Your search found 31215 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 24670-25091:

Amadus magister, Tharabalsus academicus, Alonicus peripateticus, Pretus stoicus, Noianus poeta epicureus, Phastenus orator. Habito superiori congressu cum Noiani Phastenique absentia nos torqueret, quod communia habere omnia consueveramus, statim atque illuxit postridie ex omnium mente litteris eos acersivi. Hi ut Amadum advenisse cognoverant, nihil potius atque id praestitere. Advolarunt igitur, non advenerunt in urbem:

Quod ubi factum est, nutavere et ipsi, Amadus autem eos confirmans: "Ne vos", inquit, "ista terreant; faciam enim ut libentius ea paulo postea contemnatis, quam antea suspexistis. Ante itaque quam quidquam aliud actum sit, ista, si sustinetis, reffellam." Cum ego: "A me quidem", inquam, "illa haud ita dicta sunt quasi tanto obsistere possint adversario; perge tamen ac impellere; cum te ipse non potuerim, tu me in tuam, si potes, sententiam pertrahe." Coepit ille tactaque, ut in principio orationis consueverat, fronte:

ut libentius ea paulo postea contemnatis, quam antea suspexistis. Ante itaque quam quidquam aliud actum sit, ista, si sustinetis, reffellam." Cum ego: "A me quidem", inquam, "illa haud ita dicta sunt quasi tanto obsistere possint adversario; perge tamen ac impellere; cum te ipse non potuerim, tu me in tuam, si potes, sententiam pertrahe." Coepit ille tactaque, ut in principio orationis consueverat, fronte: "Istic", inquit, "haud longum immorabimur, alia nobis hodie praestanda sunt; istud quam brevissime expediam. Vis omnis

pertrahe." Coepit ille tactaque, ut in principio orationis consueverat, fronte: "Istic", inquit, "haud longum immorabimur, alia nobis hodie praestanda sunt; istud quam brevissime expediam. Vis omnis tuae, quam in politicam attuleras, rationis in eo est constituta quod, cum virtus esset intellectus neque tamen ulla esset ex iis quae recensentur, ut ipse haud inepte probaveras, corruptionem eam alicuius ex iis esse necessum foret. Quod tu commode ad prudentiam retulisti; nam haec una in agibilibus, uti et

sanitatem quod quidam illa ad pessima quaeque abusi sunt, nemo contemnet; sapientiam ipsam quod praeposterus in quibusdam usus corrupit, quis refugiet? Sane sic politicam quoque quod ad fraudes dolosque quidam traduxerint, non ilico condemnare debemus. Nuper cum insolentes quidam natura iuvenes et communi iuventutis vitio, dicacitati, necdum bene morati ex philosophia rediissent, divulgatus eiusmodi sermo est: non esse amplius illi tradendam iuventutem quippe quae morosos eos obstinatosque efficiat; id autem dudum illi

ad rem transferentes incultam malunt habere neglectamque iuventutem, quam illam ad exteras provincias erudiendi causa transmittere; quod quidam sic missi eorum, apud quos degebant, vitia retulissent, visitationem inde provinciarum, non personas insectantes. Sic tu quoque cum cerneres quospiam (novi enim qui sint) iam alioquin subdolos, cum politicae insuper praesidia adiunxissent, in omne fraudis astutiaeque genus erumpere, parum prospiciens cuius id vitio fieret, universum studium duxisti condemnandum. In quo te reprehendo; quem enim nostrum

quam illam ad exteras provincias erudiendi causa transmittere; quod quidam sic missi eorum, apud quos degebant, vitia retulissent, visitationem inde provinciarum, non personas insectantes. Sic tu quoque cum cerneres quospiam (novi enim qui sint) iam alioquin subdolos, cum politicae insuper praesidia adiunxissent, in omne fraudis astutiaeque genus erumpere, parum prospiciens cuius id vitio fieret, universum studium duxisti condemnandum. In quo te reprehendo; quem enim nostrum dolosum ausis vafrumve appellare, cum tamen omnes nos politica

qui sint) iam alioquin subdolos, cum politicae insuper praesidia adiunxissent, in omne fraudis astutiaeque genus erumpere, parum prospiciens cuius id vitio fieret, universum studium duxisti condemnandum. In quo te reprehendo; quem enim nostrum dolosum ausis vafrumve appellare, cum tamen omnes nos politica quapiam uti non diffiteamur? Te ipsum et antea quam te haec perturbasset opinio, et vero nunc etiam postquam te error iste invasit, politicam cum omni aequitate conspicimus coniunxisse. Piget plures alios referre claros viros quos tu omnes haud

studium duxisti condemnandum. In quo te reprehendo; quem enim nostrum dolosum ausis vafrumve appellare, cum tamen omnes nos politica quapiam uti non diffiteamur? Te ipsum et antea quam te haec perturbasset opinio, et vero nunc etiam postquam te error iste invasit, politicam cum omni aequitate conspicimus coniunxisse. Piget plures alios referre claros viros quos tu omnes haud scio an possis condemnare; non itaque politicae vitium astutia est, sed eorum qui illa utuntur praepostere. At, inquis, ipsa politica astutia est! Noli quaerere;

genuinamque, non quae doctorum vitiis sit adulterata, politicam defendo, quae fraudes eas nunquam praecipiet. At, inquies, Mazarinus, qui praecipuus eius auctor habetur, huiusmodi tradidit? Facete tu quidem in illum; at minus fortasse vere in illum es invectus, quem cum hominem fuisse optimum, tum alterum fere Galliae conservatorem abunde constat. Sed factiones in eum excitavit invidia, libros haereticorum pravitas corrupit. Nec sic contendo ut nunquam eum ad aliquod fraudis genus declinasse defendam; id assero eum eiusmodi dolos sua, non

monstrare tibi in quo deceptus sis abunde et ad victoriam. Recte tu quidem prudentiam actiones (ne multum circumeam) et publicas et privatas moderari disserueras, sed in eo vehementer es deceptus quod politicam in privatis tantum versari existimaveris rationibus, cum tamen ubi prudentia, ibi et illa locum semper habeat. Deum immortalem! quot actiones publicas politica confectas scimus, quot servatos exercitus, quot dissipatas perduelliones, quot urbes in fide servatas! Atqui haec publicae sunt actiones; nec de nomine tecum certare

publicas iure refertur. Meam itaque de politica opinionem accipe et, si potes, acquiesce: nihil ego eam esse quam quaedam praecepta puto, quae doceant qui in hac aut illa particulari circumstantia prudenter sit agendum. Itaque nihil nisi prudentiam quae doceatur esse. At cum infinita sit singularium differentia, idcirco studium hoc compleri nunquam potest; hactenus vix superficialiter aliqui id tradidere; si enim perficeretur, nihil esset quam prudentia per praecepta practice tradita, quod propter negotiorum multiplicem diversitatem in

est. Ast ego non tam studium quam actionem ex politica factam defendo. Si ea tantum politice facta dicerentur quae Mazarinius aut nescio quis alius tradidit, quanta actionum publicarum turba nomine sibi debito fraudaretur! Nunc ego omnem actionem politicam appello quam quis cum quadam mentis solertia fecit. Itaque actiones prudentes sunt omnes quae rationibus respondent, politicae, quae insuper cum quadam inventione fiunt. Excludo fraudes, volo ut res et licite et ingeniose fiat. Hoc ea qua potui brevitate contra Alonici sententiam disserui:

aut nescio quis alius tradidit, quanta actionum publicarum turba nomine sibi debito fraudaretur! Nunc ego omnem actionem politicam appello quam quis cum quadam mentis solertia fecit. Itaque actiones prudentes sunt omnes quae rationibus respondent, politicae, quae insuper cum quadam inventione fiunt. Excludo fraudes, volo ut res et licite et ingeniose fiat. Hoc ea qua potui brevitate contra Alonici sententiam disserui: ex quo appareat nec politicam virtuti repugnare nec eam Epicuri dogmati cohaerere et prudentiam ipsam politicam esse.

sinceritatem extollunt, facta quadam eiusdem temporis politica referunt. Non igitur politica rei tam improbae causam dedit; ipsa mortalium pravitas, quae proximis saeculis erupit, pestem hanc secum tulit; quippe resistere aliorum improbitati cum virtute non possent, his quidam modis consulere sibi voluere. Nolim me sine teste loqui putes, audi Sallustium: "Ambitio" (inquit ille) "multos mortales falsos fieri subegit, aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habere."

id constare abunde puto eos, qui politicam meditati sunt, nonnisi prudentiam docere voluisse, pessimo licet fato quod ad fraudes deinde pleraque sunt traducta. Id autem perperam discrevit Alonicus quod eam quae in gubernando consistit politicam laudandam, quae in vivendo cum aliis sita est vituperandam putarit; quasi in illa quoque plurima in fraudes versa esse non constet, cum maiori dolo dominationem sibi retinuerit Augustus et secutus eius vestigia Cosmus, quam quisquam privatorum aut invidiam alteri aut sibi amorem conciliarit.

fato quod ad fraudes deinde pleraque sunt traducta. Id autem perperam discrevit Alonicus quod eam quae in gubernando consistit politicam laudandam, quae in vivendo cum aliis sita est vituperandam putarit; quasi in illa quoque plurima in fraudes versa esse non constet, cum maiori dolo dominationem sibi retinuerit Augustus et secutus eius vestigia Cosmus, quam quisquam privatorum aut invidiam alteri aut sibi amorem conciliarit. Illos autem, quos de politica conscripsit Aristoteles, libros nonnihil

manibusque in suam sententiam itum est. Ego autem quod vehementer in priori opinione essem confirmatus consideraturum me postea rationesque curiosius collaturum affirmavi. Post quae iusso puero ut librum ex more inferret, vir quidam occurrit, qui habere se, quae cum Amado conferret, affirmavit. Accurrit puer remque Amado indicavit qui nos deprecatus in aliam aedium partem cum viro illo sermocinaturus secessit; nos autem memorando quae ab eo dicta essent eaque pensitando tempus terebamus dum ille adveniret; quippe discedere necdum

me postea rationesque curiosius collaturum affirmavi. Post quae iusso puero ut librum ex more inferret, vir quidam occurrit, qui habere se, quae cum Amado conferret, affirmavit. Accurrit puer remque Amado indicavit qui nos deprecatus in aliam aedium partem cum viro illo sermocinaturus secessit; nos autem memorando quae ab eo dicta essent eaque pensitando tempus terebamus dum ille adveniret; quippe discedere necdum maturum et Amadi nos insuper desiderium detinebat. Nec ipse diu nos est moratus; post paucula enim affuit, quidve

memorando quae ab eo dicta essent eaque pensitando tempus terebamus dum ille adveniret; quippe discedere necdum maturum et Amadi nos insuper desiderium detinebat. Nec ipse diu nos est moratus; post paucula enim affuit, quidve interim a nobis actum foret, rogavit. Cum Pretus: "Magna", inquit, "me inter et Tharabalsum res in sermonem venit, dum tractatam a te materiam scrutaremur; ne cuncta referam, de patria politica sermo incidit: quam semel nostro in consessu tractari Tharabalsus admodum exoptavit. Ego vero

aut religiosus sit aut ecclesiasticus aut saecularis. Primi, quod relictis his negotiorum turbis vitam sectati sunt solitariam, haud nobis curae futuri sunt ad suas illos regulas relegantibus, quae omnem ipsorum vitam moderentur. Quod si claustris se exserant, ut non modica cum rerum iactura iam nimium factitant, optandum nobis potius est ut ignorantia res tractandi extraneas ad suam solitudinem compellantur, non ut etiam facem iis praeferamus quo rebus proposito suo prorsus repugnantibus ingerere se facilius possint. De ecclesiasticis etsi

nihil moribus ubi a prisca illa tenacitate descitum est, iam in omne novitatis genus erumpitur: quod tamen sua auctores invidia, quod adhuc sint exigui, constat. Ad alia nunc venio: quis ignorat Croatarum in litteras eruditosque homines odium? Exsecrandum morem! Cum vituperare quem quis cogitat, litteris deditum dicit; ita qui maximus apud alios honoris titulus est, apud miseram gentem istam in opprobrium vertitur. Iam invidiam illam, illos dolos, quibus aestimationem eiusmodi hominis minuere, honores impedire, procurare adversitates

Sen. Ep. 1,5,2 Quod nobis in praesens propositum est ut post explicatos gentis mores illud, quoad res fieri patietur, ostendamus qui nec iis quibus ceteri vitiis volutari et a populari abesse indignatione valeamus. Ad quod cum favor superum, tum fortunae indulgentia non levis, postremo nostra opera expeditaque in depromendis consiliis ratio adesse debent. Sed illa quidem ut dare alienum, ita persequi non nostrum est; de posteriori, ut nostra fert imbecillitas, expediamur. Duplicem ego cum

cum favor superum, tum fortunae indulgentia non levis, postremo nostra opera expeditaque in depromendis consiliis ratio adesse debent. Sed illa quidem ut dare alienum, ita persequi non nostrum est; de posteriori, ut nostra fert imbecillitas, expediamur. Duplicem ego cum inter nostros, tum in omni republica vivendi rationem puto, duram illam et leniorem alteram; cuius exempla cum alibi, tum Romae possumus capere infinita. Illam princeps Cato professus est, posterioris clarissimum exemplum Cicero dedit; nempe ille vir alioquin natura gravis,

ratio adesse debent. Sed illa quidem ut dare alienum, ita persequi non nostrum est; de posteriori, ut nostra fert imbecillitas, expediamur. Duplicem ego cum inter nostros, tum in omni republica vivendi rationem puto, duram illam et leniorem alteram; cuius exempla cum alibi, tum Romae possumus capere infinita. Illam princeps Cato professus est, posterioris clarissimum exemplum Cicero dedit; nempe ille vir alioquin natura gravis, cum insuper philosophiae adiunxisset praesidia, sine ullis artificiorum ambagibus reipublicae recto tramite

inter nostros, tum in omni republica vivendi rationem puto, duram illam et leniorem alteram; cuius exempla cum alibi, tum Romae possumus capere infinita. Illam princeps Cato professus est, posterioris clarissimum exemplum Cicero dedit; nempe ille vir alioquin natura gravis, cum insuper philosophiae adiunxisset praesidia, sine ullis artificiorum ambagibus reipublicae recto tramite consultum ivit; Cicero suas temporibus rationes accommodans cum illo consilia mutare, nunc hac nunc illa via reipublicae prodesse in more habuit. Ac tunc quidem quis

Cato professus est, posterioris clarissimum exemplum Cicero dedit; nempe ille vir alioquin natura gravis, cum insuper philosophiae adiunxisset praesidia, sine ullis artificiorum ambagibus reipublicae recto tramite consultum ivit; Cicero suas temporibus rationes accommodans cum illo consilia mutare, nunc hac nunc illa via reipublicae prodesse in more habuit. Ac tunc quidem quis uberius reipublicae profuerit, eventus docuit; nam Cato (ut Plutarchus testatur) manente adhuc concordia importuni, scissa infelicis consiliarii nomen habuit, dum "per

demum famam vix effugias et quod in populare odium facile concedat; postremum si teneas, habebis fortasse aliquam mortalium benevolentiam; at nulla tui observatio, consilia nihil ponderis obtinebunt. Itaque optimum quidem factu fuerit hinc aliquid, inde cetera retinere, ut cum reverentia benevolentiam quoque civium retineas; at in re multa difficultas, in modo vix ullum discrimen adhibeas. Illud tamen hic pro se quisque naviter advertere debet, ne quid invita (quod aiunt) Minerva faciat. Et sua et eius, cum quo agitur, spectanda est indoles:

hinc aliquid, inde cetera retinere, ut cum reverentia benevolentiam quoque civium retineas; at in re multa difficultas, in modo vix ullum discrimen adhibeas. Illud tamen hic pro se quisque naviter advertere debet, ne quid invita (quod aiunt) Minerva faciat. Et sua et eius, cum quo agitur, spectanda est indoles: multos prae blando vultu severitas decet, quosdam hac ipsa magis quam omni humanitate devincias. Haec itaque attendenda sunt praeterquam quod foris gravitas, domestica inter affabilitas, et suis cuncta temporibus sint adhibenda; nam

detrectare etsi id litterarum causa libenter forsan faceret; nam hac in parte omnino necessitati acquiescendum est. Id autem praesertim in vestibus omni, qua fieri potest, ratione fugiendum est ne quid novitatis appareat; quod cur cavendum sit, ex iis quae supra diximus, cum de gentis moribus tractaremus, apparet. Aliud quod hoc in genere dici commode posset, nihil superest; aut enim mox, dum de familia nobis sermo futurus est, dicenda sunt, aut ad publica cuiusque actiones referuntur. Illud itaque, quod consequitur, de familia videamus.

sit quod Croatas externam nonnihil dominationem faciat aspernari. Huic proximum est ita suos in officio servos continere ut nec querendi iis de domino nec fastidiendi occasio detur; nam id quoque ad famam popularem non parum confert eos habere servos qui suum ubique dominum cum laude nominent. Vidi ego eum, qui id neglexerit, non tantum servorum turba, verum aliis etiam ob id ipsum invisum fuisse. Iam id omittere nequaquam possum quod ab Amado toties inculcatum accepi, nihil coram servis praeter dignitatem suam vel ioci causa esse

in disciplina contineri non posse videantur consideranti dubitare usu venit an non ex necessitate laudari hoc factum debeat. Faciant igitur alii ut aliis placet, ego id mihi hac in re pro norma constitui: ita agere ut neque iustitiae disciplinaeque inferam detrimentum, et cum homine rem mihi esse nunquam sim immemor. Ad uxorem iam filiosque, quia praestantissimam familiae partem, postremo transeamus. Fuerit id multum rationibus eius, qui populariter vivere constituerit, accommodatum si non inferiorem nec aliunde nisi e patria aut ad summum

atque ea dura nonnihilque subrustica, qualis nostrates inter prioribus praesertim temporibus viguit, proprium nobilium feminarum opus sit? Quod illam attinet, verum id quidem indubitatumque est virorum mollitie hanc illi praerogativam accesisse; at postquam eam iam accepere, cum nemo sit qui eam non concedat, nos quoque non abnuemus. De altera id pariter omnibus compertum habetur mulieri rei familiaris administrationem incumbere; at num dura illa et an omni tempore omnique feminae competat, in dubium revocatur. Hic ego, ut ut alii existiment, ita

quae postea rebus gerendis ut plurimum officit. Iam agros omnemque quae proprie dicitur posessionem quod attinet, non leve nobis Italia subministrat argumentum eam non pro debito et aequo excoli. Dii boni! quam exiguum terrae spatium complures illic homines alit, cum in Croatia vix infinita iugerum spatia occupantesque complura montium iuga silvae unius necessitatem domus expleant. Haud abnuerim discrimen intercedere pro regione; id affirmo non pro natura soli fructum a nobis Croatiae capi. In lignis id ostendisse sufficiat, quae quis

montium iuga silvae unius necessitatem domus expleant. Haud abnuerim discrimen intercedere pro regione; id affirmo non pro natura soli fructum a nobis Croatiae capi. In lignis id ostendisse sufficiat, quae quis nescit quanta secentur prodigalitate, quanta socordia colligantur, cum in Italia ne virgam quidem per inertiam interire conspicias! Exemplum igitur nos in aliena terra edoctos oportet accipere ut maximam pro modulo suo utilitatem soli capiamus. Sed utinam vel haec, quae nobis sponte sua regio subministrat quodque nostris superest

nec cassum ignavis querelis remedium implorare, sed agere atque tentare necessum est. Eget princeps: fit nova tributorum accessio: lamenta inde, exsecrationes, querelis omnia ignavis resonant. Interea nemo est qui vocem mittere, tentare remedium, exorare principem audeat, cum utriusque aeque intersit, et huius ut unde accipere, et illius ut unde solvere possit habeat. Ne nunc quidem vetitum omne commercium est; quotus tamen quisque est qui sibi inde primum, mox etiam patriae prospiciat? Immo contra obnitimur iisque, qui haec exercent, infamiam

flagitia adrepas aut ipsius te principis aut aliorum invidia perdet. Id ego et scriptorum testimonio didici et propriis non infrequenter oculis spectavi; quod in nostratibus eo maiori reprehensione dignum existimandum est quod condignum alioquin nunquam operae pretium ferant; cum, quacunque demum patriae ruina principi assentati sint, nunquam ad intimam eius amicitiam aut amplos quosdam honores pertigerint. Desipimus, cives, profecto desipimus, si tam parvi patriam aestimamus, ut pro blando quopiam principis verbo aut levi nescio qua dignitate

iuvandum non minores vires habet. Duo sunt quae hoc in genere omitti sine fraude haudquaquam possunt: primum ut non contentus quis ministrarum promeruisse gratiam eandem litteris semper foveat suscitetque, quod tamen ipsum non modica utrinque cum cautione faciendum est; alterum ut hunc optimatum favorem aut prorsus abscondat, quo gentilium non subeat invidiam, aut omnino in vulgus proferat, quo invidiam metu reverentiaque compescat. Haec quod ad aulica attinet: quod autem agendam publice in Croatia vitam

abstractos magis, erga neminem vero, quod aiunt, confidentes nos praestemus. Hunc ego unicum modum puto quo popularium benevolentiae reverentiam in parte aliqua iungere possimus; quod tamen, ut et alia omnia, secundum temporis condicionem est regulandum; nam in civilibus cum nihil (ut ait Aristoteles) certi sit, infinitae sunt rerum differentiae quas omnes concipere impossibile, in re autem prudentia diiudicare oportet. Iam quoad alia id generale sit ne patrii nos moris fastidiosos unquam demonstremus. Hinc coetus et convivia

sit ne patrii nos moris fastidiosos unquam demonstremus. Hinc coetus et convivia quaeque alia a nostrae condicionis hominibus frequentari viderimus ne nos quidem prorsus oportet aspernari. Sed quod ad convivia attinet, id potissimum quaeri solet: quid tum faciendum sit cum aut vino obrui contra propositum nostrum, aut praesentium omnium indignationem, popularium autem invidiam subire oportet? Fateor equidem nos occasiones eius modi pro facultate vitare oportere; quod si autem fortasse accidat ut abesse nobis non sit integrum, tum deprecando,

integrum, tum deprecando, suadendo, praesentis alicuius illustris mulieris patrocinium implorando in id incumbere debemus ne vitio id nobis detur; quod si remedio locus non sit, profecto ego sanitati nostrae et conscientiae potius quam famae prospectum velim. Hic ego, cum in conviviorum memoriam sermo decurrit, non possum non recordari deterrimi illius vitii, quod pravus per omnia usus obtinuit ut nulli inter cenandum nisi de aliorum defectibus sermones sint. Hinc omnis in claros viros invidia, hinc mutuae dissensiones proveniunt. Istud si

utilissimaque vitae praecepta referri potest, nimirum ne unquam inveteratas popularium nostrorum opiniones oppugnemus nisi coram iis quos aut ex integro instituendos accepimus, aut quibus nos oraculi loco esse prorsus tenemus; quippe tum primum se contemni Croatae existimant cum eorum opiniones, quas illi fide firmius tenent, pro frivolis (ut sunt) exploduntur. Expertus assero, statim atque id repetieris, te superbi scioli contemptorisque omnium famam assecuturum. Itaque id prorsus fugiendum est illi cui

est et quos maxime diligimus, iis in extrinsecis his minimum deferre oportet; prudens enim amicus de eo non succensebit, aliorum autem machinationes sic facillime eludentur. Hic ego non repetam ea, quae sive ex dictis facile possunt consectari sive ex iis, quae tum diximus, cum de gentis moribus dissereremus, elici; non commemorabo serviendum esse gentis praeiudiciis, fugiendaque ea omnia quae, etsi in re aliter se habeant, in illius sententia censentur esse perversa; non commonebo praecipuam modestiae, praesertim ab adolescentibus, rationem

morem fastidire. Haec totius vim continent orationis; illa enim omnis inde processit, in iisque versata est. Restat precari ut eadem benevolentia, qua me dicere permisistis, finientem quoque sustineatis." Assurexerat discessuros nos ilico existimans, cum Amadus: "Ego quoque" (inquit) "munus a te mihi impositum brevissime exsequar. Ecclesiasticus igitur, dum in collegiis studiorum causa versatur, haec habet observandas: ne delationibus gaudeat; affabilis in omnes; amicitiam, si qua forte sibi cum aliquo intercedat, qua

nos ilico existimans, cum Amadus: "Ego quoque" (inquit) "munus a te mihi impositum brevissime exsequar. Ecclesiasticus igitur, dum in collegiis studiorum causa versatur, haec habet observandas: ne delationibus gaudeat; affabilis in omnes; amicitiam, si qua forte sibi cum aliquo intercedat, qua potest arte occultet; si favorem habeat superioris, eo moderatissime utatur nullaque prorsus cuiusdam quasi dominationis signa ostendat; si eo sit destitutus, nihil in eos, qui eum obtinent, dicere facereve praesumat. Sed id praecipuum est ut ea, quae

