: Illud
cuius cultores sunt servi, et sub male dictione: et porro illud novum, quod est promissionis Evangelii, cuius cultores sunt haberi ex Spiritu, et haereditate potiuntur. Ita diserte audimus tria esse testamenta: Illud vetustissimum benedicti seminis, caput serpentis conculcaturi, quod est a Deo cum Adamo, Abrahamo, et aliis illis primis patriarchis institutum, ac nunquam abrogatum: secundum, quod cum Israelitico populo est ad montem Syna per Moysen, sub conditione perfectissimae obedientiae legis institutum (quod revera fuit veluti testa aut cortex quaedam priori illi ac potiori
cuius cultores sunt haberi ex Spiritu, et haereditate potiuntur. Ita diserte audimus tria esse testamenta: Illud vetustissimum benedicti seminis, caput serpentis conculcaturi, quod est a Deo cum Adamo, Abrahamo, et aliis illis primis patriarchis institutum, ac nunquam abrogatum: secundum, quod cum Israelitico populo est ad montem Syna per Moysen, sub conditione perfectissimae obedientiae legis institutum (quod revera fuit veluti testa aut cortex quaedam priori illi ac potiori circumpositum, donec intus in medio latitans foedus et benedictum semen maturesceret, adveniretque:) Ac denique
montem Syna per Moysen, sub conditione perfectissimae obedientiae legis institutum (quod revera fuit veluti testa aut cortex quaedam priori illi ac potiori circumpositum, donec intus in medio latitans foedus et benedictum semen maturesceret, adveniretque:) Ac denique istud tertium ac ultimum, quod cum illo primo revera idem est, quodque illud secundum testamentum veluti quoddam putamen [?: ] perfregit, et verum haeredem ac promissionis filium seu populum cum benedicto semine coniunctum, vere ac reipsa plenaque possessione spiritualium bonorum haeredem facit. ¶ Quod vero
intus in medio latitans foedus et benedictum semen maturesceret, adveniretque:) Ac denique istud tertium ac ultimum, quod cum illo primo revera idem est, quodque illud secundum testamentum veluti quoddam putamen [?: ] perfregit, et verum haeredem ac promissionis filium seu populum cum benedicto semine coniunctum, vere ac reipsa plenaque possessione spiritualium bonorum haeredem facit. ¶ Quod vero Scriptura tantum duo testamenta nominat, in causa est, quia hoc ultimum ac nomin Testamentum nihil aliud est quam plena perfectaque exhibitio illius primi Abrahamo, et spirituali
duo testamenta nominat, in causa est, quia hoc ultimum ac nomin Testamentum nihil aliud est quam plena perfectaque exhibitio illius primi Abrahamo, et spirituali eius semini promissi, ut id Paulus luculenter in Galatis et Romanis ostendit. Quare Scriptura tantum ultimum seu Christi testamentum cum Mosaico confert, Mosaicumque extenuat et abrogat, amplificato, collaudato et confirmato isto novo benedicti seminis Abrahami. ¶ Ex hac distinctione potest et ista acris quorundam lis diiudicari, an differat Vetus testamentum a Novo, aut non. Differt enim certe plurimum illud [?: Mo-m
Vetus testamentum a Novo, aut non. Differt enim certe plurimum illud [?: Mo-m ] : sed non differt Abrahamicum a novo, nisi tantam temporis distantia, patefactionis perspicuitate, et [?: ] benedicti seminis praesenti exhibitione. Sic et Zacharias pater Baptistae una cum ipsa diva virgine [?: ] primum illud testamentum promissi Meschiae eiusque redemptionis cum hoc ultimo exhibiti, dum dicunt. Deum memorem testamenti sui et iuramenti ac promissionis factae Abrahamo et aliis patribus fecisse istam redemptionem Israelis pueri sui per erectum cornu
non differt Abrahamicum a novo, nisi tantam temporis distantia, patefactionis perspicuitate, et [?: ] benedicti seminis praesenti exhibitione. Sic et Zacharias pater Baptistae una cum ipsa diva virgine [?: ] primum illud testamentum promissi Meschiae eiusque redemptionis cum hoc ultimo exhibiti, dum dicunt. Deum memorem testamenti sui et iuramenti ac promissionis factae Abrahamo et aliis patribus fecisse istam redemptionem Israelis pueri sui per erectum cornu salutis. ¶ Verum iam quasdam etiam locutiones et loca scripturae ad explicanda ista testamenta aut
scripturae ad explicanda ista testamenta aut foedera utiles attingamus. ¶ Hierem. 31 prolixe promittit Deus abolitionem veteris illius ac inutilis testamenti aut foederis, et erectionem novi. ubi quidam non satis eum locum expendentes, putant novum testamentum ipsam peccatorum remissionem dici: cum id non dicatur: sed quod tantum fructus, utilitas ac effectus novi testamenti erit renovatio et remissio peccatorum. Quare inepte aliqui scriptores definiunt novum testamentum esse remissionem peccatorum, aut praedicationem remissionis peccatorum. nam remissio peccatorum semper inde a condito
aut Synaico erat, quod Deus in ea arca habitare, et exaudire velit, ibique ab omnibus invocantibus quaeri debeat.
¶ Liber foederis aut testamenti, est liber legis: Exodi 24. Et Decalogus vocatur verba foederis. Exod. 34. Deuter. 9 et 29, quia secundum illa verba Deus foedus cum eis inierat, nempe ut illa perfectissime observarent, et qui ea fecisset, viveret in eis: contra maledictus esset, qui non permaneret in omnibus illis. ¶ Testamentum aliquando etiam ipsam doctrinam significat, secundum quam foedus est initum. Psal. 25. Secretum Domini timentibus
Psal. 25. Secretum Domini timentibus eum, et foedus suum eis notum faciet. ¶ Violare testamentum Dei, aut servare, est praestare aut non praestare conditiones illius testamenti, aut foederis non audire, credere, obedire, etc. Psal. 44, Haec omnia cum nobis acciderint, tamen non sumus obliti tui, nec mendaciter egimus in testamento tuo. Oblivisci aut recordari foederis vel testamenti dicitur Deus, cum suis opitulatur, aut non: homines vero, cum invocant et colunt eum secundum initum foedus, aut contrarium faciunt. Exod. 2. Audivit
conditiones illius testamenti, aut foederis non audire, credere, obedire, etc. Psal. 44, Haec omnia cum nobis acciderint, tamen non sumus obliti tui, nec mendaciter egimus in testamento tuo. Oblivisci aut recordari foederis vel testamenti dicitur Deus, cum suis opitulatur, aut non: homines vero, cum invocant et colunt eum secundum initum foedus, aut contrarium faciunt. Exod. 2. Audivit Deus gemitus eorum, recordatusque est foederis sui cum Abraam, Isaac, Iacob.
¶ Meschias Angelus foederis aut testamenti vocatur, Malach. 1:
foederis non audire, credere, obedire, etc. Psal. 44, Haec omnia cum nobis acciderint, tamen non sumus obliti tui, nec mendaciter egimus in testamento tuo. Oblivisci aut recordari foederis vel testamenti dicitur Deus, cum suis opitulatur, aut non: homines vero, cum invocant et colunt eum secundum initum foedus, aut contrarium faciunt. Exod. 2. Audivit Deus gemitus eorum, recordatusque est foederis sui cum Abraam, Isaac, Iacob.
¶ Meschias Angelus foederis aut testamenti vocatur, Malach. 1: tum quia ille est mediator ac instaurator
mendaciter egimus in testamento tuo. Oblivisci aut recordari foederis vel testamenti dicitur Deus, cum suis opitulatur, aut non: homines vero, cum invocant et colunt eum secundum initum foedus, aut contrarium faciunt. Exod. 2. Audivit Deus gemitus eorum, recordatusque est foederis sui cum Abraam, Isaac, Iacob.
¶ Meschias Angelus foederis aut testamenti vocatur, Malach. 1: tum quia ille est mediator ac instaurator foederis inter Deum et homines: tum etiam multo magis, quia ipse est illud benedictum semen, super quod et de quo vel praecipue Deus cum Adamo,
foederis sui cum Abraam, Isaac, Iacob.
¶ Meschias Angelus foederis aut testamenti vocatur, Malach. 1: tum quia ille est mediator ac instaurator foederis inter Deum et homines: tum etiam multo magis, quia ipse est illud benedictum semen, super quod et de quo vel praecipue Deus cum Adamo, Abrahamo, et toto genere humano iniit foedus: et denique quia ipse acquirit et praestat illa bona omnia, quae foedus Dei hominibus pollicetur. ¶ Sanguis testamenti in Sacra coena nominatur a Matthaeo et Marco, dicente Domino: Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis
poculum est novum testamentum in meo sanguine: id est, haec potio et tota actio est initiatio aut sanctio novi foederis, seu ipsum foedus, quod praesenti sanguinis mei distributione ac sumptione confirmatur. Ita optime inter sese verba Evangelistarum consonant. ¶ Zachariae quoque prophetae verba cum hoc sensu verborum coenae Domini aptissime conveniunt,
ubi Deus Syonem, id est, Ecclesiam alloquens inquit: Etiam tu in sanguine testamenti tui, aut foederis, dimisisti vinctos tuos ex puteo aut fovea, ubi non est
inquit Petrus ad Iudaeos: Vos estis filii prophetarum, et testamenti aut pacti, quod ordinavit Deus erga patres nostros, dicens ad Abrahamum: Et in semine tuo benedicentur omnes generationes: id est, ad vos pertinent prophetiae, aut prophetarum promissiones de Messia, et foedus de benedicto semine cum Abrahamo initum. Qui locus confirmat id quod supra dixi, de triplici testamento: quandoquidem etiam illam primam pactionem cum Abraamo initam Lucas aut Petrus hic vocat testamentum, post quod sequutum est Mosaicum testamentum. Sic et mox cap. 7 inquit Stephanus: Dedit Deus
ad Abrahamum: Et in semine tuo benedicentur omnes generationes: id est, ad vos pertinent prophetiae, aut prophetarum promissiones de Messia, et foedus de benedicto semine cum Abrahamo initum. Qui locus confirmat id quod supra dixi, de triplici testamento: quandoquidem etiam illam primam pactionem cum Abraamo initam Lucas aut Petrus hic vocat testamentum, post quod sequutum est Mosaicum testamentum. Sic et mox cap. 7 inquit Stephanus: Dedit Deus Abraamo testamentum circumcisionis. ¶ 2. Cor. 3 confert Paulus novum testamentum, cuius ipse sit factus minister, cum veteri,
pactionem cum Abraamo initam Lucas aut Petrus hic vocat testamentum, post quod sequutum est Mosaicum testamentum. Sic et mox cap. 7 inquit Stephanus: Dedit Deus Abraamo testamentum circumcisionis. ¶ 2. Cor. 3 confert Paulus novum testamentum, cuius ipse sit factus minister, cum veteri, idque longissime praefert huic: quod esse dicit literam, non spiritum: ministerium mortis et peccati, non virae aut iustitiae: abolendum, lapidibus non cordi inscriptum, et tectum velamine: ubi simul voce Testamenti totam doctrinam ad illud foedus pertinentem, complectitur. Quomodo
iustitiae: abolendum, lapidibus non cordi inscriptum, et tectum velamine: ubi simul voce Testamenti totam doctrinam ad illud foedus pertinentem, complectitur. Quomodo autem ei doctrinae simul, et carnali cordi non credentium aut renatorum, superiniectum sit velamen, in Libello de Velamine Moysis, cum Libro de Fide ac iustitia impresso, prolixe disserui. In Epistola ad Hebraeos multa de duobus testamentis dicuntur, dum ita inter se conferuntur, ut longissime novum veteri abolitoque praeponatur. Christus etiam dicitur esse mediator et sponsor huius testamenti aut foederis, quia ipse etiam
ibi textus: Ubi testamentum est, necesse est mortem intercedere testatoris: testamentum enim in mortuis ratum est, quandoquidem nondum valet dum vivit testator. unde nec prius quidem illud absque sanguine dedicatum fuit. Sic et Paulus videtur ad testamentum aliquo modo istud foedus accommodare, cum dicit Gal. 3 nec hominis quidem confirmatum testamentum reiici aut mutari. Item Christus cum iam post ultimam coenam ad mortem iret, dicit: Ego dispono vobis,
in mortuis ratum est, quandoquidem nondum valet dum vivit testator. unde nec prius quidem illud absque sanguine dedicatum fuit. Sic et Paulus videtur ad testamentum aliquo modo istud foedus accommodare, cum dicit Gal. 3 nec hominis quidem confirmatum testamentum reiici aut mutari. Item Christus cum iam post ultimam coenam ad mortem iret, dicit: Ego dispono vobis,
naturam, non pactionis sonat. ¶ Aliquando testamentum ipsam doctrinam, secundum quam testamentum aut foedus sancitum est, significar: sicut supra aliquoties, praesertim ex veteri Testamento ostendi. In hoc significato etiam Paulus ait Iudaeis velamen manere in lectione veteris testamenti, seu cum vetus testamentum legunt. Hinc in Ecclesia receptissimum est, ut vetus ac novum testamentum, duae istae Bibliorum partes vocentur. Sunt vero illae revera nihil aliud ferme, quam explicatio quaedam plenissima istorum duorum foederum aut testamentorum. Quod enim in foedere aut sacramento ipso
nihil aliud ferme, quam explicatio quaedam plenissima istorum duorum foederum aut testamentorum. Quod enim in foedere aut sacramento ipso brevissime proponitur, hoc in Sacris literis plenissime exponitur. Quare et Paulus talem commemorationem 1. Cor. 11 in celebratione Sacrae coenae flagitat, cum inquit: Quotiuscunque hoc feceritis, mortem Domini praedicabitis Sic Ios. 7. Peccavit populus, et transgressus est testamentum meum. Caeterum quia utile est hanc vocem simul, ac [?: ] aliquanto notiorem habere, conferam Sacramenta cum sacramentis: adscribens quandam brevem et
Cor. 11 in celebratione Sacrae coenae flagitat, cum inquit: Quotiuscunque hoc feceritis, mortem Domini praedicabitis Sic Ios. 7. Peccavit populus, et transgressus est testamentum meum. Caeterum quia utile est hanc vocem simul, ac [?: ] aliquanto notiorem habere, conferam Sacramenta cum sacramentis: adscribens quandam brevem et aliquanto magis realem tractationem, quam alio qui in hac Grammatica vocum expositione fieri forte deberet. DE SACRAMENTO, FOEDERE, et Testamento. Plurimum omnino faceret ad perspiciendam et illustrandam naturam Sacramentorum et Testamentori
definiunt, quid sint signa externa, aut quippiam simile, affirmantes: partim ea longissime a testamentis separant: partim denique etiam vix dimidiam Sacramentorum naturam exponunt. Non huic sententiae obstat, quod plura fuerunt tum in [?: ] tum et in novo Testamento sacramenta: cum tantum unum vetus, ac unum novum Testamentum esse dicitur. Etsi enim tum olim, tum et post Christum in [?: ] no ritu aut caeremonia nonnihil variarunt: tamen in summa, fine ac scopo, unum quoddam Sacramentam illi diversi ritus actiones'ue fuerunt.
Non solum autem ex
cognosci confirmatique [?: ] sed ex eo quoque, quod tum Moses Gen. 17 Sacramentam circumcisionis nominat foedus, circumscribitque [?: ] dus, quod a duabus diversis partibus initur: tum et Christus suam Sacram coenam instituens, vocat eam novi Testementum, ostendens cum omnia alia sacramenta, tum illud in primis vere esse foedus quoddam aut testamentum. Quare expendamus, quomodo sacramenta sint foedera. Primum iis consideremus, quid sint foedera, quaeve coru natura ac proprietates: ut ea omnia in sacramentorum proprietatibus collata, eo magis mutuam harmoniam
[?: cra- ] non tantum mentem, sed et externos sensus ferit, monet, [?: ] initi contractus perpetuo memoriam admonet.
Sic igitur et in Sacramentis Deus prodit ex illa [?: ] cana sede, regno aut maiestate erga homines a [?: ] natos: ac cum eis per mediatorem causas dissidii [?: ] tum et iram sua morte tollentem, agit de summa et [?: ] parti utili coniunctione et foedere. Primum [?: propo- ] quae agnosci et coli ab hominibus postulet: deinde, quae [?: ] bona, et quomodo vicissim
et utraque amplectuntur. Sic [?: utra- ] [?: ] Deus et homo (ut dictum est) in Sacramentis [?: ]
alteri sancte promittit, et sibi vicissim ab ea stipulatur: interveniente cum verbo etiam certa caeremonia, ritu [?:-ut ] nota externa, hanc pactionem confirmante, et [?: ve-i ] potenter visibiliterque obsignante.
Accommodare ad hanc descriptionem singula Sacramenta, nimis longum esset. Dicam igitur tantum de uno ac altero, idque ex
[?: ve-i ] potenter visibiliterque obsignante.
Accommodare ad hanc descriptionem singula Sacramenta, nimis longum esset. Dicam igitur tantum de uno ac altero, idque ex descriptione ipsorum in ipsis Sacris. [?:-e-is ] contenta. Genes. 17 Deus instituit et erigit cum Abraamo sacramentum circumcisionis. Id subinde ibi idem vocat foedus aut pactum: sicut et passim in Sacris [?:-eris- ] , innumeris vicibus circumcisio nominatur foedus. Naturam quoque aut formam eius Sacramenti ita describit ut id omnino cum foedere conveniat. Quam ut melius
Genes. 17 Deus instituit et erigit cum Abraamo sacramentum circumcisionis. Id subinde ibi idem vocat foedus aut pactum: sicut et passim in Sacris [?:-eris- ] , innumeris vicibus circumcisio nominatur foedus. Naturam quoque aut formam eius Sacramenti ita describit ut id omnino cum foedere conveniat. Quam ut melius expendere queamus, consideremus, illam removationem foederis cum praecedentibus Dei patefactionibus, et actionibus erga Abraamum factis, cohaerere. Deus igitur prodit ex illa abscondita et incognita hominibus maiestate, et vocat Abrahamum ex Ur Chaldaeorum, in
idem vocat foedus aut pactum: sicut et passim in Sacris [?:-eris- ] , innumeris vicibus circumcisio nominatur foedus. Naturam quoque aut formam eius Sacramenti ita describit ut id omnino cum foedere conveniat. Quam ut melius expendere queamus, consideremus, illam removationem foederis cum praecedentibus Dei patefactionibus, et actionibus erga Abraamum factis, cohaerere. Deus igitur prodit ex illa abscondita et incognita hominibus maiestate, et vocat Abrahamum ex Ur Chaldaeorum, in illa sua Chaldaica idololatria immersum: declarat se, quod sit verus Deus, velit ei dare semen
per mediatorem datur, tum et paulo post patri offertur. Sic et in veteri Testamento, in instaurando foedere, de eadem victima carnibus ac sanguine eius, et Deo offerebatur, et hominibus dabatur: qui carnes comedebant, sanguine vero aspergebantur. Quinetiam ipsa verba veteris foederis prorsus cum Sacra coena aut novi foederis conveniunt: Hebraeorum 9. et Exodi 24: Hic est sanguis Testamenti, quod praecepit aut instituit Deus erga vos. Verûm adscribamus verba foederis ex Exodo plenius. Et accepit Moses dimidium sanguinis, et posuit in crateris, et dimidium sanguinis sparsit super
ad eius confirmationem: quare omnino est quiddam ex utroque mixtum, quod merito Testamentofoedus dici posset. Consideremus igitur primum differentiam inter foedus ac testamentum: deinde, quomodo ista duo in hoc Sacramento inter sese mutuo conveniant. Vox igitur Foederis, sicut et ipsa res, cum per se nota est, tum etiam superius nonnihil a nobis explicata. Testamenti vero vox communiter usurpatur de ea voluntatis sententiaeque testificatione, ac etiam rerum dispositione aut ordinatione, quae a morituris hominib. communi omnium ferme gentium more ac iure fieri assolet, et a testanda
morituris hominib. communi omnium ferme gentium more ac iure fieri assolet, et a testanda mente aut ultima voluntate dicitur. Foedus et pactum non requirit ad confirmationem sui mortem testatoris: requirit vero testamentum. Imo foedera et pacta inter homines morte dissiliunt, et irrita red duntur: cum testamenta non nisi morte testatoris confirmentur. Praeterea foedera et pacta iureiurando confirmantur: solus assensus in testamento requiritur. Foedera quoque (uti etiam supra dictum) tum conditiones ac veluti onera quaedam utrique parti proponunt, eaque eam obligant, tum etiam praemia aut
quod omnis tum obligatio servandi huius contractus, tum et fructus inde proveniens, tantum in alteram partem, nempe in hominem derivari externa specie videtur: tametsi etiam Deus hic se revera vel maxime obliget, ac ad eum maxima gloria hinc proveniat. Huc illa quoque causa referri queat, quod cum filii et haeredes Dei, ac cohaeredes Christi fieri dicamur, et Deus noster pater caelestis nominetur: magis huic contractui nomen Testamenti quam Foederis congruere videatur. Vox nihilominus Testamenti magis Sacramento coenae, quam Baptismati congruere videtur: quia id instituitur iamiam
morte testatoris, quia sanguine eius confirmatur, et denique quia fit in mortem testatoris. tametsi rectissime Paulus dicat: Quotquot baptizati sumus in Christum, in mortem eius baptizati sumus.
Verum adiiciam adhuc clarius et plenius proprietates tum foederis, tum testamenti, easque cum hac nostra cum Deo pactione aut confoederatione conferam, ut in tanta re Lector etiam rectius instituatur. In foederibus hae solent esse proprietates: I. Duae diversae partes antea vel inimicae, vel non perinde bene cohaerentes. Hae sunt in hoc nostro foedere, Deus iudex, et homo
quia sanguine eius confirmatur, et denique quia fit in mortem testatoris. tametsi rectissime Paulus dicat: Quotquot baptizati sumus in Christum, in mortem eius baptizati sumus.
Verum adiiciam adhuc clarius et plenius proprietates tum foederis, tum testamenti, easque cum hac nostra cum Deo pactione aut confoederatione conferam, ut in tanta re Lector etiam rectius instituatur. In foederibus hae solent esse proprietates: I. Duae diversae partes antea vel inimicae, vel non perinde bene cohaerentes. Hae sunt in hoc nostro foedere, Deus iudex, et homo peccator.
I. Duae diversae partes antea vel inimicae, vel non perinde bene cohaerentes. Hae sunt in hoc nostro foedere, Deus iudex, et homo peccator.
II. Utriusque partis consensus in foedus, atque adeo etiam praesentia in pangendo foedere. Sic fit, et hoc credere debemus, nos in Sacramentis cum Deo coram agere, pacisci de certis conditionibus et transigere.
utrique confoederatae parti exhibitus, ut modo dictum est, ac denique iuramentum patris. Testamenti proprietates. I. Sunt quidem duae partes. altera est persona quae Testamentum facit, ac bona legat: altera, cui, aut quibus: sed plerunque et ante bene inter se coniunctae, ut pater cum liberis. At nos antea male coniuncti fuimus, nisi quod nihilominus Deus pro sua ingenti misericordia, etiam cum inimici essemus, filium suum pro nobis tradidit.
II. Non adest mediator, illas concilians, quandoquidem alio qui bene coniunctae sunt: at hic adest, ut in foedere: sic
I. Sunt quidem duae partes. altera est persona quae Testamentum facit, ac bona legat: altera, cui, aut quibus: sed plerunque et ante bene inter se coniunctae, ut pater cum liberis. At nos antea male coniuncti fuimus, nisi quod nihilominus Deus pro sua ingenti misericordia, etiam cum inimici essemus, filium suum pro nobis tradidit.
II. Non adest mediator, illas concilians, quandoquidem alio qui bene coniunctae sunt: at hic adest, ut in foedere: sic ut in tertia eius proprietate dictum est.
XI. In testamentis sequutura bona, nempe haereditas paulo post adeunda legantur: at hic coram statim datur remissio peccatorum, seu imputatur nobis iustita Christi, pax cordis. Spiritus sanctus, renovatio, et primitiae vitae aeternae. Hinc liquido apparet, nostram istam pactionem cum Deo, aut sacramenta, esse vere quoddam testamento foedus, i. quiddam mixtum ex testamento et foedere. Adscribam vero etiam iuridicam quandam collationem nostri istius spiritualis testamenti, cum iis conditionibus quas Iurisprudentes in politicis testamentis requirere re ac praescribere solent.
Spiritus sanctus, renovatio, et primitiae vitae aeternae. Hinc liquido apparet, nostram istam pactionem cum Deo, aut sacramenta, esse vere quoddam testamento foedus, i. quiddam mixtum ex testamento et foedere. Adscribam vero etiam iuridicam quandam collationem nostri istius spiritualis testamenti, cum iis conditionibus quas Iurisprudentes in politicis testamentis requirere re ac praescribere solent. Testamentum est (inquit Ulpianus) voluntatis nostrae iusta sententia, de eo quod quis post mortem suam fieri velit. Huius definitionis explicatio. Voluntatis: s. integrae. In eo qui testatur,
bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super duodecim thronos, iudicantes duodecim tribus Israel. Solet etiam ratione iuris cautio haeredibus in diem praestari, quo veniente die, de haereditate debita certi sint. Iuxta hanc iuris generalissimam regulam in omnibus bonae fidei iudiciis, cum nondum dies praestandae pecuniae venit, si agat aliquis ad interponendam cautionem exiusta causa, condemnatio fit. Ea cautio sufficiens et idonea fit aut fideiussoribus, qui solvendo sunt: aut pignoribus. Et fideiussionis quidem cautio omnium certissima, nobis exhibita per verbum et iuramentum,
In domo patris mei mansiones multae sunt. Sin minus, dixissem vobis. Vado parare vobis locum, iterum venio, et accipiam vos ad meipsum, ut ubi sum ego, et vos sitis. Est etiam exequutor hic in terris Spiritus sanctus et ministri Christi: qui sunt legati eius ad urgendam reconciliationem hominum cum patre, quique sunt oeconomi Christi, et ius habent ligandi ac solvendi, claudendi et aperiendi.
THESAURUS, per synecdochen saepe omnis generis opes, potentiam ac gloriam significat. Sic dicitur Moises pluris fecisse probrum Christi, quam thesauros Aegypti: Hebr. 11. Sic Isa. 2,
thesurum saepe in genere indicare quicquid eximium, praeclarum aut utile homines iudicant, quod vehementer amant; unde dependent, ac cui innituntur, et in quo fiduciam suam collocare solent. Aliquando thesauri vocantur promptuaria aut cellae quarumcunque rerum bonarum, aut etiam malarum, una cum suis reb. repositis. Sic valde saepe dicitur, Deum depromere ventos ex thesauris suis.
Hiere. 10. et Psal. 135. Sic quoque in thesauris grandines habere dicitur, Iob 38. Et abyssos ponere in thesauris suis, Ps. 32. Sic et Magi Christo offerentes, dicuntur
per violentiam partas, vel etiam cumulantes ipsa peccata. Vicinum ferme est illud Paulinum
Rom. 2, Thesaurizas tibi iram in die irae: id est, cumulas et auges in immensum tibi iram ac poenas Dei in eam diem, cum te volet punire. 1. Tim. 6, Thesaurizantes sibimet fundamentum bonum in posterum, ut apprehendant vitam aeternam: id est, praeparantes aut comparantes, dum pia vita fidem suam, appraehendentem vitam aeternam, confirmant, et tanto minus Deum offendunt. Thesauri etiam singularia ac valde
Deus in seculum seculi, virga recta virga regni tui. Confirmare vel tabilire alicuius thronum, exaltari alicuius thronum: 1 Sam. 3. Firmum esse alicuius thronum: 1 Sam. 7, et similes innumerae loquutiones sunt. Sedere in throno, aliquando significatidem quod iudicare, Proverb. 20, Cum rex sedet in throno iudicii, dissipat oculis suis omne malum: Psal. 47. Regnat Deus super gentes, Deus sedet super solium sanctitatis suae. Idem bis dicit, nempe quod super omnia potenter imperet. Solium aut thronum possis hic cum templum aut Ecclesiam eius intelligere, tum et
significatidem quod iudicare, Proverb. 20, Cum rex sedet in throno iudicii, dissipat oculis suis omne malum: Psal. 47. Regnat Deus super gentes, Deus sedet super solium sanctitatis suae. Idem bis dicit, nempe quod super omnia potenter imperet. Solium aut thronum possis hic cum templum aut Ecclesiam eius intelligere, tum et caelum, quod ut propria sedes Deo ascribi solet. Sic Psa. 9, Fecisti iudicium et causam meam, sedisti in throno qui iudicas iustitiam. Hic enim usus, aut fructus, aut praxis esse debet illius sessionis regiae. Thronus filii Davidis seu Meschiae
iurat per caelum, iurat per thronum Dei, et per eum qui sedet super ipsum. 2. Sam. 14, Super me et super domum patris sit haec iniquitas, rex autem et thronus eius sit innocens. id est, ipse ac regimen eius careat omni culpa non puniti homicidae: ubi thronus pro regimine poni videtur. Matt. 19 Cum sederit filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super thronos XII, iudicantes XII tribus Israel. id est, participes eritis illius meae gloriae: et testificando, quod serio ac fideliter monueritis Israelitas de poenitentia ac ratione adipiscendae salutis, ostendetis merito eos
filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super thronos XII, iudicantes XII tribus Israel. id est, participes eritis illius meae gloriae: et testificando, quod serio ac fideliter monueritis Israelitas de poenitentia ac ratione adipiscendae salutis, ostendetis merito eos damnari, cum tam obviam oblatamque salutem arripere noluerint. Throni, dominationes, imperia et potestates per Christum conditae sunt Col. 1. id est, summi ac eximii quoque angeli, quibus per metaphoram aut anthropopathiam nomina humanarum dignitatum tribuuntur, ut aliquo modo a nobis intelligi et percipi
per Christum conditae sunt Col. 1. id est, summi ac eximii quoque angeli, quibus per metaphoram aut anthropopathiam nomina humanarum dignitatum tribuuntur, ut aliquo modo a nobis intelligi et percipi possint. Heb. 4 monemur de implorando favore ac ope Dei, hisce verbis: Accedamus igitur cum fiducia ad thronum gratiae, ut accipiamus missericordiam, et gratiam reperiamus ad opportunum exxilium: ubi thronum gratiae vocat ipsum Deum [?: ] tem, ac per Christum placatum, quem adiuncto nobis mediatore seu pontifice Christo libere et confideremus accedere debemus, implorando
et gratiam reperiamus ad opportunum exxilium: ubi thronum gratiae vocat ipsum Deum [?: ] tem, ac per Christum placatum, quem adiuncto nobis mediatore seu pontifice Christo libere et confideremus accedere debemus, implorando eius misericordiam, [?: ] petendo cum omnia alia bona, tum praesertim remissionem peccatorum aut iustificationem, Spiritum [?: ] renovationem et vitam aeternam. Atque haec est venatio impetrandae iustificationis, et omnium aliorum [?: ] norum. Eadem ferme vis vocis SOLIUM est, [?: q- ] et eius
[?: sc--chen ] beinen: Es muessen starcke bein sein, die da sollen gute [?: ] bogen, etc. Tibia, per metaph. instrumentum musicum [?: ] significat interdum in Sacris laeticiam. Isa. 30, Laeticia [?: ] dis erit, sicut est pergentibus cum tibia. Contra etiam [?: ] ac moerorem solet significare, quea etiam in luctu [?: tibi- ] adhiberi olim solebant, ut ex Evangelio constat. Hier. 48 Propterea cor meum super Moab veluti tibia resonabit, et cor meum super viros civitatis Heres, sicut tibia resonabit,
n. Timuerunt [?: ] mandatis hominum. Quod Christus vertit: Frustra me colunt mandatis hominum. Sic Ionas ad nautas inquit: Ego timeo Deum creatorem caeli et maris. 2 Reg. 17, Docebatisque eos, quomodo timerent Iehovam: i. colerent. Contra etiam de caltu deorum dicitur 2 Reg. 17, Cum peccassent, et tiuerunt deos alienos. pro, venerati sunt. Iob 4, Nonne timor tuus spes tua fuit, et perfectio uvarum tuarum expectatio tua? i. Nonne secundum tuum cultum Dei speram dum tibi [?: prae-ium ] fuit? Aliquando etiam longius haec vox progreditur, ut timor aut pavor pro
vox progreditur, ut timor aut pavor pro ipso timendo aut pavendo Deo ponatur. Gen. 31. Nisi Deus patris mei, Deus Abraam, et pavor Isaac adfuisset mihi, certe nunc vacuum dimisisses me. Ubi idem est illi Deus Abraam, quod pavor Isaac. i. ille Deus, quem timuit et coluit Isaacus. Quod convenit cum sermone Labi, qui dixerat, se divinitus prohibitum esse quicquam iniuriae Iacobo inferre. Ibidem mox sequitur, Iuravit Iacob per pavorem Isaac patris sui. Num. 8, Dominum exercituum sanctificabitis, ipse sit timor vester, et pavor vester. Deum timendum, vocat timorem. Hebraismus est notus,
in orbe deos fecit timor. Secundo observandum est, triplicem esse timorem, eoque in [?: ] propria significatione hanc vocem tripliciter usurpari: [?: ] , alias de timore Dei filiali: alias de timore Dei servili, de quo disserit Ioan, 4 suae Epistolae, quod cum vera charitate consistere nequeat, cum quo pulchre illud Latinam convenit, Oderunt quem metuunt. Tertio denique de timore aliarum rerum. de quo inquit Psal. 33, Ibi timuerunt timorem, ubi non erat timor: ubi timor, ultimo loco videtur ide significare, quod ubi non erat causa
Secundo observandum est, triplicem esse timorem, eoque in [?: ] propria significatione hanc vocem tripliciter usurpari: [?: ] , alias de timore Dei filiali: alias de timore Dei servili, de quo disserit Ioan, 4 suae Epistolae, quod cum vera charitate consistere nequeat, cum quo pulchre illud Latinam convenit, Oderunt quem metuunt. Tertio denique de timore aliarum rerum. de quo inquit Psal. 33, Ibi timuerunt timorem, ubi non erat timor: ubi timor, ultimo loco videtur ide significare, quod ubi non erat causa timendi. Timor igitur aliquando
rerum. de quo inquit Psal. 33, Ibi timuerunt timorem, ubi non erat timor: ubi timor, ultimo loco videtur ide significare, quod ubi non erat causa timendi. Timor igitur aliquando significat ipsas res timendas, ut in praecedenti exemplo audivimus. Proverb. 11, Ego quoque ridebo, cum venerit pavor vester, cunque venerit veluti vastitas timor vester. i. id quod pavetis ac trepidatis. Timor [?: a---- ] , dicitur active et passive: i. quem ipse in aliis [?: exci- ] , et qui excitatur in ipso ab alio quopiam, seu hoste, [?:-tre ] mala.
salutaria pascus armentis et gregibus. Meditari timorem, est cogitare res terrificas. Isa. 33, Cor tuum meditabitur timorem: ubi est scriba? Pone timorem illis Domine, Psal. 9 pro, incute illis timorem alii, doctorem. Pavor eadem ferme vox est, quoad significationem attinet, cum timore. Is. 9, Congregati sunt ad me omnes pavidi in verbis Domini Israelis. i. qui pavent ad verbum Domini. 2 Par. 14, Pavor Iehovae erat super eos. i. Deus conterruerat. 1 Sam. 14, Commota est terra, et fuit in pavore Dei: i. in magna consternatione. Deut. 2, Incipia [?: ]
super te ô habitator Moab, dicit Dominus. Qui fugerit a facie pavoris cadet in foveam: et qui ascenderit de fovea, capietur laqueo. Isa. 24: Videtur per ista tria simpliciter congeriem quandam variarum calamitatum et poenarum significare. Sicut solet nulla calamitas sola venire, praesertim cum Deus iratus etiam gravius punire, aut denique perdere vult peccatores.
TINEAE comparantur poenae Dei, sive quôd ea occulte absumet vestem aut lignum, sive quod etiam optimam vestem cito corrumpit: sicque et ira Dei absumat peccatorem, quantumvis florentem. Ps. 39, Increpationib.
ac perpetua bona quaerenda esse. Sic Iacob. quoque insultat divitib. quod divitiae eorum, quib. adeo sollicite parcant, intereant, nihilque eis prosint, dicens: Flete divites, quia divitiae vestrae corruptae sunt, et vestimenta vestra a tineis exesa.
TINNIRE ambas aures. Saepe cum Deus tristes aliquas calamitates minatur se populo incussurum, dicit futurum ut omnib. qui illa audierint, tinniant ambae aures: 2 Reg. 21, Hie. 19. quasi dicat, Non solum perpeti illas poenas acerbissimum erit, sed etiam vel audire solum erit valde horrendum.
TITIONEM per
incussurum, dicit futurum ut omnib. qui illa audierint, tinniant ambae aures: 2 Reg. 21, Hie. 19. quasi dicat, Non solum perpeti illas poenas acerbissimum erit, sed etiam vel audire solum erit valde horrendum.
TITIONEM per metaphoram vocat Deus duos reges, Israeliticum et Syriacum, cum suis exercitib. qui venerant obsessuri Hierosolymam. Quae metaphora valde elegans et apposita est, nam cum externa specie videantur nostris carneis oculis esse ingentia incendia, quae oia brevi absumptura sint: contra Deus ac fides dicit, esse tantum fumigantes titiones, qui licet aliquid
dicat, Non solum perpeti illas poenas acerbissimum erit, sed etiam vel audire solum erit valde horrendum.