dicere facereve praesumat. Sed id praecipuum est ut ea, quae taceri debent, tacere sciat; nihil enim est quod vitae eius tranquillitatem magis possit perturbare, quam si omnia, quae ab uno exceperit, alteri referre velit; haec enim est amplissima inimicitiarum materies quae, cum in omni vita, tum in collegiis potissimum, ubi eidem cum inimico (ut aiunt) foco est assidendum, sunt pergraves. Id quoque in vita communi confert si gravitatem quis semper praeferat nec unquam ad dissolutos illos confidentiae iocos se immittat. Porro in alioquin supponitur

quae taceri debent, tacere sciat; nihil enim est quod vitae eius tranquillitatem magis possit perturbare, quam si omnia, quae ab uno exceperit, alteri referre velit; haec enim est amplissima inimicitiarum materies quae, cum in omni vita, tum in collegiis potissimum, ubi eidem cum inimico (ut aiunt) foco est assidendum, sunt pergraves. Id quoque in vita communi confert si gravitatem quis semper praeferat nec unquam ad dissolutos illos confidentiae iocos se immittat. Porro in alioquin supponitur ut in perspicienda cuiusque indole non parum laboret quo

proprietatisque securitas ita evanuit ut tum postremum me vivere, liberum hominem esse, et patriam habere senserim; sextus denique iam labitur annus quo abolito legali supremi comitis magistratu, sublatis liberis comitatuum congregationibus, ruptuque omni, quo princeps cum regnicolis de legum systemate adeo belle nectitur, vinculo hac sede decedere coactus fui. Post longum adeo intervallum, post omnem iam ferme de meliori sorte spem consumptam, ubi patriae libertatem, me patriae, inclitae universitati legalem moderatorem, me vero

mihi certe videre id nullo humano consilio, sed insigni divinae providentiae favore evenisse. Itaque ego diuturno compressi doloris sensu adhuc rigidus, ad sentiendam inexpectatam felicitatem imparatus, futurorumque potius cura anxius, inter spei metusque argumenta fluctuabam cum festivi inclitae huius universitatis sensus tam mihi quam et excelso consilio locumtenentiali explicati me excitarunt, erexerunt, confirmarunt. Ab eo inde tempore iam meus etiam animus communi laetitiae patere coepit; sensus tamen hic tenuis tantum umbra fuit gaudii illius

perfectam fuisse, quam quod longa placidi Theresiani regni felicitate emolliti nos ex ipso constitutionis nostrae cardine emoveri iam antea passi simus. Quis enim nescit basim systematis nostri in eo versari, quod sola executiva potestas principi propria, legislativa e contra cum statibus regni communis sit? Quis ignorat quod suapte arbitrarium effici debeat imperium, ut primum potestas executiva legislativae coniungitur, id est, ut primum idem leges condere, idem eas pro lubitu interpretari, idem pro volupe transgredi, idem denique etiam exsequi

qua parte Hungariam respicit, coordinationem et sescenta eiusmodi alia ad potestatem legislativam pertinere nemo ignorat, et tamen potestas executiva omnia haec iam ante Iosephum II proprio nutu et ordinavit, et peregit. Et ne ea tantum, quae nobis cum Hungaris communia sunt, memorem, libet propria nobis exempla meminisse. Altero statim a solutis postremis Hungariae comitiis anno potestas executiva novum, invitis regni huius statibus, ad instar locumtenentialis consilium erexit,

meminisse. Altero statim a solutis postremis Hungariae comitiis anno potestas executiva novum, invitis regni huius statibus, ad instar locumtenentialis consilium erexit, illud primum Varasdini defixit, tum Zagrabiam transtulit, postremo cum locumtenentiali coniunxit; quasi dicasteria erigere, transferre, coniungere, separare, ad legislativam non pertineret potestatem; eodem et subsequis annis potestas executiva magnam Crisiensis, Zagrabiensis, et Syrmiensis Comitatus partem per commissionem sic dictam aulicam

imperio subiecta sit. Quid dicam de exitiali illo periculo, in quod unus degener Hungariae filius nos coniecerat, dum potestatem executivam eo permovit, ut tres inferioris Slavoniae comitatus ab Hungaria etiam quoad contributionalia avellere, eos huius etiam intuitu cum superioribus coniungere, sicque e sex istis comitatibus distinctum ab Hungaria corpus ita efficere voluerit, ut hi ne legatos quidem suos in posterum ad diaetam mittere potuissent? Verum funestos pravi huius consilii effectus providentia eius temporis statuum regni huius

semper potestati executivae, verum plerumque iis, quibus illa qua primis instrumentis nititur, adscribi possunt: quo enim magis absolutam princeps nanciscitur potestatem, eo minus ad eam exercendam solus sufficit, sed varias eius partes variis individuis concredere debet. Hi cum particulari, quae ipsis obtingit, provinciae se plene pares esse arbitrentur, oderunt legum vincula, et ut ipsi principis nomine arbitrarie agere possint, potestatem eius etiam ultra definitos per constitutionem limites extendere consueverunt. Ne invidiosa

suarum incrementa aucupari, pro installationis restaurationisque solennis aut ad summum pro prima reliquarum congregationum die comparere, ceterum totam negotiorum molem in humeros solius magistratus reclinare iam solenne habebatur; si inclita universitas eorum, quae, cum ante octennium magistratum capesserem, hanc in rem praefatus sum, meminisse, tum subsequi temporis usum tantisper recolere velit, agnoscet certe me nihil invidiosi, nihil dicere exaggerati. Iam vero palam est, quod solus magistratus, nisi statuum et ordinum praesidio

sine ambagibus ad eos possit revocari. Obsoletis, quae de periodico diaetae celebrandae termino perlatae fuere, legibus liberam utique potestas executiva habuit facultatem eadem etiam ad quartam unius saeculi, ut nunc factum est, intermittendi; tanto autem intervallo cum saepe necessitas ipsa exposcat, ut de pluribus, quae secus legislativam potestatem respiciunt, obiectis statim constituatur, debet utique hac ratione potestas executiva se ad usum legum ferendarum collocare. Inde certe evenit ut sub longo

nisi materia subsidiorum, et forte iudiciales leges pertineant. Quod summum est, utprimum potestas executiva aliquid quantumcunque praeiudiciosi extra comitia ordinavit, si status eiusdem abolitionem in diaeta urgeant, solet suum in id consensum plerumque negare. Atque ita, cum eius etiam consensus ad legem perferendam necessarius sit, nullum habet constitutio nostra modum, quo factae eiusmodi per potestatem legislativam extra diaetam ordinationes in irritum valeant revocari. Prostat luculentum eius rei exemplum in responsis, quae postremis

humanitatis compassionem habuit, ut peculiare constituerit aerarium, e quo indemnes reddantur ii, qui per infelicem aliquam circumstantiarum complicationem in criminalem inciderunt quidem quaestionem, subinde tamen per iudicium innocentes sunt declarati. Sub pio hoc principe, cum rara (ut de Traiano Plinius ait) temporum felicitate sentire quae velis et, quae sentis, dicere liceat, non erit difficile omnia ea, quae ad excludendos a reali legislationis exercitio status contulisse supra ostendimus, submovere sicque efformandam in his comitiis

potestas legislativa rationem habere voluerit, facto eam reddere teneatur: si, inquam, omnia haec constituta fuerint, nullum certe constitutioni nostrae a potestatis executivae seu immediatis, seu mediatis instrumentis periculum imminebit. Nos ipsos quod attinet, cum vera libertas inter arbitrarium imperium et anarchiam media sit, sicut illud impedire, ita hanc omni ratione vitare debemus. Id ut assequamur, plura certe causae publicae sacrificia nos facere oportebit. In arbitrario enim imperio una civium classis ad honores, alia ad

esse existimaverit, tanto facilius constituere possit. Nunc recta ordinis ratio exigit ut ante omnia, quae ad reponendam in pristinum statum administrationem publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio vitium, quo laborat, penitus

facilius constituere possit. Nunc recta ordinis ratio exigit ut ante omnia, quae ad reponendam in pristinum statum administrationem publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio vitium, quo laborat, penitus abstergere non potuerit – iuvabit

in pristinum statum administrationem publicam pertinent, conficiantur. Provide quidem inclita universitas pleraque hanc in rem iam decrevit. Cum tamen restent adhuc nonnulla: cum congregatio illa, e qua haec emanarunt, per illegalem et potestatem et praesidem indicta fuerit: cum denique interimalis illa et ex necessitate facta moderni magistratus per inclitam universitatem confirmatio vitium, quo laborat, penitus abstergere non potuerit – iuvabit legalem ante omnia deligere magistratum, tum vero reducto iam ad legalem pedem toto comitatus corpore

Oratio Nicolai Skerlecz de Lomnicza ad senatum academicum habita die 11. Octobris 1776. Depulsa a litteris scholasticarum subtilitatum barbaria, cum primum amoenior scientiis lux affulsit, ea apud praestantissimos quosque non modo philosophorum, sed ipsorum etiam politicorum pervaluit opinio, quod institutioni juventutis intendere sit munus praecipuum regalis potestatis. Eximiam hanc sententiam nostra, cujus imperio

corrigi posse quam si ipsum studiorum systema emendetur, id vero ut perficiatur, ipsum caput studiorum seu Universitatem Viennensem in meliorem ordinem esse redigendam. Grande hoc tantisque per ipsam temporis illius complicationem difficultatibus obnoxium opus, cum per eorum aliquem, qui ipsi veteri et minus probata methodo instituti fuerant, perfici posse diffideret, ad eandem restaurandam talem ab exteris ditionibus virum evocavit, quem totius Reipublicae litterariae vox et consensus parem huic operi praedicabat. Hoc dum dico, quin

Universitate exornavit, ut adeo ad perficiendum omni ex parte restaurationis studiorum opus nil defuerit aliud quam ut eadem e latebris in lucem protraherentur et ad supremam Regiam revocarentur inspectionem. Verum consilio huic eotum ipsa circumstantiarum cum systemate ferme gubernii complicata latio obsistebat. Nimirum injuria vetustiorum temporum munus docendi uni ordini ita addixerat, ut, suppressa per id ipsum aliorum aemulatione, ordo hic scholas et quidquid eo refertur velut privatum

vetustiorum temporum munus docendi uni ordini ita addixerat, ut, suppressa per id ipsum aliorum aemulatione, ordo hic scholas et quidquid eo refertur velut privatum diuturna adeo possessione legitimatum peculium suum consideraret. Atque inde factum licet existimare, quod, cum ordo hic, citra aliquam quaesiti juris laesionem, privativa hac praerogativa exui haud potuerit, studia autem ipsa ad eam, sine qua nec floruerunt nec unquam florere poterunt, libertatem haud potuerint revocari. Verum vix ordo hic per varium causarum concursum suppressus

ordo hic, citra aliquam quaesiti juris laesionem, privativa hac praerogativa exui haud potuerit, studia autem ipsa ad eam, sine qua nec floruerunt nec unquam florere poterunt, libertatem haud potuerint revocari. Verum vix ordo hic per varium causarum concursum suppressus fuit, cum Augusta firmum studia in suam asserendi libertatem animum manifestavit, dum, concredita Dioecesanis usque ad elaborationem systematis scholarum directione, deinceps Cathedras omnes in Academiis per concursum absque ullo status et conditionis discrimine dignioribus

Josephum Taisperger huic Academiae peculiariter Regio Suo nomine praeficeret sicque vos clarissimos Professores huic, illum mihi, me vero medio Regii in Regnis his Consilii sibi subordinaret. Vobis proinde praeprimis, clarissimi Professores, impense gratulor, quod cum amplissimum Regiae sollicitudinis ceperitis fructum, ut e corona tot eruditorum, qui studium hoc decurrerunt, vos potissimum pro sua quisque Cathedra versatissimorum in respectivis scientiis et disciplinis virorum arbitrio selecti sub auspiciis Illustrissimi Domini

Cathedras, ita semper animo vobiscum reputetis, tamquam sub Augustis Clementissimae Dominae oculis eam decurrere deberetis praelectionem. Vestra, viri clarissimi, memoria id unice saepius revolvite, quod in omni hac re non alia sit Augustae intentio quam ut studia quo majori cum juventutis fructu tradantur, quod illa solenni hoc Magistrorum delectu Se munere Suo plene defunctam existimet, in zelo vero, doctrina el probitate vestra tuta conquiescat, ut adeo tam piam ejusdem intentionem non dico negligentia (quis enim id vel ominari praesumat?), sed

amoeniorum litterarum Magistri, id continuo vobiscum reputate, vos esse primos scholasticae juventutis praeceptores, per vos stare, an alumni vestri debite aut contra praeparati ad altiores transmittantur disciplinas. Ut vero eos debite excolatis, mihi quidem ea potissima cum principe saeculi nostri oratore Facciolato visa est ratio, ut, contracta, quoad fieri potest, praeceptorum faragine, alumnos vestros regia versionis imitationisque via potissimum manuducatis. Te jam compello, Reverendissime ac

etiam, donec novi studiorum plani nobis copia facta fuerit, prospici possit; optassem admodum ut altero hoc, quod coegimus, concilio iam de ipsa exsequendi novi plani modalitate verba facere sicque certo iam tramite ad explendam Augustae voluntatem contendere potuissemus. Nunc cum plani huius submissionem seu ipsa operis moles, seu vero altiores curae prohibuerint, nil aliud nobis reliquum est quam ut pro veteri instituto eam etiam quae adhuc vobis superest anni scholastici partem decurratis. Interea cum sibi constare velit Augusta qua ratione

Augustae voluntatem contendere potuissemus. Nunc cum plani huius submissionem seu ipsa operis moles, seu vero altiores curae prohibuerint, nil aliud nobis reliquum est quam ut pro veteri instituto eam etiam quae adhuc vobis superest anni scholastici partem decurratis. Interea cum sibi constare velit Augusta qua ratione primum etiam scholasticum semestre per vos iuventutemque scholasticam transactum sit, quamquam vos quidem, clarissimi professores, de iuventute scholastica ad Reverendisimum Directorem, ille vero de vobis ad me iam retulerit, antequam

me miseret scholasticae iuventutis cuius magna pars ob hanc rerum temporumque conversionem libris destituta praelectiones auribus tantum excipere cogitur. 5. Ego ea, quae seu in rei litterariae incrementa, seu in vestra commoda promovenda idonea existimavi, nuper etiam cum me pedibus Augustae advolverem, ab ingenita Eius clementia coram deposcere non intermisi nec vana spe teneor eos, qui periculo anni huius probati regia subinde decreta acceperint, fructum etiam benigni schematis proximo anno capturos. 6. Verum maiora adhuc sunt quae

proximo anno capturos. 6. Verum maiora adhuc sunt quae vasta Augustae mens agitat consilia, de quibus eo tantum nomine vos certiores reddere volui ne quid interea etiam ad eadem provehenda parte ex vestra praetermittatis. De eo agitur ut natio Hungara ad aequalem cum quacunque Europaea gente eruditionis scientiarumque gradum provehatur. Ad grande hoc opus perficiendum parantur iam prima instrumenta, typhographiae, bibliothecae, decernuntur iis, qui grave quodpiam opus scripturi sunt, ampla omnino praemia, parati servantur sumptus pro

iam elonginquo respicitur. A labore, diligentia, conatuque vestro et totius Hungariae professorum pendebit seriusne aut citius communis haec patria insigni hoc instituto illustretur. Haec oro vos saepius vobiscum reputate, ego opus ipsum aggredior." 7. Hoc cum dixisset habita praevie cum ordinario loci concertatione Reverendissimum Dominum Stephanum Sinko in locum vita functi Domini Wolkovich, Gymnasii Zagrabiensis cathechetae, eiusdem Gymnasii cathechetam antelatus Dominus Superior Regius Studiorum

A labore, diligentia, conatuque vestro et totius Hungariae professorum pendebit seriusne aut citius communis haec patria insigni hoc instituto illustretur. Haec oro vos saepius vobiscum reputate, ego opus ipsum aggredior." 7. Hoc cum dixisset habita praevie cum ordinario loci concertatione Reverendissimum Dominum Stephanum Sinko in locum vita functi Domini Wolkovich, Gymnasii Zagrabiensis cathechetae, eiusdem Gymnasii cathechetam antelatus Dominus Superior Regius Studiorum Director

Director renuntiavit. 8. Tum peracta visitatione interrogati Domini professores de suo quisque quo utitur auctore atque quibusdam nimiam auctorum suorum brevitatem, utpote quae plerumque obscura esse soleat, causantibus datus fuit quaestioni locus: an non cum alias semper, tum nunc potissimum quando maior iuventutis scholasticae pars ob difficilem temporum negotiorumque complicationem libris caret, scriptis comprehendenda adnotationum declarationumque suppelex pro maiori litterarum incremento introduci ac discipulis suppeditari

maior iuventutis scholasticae pars ob difficilem temporum negotiorumque complicationem libris caret, scriptis comprehendenda adnotationum declarationumque suppelex pro maiori litterarum incremento introduci ac discipulis suppeditari posset? Cui quaestioni eo cum discrimine factum fuit satis ut iuventus quidem omni meliori modo ad describendas difficilioris perceptionis materiis additas adnotationes declarationesque per DD. professores disponi possit; hoc tamen ipsum ita instituatur ut, quamquam neque professores ad suppeditanda,

perceptionis materiis additas adnotationes declarationesque per DD. professores disponi possit; hoc tamen ipsum ita instituatur ut, quamquam neque professores ad suppeditanda, neque discipuli ad describenda huiusmodi scripta cogi possint, si tamen zelus professorum cum fervore discipulorum et vice versa consentiret, casum in hunc seu in loco Academiae publico, sive domi etiam privata singulorum professorum descriptio haec suscipi ac continuari per discipulos valeat, salva semper manente destinatae praelectioni horae integritate.

et vice versa consentiret, casum in hunc seu in loco Academiae publico, sive domi etiam privata singulorum professorum descriptio haec suscipi ac continuari per discipulos valeat, salva semper manente destinatae praelectioni horae integritate. 9. Ex eodem motivo cum pro infima grammatices classe nulla amplius exstarent hactenus praelegi solitorum libellorum exemplaria parte ab una, parte vero ab altera existens hic typographus Trattnerianus eiusmodi mancos quidem, sed qui suppleri facile possint, haberet libros, ut ad usum iuventutis

sed qui suppleri facile possint, haberet libros, ut ad usum iuventutis supradictae classis nullo negotio accommodari quirent, interea, donec certius aliquid stabilitum fuerit, delata est Directori Gymnasii provincia ut quid adhuc libris istis addendum sit, videret reque cum praefato typographo collata Academiae Directori commodis studiosae iuventutis utique prospecturo referret. Cui etiam 10. Praesentari semper in antecessum voluit idem Magnificus Superior Regius Studiorum Director per DD. professores assumi solita tentaminum argumenta

typographo collata Academiae Directori commodis studiosae iuventutis utique prospecturo referret. Cui etiam 10. Praesentari semper in antecessum voluit idem Magnificus Superior Regius Studiorum Director per DD. professores assumi solita tentaminum argumenta fine eo ut, cum superioribus annis observatum fuisset minus accuratas et cum sana critica sinceraque historia haud concordantes ad quadam quaesita datas fuisse responsiones, Dominus Academiae Director accurationi consulere ac pro arbitrio quas utiliores putaverit quaestiones prioribus

utique prospecturo referret. Cui etiam 10. Praesentari semper in antecessum voluit idem Magnificus Superior Regius Studiorum Director per DD. professores assumi solita tentaminum argumenta fine eo ut, cum superioribus annis observatum fuisset minus accuratas et cum sana critica sinceraque historia haud concordantes ad quadam quaesita datas fuisse responsiones, Dominus Academiae Director accurationi consulere ac pro arbitrio quas utiliores putaverit quaestiones prioribus substituere valeat. 11. Et quoniam severiora, utpote

hoc ipsum Directori Academiae referant qui ipse talem adibit scholam et pro auctoritate sua praesens coram saepius abesse solitos acerbioribus castigabit verbis. Ac tandem si ne hoc quidem profectum quidpiam fuerit modo, sciturum Academiae Directorem quid communicato prius cum Superiore Regio Studiorum Directore consilio e re sit studiorum studiosorumque. Ad 2-dum vero 15. Ea uterentur DD. professores severitate ut illi, qui constanter ad studia stimulati aut nullum aut admodum parvum in sua classe progressum facerent, in eadem classe uno

DD. professores severitate ut illi, qui constanter ad studia stimulati aut nullum aut admodum parvum in sua classe progressum facerent, in eadem classe uno adhuc, immo duobus etiam annis manere cogantur: quod aeque ad nobiles atque plebeios pertinere intelligatur, eo tantum cum discrimine ut plebeii ne hac quidem ad altiora studia progressus retardatione emendati acceptis inhabilitatis ad studia testibus litteris dimittantur in alio vitae genere degendae aetatis remedia quaesituri, nobiles autem tolerentur, praesertim illi qui patrimonialem habent

examinanda distincta fuit classis, generalis nempe et localis; prioris nomine illa veniret qua propter inveteratam malitiam ex una academia aut gymnasio exclusus omnibus hoc ipso academiis et gymnasiis districtus huius arceretur; alterius seu localis is esset effectus ut, cum certum sit malos in aliquo loco socios ad individui cuiuspiam perversitatem plurimum conferre, ex locali solummodo academia aut gymnasio excluderetur perversus eiusmodi studiosus qui proinde a mala remotus societate alibi locorum ad

9-na academicum sit sacrum, ea cumprimis de causa ut studiosi utpote tunc collecti et simul sacro interesse et ad sacram synaxim magis praeparati accedere possint. In cuius sequellam studiosos deinceps ad audiendas in S. Marci parochiali ecclesia contiones non processuros, cum manifestum sit eos distrahi potius quam aliquem inde fructum referre. Quia vero suas de prandio Croaticas cathecheses audituri duarum infimarum classium iuvenes, si more solito hora 8-va convenire deberent, otiosi interea essent, hinc 3-tio ad 9-nam quadrante primum campana

sexennalis non tantum a Contributione, sed ab aliis etiam publicis oneribus, utpote laborum publicorum, tyronum, praejuncturarum, et Portionum praestationis, immunitate perfruantur. Motivum. Cum populatio Regni, ut in Elaborato status actualis §-pho 23. ostensum est, jam utcunque provecta sit, attentionem Deputationis excitavit quaestio illa: an lata anno 1723, quo magna adhuc regni pars desolata fuit, in favorem inpopulationis lex, ultro in suo

Elaborato status actualis §-pho 23. ostensum est, jam utcunque provecta sit, attentionem Deputationis excitavit quaestio illa: an lata anno 1723, quo magna adhuc regni pars desolata fuit, in favorem inpopulationis lex, ultro in suo vigore relinqui debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum inter haec unum e praecipuis sit, ut multae a laboribus agriculturae residuae manus adsint: cum denique has in Hungaria adhuc deesse,

illa: an lata anno 1723, quo magna adhuc regni pars desolata fuit, in favorem inpopulationis lex, ultro in suo vigore relinqui debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum inter haec unum e praecipuis sit, ut multae a laboribus agriculturae residuae manus adsint: cum denique has in Hungaria adhuc deesse, in Elaborato status actualis §-pho 51. ostensum sit, censebat Deputatio legem illam non tantum porro etiam

lex, ultro in suo vigore relinqui debeat? Cum tamen in ultimis Comitiis legislatio eo mentem suam expresserit, ut omnia ad provehendas fabricas opportuna media proponantur: cum inter haec unum e praecipuis sit, ut multae a laboribus agriculturae residuae manus adsint: cum denique has in Hungaria adhuc deesse, in Elaborato status actualis §-pho 51. ostensum sit, censebat Deputatio legem illam non tantum porro etiam confirmandam, sed ad alia etiam onera publica extendendam esse.

deductae fuerint, pari gaudeant immunitate. Motivum. Articulus 103. 1723-tii de nativis colonis nihil statuit, quia in exigua, quam regnum adhuc eotum habuit, populatione casus hic vix evenire posse videbatur. Cum nunc ejusmodi casus facilius emergere possit, censebat Deputatio hujus etiam intuitu positivi aliquid constituendum esse. Adhaeserat quidem illa ad eam reflexionem, ne lex haec depopulandis sterilioribus regni partibus causam praebeat: verum

haec depopulandis sterilioribus regni partibus causam praebeat: verum difficultatem hanc tollere eidem videbantur praescriptae Articulo 35. 1791. cautelae. Sub his autem justum esse existimavit ut nativi eodem cum exteris favore perfruantur, praesertim cum non defuerint Jurisdictiones, quae inpopulationes in posterum non per exteros, sed per nativos faciendas esse suaserunt.