TITIONEM per metaphoram vocat Deus duos reges, Israeliticum et Syriacum, cum suis exercitib. qui venerant obsessuri Hierosolymam. Quae metaphora valde elegans et apposita est, nam cum externa specie videantur nostris carneis oculis esse ingentia incendia, quae oia brevi absumptura sint: contra Deus ac fides dicit, esse tantum fumigantes titiones, qui licet aliquid minentur, tamen revera semet absumant, brevique interituri sint. Torris erutus de incendio: Amos 4, Fuistis
Aliquando vero est qualecunque monumentum aut memoriale externum, ac durabile, in memoriam, honorem ac celebrationem alicuius facti aut personae. Sic Iacob erigit nudum lapidem in memoriam divinae apparitionis Gen. 28 et 35. et Gen. 31 integrum cumulum lapidum in memoriam transactionis cum Labano. Sic et Exodi 24 fabricat Moises tum altare Domino, tum 12 statuas, veluti repraesentantes duodecim tribus, ut illae duodecim statuae cum illo uno altari repraesentante Deum, esset memoriale initi inter Deum et duodecim trib. foederis. In Hebraeo
Sic Iacob erigit nudum lapidem in memoriam divinae apparitionis Gen. 28 et 35. et Gen. 31 integrum cumulum lapidum in memoriam transactionis cum Labano. Sic et Exodi 24 fabricat Moises tum altare Domino, tum 12 statuas, veluti repraesentantes duodecim tribus, ut illae duodecim statuae cum illo uno altari repraesentante Deum, esset memoriale initi inter Deum et duodecim trib. foederis. In Hebraeo
tuarum. Ista adhortatio ad luctum, Prophetia est futurarum calamitatum, sicut et aliae consimiles innumerae.
TONITRVI voce, sicut et fulguris, nubium, ignis ventorum ac procellarum, saepe ira Dei, aliquando potentia et maiestas depingitur ac exprimitur. Sic Exod. 19 in monte Sina cum voce tonitruum, et apparitione ignis, ac fulgurum terribili specie conspectus est Deus. Talis descriptio Dei prolixe habetur Psal. 77. Porro Psal. 104, In montibus stant aquae: ab increpatione tua fugiunt, et a voce tonitrui tui festinanter deii ciuntur. id est,
Et Psal. 18, Quem locum vide ut istarum quasi poeticarum picturarum ad commovenda lapidea et ferrea corda hominum per Spiritum sanctum propositarum, naturam tanto rectius cognoscas et perspicias.
TORCULAR est notum instrumentum unis exprimendis idoneum. Saepe igitur cum area vel [?: ho- ] coniungitur, ad ostendendam vel copiam vel inopiam frumenti ac vini, aut etiam olei: quia oleum [?: quo- ] torcularibus exprimitur. Deut. 16, Cum collegeris [?: ] area tua, et torculari tuo: id est, frumentum et vinum [?: ]
et perspicias.
TORCULAR est notum instrumentum unis exprimendis idoneum. Saepe igitur cum area vel [?: ho- ] coniungitur, ad ostendendam vel copiam vel inopiam frumenti ac vini, aut etiam olei: quia oleum [?: quo- ] torcularibus exprimitur. Deut. 16, Cum collegeris [?: ] area tua, et torculari tuo: id est, frumentum et vinum [?: ] um. Num. decimo octavo, Imputabitur vobis oblatio vestra perinde ac frumentum de area, et plenitudo de torculari: id est, cum vos Levitae dederitis decimas [?: ] decimis vestris
oleum [?: quo- ] torcularibus exprimitur. Deut. 16, Cum collegeris [?: ] area tua, et torculari tuo: id est, frumentum et vinum [?: ] um. Num. decimo octavo, Imputabitur vobis oblatio vestra perinde ac frumentum de area, et plenitudo de torculari: id est, cum vos Levitae dederitis decimas [?: ] decimis vestris ad sustentandos sacerdotes, perinde grata acceptaque erit illa oblatio Domino, ac si de frumento aut vino ex vestris propriis agris vineisque ac laboribus proveniente obtulissetis. Unde salvum [?: ] faciam? num de
perinde grata acceptaque erit illa oblatio Domino, ac si de frumento aut vino ex vestris propriis agris vineisque ac laboribus proveniente obtulissetis. Unde salvum [?: ] faciam? num de area aut torculari? 2 Reg. 6, pro [?: ] tibi in hac tanta fame opitulabor, cum nec vinum nec frumentum amplius supersit? Sic Deuteron. decimoquinto: De pecudibus tuis, de area tua, et de torculari tuo dabis ei. Cessare faciam vinum de torcularibus: Hier. 48. Ante expressionem torcularis fit calcatio [?: ] rum: ideo per metaphoram aut similitudinem
hostibus, eoque undecunque ex turbido aliquo torrente sitim restinguente, non ad hospitium declinante: unde peracta insigni adversariorum strage sit tanto ampliorem gloriam consequuturus, et merito caput cum parrhesia et gloria elevaturus. Hac igitur similitudine volunt etiam Christi properationem ad peragendum opus Domini, et consequendam victoriam de Satana, peccato ac morte, nulla prorsus habita ratione sui commodi, describi, ut qui non venerit ut ministraretur sibi, sed ut ipse aliis serviret,
becol zoth. Isa. 9, In toto hoc non est aversus furor eius: posset quidem verti, ut nonnulli explicant pro, Et tamen necdum est aversus furor eius: sed tamen clarius fuerit si dicas, cumque tot calamitatibus populum suum Deus afflixerit, nondum tamen desiit eum punire. Nehem. 9, Et cum toto hoc percutimus fidelitatem. id est, Et tamen, vel nihilominus. Totus ipse: pro, quantus quantos est. Cant. 5. Totus ipse desideria: pro, quantus quantos est, vel undequaque ac modis omnibus est desiderandus ac expetendus, seu nihil prorsus est in eo reprehensibile, Deut. 18, Et
et promptissimo animo.
TRADO verbum aliquando valde in malam partem accipitur, tanqua in calamitatem ac exitium dedo. 1. Reg. 14, Tradetque Israelem propter peccata Ieroboam, [?: sub-l ] . in maledictionem ac exitium. Sic significanter accipitur de exitiali traditione, cum et Ioan. 3 Christus se [?:-ipsum ] pro nobis tradidisse dicitur. Sic itidem in pessiman partem accipitur etiam pro prodo, cum Iudas dicitur tradidisse Dominum. ubi
14, Tradetque Israelem propter peccata Ieroboam, [?: sub-l ] . in maledictionem ac exitium. Sic significanter accipitur de exitiali traditione, cum et Ioan. 3 Christus se [?:-ipsum ] pro nobis tradidisse dicitur. Sic itidem in pessiman partem accipitur etiam pro prodo, cum Iudas dicitur tradidisse Dominum. ubi
quas edocti estis sive per epistolam, sive per sermonem: ubi Paulus suarum epistolarum doctrinam vocat traditiones. Haec significatio huius verbi diligenter observanda est, quia adversarii suas humanas sanctiones ac praeceptiunculas falso ex hisce et similibus Scripturae locis probare conantur, cum ibi agatur de veris Dei praeceptis in sacra Scriptura comprehensis. Sic etiam 2. Thess. 3. subducite vos ab omni fratre inordinate ambulante, et non secundum traditionem quam accepit a nobis. Traditionem vero illam suam Paulus mox ibidem exponit, nempe quod oporteat unumquemque in sudore
ab omni fratre inordinate ambulante, et non secundum traditionem quam accepit a nobis. Traditionem vero illam suam Paulus mox ibidem exponit, nempe quod oporteat unumquemque in sudore vultus sui comedere panem: et quod qui non vult laborare, ille ne comedere quidem debeat. Qua re observandum est, cum Paulus commendat traditiones, loqui eum de usitatissima Scripturae sacrae doctrina, non de humanis traditiunculis per quas et propter quas perinde nunc Papistae irritum faciunt mandatum Dei, sicut olim pharisaei et Iudaei, teste Christo, factitarunt. Aliquando tamen etiam de externis
per quas et propter quas perinde nunc Papistae irritum faciunt mandatum Dei, sicut olim pharisaei et Iudaei, teste Christo, factitarunt. Aliquando tamen etiam de externis traditiunculis hominum, aut patrum, sicut eas Paulus et Christus vocant, usurpatur, idque plerunque in peiorem partem, ac cum reprehensione earum, ut noxiarum ac impiarum. Illud sane valde memorabile est, quod Christus et Apostoli, corrigentes ac emendantes doctrinam, nusquam traditiones patrum, sed tantum Scripturam, eamque solum authenticam citent: cum procul dubio multa pia ac praeclara, et apud Pharisaeos ac
Christus vocant, usurpatur, idque plerunque in peiorem partem, ac cum reprehensione earum, ut noxiarum ac impiarum. Illud sane valde memorabile est, quod Christus et Apostoli, corrigentes ac emendantes doctrinam, nusquam traditiones patrum, sed tantum Scripturam, eamque solum authenticam citent: cum procul dubio multa pia ac praeclara, et apud Pharisaeos ac Iudaeos plurimum valitura, potuissent ex veteribus Rabinis et patrum sententiis aut traditionib. proferre. Quod proculdubio eo fine fecerunt, ut et nos disceremus, solummodo propheticum sermonem veluti lucernam in obscuro loco sequi, et
ἕλκει
16610. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 626 | Paragraph | SubSect | Section] Qui trahit, volentem trahit. O audaciam diabolicam. Itane mortalis homuncio audet viventis Dei verba pervertere? An non potuit filius Dei dicere, Nisi pater duxerit, si volentis ductum significare voluisset? Nec solum ex diametro glossa haec cum verbo Trahit, pugnat: sed etiam cum adiuncta sententia, quod Christus affirmat, neminem posse venire ad se. Si enim potest velle, potest certe venire ad Christum. nam Venire ad Christum nihil aliud est quam velle, ac serio desiderare et exposcere ab eo salutarem opem. Quare sub finem Capitis, exponens Christus hoc dictum
16611. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 626 | Paragraph | SubSect | Section] dixi vobis, quod nemo potest venire ad me, nisi datum ei fuerit a patre meo. ubi clare ostendit, oportere homini caelitus indi a patre caelesti illud bonum velle aut donum fidei, si debet ad patrem venire. Atque hoc est illud internum audire ac discere a Deo, de quo Christus ibi prophetas citat, cum videlicet exciso lapideo corde, novum ac spirituale homini datur, eiusque cordi digito Dei lex ipsius inscribitur. Sed de hac re alibi. Trahere iniquitaetem funib. vanitatis, et veluti catena quadrigae peccatum, Isa. 5 est, et ab ipsomet propheta exponitur, quod sit magna vi ac veluti
16612. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 626 | Paragraph | SubSect | Section] cordi digito Dei lex ipsius inscribitur. Sed de hac re alibi. Trahere iniquitaetem funib. vanitatis, et veluti catena quadrigae peccatum, Isa. 5 est, et ab ipsomet propheta exponitur, quod sit magna vi ac veluti violenter cumulare sibimet peccata, iram Dei et poenas: quod fit potissimum, cum praeter impoenitentiam, etiam derident atque exagitant minas Dei peccatores. De quo loco supra in voce FUNIS et INIQUITAS.
TRANSEO verbum Hebraeum est
16613. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 626 | Paragraph | SubSect | Section] id est, peribunt. Transire facere per aquas, aliquando significat [?: re ] . Num. 31. Quicquid non ingreditur ignem, transire facietis per aquam. id est, quod nequit purgari igne, ac metalla, aquis lavabitis. Crebro dicitur novacula [?: ] super caput alicuius, cum raditur. Traducere per ignem crebro significat idem quod exurere. Sic saepissime legitur de idololatria Moloch, cui filios per ignem faciebant transire, aut traducebant. id est, non tantum utramque lustrabant, sed et plane exurebant. 2. Reg. 16 et 17. Sic 2. Sam. 12, Transire fecit eos
16614. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 626 | Paragraph | SubSect | Section] transire. Sic in Esther cap. 8, Flens et orans eum, ut [?: tr- ] faceret, aut transferret a se ac populo suo malitiam Aman. id est, amoveret ac depelleret sceleratam eius machinationem. Hic prorsus Hebraismus est in [?: prec- ] ne Christi post coenam, cum petit se liberari a [?: ] supplicio. Nam Matth. 26 habet: Pater si possibile est, transeat hoc poculum â me. At Marcus et Lucas [?: ] : Transfer hoc poculum. qui expresserunt hiphil, sententiam Hebraeorum coniugationem
16615. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 627 | Paragraph | SubSect | Section] Tribulantes dicuntur hi, qui pios affligunt. Tribulatio cordis, est dolor ac cura cordis. Psalmo 25. Dies tribulationis ac tempus tribulationis, est crebro in Psalmis, pro tempore quo quis affligitur. Tribulatio impii, Psalmo 55, qua ille aliquos tribulat et affligit. Psalmo 91, Cum ipso sum in tribulatione. TRIEUS fuerunt quaedam subdivisiones aut partes populi Romani et Atheniensis, proculdubio etiam aliarum valde frequentium civitatum. Eodem nomine etiam vocantur maximae partes populi Israelitici, quae erant duodecim tribus secundum duodecim filios lacob,
16616. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 627 | Paragraph | SubSect | Section] mea? Et sequenti: Quare tristis incedo, dum affligit me inimicus. id est, cur tu Deus hoc permittis? Matth. 26. Tristis est anima mea usque ad mortem. id est, ingens animi dolor ita me cruciat, ut me quasi interficiat. Paulus 2. Cor. 7 duplicem tristiciam nominat: tristiciam secundum Deum, cum dolemus nos peccasse: et tristiciam mundi, quam de aliqua calamitate aut incommodo huius vitae concipimus, quae operatur mortem, id est enecat hominem, quia (ut est in Proverb.) exiccat ossa. 2. Corinth. 2. Ne rursus ad vos in tristicia venirem: id est, afferens vobis causam doloris, ob
16617. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 627 | Paragraph | SubSect | Section] 24. id est, clangore tubae indicabis adesse iubilaeum. Tuba extrema vocatur illud imperium aut mandatum Christi, quo evocabit mortuos ad resurrectionem et iudicium. 1. Cor. 15, Momento et ictu oculi in ultima tuba. Tuba enim canet, et mortui resurgent. Sic 1. Thess. 4. Nam ipse Dominus cum hortationis clamore et voce archangeli ac tuba Dei descendet de caelo: et qui mortui fuerunt in Christo, resurgent primum. Hoc idem videtur Dominus Iohan. 6 vocare vocem filii Dei. Sic Dominus Matth. 24 inquit: Et emittet angelos suos cum tuba et voce magna, et colligent electos eius a
16618. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 627 | Paragraph | SubSect | Section] mortui resurgent. Sic 1. Thess. 4. Nam ipse Dominus cum hortationis clamore et voce archangeli ac tuba Dei descendet de caelo: et qui mortui fuerunt in Christo, resurgent primum. Hoc idem videtur Dominus Iohan. 6 vocare vocem filii Dei. Sic Dominus Matth. 24 inquit: Et emittet angelos suos cum tuba et voce magna, et colligent electos eius a quatuor ventis, a caelorum extremo ad eorum extremum. ¶ Fuit porro tubarum usus varius in Veteri testamento, sicut ferme nunc campanarum: nisi quod insuper etiam in bellicis rebus eisdem plurimum usi sunt, sicut nunc tympanis et
16619. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 628 | Paragraph | SubSect | Section] a contrariis rebus sumptae, et ad eundem finem directae. TUMULUS, crebro in hac loquutione reperitur, Ponere civitatem in tumulum: ubi Vulgata corrupta est, in tumultum, Ios. 8. Isa. 9. Ier. 51. Idem est, esse aut fieri civitatem in tumulem: id est, in acervum ruderum, quod fit, cum prorsus devastatur ac evertitur, incensis et subrutis aedificiis. TUNICA, vestis Rom. interior. Christus Matth. 5 dicit, Volenti auferre tunicam, relinquendum esse etiam pallium: id est, multa ferenda ac patienda esse propter Christum, neque facile de corporalibus rebus cum
16620. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 628 | Paragraph | SubSect | Section] quod fit, cum prorsus devastatur ac evertitur, incensis et subrutis aedificiis. TUNICA, vestis Rom. interior. Christus Matth. 5 dicit, Volenti auferre tunicam, relinquendum esse etiam pallium: id est, multa ferenda ac patienda esse propter Christum, neque facile de corporalibus rebus cum quoquam acerbius contendendum. Idem vetat Matth. 10, ne duas tunicas circumferamus: hoc est, ne nos nimis studiose opibus aut aliis huius vitae praesidiis oneremus potius, quam ornemus aut muniamus. Quod si etiam habeamus duas tunicas. id est, aliquam divitiarum copiam vel abundantiam,
16621. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 628 | Paragraph | SubSect | Section] femoralia, ad tegendam carnem turpitudinis. Nahum 3. per metaphoram accipitur. Ostendam gentibus turpitudinem tui, et regnis ignominiam tuam. id est, reddam te ignominiosam et infamem, sicut si quis honestam virginem denudaret coram tota multitudine. Turpitudinem alicuius revelare, est alias cum ipso, aut eius coniuge rem habere. Turpitudinem neptis tuae non revelabis, quia turpitudo tua est. Eadem phrasis de sorore etiam ibidem usurpatur. Levit. 18, id est, caro ex te progenita, Porro de coniuge eius eadem phrasis accipitur, ibidem: Turpitudinem patrui tui non revelabis, ad uxorem
16622. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 628 | Paragraph | SubSect | Section] praestat suos. Prov. 18, Ut turris fortis est nomen Iehovae. et Ps. 61, Fuisti turris fortitudinis a facie inimici. Turres quando reges ac satrapas denotant per metaphoram, ut Isa. 30 de mirabili illa caede Assyrii exercitus per angelum facta legitur: In die interfectionis magnae cum ceciderint turres. Memorabilis historia, et ad celebrationem providentiae ac iudicii Dei est, quod anno 1552 per totam Saxoniam et Misniam ingens violentissimusque [?: ] bo ferme integra nocte sequentem diem Dominicam, qua Evangelium, in quo Dominus, praedicit destructionem
16623. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 628 | Paragraph | SubSect | Section] in quo Dominus, praedicit destructionem Hierosolymorum legitur, grassatus est. ita ut passim multae validissimae arbores, multa etiam aedificia everterentur, atque adeo etiam duarum turrium pinnacula [?: Bru-gae ] , et duarum Magdeburgae conciderent. Memini agitur sequenti die, me cum super intendente M. Nic. Gallo fratre meo considerantem ruinam turris templi ad S. Huldricum, ac de illa prodigiosa tempestate colloquentem dicere: Turres significare in Scriptura principes ac potentes gubernatores: tum, porro pridie esse auditas minas Dei contra persecutores: veri simile
16624. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 628 | Paragraph | SubSect | Section] Quam coniecturam eventus comprobavit. Nam ante circumactum annum duo principes Brunsuicenses, et duo Magdeburgenses interfecti sunt: nempe Absalon et episcopus Fridericus, qui ei prodigio vix tres menses supervixit. In quo illud quoque etiam mirabilius est, quod iis ipsis diebus, quibus maximo cum apparatu in eam civitatem, ubi iam erat hostile praesidium, intrare volebat, nihil non mali metuentibus sibi ab eo civibus, exultantibusque Papistis, et aliis persequutoribus, cum quidem optime [?: ] subito, et proculdubio divinitus intus alicubi intra pactus ita percussus est, ut
16625. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 628 | Paragraph | SubSect | Section] ei prodigio vix tres menses supervixit. In quo illud quoque etiam mirabilius est, quod iis ipsis diebus, quibus maximo cum apparatu in eam civitatem, ubi iam erat hostile praesidium, intrare volebat, nihil non mali metuentibus sibi ab eo civibus, exultantibusque Papistis, et aliis persequutoribus, cum quidem optime [?: ] subito, et proculdubio divinitus intus alicubi intra pactus ita percussus est, ut inciperet evomere sanguinem nec sanari posset, donec tandem una etiam purpuream animam Halberstadii effunderet. Quod eo recito, ac Dei iudicium et providentia considerentur: utque
16626. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 629 | Paragraph | SubSect | Section] 79, Ne tradas bestiae animam turturis tuae, vitam afflictorum tuorum ne obliviscare. Idem bis dicit. Sic cervus ac caprea et hinnulus quoque aliquando pro re eleganti ac dilecta ponuntur. TYMPANUM, pro signo laeticiae usurpatur Ier. 31. Adhuc ornaberis tympanis tuis, et egredieris cum choro ladentium. id est, reb. laetis uteris instrumentis Musicis, quae te ornabunt: sicut etiam nunc utuntur puellae in Italia cymbalis, quae sunt semitympana, aut aperta tympana. TYPUS. 1. Cor. 10. Haec autem typi nostri fuerunt. id est, exemplaria, in quib. tanquam tabellis Deus
16627. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 629 | Paragraph | SubSect | Section] Israelitis fatear sacramenta caeremoniasque caeteras, ipsaque adeo Dei beneficia ac poenas inflictas, fuisse rerum spiritualium typos, sed ita ut rei veritatem simul haberent. V VACCAE nomine Amos cap. 4 nominat divites ac potentes, una cum suis uxoribus, inquiens: Audite verbum istud vaccae Basan, quae estis in monte Samariae, et quae calumniam facitis pauperi, et conteritis inopem. Quia enim erat bubulcus, sumit metaphoram a re pecuaria: tam etsi et alioqui multae metaphorae a re pecuaria in Sacris sumantur. simul vero id agit,
16628. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 629 | Paragraph | SubSect | Section] quasi brutam naturam illis delicatis magnatibus ac raptoribus obiiciat, ut qui nihil aliud cogitent, curent aut agant, quam quod ad ventrem attinet. Utitur et alioqui Scriptura metaphoris tauri, iuvencae ac vitulorum in simili pene usu, de quibus suo loco. Vaccam rufam certa caeremonia offerri, et cum eius cinerib. lustralem quandam aquam fieri praecipit Deus Moysi. Num. 19. cuius cui Heb. 9 fit mentio: quae proculdubio sua quadam ratione Christum significavit.
VACUUS,
16629. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 629 | Paragraph | SubSect | Section] Psalm. 39, Antequam vadam, et non ego. id est, antequam moriar, et nusquam amplius in hac vita existam. Iosuae vigesimotertio: En ego vadam hodie per viam universae terrae. id est, ad alteram vitam, seu moriar sicut et omnes habitantes in terra mori solent. Sic et Christus videtur loqui, cum inquit Ioann. 8. Ego vado, et quaeretis me. Et Ioann. 14, Quoniam ego vado ad patrem. Verum illa loquutio non solam mortem Christo declarat, sed transitum ex hoc mundo ad patrem per mortem crucis. Contrarius Hebraismus est, quod Manere vivere significat. Ioan. ultimo: Si volo eum
16630. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 629 | Paragraph | SubSect | Section] ad patrem. Verum illa loquutio non solam mortem Christo declarat, sed transitum ex hoc mundo ad patrem per mortem crucis. Contrarius Hebraismus est, quod Manere vivere significat. Ioan. ultimo: Si volo eum manere, quid ad te? Sic Paulus Phil. 1. Scio quod mansurus sum: id est, victurus. Cum praedicto Hebraismo convenit etiam, quod Christus de seipso dicit Matth. 26. Marc. 14. et Luc. 22. Filius quidem hominis vadit, sicut de eo scriptum est, id est, moritur tam scelerate proditus, et tam tristi genere supplicii ex carnificatus. Vicinum huic est, quod Ioann. 12 scriptum est,
16631. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 630 | Paragraph | SubSect | Section] mali sibi suisque de rebus necessariis prospicientes. Iob [?: ] , Vir vanus aut vacuus donatur intellectu. Psalm. 49, et 1 Corinth. 3. Novit Dominus cogitationes hominum, quia vanae sunt. id est, stultae, et sine omni vero fructa susceptae. Secundo vanum dicitur, omne id quod cum aliquam speciem habeat rei, tamen vera ac solida bonitate caret. Sic toties inculcat Salomon in suo Ecclesiaste, omnia esse vanitatem vanitatum. id est, summam vanitatem, aut vanissima, nihilque stabilis aut [?:-mi ] boni habentia. Sic Heva filium vocat Habel, quod Hebraice
16632. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 630 | Paragraph | SubSect | Section] seu homines corruptissimos procreare, quod isto nomine dolens ac [?: ] mens confitetur. Sic et idololatriae possunt videri dici vanitas. Tertio, Vanus et Vanitas etiam Latinis mendacem et impostorem, ac imposturam significat Psal. 12, Vanitatem loquuntur quisque cum proximo suo labio adulationum ex corde et corde loquuntur. Psalmo. 4, Filii viri usqueque gloriam meam in ignominiam. et diligitis vanitatem, ac quaeritis mendacium? Coniungit in duobus hemistichiis vanitatem ac mendacium, tanquam synonyma. posset tamen utrunque horam exponi de idololatria.
16633. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 630 | Paragraph | SubSect | Section] perniciosa, haec vox etiam ad ipsas idololatrias et idola transferatur, utpote ubi est quidem magna species pietatis, et impetrandae opis divinae: sed tamen dupliciter mendax, quia et caret omnem vera bonitate, et insuper habet noxiam imposturam pestemque adiunctam, ut quae ira Dei et poenis cum temporariis, tum etiam aeternis, suos cultores oneret. Ieremiae secundo, sic dicit Dominus: Quid invenerunt patres vestri iniquitatis in me, ut se elongaverint a me, et ambulaverint
16634. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 631 | Paragraph | SubSect | Section] ] vagando in deserto, et tandem ibi moriendo. Et Psalm. 63, Utique in vanum lavi in mundicia manus meas. id est, innocenter vixi frustra. Averte oculos meos, ne videant vanitatem: Psal. 119. id est, rem vanam concupiscant, sive idololatriam, sive etiam res huius vitae cum perse fluxas, tum alioqui illicitas. Sic Ioannes dicit, omnia esse concupiscentiam oculorum. Psal. 24 inter [?: no-- ] vere pii hominis ponitur, Qui non in vanum levavit animam suam. Levare animam, valde saepe significat aiquid desiderare ac expetere. Porro
16635. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 631 | Paragraph | SubSect | Section] pro idolatria poni, supra ostendi. Quare potest significate: Qui non cupit aut expetit idololatriam, aut falsam religionem. Recte igitur videtur vertisse Lutherus, der [?: ] [?: ] hat zu der losen lehr, qui non delectatur falsa doctrina. Nunquam construitur Vanitas cum mendacio. Psal. 31, Odi observantes vanitates mendacii: ego autem in Domino consisus sum. id est, vanas idololatrias. VAS Hebraeis quodvis instrumentum, et quamvis omnino supellectilem significat: inde in Scriptura vasa belli, vasa musica, vasa pastoris, vasa
16636. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 631 | Paragraph | SubSect | Section] fratribus in castra allatae vasa vocantur: et 1. Samu. 10. Saul dicitur latitasse inter vasa, ne in regem assumeretur. Sic Isaiae 22 dicuntur omnis generis vasa fuisse super clavum parieti infixum suspensa: id est, omnis generis utensilia, et res domesticae. Sic Christus utitur hac voce, cum dicit, fortis armati vasa diripi: Matth. 12. et, Vas per templum portari non sinebat, Marc. 11. pro, nullam prorsus rem. Vas pastorale vocat peram, 1. Sam. 17, in quam David posuerat lapides fundibulares. Sic Zach. 11, Sume tibi vasa pastoris stulti. id est, supellectilem tali
16637. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 631 | Paragraph | SubSect | Section] Tantum igitur unum locum supra neglectum hic breviter attingam. Abimelech restituit Saram Abraamo, multaque alia donans, ut pro se ac familia sua oret, tandem dicit ad Saram: Ecce dedi fratri tuo mille argenteos: ecce illud est tibi velamen oculorum, coram omnibus et erga omnes qui tecum sunt, et cum omni iurgante muliere. id est: Ecce illo dono testor, me divinitus monitum et coactum esse te intactam reddere marito: quod etiam donum tibi erit vice testimonii ac excusationis erga omnes homines cum quib,
16638. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section] qui tecum sunt, et cum omni iurgante muliere. id est: Ecce illo dono testor, me divinitus monitum et coactum esse te intactam reddere marito: quod etiam donum tibi erit vice testimonii ac excusationis erga omnes homines cum quib, versabere, et contra quamvis mulierculam tecum iurgantem, tibique adulterium mecum patratum exprobrantem. Quod autem Tegmen oculorum metaphorice pro excusatione expono, ea causa est, quod contectio oculorum est veluti defensio quaedam in culpa, ne prorsus confundamur. Quare omnes
16639. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section] versabere, et contra quamvis mulierculam tecum iurgantem, tibique adulterium mecum patratum exprobrantem. Quod autem Tegmen oculorum metaphorice pro excusatione expono, ea causa est, quod contectio oculorum est veluti defensio quaedam in culpa, ne prorsus confundamur. Quare omnes naturaliter cum arguimur, et in rebus adversis, ad id remedium confugimus, ut oculos demittamus, aut faciem tegamus, aut etiam alicubi nos plane abscondamus et latitemus. Quo spectat etiam Graecum verbum
16640. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section]
16641. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section] Christi exaruisse fons aut scaturigo sanguinis. VENATIO habet simile quiddam bello, teste Xenophonte in Cyri paedia: imo est species quaedam belli, et vicissim bellum est tanquam venatio quaedam servilium hominum, ac parere nolentium: ut Aristoteles Politic. 1. disserit. Quare merito, cum dicitur Nembrot fuisse robustus venator, de bellatore accipitur: quod etiam ex ipso textu apparet. dicitur enim ibi de primariis civitatibus ipsius regni: quod non ad venatorem, sed ad regem ac ducem exercitus recte referri queat, qui devictis gentib. validas civitates condiderit. Transfertur
16642. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section] Sic Genesis vigesimoquinto, Dilexit Isaac ipsum Esau, quia venatio in ore eius. id est, quia solebat vesci et delectari ferina carne, quam ille ei [?: ] nabatur. VENDO, verbum per se notum ac perspicuum est. [?: D-- ] tatur quid significet Luc. 12, cum Dominus dicit: [?: V--- ] te bona vestra, et date eleemosynam parate vobis [?: ] supia quae non veterascunt, thesaurum in caelis. Hinc [?: ] nim probant monachi, oportere eos qui germani Christiani esse volunt, omnia sua vendere, et distribuere
16643. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section] ] pendeamus, nostramque felicitatem inde expectamus: sed potius parati simus liberaliter fratres egentes adiuvare. Huc spectant omnia ibi praecedentis Christi, de abiicienda solicitudine rerum terrenarum, et quaerendo thesauro caelesti. Haec igitur sit prima significatio verbi Vendere, cum quasi neglectionem rei quae dicitur esse vendita, significat. Sic possis exponere illud dictum Psal. 44, Tradis nos veluti oves in devorationes, et vendis populum tuum absque precio: id est, [?: neglig- ] , abiicis, etc. Secundo significat hoc verbum,
16644. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section] Psal. 44, Tradis nos veluti oves in devorationes, et vendis populum tuum absque precio: id est, [?: neglig- ] , abiicis, etc. Secundo significat hoc verbum, penitus in alienam potestatem tradere ac dedere, sicut aliae [?: ] , aut etiam mancipia cum venduntur, in alienum ius arbitriumque prorsus deduntur: cuius traditionis aut deditionis dicta ac exempla reperiuntur tum de isti communi corporeaque vita, tum et de spirituali. Primum exempla prioris proponam. Deut. 32. Quomodo persequitur unus hostis mille Israelitas, et duo [?:
16645. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 632 | Paragraph | SubSect | Section] vita, tum et de spirituali. Primum exempla prioris proponam. Deut. 32. Quomodo persequitur unus hostis mille Israelitas, et duo [?: ] 10000 ipsorum? Nonne id ideo, quia Deus eorum [?:--didit ] eos, et Iehova conclusit aut tradidit eos? Sic [?: ] cum 2 et 3, Iratus est Dominus Israeli, et vendidit eos hostibus suis per circuitum. id est, tradidit, deditque in eorum servitutem. Sic supra citatum dictum Psal. 44. intelligi recte potest. Isa. 50, Ecce propter iniquitatem venditi estis, et propter scelera abiecta est mater
16646. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] Ioann. 6, Ingressi navigium venie [?: ] trans mare. id est, ibant, eo tendebant. Sic Ionas dicitur reperisse in Iapho navem venientem in Tharsum: Id est, profisci [?:-m ] , aut ituram illuc. Venire et Venturus, aliquando valde significanter accipitur, praesertim cum de Meschia dicitur. Matth. 11, Tu ne es ille veniens, aut alium expectamus? Benedictus ille veniens in nomine Domini: id est, qui venit, aut venire debet ad redimendum et servandum genus humanum: non ociosum quendam adventum indicat, ut esse solet miserorum homuncionum, sed ut administret
16647. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] in nomine Domini: id est, qui venit, aut venire debet ad redimendum et servandum genus humanum: non ociosum quendam adventum indicat, ut esse solet miserorum homuncionum, sed ut administret ingens quoddam munus. Hinc est quod etiam vox adventus Domini in Ecclesia valde significans sit, quippe cum et res significata sit eximia. Heb. 10, Adhuc pauxillum, et qui venturus est veniet. id est, Christus secundo suo adventu ad iudicandum, quem nos tantopere expectamus, et de cuius adventu tam multa dicuntur. Vox autem
16648. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] 5 suae epistolae dicit, Christum venire per aquam et sanguinem. Et mox dicit, aqua et sanguine: quod etiam valde significanter accipiendum est. Sensus enim est, Christum non ocio se per ista venire, sed efficaciter nos accedere ita, ut per Sacramenta aquae et sanguinis, quae una cum spiritu, ut mox sequitur, de eo testentur, nos convertat, regeneret, mundet, ac ad vitam aeternam ducat. Christus dicitur in carnem venisse, et hoc Antichristum negare: ubi etiam Venire significanter accipiendum est, nempe quod filius Dei sit non tantum incarnatus, sed etiam vere agat et
16649. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] genus humanum redimat ac servet, solus plene totius mundi peccata auferat, expiet, et Deum nobis placet, nosque ad aeternam vitam perducat, solus sit unicus sacerdos, unicus rex, mediator ac caput nostrum, solusque unico sacrificio plene perlitet. Haec igitur ad quae Christus in carnem venit, cum neget Antichristus merito dicitur negare eum venisse in carnem. Quare (ut dixi) utraque loquutio valde significanter accipienda est, nempe tum venisse Christum, tum in carnem venisse. De practico enim quodam adventu, non speculativo aut ocioso, illa verba intelligenda sunt. Sic accepta illa
16650. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] ad patrem profitetur. Venire in aliqua re ad aliquem. David dicit ad Goliath, 1. Sam. 17. Tu venis ad me in gladio, lancea et clypeo: ego autem venio ad te in nomine Domini. id est, instructus et armatus, fretusque talibus armis et auxiliis. Sic 1. Corinth. 4 inquit Paulus: Quid vultis, ut cum virga veniam ad vos, an cum gaudio et spiritu lenitatis: id est, instructus, paratusque ad castigandum vos. Sic initio secundi sequentis Epistolae inquit, se ideo non venisse, ne veniret cum tristicia: id est, reprehensione ac castigatione, ipsos contristatura. Et initio 1 Corinth. dicit, se
16651. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] in aliqua re ad aliquem. David dicit ad Goliath, 1. Sam. 17. Tu venis ad me in gladio, lancea et clypeo: ego autem venio ad te in nomine Domini. id est, instructus et armatus, fretusque talibus armis et auxiliis. Sic 1. Corinth. 4 inquit Paulus: Quid vultis, ut cum virga veniam ad vos, an cum gaudio et spiritu lenitatis: id est, instructus, paratusque ad castigandum vos. Sic initio secundi sequentis Epistolae inquit, se ideo non venisse, ne veniret cum tristicia: id est, reprehensione ac castigatione, ipsos contristatura. Et initio 1 Corinth. dicit, se non venisse ad eos in
16652. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] et armatus, fretusque talibus armis et auxiliis. Sic 1. Corinth. 4 inquit Paulus: Quid vultis, ut cum virga veniam ad vos, an cum gaudio et spiritu lenitatis: id est, instructus, paratusque ad castigandum vos. Sic initio secundi sequentis Epistolae inquit, se ideo non venisse, ne veniret cum tristicia: id est, reprehensione ac castigatione, ipsos contristatura. Et initio 1 Corinth. dicit, se non venisse ad eos in excellentia sermonis. Contra Roman. 15 inquit: Scio quod cum veniam ad vos, in benedictione plenitudinis Evangelii Christi ad vos veniam. id est, instructus larga
16653. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 633 | Paragraph | SubSect | Section] paratusque ad castigandum vos. Sic initio secundi sequentis Epistolae inquit, se ideo non venisse, ne veniret cum tristicia: id est, reprehensione ac castigatione, ipsos contristatura. Et initio 1 Corinth. dicit, se non venisse ad eos in excellentia sermonis. Contra Roman. 15 inquit: Scio quod cum veniam ad vos, in benedictione plenitudinis Evangelii Christi ad vos veniam. id est, instructus larga facultate docendi et promovendi vos in cognitione Evangelii et verae pietatis. Sic posset exponi, quod
16654. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] quam vos ingredientes precati estis, continget illi domui et familiae. Iud. 9, Ut veniret iniuria et sanguis 70 filiorum Gedeonis super Abimelech. Ibidem est etiam, Ut veniret maledictio Iothan, etc. Venire in testimonium, ut testaretur de aliquo: Ioan. primo, est phrasis, una cum sua expositione. Baptista venit in testimonium, ut testaretur de luce. Venire in hunc mundum, est in hanc vitam nasci. Ibidem: Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Ibidem, In sua venit: id est, Meschias se exhibuit suo populo ac regno. Solem venire dicunt illi, non cum
16655. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] una cum sua expositione. Baptista venit in testimonium, ut testaretur de luce. Venire in hunc mundum, est in hanc vitam nasci. Ibidem: Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Ibidem, In sua venit: id est, Meschias se exhibuit suo populo ac regno. Solem venire dicunt illi, non cum oritur, aut ad nos venit: sed cum attingit metam suam, nempe occidit. Venit coram me finis omnis carnis: Gen. 6. id est, ego decrevi perdere, vel finem imponere omni carni. Sic Amos 8. Venit finis super populum meum Israel. id est, decretus a me finis aut exitium populi iam adest.