verum difficultatem hanc tollere eidem videbantur praescriptae Articulo 35. 1791. cautelae. Sub his autem justum esse existimavit ut nativi eodem cum exteris favore perfruantur, praesertim cum non defuerint Jurisdictiones, quae inpopulationes in posterum non per exteros, sed per nativos faciendas esse suaserunt. § 3. Quodsi tamen singulares

tentam antea per rusticum excolendam suscipit; et alioquin in posteriori etiam casu illam unius anni a Contributione immunitatem reliquis suis concontribuentibus satis compensat per illam reliquorum onerum publicorum partem, in qua eos elapso triennio alleviat. Quare cum haec ad apicem combinari non possint, Deputatio universim statuendum censebat ut ejusmodi neo-coloni a Contributione unius, a reliquis vero publicis oneribus triennii immunitas concedatur. Et vero si unius anni

Motivum. Primum membrum est Corollarium praecedentis §-phi , secundi membri ratio in eo consistit, quod non intersit Reipublicae gentem hanc nimium multiplicari: in Hungaria jam nunc octuagesimam ferme incolarum partem efficiunt. Cum gens sit adeo fertilis, per naturalem generationis progressum sensim majorem semper partem constituet. Nisi proinde extranei arceantur, brevi in magnum numerum eo certius assurget, quod vicina Gallicia et Polonia majorem, quam alere possit, ejus

adimantur, id quod Deputatio lege publica canonisandum haud esse existimavit. Remisso sub Augusto Josepho II. dispositionum illarum rigore numerus eorum denuo increvit. Nisi lege publica aliquod remedium statuatur, illi Hungariam denuo inundabunt, praesertim cum ob defectum legis antea etiam non eodem in omnibus Comitatibus modo tractati fuerint. Deputatio haec medium Eliminationis eorum qui fixum aliquem subsistentiae modum inire noluerint quoad Zingaros potiori adhuc jure quam quoad Judaeos

quae eos a vagatione illa impediat, et certam iis pro feriatis etiam diebus subsistentiam praebeat. § 9. Nulli Zingaro, nisi qui agriculturae se addixerit, liceat equum possidere, minus vero adhuc cum his traficam exercere. Quare si equus apud Zingarum compertus fuerit, adimatur ab eo per localem Jurisdictionem, simul statim stringatur ad se legitimandum, unde illum acceperit? Si ostendere potuerit quod illum emerit, vendatur equus et pecunia illi consignetur; sin,

naturalis Zingarorum ad furta equorum inclinatio exigere Deputationi huic videbatur. § 10. Ipsi etiam illi qui primi agriculturam profitebuntur Zingari equos quidem possidere possint, trafficam tamen cum iis nonnisi erga scriptum Dominii indultum exercere ausint. Haeredibus nihilominus eorum, nisi de furto aliquo suspectos se reddiderint, liberum etiam cum equis commercium relinquatur. Motivum. Zingari, consueto genti huic

Ipsi etiam illi qui primi agriculturam profitebuntur Zingari equos quidem possidere possint, trafficam tamen cum iis nonnisi erga scriptum Dominii indultum exercere ausint. Haeredibus nihilominus eorum, nisi de furto aliquo suspectos se reddiderint, liberum etiam cum equis commercium relinquatur. Motivum. Zingari, consueto genti huic vivendi modo educati, adeo proclives sunt ad equorum furta ut iis etiam, qui agriculturam primi profitebuntur, fidere intutum sit. Proles eorum, si in

hospites vero sessionatos nonnisi 505,708 exhibet. Quod autem inquilinaria conditio, si horum numerus nimium increscat, precarium tantum alimentationis statum praebeat, postrema etiam, quam Hungaria passa est, sterilitas demonstravit: hi enim vel maxime cum fame colluctabantur. Cum in multis regni partibus ea vigeat consuetudo, ut Patrifamilias in domo et sessione filius natu major succedat, reliqui migrare et alium subsistendi modum quaerere debeant, hi autem plerumque inquilinariam conditionem amplecti soleant,

505,708 exhibet. Quod autem inquilinaria conditio, si horum numerus nimium increscat, precarium tantum alimentationis statum praebeat, postrema etiam, quam Hungaria passa est, sterilitas demonstravit: hi enim vel maxime cum fame colluctabantur. Cum in multis regni partibus ea vigeat consuetudo, ut Patrifamilias in domo et sessione filius natu major succedat, reliqui migrare et alium subsistendi modum quaerere debeant, hi autem plerumque inquilinariam conditionem amplecti soleant, numerus inquilinorum per ipsum

esset quod praecipuum administrationis publicae officium sit hanc promovere: denique si omnes locales Jurisdictiones agnoscerent quod ordinationes ejusmodi irremisso conatu exequendo utilissimum Patriae servitium praestent, tunc lex haec certe supervacanea foret. Nunc cum commune adhuc sit apud populum praejudicium illud, quod prosperitas Regni agricultura, re pecuaria et vinaria, et quidem ut nunc usu venit, manipulata absolvatur; cum sint adhuc aliquae Jurisdictiones locales, quae mechanicis ejusmodi objectis occupari infra

exequendo utilissimum Patriae servitium praestent, tunc lex haec certe supervacanea foret. Nunc cum commune adhuc sit apud populum praejudicium illud, quod prosperitas Regni agricultura, re pecuaria et vinaria, et quidem ut nunc usu venit, manipulata absolvatur; cum sint adhuc aliquae Jurisdictiones locales, quae mechanicis ejusmodi objectis occupari infra dignitatem officii publici putent, denique cum aliae ad nullam, nisi quae in diserta lege fundatur, ordinationem publicam effectuandam se obligari arbitrentur; Deputatio haec

illud, quod prosperitas Regni agricultura, re pecuaria et vinaria, et quidem ut nunc usu venit, manipulata absolvatur; cum sint adhuc aliquae Jurisdictiones locales, quae mechanicis ejusmodi objectis occupari infra dignitatem officii publici putent, denique cum aliae ad nullam, nisi quae in diserta lege fundatur, ordinationem publicam effectuandam se obligari arbitrentur; Deputatio haec operae pretium demisse existimavit, ut lex haec perferatur. § 13.

§ 13. Quodsi tamen Magistratus vastiorum praesertim Comitatuum aliis agendis ita distineatur, ut objecto huic minus sufficiat, potest Comitatus uni aut pluribus conspicuis commembris suis provinciam hanc ea ratione deferre, ut hi cum titulo Curatorum oeconomiae publicae hujus promotionem, cum dependentia tamen a Comitatu procurent. Motivum. Pro causa non effectuatarum complurium salutarium sane, quas Augusti Maria Theresia et Josephus II

vastiorum praesertim Comitatuum aliis agendis ita distineatur, ut objecto huic minus sufficiat, potest Comitatus uni aut pluribus conspicuis commembris suis provinciam hanc ea ratione deferre, ut hi cum titulo Curatorum oeconomiae publicae hujus promotionem, cum dependentia tamen a Comitatu procurent. Motivum. Pro causa non effectuatarum complurium salutarium sane, quas Augusti Maria Theresia et Josephus II ediderant, ejusmodi ordinationum, saepe illud adferebatur, quod Magistratus

salutari huic scopo obverti solet, nimirum quod Plebs sumtibus ejusmodi aggravetur, et tamen instituta ejusmodi raro eo perducantur, ut enata exinde utilitas sumtus hos compenset; verum si quis est justus aliquid a Plebe exigendi titulus, tunc hic certe est, utpote cum omnes hi sumtus potissimum in emolumentum ejus convertantur. Si proceduram Jurisdictionum illarum, in quarum gremio instituta ejusmodi correspondentem sumtibus utilitatem non produxerunt, attentius examinemus, facile apparebit, id non ex natura instituti, sed e

in emolumentum ejus convertantur. Si proceduram Jurisdictionum illarum, in quarum gremio instituta ejusmodi correspondentem sumtibus utilitatem non produxerunt, attentius examinemus, facile apparebit, id non ex natura instituti, sed e manipulationis defectibus, qui cum exordio singuli instituti plerumque irrepere solent promanasse, prouti id quoad objectum serici, jam provocato status actualis §-pho diserte ostendimus. Patet id vel inde quod e converso, ubi novae ejusmodi culturae debite invigilabatur, si modo clima

lex providit. Quoad Exteros Imperans defectum hunc supplevit, solebatque et decennalem immunitatem et quandoque gratuitum necessarii terreni usum, liberamque habitationem in Cameralibus aut aliis fundis publicis, utilibus ejusmodi Hospitibus largiri. Cum Nativo aliquo necdum casus evenit; verum crescente industria eveniet certe, et ideo Deputatio ad utrumque sibi reflectendum esse existimavit. Credebat autem hoc in genere jam aliquod inter exteros et

nec illi, qui utile aliquod productum primus colere coeperit, nec illi, qui usualem culturam perfecerit, concedatur. Motivum. Privilegia exclusiva tunc tantum sine detrimento publici concedi possunt, quando inventor ipse cum tali articulo totum publicum providere potest; in hoc enim casu inventori de promerita sane per inventionem suam utilitate tantum decederet, quantum alii de eodem articulo producerent. De naturae productis sola inventoris familia tantum producere non

aliud est de artefactis, de quibus Deputatio suo loco tractabit. § 19. Qui fossile aliquod productum in alieno fundo detexerit, et culturam ejus suscipere voluerit, cum proprietario transigere debet; quod si tamen proprietarius nec ipse productum tale colere, nec culturam ejus seu inventori, seu alteri hanc suscipere volenti aequis conditionibus cedere voluerit, potest localis publicus magistratus conditiones has determinare, et

Motivum. Jus proprietatis, id est: liberum de rebus suis disponendi facultatem sartam tectamque conservari, ipse civilis societatis scopus exigit; neque tamen jus hoc eo extendi potest, ut proprietarius fundo suo cum detrimento publici abuti possit, abuteretur autem, si repertum in fundo suo utile aliquod productum nec ipse colere, nec ejus culturam alteri admittere vellet; iniquas enim conditiones illud colere volenti praescribere idem est ac non admittere; interest itaque ut

aliquod productum nec ipse colere, nec ejus culturam alteri admittere vellet; iniquas enim conditiones illud colere volenti praescribere idem est ac non admittere; interest itaque ut legislatio modum statuat, quo in ejusmodi casibus jus proprietarii cum utilitate publica combinari possit. Deputatio haec id projectata a se modalitate opportune obtineri posse demisse arbitrabatur; jus enim proprietarii salvatur per id, quod non obstante eo, quod alter in fundo suo utile aliquod fossile reperiat,

herbas tinctorias, evocentur sumtibus fundi literarii aliquot historiae naturalis apprime gnari viri, qui eadem per totum Regnum investigent; hi ubi talia detexerint, quae immediato usui deservire possunt, relationem Consilio statim praestent. Istud vero notitiam hanc cum inviatione circa modum praeparationis (si id natura articuli talis exegerit) continuo publicam reddat. Motiva. Quod Hungaria plura, quam quae hactenus nota sunt, utilia naturae producta possideat, palam notum est, quod haec

flagitet, magistratus localis, non obstante alterius partis reclamatione, hanc juxta elaborandam per Deputationem Urbarialem clavim instituat. Motivum. Divisio pascuorum communium jam in aliquot Europaeis provinciis optimo cum successu instituta est, verum institutum hoc et magnum frumenti pretium et adeo auctam populationem supponit, ut quisque hospes animalia sua in sicco pabulo tenere, id est toto anno in stabulo alere possit; in Hungaria hactenus quidem duae hae

institutum hoc et magnum frumenti pretium et adeo auctam populationem supponit, ut quisque hospes animalia sua in sicco pabulo tenere, id est toto anno in stabulo alere possit; in Hungaria hactenus quidem duae hae circumstantiae nuspiam se evolverunt; cum tamen populatio Regni praesertim in vicinia Germanicarum provinciarum notabile jam capiat incrementum, provisionem hanc tempestive faciendam esse Deputatio existimabat. Verum divisio haec haud secus institui potest,

communia pascua, primum inter dominum et communitatem, dein inter communitatem ipsam dividi debeat? Relate ad posterius, quottalitas sessionis clavim paratam praebet: quoad primum praevidit Deputatio difficultates, quae in stabilienda hac clavi se objicient. Cum tamen clavim ejusmodi semel definire vel ratio conservationis silvarum, in quibus rustici cousum habent, exposcat, censebat Deputatio difficultates has per concernentem Deputationem una fidelia superari posse.

disjicere, aut illum in educando cordo turbare non ausint, sub poena violentiae. E converso proprietarius talis in reliquorum compossessorum foenilibus, sub eadem violentiae poena, pascuum non audeat ultro exercere. Motivum. Cum complura jam in Regno loca sint, ubi aucta populatio foenilium possessoria adeo restrinxit, ut quaestiones hae frequenter emergere, et ob defectum legis scandalosas saepe turbas producere soleant, necessaria Deputationi videbatur haec provisio, si in indivisa per

si tota electa communitas educationem cordi flagitaverit, magistratus id eidem admittere debet. Secus vigens localis usus continuetur. Motivum. Dispar tantisper est hoc in genere civitatum, quae constricta terrena habent, ratio; cum enim hae lanionibus, ut hi publicum providere possint, pascuum procurare debeant, in his ratio publici pascuorum constrictioni quandoque obstare potest. Verum in casu ejusmodi hanc tota communitas certe non flagitabit: ubi vero latifundia adsunt, et tota communitas

in idoneis ad id locis quo majorem salicum et mororum quantitatem adstringant. Motivum. Aliqua, quae hoc et subsequis aliquot §§-is adferuntur, in generalitate §-phi 12. continentur quidem, propter nexum tamen cum iis, quae sub generalitatem illam non cadunt, specifice exprimenda videbantur. Hactenus inplantatio salicum, ut in Elaborato Status actualis §-pho 31. ostensum est, comitatibus et civitatibus via politica promiscue imponebatur. Deputatio comitatus

actualis §-pho 31. ostensum est, comitatibus et civitatibus via politica promiscue imponebatur. Deputatio comitatus illos, qui lignorum defectum non patiuntur, a labore hoc relevandos existimavit. Quinam hi sint, via Consilii Locumtenentialis definietur. Et cum salices in locis siccis non proficiant, Deputatio ipsam earum implantationem ad loca idonea seu humida restringendam arbitrabatur. § 29. Usum etiam tectorum habanorum, ubi necessaria ad id materialia

Motivum. Ostensum est in Elaborato status actualis § 44. quanta vis pecuniae pro tela aliisque lineis fabricatis quotannis e Regno evehatur; interest proinde, ut lini et canabum culturam legislatio promoveat, praesertim cum articuli hi adeo facilem insuper per littorale habeant distractionem: id autem ut illa praestet, duos ferme tantum hos modos habet. – Caeterum etiamsi libera articulorum horum in Regnum inductio admittatur, sumtuosa tamen cultoribus eveniet exotici seminis

actualis §-pho 30. ostensum est, solidas radices figet, donec semina haec naturalisentur, adeoque, qui primus modum id efficiendi deteget, tantam Regno procurabit utilitatem, ut insigne omnino praemium mereatur. Neque enim id pro impossibili haberi debet, cum sint aliquae Regni partes, quae ad Moscoviticum, aliae quae ad Italicum clima prope accedunt. Quodsi modum ejusmodi honorata aliqua persona invenerit, praemium ejusmodi non in pecunia, sed in proportionata honoris accessione consistere potest.

ita, ut nunc adhuc imperfecta est, post frumentum, vinum, animalia et lanam, plurimam Regno pecuniam infert, uti id e tabellis tricesimalibus apparet. Nisi tamen qualitas ejus perficiatur, emolumentum hoc cum tempore certo diminuetur; ostensum est in Elaborato status actualis §-pho 32. quod ad id fermentatio ejus et foliorum classificatio (vulgo Sortirung) plurimum conferre possit; quare ad majorem populo utilitatem procurandam interest ut exigua illa, quam

degenerare, vel exemplum Viennensis Abaldo id satis remonstrat; ad qualem enim praepotentiae gradum illud intra exiguum tempus pertigerit, in Elaborato status actualis §-pho 32. satis ostendimus: ut haec impediatur, debet Abaldo hoc ad eandem cum quovis privato quaestore conditionem redigi. § 35. Officiales ejus, qui in Hungaria resident, negotia sua locali primae instantiae proponere: et si nec hic sibi satisfactum esse existimaverint,

constituere possit, quod enatas inter officiales horum et venditores quaestiones dirimat. Motivum. E peracta per Comitatum Bihariensem sub 3. Martii 1788. inquisitione evenit, quod officiales Abaldi in contractibus, quos cum cultoribus tabacae ineunt, triplex, pro triplici tabacae classe, pretium defigant. Verum dum contribuens tabacam advehit, optimam etiam speciem ad ultimam classem collocare soleant, donec muneribus placati eam naturali suae classi restituant. Oppressioni huic haud

per gnaram et adjuratam personam rem decidi curet. § 38. Abaldo huic nonnisi necessaria pro providendis Germanicis Provinciis tabacae Hungaricae quantitas suppeditetur, ne majorem pro exercendo cum illa quaestu quantitatem educere possit, Consilium Locumtenentiale sollicite invigilet. Motivum. Legislatio Hungarica in ipsum Abaldo Viennense nullam Jurisdictionem habet, adeoque commercium cum tabaca Hungarica eidem

ne majorem pro exercendo cum illa quaestu quantitatem educere possit, Consilium Locumtenentiale sollicite invigilet. Motivum. Legislatio Hungarica in ipsum Abaldo Viennense nullam Jurisdictionem habet, adeoque commercium cum tabaca Hungarica eidem interdicere non potest. Potest tamen impedire, ne illli major ultra propriam necessitatem tabacae quantitas suppeditetur; quod qua ratione effici posse Deputatio haec existimet, in propositionibus declarabit.

ut Abaldo, et per illud Germanicae Provinciae tabacam leviori habere possint, Abaldo etiam, si ita ut proponitur regulatum fuerit, multa tamen semper prae privatis quaestoribus, qui illud ad extra evehunt, beneficia retinebit. Primum paratam vim pecuniae, quae cum aliis in rebus, tum praecipue in commercio praecipuum nervum constituit: deinde promptitudinem transportus, quam sibi per continuam singulis annis producti hujus promotionem propriam reddidit; porro certos jam et stabiles

quam sibi per continuam singulis annis producti hujus promotionem propriam reddidit; porro certos jam et stabiles venditores, quos sibi per id ipsum, quod illud quot annis coemat, paravit; denique nullis casibus obnoxiam distractionem, cum haec in domestica consumtione fundetur; quae omnia relate ad privatos, qui tabacam ad exteros deportant, quaestores, aliter se habent. Itaque justitia ipsa exigit, ut commercium cum producto hoc liberum semper conservetur, et Abaldo Viennense, ne in formale

quod illud quot annis coemat, paravit; denique nullis casibus obnoxiam distractionem, cum haec in domestica consumtione fundetur; quae omnia relate ad privatos, qui tabacam ad exteros deportant, quaestores, aliter se habent. Itaque justitia ipsa exigit, ut commercium cum producto hoc liberum semper conservetur, et Abaldo Viennense, ne in formale monopolium degeneret, per subsistentem continuo concurrentiam in justis limitibus contineatur. Articulus

subsistentem continuo concurrentiam in justis limitibus contineatur. Articulus XIII. De provehenda serici cultura. § 40. Cum sericum capitale Regni productum cum tempore effici possit, comitatus et civitates, quorum climati convenit, culturam ejus sollicite promoveant; gnaros manipulationis hujus practicantes, qui necdum habent, conducant: iis omnem assistentiam praebeant: hortos plantarios

in justis limitibus contineatur. Articulus XIII. De provehenda serici cultura. § 40. Cum sericum capitale Regni productum cum tempore effici possit, comitatus et civitates, quorum climati convenit, culturam ejus sollicite promoveant; gnaros manipulationis hujus practicantes, qui necdum habent, conducant: iis omnem assistentiam praebeant: hortos plantarios pro ratione situs et extensionis

instituatur. Motiva. In Elaborato status actualis §-pho 33. ostensum est, quod languens licet adhuc serici cultura anno 1785. 200,000 florenorum circulationem procuraverit. Si cultura haec debite provehatur, cum tempore unius etiam millionis circulationem procurare adeoque capitale Regni productum vel ex eo effici potest, quod respectu adjacentium provinciarum sit exclusivum. Ante enatum bellum Turcicum plebs Syrmiensis, unius e minoribus Comitatibus,

laboris, se agriculturae impendant. Itaque justo hac in re temperamento opus est, quod in eo constitui posse videbatur, ut tales labores, habita tamen ad pretium transportus reflexione, per tales civitates, quarum opifices sufficienti labore destituuntur, justa cum proportione distribuantur. § 45. Nova in tractando utilius aliquo opificio aut manufactura inventa, si talia sunt, quorum manipulatio facile secreta conservari potest, inventori, nisi arcanum suum

eidem lucrum praeripere poterit. E converso non interest ut ad revelandum secretum suum directe stringatur, quia secus ille arcanum sum in aliam provinciam transportabit; debet itaque illi liberum secreti sui exercitium relinqui, praesertim cum homines ejusmodi alioquin secreta sua seu ad haeredes transmittere, seu amico alicui, qui illud post fata eorum continuat, communicare soleant. § 46. Quodsi vero inventor secretum

reddit statum, quod utile ejusmodi inventum non intercidet. In secundo casu, debet illi privilegium concedi, quia secus ille omni lucro frustraretur, quod tamen ut ipsi qua inventori assecuretur justum est; ut primum enim manipulationem suam inciperet exercere, cum illa facilis sit imitationis, statim illam alii etiam arriperent, sicque potissimam utilitatis partem inventori praeriperent. Eveniret autem id potissimum in machinis, quae quo simpliciores, eo utiliores esse solent. Caeterum terminum exclusivi

Motivum. Dirigenti dicasterio opificiorum manufacturarumque status notus esse debet. Imo interest ut ipsae locales jurisdictiones, praesertim vero civitatum oppidorumque magistratus eum sibi probe perspectum habeant, cum secus in earum promotionem efficaciter cooperari vix possint. Et tamen apparuit e §-pho 42. et 43. Elaborati status actualis quam inadaequatae hactenus de iis relationes submissae fuerint. Ut obligatio haec legalis evadat, Deputatio legem hanc

sub mulcta pecuniaria congressum celebrare ausit. Motivum. Et necessaria pro excitanda industria libertas, et multiplices caeharum excessus viderentur quidem abolitionem potius quam regulationem caeharum exigere; praesertim cum jam Articulo 74. 1723. earum abrogatio arbitrio Suae Majestatis delata sit. Deputationem hanc ad regulationem potius earum proponendam ea potissimum consideratio permovit, quod donec hae in vicinis provinciis subsistunt, si hic abrogarentur, Hungarici

student, spes impediantur, opportunissimum videtur prohibere, ne hunc in finem quidpiam e cassa sua dependere possint. § 52. Et ideo commissarius annuas de cassis his rationes inomisse exigat, eas revideat, et cum difficultatibus, aut reflexionibus suis magistratui pro decisione praesentet. Motivum. Et haec via politica jam disposita, sed minus effectuata fuerunt. Forte si in legem abeant, exactius observabuntur.

publici legem hanc perferri omnino exposcit. § 56. Absolute propria alicui opificio fabricata alterius speciei opifici non liceat elaborare. Si tamen fabricatum aliquod, quod aut aequivocum sit, aut vel aliquem cum alio opificio nexum habeat, istud utriusque speciei opificibus conficere liberum sit. Motiva. Frequenter quoad ejusmodi artefacta differentiae inter caehas oboriuntur. Donec caehae

instituere teneatur. Motivum. Veteri lege sicut victualia ita etiam artefacta opificum comitatus limitabant. Verum lex haec rationi posteriorum temporum adeo non conveniebat, ut in plerisque comitatibus jam obsoleverit. Nunc cum opificiorum promotio quaeritur, eam renovare prorsus non expedit. Cum tamen in toto caeharum instituto nihil sit, quod publicum magis flagellare possit, quam magistrorum de pretio artefactorum suorum condictum, malum autem hoc nec per praecedentium duorum §-rum

Veteri lege sicut victualia ita etiam artefacta opificum comitatus limitabant. Verum lex haec rationi posteriorum temporum adeo non conveniebat, ut in plerisque comitatibus jam obsoleverit. Nunc cum opificiorum promotio quaeritur, eam renovare prorsus non expedit. Cum tamen in toto caeharum instituto nihil sit, quod publicum magis flagellare possit, quam magistrorum de pretio artefactorum suorum condictum, malum autem hoc nec per praecedentium duorum §-rum dispositionem satis praecaveri possit, censebat Deputatio in casu

qui utensilia haec elaborant, cuprum indubie leviori pretio ab iis habere possent, quam nunc illud e Depositoriis Regiis acquirant, sicque et fabricatio et distractio utensilium horum provehetur. Verum quidem est, quod per id Aerario Regio tantillum decederet; verum cum utensilia haec potissimum in Poloniam efferantur, demisse sperare licet, quod Sua Majestas e reflexione illa, ut tanto plus exterae pecuniae in ditiones suas inferatur, demissae huic propositioni benigne accesura sit.

ne id amplius eveniat, Deputatio legem hanc proponendam esse demisse existimavit. § 61. Directio Commercii tantum via Consilii Locumtenentialis exerceri potest: itaque, in quantum res tricesimalis cum objecto hoc nexum habet, Consilium in hoc quoque objectum influere debet. Tricesimales proinde tabellae eidem quotannis submittantur: nullius mercis portorium nisi hoc audito mutetur: nulla tricesimatoribus seu generalis, seu peculiaris extradetur instructio, quin

istae unice cursum commercii, cujus directio ad Consilium pertinet, remonstrant. § 63. Proventus tricesimarum Hungaricarum in nullam aliam extraneam cassam influere possunt, et ideo limitaneae, quae cum Germanicis adhuc unitae manent, tricesimae separentur, ita ut illae Germanica, hae vero Hungarica portoria seorsim incassent. Motiva. Qua occasione, quo ex motivo Augustus Josephus II. complures limitaneas Hungaricas

Germanicis adhuc unitae manent, tricesimae separentur, ita ut illae Germanica, hae vero Hungarica portoria seorsim incassent. Motiva. Qua occasione, quo ex motivo Augustus Josephus II. complures limitaneas Hungaricas tricesimas cum Germanicis conjunxerit, in Elaborato status actualis §-pho 60. ostensum est. Si haec tricesimarum conjunctio ita aequabiliter instituta fuisset, ut una Hungarica statio ad Germanicam, alia vicissim Germanica ad Hungaricam transferatur, posset

una Hungarica statio ad Germanicam, alia vicissim Germanica ad Hungaricam transferatur, posset existimari, quod abolita Tricesimalis Directio Viennensis per institutum hoc alleviandi tantum a salariis tot officiorum tricesimalium Aerarii Regii rationem habuerit. Nunc, cum Hungaricae tantum stationes ad Germanicas translatae sint, eo res spectasse videtur, ut Germanici tricesimales proventus per portoria Hungarica augeantur. Jam vero sicut limites, ita etiam proventus diversorum et ad invicem independentium Regnorum

ad Germanicas translatae sint, eo res spectasse videtur, ut Germanici tricesimales proventus per portoria Hungarica augeantur. Jam vero sicut limites, ita etiam proventus diversorum et ad invicem independentium Regnorum aut provinciarum confundere non expedit, cum per id Aerario Regio nihil accedat, in animis autem populi illius, cujus patrii proventus ab administratione domestica abstrahuntur, acerbam sensationem efficiat. Aerario enim Regio in concreto considerato perinde est, an Germanicos per Germanicam, Hungaricos vero

hic a reliquo Regno per lineam tricesimalem intercludi non potest. Transilvaniam ejusdem originis, ejusdem linguae populus maxima in parte habitat. Primae et secundae epochae reges Hungariae hanc etiam, qua partem Regni integrantem possidebant, communem illa cum Hungaria in diaetis legislationem habuit. Eadem onera portabat, iisdem beneficiis perfruebatur. Supremi tantum magistratus diversa nomenclatione, et domesticis quibusvis statutis distinguebatur; postea accepit quidem distinctos Turcarum Imperatori plerumque

§ 65. In urbibus commercialibus tricesimae, licet mediterraneae, conserventur; an tamen omnes, quae actu in mediterraneis locis defixae sunt, praesertim vero filiales tricesimae necessariae sint, Consilium mutuis cum Camera Hungarica consiliis discutiat, et in Diaeta referat. Motiva. Priores leges de tricesimis e meditullio Regni ad confinia transferendis indiscriminatim quidem loquuntur. Has tamen in urbibus

praevaricationes secus impediri non queunt, quam si omnes reliqui, per quas merces intrare possunt, passus claudantur. Id autem cursum commercii impediret, et tamen praeclusio haec tantis ferme sumtibus staret, quantis plura officia tricesimae erigi possunt. Porro, cum id Camerae optime constare possit, in quibus finitimis locis tricesimas erigi expediat, ad hoc, ut praevaricationes efficaciter impediantur, omnem erigendarum limitanearum stationum curam huic deferendam esse Deputatio eo magis arbitratur,

adeoque promovendo per id commercio deserviant, Aerarium Regium inutiliter gravant, promptum mercium transportum impediunt, et varias mercatores vexandi occasiones praebent, adeoque commercio noxiae sunt. Interest itaque, ut harum status per Consilium simultanee cum Camera cognoscatur, et facta in Comitiis relatione, mediterraneae, quae utiles sunt, stationes, per legem stabiliantur, reliquae vero sufferantur. Neque id pro novo, aut inconsueto reputari potest, cum antea et in veteri et in

itaque, ut harum status per Consilium simultanee cum Camera cognoscatur, et facta in Comitiis relatione, mediterraneae, quae utiles sunt, stationes, per legem stabiliantur, reliquae vero sufferantur. Neque id pro novo, aut inconsueto reputari potest, cum antea et in veteri et in nova legislatione ipsae limitanearum tricesimarum stationes in Diaeta defixae fuerint; nempe 1498. Articulo 34. et 1715. Articulo 91; quas tamen Deputatio arbitrio Camerae relinquendas esse

illa principia ad rite regulandum, juxta usum moderni temporis, vectigal non sufficere; quid autem impediverit quo minus subsequae legislationes defectum hunc suppleverint, in Elaborato status actualis a §-pho 54. usque 65. diserte ostensum est. Itaque cum nunc benignitate Principis suus legislationi cursus reseratus sit, ne fluctuans continuo vectigal commercium Hungaricum ultro affligat, interest ut regulativa et inportationis, et eductionis, et transitus principia per legem

Motiva. In monarchia quae tota ex unico corpore consistit portorium tricesimale tres tantum species habet; nempe consumtionale, essituale, et transituale. Cum Monarchia Austriaca e duobus ad invicem independentibus membris, nimirum Hungaria et Germanicis Provinciis conflata, haec vero per lineam tricesimalem interclusa sint, singula haec portorii species iterum in haereditarium et exoticum

Articulus XXIV. De inductione exoticarum mercium. § 68. Inductio ab exotico talium articulorum non prohibeatur, quos Hungaria majori cum emolumento inde, quam a Haereditariis Provinciis, habere, aut pro quibus surrogatum in suis naturae productis suppeditare potest. Motiva. Cum et hoc et quae postea subjicientur principia cum vigentis vectigalis systemate

Inductio ab exotico talium articulorum non prohibeatur, quos Hungaria majori cum emolumento inde, quam a Haereditariis Provinciis, habere, aut pro quibus surrogatum in suis naturae productis suppeditare potest. Motiva. Cum et hoc et quae postea subjicientur principia cum vigentis vectigalis systemate non cohaereant, et in perfecto inter Hungariam et Germanicas Provincias reciproco fundentur, antequam peculiaria singuli, quae deputatio haec propositura est, principii

non prohibeatur, quos Hungaria majori cum emolumento inde, quam a Haereditariis Provinciis, habere, aut pro quibus surrogatum in suis naturae productis suppeditare potest. Motiva. Cum et hoc et quae postea subjicientur principia cum vigentis vectigalis systemate non cohaereant, et in perfecto inter Hungariam et Germanicas Provincias reciproco fundentur, antequam peculiaria singuli, quae deputatio haec propositura est, principii motiva adferat, in genere rationem

possint. – 2-do. Ut praeter opificia primae necessitatis nullas fabricas erigere audeant. – 3-io. Ut omnes, quibus opus habent, merces tantum a regno fundatore emere teneantur. Leges hae eum suapte effectum producunt, ut ipsum oeconomiae commercium, tam cum exoticis articulis, quam et cum coloniarum productis, penes regnum quod eas fundavit permaneat, id est, quod si fundator regnum tales, quas colonistae optant, merces non habeat, ejus mercatores has ab exotico procurent et illas colonis cariori vendant; si vero

primae necessitatis nullas fabricas erigere audeant. – 3-io. Ut omnes, quibus opus habent, merces tantum a regno fundatore emere teneantur. Leges hae eum suapte effectum producunt, ut ipsum oeconomiae commercium, tam cum exoticis articulis, quam et cum coloniarum productis, penes regnum quod eas fundavit permaneat, id est, quod si fundator regnum tales, quas colonistae optant, merces non habeat, ejus mercatores has ab exotico procurent et illas colonis cariori vendant; si vero vicissim hi plura, quam fundator

licet admodum hae leges in systemate coloniarum quodam modo excusari possunt; fundator enim regnum in primam coloniarum deductionem, dein impopulationem et cultivationem ingentes sumtus profundere debuit, et cum hae longinque distent, earum defensio majoribus adhuc expensis venit; has autem resarciendi nullus alius quam indirectus hic modus superest. Et tamen an durum hoc systema vel quoad colonias, postquam tantisper convaluerunt,

expensis venit; has autem resarciendi nullus alius quam indirectus hic modus superest. Et tamen an durum hoc systema vel quoad colonias, postquam tantisper convaluerunt, retineri expediat? exemplum coloniarum Anglicanarum dubium effecit. Cum Hungaria propriam habeat legislationem, principia haec relate ad eam per leges stabiliri non potuerunt. Verum remota per aliquod tempus ab influxu conficiendi Hungarici vectigalis legislatione, ipsa ferme haec principia partim Germanici, partim

§-pho 32. quoad lanam vero, gallas quercinas, cineres clavellatos, pelles leporinas, cutes vitulinas , caprinas, et ovinas §-pho 59. ostensum est. Cum tamen principia haec generaliter ad omnes, uti quoad colonias usu venit, articulos extendi non potuerint, neque oeconomiae commercium in Germanicas Provincias poterant adhuc derivare. Verum scopo huic alia iterum via

pro Germanicis tantum quaestoribus reservatum naturalisationis beneficium, eum, ut in provocato Elaborato §-pho 55. 57. et 59. ostendimus, produxit effectum, quod maxima pars commercii oeconomiae cum exoticis productis ad Germanos quaestores sit derivata. Ipsum cum bobus, praecipuo producto Hungarico, oeconomiae commercium, propter grave, quod iis defixum est, transitus portorium ad Germanos quaestores recidisse ex ejusdem

beneficium, eum, ut in provocato Elaborato §-pho 55. 57. et 59. ostendimus, produxit effectum, quod maxima pars commercii oeconomiae cum exoticis productis ad Germanos quaestores sit derivata. Ipsum cum bobus, praecipuo producto Hungarico, oeconomiae commercium, propter grave, quod iis defixum est, transitus portorium ad Germanos quaestores recidisse ex ejusdem Elaborati §-pho 58. perinde apparuit, ut adeo modernum vectigalis

leges ad omnes indiscriminatim, onerosa autem Hungariae moderni vectigalis principia tantum ad potiores mercium articulos referantur. Onerosum hoc Hungariae vectigal eo potissimum specioso fundamento ab adverso sustinetur, quod Hungaria cum Germanicis Provinciis unum Monarchiae corpus efficiat; hoc autem florere non possit, nisi aequabile inter haec duo ejus membra commercii aequilibrium constituatur; aequilibrium vero hoc, quod secus stabiliri non possit, nisi in omnibus, in quibus

Monarchiae corpus efficiat; hoc autem florere non possit, nisi aequabile inter haec duo ejus membra commercii aequilibrium constituatur; aequilibrium vero hoc, quod secus stabiliri non possit, nisi in omnibus, in quibus commerciale Hungariae interesse cum Provinciis Germanicis in collisionem venit, casibus vectigal in harum favorem dirigatur, idque duabus de causis; primum quod Hungaria adeo fertilis sit, ut non obstante fabricarum defectu et oneroso sibi moderno vectigali, notabile tamen activum

maximam circulantis pecuniae partem ad se adtraheret, sicque Germanicas Provincias exhauriret; deinde quia Germanicae Provinciae longe majora atque Hungaria onera sustinent, adeoque justum videatur, ut pro his fundus per favores vectigalis iisdem conservatur. Proinde cum ad perferendam in Hungaria legem principis assensu opus sit, sustinetur ab adverso, quod hujus non intersit, ut talibus legibus, quae favorabilia pro vectigali Hungarico principia continerent, assentiatur. Ac id quidem quod in casu illo, ubi

artefacta autem provehat potius. Si proinde de nimio alterutrius horum objectorum incremento metus subversari potest, justior est ille, ne multiplicata sensim, favore moderni vectigalis, Germanica artefacta actuale Hungaricum activum cum detrimento ipsarum Germanicarum Provinciarum diminuant, quam ut stabilito favorabili pro Hungaria vectigali activum ejus plus nimio increscat. Ostendimus enim jam eodem §-pho quod quo minus futurum est Hungaricum commercii

instar coloniarum ex integro subordinetur; denique quod ratio haec obstare non posset, quominus justissimus Princeps mox proponendis favorabilioribus tantisper vectigalis principiis benignum suum assensum praebeat. Ad b) cum in Hungaria distinctum a Germanicis Provinciis publicorum onerum systema vigeat, haec ad invicem comparare et quae Monarchiae utiliora sint? disquirere invidiosum videtur. Quin tamen spinosam hanc discussionem ingrediamur, quaestio

Provinciis, vel vero in Hungaria major sit circulantis pecuniae massa, circulationisque celeritas? Ad id autem determinandum nullum datur tutius politicum thermometrum, quam melior aut deterior respectivorum incolarum subsistentia. Cum enim impositiones publicae praeferenter, et durioribus etiam mediis, exigi soleant, si post has depuratas Germanicarum Provinciarum incolis tantum superest ut cum mediocri industria plura vitae commoda sibi possint procurare, Hungariae vero incolis vix tantum

datur tutius politicum thermometrum, quam melior aut deterior respectivorum incolarum subsistentia. Cum enim impositiones publicae praeferenter, et durioribus etiam mediis, exigi soleant, si post has depuratas Germanicarum Provinciarum incolis tantum superest ut cum mediocri industria plura vitae commoda sibi possint procurare, Hungariae vero incolis vix tantum remanet ut cum eadem mediocri industria necessaria vitae subsidia comparare possint, jam tuto statuere licet quod in Germanicis Provinciis major sit quam in Hungaria et

impositiones publicae praeferenter, et durioribus etiam mediis, exigi soleant, si post has depuratas Germanicarum Provinciarum incolis tantum superest ut cum mediocri industria plura vitae commoda sibi possint procurare, Hungariae vero incolis vix tantum remanet ut cum eadem mediocri industria necessaria vitae subsidia comparare possint, jam tuto statuere licet quod in Germanicis Provinciis major sit quam in Hungaria et circulantis pecuniae quantitas et circulationis celeritas; contendamus jam

vitae subsidia comparare possint, jam tuto statuere licet quod in Germanicis Provinciis major sit quam in Hungaria et circulantis pecuniae quantitas et circulationis celeritas; contendamus jam illarum pagos, municipia, villas, et civitates cum Hungaricis; conferamus singulam hominum conditionem, et videbimus quod omnia illa in Germanicis Provinciis magis floreant, quam in Hungaria; omnes vero incolae, rustici ipsi, qui tamen graviori prae Hungarico urbario subjacent, commodius habitent, nitidius

Provinciis subordinationem commune totius Monarchiae bonum exposcat; apparet denique quod nec haec ratio obstare queat, quo minus justus Princeps mox proponendis principiis benigne assentiatur. Cum per praemissa ostensum sit quod nec fertilitas Hungariae, nec activa ejus commercii bilanx, nec onera Germanicarum Provinciarum Hungaricum Germanico commercio subordinari exposcat, restat ut paucis edoceatur quod id salva Regni Constitutione nec fieri possit.

Constitutione nec fieri possit. Hungaria qua Regnum liberum eidem, qui Germanicis Provinciis imperat, Principi sponte, sed ita se subjecit, ut nullam ab ipsis Germanicis Provinciis, id est ab eorum dicasteriis aut tribunalibus, dependentiam unquam agnoverit. Cum Augustus Josephus II. in sequelam praeconceptae a se uniformitatis systematis influxum in res Hungaricas iisdem tantisper laxasset, status Regni Hungariae in primis, quae post ejus obitum celebrata sunt, comitiis independentiam Hungariae a Germanicis

et in oeconomicis, et in judicialibus inducatur. Hungaria nunquam dependentiam commercii Germanici a suo affectavit, nunquam peculiares et Germanicis Provinciis noxios vectigalis favores sollicitavit; id unum semper flagitavit, ut aequo cum illis jure in hac linea habeatur; si Hungaria Germanicarum Provinciarum a dicasteriis suis independentiam diserte semper recognovit, quo jure illarum dicasteria de vectigali adeoque de commercio Hungarico possunt arbitrari? Atque haec sunt motiva,

ita respectiva vectigalia ad mutuam utriusque partis utilitatem dirigantur, uti id in Elaborato Status Actualis § 12. explicuimus. Tractatum ejusmodi quoad nonnulla Germanici vectigalis Hungariae minus favorabilia puncta cum Statibus Germanicarum Provinciarum, qui tum adhuc formali Comitiorum jure gaudebant, suscipiendum, jam Carolus VI. 1715. Articulo 75. et Maria Theresia anno 1741. Articulo 27. polliciti fuerant; res tamen haec

haberet, sat foret constituere ut prout aliqui exotici articuli seu pro consumtione domestica magis aut minus necessarii sunt, seu vero domesticam industriam promovere aut impedire possunt, ita eorum inductio majori aut minori portorio subjiciatur. Nunc, cum Germanicae Provinciae et Hungaria eidem Principi subsint, adeoque Germanicum et Hungaricum vectigal reciprocam habeant relationem, in Germanico vero vectigali ad principia haec alioquin reflexum sit, sufficere videbatur Deputationi huic ut ad conservandum parte ex

58. quod justitia Augusti Josephi II. in vectigali 1784 aequalia tam pro Hungaria, quam pro Germanicis Provinciis, exteris non prohibitis mercibus portoria defixerit: itaque principium hoc jam ne in quaestionem quidem amplius ab adverso vocari potest. Cum tamen legislatio Hungarica impedire non possit, ne vigentia modo exoticarum mercium portoria in Germanicis Provinciis quoad aliquos articulos subinde diminuantur, quo Regno prospiciatur nihil legislationi reliquum est, quam id constituere, ut portoria haec quoad

de vino Veneto-Dalmatico pro sexaginta amplius millibus quotannis infertur, quin titulo aliorum articulorum vel quinque millia vicissim e Statu Veneto refluant. Exstans eotum Consilium Croaticum de avertendo hoc totius Monarchiae damno diuturnam cum praefectura confinii hujus habuit concertationem: res tamen in eo demum adhaesit, quod propter sumtus transportus vinum Croaticum confiniis nimis alto pretio veniret. Verum non exstabat tunc adhuc via Josephina, complures etiam, quae ex hac in

propter sumtus transportus vinum Croaticum confiniis nimis alto pretio veniret. Verum non exstabat tunc adhuc via Josephina, complures etiam, quae ex hac in inferiores confiniii partes postea apertae sunt, collaterales viae non existebant, adeoque cum nulla fuerit nisi per equos clitellarios communicatio, tam voluminosi, ut vinum est, articuli transportus expensae debuissent utique vini Croatici pretium notabiliter elevare; nunc reserata curruli communicatione sumtus transportus adminus in dimidio minuetur,

artefacti invectio in Hungariam vicissim interdicatur. Motivum. Rationibus quidem totius in concreto Monarchiae magis conduceret, si nulli ad invicem prohibitioni locus daretur; cum tamen legislatio Hungarica in ea, quae in Germanicis Provinciis disponuntur, influere non possit, ut hanc adminus cautelam statuat, necessarium videtur. § 73. Germanica naturae producta dum

priori seculo, dum formali adhuc comitiorum jure gaudebant, ultra ordinariam mediam adhuc tricesima producta Hungarica gravaverint, peculiaremque ex hoc proventu fundum publicum sibi creaverint. Quod in diaeta 1625. Status Hungariae una cum Principe novi hujus oneris sublationem decreverint. Quod lege hac indubie, quia Status Germanicarum Provinciarum eidem non acquieverunt, in effectum non deducta, in Diaeta 1635. legislatio Hungarica perfectum reciprocum constituerit, idest et producta

relate ad has impositiones constituerit; in Diaetis tamen 1723. et 1741. Status Hungariae liberam productorum Hungariae in Germanicas Provincias inductionem, id est impositionum harum sublationem adurserint; ejus vero temporis Imperantes id semper ad suscipiendum cum Statibus Germanicarum Provinciarum tractatum relegaverint, quin tractatus ejusmodi unquam sit subsecutus; denique quod impositiones hae hodiedum durent, uti id ex ejusdem Elaborati §-pho 57. et 59. apparuit.

facilitetur. Verum quoad onera publica Germanicarum Provinciarum jam in motivis ad 68. projecti hujus §-phum ubertim responsum est; quod praecipuum onerum publicorum fundum in Germanicis Provinciis naturae producta constituant, id quidem cum fundamento sustineri non potest, cum palam notum sit, quod plane a contrario Hungariae incolae vix alium praeter naturae producta publicorum onerum fundum habeant; in Germanicis vero Provinciis, ubi fabricae jam admodum effloruerunt,

publica Germanicarum Provinciarum jam in motivis ad 68. projecti hujus §-phum ubertim responsum est; quod praecipuum onerum publicorum fundum in Germanicis Provinciis naturae producta constituant, id quidem cum fundamento sustineri non potest, cum palam notum sit, quod plane a contrario Hungariae incolae vix alium praeter naturae producta publicorum onerum fundum habeant; in Germanicis vero Provinciis, ubi fabricae jam admodum effloruerunt, artefacta longe notabiliorem fundum

enim suas ad magnum florem provexere; nihil itaque ipsis officiet, si Hungarica etiam legislatio hunc primum ad provehendas in Regno adminus ad vires propriae consumtionis fabricas passum fecerit; ostendimus enim in Elaborato Status Actualis §-pho 51. cum quantis difficultatibus novae fabricae debeant colluctari, quam aegre stabilitarum jam ejusdem speciei fabricarum concurrentiam sustineant, quanta praeterea localia impedimenta optato fabricarum progressui in Hungaria obstent; imo post vetitam tot

quanta praeterea localia impedimenta optato fabricarum progressui in Hungaria obstent; imo post vetitam tot exoticorum artefactorum inductionem is est fortasse unicus Germanica fabricata ad majorem perfectionem provehendi modus, ut Hungaricae fabricae ad aliquam cum iis concurrentiam perducantur. Interea melius fortasse consuleretur rationibus totius Monarchiae si loco ejus, ut Hungarica artefacta in Germanicis Provinciis et vicissim dimidium exotici portorii persolvant, moderata potius

consuleretur rationibus totius Monarchiae si loco ejus, ut Hungarica artefacta in Germanicis Provinciis et vicissim dimidium exotici portorii persolvant, moderata potius reciproca portoria pro utriusque ordinis artefactis defigerentur. Sed cum id, qua parte Germanicas Provincias respicit, constituere activitatem legislationis Hungaricae excedat, Deputatio interea reciprocum tantum proponendum esse demisse existimavit. § 77.

autem possibile est reciprocum per quod detrimentum hoc a parte Germanicarum Provinciarum Hungariae compensetur; deinde per prohibitionem ejusmodi iterum aliquae partes Regni damnum sentiunt, quin exinde Germanicae Provinciae ullum capiant emolumentum. Cum enim Hungaria vasta sit, partes illae, quae a Germanicis Provinciis remotae, exoticis vero propinquiores sunt, si evectio materialium ejusmodi ad extra prohibeatur, eadem in Germanicas Provincias eo minus educent, quod

membro relate ad aliud ratio. Ita interest Germanicarum Provinciarum ut plurium artefactorum, quae nec in Hungaria distrahere possunt, eductio ad extra sibi facilitetur, lanae vero domesticae, tamquam pro fabricis suis necessariae, aggravetur. E converso, cum Hungaria laneis fabricis careat, hujus interest ut lanae Hungaricae eductio non tantum in Germanicas, sed etiam exoticas Provincias facilitetur. In ejusmodi casibus quod reciprocum locum habere et possit, et debeat, quisque facile agnoscet.