16656. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] venit in testimonium, ut testaretur de luce. Venire in hunc mundum, est in hanc vitam nasci. Ibidem: Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Ibidem, In sua venit: id est, Meschias se exhibuit suo populo ac regno. Solem venire dicunt illi, non cum oritur, aut ad nos venit: sed cum attingit metam suam, nempe occidit. Venit coram me finis omnis carnis: Gen. 6. id est, ego decrevi perdere, vel finem imponere omni carni. Sic Amos 8. Venit finis super populum meum Israel. id est, decretus a me finis aut exitium populi iam adest. Venire alicuius verbum, est rem verbo
16657. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] meum in labia tua, et reducam te per viam quam venisti. Et mox: Per iter, quo venit, abibit, et non intrabit in civitatem istam. Sic et Germani semiproverbialiter dicunt, Gehe den weg, dem du gekummen bist. Hisce ipsis diebus quidam simplex ac rudis nobilis, veritatis causa in carcere detentus, cum a Iesuitico seductore longo sermone esset tentatus, ut a pura doctrina deficeret, hoc unum tandem ei respondit, Mein Christus kommt nicht uber ein mitt euerem Christo, den weg den ihr kommen seidt. gehet wider heim: Quod idem fuit ac si diceret, Frustra venisti, non indigeo tua opera.
16658. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] annumerabantur senibus. Sic Zacharias et Elizabet dicuntur progressi in dieb. Iehosua senuit, et venit in dies, capite 13. Sic Regum primo. David dicitur senuisse, et venisse in dies. Venire aiquid [?: ] quo, significat ei coniunctum esse solere. Proverbiorum 11, Cum venit superbia, venit et ignominia. Sic Proverbiorum 18. Labia stulti veniunt cum lite: id est, stulti homines solent plerumque lites excitare. Venire per nomine, [?: ] nominatim in aliquem coetum aut opus computari Paral. 4. Venire pro aliquo, est ei succedere. Proverbiorum
16659. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] Iehosua senuit, et venit in dies, capite 13. Sic Regum primo. David dicitur senuisse, et venisse in dies. Venire aiquid [?: ] quo, significat ei coniunctum esse solere. Proverbiorum 11, Cum venit superbia, venit et ignominia. Sic Proverbiorum 18. Labia stulti veniunt cum lite: id est, stulti homines solent plerumque lites excitare. Venire per nomine, [?: ] nominatim in aliquem coetum aut opus computari Paral. 4. Venire pro aliquo, est ei succedere. Proverbiorum 11. Iustus de angustia liberatur, impius autem [?: ] nit pro eo: id
16660. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] hoc est, res in summum discrimen adducta est, nec possumus inde nostris viribus eluctari: ferat igitur Deus ipse opem. VENTER, aliquando significat ingluviem, veritatemque, et nimium studium commodorum huius vitae. Phil. 3. Quorum finis est exitium, quorum Deus est venter, et gloria cum confusione ipsorum, qui terrestria curant. ubi declarat Apostolus phrasin suam, [?: ] cui ventrem suum esse Deum, idem valere, quod eum tantum terrestria curare. Sic Paulus seductores dicit tantum ventri suo, non Deo: Roman. 16. Sic Cyclops apud [?: ] ripidem dicit,
16661. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] escis destinatus est: Deus autem hunc et illos abolebit. id est, licet quidem habere aliquam curam ciborum ac ventris. Sic enim Deus ordinavit, ut necesse sit ventrem cibo ali: sed tamen quia vita ista brevis, brevique interitura est, ideo non con-venit nimium circa eius solicitudinem, praesertim cum dispendio Spiritualium bonorum, occupari. [?: ] fructus liberi sunt, et etiam ipsa procreatio liberorum: Psalmo 132. De fructu ventris tui ponam super solium tuum. id est, faciam ut tuus filius tibi succedat. Sic saepe dicitur benedictus aut maledictus fructus ventris: Deut.
16662. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 634 | Paragraph | SubSect | Section] filius tibi succedat. Sic saepe dicitur benedictus aut maledictus fructus ventris: Deut. 28, Benedictus fructus ventris tui. Ibidem etiam est, Maledictus fructus ventris: id est, abundabis liberis aut contra. Idem Deuter. 17 habetur. Aliquando significat, bene succedet tuis liberis. Denique cum Angelus dicit ad Mariam, Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui: significat prolem eius esse [?: ] ve benedictam, nempe esse illud semen, in quo, [?: ob- ] aut per quod omnes gentes beabuntur. Sic ex plenitudine benedictionis ipsius nos omnes
16663. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 635 | Paragraph | SubSect | Section] Lucerna Domini est spiritus hominis, pervestigans omnis penetralia ventris. id est, cordis ipsius secreta. Sic Paulus 1. Corint. 2 inquit: Quis enim novit ea quaerent hominis, nisi spiritus qui est in eo? Deus meus [?: ] tu ex ventre matris meae. Psalm. 22. id est, inde ex vero cum parerer, te imploravi: aut certe tu me fovisti, alioqui ibi statim mortuus fuissem in ipso primo intro [?: ] vitae. Sic Psalm. 71, Per te sustentatus fui ab utero, ex ventre matris meae tu extraxisti me. Isaiae 49, Audite insulae, et attendite populi a longe. Dominus ex utero
16664. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 635 | Paragraph | SubSect | Section] me a vento, qui excitatur a turbine. 2. Samuelis 22, et Psalmo decimooctavo, Propter flatum venti irae tuae. id est, ventum aut poenas quas iratus immittis. Isaiae 64, Iniquitates nostrae tanquam ventus, abstulerunt nos. Omnino valde crebrum est, ut aliquorum poenae aut exitium conferantur cum vento stipulam, fumum, aut nubes vel pulverem dissipante. Quae similitudo etiam in primo Psalmo est. Iob 30, Persecuti sunt ut ventus spontaneam meam. Isaiae 32 de Meschia dicitur: Erit ille vir tanquam absconsio a vento, et latibulum a turbine. id est, erit salutaris protector contra
16665. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] recensebo. Hieronymus in Epistola ad Paulinum, complures eius significationes recenset: ut sunt, sermo, verbum, oratio, ratio, sapientia, computus: quarum unam quanque significationem putat aliquo modo Christo convenire posse. Irenaeus vult ideo filium vocari logon, quia sit persona loquens cum hominibus. Tertullianus contra Praxeam, multis rationibus contendit, vertendum logon, cum de filio dicitur, rationem, aut mentem. Nazianzenus in quarto libro de Theologia, plures rationes divinat, cur filius vocetur logos verbum, quia sic se habeat ad patrem, ut sermo ad mentem: tum ideo, quod
16666. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] ut sunt, sermo, verbum, oratio, ratio, sapientia, computus: quarum unam quanque significationem putat aliquo modo Christo convenire posse. Irenaeus vult ideo filium vocari logon, quia sit persona loquens cum hominibus. Tertullianus contra Praxeam, multis rationibus contendit, vertendum logon, cum de filio dicitur, rationem, aut mentem. Nazianzenus in quarto libro de Theologia, plures rationes divinat, cur filius vocetur logos verbum, quia sic se habeat ad patrem, ut sermo ad mentem: tum ideo, quod sine passione genitus est: tum, quod sit ei coniunctiss. tum, quod efferat aut exponat,
16667. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] vim aut efficaciam quandam divinam. Ita variae rationes huius etymologiae redduntur: quarum tamen nulla prorsus certa demonstratione, ac sine ulla dubitatione, exclusis aliis, asseri potest. Quare non dubito esse absconditum mysterium. Aliqui volunt eam rationem etymologiae huius ostendere, quod cum Scriptura testetur omnia per filium esse facta, initio Genesis in descriptione creationis narretur, Deum dicendo omnia creasse. putant igitur illud ipsum dicere, esse filium Dei: eoque illum a Ioanne vocari logon, verbum. Verum contra ingens incommodum sequetur ut eadem ratione etiam alias, cum
16668. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] cum Scriptura testetur omnia per filium esse facta, initio Genesis in descriptione creationis narretur, Deum dicendo omnia creasse. putant igitur illud ipsum dicere, esse filium Dei: eoque illum a Ioanne vocari logon, verbum. Verum contra ingens incommodum sequetur ut eadem ratione etiam alias, cum Deus aliquid dixisse legitur, necesse erit consimiliter illud (DICERE) de filio intelligi: unde plura absurda ac errores orientur. nam saepe ipsemet filius loquitur. sic et Paulus ostendit, Christum fuisse eum qui eduxerit patres ex Aegypto, et cum eis egerit, loquutusque sit: 1. Corinthiorum
16669. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] incommodum sequetur ut eadem ratione etiam alias, cum Deus aliquid dixisse legitur, necesse erit consimiliter illud (DICERE) de filio intelligi: unde plura absurda ac errores orientur. nam saepe ipsemet filius loquitur. sic et Paulus ostendit, Christum fuisse eum qui eduxerit patres ex Aegypto, et cum eis egerit, loquutusque sit: 1. Corinthiorum 10. Sic confundetur secunda persona cum suo Dicere. Sequetur etiam, doctrinam seu verbum Dei esse substantiam, et esse Deum, sicque Deus cum patefacta doctrina confundetur. Huc accedit, quod Epistola ad Hebr. etiam filio suum verbum tribuit, cum
16670. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] erit consimiliter illud (DICERE) de filio intelligi: unde plura absurda ac errores orientur. nam saepe ipsemet filius loquitur. sic et Paulus ostendit, Christum fuisse eum qui eduxerit patres ex Aegypto, et cum eis egerit, loquutusque sit: 1. Corinthiorum 10. Sic confundetur secunda persona cum suo Dicere. Sequetur etiam, doctrinam seu verbum Dei esse substantiam, et esse Deum, sicque Deus cum patefacta doctrina confundetur. Huc accedit, quod Epistola ad Hebr. etiam filio suum verbum tribuit, cum inquit: Omnia ferens verbo potentiae suae. Quare malim illud (dicere Dei) Genesis 1
16671. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] saepe ipsemet filius loquitur. sic et Paulus ostendit, Christum fuisse eum qui eduxerit patres ex Aegypto, et cum eis egerit, loquutusque sit: 1. Corinthiorum 10. Sic confundetur secunda persona cum suo Dicere. Sequetur etiam, doctrinam seu verbum Dei esse substantiam, et esse Deum, sicque Deus cum patefacta doctrina confundetur. Huc accedit, quod Epistola ad Hebr. etiam filio suum verbum tribuit, cum inquit: Omnia ferens verbo potentiae suae. Quare malim illud (dicere Dei) Genesis 1 exponere de mandato Dei, sicut David clare exponit inquiens: Ipse dixit, et factum est: ipse praecepit,
16672. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] et cum eis egerit, loquutusque sit: 1. Corinthiorum 10. Sic confundetur secunda persona cum suo Dicere. Sequetur etiam, doctrinam seu verbum Dei esse substantiam, et esse Deum, sicque Deus cum patefacta doctrina confundetur. Huc accedit, quod Epistola ad Hebr. etiam filio suum verbum tribuit, cum inquit: Omnia ferens verbo potentiae suae. Quare malim illud (dicere Dei) Genesis 1 exponere de mandato Dei, sicut David clare exponit inquiens: Ipse dixit, et factum est: ipse praecepit, et constitit. Sic et Paulus de mandato intelligit 2. Corinth. 4, Qui praecepit ex tenebris lucem
16673. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] David clare exponit inquiens: Ipse dixit, et factum est: ipse praecepit, et constitit. Sic et Paulus de mandato intelligit 2. Corinth. 4, Qui praecepit ex tenebris lucem fulgere. Quin et Moyses ipse primo capite satis clare ostendit, illud dicere Dei fuisse quoddam praecipere. semper enim cum inquit, Dixit Deus: mox subiicit quid dixerit, nempe Fiat lux. Fiat firmamentum, Congregentur aquae, Germinet terra herbam virentem, Fiant luminaria in firmamento caeli, Producant a quae pisces, Producat terra animalia, etc. Quibus verbis disertissime ostendit Moyses illud
16674. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] laudata fide inquit: Dic tantum verbum, et [?: ] nabitur puer meus. ubi Dicere verbum, nihil aliud est [?: q- ] efficax praecipere Christi erga morbum pueri, et [?: re- ] naturam, aut etiam angelum aliquem, quem eo ablegavit: sicut Centurio eius imperium cum suo ministro servos mittente comparat. Illa nihilominus (ut et meam sententiam exponam) mihi omnium aptissima etymologia vocis logos, Verbum, videtur esse: quod [?: ] Chaldaea versio saepissime habeat pro nomine propria Dei
16675. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] quam potius, quod voluerunt indicate, illud nomen non facile posse ullo uno verbo verti, sed magnum mysterium longoque sermone exponendum continere. de quo mysterio in proprio Libello hisce adiuncto disserui, ideo posuerunt tantum voculam verbum quasi dicerent: Est tale nomen aut Verbum, quod cum significet aliquid, non tamen una voce verti queat: ideoque si vis eius vim pernosse, cognosce in ipso originario textu ac sermone, et ex eorum explicatione qua id possunt exponere. Sic saepe solent versores aliqua vocabula aliarum linguarum retinere (ut exempli gratia, in Daniele Maozim,
16676. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] non integer sermo: et quia id vox Chaldaea potius denotat. Consultius etiam ob eas causas fuisset retinere voculam Verbum, quia in hac significatione iam in Ecclesia valde receptum tritumque fuit, quia etiam magis indicat esse mysticam quandam vocem, minusque errandi occassionem praebet. Nam cum videatur perspicua oratio esse, Sermo fuit ab initio, et fuit apud Deum: in [?: pro- ] vi est, ut quis intelligat de doctrina aut patefactione, cum Samosateno et Serveto: negetque ibi secundum personam indicari, aut quicquam maioris mysterii contineri. Verum cum audit verbum fuisse
16677. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] Ecclesia valde receptum tritumque fuit, quia etiam magis indicat esse mysticam quandam vocem, minusque errandi occassionem praebet. Nam cum videatur perspicua oratio esse, Sermo fuit ab initio, et fuit apud Deum: in [?: pro- ] vi est, ut quis intelligat de doctrina aut patefactione, cum Samosateno et Serveto: negetque ibi secundum personam indicari, aut quicquam maioris mysterii contineri. Verum cum audit verbum fuisse ab initio, [?: ] cogitur secum cogitare ac statuere, esse mirabile et mysticum
16678. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 636 | Paragraph | SubSect | Section] praebet. Nam cum videatur perspicua oratio esse, Sermo fuit ab initio, et fuit apud Deum: in [?: pro- ] vi est, ut quis intelligat de doctrina aut patefactione, cum Samosateno et Serveto: negetque ibi secundum personam indicari, aut quicquam maioris mysterii contineri. Verum cum audit verbum fuisse ab initio, [?: ] cogitur secum cogitare ac statuere, esse mirabile et mysticum quoddam verbum: et non esse communem, vulgarem, aut cuivis obvium intellectum eius
16679. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 637 | Paragraph | SubSect | Section] volo: et prospere perficiet, ad quod misi illud. Idem usus Verbi pro doctrina Dei, est etiam in concionibus Christi. Ioannis 8: Qui ex Deo est, verbum Dei audit. Ioan. 11. Mater mea et fratres mei hi sunt, qui audiunt verbum Dei. Luc. 8, Semen est verbum. Act. 4, Loquebantur verbum Dei cum fiducia. Act. 6. Non est aequum, nos derelicto verbo Dei ministrare mensis. Sic Act. 8. Cum audissent Apostoli, quod Samaria recepisset verbum Dei. Ibidem: Illi dispersi annunciabant verbum Dei. Et Actor. 18. Commoratusque est illic annum et menses sex, docens verbum Dei: id est,
16680. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 637 | Paragraph | SubSect | Section] in concionibus Christi. Ioannis 8: Qui ex Deo est, verbum Dei audit. Ioan. 11. Mater mea et fratres mei hi sunt, qui audiunt verbum Dei. Luc. 8, Semen est verbum. Act. 4, Loquebantur verbum Dei cum fiducia. Act. 6. Non est aequum, nos derelicto verbo Dei ministrare mensis. Sic Act. 8. Cum audissent Apostoli, quod Samaria recepisset verbum Dei. Ibidem: Illi dispersi annunciabant verbum Dei. Et Actor. 18. Commoratusque est illic annum et menses sex, docens verbum Dei: id est, doctrinam caelum. Idem significat verbum veritatis, Coloss. 1. Verbum [?: ] 1. Ioan. 1.
16681. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 637 | Paragraph | SubSect | Section] 1. et Philipp. 2. Item Verbum crucis, 1. Corint. 1. Verbum salutis, Act. 13. Verbum gratiae, Act. 14: Verbum solatii. Hebraeos. 13. Verbum Evangelii, Act. 15. Significat igitur [?: ] totam doctrinam Dei, tum et singulas species eius. Hag 2. Verbum quod pepigi vobiscum, cum egrederemini de terra Aegypti: id est, pactum aut foedus. Praecepta Dei etiam verbum Dei vocantur: Num. 9. per verbum Dei proficiscebatur. id est, secundum iussionem. Deuteron. 4, Non addatis ad verbum quod praecipio vobis. Sic ibid. decem praecepta vocat Decem verba, quae Deus
16682. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 637 | Paragraph | SubSect | Section] verbum suum malum super vos Dominus, id est, minas. Num. 11. Nunc videbis utrum eveniat tibi verbum meum. Quinto, significat causam aut negotium. Gen. 12, Propter verbum Sarai. id est, causa Sarae. Deut. 19. et 2. Corin. 13. In ore duorum aut trium testium stabit omne verbum. Exod. 18. Cum est eis aliquod verbum, veniunt ad me. id est, causa, lis, negotium. Deuteronomii 19, Hoc est verbum homicidae. id est, causa. 1. Reg. 11. Hoc est verbum ob quod levavit manum suam contra regem. 2. Regum 22. Requirite Iehovam super verbis libri huius. id est, causa huius libri, vel potius
16683. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] est daturus Nephtalim, Genesis 49. id est, habiturus disertos homines. Verbum durum, aut etiam grave, est difficilis quaestio. Exod. 18. Levia verba. pro mollibus: Psalm. 55. Rectum verbum, Deuteron. 13, est sermo verus. Verbum Dei esse aut fieri ad aliquem, est, Deum cum aliquo loqui. Sic saepe dicitur, verbum quod ad Oseam et alios prophetas, item, verbum quod vidit: id est, doctrina aut mandatum, quod Deus eis patefecit, ut populo, exponant. Sic Verbum Dei esse in manu alicuius. Fuit verbum Iehovae in manu Haggaei: cap. 1. pro, Deus loquutus
16684. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] Sic 1. Regum 16. Verbum Iehovae fuit per manum Iehu prophetae super Basan.Sic, Verbum quod ostendit mihi Deus, Ieremiae trigesimo octavo. id est, prophetia et minae. Verbum aut Verba saepe ponuntur pro ipsis rebus quae verbis sunt comprehensae. Verbum dicitur appropinquare, cum id accidit quod Deus praedixit suis verbis. Ezechielis duodecimo, Appropinquaverunt dies illi, et verbum omnis visionis. Ponitur ergo hic, et saepe alias verbum, pro re verbis designata. Sic Psalmo 148, Ventus turbinis faciens verbum eius. id est, ipsam rem mandatam. Secundo Samuelis
16685. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] omnis visionis. Ponitur ergo hic, et saepe alias verbum, pro re verbis designata. Sic Psalmo 148, Ventus turbinis faciens verbum eius. id est, ipsam rem mandatam. Secundo Samuelis decimoquarto: Feci verbum hoc. Isaiae 42 Haec verba faciam eis, et non derelinquam eos. Deuteron. quarto: Cum invenerint te omnia verba ista. Cogitationes notat Ezechielis 38. Ascendent verba super cor tuum, cogitabisque cogitationem malam, et dices. Bonum esse verbum, et rectum esse verbum, saepe idem est quod, Placet hic sermo. Bonum fuit in oculis meis verbum. Verbum egredi ab homine,
16686. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] Verbum Iehovae quaerere, est idem quod ipsum Dominum quaere: id est, consulere. 1. Reg. 22, Require obsecro verbum Iehovae: id est, consule Dominum. Verbum alicuius [?: ] ad requiem. 2. Sam. 14. Sit obsecro verbum Domini [?: ] ad requiem: id est, manda ut sim una cum filio salvo Sic 2. Sam. 19. Cur non fuit verbum meum mihi [?: p- ] ad reducendum regem. id est, cur non est expectatum meum decretum, ut ego primus decernerem reductionem regis? sed vos qui minima pars populi estis, vobis id ius rapuistis. Verbum alicuius esse alicui, aut cum
16687. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] cum filio salvo Sic 2. Sam. 19. Cur non fuit verbum meum mihi [?: p- ] ad reducendum regem. id est, cur non est expectatum meum decretum, ut ego primus decernerem reductionem regis? sed vos qui minima pars populi estis, vobis id ius rapuistis. Verbum alicuius esse alicui, aut cum alioquo, est, eum loqui cum illo: Et fuit verbum Samuelis universo Israeli. Sic 2. Sam. 3. Verbum Abner fuit cum senioribus Israelis: pro, collocutus est, egitque cum illis. 1. Reg. 1, Et fuerunt verba eius cum Ioab filio serviae. Suscitare aut excitare verbum, est, re praestare,
16688. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] 19. Cur non fuit verbum meum mihi [?: p- ] ad reducendum regem. id est, cur non est expectatum meum decretum, ut ego primus decernerem reductionem regis? sed vos qui minima pars populi estis, vobis id ius rapuistis. Verbum alicuius esse alicui, aut cum alioquo, est, eum loqui cum illo: Et fuit verbum Samuelis universo Israeli. Sic 2. Sam. 3. Verbum Abner fuit cum senioribus Israelis: pro, collocutus est, egitque cum illis. 1. Reg. 1, Et fuerunt verba eius cum Ioab filio serviae. Suscitare aut excitare verbum, est, re praestare, quod verbis promiseris. secundo
16689. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] cur non est expectatum meum decretum, ut ego primus decernerem reductionem regis? sed vos qui minima pars populi estis, vobis id ius rapuistis. Verbum alicuius esse alicui, aut cum alioquo, est, eum loqui cum illo: Et fuit verbum Samuelis universo Israeli. Sic 2. Sam. 3. Verbum Abner fuit cum senioribus Israelis: pro, collocutus est, egitque cum illis. 1. Reg. 1, Et fuerunt verba eius cum Ioab filio serviae. Suscitare aut excitare verbum, est, re praestare, quod verbis promiseris. secundo Samuelis septimo: Suscita verbum tuum. id est, ut mox subiicit, Fac quod pollicitus
16690. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] reductionem regis? sed vos qui minima pars populi estis, vobis id ius rapuistis. Verbum alicuius esse alicui, aut cum alioquo, est, eum loqui cum illo: Et fuit verbum Samuelis universo Israeli. Sic 2. Sam. 3. Verbum Abner fuit cum senioribus Israelis: pro, collocutus est, egitque cum illis. 1. Reg. 1, Et fuerunt verba eius cum Ioab filio serviae. Suscitare aut excitare verbum, est, re praestare, quod verbis promiseris. secundo Samuelis septimo: Suscita verbum tuum. id est, ut mox subiicit, Fac quod pollicitus es. Sic Ieremiae vigesimonono: suscitabo super vos
16691. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 638 | Paragraph | SubSect | Section] pars populi estis, vobis id ius rapuistis. Verbum alicuius esse alicui, aut cum alioquo, est, eum loqui cum illo: Et fuit verbum Samuelis universo Israeli. Sic 2. Sam. 3. Verbum Abner fuit cum senioribus Israelis: pro, collocutus est, egitque cum illis. 1. Reg. 1, Et fuerunt verba eius cum Ioab filio serviae. Suscitare aut excitare verbum, est, re praestare, quod verbis promiseris. secundo Samuelis septimo: Suscita verbum tuum. id est, ut mox subiicit, Fac quod pollicitus es. Sic Ieremiae vigesimonono: suscitabo super vos verbum meum bonum. id est, praestabo
16692. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 639 | Paragraph | SubSect | Section] aut multiplicari, aut dilatari, Act. 6. 12 et 19, est late ac longe doctrinam ac religionem veram propagari, et a multis accipi. Verbum vitae, est vera religio, quia est vivifica et salutaris. Ioan. 6, Ad quem abiremus? Verba vitae habes. Sic Act. 7 et Phili. 2. Idem ferme est cum Ioan. 6 Christus dicit, Verba quae ego loquor, spiritus sunt, et vita: id est, sunt spiritualia ac salutifera, eoque etiam spiritualem hominem ac mentem, â [?: ] recipiantur, requirunt: sed vos carnales estis, ideo [?: ] horum creditis. Verba quae dedisti mihi, dedi
16693. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 639 | Paragraph | SubSect | Section] tuo, Deut. 30, et Rom. 10. Moses id recte dixerat de doctrina, quod ea sit iam illis caelitûs exhibita, nec possint queri sibi non esse patefactam veram religionem, quandoquidem eam iam proprio ore sonant. At Paulus id de facilitate iustitiae Evangelicae per allusionem quandam usurpat: quia cum legis iustitia perfectissimam obedientiam flagitet, Evangelica solam fidem requirit. Paulus 2. Cor. 2 et 4, negat se adulterare Evangelion Christi, ut multi alii adulterent. id est, quod nulla falsa interpretatione pervertat, non etiam alio additamento ceu noxio fermento inficiat, et tanquam
16694. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 639 | Paragraph | SubSect | Section] nulla falsa interpretatione pervertat, non etiam alio additamento ceu noxio fermento inficiat, et tanquam gutta veneni instillata perniciosum reddat, sicut Pseudapostoli sua operum necessitate ad salutem faciebant. Verbum reconciliationis, est Evangelion Christi, quod docet, quomodo homines cum Deo reconciliari possint. 2. Corin. 5. Deus erat reconcilians mundum sibi in Christo, non imputando hominib. peccata ipsorum: posuitque in nobis sermonem hunc reconciliationis. i. fecit me legatum suum ad homines, qui debeam homines tum invitare, tum et docere quomodo reconciliari debeant ac
16695. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 639 | Paragraph | SubSect | Section] reconciliari possint. 2. Corin. 5. Deus erat reconcilians mundum sibi in Christo, non imputando hominib. peccata ipsorum: posuitque in nobis sermonem hunc reconciliationis. i. fecit me legatum suum ad homines, qui debeam homines tum invitare, tum et docere quomodo reconciliari debeant ac possint cum Deo. Implere verbum Dei: Coloss. 1. Dispensatio Dei data est mihi apud vos, ad implendum sermonem Dei. i. ut late propagem doctrinam Dei: sicut Rom. 15, inquit, se a Ierosolyma usque ad Illyriam implevisse Evangelion. i. large ac feliciter Deo benedicente sparsisse et docuisse. Quidam
16696. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 639 | Paragraph | SubSect | Section] sicut Rom. 15, inquit, se a Ierosolyma usque ad Illyriam implevisse Evangelion. i. large ac feliciter Deo benedicente sparsisse et docuisse. Quidam exponit in praedicto loco Col. 1. Paulum dicere, se praestitisse promissionem Dei de vocatione gentium: sed non contulit (ut opinor) hunc locum cum illo Rom. 15, alioqui phrasin hanc inde facile intellexisset. Iacobi cap. 1, et 1. Pet. 1 dicitur, nos genitos esse verbo Dei: i. conversos, iustificatos, ac renovatos. Verbum enim Dei ac sacramenta sunt in hoc tanto opere Dei instrumenta. Diligere verbo, est simulare
16697. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 639 | Paragraph | SubSect | Section] quamvis remotis ac peregrinis, audita est vox concionatorum Christi. APPENDIX. Verbum quando doctrinam caelestem significat, synonymon saepenumero habet Sermonis vocabulum: quare de utroque promiscue testimonia quaedam Scripturae subiiciemus. Varia autem sunt, quae utrique adiiciuntur epitheta, cum in Veteri, tum Novo testamento, partim ab efficiente seu authore doctrinae, partim ab eius natura seu qualitate, partim denique ab effectu eius defumpta. Appellatur itaque Verbum sive sermo Iehovae, Adonai, Dei, Domini, 1. Regum 3, Sermo Domini erat preciosus in dieb. illis. i. rarus.
16698. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 640 | Paragraph | SubSect | Section] vos utar, erit sicut nubes matutina, et sicut ros mane veniens. Aquae: Esaiae undecimo, Haurietis aquas in gaudio de fontibus Salvatoris. Et cap. 55, Omnes sitientes venite ad aquas. VERITAS, plura significata habet. Primum enim congruentiam sermonis aut cogitationis cum re, de qua est sermo aut cogitatio, notat: ut et in aliis linguis Deuteron. 17 et 22, Et si veritas fuerit hoc verbum. id est, si ea accusatio fuerit vera. Sic testimonium Christi et Ioannis dicitur esse verum, Ioa. 5, 8 et 19. Secundo Veritas dicitur aliquando ipsa vera sententia, aut
16699. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 640 | Paragraph | SubSect | Section] meres hominum. Nam res habentes tantum externam speciem sine interna, vera ac solida bonitate aut stabilitate, dicuntur mendaces. Sic formositas mulieris dicitur esse mendacium, [?:- ] qua aut fons non perpetuo durans dicitur esse mendacium, equus dicitur esse mendax ad salutem: qui cum illa externa ferocia ac celeritate magnum quid praeferat ac polliceatur, tamen re ipsa postea non praesta ut supra in Mendacio dictum est. Contra res verae, [?:---- ] ac
16700. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 641 | Paragraph | SubSect | Section] certas, ratas ac permanentes. Exempla primi sint, quod Deus passim dicitur verax: id est, qui non tantum praestet quae promittit, sed etiam veritatem ac sinceritatem amet, et omnino omnia quae agat sincere ac serio, non simulate aut fucate agat. In hac significatione passim veritas coniungi solet cum misericordia aut beneficentia, quia plerique homines, et diaboli etiam, licet praeseferant studium invadi ac benefaciendi, tamen id non sincere aut ex animo, nec constanter agant. Psal. 100 In seculam misericordia eius, et usque in generationem et generationem veritas eius. Sic
16701. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 641 | Paragraph | SubSect | Section] Haec eadem loquutio etiam hominibus tribuitur Gen. 4. Et facies mecum misericordiam et veritatem.i. ac sinceram beneficentiam mihi praestabis. Ios. 2. Faciemus tecum misericordiam et veritatem. i. benefaciemus tibi, et in nostris promissis veraces erimus, Gen. 24, Si facitis misericordiam cum hero meo: pro, si vere ac ex animo ei vultis benefacere, aut gratificari. Possis tamen veritatem de plena et integra beneficentia exponere: sicut Latini plenam quantitatem habentia, usta nominant: ut iusta aetas, etc. In hac significatione etiam dicitur aliquis
16702. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 641 | Paragraph | SubSect | Section] inveniet? Urbs veritatis, Zach. 8. pro, verax. Deus dicitur veritas esse, Ier. 10: quia amat et fovet veritatem, et quia etiam est verus ac vivens Deus: quod ei quoque ad discrimen inanium idolorum tribuitur, quae sunt mera vanitas et mendacium. Christus quoque profitetur se esse Veritatem, cum Ioann. 14 inquit: Ego sum via veritas et vita: nemo venit ad patrem nisi per me ubi se vocat veritatem, non tam quia est verus Deus ac filius Dei, quam quod ipse praemonstrat veram doctrinam, aut rationem agnoscendi patris, et dat tales vires ac facultates cordi, nosque potenter suo spiritu
16703. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 641 | Paragraph | SubSect | Section] ad patrem nisi per me ubi se vocat veritatem, non tam quia est verus Deus ac filius Dei, quam quod ipse praemonstrat veram doctrinam, aut rationem agnoscendi patris, et dat tales vires ac facultates cordi, nosque potenter suo spiritu trahit ad patrem: et denique, quia eius mediatione tum nos vere cum Deo conciliamur, tum pater nos propter eum diligit: tum etiam nos vicissim eum diligere ac celebrare, vereque colere incipimus. Sic et pii dicuntur Veritas. Iehova, an' non oculi tui ad veritatem? Veritas aliquando significat iustitiam: forte, quia veritas et sinceritas iustitiae fundamentum
16704. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 641 | Paragraph | SubSect | Section] oculi tui ad veritatem? Veritas aliquando significat iustitiam: forte, quia veritas et sinceritas iustitiae fundamentum est: contra autem in iustitiae necessario mendacia ac doli, fraudesque, simulationes et dissimulationes adhibentur. Iud. 9. bis repetitur, Si in veritate et integritate egistis cum Ierubaal, etc. id est, iuste egistis, eique debitas gratias rependistis, interficiendo tot eius filios, cum ille vos liberaverit ex tristi Madianitarum servitute. Sic Nehem. 9, Iustus es in omnibus quae venerunt super nos, quia veritatem fecisti, nos vero impie egimus. id est, tu
16705. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 641 | Paragraph | SubSect | Section] contra autem in iustitiae necessario mendacia ac doli, fraudesque, simulationes et dissimulationes adhibentur. Iud. 9. bis repetitur, Si in veritate et integritate egistis cum Ierubaal, etc. id est, iuste egistis, eique debitas gratias rependistis, interficiendo tot eius filios, cum ille vos liberaverit ex tristi Madianitarum servitute. Sic Nehem. 9, Iustus es in omnibus quae venerunt super nos, quia veritatem fecisti, nos vero impie egimus. id est, tu fecisti quae iusta sunt, nos obiurgando et puniendo. Sic accipi posset, quod David 2. Samuelis 2 collaudans
16706. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 642 | Paragraph | SubSect | Section] lucis: et non tantum collatione istius terrenae ac corruptibils lucis, sed etiam collatione verorum doctorum, qui non sunt perinde plena ac perfecta lux, idque ex se ac originaliter. Sic se suaque beneficia appellat verum panem, eo quod ille vere solus spiritualiter satiet ac vivificet: cum iste communis panis sit tantam umbratile quid, quod ad breve tempus utcunque hanc mortalem vitam fulcit. Idem, eademque ratione dicit se esse veram vitem: id est, vere ac solide foventem suos spirituales palmites. Alioqui communi more veram vitem istam, viniferam vitam diceremus, cui id
16707. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 642 | Paragraph | SubSect | Section] est, non autem reipsa. Eadem ratione etiam Epistola ad Hebr. vocat illud caeleste tabernaculum, Sacerdotium et Sacrificium Christi, verum tabernaculum: ut ostendat, Leviticum tabernaculum sacerdotium ac cultum non esse ipsas veras res, sed tantum umbram rerum futurarum Oseae 4. Lis est Domino cum habitatoribus terrae, eo quod non sit veritas, misericordia ac cognitio Dei in terra: sed maledicere, mentiri, occidere, furari et moechari. id est, omnis generis impietates ac scelera passim et promiscue grassantur. In veritate, saepe idem valet quod vere aut verum. Matth. 22, Viam Dei in
16708. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 643 | Paragraph | SubSect | Section] absumuntur: ideo Deus regi Assyrio superbienti, et magna iactanti ac conanti, praedicit exitium: ac inter alia ait, vermes fore stratum, et etiam tegumentum eiusquae: quae loquutio et Iob 21 reperitur. Sic ipse Iobus ob putredines et hulcera dicit cap. 17, sibi esse commercium cum vermibus. Quarto, a vermibus consumi homines, significat eos mortales ac prorsus fragiles esse. Isaiae 51, Nolite timere opprobrium hominum. Nam veluti vestimentum, sic devorabit eos tinea: et veluti [?: la- ] devorabit eos vermis. Sic saepe alias per tineas ac vermes fragilitas
16709. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 643 | Paragraph | SubSect | Section] Exodi 12. 16 et 29, ac Numeri 9. Eo igitur tempore, nempe inter duas vesperas, iubet Deus immolari tum agnum paschalem, tum et iuge sacrificium, quod non tantum mane, sed et vesperi offerebatur. Duae autem vesperae ita terminantur, ut altera sit in occasu solis, altera in occasu radiorum eius, cum iam est plane nox Exod. 12, Et immolabit eum universa congregatio coetus Israel inter duas vesperas. Exod. 29, Agnum alterum immolabis inter duas vesperas. Psalmo 59. bis ponitur, Revertuntur ad vesperam, [?: la- ] ut canis: ut hac canum similitudine tota die discursatium, et
16710. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 643 | Paragraph | SubSect | Section] et matutinos exultare facis. qui locus varie exponitur. Ego puto hunc esse simplicissimum sensum: Tu profers mane auroram et solem hilarem, et veluti exultantem ac gestientem ad suum cursum. Sic vicissim sole occidente profers lunam ac stellas, exultantes ad peragendum suum dominium, cum eas Deus nocti praefecerit. Utrorumque autem astrorum est gratus aspectus hominibus, facitque eos exultare. Nisi quis velit dicere, Deum fovere et exhilarare orientales et occidentales. In crepusculo, in vespera diei, in tenebris noctis et caligine, Proverb. 7: coacervatio vocum est idem
16711. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 643 | Paragraph | SubSect | Section] laeta significet, supra in Mane, Luce, Nocte ac Die dictum est. Sacrificium vespertinum, est iuge sacrificium, quod interdum tempus indicat. Esdrae nono. et alibi talis loquutio habetur. Sic etiam idem iuge sacrificium solet vocari matutinum, quia utroque tempore offerri solebat. Cum lupis vespertinis comparantur equi et equites Chaldaeorum, Hab. 1: et Zephaniae ultimo, iudices rapaces: quia sicut lupi vespere tum ob tenebras audacius, tum ob famem, et denique desperationem restantis praedae, quod mox pecudes in loca tuta concludentur, avidius grassantur, sic illos
16712. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 643 | Paragraph | SubSect | Section] denotant: sicut contra, atra. Eccles. 9. Sint vestimenta tua candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat. id est, sis hilaris ac laetus. Sic Epulo ille vestiebat se quotidie bysso. Pro vestimento habere saccum. supra in Sacco dixi significare moerorem ac luctum Psalmo 35, cum aegrotarent ipsi, vestimentum meum saccus. Sic Psal. 69. Vestem scindere, dolorem ac impatientiam significavit Iudaeis: undecunque demum is dolor accessit, sive ex suis aut alienis peccatis, sive ex aliquo tristi damno: ut Caiphas scindit vestes suas ob blasphemiam (ut putabat)
16713. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 644 | Paragraph | SubSect | Section] patre formosi et accepti simus, esse ipsummet filium Dei. inquit enim, omnes filii Dei estis, quotquot credidistis. Nam quicunque baptizati estis, Christum induistis. Ostendit ergo Apostolus, vestem illam filialem aut nuptialem qua coram Deo subsistere possimus, esse, vere per Christum esse cum patre caelesti reconciliatum. Quae hypocritis deest, qui non vere Christi meritum per fidem apprehendunt, quantumvis sint in coetu filiorum Dei, et de eisdem sacramentis verbo ac precibus participent. Similis ferme loquutio est Apocal. 16, Beatus qui vigilat et custodit vestimenta sua, ne
16714. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 644 | Paragraph | SubSect | Section] eos absumere, donec inveterascant et semicorrumpantur: imo ut etiam eos exportare et eiicere cogamini, quo sit locus novis fructibus. Isaiae 65, Opus manuum suarum ad vetustatem perducent electi mei. id est, suis rebus fruentur pacifice, donec illas absumant. dicit enim ibidem: Non fiet, ut cum ipsi plantaverint, alius fructibus fruatur: cum ipsi aedificaverint, alius inhabitet, etc. Vetus homo, aut Adam, est totus homo, quantus quantus est, quatenus ex utero matris est natus, crevitque et quatenus omnino naturalibus viribus industriaque profecit, vel in sapientia,
16715. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 644 | Paragraph | SubSect | Section] imo ut etiam eos exportare et eiicere cogamini, quo sit locus novis fructibus. Isaiae 65, Opus manuum suarum ad vetustatem perducent electi mei. id est, suis rebus fruentur pacifice, donec illas absumant. dicit enim ibidem: Non fiet, ut cum ipsi plantaverint, alius fructibus fruatur: cum ipsi aedificaverint, alius inhabitet, etc. Vetus homo, aut Adam, est totus homo, quantus quantus est, quatenus ex utero matris est natus, crevitque et quatenus omnino naturalibus viribus industriaque profecit, vel in sapientia, vel in moribus ac bonis operibus, atque adeo
16716. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 644 | Paragraph | SubSect | Section] operibus, atque adeo ipsa etiam religione. Novus contra dicitur, quatenus homo per Spiritum sanctum propter Christum incipit regenerari, iustificari, ac renovari et adoptari, ac quatenus a Deo per Spiritum sanctum regitur. Dicitur autem Vetus homo, quia prior novo est: ut etiam 1. Corinth. 15 cum eo confertur, quia etiam inveterascit ac corrumpitur, quia provenit ex illo veteri primoque Adamo, et ad eius imaginem est genitus: et denique, quia circa hanc veterem carnalemque vitam versatur, agit et vivit. Rom. 6: Illud scientes, quod vetus ille noster homo cum Christo crucifixus est. ut
16717. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 644 | Paragraph | SubSect | Section] ut etiam 1. Corinth. 15 cum eo confertur, quia etiam inveterascit ac corrumpitur, quia provenit ex illo veteri primoque Adamo, et ad eius imaginem est genitus: et denique, quia circa hanc veterem carnalemque vitam versatur, agit et vivit. Rom. 6: Illud scientes, quod vetus ille noster homo cum Christo crucifixus est. ut aboleatur corpus peccati, ne amplius serviamus peccato. Ephes. 4: Ut deponatis veterem hominem, qui corrumpitur per voluptates deceptionis, aut deceptrices. Colloss. 3, Ne mentiamini contra vos invicem, exuentes veterem illum hominem cum suis actionibus: sed
16718. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 644 | Paragraph | SubSect | Section] quod vetus ille noster homo cum Christo crucifixus est. ut aboleatur corpus peccati, ne amplius serviamus peccato. Ephes. 4: Ut deponatis veterem hominem, qui corrumpitur per voluptates deceptionis, aut deceptrices. Colloss. 3, Ne mentiamini contra vos invicem, exuentes veterem illum hominem cum suis actionibus: sed induentes novum, qui renovatur ad agnitionem secundum imaginem eius qui condidit eum. Verum de hac re et phrasi supra in voce Hominis dictum est. Vetus fermentum vocatur illa diabolica malitia aut imago Satanae, quae in primo hominis lapsu in hanc sinceram Dei massam
16719. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 646 | Paragraph | SubSect | Section] 50. id est, recte instituenti. Sic alias custodire et Observare viam dicitur Psal. 39: Observabo vias meas, ne peccem lingua. Reputare vias suas, Psal. 119. id est, iudicare. Sic Hagg. 1, ponere corda super vias suas. Via pacis, dupliciter accipitur: cum pro eo vitae genere, operibus et actionibus, quae nullum laedunt: tum pro eo, quod pacem ac felicitatem homini, praesertim a Deo, parat et acquirit. Isa. 59, Viam pacis non noverunt. Sic Proverb. 3: Omnes viae sapientiae pax. Polluere terram via sua: id est, pravis actionibus. Ezech.
16720. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 646 | Paragraph | SubSect | Section] via gressus suos. id est, tempore Christi iustitia ubique vigebit ac florebit, imputante videlicet Deo peccatoribus iustitiam filii sui. Contraria est illa loquutio: Concidit in platea veritas: et aequitas non potuit ingredi. In via mala aut malorum stare, est, perperam vivere et agere, cum in communi vita, tum praesertim in religione. Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra derisorum non sedit. Supra in voce cathedrae hanc loquutionem exposui. Intelligo autem per primum, amplecti falsam doctrinam: per secundum, persistere
16721. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 646 | Paragraph | SubSect | Section] impietatis gradum, docere eam. Psal. 36: Stat in via non bona. Via secundum mulieres, est menstruorum fluxio. Gen. 18: Desierat Sarae via secundum mulieres. id est, cessaverant menstrua. Eadem loquutio est. Gen. 31. Esse in via. Et fuit ipse in via 2. Sam. 3: id est, cum adhuc esset in via. Rom. 3: Contritio et calamitas in viis eorum, et viam pacis non cognoverunt. quod citat Paulus ex versione LXX, Psalm. 13: vel potius ex Isaiae 50, quam etiam Vulgata secuta est. Sensus autem est, quod omnes impiorum conatus ac consilia sint tantum eo directi, quomodo
16722. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 646 | Paragraph | SubSect | Section] in viis eorum, et viam pacis non cognoverunt. quod citat Paulus ex versione LXX, Psalm. 13: vel potius ex Isaiae 50, quam etiam Vulgata secuta est. Sensus autem est, quod omnes impiorum conatus ac consilia sint tantum eo directi, quomodo laedant alios, et non quomodo iuvent, aut tranquille cum eis agant. In Hebraeo, verba ista non sunt in eo Psalmo, sed Isaiae 50. Via Domini aliquando doctrinam eius significat, ut supra plenius dixi. Sic dicit Oseae cap. 14: Planae sunt viae Domini, et iusti ambulabunt in eis, impii autem corruent in eis. id est, timentes Deum
16723. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 646 | Paragraph | SubSect | Section] et viventem inculpatam vitam? Parare viam Domini aut Domino, dicitur Baptista, dum praedicat poenitentiam, docens per legem omnes extreme aegrotare [?: ] bo peccatorum, et adesse medicum peccata totius mundi tollentem. Christus Matth. 5 iubet reum, et quaevis litem habentem cum fratre reconciliari, dum [?: ] in via est. id est, dum accersitus tendit ad iudicem, quae idem est ac si diceret, mature. Forte alludit ad consuetudinem rusticorum in civitatem ad iudicium properantium. Matth. 7, Christus docet duas esse vias homini propositas, alteram arctam et
16724. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 646 | Paragraph | SubSect | Section] [?: ] agitur de viae in sacrarium Dei patefactione: et postea mox dicitur, eandem per Christum, eiusque passionem esse apertam. Verba prioris loci haec sunt: Hoc declarante Spiritu sancto, nondum patefactam esse viam ad sacrarium priore tabernaculo adhuc consistente. Posterioris vero haec: Cum igitur fratres habeamus libertatem ingrediendi sacrarium per sanguinem IESU, ea viva via quam dedicavit nobis recentem et vivam per velum: hoc est, per carnem suam. Ubi via est adites ad patrem, quem per meritum passionis, et mediationem Christi habemus, quoties petituri aliquid, cum in throno
16725. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 646 | Paragraph | SubSect | Section] vero haec: Cum igitur fratres habeamus libertatem ingrediendi sacrarium per sanguinem IESU, ea viva via quam dedicavit nobis recentem et vivam per velum: hoc est, per carnem suam. Ubi via est adites ad patrem, quem per meritum passionis, et mediationem Christi habemus, quoties petituri aliquid, cum in throno gratiae sedentem fide accedere volumus, [?: ] ante passionem Christi non perinde liberum, aperte, facilemque habuimus. Eadem ferme ratione Christus Iohan. 14 se appellat viam et veritatem: quia nemo alioqui possit venire ad patrem, [?:-mque ] cognoscere,
16726. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] varie accipitur. primum autem propria eius significatio notissima est. 1. Sam. 16 dicitur: Homo videt quae patent, Deus vero cor respicit. et 2. Corinth. 4: Quae videntur, temporaria: quae non videntur, aeterna. Sic aliquae creaturae vocantur visibiles, aliae invisibiles. Aliquando significat cum quadam attentione videre, seu spectare aliquid. Matth. 11: Quid existis in desertum videre? id est, spectare. Sic pharisaei dicunt se velle videre signum a Christo. Et paterfamilias intravit, ut videret convivas: Matth. 22. Psal. 46. Venite et videte opera Dei. Secundo, per
16727. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] videre? id est, spectare. Sic pharisaei dicunt se velle videre signum a Christo. Et paterfamilias intravit, ut videret convivas: Matth. 22. Psal. 46. Venite et videte opera Dei. Secundo, per metaphoram transfertur in omnibus linguis, ad internum seu intellectus oculum: cuius cum sint variae actiones, hoc quoque verbum valde varie accipitur. Sic Christus Matth. 9 dicitur aliquorum fidem et aliquorum cogitationes vidisse: Et Herodes vidit se a magis delusum esse. Rom. 7: Video aliam legem in membris meis. Huius significationis plurima exempla passim extant. Tertio,
16728. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] de oculo fratris. 2. Reg. 10: Videte bonum de filiis domini vestri. id est, deligite. Colloss. 4, Vide ministerium quod accepisci Quinto, aliquando significat experiri aut sentire aliquid. Psal. 77, Viderunt te aquae Deus, viderunt et timerunt. id est, expertae sunt tuam vim. cum vel mare scidisti, vel Iordanem retro trusisti. Rom. 11, Nunc videbis utrum eveniat tibi verbum meum, aut non. Adiungatur sane huic significationi illa Gen. 20: Quid vidisti quod fecisti hanc rem? id est, qua re, consilio, aut cogitatione motus hoc egisti? quid te in hac regione terruit.
16729. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] Rom. 11, Nunc videbis utrum eveniat tibi verbum meum, aut non. Adiungatur sane huic significationi illa Gen. 20: Quid vidisti quod fecisti hanc rem? id est, qua re, consilio, aut cogitatione motus hoc egisti? quid te in hac regione terruit. Sexto, aliquando significat aliquid agere, praesertim cum Deo tribuitur, cuius cognitio nequaquam est ociosa. Gen. 22: Dominus videbit sibi pecus in victi nam. id est. provide bit. 1. Paral. 12 dicit David ad quosdam: Si venistis ad decipiendum me, videat Deus. Sic vadere pro pugnare accipitur. 2. Reg. 14: Veni ut videamus nos facie. 1. Reg.
16730. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] bona Domini in terra viventium. Psal. 36, In lumine tuo videbimus lumen. Iohan. 3. Nisi quis renatus fuerit, non potest videre regnum Dei. Videas bona Ierusalem omnibus diebus vitae tuae, Psal. 128. Videre salutem Dei, Psal. 91 et 98. Videre vitam cum uxore, Ecclesiast. 9: id est, suaviter victitare. Octavo, non raro significat cum singulari quadam oblectatione spectare. Psal. 35: Euge euge viderunt oculi nostri. Psal. 64, In hostibus meis vidit oculus meus: scilicet, optatum eventum. Ierem. 17, Erit tanquam
16731. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] lumen. Iohan. 3. Nisi quis renatus fuerit, non potest videre regnum Dei. Videas bona Ierusalem omnibus diebus vitae tuae, Psal. 128. Videre salutem Dei, Psal. 91 et 98. Videre vitam cum uxore, Ecclesiast. 9: id est, suaviter victitare. Octavo, non raro significat cum singulari quadam oblectatione spectare. Psal. 35: Euge euge viderunt oculi nostri. Psal. 64, In hostibus meis vidit oculus meus: scilicet, optatum eventum. Ierem. 17, Erit tanquam mirica in deserto, et non videbit bonum. Sed hoc rectius ad priorem
16732. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] seu prophetias â Deo, et easdem alios docere, aut populo praedicare. Num. 24: Video illum, sed non modo: intueor illum, sed non deprope: id est, video Meschiam. Ezech. 13: Vident ei visiones pacis, et non est pax. id est, annunciant eis, quod Deus sit illis propitius, et promittat pacem, cum Deus eis minetur tristes poenas. Videntes dicti sunt vetustiore vocabulo, prophetae: ut est 1. Sam. 9. Sic et 2. Sam. 24: Factum est verbum Iehovae ad Gad prophetam videntem Davidis. 2. Reg. 17: Per manus omnium prophetarum et omnis videntis. Verbum est
16733. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] faciem Dei: Matth. 18. id est, frui eius conspectu, vel etiam quasi causam pusillorum Christi agere, ut merito tales magni faciendi, et non contemnendi sint. Simile ferme huic est, quod David concedit Absoloni, ut redeat, sed non ut videat faciem suam. Lucae 17 dicit Dominus adventurum tempus, cum cupient Videre unam diem ex diebus filii hominis. id est, frui vel brevi tempore tam commodis rebus, et tam bono statu, ut factum est praesente ipso: vel etiam, cum unam tantum diem cupient eius colloquio perfrui. Iohan. 8 dicit Christus, Abraamum cupivisse videre diem ipsius Domini, et
16734. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 647 | Paragraph | SubSect | Section] huic est, quod David concedit Absoloni, ut redeat, sed non ut videat faciem suam. Lucae 17 dicit Dominus adventurum tempus, cum cupient Videre unam diem ex diebus filii hominis. id est, frui vel brevi tempore tam commodis rebus, et tam bono statu, ut factum est praesente ipso: vel etiam, cum unam tantum diem cupient eius colloquio perfrui. Iohan. 8 dicit Christus, Abraamum cupivisse videre diem ipsius Domini, et vidisse, ac gavisum esse. Frui eius adventu ac beneficiis: vel, quod ferme idem est, laetum spectare eius adventum: et quidem vidisse, ac gavisum esse. id est, fide a
16735. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 648 | Paragraph | SubSect | Section] sancto consequantur. Matth. 13: Qui videntes non vident, et audientes non audiunt. Etmox: Videntes videbitis, et non videbitis, aut potius cernetis. Prius audire et videre, significat quasi conatum et intensionem sensuum, quos illa obiecta feriunt: posterius, significat effectum illius conatus, cum obiectum non solum ferit sensum, sed etiam noticiam inter nos gignit, ad intellectum ac cor penetrantem. Quare aliqui posterius Videre pro cernere exponunt, quod videtur quippiam maius esse quam videre. Sic ferme vulgo dicunt Germani ad aliquem, parum ea quae ante oculos sunt animadvertentem,
16736. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 648 | Paragraph | SubSect | Section] et ego spiritum Dei habere. id est, existimo me habere. Exod. 20 ponitur Videre pro audire: Omnis populus videbat tonitrua Dei. pro, audiebat. VIDE verbum apud Hebraeos saepe ponitur pro adverbio demonstrandi, sicut et apud Germanos Sich. Vide etiam oram pallii tui: 1. Sam. 24. id est, En, cum eam abscidi, facile potui te interficere. Sic 2. Sam. 24. Vide boves pro holocausto: pro, en, vel ecce. Tametsi in talibus locis illud Vide non tantum monstrat, sed etiam exhibet, ac dat, seu offert. Videri aliquando pro esse ponitur, opinio pro existentia. Marc. 10, Qui videntur
16737. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 648 | Paragraph | SubSect | Section] aut horam adventus Domini: ubi non de corporis, sed [?: ] tis vigilatione agitur, quae est irremissa cura, ac [?: ] do bene vivendi, et anxia expectatio ac desiderium venturi turi Christi. Sic etiam Paulus saepe, in Actis 20. et suis epistolis inculcat, vigilandum esse. Cum ergo Dominus dicit Vigilate, quia nescitis diem, neque horam [?: ] iubet nunquam dormire, sed de metaphorica [?: ] tione loquitur id est, de cauta et intenta in veram pietatem vita. Multi igitur vigilantes dormiunt, dum [?: ] negligentes: et contra
16738. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 649 | Paragraph | SubSect | Section] super malitia. id est, solicite intentus esse in punienda malitia. Ierem. 5. dicitur Pardus vigilare super civitatem: id est, insidiari civibus egredientibus. Quinto, Vigilare et Dormire significat vivere et timori 1 Thess. 5. Qui mortuus est pro nobis, ut sive vigilemus, sive dormiamus, cum ipso vivamus. VIGILI Aeoculorum, Psal. 77, Tenuisti vigilias oculorum meorum. id est, tenuisti oculos meos, ne clauderentur. seu, coegisti me vigilare. Vigilia in nocte, ponitur pro brevissimo tempore. Psal. 90, Mille anni in oculis tuis sicut vigilia
16739. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 649 | Paragraph | SubSect | Section] hoc nomine designatur. Psal. 2. Disrumpamus vincula eorum, et proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Sic et Ieremias cap. 2. ac 5. accusat Iudaeos, quod disruperint vincula, et proiecerint iugum a se. Alioqui etiam per metaphoram significat obligationem, eoque non raro cum foedere coniungitur. Ezech. 20, Et adducam vos in vinculum foederis: id est, inibo vobiscum foedus, quo et ego vobis obligabor aut obstringar, et vos mihi. Paulus Phil. 1, dicit sua vincula esse facta manifesta in toto praetorio: id est, causam suae captivitatis, atque adeo etiam ipsam
16740. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 650 | Paragraph | SubSect | Section] vindicta significat Luc. 18, ubi in parabola viduae flagitantis liberationem, Christus dicit, Deum miseros, implorantes eius liberationem ab impiis vindicaturum esse. VINEAE similitudine per metaphoram pingitur Ecclesia. Similitudo integra Ecclesiae degenerantis est Isa. 5: Quae cum modis omnibus fuerit a Deo exculta et instructa, tandem tamen pessimos fructus protulerit, eoque divinitus sit vastata. Eadem similitudo est etiam Ier. 2. Christus porro utitur eadem parabola ad declarandam variam operariorum, id est, doctorum rationem aut conditionem. Isa. 27, Sola
16741. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 650 | Paragraph | SubSect | Section] gravia onera imponenda, sicut veteranis. Dicit enim, mustum quidem in novos utres, vetus vero vinum in veteres infundendum esse. Causam porro huius diversitatis, et totam similitudinis rationem exposui supra in voce Musti. Exire vinum ab aliquo, 1. Sam. 25: Cumque exisset vinum a Nabal. pro, cum edormivisset crapulam, essetque liber a vino. Sic 1. Sam. 1 dicit Eli sacerdos ad Annam matrem Samuelis: Aufer a te vinum tuum. id est, abi ac edormias istam crapulam, qua es onusta. Vinum pertransire aliquem, est eum a vino superari, vel ebrium esse Ier. 23: Fui veluti ebrius, et veluti
16742. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 650 | Paragraph | SubSect | Section] [?: ] VIR varie accipitur. Primum enim significat vi sexum masculinum, aetatem, conditionem. seu maritam functionem, et virtutem virilem. Sexum: ut Exod. 36. Vir et mulier non faciant amplius opus. Aetatem: Iud 8. Sicut vir est fortitudo eius. i. pro ratione aetatis. 1. Cor. 11 Cum factus sum vir, renunciavi iis quae erant parvuli. Sic ibidem: Ut adolescatis in virum perfectum. Conditionem seu maritum: ut Gen. 3, Heva dicitur dedisse pomum viro fuo: i. marito. Iohan. 4, Vade voca virum tuum. i. maritum. Functionem denotat, cum doctor syncerus aut propheta vocatur Vir
16743. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 650 | Paragraph | SubSect | Section] eius. i. pro ratione aetatis. 1. Cor. 11 Cum factus sum vir, renunciavi iis quae erant parvuli. Sic ibidem: Ut adolescatis in virum perfectum. Conditionem seu maritum: ut Gen. 3, Heva dicitur dedisse pomum viro fuo: i. marito. Iohan. 4, Vade voca virum tuum. i. maritum. Functionem denotat, cum doctor syncerus aut propheta vocatur Vir Dei, ut Moyses aut Helias: quod sonat quasi magistratum, aut ministrum Dei. Sic Exod. 2 dicunt ad Moysen: Quis te posuit in virum principem, et iudicem super nos. Virtutem: Confortamini et estote viri, 1. Sam. 4 1 Reg. 2. i. estote virili animo
16744. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 650 | Paragraph | SubSect | Section] vir idem quod Aliquis Prov 6. Nunquid accipiet vir ignem in sinum suum, et non [?: ] retur? pro, num aliquis. Exod. 2. Vir de domo Levi accepit uxorem: i. quidam de tribu Levi. 1. Sam. 14. Respondit vire populo: i. quispiam. Zach. 4, Excitavit me tanquam virum. i. veluti cum quis excitatur. Exod 21. Viri si rixati fuerint. i. si aliqui. Sic Paulus voce hominis utitur 1. Cor. 11. Probet autem se homo. i. quisque Gal. 6. Si praeoccupatus fuerit homo in aliquo lapsu: i. Si aliquae quicunque demum vestrorum, forte peccaverit. Ibidem: Quicquid enim seminaverit
16745. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 651 | Paragraph | SubSect | Section] Proverb. 24, Cogitantem male facere, eum virum malarum cogitationum vocabunt. Vir consilii: pro, consiliarius. Psal. 119, Testimonia tua delectationes meae, et viri consilii. Vir doni: id est, donans: Proverb. 19, Omnis est amicus viri doni. Vir irarum: Prover. 22, Cum viro irarum ne eas. id est. iracundo aut rixoso. Vir famis, est famelicus: Isaiae 5, Et gloriosi eius viri famis. Vir nuncii: 1 Sam. 18. Non vir nuncii eris hodie. Vir sanguinum: Psal. 5 Virum sanguinum et doli abominabitur Dominus. id est, sanguinarium, homicidam,
16746. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 651 | Paragraph | SubSect | Section] Vir custodiae: Ier. 37. .i. qui praeest custodiae. Vir pacis: Ier. 38, praevaluerunt adversus te viri pacis tuae. i. qui tecum habent pacem. Vir nominis, qui magnum habent nomen, sunt celebres: Gen. 6, Potentes a seculo viri nominis. Vir propinquitati Ezech. 11. i. habens cognationem cum alio. ¶ Aliquando contra ille genitivus significat possessorem, sicut et apud Latinos. Vir mortis non fuit tota familia patris mei, nisi viri mortis domino meo. Vir desideratum: Dan. 9. i. desideratus, qui ab aliis desideratur, aut in precio habetur, non vir cupiditates aut
16747. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 651 | Paragraph | SubSect | Section] gloria mea in ignominiam? Alloquitur proceres et potentes. Instrumentum viri non sit super mulierem, Deut. 22. i. non ferat arma, aut etiam vestes viriles. Despectus et reiectus virorum. Isa. 53. i. quem omnes viri contemnunt, aut qui prae aliis est contemptus. Tanquam vir unus, idem valet cum de aliqua multitudine aliquid dicitur, ac prorsus, penitus, nemine excepto, vel etiam uno animo, summo consensu. Iud. 20, Egressi itaque sunt omnes filii Israel, et collecta est multitudo tanquam vir unus a Dan usque Berseba. Eadem loquutio est Nehem. 8 et 1. Sam. 11. i. prorsus collecti
16748. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 651 | Paragraph | SubSect | Section] vel in pugna, vel in profectione sit impedimento. Gen. 37. Vir ad fratrem suum dixerunt. Exod. 25, Et facies eorum viri ad fratrem suum. Sic etiam dicitur vir et socius, vel proximus. Isa. 19, Pugnabunt vir in fratrem suum, et vir in amicum suum, et quisque in socium suum. Exod. 18. Cum est illis lis, veniunt ad me, et iudico inter virum et socium suum. Sic Deut. 1, Audite inter fratres vestros, et iudicate iuste inter virum et fratrem suum. pro, inter quosvis. Gen. 11, Dixerunt vir ad proximum suum: Agite aedificemus. Eademloquutio saepissime reperitur. 1. Sam. 20.
16749. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 652 | Paragraph | SubSect | Section] liberasti. Proverb. 22, Qui seminat iniquitatem, metet calamitatem, et virga furoris eius deficiet. id est, tyrannica eius vis ac crudelitas tandem evertetur divinitus. Virga hominum aliquem percutere, est leviter aliquem castigare: quia homines non possunt ita duriter castigare, ut Deus. Cum magnum quid facere conantur, tantum corpus interficiunt,in animam saevire non possunt. 2. Sam. 7, Ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi in filium. Et si inique aliquid egerit, castigabo eum in virga hominum, et plagis filiorum hominum. Contra, ferrea virga confringere, sicut vasa
16750. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 652 | Paragraph | SubSect | Section] autem per virgas, bonos et malos pastores, quibus Deus tanquam organis utitur. Ita Esa. 20, Assur virga furoris mei. Boni ergo pastores dicuntur Virga decora, mali vero corruptores vel depopulatores. Et illi, quia feliciter ac mansuete gubernant, Decor appellantur: hi vero, quia infeliciter et cum tyrannide, Corruptores, et virga ferrea. Et ita per hos pavit gregem, id est, populum Iudaeorum gubernavit. Virga panis, potius baculus aut fulcrum panis, vide supra in voce BACULUS. Sub virga transire: Levitici 27, Decima boum et ovium, quae transierunt sub virga: id est, quae a pastore
16751. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 652 | Paragraph | SubSect | Section] de virginatae. Sed credo id alioqui fieri, quod Scriptura delectatur tali hypotyposi aut prosopopoeia, ut integra regna per virginem aut mulierem, quasi oculis [?: ] torum subiiciat. Virginitates invenire, Deut. 22, agitur de dirimenda lite, si forte quis velit obiicere uxori, se, cum eam primûm duceret, non reperisse in ea virginitates praecipit igitur Scriptura patri, ut depromat linteamina primae noctis, in quibus si sint notae sanguinis, quae indicent virginem fuisse, tueatur innocentiam suae filiae. Illam ergo virginitatem et signa eius vocat ibi testus bethule
16752. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 652 | Paragraph | SubSect | Section] erga Deum servant: sicut contra Sacra et Adulterae ac Scortationes, idololatrae et idololatriae. 2. Corinth. 11, Despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo, ubi Paulus non corporis virginitatem, sed mentis spiritus ac fidei intelligit. Sic Apoc. 14 legitur: Hi sunt, qui cum mulieribus non sunt inquinati, virgines enim sunt. Hi sequuntur agnum, quocunque ierit: Hi empti sunt ex hominibus, primitiae [?: D- ] et agno. ubi hypocritae, homines. scilicet castissime intelligunt corpoream virginitatem, quasi soli tales quod sequantur: cum manifestum sit, agi
16753. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 652 | Paragraph | SubSect | Section] legitur: Hi sunt, qui cum mulieribus non sunt inquinati, virgines enim sunt. Hi sequuntur agnum, quocunque ierit: Hi empti sunt ex hominibus, primitiae [?: D- ] et agno. ubi hypocritae, homines. scilicet castissime intelligunt corpoream virginitatem, quasi soli tales quod sequantur: cum manifestum sit, agi de omnibus fidelibus, qui spiritualem casti tatem purae religionis ac syncerae pietatis Christo voverunt et praestant: praesertim autem, qui se Antichristi aut Babyloniae meretricis impuritatibus aut scortationibus non contaminant, de quibus vitandis potissimum in eo libro
16754. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 653 | Paragraph | SubSect | Section] is Vir aut filius virtutis, qui in quocunque genere negocii aut operis est industrius, sedulus ac solers. Gen. 47: Si cognoveris esse inter fratres tuos, viros virtutis, praefice eos meis pecoribus. id est, peritos simul et sedulos in re pecuaria tractanda. Innocentiam innuit Salomon, cum dicit. 1. Reg. 1, de suo fratre Adonia, qui ante eum regnum occupare voluerat: Si fuerit filius virtutis, non cadet de capillis eius in terram: quod si malum fuerit repertum in eo, certo morietur. ubi Filius virtutis dicitur is, qui tranquille et innocenter vivit, nihilque mali molitur.
16755. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] est, quod fuerint commota aut accensa viscera eorum, Nichmeru rachemau,
16756. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] visitasse: id est, impellente eum summa illa interna ac plane materna misericordia: seu etiam visitavit nos beneficiis, tantae misericordiae convenientibus aut correspondentibus. 2. Corinth. 7, Viscera eius abundantius erga vos sunt, dum reminiscitur omnium vestrûm obedientiae, quomodo ipsum cum timore et tremore exceperitis: id est, etiam tanto vehementiore ac ex intimo corde profecto amore vos complectitur. Phil. 1. Testis enim mihi est Deus, quam propense amem vos omnes in visceribus IESU Christi. id est, summa et plane materna benevolentia ac dilectione spirituali, quam Christus
16757. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] hoc titulo: Visio Isaiae, quam vidit super Iudam et Hierusalem in diebus Uziae, etc. Sic Liber visionis Nahum: Visio Obadiae: Onus quod vidit Abacuc propheta. Dan. 7: Visiones eatem capitis eius in cubili eius: pro, vidit autem hoc somnium noctu iacens in lecto. Facere visionem cum aliquo: Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum inferno fecimus visionem. i. infernus nobis apparuit. et promisit pace, sicut et cum morte transegimus: quare nihil est periculi nobis ab eis, sicut prophetae minantur. Intelligere visiones Dei. 2. Par. 26. Quaesivit Dominum in diebus
16758. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] Iudam et Hierusalem in diebus Uziae, etc. Sic Liber visionis Nahum: Visio Obadiae: Onus quod vidit Abacuc propheta. Dan. 7: Visiones eatem capitis eius in cubili eius: pro, vidit autem hoc somnium noctu iacens in lecto. Facere visionem cum aliquo: Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum inferno fecimus visionem. i. infernus nobis apparuit. et promisit pace, sicut et cum morte transegimus: quare nihil est periculi nobis ab eis, sicut prophetae minantur. Intelligere visiones Dei. 2. Par. 26. Quaesivit Dominum in diebus Zachariae intelligentis visiones Dei, vel
16759. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] in diebus Uziae, etc. Sic Liber visionis Nahum: Visio Obadiae: Onus quod vidit Abacuc propheta. Dan. 7: Visiones eatem capitis eius in cubili eius: pro, vidit autem hoc somnium noctu iacens in lecto. Facere visionem cum aliquo: Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum inferno fecimus visionem. i. infernus nobis apparuit. et promisit pace, sicut et cum morte transegimus: quare nihil est periculi nobis ab eis, sicut prophetae minantur. Intelligere visiones Dei. 2. Par. 26. Quaesivit Dominum in diebus Zachariae intelligentis visiones Dei, vel intelligentis
16760. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] Onus quod vidit Abacuc propheta. Dan. 7: Visiones eatem capitis eius in cubili eius: pro, vidit autem hoc somnium noctu iacens in lecto. Facere visionem cum aliquo: Isaiae 28, Percussimus foedus cum morte, et cum inferno fecimus visionem. i. infernus nobis apparuit. et promisit pace, sicut et cum morte transegimus: quare nihil est periculi nobis ab eis, sicut prophetae minantur. Intelligere visiones Dei. 2. Par. 26. Quaesivit Dominum in diebus Zachariae intelligentis visiones Dei, vel intelligentis ad viden-dum Deum. Invenire visionem. Thren. 2, Prophetae eius non invenerunt
16761. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] visionem, et per manus Prophetarum prope sui similitudines. Scribere visionem, Abacuc 2. Scribe visionem, et explana eam in tabulis, ut percurrat qui legerit eam: quia ad huc visio ad certum tempus. scilicet complebitur. ubi Visio dicitur prophetia de liberatione piorum, et malorum poenis. Cum non est visio, disci patur populus: Prov. 29. i. cum non adest vera doctrina. docens homines de vero Deo, eiusque voluntate ac [?: ] tu: tum quisque ad sua phantasmata, somnia et errores declinat. In visionibus Dei adduxit me in Hierusale, Ezech. 8. i. divina visione ac
16762. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 654 | Paragraph | SubSect | Section] Scribere visionem, Abacuc 2. Scribe visionem, et explana eam in tabulis, ut percurrat qui legerit eam: quia ad huc visio ad certum tempus. scilicet complebitur. ubi Visio dicitur prophetia de liberatione piorum, et malorum poenis. Cum non est visio, disci patur populus: Prov. 29. i. cum non adest vera doctrina. docens homines de vero Deo, eiusque voluntate ac [?: ] tu: tum quisque ad sua phantasmata, somnia et errores declinat. In visionibus Dei adduxit me in Hierusale, Ezech. 8. i. divina visione ac spiritu, non corpore, me [?: ] Hierosolymam.