utrinque ad naturalia vectigalis principia reduceretur, et exoticae, quae per Germanicas Provincias in Hungariam pro consumtione inducuntur, merces, in illis transituale tantum, in hac vero consumtionale portorium deponerent, et vicissim. Cum tamen legislatio Hungarica nullam in Germanicas Provincias activitatem habeat, nisi res via tractatus eo perducatur, Deputatio reciprocum hoc adoptandum esse existimavit, licet longe major sit exoticorum, quae per Germanicas Provincias in Hungariam

§-um 49. tantum ad habitantes in Capitalibus et Depositorialibus urbibus mercatores restrictum fuerit. Omnia quidem haec in Germanico etiam eorundem annorum vectigali constituta fuerunt, adeoque hac quoque in re eadem est Germani cum Hungaro quaestore conditio. Interea plerique Hungarici quaestores in submissis Deputationi huic reflexionibus restrictiones has ac praesertim rubrarum illarum bolletarum usum sufferri enixe exorarunt. Quod stationum

submissis Deputationi huic reflexionibus restrictiones has ac praesertim rubrarum illarum bolletarum usum sufferri enixe exorarunt. Quod stationum Capitalium et Depositorialium sublationem attinet, hae cum praecedenti § ita nexae sunt ut concessa deponendi, ubi libuerit, portorii libertate illae suapte cessare debeant. Quoad restrictum vero 12. illorum exoticorum articulorum commercium usumque rubrarum bolletarum id certe libertati commercii

Aestimatio mercium auditis bonae existimationis mercatoribus Hungaris peragatur, in hac moderata rerum pretia statuantur, norma vero, juxta quam peragetur, edendo novo vectigali adjiciatur. Motiva. Aestimationem mercium cum defigenda portorii quotta intimum habere nexum jam in Elaborato status actualis §-pho 66. ostendimus. Proinde ut defigenda portoria intentum promovendi commercii scopum re ipsa procurare possint, aequanimis mercium aestimatio institui debet. Norma

non poterant, aut si constabant, poterant hi cupidine proprii lucri sinistras suppeditare informationes. Interest proinde ut, dum de aestimatione mercium pro novo vectigali Hungarico agetur, quaestores Hungari audiantur. Et cum hi quoque quoad aliquos articulos partialitatis studio abripi possint, justa vero portorii proportio ab aestimatione mercis plurimum dependeat, interest ut ipsa aestimatio vectigali semper adjiciatur; si enim haec palam constet, facilius et detegentur et

mutationes irrepserint, ut per has ipsa vectigalis substantia fuerit alterata, adeoque novum iterum vectigal edi debuerit, id quod ordinata dirigendi commercii ratio certe non exposcit; continuae enim ejusmodi mutationes debent mercatorum speculationes perturbare, cum illi hac ratione certum de quotta portorii calculum ducere non possint. Expedit itaque ut nec vectigal novum, nisi intercedente in substantialibus quoad cursum commercii mutatione, edatur, nec particularium articulorum portoria, nisi subversante reali

pullulare coeperant, argillaceas fabricas centenario glutinis unius floreni 18 xrorum vectigal imposuerit. Jam vero frustra audietur Consilium, si Camera omnem talem mutationem per officia tricesimalia statim publicare possit; cum enim huic promotio commercii ex officio non incumbat, illa tricesimas tantum qua canalem regis proventus considerare, et modo hic augeatur, in adoptanda ejusmodi mutatione facilis esse solet, et respective etiam debet. Quamprimum autem mutatio ejusmodi tricesimalibus

tantum qua canalem regis proventus considerare, et modo hic augeatur, in adoptanda ejusmodi mutatione facilis esse solet, et respective etiam debet. Quamprimum autem mutatio ejusmodi tricesimalibus officiis intimatur, haec illam utique statim ad effectum deducent; et cum perductam jam in effectum ordinationem revocare difficilius sit, justissimae licet Consilii repraesentationes inoperosae plerumque evadent, nisi illa, quam proposuimus, cautela stabiliatur. § 92. Si notabilis

debeat, terminus praefiniatur, id jam complures mercatores, qui sub confidentia prioris portorii de notabili talis mercis quantitate contractus iniverunt, non tantum affligere, sed plane prosternere potest. Itaque hac in re, notabilis portorii mutatio cum prohibitione eandem plane subit considerationem, adeoque sicut relate ad prohibitionem provisionem hanc necessariam esse §-pho 80. Projecti hujus ostendimus: ita eam etiam quoad notabilem portorii mutationem locum habere suapte apparet.

Marburgenses, et Graecenses, praetendendo jus praeemtionis, arbitrarium eidem pretium constituere soleant. Posterius est excessus evidens, qui via politica corrigi potest. Quod primum attinet, id quidem in vectigali Germanico nullibi praecipitur; cum tamen tricesimatores peculiares saepius instructiones accipere soleant, videtur id tardius inter principia vectigalis Germanici relatum fuisse: interest itaque ut legislatio Hungarica per reciprocum commercio Regni consulat.

principium hoc in legem referendum esse videbatur. Caeterum possunt quidem circumstantiae commercii aliquam in ipsis his favoribus seu quoad speciem articulorum, seu quoad quottam portorii mutationem deposcere; cum tamen Tergestum et littorale Hungaricum ita situentur, ut nulla localis differentia inter utrumque possit subversari, nihil obstat, quominus duo haec emporia iisdem vectigalis favoribus perfruantur. § 95.

praevaricationibus via aperiatur. Interest itaque, ut partium illarum incolis per aequanimem potius aliquorum onerum publicorum relaxationem prospiciatur. Quoad provinciales posset fortasse iis dimidia contributio relaxari; quoad militares cum hi variis oneribus subjaceant, ad praefecturam confinii illius attineret determinare onera illa quae ipsis relaxare expediens videretur. Quodsi tamen Consilio huic gravius fortasse aliquod momentum obstaret, deberent adminus provincialibus

§-pho 93. proposuimus, eidem oneri reciproce subjicerentur. Complanatis his punctis excutiendi venirent illi articuli in quibus mutua compensatio locum habere potest. Qua quidem in re generale fortasse illud principium posset adoptari ut, cum Hungaria naturae productis, Germanicae vero Provinciae artefactis praevaleant, in vectigali Hungarico tales Germanicis artefactis favores concedantur, qui aequipolleant illis, quos Germanicum vectigal Hungaricis productis

clavellati, gallae quercinae, pelles leporinae, et cutes bovinae, vitulinae, ovinae, et hircinae in Germanico vectigali eidem prohibitioni aut iisdem portoriis vicissim subjiciantur. 2-do. Cum in Germanico vectigali exotica, quae pro fabricis illarum Provinciarum necessaria sunt, materialia in consumtionali portorio alleviata sint, possent vicissim in Hungarico vectigali subtiliorum adminus pannorum, telae item

merces pro stipulato termino ad locum destinationis suae pertingere non possint; id quod mercatoris creditum uno ictu prosternere potest. Et ideo viarum reparatio, quamquam nulla adhuc lex obligatoria exstiterit, hactenus etiam sponte curabatur. Verum cum nulla jurisdictio omnes, quas curare sua interest, vias simul perficere potuerit, circa ipsum laboris hujus ordinem magna hactenus in Regno varietas viguit. Urgebantur potissimum postales viae, tamquam commeatui publico deservientes; status

ordinem magna hactenus in Regno varietas viguit. Urgebantur potissimum postales viae, tamquam commeatui publico deservientes; status militaris quandoque pervicit ut aliquae suscipiendis tantum per intervalla transennis deserviturae viae, cum neglectu aliarum, ingenti laboratorum impendio construi debuerint. Evenit etiam aliquando, ut illae, quae ad privatam internae tantum itinerationis commoditatem pertinent, aliis postpositis, elaboratae fuerint. Interest itaque, ut

utpote quae transennis et transportando bellico commeatui per intervalla tantum deserviunt, perfici et conservari debeant. Dantur tamen adjacentes Germanicis Provinciis comitatus, quos nullos capitalium illorum ductuum contingit, sed qui potissimum cum aliquo adjacentis Germanicae Provinciae emporio commercium exercent. Respectu horum, ut ducens ad tale emporium via, etiamsi nullus in illa postalis cursus existat, pro principali reputetur, et prae alia seu collaterali postali, seu

Carlostadium cursum accipere incipiat, tantum ut id efficiant, ne per littorale Hungaricum quidquam Carlostadium promoveri possit, conflarunt Labaci societatem, quae eosdem articulos Tergesto per Labacum, et viam Metlicensem Carlostadium devehere sibi praefixit. Cum via haec majori ex parte per Comitatum Zagrabiensem decurrat, ille vero nullum prorsus beneficium ex illa habere possit, imo a contrario, si societati illi propositum suum succedat, tota via Carolina, et copiosus, qui se juxta eam sub unica procurandae sibi e

via informationem capere debet. Norma etiam constructionis viarum non eadem ubique esse potest, adeoque ad potestatem executivam pertinet hanc etiam auditis localibus jurisdictionibus determinare. Caeterum omnia quidem haec ad usque etiam eodem tramite procedebant, cum tamen id nulla hactenus lege constitutum fuerit, rationibus publici conducere videtur, ut id quoque in legem diserte referatur. § 99. Omnes hae viae interea, donec fundus publicus constabilitus

Motiva. Gratuiti pro viis publicis laboratores hactenus usu tantum invaluerunt. Nemo piorum patriae civium est, qui non ardenter optaret, ut plebs onere hoc nunc statim sublevari possit. Verum cum indispensabilis haec status necessitas ante constabiliendum fundum publicum nulla alia ratione expleri possit, nihil reliqui videtur, quam ut certi oneri huic limites per legem defigantur. Hactenus enim illud arbitrarie, adeoque diversimode

unius hebdomadae totum laborem absolvet. Verum domus minus populosae onus hoc magis jam resentirent. Et ideo comitatus auctorisandi censebantur ut obventuram sibi quottam a ratione populositatis repartiri possint. Minor quotta vix stabiliri posse videtur, cum Deputatio quottae huic illos etiam laboratores imputandos esse infra propositura sit, qui ad removenda navigationis impedimenta necessarii erunt; caeterum plebs onus hoc minus sentiet, si messis, falcatura et vindemia a

a labore excipiatur. In aliquibus comitatibus usus hic jam invaluit, ut duo sint laboris viarum termini, quorum singulus per sex hebdomadas durat. Primus in Majo et Junio, alter in Augusto et Septembri. Cum hac ratione singula domus quottam suam in duabus ratis depurare possit, experientia ipsa docet onus hoc plebi sensibile non evenire, et tamen notabilem viarum quantitatem cum quotta hac perfici posse. §

et Junio, alter in Augusto et Septembri. Cum hac ratione singula domus quottam suam in duabus ratis depurare possit, experientia ipsa docet onus hoc plebi sensibile non evenire, et tamen notabilem viarum quantitatem cum quotta hac perfici posse. § 100. Necessaria in viis non teloniatis pro pontibus ligna adjacentia dominia juxta aequanimem comitatus repartitionem subministrabunt.

Necessaria in viis non teloniatis pro pontibus ligna adjacentia dominia juxta aequanimem comitatus repartitionem subministrabunt. Motivum. Viae publicae non tantum plebis, sed nobilium etiam usui perinde deserviunt. Cum hi insuper immunitate a teloniis gaudeant, non dubitavit Deputatio quod exiguum hoc bono publico sacrificium ultro facturi sint, praesertim cum usus hic in nonnullis comitatibus alioquin sponte invaluerit. Quodsi enim necessaria pro omnibus, qui in viis publicis

Motivum. Viae publicae non tantum plebis, sed nobilium etiam usui perinde deserviunt. Cum hi insuper immunitate a teloniis gaudeant, non dubitavit Deputatio quod exiguum hoc bono publico sacrificium ultro facturi sint, praesertim cum usus hic in nonnullis comitatibus alioquin sponte invaluerit. Quodsi enim necessaria pro omnibus, qui in viis publicis situantur, pontibus ligna, e Cassa Domestica comparari deberent, plebem totum et laboris, et expensarum onus maneret, cui sustinendo in

evadat, sicque omnes ea de re quaestiones inter comitatus et teloniata dominia praescindantur, et justa inter ipsos teloniorum possessores proportio inducatur: ad eruendum justum proventuum diametrum deberent quidem teloniati sexennales rationes exhibere; verum cum in casu investigationis teloniorum eos lex ad productionem plane privilegii obstringat, exhibitionem rationum eo minus difficultare possunt. Eruta hac ratione justa proventuum quantitate, defalcataque in lucrum proprietarii una tertia, pronum

Eadem occasione proprietarios ad telonia zelo boni publici sponte cedenda disponere conentur. De qualicunque tamen succesu comitatus adaequatas Consilio Locumtenentiali relationes praestent; istud vero iis combinatis planum efformet super eo: quibus in locis? et cum quali tariffa? in casum reperiendi pro redimendis in capitalibus adminus ductibus privatorum, qui iis sponte decedere noluerint, teloniis fundi, telonia publica ita constitui possent, ut illa nec commercium premant, et tamen

pro conservandis adminus capitalibus commercialibus viis fundum praebeant, uti id in aliis Regnis evenire constat. In hunc casum utique ad partes Consilii Locumtenentialis pertineret, combinatis omnium comitatuum relationibus planum efformare, ubi et cum quali tariffa telonia publica defigi deberent, ad id, ut propositi duo fines obtineantur. Ut autem institutum hoc fixam accipiat basim, deberet utique sanctionem legis in proximis comitiis obtinere. Sed etiamsi non omnes fortasse possessores teloniorum ad ea

augetur: ita etiam majori viae quantitati sufficere potest, adeoque ab eadem proportione numerus etiam laboratorum publicorum minus necessarius evadit, hacque oneris parte plebs jam ultro relevari potest. In capitalibus commercialibus ductibus crescens cum quotidiano populationis incremento commercium tantam sensim commeatus frequentiam procurabit, ut si telonia privata per propositos paulo ante modos cessent, proventus stabiliendorum publicorum teloniorum conservationi viarum illarum sufficere possint.

Motiva. Frustra viae instaurantur, nisi una de ordinato vecturarum cursu commercio prospiciatur. Id quia uno ictu perfici non potest, interest ut interea idoneae modernae vecturisationi regulae praescribantur. Haec cum simplici adhuc casu regatur, evenit quandoque ut vector, qui vires equorum suorum tantum ad casum pulchri temporis calculavit, si eum mala tempestas deprehendat, merces in primo proximo diversorio aut alio loco deponat, quin vel minimam de substituendo sibi alio

merces in primo proximo diversorio aut alio loco deponat, quin vel minimam de substituendo sibi alio vectore curam suscipiat. Constat autem quantum saepe detrimenti mercatori vel id adferre possit, si merces suae ad stipulatum tempus non advehantur. Proinde cum vectores excessum hunc sub ea plerumque confidentia committant, quod praeter amissionem residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura sit, justum est ut insuper et refusione damni, si facultates ejus admittunt, sin, poena corporali plectatur. Et cum hac

Proinde cum vectores excessum hunc sub ea plerumque confidentia committant, quod praeter amissionem residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura sit, justum est ut insuper et refusione damni, si facultates ejus admittunt, sin, poena corporali plectatur. Et cum hac quoque in re varii culpae gradus intervenire possint, poena his utique gradibus attemperari debet. § 107. Si vero insuperabile aliquod impedimentum eidem re ipsa se objiciat, tunc illud

possunt. Has ergo per localem jurisdictionem summarie decidi, et mercatoris et vectoris interest. Faciet quidem innatus homini amor proprius ut succumbens appellatam intra dominium desideret. Verum cum institutum mercantile promptas exigat solutiones, melius prospicietur commercio, si triumphans statim contentetur, succumbenti vero via novi, coram ordinariis foris salva relinquatur. Decisa enim semel summarie lite ulterior praetensio e

hac enim vecturae de statione ad stationem plerumque conducuntur, adeoque quaestiones etiam inter mercatores et vectores de statione ad stationem exoriri solent. Circa modum has decidendi varius quidem hactenus usus viguit, fluctuatque in praesens etiam hoc objectum. Cum tamen Flumine et Buccari tribunalia mercantilia jam subsistant, illiusque etiam Carlostadii proximius inducendi spes adsit, stabilitis vero semel foris mercantilibus alia circa objectum hoc provisio fieri debeat, Deputatio

sit, quam Pestino per Canisam, Carlostadium ad Littorale Hungaricum, vix tamen aliquid Articulorum exoticorum hac adhuc via Pestinum importetur, sed tota ferme exotica importatio Tergesto per Pettovium Pestinum hodiedum procedat. Et cum exportatio ad importationem naturalem habeat relationem, quod major etiam productorum Hungariae pars, veluti Tabaca, Frumentum etc. per Tergestum, quam per Flumen exportetur.

per Pettovienses. Caeterum transportus mercium natura sua sub categoriam objectorum commercialium cadit, adeoque exoriturae circa id quaestiones fora mercantilia, postquam in Regno erecta fuerint, suapte respicient. Ad evitandam tamen cum vigentibus hactenus jurisdictionis principiis collisionem, interest ut coetus ejusmodi vectorum et sponte, et diserte foro mercantili se subjiciat. Et ne coetus hic in monopolium degenerare possit, interest commercii ut stante etiam hoc coetu

exoticas merces inducent, semper obnoxium et subalternum manebit. Littorale hoc in longitudine quidem vix ultra 14. Hungarica milliaria protenditur; verum regio haec solum sterile, populationem vero copiosam habet, adeoque cum multae illi seu ab agricultura, seu a re pecuaria et vinaria residuae manus supersint, incolae ejus ad amplectendum copiosiori numero navigationis institutum eo facilius poterunt permoveri, quod in illud naturali quasi

idonei professioni huic favores indulgeri, id quod ad objectum Codicis maritimi, qui completam nautarum regulationem continere debet, refertur. Labor autem hic ad Juridicam pertinet Deputationem. Si necdum peractus est, posset fortasse in simultaneo cum hac Deputatione consessu perfici. Inducta semel completa nautarum regulatione progressus instituti hujus dirigenti Dicasterio utique constare debet. Ad hunc autem cognoscendum ipsa matricula non est opus, sufficit si extractus hujus eidem annue submittatur,

hoc quoque instituto pauci admodum, et hi tarde plerumque eo eluctantur. Si theoriam discendi occasio adsit, et plures, et hi citius ad majores gradus enitentur. Ante complures annos exstabat Tergesti nautices cathedra, quae subinde cum aliqua concernentium institutum hoc librorum et instrumentorum collectione Flumen translata est. Hic illa paucis tantum annis substitit, intra hoc tamen tempus subsidia Cathedrae hujus, libri nempe et instrumenta, e fundo litterario Fluminensi notabiliter aucta

institutum hoc librorum et instrumentorum collectione Flumen translata est. Hic illa paucis tantum annis substitit, intra hoc tamen tempus subsidia Cathedrae hujus, libri nempe et instrumenta, e fundo litterario Fluminensi notabiliter aucta fuerunt, quae omnia simul cum cathedra iterum Tergestum translata sunt. Donec etiam cathedra haec Flumine constitit, praeter physicam nulla alia nautices subsidiaria scientia illic tradebatur, ita ut cathedra haec ad formandos potius eos, qui officia in re

Interest itaque ut non sola nautices, sed omnes una subsidiariae ejus cathedrae in Littorali Hungarico stabiliantur. Quod qua ratione effici possit? ad objectum Deputationis litterariae refertur. Forte tamen et hoc objectum in mixto cum Deputatione hac consessu pertractari deberet. § 114. Omnia ad constructionem maritimarum navium necessaria materialia et fabricata e Regno in liberos Portus Hungariae absque omni portorio invehi

navium necessaria materialia et fabricata e Regno in liberos Portus Hungariae absque omni portorio invehi permittantur. Motiva. Objectum hujus et sequentis §-phi immediatum quidem cum vectigali nexum habet; cum tamen una ad media promovenda maritimae navigationis referatur, potiori jure hic loci pertractandum videbatur. Caeterum constructio navium in liberis portubus utilissime suscipi potest. In hos libera alioquin est omnium

e Regno in liberos Portus Hungariae absque omni portorio invehi permittantur. Motiva. Objectum hujus et sequentis §-phi immediatum quidem cum vectigali nexum habet; cum tamen una ad media promovenda maritimae navigationis referatur, potiori jure hic loci pertractandum videbatur. Caeterum constructio navium in liberis portubus utilissime suscipi potest. In hos libera alioquin est omnium mercium, adeoque necessariorum etiam

naves procurabunt. Terminum artefacta ideo addendum esse Deputatio existimavit, ne forte asseres et clavi ad materialium categoriam non pertinere dicantur; funes enim et tela e Regno vix petentur, cum littoralis incolae canabes ex Italia leviori habere possint, et ideo haec soli conficiant. Reliqua alioquin sub classem crudorum materialium stricte veniunt. § 115.

alienatis Littorale Hungaricum totius exoticae importationis jacturam faciat. Concedendo domesticis navibus favori huic non obstat quod paucae adhuc exoticae merces vel exteris navibus in portus Hungaricos invehantur; cum enim importatio exotica nonnisi ante octo annos reserata sit, naturale est ut haec cum progressu temporis suapte accrescat. Deinde favor hic domesticam navigationem eo facilius provehet, quo pauciores adhuc exterae naves portubus Hungaricis hactenus insueverunt.