16763. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 655 | Paragraph | SubSect | Section] iustitia pauperes: id est, non ex interna specie rei, sed ex interna veritate ac soliditate iudicabit, seu rem ipsam penitus perspiciet. Sic 1 Samuelis 16 dicitur, Homo respicit exteriorem faciem. Deus autem intuetur cor. Species tristis rerum. Deut. 28, Visio oculorum multo aliter accipitur cum dicit Moyses ad Israelitas: Dementaberis propter visionem oculorum tuorum, quam videbis. id est, propter tristissimum rerum statum aut aspectum, propter varia terribilamenta rumorum ac periculorum, aliaque quae tibi Dominus immittet. Eccle. 6 iterum aliter accipitur: Melior est visio
16764. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 655 | Paragraph | SubSect | Section] ubi in ter visiones et revelationes hoc est discriminis, quod revelatio saepe contingit vel per somnium, vel per oraculum in quo nihil oculis appareat: visio autem nunquam ferme sine revelatione datur, hoc est, quin Dominus patefaciat quid sibi voluerit. VISITO verbum varie accipitur, cum Deo tribuitur. Alias significat benefacere, alias punire, ut postea patebit. nunc quasdam eius loquutiones percurram. Tribuitur enim valde crebro etiam homini. Visitare homo dicitur aliquem, cum amice adit eum, cogniturus de [?:-u ] eius, eum consolaturus, suas res ei
16765. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 655 | Paragraph | SubSect | Section] hoc est, quin Dominus patefaciat quid sibi voluerit. VISITO verbum varie accipitur, cum Deo tribuitur. Alias significat benefacere, alias punire, ut postea patebit. nunc quasdam eius loquutiones percurram. Tribuitur enim valde crebro etiam homini. Visitare homo dicitur aliquem, cum amice adit eum, cogniturus de [?:-u ] eius, eum consolaturus, suas res ei expositurus, de suam operam promissurus. 1 Samuelis decimoseptimo: Fratres tuos visitabis in pace. Isaiae vigesimosex- ta: In angustia visitaverunt te. id est, in adversis te imploraverunt. Visitare Dei
16766. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 655 | Paragraph | SubSect | Section] aliquam explorationem significat. Psal. 17, Probasti cor meum, visitasti me nocte, excoxisti me, non invenisti. Visitat Iehova Saram, Genesis vigesimoprimo: Visitat Annam matrem Samuelis. 1 Samuelis 2: id est, foecundas facit. Sic etiam terram [?: vi- ] dicitur, cum pluvia rigat et foecundat eam. Visitat Israelitas, cum eorum calamitates cognoscit, eosque liberat Exodi 3. 4. et Genesis trigesimo: Visitatio tua custodivit spiritum meum: Iob decimo. id est, tua praesenta me servavit. Visitare significat etiam mori facere. Heremiae trigesimosecundo:
16767. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 655 | Paragraph | SubSect | Section] 17, Probasti cor meum, visitasti me nocte, excoxisti me, non invenisti. Visitat Iehova Saram, Genesis vigesimoprimo: Visitat Annam matrem Samuelis. 1 Samuelis 2: id est, foecundas facit. Sic etiam terram [?: vi- ] dicitur, cum pluvia rigat et foecundat eam. Visitat Israelitas, cum eorum calamitates cognoscit, eosque liberat Exodi 3. 4. et Genesis trigesimo: Visitatio tua custodivit spiritum meum: Iob decimo. id est, tua praesenta me servavit. Visitare significat etiam mori facere. Heremiae trigesimosecundo: Ibi erit Zedekias, donec visitavero eum, dicit
16768. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 655 | Paragraph | SubSect | Section] super filios: Exodi. 34. id est, puniens posteros ob suorum maiorum enormia delicta. Visitabo super orbem terrarum malitiam, et super impios iniquitatem eorum. Is. 13. i. animadvertam in orbis terrarum peccata. Visitabo super eum vias eius. Oseae 4. Ibidem: Visitabo super filias vestras, cum fuerint fornicatae. Exodi 32, In dio visitationis meae visitabo peccatum eorum. Appropinquaverunt visitationes civitatis. id est, iam prope sunt, qui sunt eam destructuri. Et contra habitatores visitationis, Isaiae 50. id est, loci puniendi incolae, nempe Babylonii. Dies visitationis
16769. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 655 | Paragraph | SubSect | Section] ad poenitentiam invitantis, et salutem suam offerentis. Sic Zacharias dicit, Deum visitasse nos per viscera misericordiae suae ex alto. id est, misisse filium suum, qui nos veram religionem doceret, et ex potestate peccati ac diaboli redimeret. 1 Petri 2 dies visitationis, est dies aut tempus, cum Deus aliquem convertit: ut in eo quod loquuntur adversus vos tanquam maleficos, ex bonis operibus, quae spectarint, glorificent Deum in die quo visitabuntur. id est, quando eos Dominus spiritu suo visitaverit, et ad filii sui cognitionem traxerit. VITA: vide paulo post in verbo
16770. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 656 | Paragraph | SubSect | Section] afflictis perinde insultant, ut vituli iam grandes et pigues, et tauri reliquo imbecilliori pecori. Psalmo vigesimosecundo: Circumdederunt me vituli multi. Et Psal. 68, Disperdidit congregationem taurorum cum vitulis populorum. id est, eos qui proterve insultant infirmis et afflictis piis. Vitulae similitudine declaratur regni Aegyptii potentia. Hiere. 46, Vitula formosa Aegyptus. id est, regnum Aegypti est florentissimum: sicut vitula tum formosa, tum robusta est, antequam pârere incipit. Sic et
16771. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 656 | Paragraph | SubSect | Section] est aut erit id, quod ego iam affirmo. Numer. 14. Vivo ego, et replet gloria mea terram, quod omnes illi viri qui viderunt mea miracula. Ezec. 33. Vivo ego, dicit Dominus, si volo mortem peccatoris. id est, quam verum est me vivere, tam verum est hoc quod dico. Idem est sensus horum verborum, cum homines iurant per vitam Dei: Vivit Iehova. Libro secudo Samuelis, capite secundo: Vivit Iehova, quod si loquutus fuisses. Sic libro primo Samuelis, capite decimonono: Vivit Iehova, si morietur, etc. Sic saepe porro cum homines iurant per alicuius vitam, videtur bene precantis
16772. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 656 | Paragraph | SubSect | Section] tam verum est hoc quod dico. Idem est sensus horum verborum, cum homines iurant per vitam Dei: Vivit Iehova. Libro secudo Samuelis, capite secundo: Vivit Iehova, quod si loquutus fuisses. Sic libro primo Samuelis, capite decimonono: Vivit Iehova, si morietur, etc. Sic saepe porro cum homines iurant per alicuius vitam, videtur bene precantis esse significatio. Libro primo Samuelis, capite decimoseptimo: Vivit anima tua rex, si novi. id est, utinam ita sis felix, ac incolumis vivas, quam verum est quod dico iam. Vivere aliquando significat periclitantem in vita servari.
16773. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 656 | Paragraph | SubSect | Section] et idololatriae dicuntur fontes carentes aqua: quia licet speciem quandam habeant, et magnum quid polliceri videntur, tamen revera nihil sunt, multo minus suis [?: cu-ibus ] opitulari queunt. Tales sunt etiam omnes res ac praesidia humana. Christus paulo aliter utitur hoc vocabulo, cum Iohan. 4 ad Samaritanam dicit, se posse dare aquam viventem. intelligit enim veram religionem, et meritum iustitiamque suam, quae vere vivificat. Viva ergo aqua ibi idem est, quod quae vivificat. Eidem prorsus ratione ac significatione dicuntur Zach. 14 a quae vivae exiturae de
16774. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 657 | Paragraph | SubSect | Section] ex spiritus renovatione, ac gubernatione Christi. Agitur itaque hic de ipsa iustitia imputata simul ac inchoata, deque hoc spirituali vivere aut vitae operibus, non de Physica vita. VITA nomen, haec eadem ferme significata retinet: in primis vero crebro denotat bonam ac beatam vitam cum temporariam, tum etiam aeternam. Psalmo vigesimo: Vita est in favore Dei. id est, suo favore nos felices reddit, quantumvis interdum ad breve tempus irascatur. Proverbiorum quarto: Prae omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso sunt egressus vitae. Psalmo quadragesimosecundo: Et orabo
16775. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 657 | Paragraph | SubSect | Section] ad breve tempus irascatur. Proverbiorum quarto: Prae omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso sunt egressus vitae. Psalmo quadragesimosecundo: Et orabo Deo vitae meae. id est qui est causa omnis boni ac felicitatis meae. 1 Sam. 25, Anima Domini mei erit colligata in fasciculo vitae cum Iehova: ubi plane ipsa vita aeterna intelligi videtur. Psalm. 16, Scire facies me semitam vitae. id est, deduces me ad vitam aeternam. Metaphora est a viatoribus ducta, qui praeeunt ignaris locorum ac viarum. Isaiae 4, Omnis qui scriptus fuerit in vita, erit in Hierusalem. Psalmo 34, Quis
16776. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 657 | Paragraph | SubSect | Section] octavo, Et vita mea ad sepulchrum pervenit: id est, proximus sum morti. Psalmo sexagesimosexto: Posuit animam nostram in vitam. id est, servavit nos in vita. Deuteronomii vigesimooctavo, Erit vita tibi suspensa eregione. id est, quasi pendens, dubia, ac plane incerta. Videre vitam cum uxore quam dilexisti, Eccles 9 est amanter et suaviter vivere. De iurando per vitam alicuius, supra dictum est. Ephes. 4, Gentes alienatae â vita Dei, in quem locum sic quidam adnotat. Vita Dei bifariam accipi potest: vel quae censetur coram Deo ut gloria Dei, Iohannis duodecimo: vel
16777. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 657 | Paragraph | SubSect | Section] vel quam Deus electis suis communicat per spiritum regenerationis. Utrovis modo sumas, eadem tamen sententia erit non diversa. Nam communis haec vita qua sumus homines, nihil aliud est quam inane simulachrum vitae: non modo quia cito praeterit, sed etiam quod animae nostrae vivendo mortuae sunt, cum Deo non adhaerent. Sciamus ergo, in hoc mundo tres esse vitae gradus. Nam una est vita universalis, quae motu duntaxat et sensu constat, cuius etiam participes sunt bestiae. Secunda est humana, qua sumus filii Adae. Tertia est supernaturalis, quam soli fideles obtinent. Atque omnes quidem a Deo
16778. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 657 | Paragraph | SubSect | Section] quarto: Emitte spiritum tuum, et creabuntur, et renovabis faciem terrae. De secunda, Iob decimo: Vitam dedisti mihi, et visitatio tua custodivit spiritum meum. Sed per excellentiam, regeneratio fidelium hic nominatur Vita Dei: quoniam tunc proprie vivit Deus in nobis, et nos fruimur eius vita, cum spiritu suo nos gubernat. VIVIFICARE, aliquando significat, in vita conservare. Genesis sexto: Bina ex singulis introduces in arcam, ut vivifices tecum: masculus et femina erunt, id est, in vita servabis. Sic Genesis decimonono inquit Lotus: Ad vivificandum animam meam. Sic
16779. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 657 | Paragraph | SubSect | Section] impiorum. Genesis quadragesimoseptimo: Tu vivificasti nos. id est, conservasti. Alias Vivificare est vitam dare. 2 Regum octavo: Narravit regi quomodo Helisaeus vivificasset filium viduae. Iob trigesimotertio: Et spiraculum omnipotentis vivificavit me. Sic ferme accipitur hoc verbum, cum filiae Iob dicunt: Et vivificabimus ex patre nostro semen. id est, posteritatem hominum excitabimus, servabimus. 1 ad Corinthios decimoquinto: Semen vivificari non potest, nisi prius seminatum fuerit: ubi verbum Vivificari resurgere significat. Nonnunquam etiam sanare. Psalmo 41, Iehova
16780. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 658 | Paragraph | SubSect | Section] In seculum et ultra vaad
16781. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 658 | Paragraph | SubSect | Section] hominis utrumque latus indicare ac denotare queat, ut docent et exemplis comprobant Hebraei vocabularii. Alii putant, esse congeriem vicinorum locorum terrae Zabulon, terrae Nephtalim Galilaeae, et terrae quae est ultra Iordanem, et non esse coniungendam illam praepositionem aut loci indicationem cum Galilaea: quasi dicat, illam esse ultra Iordanem. Mea vero opinione, illa est omnium commodissima explicatio, quod cum ibi proprie agat Isaias de captivitate et abductione populi per Assyrios facta, illorum hostium respectu dicat: Ultra Iordanem. quibus illa loca fuerunt ultra Iordanem. Alioqui
16782. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 658 | Paragraph | SubSect | Section] esse congeriem vicinorum locorum terrae Zabulon, terrae Nephtalim Galilaeae, et terrae quae est ultra Iordanem, et non esse coniungendam illam praepositionem aut loci indicationem cum Galilaea: quasi dicat, illam esse ultra Iordanem. Mea vero opinione, illa est omnium commodissima explicatio, quod cum ibi proprie agat Isaias de captivitate et abductione populi per Assyrios facta, illorum hostium respectu dicat: Ultra Iordanem. quibus illa loca fuerunt ultra Iordanem. Alioqui et illud probo, quod singulae illae particulae ac nomina suam propriam regionem denotent, non plures unam
16783. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 658 | Paragraph | SubSect | Section] ultra Iordanem. Alioqui et illud probo, quod singulae illae particulae ac nomina suam propriam regionem denotent, non plures unam circumscribant. Porro quod dixi Eber utrumque latus significare, diligenter est observandum propter multa dicta Deut. ubi Moses de aliquibus rebus dicit ultra Iordanem, cum ei fuerint citra Iordanem. Sed loquitur habita ratione Chananeae, de qua agit: sic ut si quis ultramontanus Gallus aut Germanus usitato Latinis nomine Lombardiam nominet. ULULARE in cubilibus suis. Os. 7, Non clamaverunt ad me excorde, sed ululant in cubilibus suis: quod videtur
16784. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 658 | Paragraph | SubSect | Section] ipso corpore. Proverbiorum tertio: Sanitas erit umbilico tuo. id est, toti corpori, et tibiipsi. Umbilicum pro medio etiam Latini ponunt. Ezechielis trigesimo octavo: Populum habitantem in umbilico terrae. id est, in medio. Porro ludicum nono Umbilicus terrae videtur significare montem cum enim prius dixisset Gaal, Ecce populus descendit de cacuminibus montium: mox repetit, Ecce populus descendit de umbilico terrae, Ezech. 16, Umbilicus tuus non erat praecisus: significat extremam [?: im- ] diciem et deformitatem corruptionis humanae, [?: q- ] ibi per
16785. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 659 | Paragraph | SubSect | Section] diximus) plerunque in deteriorem partem accipiuntur, et significant vel ignorationem Dei vel etiam ipsissimam iram Dei, ac exitium aeternum. Umbra igitur mortis tali ratione idem sonaret quod tenebrae [?: letife- ] aut ignoratio Dei exitialis. unde crebro simul ponitur vox TENEBRAE cum Umbra mortis, Isaiae nono, et Matthaei quarto: Populus qui ambulat in tenebris, [?:-dit ] lucem magnam: et qui sedent in umbra mortis, [?:-x ] affulsit eis. Sic Psalmo quadragesimoquarto: [?: O-eruisti ] nos umbra mortis. Psalmo vigesimotertio: Si
16786. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 659 | Paragraph | SubSect | Section] nidificant. Eadem loquutio est etiam Ezechielis [?: ] Inclinatae sunt umbrae vespertinae, Hieremiae 6, id est iam vesperum imminet. Sic Poeta in Bucolicis: Maioresque cadunt altis de montibus umbrae. OBUMBRARE verbum in uno loco Lucae primo aliquid obscuritatis habet, cum inquit angelus ad [?: Ma--- ] : Spiritus sanctus veniet superte, et virtus Altissimi obumbrabit te. ubi illud Obumbrare aliqui putant [?: du- ] esse ex illa metaphorica significatione Umbrae, [?: ] qua supra diximus: quod crebro praesidium, auxilium et
16787. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 659 | Paragraph | SubSect | Section] praesertim summi, tum etiam reges ungebantur quodam sacrato oleo aut unguento: ut de sacerdotibus prolixe legitur Exodi vigesimonono, et Levitici septimo: De regum porro unctione in libro primo Samuelis, et primo Regum saepe legitur, Quare etiam filius Dei ac redemptor humani generis, cum sit rex et sacerdos noster, vocatur unctus: hoc enim sonat tum Hebraea vox Meschias, tum et Graeca Christus. De cuius inunctione dicit pater caelestis Psalmo secundo: Ego autem unxi regem meum super Sion montem sanctum meum. et Psalmo octuagesimonono: Inveni David servum meum, oleo sancto
16788. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 659 | Paragraph | SubSect | Section] Christianos facit reges et sacerdotes Dei, eisque adest, et in habitaculum Dei coaedificat. UNGVENTUM clamat: i. odore aut fragrantia sua se prodit. Prov. 27. Abscondens mulierem contentiosam, abscondit ventum: et unguentum, quod est in dextera sua, clamabit. perstat in metaphora mulieris, cum dicit, Clamabit: et nocem ex re per similitudinem illustranda depromit, quasi diceret: Sicut mulier contentiosa compesci nequit, sed suo clamore se prodit, sic etiam unguentum sua fragrantia. Unguentum
16789. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 660 | Paragraph | SubSect | Section] habitare in domo, est orbos, aut etiam steriles, conse qui amplam prolem. Psal. 68, Deus habitare facit unicos in domo. id est, facit ut habeant integram domum vel familiam, aut iustum numerum liberorum. UNIRE, coniungere aut sociare significat. Isa. 14, Non unies te cum eis in sepultura. id est, sociabere illis seu non perinde aut similiter sepeliere, non erit una eademque tua ac illorum ratio. Uni cor meum Domine, ut timeat nomen tuum. id est, fac ut tibi cor meum uniatur timendo te: aut, distractum cor meum variis cogitationibus, curis et affectibus, denuo
16790. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 660 | Paragraph | SubSect | Section] unam diem: id est, primam. Numer. 1, In una mensis secundi. Aggaei 1, Die una mensis sexti: pro, prima. Sic in Evangelistis saepe dicitur Una Sabbathorum: id est, prima die hebdomadae, aut festi. Genes. 2. Nomen uni phison: id est, [?: pr-- ] Sic illud Tibulli, Iamque tuum cum ausus es unus [?:-lorum ] omne aevum tribus explicare chartis. id est, [?:--mus ] ex Italicis Latinisve scriptorbus. Secundo, [?:-- ] quia in numeris est minimum, ideo per catachresis paucis ponitur Gen. 29, Visi sunt ei dies uni: id est [?:
16791. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 660 | Paragraph | SubSect | Section] scriptorbus. Secundo, [?:-- ] quia in numeris est minimum, ideo per catachresis paucis ponitur Gen. 29, Visi sunt ei dies uni: id est [?:--ci ] : breve tempus visum est Iacobo esse illud septimum, quo pro Rachele servivit Labano. Gen. 27, [?: Ha-- ] cum eo diebus unis. i. aliquib. potius quam paucis, [?:-- ] nec resideat ira fratris. Unum aliquando pro quodam usurpatur. Unus ex antiquis prophetis surrexit: [?:-- ] 9. id est, quispiam. Matth. 21. Et cum vi disset arborem fici unam in via: id est, quandam. Dan.
16792. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 660 | Paragraph | SubSect | Section] pro Rachele servivit Labano. Gen. 27, [?: Ha-- ] cum eo diebus unis. i. aliquib. potius quam paucis, [?:-- ] nec resideat ira fratris. Unum aliquando pro quodam usurpatur. Unus ex antiquis prophetis surrexit: [?:-- ] 9. id est, quispiam. Matth. 21. Et cum vi disset arborem fici unam in via: id est, quandam. Dan. 10, Non est [?: ] qui praesumat se mecum in istis, nisi Michael [?: pri- ] vester. id est, non est quisquam. Unus aliquando idem [?:- ] quod solus, sicut prius dixi Sodomitas de [?:
16793. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 660 | Paragraph | SubSect | Section] vir unus. Iob 33, Uno loquitur Deus, [?: ] duobus, ei qui non viderit illum: pro, multis modis Deus consulit saluti nostrae, uno modo per verbum, [?: ] per castigationes. Unus e populo. Genesis [?: viges- ] Parum abfuit quin dormiret unus e populo cum [?: ] re tua. id est, quispiam. Sic 1 Samuelis vigesimo [?: ] Venit unus e populo. Aliquando simpliciter [?: ] unus ponitur. Psalmo octuagesimosecundo: Sicut homines moriemini et sicut unus o principes cadetis. id est, sicut alius quivis homuncio. Alii
16794. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 660 | Paragraph | SubSect | Section] quisque vestrum canticum habet, doctrinam habet, revelationem habet, etc. id est, alius vestrum aliud [?:-ni ] habet, vel alioqui aliquid ad aedificationem [?: ] Unum, aliquando pro re certa aut comperta [?: p--- ] Ioann. nono: Unum scio, quod cum caecus [?: e- ] sum recepi. id est, hoc sane certo ac [?: indubitan- ] compertumque habeo. Christus dicit Ioannis decimo: Ego et pater unum sumus. Id
16795. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 661 | Paragraph | SubSect | Section] ] recentiores aliqui: verum [?:-um ] esse dicti [?: il- ] sensum, testatur etiam Iudaeorum intellectus: qui [?:-nt ] illum asserere, se esse Deum. Porro Ioannis decim-oseptimo, videtur simul coniungere Christus tum [?:-iae ] suae cum patre unitatem, tum consensum ac [?: con-ctionem ] efficaciae, quam habet in patre, et cum [?: pa- ] , in suo redemptionis mysterio: tum denique etiam [?:-rum ] inter se mutuo consensu doctrinae spiritus, et [?:-ctionem ] cum patre, cuius
16796. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 661 | Paragraph | SubSect | Section] testatur etiam Iudaeorum intellectus: qui [?:-nt ] illum asserere, se esse Deum. Porro Ioannis decim-oseptimo, videtur simul coniungere Christus tum [?:-iae ] suae cum patre unitatem, tum consensum ac [?: con-ctionem ] efficaciae, quam habet in patre, et cum [?: pa- ] , in suo redemptionis mysterio: tum denique etiam [?:-rum ] inter se mutuo consensu doctrinae spiritus, et [?:-ctionem ] cum patre, cuius facti sunt cultores, ac [?: ] : et denique eum consensum cum Christo, quod eum
16797. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 661 | Paragraph | SubSect | Section] [?:-iae ] suae cum patre unitatem, tum consensum ac [?: con-ctionem ] efficaciae, quam habet in patre, et cum [?: pa- ] , in suo redemptionis mysterio: tum denique etiam [?:-rum ] inter se mutuo consensu doctrinae spiritus, et [?:-ctionem ] cum patre, cuius facti sunt cultores, ac [?: ] : et denique eum consensum cum Christo, quod eum [?:-duerunt ] , eiusque membra facti sunt. inquit enim, Ut omnes unum sint, sicut tu pater in me, et ego in te, ut et [?:-si ] in nobis unum sint. Et mox: Ut sint
16798. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 661 | Paragraph | SubSect | Section] efficaciae, quam habet in patre, et cum [?: pa- ] , in suo redemptionis mysterio: tum denique etiam [?:-rum ] inter se mutuo consensu doctrinae spiritus, et [?:-ctionem ] cum patre, cuius facti sunt cultores, ac [?: ] : et denique eum consensum cum Christo, quod eum [?:-duerunt ] , eiusque membra facti sunt. inquit enim, Ut omnes unum sint, sicut tu pater in me, et ego in te, ut et [?:-si ] in nobis unum sint. Et mox: Ut sint unum, sicut [?:-os ] unum sumus: ego in eis, et tu in me, ut sint perfe
16799. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 661 | Paragraph | SubSect | Section] in unum, [?: ] [?: qu- ] Christus loquitur, videtur Apostolus [?: expone- ] illis verbis: Donec evadamus omnes in unitatem [?: ] , et agnitionis filii Dei in virum perfectum in men [?:-am ] staturae adulti Christi. Unum esse cum aliquo, signi [?: ] interdum parem esse, aut aequali conditione. Gala 3. Omnes vos, sive Graeci, Hebraei aut barbari, sive [?:-ri ] sive servi, sive masculi sive feminae, unum estis [?: ] Christo. id est, eadem aut perinde bona conditione.
16800. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 661 | Paragraph | SubSect | Section] adiunctum verbum significat conversionem seu adhibitionem ad spiritualem, Deoque acceptam vitam, pietatemque. Variae ergo sunt vocationes ac functiones tum externae, tum spirituales, ad quas Deus accersit homines. Aliquando etiam ipsam aeternae vitae haereditatem, vocationem Paulus nominat. ut cum inquit: Ad scopum contendo, ad bravium supernae vocationis Dei in Christo IESU. ad Philippenses tertio. Vocare ex nomine, est nominatim evocare: id est, speciatim ac separatim, ac quasi immediate: ut si herus dicat ad turbam famulitii. Huc aliquis ex vobis advolet ocyus: minus est quam si
16801. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 661 | Paragraph | SubSect | Section] est, qui solo verbo aut mandato potest res creare. Videtur Apostolus alludere ad primam creationem, ubi Deus subito ac uno verbo res creat, ut compareant, et absolutissimae sint non aliter ac si quis subito evocaret ex aedibus aut proximo cubiculo servos ibi paratos, et mandata Domini expectantes, cum illae res nusquam in rerum natura reperiantur. Sic Isaiae quadragesimooctavo: Ego voco eos, et adstant pariter. Vocari aliquando, idque admodum crebro, ponitur pro esse, aut existere. Isaiae quarto: Residuum in Ierusalem sanctus vocabitur: id est, erit. Et mox 7. Vocabitur nomen eius
16802. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 662 | Paragraph | SubSect | Section] dilectionem dedit nobis pater, nempe ut filii Dei vocemur: id est, simul ab ipso habeamur ac foveamur. Vocare amicum sub ficum, aut sub vitem suam, est, invitare eum, seu tranquillo ac felici tempore perfrui, cum amici sese invicem in loca amoenissima invitant. Zachariae tertio, In die illa vocabit quisque amicum subter vitem et ficum suam, seu invitabit in suum vinetum. Per huius externae vitae felicitatem indicat internam ac spiritualem, seu ipsius regni Meschiae aureum seculum. Vocari nomen
16803. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 662 | Paragraph | SubSect | Section] aliquem, est, eum cognominari de eo: non, invocari eum ab illo, ut Papistae intelligunt. Genesis quadragesimooctavo: Vocetur nomen meum (Iacobi) super pueros istos. id est, duo tui filii Manasses et Ephraim dicantur perinde esse mei aut Iacobi filii. sicut alii mei filii: eoque etiam in parem cum illis haereditatem veniant, et proprias tribus constituant. Sic Isaiae quinto dicunt mulieres septem ad virum unum, Panem nostrum comedemus, et veste nostra tegemur, tantummodo vocetur nomen tuum supra nos, aufer opprobrium nostrum. id est, de te cognominemur, tuaeve uxores dicamur. Verum de
16804. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 662 | Paragraph | SubSect | Section] nostrum comedemus, et veste nostra tegemur, tantummodo vocetur nomen tuum supra nos, aufer opprobrium nostrum. id est, de te cognominemur, tuaeve uxores dicamur. Verum de hac loquutione supra in voce Nominis, et verbo Invocari diximus. Vocare significat invitare: sicut et Christus dicit, Cum facis convivium, noli vocare amicos divites, etc. Numeri vigesimoquinto, Et vocaverunt populum ad sacrificia deorum suorum. Vocare praeteritum, est, clare indicare illud. Isaiae quadragesimoquarto: Et quis, sicut ego, qui vocet quod praeteriit, annuncietque illud? id est,
16805. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 662 | Paragraph | SubSect | Section] Varia autem votorum et vovendi genera fuerunt in Veteri testamento, de quib. prolixe agitur in tertio et quarto Moysis libro. Aliquando autem Votum significat ipsam promissionem erga Deum factam. Aliquando rem promissam voto, aut votivam. Psalmo sexagesimosexto: Ingrediar domum tuam cum holocaustis, et reddi tibi vota mea, quae voverunt labia mea, et loquutum est os meum, dum esset in angustia mihi. Per metaphoram Votum ipsam gratiarum actionem denotat, [?: ] crebro cum voce Laudis coniungitur. Psalmo quinquagesimo: Immola Deo laudem, et redde Altissimo vota
16806. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 662 | Paragraph | SubSect | Section] factam. Aliquando rem promissam voto, aut votivam. Psalmo sexagesimosexto: Ingrediar domum tuam cum holocaustis, et reddi tibi vota mea, quae voverunt labia mea, et loquutum est os meum, dum esset in angustia mihi. Per metaphoram Votum ipsam gratiarum actionem denotat, [?: ] crebro cum voce Laudis coniungitur. Psalmo quinquagesimo: Immola Deo laudem, et redde Altissimo vota tua, id est, tuam gratiarum actionem. Psalmo 21. Vota mea reddam coram timentibus eum. Psalm. quintogesimo sexto:
16807. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 663 | Paragraph | SubSect | Section] Vox Dei significat interdum veram doctrinam, [?: ] modo dixi. Ioan. sexto: Nunquam vocem eius [?: au--tis ] , nec speciem vidistis. id est, doctrinam eius vere non cognovistis. Aliquando significat efficacem Dei [?: ] . Ioan. quinto: Veniet tempus, cum mortui audient vocem filii Dei: et qui audierint, vivent. Ibidem: Qui in monumentis sunt, audient vocem eius, et resurgent, [?: ] ubi, etsi primum de doctrina et eius efficacia dicitur, tamen postea de omnipotentia Dei necessario [?: in-gi ] debet, qua mortui
16808. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 663 | Paragraph | SubSect | Section] 102: A voce gemitus mei adhaesit os meum carni meae: id est, prae gemitu. Audire facere vocem in excelso, est excelse clamare, seu valide: sicut forte et illud, Gloria in excelsis. Silentium et vocem audivi: Iob quarto pro, vocem silentem, aut tenuem et gracilem audivi. Dare vocem suam cum fletu, Genesis quadragesimo quinto. id est, clara voce flere. Sic Numeri decimoquarto: Dedit vocem suam populus. Proverb. octavo: Non Proverb. octavo: ne sapientia clamat, et intelligentia dat vocem suam? Sic et Dominus dicitur dare vocem suam, cum tonat: Ioel. 2. 2. Samuelis
16809. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 663 | Paragraph | SubSect | Section] et gracilem audivi. Dare vocem suam cum fletu, Genesis quadragesimo quinto. id est, clara voce flere. Sic Numeri decimoquarto: Dedit vocem suam populus. Proverb. octavo: Non Proverb. octavo: ne sapientia clamat, et intelligentia dat vocem suam? Sic et Dominus dicitur dare vocem suam, cum tonat: Ioel. 2. 2. Samuelis vigesimosecundo: Et etiam cum loquitur, Ioel. tertio: Iehova de Sion rugiet, et de Ierusalem dabit vocem suam. Dare vocem, etiam promulgare significat. 2. Paralipom. vigesimoquarto: Et dederunt vocem in Iuda et Ierusalem, ut afferrent donum Domino. Dare
16810. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 663 | Paragraph | SubSect | Section] quadragesimo quinto. id est, clara voce flere. Sic Numeri decimoquarto: Dedit vocem suam populus. Proverb. octavo: Non Proverb. octavo: ne sapientia clamat, et intelligentia dat vocem suam? Sic et Dominus dicitur dare vocem suam, cum tonat: Ioel. 2. 2. Samuelis vigesimosecundo: Et etiam cum loquitur, Ioel. tertio: Iehova de Sion rugiet, et de Ierusalem dabit vocem suam. Dare vocem, etiam promulgare significat. 2. Paralipom. vigesimoquarto: Et dederunt vocem in Iuda et Ierusalem, ut afferrent donum Domino. Dare vocem suam alicui, est vocare eum. Proverb. secundo: Si
16811. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 663 | Paragraph | SubSect | Section] dederis vocem tuam: id est, eam ad te vocaris eive operam dederis, aut pro ea oraveris. Iob trigesimo octavo: Nunquid elevabis nubi vocem tuam, et multitudo aquarum operiet te? id est, nunquid tuo imperio coges nubes, ut tibi pluant? Gratificari vocem suam, blandiri, Proverb. vigesimosexto: Cum gratificabit vocem suam, ne credideris ei: pro, cum gratiose aut blande te allo quetur. Sic Psalmus inquit, Levificaverunt prae butyro ora sua. Laudare voce magna in excelsum: secundo Paralip. vigesimonono. Transire facere vocem in castris: Exodi trigesimosexto: et secundo Paralip,
16812. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 663 | Paragraph | SubSect | Section] dederis, aut pro ea oraveris. Iob trigesimo octavo: Nunquid elevabis nubi vocem tuam, et multitudo aquarum operiet te? id est, nunquid tuo imperio coges nubes, ut tibi pluant? Gratificari vocem suam, blandiri, Proverb. vigesimosexto: Cum gratificabit vocem suam, ne credideris ei: pro, cum gratiose aut blande te allo quetur. Sic Psalmus inquit, Levificaverunt prae butyro ora sua. Laudare voce magna in excelsum: secundo Paralip. vigesimonono. Transire facere vocem in castris: Exodi trigesimosexto: et secundo Paralip, trigesimo. Sic, Transire fecerunt vocem in Iuda: id est,
16813. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 664 | Paragraph | SubSect | Section] Aliquid esse usque ad perditionem, est, ad interitum destinari. Num. vigesimoquarto: Ideo novissimum eius usque ad perditionem. Et mox: Etiam illud usque ad perditionem. id est, tandem penitus destruetur Ab aliquo usque ad aliquid, universale dictum est, et omnia intermedia complectitur una cum illis metis. Sic dicitur a minimo usque ad maximum, a bono usque ad malum Primo Samuelis trigesimo: A parvo et usque ad magnum non defuit eis, et usque ad filios ac filias, et a spolio usque ad omnia quae abstulerunt sibi. Usque non numerus. Iob nono, Et mirabilia usque non numerus: pro,
16814. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 664 | Paragraph | SubSect | Section] locutione supra [?: ] Valde disserui. Sic Isaiae sexagesimoquarto: Ne irascaris nobis Iehova usque valde. Latinis auribus istae loquutiones id sonant, quasi tantum summum gradum irae aut desertionis Dei, aut privationis verbi deprecetur, inferiores autem non difficulter admittat: cum [?: ] deprecetur omnem, vel minimam quoque, desertionem. Significat igitur Non usque valde, idem quod prorsus non,, seu valde non. Posses hunc Hebraismum et hac sequenti Regula exponere tametsi magis praecedens ratio placeat: Usque valde, auget affirmationem aut [?:
16815. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 664 | Paragraph | SubSect | Section] in Christum, ut sermo Isaiae impleretur: Domine, quis credidit auditui nostro? Non quidem ad eum finem accidit [?:-lorum ] incredulitas, ut ille effectus consequeretur: sed tamen consequutus inde. Psal. 51. Romanorum 3. Ut iustificeris in sermonibus tuis, et sis purus cum [?: iudic-ris ] . Non peccavit David in eum finem, multo minus Deus voluit id peccatum accidere, ut ille finis consequatur: sed tamen in de ultro consequutus est. Sic Romanorum primo: Ad hoc
16816. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 665 | Paragraph | SubSect | Section] Matthaei vigesimotertio: Persequemini meos Apostolos, et alios doctores, ad hoc, ut veniat super vos omnis sanguis iustus, effusus super terram inde a sanguine Abel: Non sane accidet illa persequutio in eum finem, sed tamen illud ultro consequetur. Aliquando est adverbium temporis, et significat cum, aut quando, sicut et Latinum Ut: nisi quod illud denotat postquam, statim, post quamprimum. Ioannis decimoquinto: In hoc est glorificatus pater meus, ut fructum multum afferatis. id est, quando multum fructum attuleritis, tunc, vel ex eo, vel per id glorificabitur pater caelestis. 1. Ioan.
16817. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 665 | Paragraph | SubSect | Section] glorificabitur pater caelestis. 1. Ioan. quarto, est maximi momenti locus, ex quo Maior probareconatur, fiduciam in extremo iudicio in nostra opera collocandam esse: In hoc perfecta est charitas in nobis, ut fiduciam habeamus in die iudicii. Cuius dicti haec est vera sententia et genuina versio: Cum fiduciam habemus in die iudicii, per hoc, aut ex hoc perficitur charitas in nobis. De quo loco et Hebraismis plenius dixi in Refutatione Maioris, Anno 1563 Ratisbonae edita et supra in voce FIDUCIA. UTER, similitudine sua aliquando in Sacris aliquid declarat. Sic proverbialiter
16818. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 665 | Paragraph | SubSect | Section] in die iudicii, per hoc, aut ex hoc perficitur charitas in nobis. De quo loco et Hebraismis plenius dixi in Refutatione Maioris, Anno 1563 Ratisbonae edita et supra in voce FIDUCIA. UTER, similitudine sua aliquando in Sacris aliquid declarat. Sic proverbialiter videtur Christus loqui, cum dicit, Vinum vetus in utres veteres, et novum in novos infundendum: quo indicavit certam proportionem ac convenientiam inter auditores et disciplinam, instutionemve, observandam esse. De quare supra in Musto et vetere vino dictum est. Haec eadem similitudo adhibetur et Iob trigesimosecundo:
16819. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 665 | Paragraph | SubSect | Section] qui peccaverit, is etiam puniatur. Vuae in deserto, sunt res utiles ac gratae, ubi eas minime speres, maxime autem optes. Oseae nono: Tanquam uvas in deserto inveni Israelem. Iob decimoquinto: Perdet sicut vitis uvam suam acerbam. id est, suos liberos in prima iuventute perinde amittet, ac cum vites ante maturitatem botros suos abiiciunt, ut nihil inde commodi proveniat: sicut Dionysius Halicarnassaeus scribit, olim ante Romam conditam talem poenam in Italia grassatam esse. VULNUS, alias significat quasvis calamitates populo alicui inflictas, sive bellum, sive caritas,
16820. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] faveat nobis. Vicinum est quod Psalmo vigesimoprimo dicitur, Laetificasti eum laeticia vultus tui. id est, exhilaras eum benigno ac faventi tuo animo, beneficiisque, qui animus in laeta facie cernitur. Paulo longius videtur discedere illa loquutio Psalmo centesimoquadragesimo: Habitabunt recti cum vultu: id est, perpetuo fruentur aspectu patris caelestis (sicut Christus de angelis dicit) eumque a facie ad faciem intuebuntur, sicut est. Vultum Dei aut regis esse in medio populi, secundo Samuelis decimoseptimo, et Exodi trigesimoquarto. id est, ipsum Deum aut regem coram adesse. Vultus
16821. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] sicut est. Vultum Dei aut regis esse in medio populi, secundo Samuelis decimoseptimo, et Exodi trigesimoquarto. id est, ipsum Deum aut regem coram adesse. Vultus enim aut facies pro tota persona ponitur. Sic vultum alicuius deprecari, accipitur Psalmo quadragesimoquinto: Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur. id est, Tyrii erunt tibi supplices, tanquam gratiam ambientes. Ieremiae quadragesimonono et quinquagesimo: Quis est iste pastor, qui resistat vultui meo? id est, mihi? Agnitio vultus eorum respondet eis. Isaiae tertio. id est, ipse eorum vultus confitetur
16822. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] mens eorum ab aliquo aversa [est,] sic et vultus ab eo cui irascuntur. Sic David non vult conspici faciem suam ab Absolone. Roborare, aut fortificare faciem, Proverbiorum septimo, est egregie impudentem esse, non erubescere, pudefieri, aut cedere. In Ieremia accipitur in meliorem partem, cum Deus ei pollicetur frontem aeream: id est, summam constantiam in oppugnandis idololatris. Vide supra FACIES. VULVAM aperiens, primogeniti periphrasis est, Exodi decimotertio: Sanctifica mihi omne primogenitum, quicquid aperit vulvam in filiis Israel, tam in hominibus, quam in
16823. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] zezelotypia praetexitur: ut Galat. quarto. Quinto, pro animi aestu ex indignatione de iis concepta quae idigne fiunt, adversus eum quem amamus: puta, vel adversus homines nobis charos (ut 2. Corinthiorum septimo. Colossens. 4) vel adversus Deum ipsum. Est autem hic zelus duplex: unus nimirum, cum voluntatis Dei cognitione ac vera in eum fide coniunctus: qualis est Christi zelus, de quo hic agitur: item qui commendatur 2. Corinthiorum 7, et Apocalyps. 3. Alter vero, qui non est secundum scientiam, et caecus potius impetus ac furor dici debet. Romanorum decimo. Philippens. 3. Actorum
16824. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] qualis est Christi zelus, de quo hic agitur: item qui commendatur 2. Corinthiorum 7, et Apocalyps. 3. Alter vero, qui non est secundum scientiam, et caecus potius impetus ac furor dici debet. Romanorum decimo. Philippens. 3. Actorum secundo. Galat. 1. Hinc demum sexta significatio orta est, cum
16825. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] per metaphoram zelum Pseudapostolorum notat. Galat. 4 inquit Apostolus: Zelantur vos non bene: sed [?:--dere ] vos volunt, ut se depereatis. Est autem ibi metaphora sumpta a procis zelotypis, quam etiam sequentibus versiculis duobus persequitur. Duplex autem est zelotypia. Una, cum nostri causa diligimus, ideoque non possumus rivalem pati: ut assentatores, qui in talis principum degunt, nec principis commoda proprio quaerunt, sed quatenus cum sua ipsorum utilitate sunt coniuncta: ideoque id unum solicite student, ut caeteros quantumvis principi utiles arceant, quo
16826. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] autem ibi metaphora sumpta a procis zelotypis, quam etiam sequentibus versiculis duobus persequitur. Duplex autem est zelotypia. Una, cum nostri causa diligimus, ideoque non possumus rivalem pati: ut assentatores, qui in talis principum degunt, nec principis commoda proprio quaerunt, sed quatenus cum sua ipsorum utilitate sunt coniuncta: ideoque id unum solicite student, ut caeteros quantumvis principi utiles arceant, quo scilicet ipsi ex eo maiorem soli utilitatem capiant. Hoc vero non est principem, sed seipsum amare. Itaque istorum amor tum evanescit, cum sublata est illius causa. id
16827. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] proprio quaerunt, sed quatenus cum sua ipsorum utilitate sunt coniuncta: ideoque id unum solicite student, ut caeteros quantumvis principi utiles arceant, quo scilicet ipsi ex eo maiorem soli utilitatem capiant. Hoc vero non est principem, sed seipsum amare. Itaque istorum amor tum evanescit, cum sublata est illius causa. id est, cum ea est principis conditio, ut nullum commodum amplius ab eo expectent. Altera zelotypia prorsus est illi contraria, cum amicos ipsos rei honestae causa in illis amandis spectamus: ideoque non modo soli [?: n---- ] mus diligi, sed potius
16828. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] sua ipsorum utilitate sunt coniuncta: ideoque id unum solicite student, ut caeteros quantumvis principi utiles arceant, quo scilicet ipsi ex eo maiorem soli utilitatem capiant. Hoc vero non est principem, sed seipsum amare. Itaque istorum amor tum evanescit, cum sublata est illius causa. id est, cum ea est principis conditio, ut nullum commodum amplius ab eo expectent. Altera zelotypia prorsus est illi contraria, cum amicos ipsos rei honestae causa in illis amandis spectamus: ideoque non modo soli [?: n---- ] mus diligi, sed potius quamplurimos sinceros amicos illis cupimus
16829. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] quo scilicet ipsi ex eo maiorem soli utilitatem capiant. Hoc vero non est principem, sed seipsum amare. Itaque istorum amor tum evanescit, cum sublata est illius causa. id est, cum ea est principis conditio, ut nullum commodum amplius ab eo expectent. Altera zelotypia prorsus est illi contraria, cum amicos ipsos rei honestae causa in illis amandis spectamus: ideoque non modo soli [?: n---- ] mus diligi, sed potius quamplurimos sinceros amicos illis cupimus conciliare: quod eorum commodis magis, quam nostris ipsorum delectemur. Hic vero demum verus et honestus ac perpetuus est
16830. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] vero demum verus et honestus ac perpetuus est amor. Illam zelotypiam Pseudoapostolis tribuit Apostolus, ut qui sui commodi causa Galatas diligerent: ideoque summo studio niterentur Paulum, ut rivalem, excludere. Hanc vero sibi etiam tribuit. 2. Corinthios decimo: eiusque argumentum adfert, quod cum rei honestae causa eos dilexerit. id est, non lucri aut gloria studio, eundem animum erga eos, quamvis procul absens, conservet. Caeterum cum inquit, Excludere vos,
16831. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 666 | Paragraph | SubSect | Section] ideoque summo studio niterentur Paulum, ut rivalem, excludere. Hanc vero sibi etiam tribuit. 2. Corinthios decimo: eiusque argumentum adfert, quod cum rei honestae causa eos dilexerit. id est, non lucri aut gloria studio, eundem animum erga eos, quamvis procul absens, conservet. Caeterum cum inquit, Excludere vos,
16832. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 667 | Paragraph | SubSect | Section] admiratio, admirationem imitatio, atque dolor, si re amata potiri non detur vel si admittantur alii in consortium. Haec est propria vocis significatio. Sic ergo rem definire possumus. Est sane zelus affectio, quae in parte animi consistit concupiscenti: ad quam sequitur ob vehementiam dolor, cum ex consortio aliorum, tum ex defectu rei quae desideratur. At non simplex eius ratio. est enim quidam zelus bonus, quidam vero malus. De bono loquutus est Paulus, cum diceret: Aemulor vos Dei aemulatione: despondi enim vos uni viro, virginem castam exhibere Christo. Item meliora. Ipse quoque
16833. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 667 | Paragraph | SubSect | Section] rem definire possumus. Est sane zelus affectio, quae in parte animi consistit concupiscenti: ad quam sequitur ob vehementiam dolor, cum ex consortio aliorum, tum ex defectu rei quae desideratur. At non simplex eius ratio. est enim quidam zelus bonus, quidam vero malus. De bono loquutus est Paulus, cum diceret: Aemulor vos Dei aemulatione: despondi enim vos uni viro, virginem castam exhibere Christo. Item meliora. Ipse quoque Deus perfectissimo zelo erga nos afficitur, ut Scriptura saepius docet, quamvis ei affectus proprie tribui non possunt. De zelo autem pravo ad Galatas ita Paulus
16834. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 667 | Paragraph | SubSect | Section] e divinis Scripturis. Zelus ergo tum bonus erit, quando iusta et pia noticia per fidem frenabitur: Malus autem, si noticia huiuscemodi non cohibeatur: quemadmodum navis praesente gubernatore servatur, eo autem absente mergitur. Ideo Paulus Romanorum decimo, loquutus est prudentissime. nam cum istorum zelum damnaret, scientiam ei subtraxit: et uno verbo, quod poterat esse virtus eximia, ut vitium, et quidem periculosum notavit. Ut vero est discrimen ingens inter bonum et malum zelum: ita effecta quae utrinque derivantur, maxime sunt diversa. Bono zelo accensus est Christus, quando
16835. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 667 | Paragraph | SubSect | Section] eadem etiam arcam collocavit. Fuit igitur ibi ministerium religionis verae. Inde factum est, ut saepissime ipsam veram Ecclesiam ac regnum Christi significet, sicut et vox Ierusalem. Sic Psalmo secundo dicitur Christus unctus et constitutus esse a patre rex super Sion montem sanctum eius. Porro cum ex Sion dicitur exitura lex, et verbum Domini de Ierusalem, Isaiae secundo, et Micheae quarto. ipse met locus indicatur. Ostendit enim Deus, ibi passurum esse Meschiam, ibi daturum esse suis Apostolis Spiritum
16836. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 668 | Paragraph | SubSect | Section] parabola boni seminis et zizaniae, per hanc vocem designat (ut ipsemet exponit) impios seu filios diaboli. Sub qua tamen significatione necessario etiam falsa doctrina comprehenditur, quae impiorum est semen aut radix, Germanice zital vocatur. Magnam vero habet similitudinem proprietatum Zizania cum falsa doctrina: quarum tamen illa est praecipua, quod dementat et veluti ebrios reddit ea utentes. Sic enim etiam falsa doctrina adimit sanam mentem suis auditoribus. Eôdem facit etiam, quod tum in herba, seu crescens, similis videatur esse tritico, nisi adsit valde peritus ac oculatus: qui
16837. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 669 | Paragraph | Section] Hoc opusculum D. EUCHERII, veluti Appendicis loco huic nostrae singulorum vocabulorum ac nominum expositioni adiicere volui: quo Lector etiam in hac parte veterum sententiam cognoscere queat. Hoc enim putavi consultius esse, quam eius scriptionem distractam meae admiscere, praesertim cum eius tractatio sententiaque in quibusdam a nostris variet. EUCHERII EPISCOPI LUGDUNENSIS IN LIBRUM FORMULARUM SPIRITALIS INTELLIGENTIAE PRAEFATIO, AD VERANIUM. FORMULAS spiritalis intelllgentiae componendas, tibique mittendas pro studio
16838. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 669 | Paragraph | Section] FORMULARUM SPIRITALIS INTELLIGENTIAE PRAEFATIO, AD VERANIUM. FORMULAS spiritalis intelllgentiae componendas, tibique mittendas pro studio paternae erga te solicitudinis existimavi: quibus perceptis, in omnia Scripta divina facilime, ac in intellectum reliquorum sensus intenderetur. Nam cum litera occidat, spiritus autem vivificet: necesse est, ad illa spiritualium interiora sermonum, spiritu vivificante penetrari. Universam porro Scripturam tam Veteris instrumenti quam Novi, ad intellectum allegoricum esse sumendam, admonet nos vel illud, quod in Veteri testamento legimus:
16839. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 669 | Paragraph | Section] itaque procuratum est, ut eloquiorum illa castitas a promiscuis cunctorum verbis, abdito suo quasi quodam velamine pudicitiae contegeretur: ac divina optime dispensatione provisum est, ut Scripta ipsa ita tegerentur, caelestibus obumbrata mysteriis, sicut secreto suo divinitas operiebatur. Igitur cum in libris Sanctis, oculi Domini, uterus Domini, pedes Domini, arma etiam Domini scripta reperiantur: longeque absit a catholica Ecclesiarum fide, Deum corpore determinari, qui sit invisibilis, incomprehensibilis, infinitus: requirendum est, qualiter ista per Spiritum sanctum figurali
16840. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 670 | Paragraph | Sub2Sect | Section] De his quae appellantur membra Domini, vel quae de eo significantur. I. Oculi Domini, intelliguntur inspectio divina. In Ps. Oculi Domini super iustos. Aures Domini, cum exaudire dignatur. In Psal. Et aures eius in preces eorum. Os Domini, sermo ad homines. In Proverb. Os Domini locutum est. Verbum Domini, filius. In Psal. Eructavit cor meum verbum bonum. Brachium Domini, filius, per quem omnia operatus est. In Propheta: Et brachium
16841. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 670 | Paragraph | Sub2Sect | Section] tui. Baculus Domini sustentatio consolationis Domini In Psal. Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt. De supernis creaturis. II. Carbones, ignis charitatis, aut exemplorum, aut poenitentiae. In Psalm. Cum carbonibus desolatoriis. Fumus, initia compunctionis futurae, vel ipsius comminationis Dei. In Psal. Ascendit fumus in ira eius. Item in aliam partem, sicut fumus oculis noxius: id est, vanitas. Ignis, Spiritus sanctus. In actibus Apostolorum: Et apparuerunt illis dispartitae
16842. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 671 | Paragraph | Sub2Sect | Section] arborem hanc voluntatem hominis magis, quam ipsum hominem accipiendum putant. Ramus, successio In Apost. Quod si radix sancta, et rami. Item in aliam partem, in Daniele: Praecidite ramos eius. Folium, sermo doctrinae In Psalm. Et folium eius non defluet. Et aliter: Folium vestitus, et decor cum protectione divinae gratiae. Poma, Sanctorum in virtutibus fructus. In Cantico canticorum. Et manducet fructum pomorum suorum. Palma, perfectio vel victoria In Psal. Iustus ut palma florebit. Cedri, excelsioris potentiae viri. In Psal. Ut cedrus Libani multiplicabitur.
16843. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 671 | Paragraph | Sub2Sect | Section] Si autem tu ex naturali excisus es oleastro. Ficus, Synagoga interdum. In Evang. Et arefacta est continuo ficulnea. Et in Abacuc: Ficus non adferet fructum. Mala granata, Ecclesia de multis gentib. sive diversas gratias habens. In Canticis canticorum: Emissiones duae paradisus, mala granatorum cum fructu pomorum. Arundo, peccator, vel fragilis in fide. In Evang. Arundinem quassatam non confringet. Item arundo, infirmum auxilium. In Esaia: Quid confidis in baculo isto arundineo Aegyptio? cui si quis incubuerit, conquassabitur, et perforabit manum eius. Rubus ut quidam opinantur, Mariae
16844. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 672 | Paragraph | Sub2Sect | Section] mensae tuae. Pulli, Sancti. In Psal. ut supra. Et in malam partem, in Solomone: Et pulli aquilarum devorent eum. Aquilae, Sancti. In Evang. Ubi fuerit corpus, illic congregabuntur aquilae. In malam partem: Pulli aquilarum devorent eum. Struthio, haereticus, vel philosophus, quod quasi cum pennis sapientiae, tamen non evolet. In Esaia: Erit cubile draconum, et pascua struthionum. Pelicanus, Dominus Christus in passione, aut vir sanctus solitudini deditus. In Psalmo: Similis factus sum pelicano solitudinis. Corvus, nigredo peccatorum, vel daemones. In Solomone: Effodiant eum corui
16845. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 672 | Paragraph | Sub2Sect | Section] sensu, non habens cor. Turtur, Spiritus sanctus aut vir sanctus, aut intelligentia spiritalis. In Canticis canticor. Vox turturis audita est in terra nostra. Sed tunc columba Spiritus sanctus dicitur, quando scripturae Sacrae manifesta dissertio est: tunc vero turtur Spiritus sanctus intelligitur, cum Scripturae altis atque obscuris mysteriis elevantur. Milvus, significat (ut puto) rapacem, vel elatum. in Iob, secundum Hebraeos: Milvi abies domus est. Accipiter, interdum sanctus. ut puto, rapiens regnum Dei. In Iob: Nunquid in sapientia tua plumescit accipiter? Nycticorax, Christus, vel vir
16846. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 672 | Paragraph | Sub2Sect | Section] Evangelio: Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regna caelorum. [?:-- ] ri, principes populorum. In Psalmo: Tauri pingues obsederunt me. Boves, Apostoli, qui suscepto iugo Christi, Evangelii vomere mundum exaraverunt. In Psalmo: Offeram tibi boves cum hircis. Vaccae, carnalibus vitis pleni. In Psal. Inter vaccas populorum. Vitulus, Christus, sive sancti. In Psal. Tunc imponent super altare tuum vitulos. Et in aliam partem: Circundederunt me vituli multi, hoc est lascivientes. Sues, peccatores immundi. In epistola
16847. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 672 | Paragraph | Sub2Sect | Section] vocem meam audiunt. Pecora, simpliciores, quique minus praedici ratiocinandi subtilitate. In Solomone: Pasce animas pecorum tuorum. Hirci, peccatores, sive gentiles. In Daniele: Ecce autem hircus caprarum veniebat ab occidente, super faciem totius terrae. Item in bonam partem, Offeram tibi boves cum hircis. Caprae, iusti. interdum ex gentibus venientes. In Solomone: Capillatura tua sicut grex caprarum, quae revelatae sunt de Galaad. Agni, Christus, vel Apostoli aut sancti. In Evangelio: Pasce agnos meos. Hoedi peccatores. In Evangelio: Hoedos autem â sinistris. Talpae, idola, vel
16848. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 673 | Paragraph | Sub2Sect | Section] vicistis malignum. Et in malam partem, in Regnorum libro de Roboam: Derelicto consilio seniorum locutus est secundum consilium iuvenum. Parvulus, mente humilis, et simplex. In Evangelio: Abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelatio ea parvulis. Item in alteram partem, in Apostolo: Cum essem parvulus, loquebar ut parvulus. Meretrix, [?:----a ] peccatrix, quae relicto caelesti viro suo, id est, Christo, adulterinos de diabolo iniquitatis fructus concepit. In Hierem. Facies mulieris meretricis facta est tibi Operarii, Apostoli, vel praedicatores. In Evang. Messis
16849. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 673 | Paragraph | Sub2Sect | Section] Placebo Domino in regione vivorum. Et in alteram partem, in Solomone: Et laudavi magis mortuos quam viventes. Mortui, peccatores, vel infideles. In Evang. Sine mortuos sepelire mortuos suos. Et in bonam partem: Beati mortui qui in Domino moriuntur. Item, Mortui estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cadavera, infidelium corpora. In Propheta: Et impleam vallem Iosaphat cadaveribus mortuorum. Item in aliam partem: Posuerunt cadavera servorum tuorum. Sepulchrum, corpus peccatoris, mortuam vitiis animam intrinsecus retinens. In Evang. Similes estis sepulchris dealbatis, quae a
16850. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 674 | Paragraph | Sub2Sect | Section] corporis. In Evan. Vinum novum in utres novos mitti debet. Farina, opus bonum, vel scientia. In Evan. Abscondit mulier in farinae sata tria. Mola, vitae conversatio. In Evan.Duae molentes in mola. Possunt et duo testamenta lapides molae significare, per quos labore disserentium [?: ] cum veteris instrumenti in farinam Evan. convertare. ¶ Haec igitur nomina cum in textu Sacrae lectionis occurrunt, ita vel maxime ut exprimuntur, apertioribus accipienda traduntur, licet in diversas plerunque significationes pro persona vel tempore vel loco exeant, atque in figuras
16851. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 674 | Paragraph | Sub2Sect | Section] In Evan. Abscondit mulier in farinae sata tria. Mola, vitae conversatio. In Evan.Duae molentes in mola. Possunt et duo testamenta lapides molae significare, per quos labore disserentium [?: ] cum veteris instrumenti in farinam Evan. convertare. ¶ Haec igitur nomina cum in textu Sacrae lectionis occurrunt, ita vel maxime ut exprimuntur, apertioribus accipienda traduntur, licet in diversas plerunque significationes pro persona vel tempore vel loco exeant, atque in figuras locis congruas, pro ratione allegoricae interpretationis erumpant. Nam et abyssus
16852. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 674 | Paragraph | Sub2Sect | Section] possint significare, memoravimus. Et item duo testamenta, duo Cherrubin, in Exod. duo animalia, in Abac. duae petrae, in Exod. et in Canticis cantic. quarum velamento sponsa et Moses proteguntur: duo montes aenei, in Zach. de quorum frutetis myrtinis et obscura opacitate egrediuntur quadrigae cum equis rufis, nigris, albis, et variis. Sed has tam multimodas significationes in singulis prosequi nominib. non solum laboris immensi, verum etiam impossibile arbitrati sumus. Nunc ergo ad eum interpretationis modum atque ordinem, quem paululum per necessitate disputandi interrupimus,
16853. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 675 | Paragraph | Sub2Sect | Section] supra. Tabernaculum, corpus Domini, vel Ecclesia. In Psal. In sole posuit tabernaculum suum. Arca, caro Dominica, vel corda sanctorum Deo plena. In Ps. Tu et arca sanctificationis tuae. Item arca, Ecclesia, intra quam salvanda clauduntur. In Genes. Remansit autem solus Noe, et qui cum eo erant in arca. Tabulae lapideae duae, ut puto, propter testamenta duo, vel propter duo praecepta dilectionis, Dei et proximi. In Exodo: Et dixit Dominus ad Mosen: Excide tibi duas tabulas. Lex, praecepta divina. In Psal. Lex Domini immaculata. Chirographum, conscriptio hominis
16854. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 675 | Paragraph | Sub2Sect | Section] in arca. Tabulae lapideae duae, ut puto, propter testamenta duo, vel propter duo praecepta dilectionis, Dei et proximi. In Exodo: Et dixit Dominus ad Mosen: Excide tibi duas tabulas. Lex, praecepta divina. In Psal. Lex Domini immaculata. Chirographum, conscriptio hominis peccatoris cum diabolo, per manum iniquitatis. In Apost. Chirographum peccati, quod erat contrarium nobis. Pactum, confoederatio gratiae divinae cum homine. In Ps. Vidi non servantes pactum. Testamentum, confirmatio voluntatis divinae. In Propheta: Et confirmabo testamentum meum super domum Iuda. Praeputium,
16855. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 675 | Paragraph | Sub2Sect | Section] dixit Dominus ad Mosen: Excide tibi duas tabulas. Lex, praecepta divina. In Psal. Lex Domini immaculata. Chirographum, conscriptio hominis peccatoris cum diabolo, per manum iniquitatis. In Apost. Chirographum peccati, quod erat contrarium nobis. Pactum, confoederatio gratiae divinae cum homine. In Ps. Vidi non servantes pactum. Testamentum, confirmatio voluntatis divinae. In Propheta: Et confirmabo testamentum meum super domum Iuda. Praeputium, vita gentilis. In Apost. In praeputio aliquis vocatus est, non circumcidatur. id est, etiam qui ex gentib. ad fidem Christi veniunt,
16856. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] In epist. ad Hebr. Non. n. in manufactis sanctis Iesus introivit exemplaria verorum, sed in ipsum caelum, ut appareat nunc vultui Dei pro nobis. Sabbatum requies spiritalis. In Gen. Et requievit Dominus ab omnib. operib. suis. Quadragesima, figura praesentis vitae ac laboris. In Evang. Et cum ieiunasset quadraginta diebus, et quadraginta noctib. Pascha, praenunciatio Dominici transitus. In Evang. Ante diem autem festum Paschae sciens Iesus quia venit eius hora, ut transeat ex hoc mundo ad patrem. Quinquagesima, manifestatio futurae beatitudinis, vel remissionis. In Levit.
16857. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] per fenestras. Item in malam partem: Mors introivit per fenestras. Gradus, spiritalis assensus. In Ps. titulo: Canticum graduum. Pavimentum, humiliatio, vel afflictio animae, sive in terrena declinatio. In Ps. Adhaesit pavimento anima mea. Psalterium, opera bona. In Ps. Psalterium iucundum cum cithara. Cithara, pectus [?: de--tum ] , in quo tanquam nervi sunt virtutes: hoc est, spiritalia bona. In Psal. Exurge psalterium cum cithara id est, opera cum fide. vel de ipso Domino, resurrectio carnis cum divina virtute. Decachordum, praecepta decem, vel geminati
16858. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] vel afflictio animae, sive in terrena declinatio. In Ps. Adhaesit pavimento anima mea. Psalterium, opera bona. In Ps. Psalterium iucundum cum cithara. Cithara, pectus [?: de--tum ] , in quo tanquam nervi sunt virtutes: hoc est, spiritalia bona. In Psal. Exurge psalterium cum cithara id est, opera cum fide. vel de ipso Domino, resurrectio carnis cum divina virtute. Decachordum, praecepta decem, vel geminati quinque sensus hominis exterioris cum interiore. In Psal. In decachordo, psalterio cum cantica et cithara. Organon, homo, vel ille qui est assumptus
16859. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] in terrena declinatio. In Ps. Adhaesit pavimento anima mea. Psalterium, opera bona. In Ps. Psalterium iucundum cum cithara. Cithara, pectus [?: de--tum ] , in quo tanquam nervi sunt virtutes: hoc est, spiritalia bona. In Psal. Exurge psalterium cum cithara id est, opera cum fide. vel de ipso Domino, resurrectio carnis cum divina virtute. Decachordum, praecepta decem, vel geminati quinque sensus hominis exterioris cum interiore. In Psal. In decachordo, psalterio cum cantica et cithara. Organon, homo, vel ille qui est assumptus a Domino. In Psa. Laudate
16860. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] anima mea. Psalterium, opera bona. In Ps. Psalterium iucundum cum cithara. Cithara, pectus [?: de--tum ] , in quo tanquam nervi sunt virtutes: hoc est, spiritalia bona. In Psal. Exurge psalterium cum cithara id est, opera cum fide. vel de ipso Domino, resurrectio carnis cum divina virtute. Decachordum, praecepta decem, vel geminati quinque sensus hominis exterioris cum interiore. In Psal. In decachordo, psalterio cum cantica et cithara. Organon, homo, vel ille qui est assumptus a Domino. In Psa. Laudate eum chordis et organo. Tympanum, attenuatum
16861. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] [?: de--tum ] , in quo tanquam nervi sunt virtutes: hoc est, spiritalia bona. In Psal. Exurge psalterium cum cithara id est, opera cum fide. vel de ipso Domino, resurrectio carnis cum divina virtute. Decachordum, praecepta decem, vel geminati quinque sensus hominis exterioris cum interiore. In Psal. In decachordo, psalterio cum cantica et cithara. Organon, homo, vel ille qui est assumptus a Domino. In Psa. Laudate eum chordis et organo. Tympanum, attenuatum corpus ieiunio. In Psal. Laudate eum in tympano et choro. Chorus, concordia. In
16862. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] est, spiritalia bona. In Psal. Exurge psalterium cum cithara id est, opera cum fide. vel de ipso Domino, resurrectio carnis cum divina virtute. Decachordum, praecepta decem, vel geminati quinque sensus hominis exterioris cum interiore. In Psal. In decachordo, psalterio cum cantica et cithara. Organon, homo, vel ille qui est assumptus a Domino. In Psa. Laudate eum chordis et organo. Tympanum, attenuatum corpus ieiunio. In Psal. Laudate eum in tympano et choro. Chorus, concordia. In Psal. ut supra. Tuba, vocis exaltatio in praedicatione
16863. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] Aethiopia praeveni et manus eius Deo. Item in aliam partem. In Ps. Dedisti eum escam populo Aethiopum. Babylon, aut mundus, aut Roma. In Apocal. Et Babylon magna venit in memoriam ante Deum, dare ei calicem vini indignationis irae eius. Inimici, diabolus, vel vitia. In Ps. Non confundetur, cum loquetur inimicis suis in porta. Fures, haeretici et pseudoprophetae. In Evang. Omnes quotquot venerunt ante me, fures fuerunt, et latrones. Gentes, vitia. In Pentateucho: Cum introduxerit te Dominus Deus tuus in terram, quam possessurus ingredieris, et deleverit gentes multas coram te. Item in
16864. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] in memoriam ante Deum, dare ei calicem vini indignationis irae eius. Inimici, diabolus, vel vitia. In Ps. Non confundetur, cum loquetur inimicis suis in porta. Fures, haeretici et pseudoprophetae. In Evang. Omnes quotquot venerunt ante me, fures fuerunt, et latrones. Gentes, vitia. In Pentateucho: Cum introduxerit te Dominus Deus tuus in terram, quam possessurus ingredieris, et deleverit gentes multas coram te. Item in aliam partem: Omnes gentes plaudite manibus. Pugna, certamen adversus nequitias spiritales, vel adverius vitia conflictus. In Apost. Sic pugno, non quasi aerem verberans. Pax
16865. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 676 | Paragraph | Sub2Sect | Section] Ad trinitatem. In Ioi epistola: Tria sunt quae testimonia perhibent, aqua. sanguis, et spiritus. IIII. Ad quatuor Evangelia. In Ezech. Et ex medio eorum similitudo 4 animalium. V. Ad quinque libros Moisi. Apost. In Ecclesia volo 5 verba sensu meo loqui. VI. Ad diem sextum, quo Dominus hominem cum universis terrae
16866. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 677 | Paragraph | Sub2Sect | Section] in mensuram aetatis plenitudinis Christi. XL. Ad quadragesimae sacramentum. In Evang. Et agebatur a spiritu in deserto diebus quadraginta. XLII. Ad numerum in eremo mansionum, vel ad numerum generationum quae ab Abraham sunt usque ad Dominum IESUM Christum. L. Ad Pentecosten. In Act. Apost. Et cum complerentur dies Pentecostes. LX. Ad fructum viduis sive continentibus debitum. In Evang. Et dabunt fructum, aliud sexagesimum. LXXII. Ad numerum presbyterorum Moisi, vel discipulorum quos Dominus elegit. In Evang. Posthaec autem designavit Dominus et alios septuaginta duos, et misit illos
16867. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 677 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] vel conversa. Ismael, auditio Dei. Isaac, risus: non tamen, ut quidam putant, ideo sic appellatus, quia Sara riserit: sed quôd Abraham, qui tunc utique prior risisse indicatur. Rebecca, patientia, sive quae multum acceperit. Iacob, supplantator. Israel, vir videns Deum: sed melius. princeps cum Deo. Lia, laboriosa. Rachel, ovis, vel videns Deum. Ruben, videns filios, sive fidens in medio. Simeon, audiens tristicias. Levi, appositus, sive additus. Iuda, confitens, sive glorificans. Zabulon, habitaculum pulchritudinis. Ischachar, est merces. Dan, iudicium, aut iudicans. Gad, tentatio.
16868. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 677 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] tenebrae, vel moeror. Iob, magus, vel dolens. Amalech, populus lambens, sive restinguens. Moises, assumptio, vel liniens. Aaron, mons fortitudinis. Pharao, denudans eum, sive dissipator eius. Sed Pharao nomen est non hominis, sed dignitatis: sicut et apud nos Augusti appellantur reges, cum propriis nominib. censeantur. Pharao tamen ille submersus in mari rubro, proprio vocabulo Cencres vocitatus est. Iosue, Salvator. Athoniel, tempus eius Dei, vel responsio Dei. Aod, gloriosus. Semegar, nomen adveniens, sive ibi colonus. Barach, fulgurans. Delbora, apis, vel loquax. Gedeon,
16869. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 678 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Gehenna, vallis gratuita. Quidam aestimant appellatam hanc a valle Gehennon, quae est iuxta murum Hierusalem. Hebraei, transitores. Sadducaei, iustificati. Pharisaei, divisi. Galilaei, volubiles. Samaritae, custodes, eo quod â Babyloniis illic ad custodiam collocati sint Iudaeorum. ¶ Cum in caeteris, tum et in hoc abundanter liquet, scriptura omnis sacra quam vere divina sit, ac plena mysteriis, quando ita congruant reb. nomina, effectibusque respondeant. Sicut David, quam exprimitur in Latinum fortis manu: utique fortiss. omnib. fere bellis extitit. Solomon, pacificus: utique
16870. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 679 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Hi omnes de Sem posteritate procedunt. De Locis. V. Iebus, ipsa est Hierusalem, ipsa est Salem, in qua regnavit Melchisedech. Haec nunc ab Helio Adriano, vocatur Helia. Babel, in Genesi, nunc Babylon vocatur. In hoc loco cum turrem quondam homines aedificare adversus caelum aggressi essent, dispersi sunt, immissa divinitûs confusione linguarum. Achar, nunc Nysibis vocatur. Reblatha, nunc Antiochia appellatur, eadem est Epiphania. Sycem, haec est et Sycema: nunc Neapolis, civitas Samaritanorum. Olibama, in
16871. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 680 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] repromissionis transcenderunt. Certe Pascha nostrum est, quod Salvator ab inferis resurgens, caelorum regna transcenderit. Phase, itidem Pascha est, transcensus, vel transitus. sunt qui magis transcensum, vel transitum ex hoc appellatum affirmant, quod eadem nocte Dominus per Aegyptum transierit, cum Aegyptiorum primogenita cuncta percussit. Pentecoste, quinquagesima, Graecum est. Huius quinquagesimae figuram annus Iubilaeus gessit, quique nunc iterum futurae repromissionis aeternam requiem praefigurat. Scenopegia, cum tabernacula a Iudaeis figuntur, ob memoriam tabernaculorum.
16872. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 680 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] hoc appellatum affirmant, quod eadem nocte Dominus per Aegyptum transierit, cum Aegyptiorum primogenita cuncta percussit. Pentecoste, quinquagesima, Graecum est. Huius quinquagesimae figuram annus Iubilaeus gessit, quique nunc iterum futurae repromissionis aeternam requiem praefigurat. Scenopegia, cum tabernacula a Iudaeis figuntur, ob memoriam tabernaculorum.
16873. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 681 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] est, a populo. Catechumenos, instructus, sive audiens. Neophytus, novella plantatio. Baptisterium, tinctorium. Holocaustum, totum combustum: ideo, quia integra hostia igni tradita consumebatur. Chrisma, unctio. Eucharistia, gratia. Symbolum, collatio aut pactum, vel complacitum, quod sit homini cum Deo. Hymnus, carmen in laudem Dei. Antiphona, vox reciproca. Pentateuchum, quinque volumina: id est, Moysi libri quinque, de quibus dicit Apostolus, Quinque verbis velle se in Ecclesia loqui. Exodus, exitus, vel egressus, scilicet populi Israel. Deuteronomion, secunda lex, in quo est
16874. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 682 | Paragraph | Section] 52 Abbreviare 4. 8 abbreviata anima ib. 9 abbreviari manum alicuius ibid. 20 abbreviatus spiritus Domini ibid. 28 abbreviati dies ibid. 31 Abducere aliquem cum operantibus iniquitatem ibid. 43 Abies ibid. 47 abietum ligna ibid. 57 abietes tremere ibid. 60 Abiicere ibid. 63 abiectus
16875. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 682 | Paragraph | Section] Adhuc 21. 5 adhuc paululum ibid. 7 Adiicere ibid. 13 Adimplere ibid. 17 Adiurare ibid. 21 Adiuvare ibid. 31 adiuvare cum aliquo ibid. 36 adiutor superbiae ibid. 42 adiutorium ponere super aliquem ib. 45 Admiratio, sive Admirari ibid. 52 Adolescentia 22. 21 Adiaphoran ibid.
16876. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 682 | Paragraph | Section] [?: ] amarae aquae ibid. [?: ] amarum ibid. [?: ] amaritudo amarissima ibid. [?: ] Ambulare [?: 34.- ] ambulare cum mendacio ibid. [?: ] ambulare in consilio impiorum ibid. [?: 3- ] ambulare in via regum Israel ibid. [?: 4- ] ambulare coram Deo ibid. [?: 43 ] .