Concedendo domesticis navibus favori huic non obstat quod paucae adhuc exoticae merces vel exteris navibus in portus Hungaricos invehantur; cum enim importatio exotica nonnisi ante octo annos reserata sit, naturale est ut haec cum progressu temporis suapte accrescat. Deinde favor hic domesticam navigationem eo facilius provehet, quo pauciores adhuc exterae naves portubus Hungaricis hactenus insueverunt. Quod exportationem attinet: cum Hungaria totum, sub cujus

reserata sit, naturale est ut haec cum progressu temporis suapte accrescat. Deinde favor hic domesticam navigationem eo facilius provehet, quo pauciores adhuc exterae naves portubus Hungaricis hactenus insueverunt. Quod exportationem attinet: cum Hungaria totum, sub cujus abundantia fatiscit, Frumentum per alios passus educere non possit, transportus autem ad Littorale voluminosi hujus a proportione pretii sui articuli sit admodum sumtuosus, hujus liberam ab omni portorio, praeter

vicissitudo huic quoque producto certum per Littorale exitum aperiat, possunt hujus etiam intuitu eadem, quae de frumento, principia observari. Tabaca a proportione pretii sui minus quidem voluminosum articulum efficit; cum tamen gravem cum Americana concurrentiam sustinere debeat, interest ut hujus quoque eductio domesticis quidem navibus libera, exteris vero moderato portorio affecta concedatur. Animalium

huic quoque producto certum per Littorale exitum aperiat, possunt hujus etiam intuitu eadem, quae de frumento, principia observari. Tabaca a proportione pretii sui minus quidem voluminosum articulum efficit; cum tamen gravem cum Americana concurrentiam sustinere debeat, interest ut hujus quoque eductio domesticis quidem navibus libera, exteris vero moderato portorio affecta concedatur. Animalium sumtuosa perinde est ad

eductio eorum non impedietur; si vero ipsius hujus portorii medietas in favorem domesticarum navium remittatur, erit hoc novus ad excitandam nationalem navigationem stimulus. Instituto huic id universim objici potest, quod cum in ejusdem speciei merce an illa domestica navi advecta? vel eadem efferenda sit? discerni non possit, facilis hac ratione praevaricationibus via aperiretur. Exoticae enim merces, dum portum liberum subeunt, seu domestica, seu extera navi advehantur, tricesimali

potest, an, et quae earum pars domestica? quae extera navi evehenda sit? Verum quoad inductionem. Usuale jam est in ejusmodi casibus remedium: stigmatisatio. Cur haec quoad inductas etiam domesticis navibus merces una cum reliquis in similibus casibus consuetis cautelis non posset adhiberi? Quoad eductionem vero exstat jam exemplum instituti retrosolutionis; cur hoc quoad educendas domesticis navibus merces ita induci non posset ut tricesimator aut totum,

etiam exoticis mercibus destituatur. Debet praeterea ejusmodi natio omni oeconomiae commercio ultro renunciare; utprimum enim illa id constituerit, ab omnibus indubie maritimis potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de nullo adhuc maritimo oeconomiae commercio cogitare potest; cum tamen nationalis ejus navigatio adhuc in herba versetur, medium hoc eidem necdum convenire

ab omnibus indubie maritimis potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de nullo adhuc maritimo oeconomiae commercio cogitare potest; cum tamen nationalis ejus navigatio adhuc in herba versetur, medium hoc eidem necdum convenire potest. Articulus XXXIV. De sufferendis actualis navigationis impedimentis.

medium hoc eidem necdum convenire potest. Articulus XXXIV. De sufferendis actualis navigationis impedimentis. § 117. Cum per totum, qua is Hungariam praetermeat, Danubium; per Tibiscum vero, inde Szegedino; item per Savum, inde Rugvicza; Colapim autem inde Carlostadio tam secunda, quam adversa aqua

etiam in Tibisco repulsuales viae, idest semitae attractoriae Szegedino, si non usque Tokainum, adminus Szolnokinum usque instaurari, uti id in Elaborato status actualis §§-is 70. 73. et 74. ostendimus. Verum omnes hi labores cum generali regulandae navigationis plano nexum habent, ad hoc vero elaborandum et stabiliendum longiori adhuc tempore opus est. Quare ne interea ea etiam, quae jam actu viget, per capitales hos canales navigatio impracticabilis efficiatur, interest ut in his labores

jam actu viget, per capitales hos canales navigatio impracticabilis efficiatur, interest ut in his labores eousque etiam pro re nata continuentur; ne vero suscipiendi in aliis collateralibus fluviis, in vastioribus stagnis, aut in canalibus communicationis labores cum elaborando generali plano fors non concordent, sicque inutiles efficiantur, interest ut ab omnibus his interea, uti infra proponemus, supersedeatur. Videbantur autem Deputationi huic labores hi alacrius processuri, si eorum obligatio jurisdictionibus diserta lege

per jurisdictiones suscipi possit, nisi bonum suum profectum, in theoria quidem concernentis professoris; in praxi vero Departamenti Hydraulici testimonialibus edocuerit. Penes Consilium vero stabilitur jam praeexistens Departamentum Hydraulicum cum uno directore, necessariis ejusdem adjuncto, et requisito subalternorum individuorum numero. Motiva. In comitatibus illis, in quorum gremio nulli hydraulici labores occurrunt, sufficiunt

jam haud difficulter haberi possunt; superest tantum ut diserta lege constituatur, ne ullus, nisi necessariis de utroque hoc objecto testimonialibus provisus, per jurisdictiones ad officium geometrae assumi possit. Pro Hydraulico Departamento hactenus director cum duobus adjunctis suffecit; ubi labores increverint, posteriorum numerus iis admensurari debebit, subalternis individuis eo paucioribus opus erit, quo plures practicantes Hydraulica Schola suppeditabit. Caeterum haec quoque instituta jam hactenus etiam

Hydraulica Schola suppeditabit. Caeterum haec quoque instituta jam hactenus etiam subsistebant. Ad majorem tamen consistentiam iis conciliandam legis sanctione firmanda esse videbantur. § 119. Cum Hydraulicum Departamentum omnes totius Regni hydraulicos labores quoad ipsum executionis modum immediate dirigere non sufficiat, quinque praeterea dirigentes geometrae ita constituantur, ut singulo Hungariae circulo unus, partibus vero

per comitatus geometrarum suorum relationes, si e re existimaverit, dirigentum revisioni, horum vero opiniones Hydraulici Departamenti inspectioni transmittere poterit. Intererit etiam, ut in majoris momenti laboribus comitatenses quidem cum dirigentibus geometris, hi vero cum Departamento Hydraulico quoad ipsum mechanicum manipulandi laboris modum privatam etiam officiosam correspondentiam foveant. Motiva. Jusserat sub

relationes, si e re existimaverit, dirigentum revisioni, horum vero opiniones Hydraulici Departamenti inspectioni transmittere poterit. Intererit etiam, ut in majoris momenti laboribus comitatenses quidem cum dirigentibus geometris, hi vero cum Departamento Hydraulico quoad ipsum mechanicum manipulandi laboris modum privatam etiam officiosam correspondentiam foveant. Motiva. Jusserat sub recenter defunctus Augustus

non dubitet, tarde tamen, aut vix unquam tantus erit horum numerus, ut singulus comitatus talibus, qui nulla amplius directione egeant, subjectis provideri possit. Accedit quod ab eadem proportione, qua capaciora sensim individua prodibunt, labores etiam hydraulicos cum progressu temporis accumulandos esse facile praevideri possit, adeoque insufficientia Departamenti Hydraulici pro omnibus his laboribus immediate dirigendis porro etiam subsistet. Quoad distributionem tamen dirigentium geometrarum,

praevideri possit, adeoque insufficientia Departamenti Hydraulici pro omnibus his laboribus immediate dirigendis porro etiam subsistet. Quoad distributionem tamen dirigentium geometrarum, debuit Deputatio ab instituto Josephino recedere, cum divisio Regni in 10. districtus nec eotum lege canonisata fuerit, nec nunc ut solo laborum hydraulicorum titulo canonisetur intersit. Possunt enim dirigentes per legalium circulorum numerum constitui, et si forte progressu temporis unus singulo circulo

recurrat, deque accipienda inde inviatione comitatensem geometram continuo edoceat. § 120. Consilium Locumtenentiale omnia loca illa, in quibus labores ejusmodi necessarii sunt, una cum elaborando per locales geometras plano et sumtuum schemate a concernentibus jurisdictionibus (quae respectivos etiam dominos terrestres, si opus fuerit, audiendos habebunt) sibi referri faciet: super his primum respectivos circuli geometras, tum ipsum etiam

Verum quidem est, quod hac ratione generalia plana, licet plerumque momentosiora, unicam tantum subibunt revisionem. Verum hic jam nullus secundae revisionis modus superest, nisi forte exposcente rei gravitate ipsius directoris opinio cum extero summae hac in arte existimationis viro communicetur. § 121. Quodsi tamen circa ordinationem ejusmodi seu per jurisdictionem aliquam, seu per privatum

benignam resolutionem opus ejusmodi, non obstante cujuscunque contradictione, in effectum deducatur. Motiva. Duplici ex causa suscipiendo cuipiam publico labori aliquis reclamare potest: primum si id per fundos suos cum eorum jactura procedere deberet, et de hoc immediate sequenti §-pho providebitur. Deinde si opus tale per fundos suos non procedat quidem, illud tamen praejudiciosum fundis suis effectum producturum credat: veluti si per erigendos in adversa

Motiva. Si locales comitatus necessarias operas in sortem jam defixae gratuitorum laboratorum quottae praestiterint, per hoc plebs eorum nihilo magis prae aliis aggravabitur. Si vero requisitos etiam sumtus e Cassa sua Domestica suppeditare deberent, cum operae ejusmodi non in omnibus comitatibus occurrant, et pro emolumento totius publici suscipiantur, jam unus pro aliis onus portare deberet. Et ideo sumtus hi e Fundo Publico praestari debent. Censebat autem Deputatio omnes ejusmodi sumtus ad Fundum Salis ideo

partim persuasionis, partim exempli via obtineri potest. Quod naves Rhoenanas Danubius ferat, jam usus docuit; forte effectuato semel generali navigationis plano Tibiscus etiam et Savus eas ferent. Constat, quod cum navis ejusmodi velis et ancoris provisa sit, si peritum illam regendi navarchum habeat, et cursum suum citius conficiat, et majorem mercium quantitatem sustinere possit; id autem praesertim in Hungaria, cujus producta plerumque voluminosa sunt,

Tempus itaque esse Deputatio existimavit ut de generali plano, quod omnes necessarios hydraulicos labores systematice exhauriat, cura suscipiatur. Huic autem quod libellatio ad eandem scalam et uniformes quoad objecta hydraulica observationes praemitti, adeoque cum unus totum hunc laborem perficere non possit, quod operantes geometrae et uniformem instructionem et eandem directionem habere debeant, satis constat. Ostendimus in Elaborato status actualis a §-pho 71. usque 78. quod nullus ferme sit

haud magnum spatium efferre in provocato Elaborato jam ostendimus. E vastioribus stagnis saepe canales communicationis opportune formari possunt: quare et horum systematica mappatio necessaria est. Ac illa quidem majori molestia, quam fluvii libellabuntur, et cum copiosiora sint, utpote: Förtöensia, Balatoniensia, Temessiensia, Tibiscana, et ea, quae Samusius, tres Crisii, et Marusius efficiunt, labor hic longius tantisper

conquiesci possit. Accedit quod notabilis laboris hujus pars juxta eandem mappam jam peracta sit, adeoque hanc potius consummare, quam iterum de novo ordiri intersit. Deputatos etiam ante terminatam mappationem legere propter interea facile evenibiles cum denominandis individuis mutationes praematurum videtur. Caeterum diximus quidem elaborata hactenus plana ad summum pro inviatione aliqua deservire posse: interest tamen ut et haec Regnicolaris Deputatio accipiat, et quia dantur indubie plana, quae Cancellariae

individuis mutationes praematurum videtur. Caeterum diximus quidem elaborata hactenus plana ad summum pro inviatione aliqua deservire posse: interest tamen ut et haec Regnicolaris Deputatio accipiat, et quia dantur indubie plana, quae Cancellariae exhibita, cum Consilio tamen Locumtenentiali non communicata; vel vero, quae per istud submissa, eidem amplius remissa non fuerunt, interest etiam ut haec ex Archivo Cancellariae communicentur; interest denique ut geometrae et hydraulae publici una cum ipso Hydraulico

quae Cancellariae exhibita, cum Consilio tamen Locumtenentiali non communicata; vel vero, quae per istud submissa, eidem amplius remissa non fuerunt, interest etiam ut haec ex Archivo Cancellariae communicentur; interest denique ut geometrae et hydraulae publici una cum ipso Hydraulico Departamento adeo Deputationi huic pro hoc actu subordinari debeant, quia sub ipso defluo labore complures libellationes et mappationes indubie occurrent, veluti si quis collateralis canalis, qui per mappata jam stagna non procedat, stabiliatur.

planum ita elaborabit ut et generalem omnium navigabilium fluviorum regulationem, et vastiorum stagnorum exsiccationem, et canalium communicationis erectionem, et viarum e locis emporialibus ad propinquiores navigationis stationes ducentium instaurationem exhauriat. Et cum omnes hi labores ad semel suscipi non possint, ipsum etiam qua serie peragendorum horum laborum ordinem determinabit. In determinandis laboribus semper ad id reflectet: an procuranda per eos utilitas publica necessariis in eos expensis correspondeat? Eorum vero, quos

determinaverit, accurata, quoad res admittit, laboratorum et sumtuum schemata elaborabit. Motiva. Generale navigationis planum eo dirigi debet ut maxima, quoad fieri potest, Regni pars beneficii navigationis particeps efficiatur. Itaque cum centrum navigationis Hungaricae capitalia ejus flumina, Danubius, Tibiscus, Savus et Colapis constituant, ante omnia determinari debet qualiter horum regulatio perficienda sit; ad hoc, ut navigatio per eos et

Marusio ita aptare operae pretium sit, ut illi collaterales si non adversae, secundae adminus navigationis canales praebeant, et qualiter id in singulo fluvio praestari possit? Cum nec determinandi in hunc usum collaterales fluvii sufficientes pro toto Regno communicationis canales praebituri sint, an non hos per Fertöiensia, Balatoniensia, Temessiensia,

aperiatur, et ingentes, quae modo vix alicui usui sunt, plagae in fructifera terrena convertantur? si ita, ubi? et qualiter? canales hi fodi debeant? Si vero omnibus his praestitis adhuc notabilem aliquam Regni plagam beneficio communicationis cum aliquo navigabili fluvio destitui eveniat, an? ubi? et qualiter ejusmodi communicationis canalem per siccum effodere expediat? Denique cum hac etiam ratione aliqua emporialia loca extra canales ejusmodi casura sint, determinari debet ad quas

Si vero omnibus his praestitis adhuc notabilem aliquam Regni plagam beneficio communicationis cum aliquo navigabili fluvio destitui eveniat, an? ubi? et qualiter ejusmodi communicationis canalem per siccum effodere expediat? Denique cum hac etiam ratione aliqua emporialia loca extra canales ejusmodi casura sint, determinari debet ad quas navigationis stationes ex emporialibus ejusmodi locis vias commerciales instaurare intersit? Si omnia haec ordinate elaborentur, tum primum generale et

quod primum capitalia flumina, tum collaterales fluvii, postea ducendi per vasta stagna canales, ac postremo commerciales ex emporialibus locis ad propinquiores navigationis stationes viae perfici debeant. Verum cum singulum iterum objectorum horum complures labores, qui forte e defectu fundi simul suscipi non poterunt, requirat, interest ut exmittenda Deputatio inter hos ipsos novam iterum seriem specifice elaboret, v. g. an prius transsectionem aliquam fieri vel superfluum

nisi utilitas publica profusis in hos labores sumtibus respondeat, opera ejusmodi ad artis tantum ostentationem referuntur. Quare ut eadem Deputatio sumtuum etiam schemata elaboret, prorsus necessum est. Nihil quidem ejusmodi schematibus incertius esse satis constat. Cum tamen Deputatio illa, parte ex una e viris localium pretiorum probe gnaris, parte vero ex alia ex hydraula laborum, quos opera ejusmodi requirunt, aprime perito constituta sit, sperare licet, quod schemata haec adminus proxime ad realitatem perduci possint.

stabilitum fuerit, nulli seu in navigabili aliquo fluvio seu in vastiori stagno systematici labores suscipiantur, nulli canales communicationis per siccum fodantur, neque commerciales ex emporialibus locis ad aliquas navigationis stationes viae exstruantur. Cum tamen restauratio rami Érsek-Ujváriensis ad navigationem in eum, in quo jam praefuit, statum reponendum summe necessaria sit, aliquot vero Tibisci gyrorum transsectio in qualicunque generalis plani systemate alioquin fieri debeat, haec

sumtuum suscipi non possint, in motivis immediate praecedentis §-phi ostendimus; interest igitur ut id diserta lege interdicatur. Caeterum capitales, imo aliquae etiam collaterales commerciales viae, quae nullum cum plano navigationis nexum habent, absque ulla ad hoc reflexione interea etiam et instaurari et conservari debent; saepe enim talis est emporiorum situatio, ut merces ex uno ad aliud per continentem promovere longe lucrosius sit, quam beneficio

item Vienna et Posonio per Budam in Transilvaniam. Has itaque uti et illas, quae e talibus emporialibus locis, qui ab aliquo navigationis canali procul distant, in capitales hos ductus incidunt, collaterales vias, tamquam nullum cum generali plano navigationis nexum habentes, interea etiam et instaurari, et conservari interest, prouti id in motivis ad praesentis Projecti §-phum 97. jam ostendimus. Restant itaque tantum illae viae, quae ex emporiali quopiam loco ad aliquam

evoluto vel hoc tempore reale illi beneficium accedet, quia fundum fructiferum absque ullis suis impensis, etsi tardius recipiet. Libera autem disponendi facultas non potest eo plane extendi, ut voluntati proprietarii in eo etiam casu deferri debeat, si malit fundum cum suo et publici detrimento porro etiam infructuosum manere. Sub Augusta Maria Theresia, licet nulla adhuc lex obligatoria eatenus exstiterit, hujus rei exemplum in paludibus Sárviziensibus editum fuit, et tunc proprietarii in obversum

tunc proprietarii in obversum libere disponendi facultatis ad suppeditandos sumtus cogebantur. Cui tamen inconvenientiae per legem hanc obviatur. § 132. Si e compluribus stagni alicujus, quod nullum cum generali navigationis plano nexum habet, compossessoribus pluralitas eorum exsiccando illi manum admovere velit, hi id ipsum comitatui detegere, hic vero facultatem suscipiendi talis operis, non attenta reliquorum contradictione, nisi quid aliud obstet, iis elargiri

praestari potest, quam si res voto pluralitatis compossessorum deferatur. Nisi enim opus reipsa utile sit, pluralitas compossessorum in illud non consentiet. Accedit quod in ejusmodi casu ne proportionalis quidem processus locum habeat, cum labores ejusmodi per ratas suscipi non possint, sed totum in complexo opus ad semel absolvi debeat. Pro reliquis §-phi hujus clausulis eadem motiva militant, quae ad immediate praecedentem jam allata sunt.

proprietatis actum exercendi. Ne proinde per longam juris viam utilissima saepe opera adhaerere et per id saepe perfectus jam usque ad controversum locum labor corrumpi debeat, justum videtur ut differentiae ejusmodi per summariam discussionem promte terminentur. Cum succumbenti ordinaria juris via in forma novi salva relinquatur, hic eo minus ex eo praejudicii sentiet, quod, si etiam illum in hac triumphare contingat, interea nonnisi infructuosi alioquin fundi possesorio cariturus sit.

eo difficilius possent regulari, quod eorum existentia et operationes minus apparentes sint, quam caeharum: itaque hos simpliciter potius cassari expedit. § 136. Mercaturam all ingrosso cum quibusvis commercii articulis omnis seu domesticus, seu exter, modo praescriptis in Codice Cambio Mercantili conditionibus satisfaciat, suscipere et exercere potest. Officinam etiam aperire, aut merces sub tuguriolo exponere, qui vulgo

debet; irritantur proinde omnia illa nonnullarum civitatum statua, per quae seu obligatio insinuationis in ejusmodi casu imponebatur, seu certus tantum officinarum, aut mercatorum, vel etiam opificiorum numerus definiebatur; seu denique aliqua mercatorum merciumque, cum quibus singulus traficare possit, classificatio constituebatur. Motiva. Mercaturam all ingrosso exteris etiam indulgere ipsius publici interest. Si enim haec ad solos domesticos restringatur, hi

jurisdictione domesticus officinam in aliqua civitate aperire velit, praevie concivilitatem assumere debeat. Haec autem pro conservanda commercii libertate eidem per magistratum negari non possit. Caeterum necessitas insinuationis non potest cum libertate commercii conciliari, quia illa variis partialitatibus, plerumque etiam interessentiis occasionem praebet. Vigebat etiam in aliquibus civitatibus abusus ille, forte statutis etiam earum confirmatus, ut certus officinarum, adeoque

limites restringitur. Quanta autem provisio pro tota, ad quam se ejusmodi mercatoris distractio extendit, peripheria necessaria sit, id magistratus civitatis calculare non potest. Ipsa haec provisionis necessitas eosdem limites semper non retinet, sed cum populationis incremento assurgit. Fit itaque per ejusmodi numeri mercatorum restrictionem ut beneficium, e quo plures cives honeste subsistere potuissent, paucorum cupiditati in forma monopolii tradatur. Ubi e converso si plena commercio libertas

Ubi e converso si plena commercio libertas concedatur, ipse naturalis commercii cursus justum inter numerum mercatorum et necessitates peripheriae alicujus aequilibrium suapte producet; concurrentia mercatorum justa mercium pretia inducet; et cum officinariorum ejusmodi mercatorum quaestus in importatione exterarum mercium plerumque consistat, si hunc plures, quam inde subsistere possint, amplexi fuerint, cogentur eorum aliqui ad commercium exportationis, quod Regno longe utilius est, animum

eorum aliqui ad commercium exportationis, quod Regno longe utilius est, animum adjicere. Alter, qui in nonnullas civitates irrepsit, abusus ille est, quod mercatores in plures classes dispescantur, et singulo certae tantum mercium species, cum quibus quaestum exercere ausit, praescribantur. Institutum hoc Pestiensium et Temessiensium mercatorum coetui adeo utile videbatur, ut hi illud lege publica stabiliendum postulaverint. Verum institutum hoc perinde ac restrictio numeri mercatorum libertati commercii

lucrum percipit. Hic e contra, nisi in paucis, quae habet, frustis multum lucretur, subsistere non potest. Certum etiam est, quod, si majores quaestores ejusdem qualitatis articulum leviori pretio distrahant, minuti nullum emtorem invenient. Cum illi remedium hoc in potestate habeant, et tamen his praevalere non possint, sed ad eos supprimendos legis auxilium implorent, patet evidenter quod majores quaestores aut deterioris qualitatis merces habeant, aut illas altiori distrahant, aut forte

abusus etiam jus mercaturae aut opificii emendi aut vendendi pro abrogato habeatur, adeoque quod in casibus cridae jus mercaturae aut opificii creditoribus pro fundo assignari non possit. Motiva. Ut unus mercator ab alio totam cum mercibus officinam emat, id in iis etiam provinciis, ubi plena commercii libertas viget, usu venire solet. Verum ut emtor praeter mercium pretium insuper ipsum jus quaestum exercendi persolvere debeat, id ibi tantum locum habere potest, ubi mercatores

velit, si hunc exercendi facultas cuique alioquin libera est. E converso si mercatorum numerus restringatur, a primis, qui systematicum hunc numerum ingrediuntur, beneficium hoc amplius adimi non potest, adeoque jus hoc in eorum familia haereditarium efficitur. Et cum per id, si haereditaria ejusmodi familia mercaturam suam vendat, jam definitus mercatorum numerus non augeatur, venditio haec facile indulgetur. Jam vero primus, qui e haereditariis ejusmodi mercatoribus mercaturam

suam vendat, jam definitus mercatorum numerus non augeatur, venditio haec facile indulgetur. Jam vero primus, qui e haereditariis ejusmodi mercatoribus mercaturam deserere mercesque suas alteri vendere constituit, cum jus quaestum in tali civitate exercendi relate ad eum, cum quo tractavit, sibi exclusivum fuisse sciverit, facile in eam devenit cogitationem, ut praeter mercium pretium jus hoc tamquam haereditatem suam sibi

indulgetur. Jam vero primus, qui e haereditariis ejusmodi mercatoribus mercaturam deserere mercesque suas alteri vendere constituit, cum jus quaestum in tali civitate exercendi relate ad eum, cum quo tractavit, sibi exclusivum fuisse sciverit, facile in eam devenit cogitationem, ut praeter mercium pretium jus hoc tamquam haereditatem suam sibi seorsim persolvi postulaverit; emtor vero idem jus sibi etiam postea futurum reputans id

mercium pretium jus hoc tamquam haereditatem suam sibi seorsim persolvi postulaverit; emtor vero idem jus sibi etiam postea futurum reputans id ultro praestiterit. Apparet itaque, quod abusus jus quaestus emendi et vendendi cum restrictione numeri mercatorum adeo arctum nexum habeat ut hac semel inducta, ille etiam suapte enasci; hac vero sublata, ille quoque necessario evanescere debent. Proinde cum abolitio restrictionis numeri mercatorum jam priori §-pho proposita sit,

Apparet itaque, quod abusus jus quaestus emendi et vendendi cum restrictione numeri mercatorum adeo arctum nexum habeat ut hac semel inducta, ille etiam suapte enasci; hac vero sublata, ille quoque necessario evanescere debent. Proinde cum abolitio restrictionis numeri mercatorum jam priori §-pho proposita sit, abusus etiam jus quaestus emendi et vendendi naturaliter proponi debuerit. Si restrictio numeri mercatorum, et qui cum hac insuperabiliter nexus est, jus

evanescere debent. Proinde cum abolitio restrictionis numeri mercatorum jam priori §-pho proposita sit, abusus etiam jus quaestus emendi et vendendi naturaliter proponi debuerit. Si restrictio numeri mercatorum, et qui cum hac insuperabiliter nexus est, jus quaestus emendi et vendendi abusus tolerari posset, eodem, imo potiore jure tolerari etiam deberet restrictio numeri opificum, et usus jus opificii emendi et vendendi; hoc autem facto omnia opificia, omnes cujuscunque

haereditaria efficerentur, idest inducerentur universale et opificiorum, et quaestus monopolium, cujus tristes effectus notiores sunt, quam ut hic pluribus debeant explicari. Potest quidem propositae legi ea difficultas objici quod cum emtio et venditio juris quaestus nulla hactenus lege vetita fuerit, moderni contrahentes bona fide egerint, adeoque nec emtor depositam summam perdere, nec venditor perceptam restituere teneatur; proinde cum nemo citra suam

objici quod cum emtio et venditio juris quaestus nulla hactenus lege vetita fuerit, moderni contrahentes bona fide egerint, adeoque nec emtor depositam summam perdere, nec venditor perceptam restituere teneatur; proinde cum nemo citra suam culpam damnum pati possit, quod publicum omnes has summas bonificare deberet; cui oneri cum fundus publicus vix suffecturus sit, usus autem venditionis juris quaestus non in omnibus civitatibus usu venerit, expedientius foret hunc pro

contrahentes bona fide egerint, adeoque nec emtor depositam summam perdere, nec venditor perceptam restituere teneatur; proinde cum nemo citra suam culpam damnum pati possit, quod publicum omnes has summas bonificare deberet; cui oneri cum fundus publicus vix suffecturus sit, usus autem venditionis juris quaestus non in omnibus civitatibus usu venerit, expedientius foret hunc pro futuro tantum interdicere, in civitatibus vero, in quibus jam invaluit, rem in statu quo

enim nativus civis per nativitatem, adjecticius autem per assumtam concivilitatem omnium civilium beneficiorum, inter quae jus quaestus etiam reputatur, particeps efficitur. Non potuit itaque magistratus etiam cum Electae Communitatis assensu jus hoc, in praejudicium totius civium corporis, ad pauca tantum individua restringere. Confirmatio autem semper relativa est ad confirmatum, adeoque si id, quod confirmatur, invigorosum est, ipsa etiam confirmatio vim

et de eo tamquam haereditate sua per venditionem disponere possint. Sibi igitur imputare debent incauti juris quaestus emtores, si depositae pro tali objecto, quod legitime alienari non posse scire eos oportebat, summae jacturam patiantur, praesertim cum in iis etiam, in quibus abusus iste se adhuc sustinet, locis saepius eidem reclamatum venditionemque et emtionem juris quaestus in quaestionem vocatam fuisse acta Consilii testentur, adeoque illa nec eo, qui ad praescriptionem (si tamen

complura in Archivo Consilii exstantia acta vel demisse readnexa, quam piae memoriae Rex et Imperator Leopoldus II. ad Deputationem hanc relegaverat, status mercantilis Pestiensis instantia abunde perhibet. Apparet ex illa quod in hac Civitate jus quaestus aliis cum, aliis sine facultate illud vendendi concedatur: id quod in linea mercantili pro monstruoso instituto reputari debet. Vel enim in hac civitate singulus civis jus quaestum exercendi habet, et tunc inane est facultatem jus quaestus vendendi

medium est, quam aut abusum illum ubique abolere, aut totum internum Regni commercium sponte in monopolium convertere. § 138. Quaestusdomalis cum talibus, quas mercator aut dorso suo deferre, vel equo, aut leviori, cui ipse insidet, curriculo devehere potest, mercibus, singulo regnicolae tam in civitatibus, quam et per privatorum bona liber est. Ne tamen sub hoc praetextu suspecti,

respexerunt; Deputatio e contra domalem quaestum et ad libertatem commercii et ad regnicolarum commoditatem pertinere, adeoque eum non abolendum, sed regulandum tantum esse existimavit. Hac autem in re id primum definiendum occurrit: an domalis quaestus cum omnibus vel aliquibus tantum; et si ita, cum quibus mercibus exerceri possit? Relate ad id communiter quidem id statui solet, ut quaestus hic ad minutiores tantum articulos restringatur. Verum id quaestionem adhuc non resolvit; decidi enim insuper debet, an minutia

quaestum et ad libertatem commercii et ad regnicolarum commoditatem pertinere, adeoque eum non abolendum, sed regulandum tantum esse existimavit. Hac autem in re id primum definiendum occurrit: an domalis quaestus cum omnibus vel aliquibus tantum; et si ita, cum quibus mercibus exerceri possit? Relate ad id communiter quidem id statui solet, ut quaestus hic ad minutiores tantum articulos restringatur. Verum id quaestionem adhuc non resolvit; decidi enim insuper debet, an minutia alicujus articuli ab ejus volumine? vel vero

systema regularis commercii non admittit. Nec obstat, quod per restrictionem hanc nulla inter voluminosas et parvae quidem molis, sed pretiosas merces proportio instituatur. Haec enim non secus defigi posset, quam si certa summae quantitas stabiliatur, ultra quam nec cum voluminosis, nec cum minoris molis mercibus domalem quaestum liceat exercere; ejusmodi autem legis executioni intendendi administratio publica nullum absolute modum haberet. Hactenus etiam Judaei clenodia, horologia, aliaque minoris molis aurea et argentea

non admittit. Nec obstat, quod per restrictionem hanc nulla inter voluminosas et parvae quidem molis, sed pretiosas merces proportio instituatur. Haec enim non secus defigi posset, quam si certa summae quantitas stabiliatur, ultra quam nec cum voluminosis, nec cum minoris molis mercibus domalem quaestum liceat exercere; ejusmodi autem legis executioni intendendi administratio publica nullum absolute modum haberet. Hactenus etiam Judaei clenodia, horologia, aliaque minoris molis aurea et argentea fabricata per domos et

all ingrosso, hi vero consumentibus alla minuta eadem divendant. Verum raro fabricae alicui ea felicitas obtingit, ut principio statim omnes suas merces all ingrosso distrahere possit; quodsi autem notabilis earum pars invendita remaneat, cum fabricarum erectio sumtuosa sit, hae facile labefactantur. Sed nec ipsa commercii libertas admittit ut consumentes impediantur, quominus merces quascunque a prima manu sibi possint comparere. Opponent quidem mercatores quod id citra detrimentum status

adeoque sicut quoad hos praecedenti §-pho reciprocum stabilitum est: ita quoad hos etiam idem debet observari. § 140. Si opifex una in quaestum se immittat, ab hoc etiam beneficio cum justa proportione taxetur. Id tamen pro quaestu eidem non imputetur, si remansam e procurata sibi necessariorum pro opificio suo materialium provisione quantitatem divendat. Motiva. Status mercantilis Pestiensis exposuit quod

taxetur. Id tamen pro quaestu eidem non imputetur, si remansam e procurata sibi necessariorum pro opificio suo materialium provisione quantitatem divendat. Motiva. Status mercantilis Pestiensis exposuit quod capillamentarii cum Dintuch aliisque similibus, sartores cum panno variisque materiis quaestum incipiant exercere, et ex hac occasione opifices a quaestu diserta lege inhiberi postulavit: verum ut legislatio commercii libertatem vel hac parte constringat, non expedit. Quid enim

imputetur, si remansam e procurata sibi necessariorum pro opificio suo materialium provisione quantitatem divendat. Motiva. Status mercantilis Pestiensis exposuit quod capillamentarii cum Dintuch aliisque similibus, sartores cum panno variisque materiis quaestum incipiant exercere, et ex hac occasione opifices a quaestu diserta lege inhiberi postulavit: verum ut legislatio commercii libertatem vel hac parte constringat, non expedit. Quid enim publico nocet, si potentior civis per sodales

verum ut legislatio commercii libertatem vel hac parte constringat, non expedit. Quid enim publico nocet, si potentior civis per sodales suos opificium, per se vero aliquam quaestus speciem exerceat? Id tamen justum est ut in tali casu ab utroque beneficio contribuat. Cum tamen mercatores Pestienses opificibus jam id pro quaestu imputent, si necessaria pro opificio suo materialia de casu in casum ex eorum officinis non accipiant, sed de his sibi in nundinis, aut alibi, ubi ea leviori habere possunt, provisionem faciant, et si hanc

nundinis, aut alibi, ubi ea leviori habere possunt, provisionem faciant, et si hanc totam consumere forte non possit, remanentiam divendat, videbatur id diserte clarificari debere. Opponent quidem mercatores quod sub titulo remanentiae opifices formalem cum materialibus opificii sui quaestum possint exercere. Verum id observare, et si reipsa eveniat opificem talem etiam a beneficio quaestus taxare, ad partes localis magistratus pertinebit. Exponunt etiam mercatores Pestienses quod opifices non tantum

decidit, an advicinantium jurisdictionum opifices fabricata sua in hebdomadalibus civitatis nundinis distrahere possint? Pecora vero nonnisi in eorum locorum hebdomadalibus nundinis vendere licet, quae speciali eatenus privilegio provisa sunt. Cum proinde politicae Hungariae circumstantiae sublationem nundinarum necdum admittant, interest ut adminus Legislatio eas quam maxime liberas efficiat, et quidem non annuas tantum, sed etiam hebdomadales. Publici enim nihil interest, an annuae vel

annuae nundinae nunc miserae langueant, et vicissim. Omnia haec naturalis commercii cursus regit, qui nisi eidem impedimenta per Legislationem aut irrepentes sensim abusus ponantur, eo semper sponte inclinat, ubi cum maxima utilitate exerceri potest. Quod pecuarias nundinas in particulari attinet: viguit quidem hactenus usus ille quod pecora nonnnisi in talium locorum hebdomadalibus nundinis distrahi potuerint, quae peculiari superinde privilegio provisa

restrictio haec quoad articulos primae necessitatis subsistere posset, potiori adhuc jure introduci quiret quoad reliquas merces, ita ut exempli causa panni quaestus tantum ad aliqua, lineorum fabricatorum ad alia loca etc. restringatur. Quod cum ratio ipsa non admittat, interest certe ut Legislatio pecuariarum etiam nundinarum discrimen sufferat, et sicut omnes alias merces, ita etiam pecora in hebdomadalibus nundinis distrahi admittat. Non inferetur per id injuria iis, qui ejusmodi

in legali distantia vicini privilegium ejusmodi impetrent. Si modernorum privilegiatorum situatio pro quaestu pecuario idonea est, ipse naturalis commercii cursus beneficium hoc ipsis porro quoque confirmabit. Sin, sibi adscribant quod commercii cursum cum detrimento publici cogere voluerint. Caeterum proposuerunt aliqui ut auctus jam supra modum nundinarum numerus ad justam proportionem reducatur, eo potissimum nixi argumento, quod nimia nundinarum copia populum a labore agriculturae avocet, et in vitio

nundinarum numerus ad justam proportionem reducatur, eo potissimum nixi argumento, quod nimia nundinarum copia populum a labore agriculturae avocet, et in vitio ebriositatis obfirmet. Verum argumentum hoc ad omnium potius nundinarum sublationem spectare videtur; quam cum ratio moderni temporis non admittat, interesse potius videtur ut eae quam maxime multiplicentur. Ita enim eveniet ut nundinae ipsa hac de causa suapte sensim evanescant, quemadmodum id apud eos, quibus nullus amplius est nundinarum usus, populos factum est.

Motiva. Augustus Josephus II. ipsam etiam articulorum primae necessitatis limitationem aboleverat, eo nixus argumento, quod naturalis commercii cursus ipsorum etiam horum articulorum pretia ad justum aequilibrium suapte reducat. Nimirum cum pretia rerum a proportione auctae circulantis pecuniae sensim increscere, etsi pretia victualium eleventur, artefacta ab eadem proportione assurgere soleant. An enormia, quae non multo post enata sunt articulorum horum pretia, ordinationi huic, vel vero mox

extendere, jam restringere, jam etiam simpliciter abolere intersit. Nimirum tres epochae hac in re universim defigi possunt. Prima dum tenui adhuc populatione, nationalis industria et opificia quasi pullulare primo incipiunt, et tunc, cum nulla adhuc sit venditorum concurrentia, administratio publica vigilare debet, ne pauci, qui adhuc praesto sunt venditores, nimis exaggerata articulis primae necessitatis pretia statuant, id quod illa nonnisi per generales et periodicas limitationes

suapte evanescit. Hungaria in prima adhuc epocha versabatur, dum veteres leges et generalem, et periodicam articulorum primae necessitatis limitationem praescripserunt. Quod tertiam necdum attigerit, vel id demonstrat, quod commercium ejus cum iis populis, apud quos limitatio omnis jam exolevit, nullatenus comparari possit, id est, quod in Hungaria necdum tanta, quanta apud populos illos, venditorum concurrentia vigeat. Itaque Hungaria in secunda adhuc epocha versatur, adeoque non interest ejus ut seu

tantum casibus et articulis adhibeat. Temperamentum hoc ea etiam ratio commendat, quod generalis omnium primae necessitatis victualium et artefactorum limitatio, ut justa evadat, non secus institui possit, quam si internus rei valor ad justam cum massa circulantis pecuniae proportionem reducatur, ac praeterea victualium pretia artefactis, et vicissim, commensurentur; massa vero circulantis pecuniae nunquam exacte determinari, adeoque tota haec operatio in nullo fixo principio fundari possit. E converso si

determinari, adeoque tota haec operatio in nullo fixo principio fundari possit. E converso si partialis tantum alicujus articuli limitatio suscipiatur, omnia haec ita ad vivum resecari non est necesse, sufficit, si vel per practicam aliquam probam, vel per institutam cum sumtuosiori aliquo articulo comparationem, seu etiam a vicinae, quae in iisdem plane circumstantiis versatur, jurisdictionis exemplo pretium alicujus ejusmodi articuli exaggeratum esse ostendatur. Cum tamen ipsa haec criteria fallere possint, interest ut

per practicam aliquam probam, vel per institutam cum sumtuosiori aliquo articulo comparationem, seu etiam a vicinae, quae in iisdem plane circumstantiis versatur, jurisdictionis exemplo pretium alicujus ejusmodi articuli exaggeratum esse ostendatur. Cum tamen ipsa haec criteria fallere possint, interest ut jurisdictiones publicae omnes alias diminuendi talis pretii politicas vias antea experiantur, quam ad limitationem descendant. Ita si pistores panis, lanii bubulae pretium plus justo augeant, juvat experiri, an

aliorum magistrorum malo huic subveniri possit, antequam ad anceps et invisum limitationis remedium descendatur. Major est in eo difficultas: quinam articuli ad categoriam primae necessitatis referri debeant, cum id nulla lege diserte definitum sit. Communiter quidem ea pro primae necessitatis articulis reputantur, quorum maxima populi pars indispensabilem habet necessitatem. Verum ne hoc quidem satis determinatum rei hujus criterium est. Nemo enim est, qui

hactenus quidem limitatio etiam in civitatibus per comitatus peragebatur. Verum inficiari non licet quod id primis jurisdictionis principiis adversetur. Civitates enim quartum Regni Statum constituunt, et plena in gremio sui pollent jurisdictione. Habent jus statuta cum assensu Principis condendi. Magistratum suum ipsi cives eligunt. Hic judicatum etiam in octavalibus objectis exercet, id quod comitatensi magistratui leges denegarunt. Gaudet jure gladii, jus forisationis exercet;

pertineret. Constat enim, quod alia plerumque pro civitate, alia pro rure victualium pretia defigantur. Denique nec ea ratio subsistit quod ad civitates victualia per provinciales homines comportentur; hi autem non civili sed comitatus jurisdictioni subsint. Cum enim civitas territoriali jurisdictione gaudeat, quicunque in hac aliquid vendit, quoad ipsum venditionis actum jam ejus jurisdictionem sortitur. Unica adhuc illa reflexio superest, quod cum saepe aliqua Magistratus Civici membra ipsas

hi autem non civili sed comitatus jurisdictioni subsint. Cum enim civitas territoriali jurisdictione gaudeat, quicunque in hac aliquid vendit, quoad ipsum venditionis actum jam ejus jurisdictionem sortitur. Unica adhuc illa reflexio superest, quod cum saepe aliqua Magistratus Civici membra ipsas illas, quae sub limitationem cadunt, professiones exerceant, evenire posset ut abusibus eorum conniveatur. Verum ad id praecavendum alioquin proponitur, ut omnis limitatio cum interventu electae communitatis et

Unica adhuc illa reflexio superest, quod cum saepe aliqua Magistratus Civici membra ipsas illas, quae sub limitationem cadunt, professiones exerceant, evenire posset ut abusibus eorum conniveatur. Verum ad id praecavendum alioquin proponitur, ut omnis limitatio cum interventu electae communitatis et possessionatae nobilitatis, juxta pluralitatem votorum peragatur. Praescripsit lex remedium hoc pro repartitione contributionum, et ab eo tempore aut nullae eatenus querelae oriuntur, aut per unum recursum statim

quoad limitationem producere debebit. § 143. In locis dominali jurisdictioni subjectis officinam aperiendi jus ab indultu quidem domini terrestris dependet: domalis tamen quaestus etiam cum illis articulis, qui in officina ejusmodi prostant, aliis per dominum terrestrem interdici non potest; non potest etiam dominus terrestris coemtionem alicujus articuli in terreno suae jurisdictionis ad unum tantum mercatorem restringere, sed haec libera semper omnibus

qui in bonis eorum officinam aperire vult, fundum pro illa assignare teneantur. Verum sub praetextu legitimi hujus juris formales subinde abusus emergunt; nimirum offerunt quandoque cupidi ejusmodi officinarii majorem locali domino censum, si quaestum cum iis articulis, qui in tali officina prostant, per terrenum suae jurisdictionis interdicat, et dominus terrestris id ad liberam de rebus suis disponendi facultatem pertinere ratus prohibitionem ejusmodi reipsa emittit. Alias si articuli cujuspiam,

si sibi soli coëmtionem talis articuli per dominium suum concedant. Et horum aliqui id quoque ad dominicam potestatem pertinere existimantes subditos suos, ne alteri quam huic quaestori articulum talem vendere ausint, reipsa inhibere solent. Proinde cum utrumque hoc limites jurisdictionis dominalis excedat, et nocivum commercio publico monopolium inducere possit, interest ut id diserta lege interdicatur. Quod autem dominalis jurisdictio ad coactiones illas se non extendat, facile apparebit, si ad

quorum mentem et animum natura ultra vulgus elevavit, reperiri solent; hi autem jam ex indole sua honoris stimulis agitantur, et nisi hunc per majora negotia assequendi spem habeant, facile ineunt aliud vitae institutum, quod ipsis viam ad honores, etsi minori cum utilitate, pandit. Axioma hoc non in sola rationis subtilitate, sed in ipsa omnium populorum et seculorum experientia fundatur; nam prout Status Mercantilis apud aliquem populum majori aut minori honore gaudebat gaudetque, ita etiam pauciora aut plura magna negotia

Caeterum ipsas, quae majoribus mercatoribus in specifico exhiberi debeant, honoris testificationes determinare infra sphaeram Legislationis esse videtur. Reliquendum est genio nationali, qui si citius eo inclinaverit, ut par ipsis cum nobilibus honor exhibeatur, lex etiam citius propositum effectum producet. Erunt fortasse, qui Magnates et Nobiles ad suscipiendum hoc vitae institutum diserta lege animandos esse existiment; verum id spiritui Constitutionis nostrae repugnat,

suscipiendum hoc vitae institutum diserta lege animandos esse existiment; verum id spiritui Constitutionis nostrae repugnat, et sinistrum pro ipso commercio effectum producere posset; spiritus enim Constitutionis nostrae est militaris, qui cum spiritu mercantili conciliari non potest. Ipsa etiam Magnatum et Nobilium educatio et vivendi ratio felicem in magnis negotiis progressum iisdem vix promittere potest; cum enim mercatura major, ut succedat, frugalem vitam, intensum

spiritus enim Constitutionis nostrae est militaris, qui cum spiritu mercantili conciliari non potest. Ipsa etiam Magnatum et Nobilium educatio et vivendi ratio felicem in magnis negotiis progressum iisdem vix promittere potest; cum enim mercatura major, ut succedat, frugalem vitam, intensum continuo laborem, et frequentes, saepe permolestas, quandoque etiam periculosas peregrinationes exigat, haec autem vix alicujus Magnatis et Nobilis genio conveniant, suscepta per eos negotia

commendationem impetrandae alioquin capaces sunt. Exteri e contra absque indigenatu, recentius vero illocati ante evolutum naturalisationis terminum per armales nobilitari non possunt. Proinde cum publici intersit ut fabricae et exportatio domesticarum mercium per hos quoque promoveantur, interesse putabat Deputatio his eum insuper favorem largiri, ut illi quidem absque indigenatu, qui sumtuosior et altiori conditioni magis analogus est, hi vero ante

ante naturalisationis terminum nobilitatem per armales consequi possint. Ac terminus quidem naturalisationis nulla adhuc lege defixus est, sed nunc primum erga Deputationis politicae relationem determinabitur. Cum tamen beneficium hoc illis statim, qui se primi illocant, concedendum haud esse, tuto existimare liceat per provisionem hanc exteris etiam et recentius illocatis mercatoribus favor accedet, si fabricam erigant, aut exportationis

potest. Verum si importatio superet exportationem, Regnum in passivo versatur; id autem si perduret, internae Regni vires quotannis diminuuntur. In moderna enim Europae situatione pecunia pro nervo gerendarum rerum jure optimo reputatur, cum non tantum bella ingentibus sumtibus gerantur, sed et omnium, quae utilia sunt, publicorum institutorum introductio magnam pecuniae vim requirat. Et ideo omnis prosperitatis publicae studiosa legislatio commercium exportationis prae importatione

nocet is nationali industriae; quia nisi ille hunc commercii ramum praeoccupasset, arripuisset certe illum domesticus aliquis, et tunc lucrum adminus commercii ejusmodi in domestica circulatione permansisset. Jam vero non est justum ut Legislatio exteris cum detrimento domesticae industriae favores concedat. Si domesticus aut recens illocatus quaestor commercio importationis se addicat, facilius utique illi erit circumspicere, quibus articulis partes illae, in quibus degit,

parte penitus exstinguent. Si domesticis aut recentius illocatis quaestoribus admittantur, res haec plerorumque quaestorum studia ad hoc, veluti et minoribus difficultatibus obnoxium et paucioribus sinistris casibus expositum commercii genus cum detrimento eductionis domesticorum productorum avocaret; augeret in immensum officinariorum aliorumque minutorum quaestorum numerum, sicque in ipsa contributione rimam efficeret. Exportationis e contra longe alia ratio est;

cum detrimento eductionis domesticorum productorum avocaret; augeret in immensum officinariorum aliorumque minutorum quaestorum numerum, sicque in ipsa contributione rimam efficeret. Exportationis e contra longe alia ratio est; cum enim haec vix utiliter suscipi possit, nisi vel all ingroso, vel adminus cum majori mercium quantitate per nundinas exerceatur, aut numerus mercatorum ejusmodi non facile increscet, aut si id eveniat, vis illa pecuniae, quam aucta hac ratione

aliorumque minutorum quaestorum numerum, sicque in ipsa contributione rimam efficeret. Exportationis e contra longe alia ratio est; cum enim haec vix utiliter suscipi possit, nisi vel all ingroso, vel adminus cum majori mercium quantitate per nundinas exerceatur, aut numerus mercatorum ejusmodi non facile increscet, aut si id eveniat, vis illa pecuniae, quam aucta hac ratione domesticarum mercium exportatio Regno invehet, per ipsam sui circulationem facile compensabit

vis illa pecuniae, quam aucta hac ratione domesticarum mercium exportatio Regno invehet, per ipsam sui circulationem facile compensabit illam contributionis partem, quae per favores hos decedet. Nunc omnis officinarius, qui exteras merces saepe cum nationalis industriae detrimento distrahit, jam se notabile publico servitium praestare arbitratur, et ideo pauci adhuc a proportione sunt, qui commercium exportationis assectentur. Si Legislatio noxium

sunt, qui commercium exportationis assectentur. Si Legislatio noxium ab utili quaestu distinguat, et huic tantum proemia, favores, et honores decernat, multi certe, qui secus nunquam animum eo adjecissent, aut exportationis, aut saltem mixtum cum importatione commercium suscipient; cessabunt veteres de defectu exportationis domesticorum productorum querelae, praevalentibusque sensim quaestoribus exportationis provisio haec legis, quae nunc notabilem indubie sensationem

declarandos esse proposuerit, demisse opinari debet ut favores etiam quaestus ad eos perinde extendantur; eorum vero seu deinde tolerantialis taxa seu contributio ita regulatur, ne propter aliorum impotentiam pauci illi, qui cum insigni publici emolumento aut fabricas erigent aut notabile exportationis commercium exercebunt, isthoc legis beneficio priventur. In reliquo id suapte alioquin intelligitur, quod favores hi in quantum se ultra tenores Articuli 117.