16877. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 683 | Paragraph | Section] anno facere ib. 48 In Anno post annum ib. 50 Anni reversio ib. 51 Annum super annum addere ib. 52 Annum coronare ib. 54 Annos consumere tanquam sermonem ibid. 58 Annos seu dies cum aliquo esse ibid. 59. 60 Annorum multitudo ib. 70 Anni numeri 45. 3 [?: ] placabilis ib. 14 [?: ] retributionis, et visitationis ibid. [?: 1- ] . 17
16878. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 684 | Paragraph | Section] apprehendere ibid. 34 bellum disponere ibid. 38 bellum facientes ibid. 39 bellum videre ibid. 40 bellum sanctificare ibid. 43 bellum Domino cum Amalek a generatione in generationem ibid. 48 belli vir ibid. 54 belli alicuius vir ibid. 58 bellorum opiniones ibid. 67 Benedicere 73. 5 benedicere in
16879. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 684 | Paragraph | Section] nisi [?: ] carni et sanguini acquiescere [?: ] carnis voluntas sive nativitas [?: ] in Carne esse, et non [?: secundum ] [?: ] ambulare [?: ] carnem crucifigere cum suis concupiscen-tiis [?: ] carneae res [?: ] cor carneum [?: ] carnem Christi comedere [?: ] carnem alicuius comedere [?: ]
16880. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 685 | Paragraph | Section] [?: ] Christi mortem baptizari ib. 65. 66 Christum lucrifacere ibid. 68 Christum sedere ad dextram patris 117. 4 Christianus 124. 51 [?: ] ibid. 56 [?: ] capere cum aliquo ibid. 63 [?: ] aliquem ibid. 68 [?:-bor ] 125. 2 [?: ] facere ascendere ibid. 3 [?: ] facere declinare ibid. 5
16881. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 685 | Paragraph | Section] 6 colligi pro amoveri ib. 16 colligi leprosum ibid. 18 colligi rem diei ibid. 24 collectiones frugum ib. 31 colligere omnia castrae ibid. 35 colligere cum aliquo ib. 36 colligere pedes ibid. 60 collum ibid. 44 collo torquem imponi ibid. 53 colla aliquorum calcare ibid. 55 collo extento ambulare
16882. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 687 | Paragraph | Section] [?: ple- ] ib. 30 [?: ] [?:-ple-s ] aliquem ib. 31 [?: ] [?:-re ] ib. 40 [?: ] Corde alicuius esse aliquid ib. 51 [?: ] [?:-icuius ] cum altero esse ib. 56. 57 [?: ] [?:-erre ] , et absque corde ib. 58 [?: ] [?:-ns ] ib. 61 [?: ] [?:-icuius ] concidere ib. 62 [?: ]
16883. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 687 | Paragraph | Section] Crucifigi 191. 1. 2 Cubile ib. 37 Cubiculum ib. 56 Cubitus ib. 59 Culex ib. 62 ex Culice elephantum facere ib. 65 culicem excolare, et Camelum devorare ibid. 67 Cum praepositio 192. 13 cum aliquo esse Deum ib. 18. 19 cum aliquo aliquid esse ib. 29 Curro 193. 5 Currere cum peditibus ib. 24 currere facere ib. 30 currus ib. 40 currus et
16884. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 687 | Paragraph | Section] ib. 37 Cubiculum ib. 56 Cubitus ib. 59 Culex ib. 62 ex Culice elephantum facere ib. 65 culicem excolare, et Camelum devorare ibid. 67 Cum praepositio 192. 13 cum aliquo esse Deum ib. 18. 19 cum aliquo aliquid esse ib. 29 Curro 193. 5 Currere cum peditibus ib. 24 currere facere ib. 30 currus ib. 40 currus et equites Israel ib. 47
16885. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 687 | Paragraph | Section] Cubitus ib. 59 Culex ib. 62 ex Culice elephantum facere ib. 65 culicem excolare, et Camelum devorare ibid. 67 Cum praepositio 192. 13 cum aliquo esse Deum ib. 18. 19 cum aliquo aliquid esse ib. 29 Curro 193. 5 Currere cum peditibus ib. 24 currere facere ib. 30 currus ib. 40 currus et equites Israel ib. 47 Custodire ib. 60 Custodire
16886. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 687 | Paragraph | Section] elephantum facere ib. 65 culicem excolare, et Camelum devorare ibid. 67 Cum praepositio 192. 13 cum aliquo esse Deum ib. 18. 19 cum aliquo aliquid esse ib. 29 Curro 193. 5 Currere cum peditibus ib. 24 currere facere ib. 30 currus ib. 40 currus et equites Israel ib. 47 Custodire ib. 60 Custodire civitatem 194. 26 Custodia ib. 42 custodire custodiam
16887. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 687 | Paragraph | Section] 202. 7 in Decore sanctitatis Deum adorare ib. 26 Decretum, et Decerno ibid. [?: 4- ] Dedicare, et Dedicatio ibid. [?: 5- ] Deducere 203. 6 deducere canos alicuius cum sanguine ad inferos ibid. 8 deducere in pace ibid. 10 deducere ad inferos, et reducere ibid. [?: 1- ] deducere in pulverem ibid. 20 Deficere ibid.
16888. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 688 | Paragraph | Section] visitationis ib. 54 dies mactationis ib. 62. 63 dierum numerum explere ib. 70 dies Christi 235. 4 dies alicuius ib. 10 dierum postremitas ib. 17 die ac nocte ib. 30 dies tres cum dimidio ib. 35 dies regis ib. 63 dies caedis aut festus 236. 1 dies dies ib. 8 per Dies ib. 13 diebus post dies ib. 15 dies vitae alicuius ib. 25 dies virtutis ib. 44
16889. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 689 | Paragraph | Section] ib. 30. 31 [?: ] pili ib. 14 [?: ] [?: ] Domini [?: venir- ] ib. 33 [?: ] in medio inimicorum ib. [?: ] sibi ib. 48 [?: ] cum Deo ib. 60 [?: ] spiritus ib. 69 [?: ] caeli 252. 8 [?: ] diei ac noctis ib. 5. 6 [?: ] alicui ib. 12 [?: D- ] ib. 20 [?:
16890. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 689 | Paragraph | Section] ib. 12 inebriari ib. 49 Ebriam addere sitienti ib. 68 Ecce 259. 23 Ecclesia 260. 42 Edere et bibere 264. 3 Edere et bibere carnem et sanguinem Christi ib. 7 edere panem cum aliquo ib. 9 edere panem in regno caelorum ib. 11 edere stercora sua, et bibere urinam ib. 12 edere de ligno vitae ib. 14 edere aut comedere in conspectu gloriae Dei ib. 16 Effundere ib. 21
16891. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 690 | Paragraph | Section] 15 excoquo ib. 41 excubiae Domini ib. 44 excutere pulverem e pedibus ib. 50 execratio ib. 62 exercitus ib. 70 exercitus caeli 289. 2 exercitus terrae ib. 3 cum Exercitu egredi Deum ib. 30 exercituum reges ib. 33 exercitus viri ib. 36 exercitus Dei ib. 40. 41 Exigo ib. 46 exactionem manus dimittere ib. 47 exactores ib. 47 Exire
16892. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 690 | Paragraph | Section] ponere in malum ib. 51 faciem operire, deprimere, aut deiicere ib. 66 faciem ponere inter genua ib. 69. 70 facie erecta incedere, et faciem levare 298. 1. 2 faciei absconsio ab aliquo ib. 5 a Facie ad faciem cum aliquo loqui aut versari ib. 13 faciei angelus ib. 26 faciem Dei quaerere ib. 44 faciei salutes ib. 50 facies flammarum ib. 54 facies redigi in nigredinem ib. 57 coram Facie alicuius
16893. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 690 | Paragraph | Section] misericordiam aut [?: benefic- ] ibid. 21. 22 facere iustitiam et iudicium ib. 24. [?: ] facere voluntatem patris ib. [?: 4- ] facere malum ib. 50. [?: ] facere cum Deo ib. [?: ] facere virtutem ib. [?: ] facere in manu excelsa ib. [?: ] facere aliquid in aliquid ib. [?: ] facere pedes aut barbam ib. [?: ] sic Faciat,
16894. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 691 | Paragraph | Section] 56 Flere ib. 60 flentes sulci ib. 64 flere flendo ib. 67 fletus fluminum 337. 7 fletum super speciosa deserti assumere ibi. 12 fletus et stridor dentium in inferno ib. 14 flere cum flentibus ib. 22 flentes sint tanquam non flentes, et gaudentes tanquam non gaudentes ib. 25 Flos ib. 31 florere lepra dicitur ib. 53 fluctus ib. 56 fluens terra melle et [?: lact- ] ib. 64
16895. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 691 | Paragraph | Section] Deum potare [?: p-os ] ibi. 29
flumina aperire in summis collibus, et fontes in medio camporum ib. 43. 44
Foedus ib. 51
16896. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 691 | Paragraph | Section] [?: p-os ] ibi. 29
flumina aperire in summis collibus, et fontes in medio camporum ib. 43. 44
Foedus ib. 51
16897. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 691 | Paragraph | Section] aperire in summis collibus, et fontes in medio camporum ib. 43. 44
Foedus ib. 51
16898. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 692 | Paragraph | Section] Gaudium ib. 8 facere gaudium [?: magni-m ] ib. 23 gaudii mei urbs Hier. ib. 47 gaudium facere audire ib. 54 gaudium salutis ib. 57 gaudium Domini ib. 59 gaudium alicuius cum aliquo ib. 61 gaudere super aliquem laeticiam ib. 63. 64 Gehenna ib. 69 gehennae filium duplo magis fieri proselytum a pharisaeis conversum, quam antea fuerat 357. 35 Generatio ib. 53 generationis Christi
16899. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 692 | Paragraph | Section] a siti prohibere [?: ]
16900. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 693 | Paragraph | Section] ] 414. 16. 17 Imputatio ib. [?: 5- ] Inane 440. [?: 6- ] Inanis gloriae 441. 16 Incalescere ib. 35 Incantator ib. 45 Incedere in iustitiis ib. 50 incedere cum aliquo in [?: ir- ] ib. 25 incedere fraudulenter ib. 57. 58 incessus Dei ib. [?: 6- ] Incendere [?: lucerna- ] ib. 68 Incensum ib. 69 Incidere 442. [?: 3- ]
16901. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 694 | Paragraph | Section] ibi. 54 ingredi partem civitatis ibi. 56 ingredi sine macula ibi. 62 ingredi ad mortuum ibi. 63 ingredi ad patres ibi. 64 ingredi alicuius causam ad iudicem ibi. 69. 70 ingredi pactum cum aliquo ibi. 70 Ingressus populi 456. 1 In idipsum ibi. 6 [?: Iniuri- ] ibi. 14 Iniquitas ibi. 26 iniquitatem ferre ibi. 52 iniquitatem alicuius invenire 457. 21
16902. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 694 | Paragraph | Section] Insulae ib. 60 Integrum 462. [?: 1- ] Intelligens ib. 23 Intellectus ib. 34 intelligere 463. 17 cor ad Intelligendum ib. 27 intelligens audiendo ib. 37 cum Intelligentia aliquid facere ib. 41. 42 intelligentiae ib. [?: 3- ] intelligentiarum vir aut populus ib. 44. et 45 intelligentiam cognoscens ib. 57 intellectum apponere ib. 61 Inter ib. 67
16903. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 694 | Paragraph | Section] arripere [?: ] . [?: ] iudicium egredi [?: ] . [?: ] iudicare in iustitia [?: ] . [?: ] iudicia facere in aliquo [?: ] . [?: ] iudicia cum aliquo loqui [?: ] . [?: ] ad Iudicium venire, vel intrare [?: ] [?:-quo ] ib. 48. 49 iudicia removere [?: ] . 54 iudicii Deus [?: ] . 57 iudicium ad
16904. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 696 | Paragraph | Section] 46. 47 loqui verba, aut loquelam [?: ib- ] . [?:-3 ] . 54 loqui in testimoniis Dei [?: ] [?: 6- ] loqui bonum aut malum ibi. [?: 6- ] [?: ] non Loqui a bono ad malum cum [?: ] ibi. 67. 68 loqui in aliquem 584. [?: ] loqui in auribus alicuius ib. 8 loqui verba in auribus alicuius ib. 9 loqui in animam alicuius ibi. [?: ] loqui super cor ib.
16905. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 696 | Paragraph | Section] loqui lingua [?: 58- ] . 3 loqui mente [?: ] loqui Deum in prophetis [?: ] . [?: ] loqui in corde ib. 47 loqui visionem cordis [?: ] . 55 a loqui cum aliquo ibi. 56 loqui in alicuius auribus ibi. 49. [?: 5- ] loqui cum aliquo bona 586. 5 loqui ore cum alterius ore ib. 9 loqui verba sua ib. [?: ] loqui verba alicuius aliquid ib.
16906. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 696 | Paragraph | Section] Deum in prophetis [?: ] . [?: ] loqui in corde ib. 47 loqui visionem cordis [?: ] . 55 a loqui cum aliquo ibi. 56 loqui in alicuius auribus ibi. 49. [?: 5- ] loqui cum aliquo bona 586. 5 loqui ore cum alterius ore ib. 9 loqui verba sua ib. [?: ] loqui verba alicuius aliquid ib. 14. [?: ] loqui verba cantici ib. 16. 17 loqui in verbis alicuius ib.
16907. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 696 | Paragraph | Section] [?: ] loqui in corde ib. 47 loqui visionem cordis [?: ] . 55 a loqui cum aliquo ibi. 56 loqui in alicuius auribus ibi. 49. [?: 5- ] loqui cum aliquo bona 586. 5 loqui ore cum alterius ore ib. 9 loqui verba sua ib. [?: ] loqui verba alicuius aliquid ib. 14. [?: ] loqui verba cantici ib. 16. 17 loqui in verbis alicuius ib. [?: ] loquendo loqui
16908. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 698 | Paragraph | Section] manus imponere ib. 38 manus percutere 622. 5 manu plaudere ib. 20 manus habere super lumbos ib. 26 manu percutere aut infigere ib. 30 manus super caput ib. 38. 39 manum ponere cum alio ib. 41 in Manu ponere animam ib. 47 manum super femur excutere ib. 55 manum protrahere cum illusoribus ib. 59 manuum puritas 623. 2. 3 in Manuum mundicia aut puritate aliquid facere ib. 9
16909. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 698 | Paragraph | Section] lumbos ib. 26 manu percutere aut infigere ib. 30 manus super caput ib. 38. 39 manum ponere cum alio ib. 41 in Manu ponere animam ib. 47 manum super femur excutere ib. 55 manum protrahere cum illusoribus ib. 59 manuum puritas 623. 2. 3 in Manuum mundicia aut puritate aliquid facere ib. 9 manus in innocentia lavare ib. 16 in Manibus iniquitatem esse ib. 19. 20 manus sanguine plenae ib. 28
16910. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 699 | Paragraph | Section] [?: ] [?: ] Dei ibid. 26 [?: ] [?: ] [?:-libus ] descendere ib. 32 [?: ] [?: cons-lium ] ib. 41 [?: ] Deum in aliquem, aut cum [?: ali-o ] ib. 44 etc. [?: ] ib. 50 [?: ] facere memoriam ib. 67. 68 [?: ] [?: ] oculis alicuius 655. 2 [?: ] ib. 7
16911. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 699 | Paragraph | Section] ali-o ] ib. 44 etc. [?: ] ib. 50 [?: ] facere memoriam ib. 67. 68 [?: ] [?: ] oculis alicuius 655. 2 [?: ] ib. 7 [?: ] se cum aliquo ib. 17 [?: ] lites ib. 22 [?: ] se cum cedris ib. 25 [?: ] se cum equis ib. 31 [?: ] vinum ib. 46 [?: ] [?: ] [?:-letu
16912. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 699 | Paragraph | Section] [?: ] facere memoriam ib. 67. 68 [?: ] [?: ] oculis alicuius 655. 2 [?: ] ib. 7 [?: ] se cum aliquo ib. 17 [?: ] lites ib. 22 [?: ] se cum cedris ib. 25 [?: ] se cum equis ib. 31 [?: ] vinum ib. 46 [?: ] [?: ] [?:-letu ] ib. 49 [?: ] [?: ] ib. 53 [?: ]
16913. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 699 | Paragraph | Section] [?: ] [?: ] oculis alicuius 655. 2 [?: ] ib. 7 [?: ] se cum aliquo ib. 17 [?: ] lites ib. 22 [?: ] se cum cedris ib. 25 [?: ] se cum equis ib. 31 [?: ] vinum ib. 46 [?: ] [?: ] [?:-letu ] ib. 49 [?: ] [?: ] ib. 53 [?: ] ib. 59 misericordia et veritas simul
16914. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 699 | Paragraph | Section] simul 657. 1 misericordiam auferre ab aliquo ib. 51 misericordiam relinquere ib. 61 misericordiam mittere ib. 67 misericordiam interiora dare 658. 1 misericordiam facere ib. 15 misericordiam Dei cum aliquo facere ib. 33. 34 misericordiae viscera ib. 40 misericordias praecipere ib. 52 misericordiam inclinare super aliquem ib. 55. 56 misericordiam [?: praeparar- ] ib. 57 misericordiam Dei
16915. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 699 | Paragraph | Section] inclinare super aliquem ib. 55. 56 misericordiam [?: praeparar- ] ib. 57 misericordiam Dei super nos roborari ib. 61 misericordiam protrahere ib. 62. 63 misericordiae recordari ib. 66 misericordia cum aliquo 659. 4 misericordiam alicui a Deo dari ib. 12 misericordiae vasa ib. 18 misericordiarum pater ib. 21 miserationum aut misericordiarum viscera induere ib. 26 sine Misericordia iudicium ib. 30
16916. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 699 | Paragraph | Section] aegritudinum mori ib. 69 ad Mortem, ad mortem ib. 70 et 676. 1 e Morte eruere 671. 3 mors pascet eos ib. 4. 5 a Morte prohibere animam alicuius ib. 6. 7 in Morte sepelire ib. 10 cum Morte pactum ib. 12 in Morte ligamenta ib. 16. 17 mortuus ib. [?: 3- ] mortuum esse ibid. mortuorum luctus ib. 45 mortui Dei ib. 47 ad Mortuos ib. 50. 52
16917. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 700 | Paragraph | Section] animalia 696. 35 mundatio 697. 14 mundari post aliquem ib. 28 mundare ib. 35 munda oblatio 698. 21 Munitio 699. 67 Munus 700. 34 in Muneribus iudicare ib. 55 cum Munere vultum alicuius deprecari 701. 8. 9 [?:-unificentiarum ] [?: pl-uia ] ib. 15 Murmurare ib. 18 Murus ib. 39 murum alicuius civitatis circumdare peccata aut scelera ib. 68 in
16918. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 701 | Paragraph | Section] et die foedus 741. 14 [?: ] [?:--cti ] indicat scientiam ib. 21 [?: ] Nocte accidens ib. 23 [?:-dis ] , [?:--t ] nocturnus timor ib. 25 [?: ] canticum Dei cum aliquo ib. 33 [?: ] Noctu surgere ib. 51 [?: ] observationum ib. 63 [?: ] vigilia 742. 3 [?: ] esse sicut lucem aut diem Domino ib. 7 [?: ] et
16919. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 702 | Paragraph | Section] ib. 20 opera praeparari Deo ib. 17 operari aliquibus sagittas suas ib. 32 opus servile 796. 9. 10 Opprobrium ib. 16 opprobrium alicuius ib. 30 in Opprobrium alicui esse ib. 47 cum Opprobrio percutere maxillam ibi. 52 opprobrium alicuius auferre ib. 60 Ora ib. 70 oram patris discooperire 797. 3 oram suam super aliquam expandere ibi. 5. 6 in Oris alicuius reperiri [?: sanguin-
16920. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 703 | Paragraph | Section] [?: P- ] ib. 38 [?: ] ib. 46 [?: ] ib. 66 [?: ] salis 813. 3 [?: ] pacis ib. 23 [?: ] ingredi ib. 27 [?: ] cum die et nocte ib. 32. 33 [?: ] polluere ib. 52 pactum statuere ibid. 67 Paedagogus 814. 10 Pagina, aut pagella ib. 18 Palatum ibid. 29 palatum ad
16921. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 703 | Paragraph | Section] ventum ib. 70 parturientis dolores et angustiae 825. 34. 35 Pars ib. 48 pars Iacobi 826. 31 pars impiorum ib. 37 partem alicuius esse in aliqua re ib. 53 partem alicui, aut alicuius esse cum aliquo ib. 68. 69 partes vulpium 827. 27 pars sicut pars ib. 32 pars contingens, quadrans, conveniens, etc. ib. 34 Participo ib. 53 particeps ibid. 56 Parasceve
16922. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 703 | Paragraph | Section] facere salvum ib. 55 pauperis rapina ib. 61 pauperem prohibere a desiderio ib. 67 pauperum filii ib. 69 pauperes per metaphoram 840. 7 pauperes spiritu ib. 43 Pax 841. 14 pax cum Deo ib. 23 pacis vir 842. 26 pacis filius ib. 35 pax et veritas ib. 36 pacifici ib. 57 pacis castigatio 843. 22 pacis
16923. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 704 | Paragraph | Section] 64 pacem respondere ibid. 67 pacem ordinare 844. 4 a Pace discedere ibid. 8 pacem fieri ibid. 11 pacem loqui ibid 14 pacem loqui cum aliquo, et dolum esse in corde ibid. 22 pacem non nosse ibid. 26 de Pace quaerere ibid. 32 pacem alicuius quaerere ibid. 36 quae Pacis sunt rogare ibid. 44
16924. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 704 | Paragraph | Section] esse in corde ibid. 22 pacem non nosse ibid. 26 de Pace quaerere ibid. 32 pacem alicuius quaerere ibid. 36 quae Pacis sunt rogare ibid. 44 cum Pace aliquid reddere ibid. 45 in Pace redimere animum ibid. 47 pacem reperire, aut invenire ib. 54 in Pace reverti ibid. 58. 59 cum Pace, vel in pace ibid. 63
16925. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 704 | Paragraph | Section] sunt rogare ibid. 44 cum Pace aliquid reddere ibid. 45 in Pace redimere animum ibid. 47 pacem reperire, aut invenire ib. 54 in Pace reverti ibid. 58. 59 cum Pace, vel in pace ibid. 63 pax ossibus ib. 67 pacem aliquorum videre ib. 69. 70 pax a timore 845. 2 in Pace ponere ib. 3 etc. pacifica bestia ibid. 5
16926. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 705 | Paragraph | Section] ponere foedus ib. 28 ponere aliquem ut clib anum ignis ibid. 29 ponere immania templa ibid. 34 ponere sanguinem in domo ib. 35 ponere tempus ibid. 38 ponere cum aliquo manum ibid. 41 ponere aliquem cum aliquo ib. 43 ponere iudicium ad funiculum 914. 1 ponere mendacium spem suam ib. 4
16927. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 705 | Paragraph | Section] anum ignis ibid. 29 ponere immania templa ibid. 34 ponere sanguinem in domo ib. 35 ponere tempus ibid. 38 ponere cum aliquo manum ibid. 41 ponere aliquem cum aliquo ib. 43 ponere iudicium ad funiculum 914. 1 ponere mendacium spem suam ib. 4 ponere os in terra aut pulvere ib. 8 ponere, aut accipere
16928. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 706 | Paragraph | Section] sabbatorum 952. 30 prima descriptio ibid. [?: 3- ] . [?: ] primus ex resurrectione mortuorum ib. 45 primus et novissimus ibid. [?: ] Princeps 953. 4 cum Principibus aliquem collocare ib. 6 princeps adolescentiarum alicuius ib. [?: ] princeps Dei ibid. [?: ] princeps domorum ibid. [?: ] princeps potestatis aeris
16929. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 708 | Paragraph | Section] mulieris, populi, etc. 1046. 4 revelari alicuius malitiam ib. 38 revelare oculos et aures ib. 48 revelatio Dei 1047. 24 Revertor ib. 47 reverti, et aliquid agere ib. 48 reverti cum miserationibus ad aliquem 1048. 1. 2 reverti in pace ib. 6 reverti facere ad cor aliquid ib. 8 reverti de post aliquem ib. 16 reverti facere faciem precantis ib. 18 reverti facere retrorsum ab hoste ib.
16930. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 709 | Paragraph | Section] alicuius extinguere 1097. 1 Scio, et Scientia ibid. 9 scientiae boni et mali arbor ibid. 12 scientia ibid. 48 secundum Scientiam coniugi cohabitare 1098. 34 non cum Scientia loqui ibid. 38 scire facere aliquid ib. 47 scire in corde ibid. 53. 54 sciendo scire ibid. 57 scientiarum Deus ibid. 61 in non Scientia aliquid
16931. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 710 | Paragraph | Section] sepire ib. 34 sepes spinarum ib. 56 sepire alicuius viam ib. 68 Septenarius numerus 1122. 3 Sepulchrum ib. 70 ad Sepulchrum pervenire 1123. 37 a Sepulchro redimi ib. 40 cum descendentibus in Sepulchrum reputari ib. 46 ex Sepulchro educere et deducere ib. 48. 49 Sequor 1124. 1 sequi Deum, idola, deos alienos, etc. ib. 4 sequi Christum ib. 10. 11 Seraphini angeli
16932. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 710 | Paragraph | Section] 15 solem super aliquem occidere aut oriri ib. 20 solem super mercedem mercenarii occumbere ib. 24 solem occidere super iram ib. 26 solem non percutere aliquem interdiu [?: 115- ] . 8 cum aut coram Sole aut luna ib. 33 sol iustitiae ib. 60 esse sicut Solem orientem ib. 67 Solus 1152. 19 Solvere 1153. 3 Soror ib. 18 Sors ib. 30 sortes [?: proiicer- ]
16933. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 712 | Paragraph | Section] viam per quam quis venit, redire ibid. 48. 49 venire alicuius precationem ad Deum ib. 61. 62 venire in pactum ib. 63 venire inter homines ib. 64. 65 venire in dies ib. 67 venire aliquid cum aliquo 1244. 1. 2 venire per nomina ib. 5 venire pro aliquo ib. 7 venire precio ib. 10 venire pro mercede ib. 11 venire facere ib. 12 venire de longinquo ib. [?: ] [?:
16934. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 712 | Paragraph | Section] verbum alicuius praevalere contra aliquem ibid. 11. 12 verbum prohibere ib. 53 verbum Iehovae quaerere ib. 19 20 verbum alicuius alicui ad requiem ibid. 22. 23 verbum alicuius alicui, aut cum aliquo ib. 29. 30 verbum suscitare, aut excitare ib. [?: ] verbum alicuius venire ad aliquem ibid. 47. 48 verbum venire ib. 56 iuxta Verbum alicuius aliquid fieri ib. 59. 60 secundum
16935. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 713 | Paragraph | Section] vir aut filius ib. 12 virtutis mulieres ib. 28 virtus Christi 1282. 13 Viscera ib. 30 viscera misericordiae Dei 1283. 37 viscera claudere 1284. 5 Visio ib. 9 visionem cum aliquo facere ib. 22 visiones Dei intelligere ib. 26. 27 visionem invenire ib. 29 visionem multiplicare ibid. 32. 33 visionem scribere ib. 35 in Visionibus Dei, etc. ib. 43
16936. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 714 | Paragraph | Section] 25 viva aqua ibid. 41 vivus panis ib. 46 viva spes 1289. 10 vivi lapides ibid. 13 vivere in aliqua re ibid. 15 vita ib. 42 vitam videre cum aliquo 1290. 9 vivificare ibid. 36 vivificare in medio annorum ib. 68 Ulcisci 1291. 6 ulcisci alicuius ultionem ib. 16. 17 ultionem suam in aliquo dare ib. 22 ultionem alicuius
16937. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 714 | Paragraph | Section] iniquitatis ib. eod. vers. universitas formae ibid. 62 Unus ibid. 66 non Unus 1296. 23 unus e populo ib. 36 unusquisque ib. 60 unum ib. 67 unum esse cum aliquo 1297. 25 Vocare ibid. 48 vocati ibid. 52 vocatio ibid. 67 vocare ex nomine 1298. 6 vocare frumentum ibid. 30 vocari
16938. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 714 | Paragraph | Section] ibid. 16. 17 vox gaudii et laeticiae ibid. 18 vox iubilationis et salutis ibid. vox vociferationis ibid. 25 vox formidinis ibid. 35 vocem suam cum fletu dare ib. 45 vocem suam dare alicui ibid. 55 vocem suam gratificari ibid. [?: ] vocem suam transire facere in castris [?: ] . 65. 66 vox galli 13031 Urbs
16939. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 715 | Paragraph | Section] tuum pro foribus cubabit 342. 48. 49 Ecce a facie tua abscondar, et interficiar 295. 42 5. Iste consolabitur eos a dolore manuum nostrarum de terra 623. 54. 55 6. Viderunt filii Dei filias hominum 391. 63. 64 Non litigabit spiritus meus cum homine in seculum, eo quod sit etiam caro 105. 52 Omnis caro corruperat viam suam 188. 18 Et poenituit Deum quod fecit homines, etc. 908. 45 et 909. 8 etc. 7. Et rupti sunt fontes abyssi magnae, etc. 341. 19
16940. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 715 | Paragraph | Section] Num ego pro Deo, etc. 160. 10. 11 Intra ad ancillam meam, ut pariat super genua mea 708. 2. 3 etc. Cras respondebit mihi iustitia mea 490. 18. 19 31. Et furatus est Iacob cor Labanis 354. 67 Cave ne loquaris cum Iacobo bonum aut malum 583. 63 32. Nomen meum mirabile est 654. 57. 58 34. Turbastis me, et foetere me fecistis coram habitatoribus huius terrae 776. 10 38. Quare rupisti rupturam super te 1053. 59 39. Non noverat herus cum Iosepho,
16941. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 715 | Paragraph | Section] ne loquaris cum Iacobo bonum aut malum 583. 63 32. Nomen meum mirabile est 654. 57. 58 34. Turbastis me, et foetere me fecistis coram habitatoribus huius terrae 776. 10 38. Quare rupisti rupturam super te 1053. 59 39. Non noverat herus cum Iosepho, etc. vide verbum NOSCO. 41. Osculabitur os tuum universus populus meus 809. 10. 11 Quia fecit me oblivisci Deus omnium laborum et domus patriae 756. 35. 36 Fecit terra septem annos, ad manipulos 300. 4. 5
16942. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 716 | Paragraph | Section] 99. 26 12. Nox custodiarum est Domino 195. 5 14. Filii Israel ingrediebantur in manu excelsa. Vide Manus. 18. Et venit Aaron, et omnes seniores Israel, comedere panem cum socero Moisis ante Deum 219. 34 19. Portavi te super alas aquilarum 27. 64 20. In omni loco in quo fecero meminisse nominis mei, veniam ad vos 637. 47. 48 etc. 22. Plenitudinem tuam et lachrymam tuam non laudabis 902. 45
16943. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 716 | Paragraph | Section] 68
Miserebor cuius miserebor, etc. 658 36. 37
34. Et coram quo innocens non erit innocens 459 36. 37
38. Dicitur Moses fecisse labrum de speculis mulierum militantium ad ostium tabernaculi 685. 67. 68
Et fecit labrum aeneum cum basi sua, sub aspectu exercituum 289. 16. 17
16944. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 716 | Paragraph | Section] Mulierem sororem non accipies ad affligendum eam, etc. 1153. 21 Turpitudinem patris tui ne reveles 1045 68. 69 19. Ne incedas mercator in populo tuo 645. 14 23. Neque portare eos facient iniquitatem delicti 457. 17 25. Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum 335. 28. 29 Terra non vendetur ad excisionem 287. 63. 64 Tanquam mercenarius anni in annum eris cum illo 44. 42 26. Tunc acceptabit terra sabbata sua: Item, Et tunc acceptabunt seu
16945. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 716 | Paragraph | Section] 645. 14 23. Neque portare eos facient iniquitatem delicti 457. 17 25. Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum 335. 28. 29 Terra non vendetur ad excisionem 287. 63. 64 Tanquam mercenarius anni in annum eris cum illo 44. 42 26. Tunc acceptabit terra sabbata sua: Item, Et tunc acceptabunt seu approbabunt iniquitatem suam 83. 9. 10 Neque lapidem pictum erigetis vobis 518. 50. 51 Comedetis vetus inveteratum, etc. 1263. 45 Apprehendit
16946. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 717 | Paragraph | Section] 72. 64
8. Annon est melior racematio, etc. 1006. 53. 54
9. Laetemini in Abimelech, et ipse in vobis 515. 70 et 516. 1
12. Incutuando incurvasti me filia mea 445. 18. 19
14. Nisi arassetis vitula mea 58. 23
15. Cum maxilla asini acervus unus, duo acervi 18. 1
21. Ascendit tota civitas in caelum 59. 21
16947. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 717 | Paragraph | Section] 29 Super me Domine misit iniquitas 456. 31 15. Et furabitur Absolon cor virorum Israel 354. 69 19. Cur furati sunt te fratres nostri viri Iuda? 354 15. 16 Et furatus est se populus die illo, ut ingrederetur civitate, sicut furari solent cum fugiunt e praelio 355. 24. 25 22. Non egredieris ultra nobiscum in praelium, ne extinguas lucernam Israelis 595. 27. 28 23. Vir autem Belial sicut spina propulsa, etc. 1158. 38. 39 24. Prohibeatur plaga a populo 897. 26. 27
16948. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 717 | Paragraph | Section] manus roborasti 527. 32 Qui habitant domos luteas 591. 20 5. Vidi virum stultum radicantem, et maledixi habitaculo eius protinus 605. 34. 35 Interdiu apprehendunt tenebras, et quasi in nocte, sic palpabunt in meridie 740. 58. 59 5. Cum lapidibus agri erit pactum tuum 518. 31 6. In sex angustiis eruet te Dominus, et in septima non tanget te malum 1129. 64. 65 7. Si dixero, Consolabitur me lectus, etc. 531. 15 8. Principium tuum erit parvum, etc. 739. 18. 19
16949. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 717 | Paragraph | Section] Decernis contra me amaritudines, et facis me possidere iniquitates pueritiae meae 923. 40 Si adversum me terra mea clamet 128. 66 Et redigentur in lutum cervices tuae 114. 11 Nun quid pro Deo loquimini iniquitatem? 960. 31. 32 14. Homo cum dormierit, non resurget. Vide RESURGO. Ut lapides comminuuntur aqua, sic spem, etc. 518. 23. 24 15. Perdet sicut vitis uvam suam acerbam 1306 21. 22 16. Anni numeri venient, et semitam quam non revertar, ambulabo 45. 4
16950. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 718 | Paragraph | Section] 52 17 Putredini dixi, Pater meus es tu 834. 15. 16 Noctem vertunt in diem 740. 62 18. Memoria illius peribit, neque erit nomen illi in platea 899 13 20. Cum fulgeret lucerna eius super caput meum, etc. 594. 46. 47 Fel aspidum erit illi panis in visceribus 303. 11 Omnes tenebrae sunt reconditae seu absconditae oculis eius 9. 36 Non videbit impius rivulos, etc. 91. 47. 48
16951. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 718 | Paragraph | Section] videbit impius rivulos, etc. 91. 47. 48 etc. 22. Humilem oculis servat Deus 397. 58 28. Omni perfectioni ponit lapidem caliginis, et umbrae mortis 96. 42 Propter fletum fluminum ligat rupes 337. 8. 9 29. Cum inundarent itinera mea butyro, et petra effunderet mihi rivos olei 779. 53. 54 Ros pernoctat in ramis meis 1050. 40 41 Pater eram pauperum 839. 53 Pes claudo eram 890. 35 30. Humiliati sunt plus quam terra 397. 49 31.
16952. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 718 | Paragraph | Section] plus quam terra 397. 49 31. Benedixerunt mihi latera pauperum, quod ea restitui 73. 25 Si sulci terrae meae flent 336. 64 Cunctos gressus meos dinumeras 379. 70 Si manus mea osculata est os meum 806. 32. 33 Foedus pepigi cum oculis 341. 10. 11 32. Dies annorum loquentur, et multitudo annorum notam reddet sapientiam 45. 1 Quidam dicit se plenum esse sermonib. etc. 899. 64. 65 33. Et scientiam puram verba mea loquentur 386. 15. 16 En ego iuxta
16953. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 718 | Paragraph | Section] eorum 8. 55. 56 A viris de mundo, quorum pars est in vita. Vide VIR. A facie tua iudicium meum prodeat 964 40. 41 Ego in iustitia videbo faciem tuam 492. [?: 6- ] Oculi tui iudicent aequitates 26. 42 Satiabor, cum evigilavero ad imaginem tuam 1093. 38. 39 Adipe suo clauserunt 20. 39 18. Elegi abiectus esse in domo Domini, quam 56 Eloquium Iehovae purgatum septuplum 989. 22 Eloquia Domini igne examinata 404. 23 In Domino transiliam
16954. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 719 | Paragraph | Section] omni die, et nomini tuo, etc. 529. 23. 24 Propter te occidimur tota die 764. 39 De fructu oris viri satiabitur venter ipsius 1245. 33. 34 45. Ideo unxit te oleo laeticiae prae consortibus tuis 780. 33. 34 Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur 208. 9 Interdiu mandabit Dominus beneficentiam suam, et noctu canticum eius mecum 613. 12. 13 Regnat Deus super gentes, Deus sedet super solium, etc. 1219. 35. 36 48 In spiritu vehementi conteres naves
16955. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 719 | Paragraph | Section] suam, et noctu canticum eius mecum 613. 12. 13 Regnat Deus super gentes, Deus sedet super solium, etc. 1219. 35. 36 48 In spiritu vehementi conteres naves Tharsis 710 40 et 41 Secundum nomen tuum sit laus tua 724. 33 49. Cum iniquitas calcaneorum meorum circumveniet me 94. 60 Posteri ipsorum in ore ipsorum ambulabunt 804. 54 Figura eorum veterascat ad foveam 330. 15 Inclinabo ad parabolam aurem meam, aperiam in cithara aenigma meum, etc. 821 9. 10
16956. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 719 | Paragraph | Section] aut vagationes meas tu numerasti 649. 15 57. Mittet Deus veritatem e caelo, etc. 1257. 32. 33 Quorum dentes sunt lanceae, etc. 517. 51. 52 Exaltare super caelos 285. 49. 50 58. Laetabitur iustus, cum viderit ultionem, vestigia sua lavabit, etc. 527. 4. 5 Non occidas eos, ne forte obliviscatur populus meus, etc. 764. 65. 66 Abalienati sunt impii a vulva, etc. vide VULVA. 59. Impegit in platea veritas,
16957. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 720 | Paragraph | Section] collo pingui 183. 43 76. Illustris es tu, et magnificentior montibus praedae, etc. 667. 65. 66 Nec invenerunt omnes viri fortes manus suas 625. 45 78. Virgines eius non fuerunt laudatae, etc. 1280. 15 Si vel cum interfecit eos, quaerebant eum 765. 5. 6 79 Festina, et praecedant nos misericordiae tuae, etc. 935. 5. 6 80. Domine converte nos, illumina vultum super nos, et salvabimur. vide ILLUMINARE. Propinasti eis lachrymas in mensura,
16958. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 720 | Paragraph | Section] Messiae erit sicut dies caeli, etc. 1219. 43. 44 90. Erudias nos numerare dies nostros, et afferemus cor sapiens 238. 15 Et quod ultra est, est labor seu vanitas 512 3 etc. Mille anni sunt in conspectu tuo sicut hesterna dies, cum transierit 44. 24. 25 etc. Facies inundare eos, ut somnus sunt 468. 63. 64 Posuisti iniquitates nostras coram te, occulta nostra, etc. 312. 15 91. Non timebis a sagitta quae volaverit per diem 55. 16 Super
16959. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 720 | Paragraph | Section] es lumine sicut vestimento 202 15 Super montes stant aquae 649. 59 60 105. Eloquium Iehovae purgavit eum 989. 12 [?: ] Afflixerunt compedes eius, et ferrum pertransivit armam eius 34 24 25 Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham 192 17 196. Ut gloriemur in laude tua 529 37 48 109. Illaqueat foenerator omnia quae sunt ei 406 29 Excutior ut locusta 580. 37 110. Et dominabitur in medio inimicorum suorum 251. 48 Populus tuus voluntaria
16960. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 721 | Paragraph | Section] caelo 138. 12 111. Per diem non percutiet te sol, etc. sicut Luna stabiliatur in seculum thronus, etc. 589. 70 et 590. 1 124. Anima nostra sicut passer evasit, etc. 831. 21 125. Qui seminaverunt, etc. cum exultatione metunt 1116. 14. 15 127. Frustra est vobis comedentibus panem doloris 819. 33. 34 Beatus vir qui implevit pharetram de ipsis 893. 15. 16 Non confundentur, cum loquentur cum inimicis suis importa 917. 36. 37 129. Dominus
16961. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 721 | Paragraph | Section] etc. 831. 21 125. Qui seminaverunt, etc. cum exultatione metunt 1116. 14. 15 127. Frustra est vobis comedentibus panem doloris 819. 33. 34 Beatus vir qui implevit pharetram de ipsis 893. 15. 16 Non confundentur, cum loquentur cum inimicis suis importa 917. 36. 37 129. Dominus iustus praecidit funes impiorum 354. 18 Perfectione odii odi eos 775. 68. 69 Supra dorsum meum arantes, produxerunt fulcum 58. 24 130. Multa est apud Deum redemptio 688. 67.
16962. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 721 | Paragraph | Section] 831. 21 125. Qui seminaverunt, etc. cum exultatione metunt 1116. 14. 15 127. Frustra est vobis comedentibus panem doloris 819. 33. 34 Beatus vir qui implevit pharetram de ipsis 893. 15. 16 Non confundentur, cum loquentur cum inimicis suis importa 917. 36. 37 129. Dominus iustus praecidit funes impiorum 354. 18 Perfectione odii odi eos 775. 68. 69 Supra dorsum meum arantes, produxerunt fulcum 58. 24 130. Multa est apud Deum redemptio 688. 67. 68
16963. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 721 | Paragraph | Section] 56
16964. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 721 | Paragraph | Section] et veritate expiatur iniquitas 657. 1 Ut favus mellis sunt eloquia pulchritudinis 302. 48 17. Non decet stultum labium excellens, multo minus, etc. 509. 58 18. Aquae profundae verba oris viri, etc. 966. 57 Impius cum in profundum venerit, contemnet 171. 33 20. Festinat ad divitias vir mali oculi 607. 45 Quis potest dicere: Mundavi cor meum? 989. 43. 44 Maledicentis patri et matri extinguetur lucerna, etc. 595. 60. 61 21. Piaculum est
16965. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 722 | Paragraph | Section] acuitur, ita vir acuit faciem amici 304. 20 Qui custodit ficum, comedit fructum eius 307 4 28 Propter transgressiones terrae multi sunt eius principes 1202. 59. 60 Qui sectatur vacuos, saturabitur paupertate 1015 20 etc. 29 Cum non est visio, dissipatur populus 1284 39. 40 Pavor hominum ponit laqueum: qui autem sperat in Domino, etc. 523. 6 Pauper et vir foenorum occurrerunt sibi invicem, etc. 767. 9. 10 Qui dividit cum fure, odit animam suam 606.
16966. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 722 | Paragraph | Section] 29 Cum non est visio, dissipatur populus 1284 39. 40 Pavor hominum ponit laqueum: qui autem sperat in Domino, etc. 523. 6 Pauper et vir foenorum occurrerunt sibi invicem, etc. 767. 9. 10 Qui dividit cum fure, odit animam suam 606. 2 30 Formica populus non fortis, attamen praeparavit in aestate cibum suum 343. 20. 21 Corui de torrente eruent oculos, etc. 1225. 13. 14 Via aquilae in caelo, via colubri super terra, via navis in medio
16967. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 722 | Paragraph | Section] oneris eius tu confregisti 788 [?: ] 10 Vigilabo super altitudinem oculorum eius 33. 8 Et super populum indignationis meae mandabo ei 445. 33. 34 Corrumpeturque iugum in facie olei, vel propter olei 779. 25 11 et 65 Tunc lupus cum agno pascetur 590 [?: 4- ] Leo paleas ut bos comedet 815. 8 Egredietur virga de stirpe Isai 1280. [?: ] Pascentur vitulus ac leo simul 829. 54 14 Pascentur primogeniti pauperum, et inopes confidenter accubabunt
16968. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 723 | Paragraph | Section] [?: ] . Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Item: Arantes iniquitatem, et seminantes perversitatem, metent illam 58. 26 Posuimus mendacium spem nostram 914. 4. 5 Percussimus foedus cum morte, etc. 340. 31. 32 Omnes mensae repletae vomitu, etc. 642. 14 Quis det me spinas et vepres 1158. 57. 58 Flagellum inundans cum transierit, non eveniet nobis 336. 22. 23 Egressum est a Domino, qui
16969. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 723 | Paragraph | Section] 26 Posuimus mendacium spem nostram 914. 4. 5 Percussimus foedus cum morte, etc. 340. 31. 32 Omnes mensae repletae vomitu, etc. 642. 14 Quis det me spinas et vepres 1158. 57. 58 Flagellum inundans cum transierit, non eveniet nobis 336. 22. 23 Egressum est a Domino, qui mirificavit consilium suam, et magnificavit sapientiam 602. 32. 33 Si faciat opus suum, opus extraneum 293. 7. 8 Quem docebit scientiam? ablactatos, etc. 513. 48
16970. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 723 | Paragraph | Section] ablactatos, etc. 513. 48 29. Addent afflicti in Deo laeticiam 515. 47. 48 Et reges erunt nutritores tui 513. 8. 9 etc. In silentio et spe fortitudo vestra 837. 19. 20 Laeticia cordis erit, sicut est pergenti cum tibia 515. 9 Nomen Domini venit de longinquo 725. 51 42 Super hubera plangent 396. 19. 20 43. Lingua altera aut aliena loquetur, scilicet Propheta 578. 12. 13 Concipietis quisquilias, parietis stipulam, etc. 825. 7
16971. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 723 | Paragraph | Section] 21. 13. 14 53 Non est inventus dolus in ore eius 804. 31 Ipse portavit languores nostros 517. 59 Noticia sui iustificabit multos 733. 24 Castigatio sive disciplina pacis nostrae super eum 245 13. 14 Dedit sepulchrum eius cum impiis, etc. 677 7 Dominus fecit in illum incurrere omnium nostrum peccata 766. 61 Qui ambulat in iustitiis, et loquitur aequitates 26. 39 40 54. Quoniam ignominiae adolescentiae tuae oblivisceris 1272. 28. 29 Laetare quae
16972. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 724 | Paragraph | Section] 206. 22. 23 Caecus et claudus, praegnans et puerpera simul erunt 824. 60. 61 Et scribam legem meam in cordib. eorum 1100. 66. etc. 33 Vox adducentium confessionem in domum Domini 20. 30 Si potueritis dissolvere pactum meum cum nocte, etc. 741. 14. 15 Transibit in hac terra grex ad manum numerantis 750. 9 36 Ut si forte cadat precatio eorum coram Domino 93. 6 38 Infixi sunt in coeno pedes tui, conversi sunt retrorsum 134. 11 43 Qui ad mortem, ad
16973. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 724 | Paragraph | Section] In die illa germinare faciam cornu domus Israel 183. 60 33 Stetistis in gladiis vestris, fecistis abominationem 363. 22. 23 34 Congregabo oves meas de omnibus locis quo despersae sunt in die nubis, etc. 744. 66. [?: ] 35 Cum sanguines oderitis, sanguis vos [?: perseq- ] 775. 26. 27 36 Nec audire faciam amplius in te ignominiam gentium 405. 68. [?: 6- ] [?: ] quae
16974. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 725 | Paragraph | Section] [?: perseq- ] 775. 26. 27 36 Nec audire faciam amplius in te ignominiam gentium 405. 68. [?: 6- ] [?: ] quae posuerunt terram meam in haereditatem sibi, cum laeticia totius cordis 384. 10. 11 Pollui eos in muneribus suis 171. 22 39. Dabo gloriam meam in gentib. et in insulis 367. 3. 4 44. Ego ero haereditas eorum 383. 55 47. Et traduxit me per aquas, aquas talorum 49. 70
16975. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 726 | Paragraph | Section] spiritu 840. 43. 44 Beati lugentes, quia illi, etc. 587. 62. 63 Mites possidebunt terram 662. 2. 3 Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam 272. 29 Beati pacifici, etc. 842. 57. 58 Beati eritis, cum dicent omne malum verbum adversus vos 785. 65. 66 Non veni ut solvam legem, sed ut impleam 550. 26. 27 etc. Nisi abundaverit iustitia vestra, etc. 10. 51. 52 Qui dixerit fratri suo, Racha, etc. 1004. 31
16976. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 726 | Paragraph | Section] 30 Si offers munus tuum, etc. 700. 59 Si itaque scandalizaverit te oculus tuus dexter, erue illum, etc. 773. 59 etc. Vos estis sal terrae 1064. 37. 38 Si quis te angariaverit ad unum miliare, abito cum illo duo 38. 20 Volenti auferre tunicam, relinque etiam pallium 1231. 24 Ego autem dico vobis, ne omnino iuretis, etc. 487. 32. 33 Neque iuretis per caelum, quia est thronus Dei 1219 50. 51 etc. Non potes unum
16977. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 726 | Paragraph | Section] 593. [?: 4- ] Si dilexeritis diligentes vos, quam mercedem habetis: 940. 55. 56 Ut fiatis filii patris vestri, etc. 835. [?: ] Sitis perfecti, etc. 880. 21. [?: 2- ] 6 Tu autem cum ieiunas, unge, etc. 780. 10. [?: ] Putant Ethnici quod exaudiantur in multiloquio suo 691. 47. 48 Fiat voluntas tua in terra; sicut in caelo 85 25 et 134. 26 Panem nostrum quotidianum, etc. 1002. 63. 64
16978. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 727 | Paragraph | Section] duo erunt in lecto, quorum unus assumetur, alter relinquetur, etc. 531. 1 etc. Dicent montibus Obruite nos 671. 14. 15 Orate ne fuga vestra fiat in hyeme 398. 50. 51 [?:-bit ] eum Dominus, et partem eius ponet cum hypocritis 611. 2. 3 Multi venient in nomine meo, etc. 729. 32 Amen amen dico vobis, quôd haec natio non interibit, donec haec omnia fiant 358. 50 51 etc. 25 Quid in parabola virginum significet oleum 781. 46
16979. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 727 | Paragraph | Section] fuerint Scripturae quod sic oportet fieri? 1001. 62. 63
Possum destruere templum hoc, etc. 924. 60
27 Veniat sanguis eius super nos, et super filios nostros 103. 11. 12
Consummatum est 369. 41
28 In extremo autem Sabbati, cum iam illucesceret in primam Sabbati 232. 66
16980. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 728 | Paragraph | Section] ardentes, etc. 596. 45. 46 Stulte, hac nocte auferetur a te anima tua, et ista quae parasti, etc. 461. 52. 53 Vendite bona vestra, et date eleemosynam 1240. 14. 15 13 Dicitur Pilatus quorundam Galilaeorum sanguinem miscuisse cum sacrificiis eorum 655. 38. 39 etc. Dico autem vobis, quia non videbitis me, donec venerit tempus cûm dicetis, Benedictus qui venit in nomine Domini 253. 54 14 Qui non renunciat omnibus rebus suis, etc. 1033. 5 etc.
16981. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 728 | Paragraph | Section] haereditatis 827. 36. 37 16 Facite vobis amicos de mammona iniusto, etc. 612. 4. 5 Lex enim et prophetae usque ad Iohannem 541. 51. 52 Et portatus est Lazarus ab angelis in sinum Abrahae. vide Sinus 17 Regnum Dei non venit cum observatione 761. 45. 46 Veniet tempus, quando cupient videre unum diem ex diebus filii hominis 965. 15 19 Si scires hodie quae ad pacem tibi 844. 50. 51 Eo quod non agnovisti tempus visitationis tuae 1196. 28. 29 Benedictus qui venit
16982. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 729 | Paragraph | Section] frugiferos purgat 989. 29. 30 etc. servus nescit quid faciat dominus 1128. 32. 33 etc. Si fecissem tanta opera, peccatum non haberent 861. 65. 66 etc. 16 Confidite, ego vici mundum 692. 33 Venit hora cum singuli dispergemini in propria 978. [?: ] . 11 Si gaudium meum sit in vobis, et gaudium vestrum impleatur 356. 43. 44 Et gaudium vestrum nemo tollet a vobis ib. 13. 14 Hac per proverbia locutus sum vobis, etc. 979. 30
16983. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 729 | Paragraph | Section] 1194. 57. 58 etc. 2 Abluite peccata vestra 5. 60 Erant autem Hierosolymis viri religiosi 1028. 34 3 Per fidem in nomen Christi, sanavit hunc claudum nomen eius 730. 3. 4 etc. 4 Convenerunt Pilatus et Herodes cum gentibus contra Iesum, ut facerent, etc. 799. 48. 49 etc. 5 Ite et stantes loquimini in templo populo omnia verba vitae huius, quaere in voce VERBUM Vidaret poenitentiam Israeli, etc. 908. 5. 6 7 Stephanus vidit
16984. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 730 | Paragraph | Section] Sicut per unum hominem peccatum in mundum introiit, etc. 849. 5. 6 etc. In Adamo omnes peccaverunt 848. 35. 36 Ad quid igitur lex? Ut peccatum abundaret, etc. 546. 30. 31 6 Lex enim non dominabitur vobis, cum non sitis sub lege, sed sub gratia. vide ibidem. Humanum quiddam dico, propter infirmitatem carnis vestrae 390. 23. 24 7 Sic et nos mortui sumus legi, ut vivamus Christo 546. 68 etc. Ut serviamus in novitate spiritus, et non in vetustate
16985. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 730 | Paragraph | Section] me. ibidem 54 etc. Peccatum revixit, ego autem mortuus sum 945. 60 Ubi enim non est lex, ibi mortuum est peccatum 545. 44. 45 Peccatum enim nactum occasionem per praeceptum decepit me, et per ipsum interfecit me 200. 43. 44 Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum vigebant, etc. 861. 8. 9 Miser ego, quis me liberabit ex morte corporis huius? 671. 59 8 Nulla nunc est condemnatio iis, qui sunt in Christo Iesu 155. 37. 38 Lex spiritus vitae in Christo
16986. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 730 | Paragraph | Section] iustitiae accepimus, etc. 1027. 6. 7 Quos praescivit, illos etiam praedestinavit 939. 38. 39 Quos praedestinavit, eos et vocavit, etc. 1297. 54. 55 Deus misit filium in similitudine carnis peccati 859. 15. 16 Cum quidem lex infirma aut imbecilla esset per carnem 455. 48. 49 Propterea quod sapientia vel intelligentia carnis mors est 1092. 39. 40 Spe salvi facti sumus 1156. 69 Sensus carnis inimicitia est, adversus Deum 106. 37 9 Maior serviet
16987. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 731 | Paragraph | Section] hoc non sum iustificatus 164. 43 5 Expurgate igitur vetus fermentum, etc. 738. 56 [?:-tores ] huius seculi 694. 64. 65 6 Negat Paulus molles intraturos in regnum caelorum 666. 39 [?: ] iugum trahere cum impiis 486. 10. 11 Ex ventri, venter autem escis, etc. 1244. 50 etc. 7 Non ut vobis laqueum iniiciam, etc. 522. 23 etc. [?: ] mulier an servabit virum 687. 12 et alibi.
16988. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 731 | Paragraph | Section] etc. 712. 64 8 Scimus quod idolum nihil est in mundo 694. 68 Quamvis enim sint dii plures, nobis tamen tantum unus est, etc. 215. 56 Quod si quis sibi videtur aliquid scire, etc. 733. 62. 63 Quidam cum conscientia idoli comedunt tanquam idolyton 165. 67 9 An non potestatem habemus mulierem sororem circumducendi? 687. 15. 16 Quis pascit gregem, et de lacte eius non comedit? 513. 35. 36 [?: ] est creatus propter mulierem, sed,
16989. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 731 | Paragraph | Section] 6 Omnia mihi licent, sed non omnia conducunt 569. 42. 43 Ut morientes, sed ecce vivimus 680. 40 7 Foris pugnae, intus terrores 986. 31 Vos estis in cordibus nostris, ad commoriendum et convivendum 147. 25 8 Christus, cum dives esset, pauper factus est, ut nos, etc. 840. 33. 34 9 Qui parce seminat, parce et metit 1116. 10 11 Licet imperitus sum sermone, non tamen scientia 1098. 24 12 Cum infirmor, potens sum 926. 29. 30 Datus est mihi
16990. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 731 | Paragraph | Section] ad commoriendum et convivendum 147. 25
8 Christus, cum dives esset, pauper factus est, ut nos, etc. 840. 33. 34
9 Qui parce seminat, parce et metit 1116. 10
11 Licet imperitus sum sermone, non tamen scientia 1098. 24
12 Cum infirmor, potens sum 926. 29. 30
Datus est mihi stimulus carnis 1173. 70 et 1174. 1
Virtus mea in infirmitate tua perficitur 1282. 13. 14
16991. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] 1289. 24. 25 et alibi. Si ex lege est iustitia, ergo, etc. 377. 18 etc. 3. Quis vos fascinavit, ne crederetis veritati? 309. 35 Quib. ante oculos fuit Christus depictus 774. 58. 59 etc. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini 105. 63 Fratres, etiam hominis testamentum comprobatum, etc 1208. 69. 70 Non dicit, In seminibus, ut in multis, sed ut in uno 1118. 20. 21 etc. Lex vero non est ex fide 549. 25
16992. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] Lex vero non est ex fide 549. 25 Lex paedagogus vester ad Christum 814. 11 Lex ordinata est per angelos, etc. 800. 37 In Christo non est masculus, nec femina, etc. 686. 28, 29 etc. 4 Cum eramus parvuli, sub elementis mundi eramus, etc. 986. 12. 13 Menses, tempora et annos observatis 45. 18. 19 Dicit Galatas paratos fuisse dare sibi oculos, etc. 773. 69. 70 etc. Zelantur vos, sed non bene. vide
16993. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] ex fide expectamus 1157. 5. 6 Nempe abolitum est scandalum crucis, etc. 1095. 67 etc. Nec circumcisio nec praeputium quicquam est 942. 62. 63 Utinam abscindantur qui vos in quietant 7. 44 Qui Christi sunt, carnem cum suis concupiscentiis crucifixerunt 191. 12 Si spiritu ducimini, non estis sub lege 549. 69 etc. 6 Alii aliorum onera portate 919. 68 Probet autem unusquisque opus suum. etc. 795. 39. 40 Unusquisque portabit
16994. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] et prudentia, etc. 282. 44 Ecclesia dicitur complementum, seu plenitudo Christi 901. 34. 35 etc. 2 Sumus natura filii irae 710. 25 Deus qui dives est in misericordia, propter multam charitatem suam, qua dilexit nos, etiam cum essemus mortui per delictum, convivificavit nos cum Christo: per gratiam estis servati, etc. 376. 13. 14 etc. Gratia estis servati per fidem, et hoc non ex vobis, Dei donum est, non ex operibus, ne quis glorietur 376 43 etc.
16995. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] Ecclesia dicitur complementum, seu plenitudo Christi 901. 34. 35 etc. 2 Sumus natura filii irae 710. 25 Deus qui dives est in misericordia, propter multam charitatem suam, qua dilexit nos, etiam cum essemus mortui per delictum, convivificavit nos cum Christo: per gratiam estis servati, etc. 376. 13. 14 etc. Gratia estis servati per fidem, et hoc non ex vobis, Dei donum est, non ex operibus, ne quis glorietur 376 43 etc. Deus praeparavit bona opera, ut in eis ambularemus
16996. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] [?: 6- ]
Calceati pedes in praeparatione Evangelii pacis [?: 94- ] 39. 40
Cincti baltheo veritatis, etc. 588. 67 [?: et- ]
Et orate pro me, ut mihi detur sermo in apertione oris 46. 30. 31
Gratia cum omnibus iis qui diligunt Iesum Christum in incorruptibilitate 444. 27. [?: 2- ]
16997. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] Quidam etiam propter beneplacitum Christum praedicant 79. 7. 8 [?: et- ] Si autem vivere in carne, est mihi fructus operis, et 1131. 46. 47 Mihi enim vivere Christus est, etc. 680. [?: 5- ] 2 Christus cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est, etc. 53. 25 [?: et- ] Factusque est obediens patri usque ad mortem, mortem vero crucis 753. 52. 53 etc Cum timore et tremore operemini salutem vestram 789. 19. 20
16998. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] est, etc. 680. [?: 5- ] 2 Christus cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est, etc. 53. 25 [?: et- ] Factusque est obediens patri usque ad mortem, mortem vero crucis 753. 52. 53 etc Cum timore et tremore operemini salutem vestram 789. 19. 20 Quinetiam si pro libamento offerar, super hostis et sacrificio fidei, etc. 1062. 55. [?: 5- ] 3 Quorum gloria, in ignominia 364 [?: 4- ] Haec omnia pro
16999. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 732 | Paragraph | Section] Christo circumcisi estis circumcisione, etc. 683. 21. [?: 2- ] Vosque mortuos praeputio carnis vestrae 672 30. [?: 3- ] Deleto, quod adversus vos erat chirographo 114. [?: ] 3 Vita nostra abscondita est cum Christo in Deo 440. 55. 56 Vos mortui estis, et vita vestra abscondita est [?: ] Christo in Deo [?: ] Mortificate igitur membra vestra, etc. 636. 69 70 etc. Charitas est vinculum perfectionis 879. 17.
17000. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 733 | Paragraph | Section] tenentur a Satana, iuxta voluntatem eius 85. 56
Fundamentum Dei firmum stat, habens signaculum hoc, Novit Dominus qui sunt eius 353. 42. 43
Si nos increduli sumus, etc. ille seipsum negare non potest 716. 22 etc.
4 Erit tempus, cum sanam doctrinam non [?: tolera- ] : sed auribus prurientes, etc. 981. 33
17001. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 733 | Paragraph | Section] 2 Dicit Paulus, diabolum mortis imperium habere [?: ] 70 et 674. 1 Se oportuit ducem nostrae salutis per adflictiones perfectam fieri 880. 26 27 Si tantam neglexerimus salutem, etc. 1071. 14. 15 4 Accedamus igitur cum fiducia ad thronum gratiae [?:---0 ] . 1. 2 Vt inveniamus gratiam ad auxilium opportunum 375. 58 Vivus est sermo Dei, et efficax, et quovis gladio utrinque incidente penetrantior 124 3. 4 5 Filius Dei propter pietatem suam exauditus
17002. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 733 | Paragraph | Section] gratiae [?:---0 ] . 1. 2 Vt inveniamus gratiam ad auxilium opportunum 375. 58 Vivus est sermo Dei, et efficax, et quovis gladio utrinque incidente penetrantior 124 3. 4 5 Filius Dei propter pietatem suam exauditus est, cûm preces Deo cum valido clamore et lachrymis obtulisset 2. 28 6 Impossibile est, ita peccantes denuo ad poenitentiam revocari 411. 59 Resipiscemus, siquidem permiserit Deus 883. 43. 44 7 Translato sacerdotio, sequitur etiam legis translatio 1059. 50. 51
17003. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 734 | Paragraph | Section] Studete firmam facere vocationem et electionem vestram 266. 69
Dicit nos fieri divinae naturae participes 710. 16 17 etc. ibid.
Videte ne ex vestro fundamento seu firmamento excidatis 287. 39 etc.
Iesus cum accepisset a patre honorem, et gloriam 393. 52
Oculi pleni adulterae 771. 15
3 Illud enim ipsos volentes latet, quod caeli fuerint iam olim, et terra, ex aqua et per aquam consistens 52. 31
17004. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 734 | Paragraph | Section] et
17005. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 734 | Paragraph | Section] aperit, et nemo claudit, etc. 132. 14. 9 Locustarum significatio 580. [?: 4- ] 10 De libro devorato, etc. 34. 23 etc. 11 Munera mittent sibi invicem 701 [?: 5- ] Dies tres cum dimidio 235. 35 Angelus iubetur metiri templum, altare, et qui adorari in eo: atrium vero metiri vetatur 649 [?: ] 12 Et ecce mulier visa in caelo, amicta sole 1152 12. 13 13 et 15 Et mentio numeri nominis bestiae, et [?: ]
17006. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 734 | Paragraph | Section] [?: ] bestiae 750. 20. 21 Plaga mortis eius curata est 682 30 etc. Agnus occisus est ab origine mundi 695 [?: 2- ] 14 Deinde vidi angelum volantem per medium caeli 1300. 1. [?: ] Hi sunt qui cum mulieribus non sunt inquinati 1280. 51. 52 Beati qui in Domino moriuntur 677. 67. 68 Sancti vicerunt satanam, et non dilexerunt animam suam usque ad mortem 243. [?: 5- ] Opera illorum sequuntur eos 794 16 Et exundavit
17007. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 735 | Paragraph | Section] 520. 65
anima hominis 389. 13
anima hominis rationalis, et lingua, quare vocetur gloria 364. 17
animam esse quiddam separatum a corpore, in veteri quoque Testamento docetur contra Zadducaeos 40. 4
animae immortalitatis quaestus, cur cum resurrectione corporis coniungatur 1043. 12 etc.
17008. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 736 | Paragraph | Section] 114. 66 etc. Christus quare ex horrenda sui exinanitione sit liberatus 2. 32 Christus cur agnus Dei appelletur 27. 45 Christus quare homo factus, passus et mortuus sit 752. 65. [?: 6- ] Christus quare cum [?: ceru-confer- ] tur 112. [?: 6- ] Christus quomodo chirographum quod adversus nos erat, sustulerit 114. [?: 4- ] Christus unicus magister 599. 58 59 etc. Christus finis legis 548.
17009. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 737 | Paragraph | Section] Clericis, Imperator in legibus [?:--5 ] . 35. 36 [?: ] cur olim in bello inuncti 781. 1 [?: ] quomodo Paulus beatiores nominet 70. 32 caelum, in quod raptus est Paulus 301 57 etc. caelum, cum accipitur pro habitatione Dei, non posse intelligi de loco aliquo certo, reali et [?: mate--- ] 136. 28 [?: ] quomodo Paulus suadeat, aut cur 713 39 etc. [?: ] Domini, sicut et baptismus, ut [?: ]
17010. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 737 | Paragraph | Section] Hebraeum nomen 586. 64 et reliquis. David, exemplum fidei et cordis credentis, solumque Deum respicientis, et ex eo pendentis 5. 50 David vir secundum cor Dei 77. 56 Davidis cor quomodo fuerit perfectius erga Deum 878. 54. 55 David cum posteris suis arbori aridae et praecisae, etc. comparatus 1007 35 daemonia cur ita a gentibus dicta 196. 8. 9 etc. debitorum nostrorum abolitio qua ratione fiat 851. 57 et reliq. debita, peccata cur dicuntur ib. 40
17011. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 738 | Paragraph | Section] 114. 9 divinitas, quomodo in Christo homine corporaliter habitare dicatur 187. 11 doctoris officium 604. 8. 9 etc. doctoris veri munus 886. 29. 30 doctores, quare columnae dicantur 144. 18 doctores impii quare cum nubibus agitatis conferantur 743. 50 etc. doctores cur dicantur clerus 133. 12 doctrinae duo diversissima genera a Deo tradita 540. 60 etc. doctrina a prophetia quid differat 248. 39 Dominus exercituum, cur
17012. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 739 | Paragraph | Section] Fides Latinis quid sit 307. 48 quomodo accipiatur in Sacris literis ib. 67 maxime in novo Testamento 312. 15 fidei definitio 140. 54 et 308. 55 et [?: ] . [?:-7 ] et 323. 27 fidei comparatio cum navibus, [?: ple-s ] velis navigantibus 903. 59, 60 etc. fides, quam Latini Christiani sic vocant quomodo proprie dici possit 316. 53 fidei vox in ecclesia retinenda ib. 317. 1 et in rel. [?: ] de locutiones
17013. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 739 | Paragraph | Section] Papistae ib. 8 gratias facit Erasmus tres ib. 15 gratiam quid Pelagiani priores et posteriores appellent ib. 17 gratias suas quomodo Bonaventura definiat ib. 20 gratia a Thoma recte exposita ib. 30 Gratia quod vox, cum Gratia iustificari dicimur, aut salvari, non aliquas infusas aut nobis inhaerentes qualitates significet: sed tantum gratuitum Dei favorem, misericordiam aut dilectionem, qua nos diligit in dilecto filio, probatur multis illustribus testimoniis et argumentis ib. 54 etc.
17014. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 740 | Paragraph | Section] 28
17015. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 740 | Paragraph | Section] Impii, quare filii diaboli appellentur 330. 58 impii omnes ex patre diabolo 708. 53 impii cur fumi voce indicentur 351. 64 impii quare dicantur mundus 692. 26 etc. impii cum aspidibus, eorumque opera cum ovis aspidum, et basilisci, cur conferantur? 61. 10 impii quare piorum lapsus, casus et calamitates observent 94. 48 impiorum felicitas evanida 783. 37 etc. impiorum cor, cur a Scriptura durum, lapideum, et adamantinum vocetur 257. 52
17016. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 741 | Paragraph | Section] 21 dum contendunt Papistae, iustificare idem esse, quod reipsa infusisque virtutibus iustificare, suam inscitiam produnt 500. 41 iustificare et iustificari verbum, quae habeat in Scripturis synonyma 504. 53 in Iustificationis seu reconciliationis nostri cum Deo, negocio, unde sit quod adversarii nostri Papistae hallucinantur atque impingunt 430. 44 iustificatio nostri quid sit 429. 46 iustificationis nostrae causa materialis et formalis 869. 48 et 870. 2 in Iustificatione nostri quae concurrant 423.
17017. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 742 | Paragraph | Section] legi quomodo renati, et fide iustificati sint mortui ibid. 59 etc. lex quomodo in nobis operetur cupiditates et passiones peccatorum ib. 40 etc. legis nulla est utilitas, nisi summa eius ac iustitiae divinae severitas, una cum ira Dei patefiat 18. 33 etc. de Lege quomodo plerique homines iudicent ib. 24 legis et Evang. discrimen 540. 55 etc. lex et Evangelium necessario discernenda 541. 21 lex et Evangelium quomodo fuerint in gloria
17018. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 742 | Paragraph | Section] lux duae voces quomodo in Sacris literis accipiantur 594. 12
lugentium mos quis olim fuerit 126 42
Lutherus unus ex summis et eximiis doctoribus, caeteris cognitione Sacrarum rerum et prophetiae excellentioribus, etc. 972. 60. 61
Lutherus cum potestate suo munere functus 928. 12
Lutheri praeclarum dictum de philosophiae studio 893. 64
17019. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 744 | Paragraph | Section] facierum, et panes propositionis, curita appellati 819. 51 panis verus cur Christus vocetur 820. 29 papae novi creatio, vel inauguratio 1227. 33 etc. papistarum [?: ] , incipiente Quadragesima 126. 47 papistae cum Pharisaeis collati 430. 33 papistarum horrenda caecitas, et nepharia blasphemia, qui sua hypocritica opera hominibus obtrudunt et imputant: Christi vero absolutiss. iustitiam damnant. ibidem 12 parabola quid significet 820. 52 paradisus 822. 24. ubi
17020. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 744 | Paragraph | Section] Paulus cur barbam radat, et tondeat comam 69. 31
pauperes per metaphoram qui dicantur 840. 7
pax unde Hebraeis veniat 841. 17 etc.
pax spiritualis ibid. 39
pax mundo incognita 846. 7
pax cum Deo quae vel quid sit 841 23 etc.
17021. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 744 | Paragraph | Section] Dei vocentur 7. 62 pii quomodo dicantur crucifixi 1914 pii quomodo mundum possideant 694. 48. 49 pii seu credentes quare dicantur filii Dei 330. 53 pii tum Dii, tum etiam filii Dei vocati 215. 30 etc. pii, cum cultum aliquem externum praestant, Deo etiam in spiritu serviunt 24. 31 pii quare cum agnis conferantur 27. 40 pii quare semper videantur impios rudiores et imperitiores 1145. 62 etc. Pilatus manus lavans 526. 19. 10
17022. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 744 | Paragraph | Section] mundum possideant 694. 48. 49
pii seu credentes quare dicantur filii Dei 330. 53
pii tum Dii, tum etiam filii Dei vocati 215. 30 etc.
pii, cum cultum aliquem externum praestant, Deo etiam in spiritu serviunt 24. 31
pii quare cum agnis conferantur 27. 40
pii quare semper videantur impios rudiores et imperitiores 1145. 62 etc.
Pilatus manus lavans 526. 19. 10
17023. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 745 | Paragraph | Section] prophetarum in Scripturis synonymae appellationes ib. 8 et versic. seqq. prophetiae seu verbi Dei usus 9. 70 prophetarum et apostolorum doctrina cur fundamentum dicta 353. 29 prophetarum mos 973. 53. promissio cum lege collata Paulo Evangelium significat 970. 47 promissiones et beneficia Dei sola fide concipiuntur 325. 43 promissiones Dei omnes fidem nostram requirunt 324. 19 promissiones de Christo universales 688. 57. 58 [?: ] quid
17024. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 745 | Paragraph | Section] prudentia virtus, quid 981. 11 Psalmi quindecim post 119 cur vocentur Psalmi graduum aut ascensionum, maheloth 369. 1 etc. Psalmi curita dicti 981. 45. 46 etc. publicani qui fuerint 982. 10 publicani cur cum peccatorib. coniuncti ibid. 23 etc. pudenda quare a primis parentib. post lapsum ficulneis foliis tecta 747. 42 etc. pueritia metaphorica duplex 984 42 pulveris de pedibus excussio. quale symbolum 988. 48
17025. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 745 | Paragraph | Section] significet 1017 37 redemptorunicus et verus est Christus 1018. 46 regnorum Israel et Iuda appellationes 1021. 23 regnum Dei multivariam dicitur 1022. 68 etc. regnum suum de hoc mundo esse, cur aut quomodo neget Christus, cum vocetur tamen rex Iudaeorum ibid. 48 etc. religio seu fides Christiana, quare vocetur confessio 157 53 remitti nobis peccata, quomodo dicatur 1030. 44 remissio peccatorum gratuita teste Dominico Soto 16 55 etc.
17026. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 745 | Paragraph | Section] Deus dicitur exaudiendo, idque tripliciter 1040. 58 59 resurrectio mortuorum cur ita dicatur 1041. 39 resurrectio mortuorum quare futura ibid. 43 resurrectio ex mortuis quare, tanquam eximium beneficium Christi erga pios praedicetur, cum idipsum impiis quoque sit eventurum 1042. 68 etc. reti cur CHRISTUS ecclesium et ministerium praedicationis comparet 1044. 6. 7 revelatio cur apocalypsis et omnis reliqua prophetia vocetur 1046 43 rex quare filius Dei nominetur 1021. 60
17027. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 746 | Paragraph | Section] Augustinus 1122. 53 serpentis quae olim fuerit figura et conditio 1124. 41 etc. servitus nostra, in quam per peccatum incidimus 570. 14 servitus erga Deum multiplex 1126 5 etc. servus cur Christus appelletur, cum sit verus et unigenitus Dei filius vide in SERVIO. sessio ad officium regis et gubernatoris requiritur 1111. 63 etc. si coniunctio cur Hebraeis affirmet 720. 45 siclus 663. 47 siclus, idem quod argenteus 57. 13
17028. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 747 | Paragraph | Section] 340. 64 tabernaculorum festum 1186. 64 [?: ] sanctuarii 663. 55 [?: ] 664. 47 [?: ] finis unde sit quod pro precio [?: ] poena usurpetur 740. 7 [?:-pus ] placitum cum de Deo dicitur, quid significet 896. 64 tenebrae Aegyptiacae, quare palpabiles dictae 816. 30 tepidi qui? 98.39 [?:-nascentibus ] cur Israelitae potius quam carnibus sint delectati vel usi 783. 55 tentare hominem Deus
17029. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 747 | Paragraph | Section] Caesaris capti, et ad supplicium tracti historia 1239. 16. 17 etc. unctio quare spiritus S. dicatur 1294. 62. 63 unctione prophetarum, sacerdotum et regum in veteri Testamento quid praefiguratum 779. 17 unicornis sive monoceros cum per secutorib. collatus 1295. 19 unitatis variae species secundum Aristotelem 1297. 37 universitas duplex iuxta Ambrosium 784. 50 vocati secundum propositum qui dicantur 937. 42 voculae minimae in Scripturis, saepe maximarum rerum
17030. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 747 | Paragraph | Section] malum, veterum dictum 713. 52. 53 etc.
Bibliographia locorum inventorumVlačić Ilirik, Matija (1520-1575) [1581], Clavis scripturae sacrae, pars prima, versio electronica (), 600000 verborum, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa - tractatus; prosa - vocabularium; poesis - elegia; poesis - epigramma] [word count] [flaciusmclavis1].
First 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 Last Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.