117. 1723. extendunt, nonnisi post publicatam legem locum habere possunt. Quoad objectum Fundi Publici. § 147. Cum pecuniarii succursus seu in decernendis primis, seu in anticipandis erga sufficientem cautionem utilibus quaestoribus pecuniis, alterum commercii adminiculum constituant, id autem absque fundo publico praestari non

fundi publici pro usibus commercii quotannis exscindi debeat. § 149. In hac distincta Commercialis et Eventualis Cassae hypothesi, cum nullum e submissis seu per jurisdictiones, seu per privatos projectis aliquod seu inter cassas, idest circa propositorum fundorum applicationem discrimen faciat, sed omnia hydraulicos tantum labores aut alios commerciales usus respiciant, Deputatio etiam eadem

recipere potest, ejus tamen scopus is semper est, ut per has massa signorum repraesentativorum augeatur, id est, ut schedae hae in idea populi eundem, quem paratum aes, obtineant valorem, et cum illae majorem insuper et conservationis et transportus facilitatem habeant, ut eaedem etiam appetantur. Hunc schedis his valorem legislatio imperative procurare non potest, sed debet tantam iis securitatem

non potest, sed debet tantam iis securitatem praestare ut illae valorem hunc in idea populi suapte consequantur. Securitas autem haec duobus potissimum modis procuratur; primum si in cassis publicis omnes solutiones cum schedis his instar paratae acceptentur; dein si eaedem singulo privato, qui nec earum usum in commercio facere, neque eas apud alios privatos in paratam convertere potest seu e speciali in hunc finem destinata, seu e quacunque demum, publica cassa in

velint liberare. Verum si nimium magna a proportione circulantis pecuniae schedarum harum quantitas emittatur, id ipsum totum hoc institutum necessario convellere debet; tunc enim magnus erit eorum, qui illas in cassis publicis permutent, numerus; et cum numerus hic in oculos publici incurrat, genuina autem instituti hujus theoria paucis nota sit, id eam continuo producet suspicionem, quod schedae hae non habeant sufficientem securitatem; rumore autem hoc sensim propagato accurrent plerique omnes earum possessores

nullum etiam cursum habere possent. Non erat ignotum, quod supra memoravimus, axioma, illi, qui schedarum emissionem perinde, sed nonnisi conflata praevie reali et proportionata, pro earum securitate cassa, ut mox referemus, proposuit. Cum tamen hic erectionem realis hujusmodi cassae in spontaneis Statuum oblatis fundet, opinio ejus in secunda objecti hujus parte recensebitur. § 150. Comitatus Baranyensis pro fundo publico proponit

haec taxam illam tamquam accessorium et mere eventualem proventum, in quo parum aedificari possit, considerandum esse arbitratur. Taxam exterorum beneficiatorum abolendam potius quam augendam Deputatio existimat; haec enim stat in collisione cum constitutionali lege illa, ne beneficia ecclesiastica exteris conferantur. Ut huic non contra veniatur, expedivisset articulum 24. Uladislai Decreti VII. ad exteros etiam beneficiatos extendere. Quia tamen secundum naturalem rerum cursum sperari non

§ 152. Idem Vice-Comes proponit etiam pro fundo publico erigendam in Regno lotteriam , non determinat tamen, an majorem, vel minorem? Haec quod gravem morum corruptelam producat, usus ipse satis ostendit. Cum enim in hac exigua etiam pecunia sors tentari, et notabilia saepe lucra fieri possint, hanc lotteriae speciem ultima etiam incolarum classis, et saepe cum furore assectatur; quo fit ut pro uno aliove, qui ex iis conditionem suam meliorem reddit, milleni alii ad

vel minorem? Haec quod gravem morum corruptelam producat, usus ipse satis ostendit. Cum enim in hac exigua etiam pecunia sors tentari, et notabilia saepe lucra fieri possint, hanc lotteriae speciem ultima etiam incolarum classis, et saepe cum furore assectatur; quo fit ut pro uno aliove, qui ex iis conditionem suam meliorem reddit, milleni alii ad incitas redigantur; et cum extrema necessitas hanc hominum classem facile ad scelera ducat, fit ut mercatorum opificumque sodales et tyrones, herorum famuli,

etiam pecunia sors tentari, et notabilia saepe lucra fieri possint, hanc lotteriae speciem ultima etiam incolarum classis, et saepe cum furore assectatur; quo fit ut pro uno aliove, qui ex iis conditionem suam meliorem reddit, milleni alii ad incitas redigantur; et cum extrema necessitas hanc hominum classem facile ad scelera ducat, fit ut mercatorum opificumque sodales et tyrones, herorum famuli, uxores ipsae et liberi ad suffurandas magistrorum, herorum, maritorum et

piae huic propositioni benignum suum assensum ultro praebituram esse. Verum dantur etiam aliae lotteriarum species, quae majores vocantur, et quas nonnisi melius habentium regnicolarum classes ideo assectari possunt, quia in illis nonnisi cum notabilioribus summis periculum facere licet. Cum quoad has non eadem ratio subversetur, quominus harum aliqua species inducatur, et redundaturum ex illa emolumentum pro fundo publico convertatur, nihil obstare videtur. Nisus enim fortunam tentandi plerisque hominibus

ultro praebituram esse. Verum dantur etiam aliae lotteriarum species, quae majores vocantur, et quas nonnisi melius habentium regnicolarum classes ideo assectari possunt, quia in illis nonnisi cum notabilioribus summis periculum facere licet. Cum quoad has non eadem ratio subversetur, quominus harum aliqua species inducatur, et redundaturum ex illa emolumentum pro fundo publico convertatur, nihil obstare videtur. Nisus enim fortunam tentandi plerisque hominibus adeo naturalis est ut, si iis omnis hunc domi

domi exercendi occasio impediatur, eam in exteris provinciis quaerant. Necdum vetiti fuere omnes privati fortuiti lusus, et tamen postrema, quae ante paucos annos Viennae aperta fuit, magna ejusmodi lotteria ultra centum mille e Regno extraxit. Cum nunc omnes alii privati fortuiti lusus recenti lege vetiti sunt, ipsius publici interesse videtur ut haec adminus passionem hanc domi exercendi occasio melius habenti regnicolarum classi ex eo etiam aperiatur, ne haec privatorum passio publico per

qui enim publico servit, jam per id ipsum congruum eidem censum dependit. Verum invaluit praeter legem usus ille, ut singulo, qui officium regiae collationis gerit, certa stipendii pars titulo conflandae inde pro viduis ejusmodi officialium cassae quotannis detrahatur. Cum in prima statim tam politicorum, quam et juridicorum dicasteriorum institutione eorum stipendia in mutuo Principis et Statuum tractatu ex illius temporis auctione salis constituta sint; cum nativorum Hungarorum viduae vix aliquando fructum

ejusmodi officialium cassae quotannis detrahatur. Cum in prima statim tam politicorum, quam et juridicorum dicasteriorum institutione eorum stipendia in mutuo Principis et Statuum tractatu ex illius temporis auctione salis constituta sint; cum nativorum Hungarorum viduae vix aliquando fructum cassae illius capiant; denique cum cassa hac jam alioquin exassignata Principis proventibus nihil decedat, si illa non in modernum, sed in alium potius finem convertatur, possent Status viduali illi beneficio

quam et juridicorum dicasteriorum institutione eorum stipendia in mutuo Principis et Statuum tractatu ex illius temporis auctione salis constituta sint; cum nativorum Hungarorum viduae vix aliquando fructum cassae illius capiant; denique cum cassa hac jam alioquin exassignata Principis proventibus nihil decedat, si illa non in modernum, sed in alium potius finem convertatur, possent Status viduali illi beneficio renunciare, hoc vero facto, assensum Suae Majestatis sollicitare, ut hic quoque vulgo

facto, assensum Suae Majestatis sollicitare, ut hic quoque vulgo arhalis proventus dictus pro fundo publico convertatur. Reflexio de testamentis huic quoque Deputationi fundata videtur. Imo cum talia statuta apud clerum et aliquas civitates jam subsistant, ut omnis testator, clericus quidem pro seminario, civis vero pro xenodochio aliquam pro arbitrio suo summam sub nullitate testamenti legare

medii autem denarii a pecorum carnis libra; ita tamen, ut haec de Diaeta tantum ad Diaetam stabiliatur. Id quod institutum hoc invidiosi habet tam per hoc, quam eo motivo elui posse arbitratur, quod accisa haec non coacte, uti 1681 Artic. 12, sed libere offeratur. Et cum practicam in tam vasto et undique aperto Regno instituti hujus manipulationem plurimam projecto huic difficultatem allaturam esse praevideret, hanc per id levare conatur, ut taxa libratim non desumatur, sed classificentur animalia, et in singula classe certus

quidem calculo deducit. Projectum hoc si rite in effectum deducatur, justam quidem concursus ad fundum publicum inter omnes regnicolas induceret proportionem. In civitatibus et oppidis ordinato magistratu provisis posset fortasse etiam exacte manipulari; et cum minutam et successivam depensionem inferat, insensibile onus constitueret, notabilem etiam summam facile proferret. Verum praescindendo etiam ab odiositate instituti, quod omnes regnicolarum classes in hac depensionis linea

taxa extraneorum beneficiatorum accessit. Cassam hanc peculiaris, eum in finem constitutus, perceptor manipulavit, formalesque de illa a Diaeta in Diaetam Statibus reddidit rationes. Praecipuam erogationis cassae hujus rubricam Deputatorum pro complanandis metalibus cum vicinis provinciis differentiis diurna constituebant, et cum expensae hae rarius occurrerent, residuum in censum elocabatur. Verum maximam conflati exinde capitalis partem Domus Regnicolaris Posoniensis absumsit. Comes Ludovicus Batthyányi palatinus, instaurando

eum in finem constitutus, perceptor manipulavit, formalesque de illa a Diaeta in Diaetam Statibus reddidit rationes. Praecipuam erogationis cassae hujus rubricam Deputatorum pro complanandis metalibus cum vicinis provinciis differentiis diurna constituebant, et cum expensae hae rarius occurrerent, residuum in censum elocabatur. Verum maximam conflati exinde capitalis partem Domus Regnicolaris Posoniensis absumsit. Comes Ludovicus Batthyányi palatinus, instaurando Regni Archivo primus manum admovit, et postquam ille aliquem

Rabianam Commissionem elaborari jussit, illi exequendo peritos artis hujus viros constitutis iisdem congruis stipendiis praefecit, ad latus vero Consilii Locumtenentialis directurum omnes hos labores Departamentum Hydraulicum stabilivit. Et cum haec nonnisi notabilibus sumtibus perfici potuerint, ne hi destinato jam in alios fines Aerario Regio oneri cedant, pretium salis in uno grosso adauxit, fundumque hunc commercialibus, ac praesertim hydraulicis usibus perpetuo addixit; nec multo post enascituras etiam

adauxit, fundumque hunc commercialibus, ac praesertim hydraulicis usibus perpetuo addixit; nec multo post enascituras etiam apud quaestores Turcicos contrabandas eidem fundo adjecit. Atque ita primum distinctus ab eventuali cassa Fundus Commercialis enatus est. Verum cum commercium sola navigatione non absolvatur, sed insuper vias facile permeabiles requirat, ad utrumque autem hoc ne duo quidem illi fundi suffecerint, enatus est sensim usus ille, ut et hydraulici labores, qua parte materiales sunt, et viae operis

sunt, et viae operis publicis perficiantur. Augustus Josephus II. principio incameraverat quidem fundum salis, sed non multo post de rei aequitate informatus, eundem non modo pristinae iterum destinationi restituit, sed 8 insuper x-ris in uno centenario auxit. Imo cum ejus sollicitudine commercium majorem tantisper fecisset progressum, decernendarum primarum exemplum pro iis, qui producta Hungarica per Mare Nigrum evexerint, primus edidit. Inventores tamen utilium institutorum non

rami Oroszváriensis et Érsek-Ujváriensis, denique ad decretam unica vice primam hactenus reducebantur. Continuisset se Deputatio etiam haec intra hos limites, nisi eidem Legislatio completum constabiliendi Commercii systema elaborandum demandasset. Cum hoc alia etiam objecta, quae sumtus requirunt, complectatur, officii illa sui esse existimavit omnia haec suo loco in superioribus proponere. Nimirum elaborandum per Deputatos regnicolares et aliquem magni nominis hydraulam generale et ordinatum navigationis planum,

in finem generalis et uniformis mappa promtius perfici possit, dirigentis in singulo Regni circulo geometrae constitutionem, indemnisationem proprietariorum, quibus per ejusmodi labores damna inferentur, constructionem duarum in Danubio ad modulum Rhoenanarum navium, cum peritis eas regendi navarchis; redemtionem teloniorum, quae in viis commercialibus reperiuntur, quibusve proprietarii zelo boni publici sponte decedere nollent, harumque viarum partim constructionem, partim conservationem, praeter decernendas, quoties res exegerit,

sufficientem cautionem utilibus exportationis quaestoribus capitalia. Omnia quidem haec nec ad semel, aut intra exiguos annos perfici, neque sumtus hi quotannis fieri debebunt. Quodsi tamen hae necessitatum Fundi Commercialis rubricae, cum tribus, quos supra indicavimus, necessitatum eventualium titulis conferantur, facile apparebit commercialem, ut intentus scopus etiamsi serius obtineatur, longe majori atque eventualem cassam fundo opus habere. Et ideo

obtinget, reliquis duabus pro inventore, et fundi proprietario relictis. § 3. Omnes mulctae pecuniariae, seu illae politicae, seu judiciales sint, cassae huic inferantur: quare singula jurisdictio singulo semestri dictatarum per id tempus mulctarum consignationem, cum exordio vero novi anni ipsas pecunias Consilio Locumtenentiali suo modo transponet. § 4. Omnis testator, aliquam pro arbitrio suo summam, pro cassa hac sub nullitate testamenti legare tenebitur, salva, si quid praeterea etiam pro Cassa Commerciali legare

aliqua magis adhuc explanentur. Ad §-phum 1. Proposita quoad exteros beneficiatos lex propter incertitudinem proventuum difficilis fortasse executionis quibusdam videbitur; verum quoad beneficia regiae collationis cum post mortem singuli possessoris Camera illa apprehendat, et usque novi beneficiati denominationem possideat, respiciens cassam publicam quotta facile determinari poterit. Quoad beneficia vero collationis privatarum familiarum, haec post

administrationi publicae conscribi curare, exindeque cessuram pro fundo publico quottam determinare. Ad §-phum 2-dum. Quoad inventos thesauros usus quidem, ut jam diximus, pro Principe militat. Cum tamen ille in positiva lege non fundetur, spes est Suam Majestatem Sacratissimam exiguae alioquin huic fundi publici accessioni benignum suum assensum ultro praebituram esse. Ad §-phum 3-um. Transpositio mulctarum pecuniariarum vix

spes est Suam Majestatem Sacratissimam exiguae alioquin huic fundi publici accessioni benignum suum assensum ultro praebituram esse. Ad §-phum 3-um. Transpositio mulctarum pecuniariarum vix alicui jurisdictioni onerosa evadet, cum pleraeque omnes regiam aliquam seu tricesimalem, seu salis, seu annonariam, seu etiam dominalem in cameralibus bonis cassam, aut in loco, aut non adeo dissitam habeant; per has autem beneficio Quietantiarum Verlags-Quittung dictarum pecuniae ejusmodi

capitalia producent, quemadmodum id quoad Seminaria et Xenodochia quibusdam in locis reipsa factum fuisse videmus. Quoad aperturam et publicationem testamentorum agnoscit Deputatio quod ne hac quidem ratione legatis piis et pro publico factis satis provideatur, cum haeres aut executor, si notabilia pro uno aut alio hoc titulo legata in testamento contineri videat, illud, si coram testibus factum non est, impune supprimere possit. Verum malo huic remedium proponere ad partes Deputationis Juridicae pertinere videtur.

alias pretio capitale, quam et proventura exinde quotannis summa neo-erigendae Commerciali Cassae inferetur. § 2. Renovato anni 1741. Articulo 29. subditi Turcici, nisi uxores et proles educant, et juramentum fidelitatis Suae Majestati deponant, ab omni alio, quam cum Turcicis mercibus, commercio, et hoc nonnisi all ingrosso exercendo, inhibentur. Qui secus egisse compertus fuerit, omnes merces suas amittat, et e harum pretio quarta pars denuncianti, aut contrabandam talem apprehendenti, residuum Cassae Commerciali

pars denuncianti, aut contrabandam talem apprehendenti, residuum Cassae Commerciali cedat. Confiscatio vero ejusmodi non tantum per tricesimatores regios, sed per quamcunque etiam aliam politicam aut dominalem jurisdictionem peragi possit, domesticis quaestoribus omnis cum Turcicis subditis quaestus societas prohibetur, et utprimum vel id evenerit, quod aliquis domesticus quaestor cum Turcico subdito quaestus societatem habeat, omnes hujus merces, quae sub

aut dominalem jurisdictionem peragi possit, domesticis quaestoribus omnis cum Turcicis subditis quaestus societas prohibetur, et utprimum vel id evenerit, quod aliquis domesticus quaestor cum Turcico subdito quaestus societatem habeat, omnes hujus merces, quae sub objectum societatis cadunt, eadem qua supra ratione confiscentur. Imo si quod dominium quaestum ejusmodi fovere et protegere compertum fuerit, illud actore fisco comitatensi in 200 aureis pariter

Quare Ad §-phum 1. Fundus hic basim Commercialis Cassae constituet, infert enim annue 180 000 florenorum. Ad §-phum 2. Articulus 29. 1741. in ipso, quem Augusta Aula cum Porta Ottomanica habet, commercii tractatu fundatur. Verum dispositio ejus fuit nimium generalis, et ideo facile eludebatur. Per propositas cautelas aut noxius hic quaestus simpliciter cessabit, aut saltem facilitato praevaricationes detegendi modo fiscalitates

et ideo facile eludebatur. Per propositas cautelas aut noxius hic quaestus simpliciter cessabit, aut saltem facilitato praevaricationes detegendi modo fiscalitates ejusmodi notabiliorem, quam hactenus fundum pro Commerciali Cassa producent. Quamprimum enim inita cum Turcico subdito societas eam etiam, quae domesticum mercatorem respicit, mercium partem amittendi periculo exponet, vix aliqui huic discrimini se subjicient; sine hoc autem pallio exigui Turcici subditi periculosum hunc quaestum inibunt. Et si ineant, data omnibus

sibi inde fundum publicum conflavere. Imposita haec ordinarium proventum tricesimalem, qui Aerarium Regium respicit, non diminuet, adeoque potest legislatio illi analogam alioquin pro Fundo Commerciali dare destinationem. Neque difficilis erit ejus administratio, cum jam sub Maria Theresia vaniliae, caccao, zinziberi etc. distincta ejusmodi taxa imposita non fuerit, et tamen tricesimatores eandem separatim incassare, et ad locum destinationis suae absque omni difficultate transponere potuerint.

tricesimatores eandem separatim incassare, et ad locum destinationis suae absque omni difficultate transponere potuerint. Ad §-phum 4. Majores ejusmodi lotteriae pro conflando ad semel majori fundo institui solent. Cum enim in iis nonnisi cum majori summa ludi possit, si quotannis aperirentur, sufficientes lusores non invenirent. Nihil tamen obstat, quo minus illae per justa intervalla repetantur, adeoque hac via saepius Commerciali Cassae prospici poterit. Caeterum

eandem separatim incassare, et ad locum destinationis suae absque omni difficultate transponere potuerint. Ad §-phum 4. Majores ejusmodi lotteriae pro conflando ad semel majori fundo institui solent. Cum enim in iis nonnisi cum majori summa ludi possit, si quotannis aperirentur, sufficientes lusores non invenirent. Nihil tamen obstat, quo minus illae per justa intervalla repetantur, adeoque hac via saepius Commerciali Cassae prospici poterit. Caeterum major lotteria stante

nationi magis accommodus publicum aliquem fundum constituendi modus, quam si moderata in hunc finem omnibus grationalibus taxa constituatur. Qui enim gratias obtinent, novum utique stimulum sentire debent ad aliquid pro bono publico conferendum. Verum cum omnia grationalia respicientibus Aerarium Regium taxis jam affecta sint, quotta fundi publici admodum moderata esse debet, ne secus ipsa gratia impetratori oneri cedat, id autem pro realibus gratiis in 5 pro 100 a proportione taxae regiae determinari

Ita enim fiet, ut pro armalibus raro ultra 100 florenos, pro impetratione vero bonorum valoris 100 000 nonnisi 5000 dependi debeant; id quod minus sensibile onus constituere videtur. Pro mere titularibus justum videtur ut taxa haec duplicetur; cum enim haec ad modum potius cogitandi, quam ad realitatem aliquam referantur, si cui taxa haec onerosa videatur, ab impetratione ejusmodi facile abstinere potest. Jam vero si Princeps competentem aerario suo taxam relaxet, impetrans quottam fundi

quam ad realitatem aliquam referantur, si cui taxa haec onerosa videatur, ab impetratione ejusmodi facile abstinere potest. Jam vero si Princeps competentem aerario suo taxam relaxet, impetrans quottam fundi publici tanto facilius praestare potest. Et cum hanc ingenuus animus non qua onus invito sibi impositum, sed qua spontaneum bono patriae suae factum oblatum considerare supponatur, nihil obstat, quo minus quotta haec in illum etiam casum, quo Princeps taxam suam remittat,

ad Cassam Commercialem transponant. Ad §-phum 6. Fundum quidem pro dicasterialibus salariis in auctione salis legislatio anno 1723. constituit: vidualem tamen e subtractione arharum cassam nulla hactenus lex stabilivit. Proinde cum proventus hic Aerarium Regium directe non respiciat, integrum est legislationi illum vel abolere, vel ad alium usum destinare. Institutum vidualis hujus cassae in eo subsistit, ut iis tantum viduabus pensio attribuatur, quibus nullae post fata mariti

hujus senserunt, sed illatis in generalem arharum fundum Hungaricis etiam detractis, vel in aliis provinciis servientium, vel certe admotorum in obversum legis, Hungaricis officiis extraneorum viduae e fundo hoc pensiones consequebantur. Cum tamen arhae hae longo jam usu stabilitae sint, expedientius videbatur Deputationi huic destinationem earum quoad nobiliora officia mutare, et eas Commerciali Cassae applicare, quam simpliciter abolere. In hac autem hypothesi ipsa rationis

hoc tanto magis per legem determinari possit, discutienda quidem forent omnia, quae circa institutum hoc vigent normalia, utpote circa tempus, a quo salaria decurrere incipiant, circa detractam carentialem et characterialem, circa mensem emortualem, et his similia, cum in his saepius variatum sit. Verum id non ad hujus, sed Politicae Deputationis sphaeram pertinere videbatur. Ad §-phum 7. Cum onus erectionis et conservationis viarum ac pontium commercialium cassam hanc mansurum sit, naturale est,

incipiant, circa detractam carentialem et characterialem, circa mensem emortualem, et his similia, cum in his saepius variatum sit. Verum id non ad hujus, sed Politicae Deputationis sphaeram pertinere videbatur. Ad §-phum 7. Cum onus erectionis et conservationis viarum ac pontium commercialium cassam hanc mansurum sit, naturale est, ut regulandorum etiam in sensu §-phi 104. Projecti hujus teloniorum proventus eo inferantur. Ad §-phum 8. Hic jam fundus ille,

sit, naturale est, ut regulandorum etiam in sensu §-phi 104. Projecti hujus teloniorum proventus eo inferantur. Ad §-phum 8. Hic jam fundus ille, qui e spontaneo Statuum Regni oblato conflandus speratur, specifice inseri debuisset. Cum tamen generositati Statuum limites praescribere sphaeram Deputationis excedat, Deputatio nonnisi generalem ejus mentionem facere potuit, debuitque incompletum hac in parte Articulum exhibere, antequam autem circa modalitatem conflandi ex Statuum oblato fundi,

facere ex natura rei pertinet ad potestatem executivam. Casus specificae in Diaeta faciendae assignationis nonnisi in decernendis primis aut defigenda inventori utilis alicujus instituti remuneratione evenire possent. Cum tamen hae etiam, nisi in tempore assignentur, speratum effectum non producant, Legislatio autem non semper consideat, ut hae quoque assignationes potestati executivae relinquantur, expediens videbatur. Ad §-phum 3. De cassa quidem indigenatus, et

tantum tempus differri potuerint. Si propositi per Deputationem fundi stabiliantur, et notabile insuper Statuum oblatum accedat, utraque haec cassa adeo momentosa evadet, ut earum securitati nonnisi per annuas rationes et earum liquidationes prospici possit. Proinde cum Legislatio omni anno non consideat, debet hoc negotium dicasterialiter tractari. Ad §-phum 4. Ut Legislatio vel aliquam designationem facere possit, Status cassae eidem notus esse debet, id quod nonnisi per adaequatam annuarum

esse. Interea agnoscit Deputatio quod, quaecunque demum sint commerciales necessitates, id unice a Statuum erga bonum publicum zelo dependeat an aliquem in usus commerciales fundum e spontaneo etiam oblato erigere velint. Cum tamen tuto praevidere liceat, quod commercium, nisi necessarius in ejus promotionem fundus stabiliatur, nunquam ad eum, cujus Hungariam natura capacem fecit, florem provehendum, imo per actualem commercii vicinorum populorum praeponderantiam semper magis et magis

Quod primum adtinet: in ipsa civilis gubernii idea nullum Legislatione eminentius corpus vel concipi potest.- Hujus itaque determinationes per nullum amplius discuti, vel in quaestionem vocari queunt. Indubitato huic principio id unum opponi solet quod, cum ipsum jus leges ferendi a natione proficiscatur, possit haec aliquid sibi ita reservare, ut in objecto tali aliqua ne per Legislationem quidem mutatio fieri valeat; tale autem in Hungaria esse illud, ne cui, nisi consentienti nobili, taxa aliqua imponatur. Verum an

quam rustici sui dependunt. — 3. Obvenientem sibi quottam quisque statim in parata deponere teneatur, e converso eadem occasione correspondens summae, quam depositurus est, actiarum numerus instar obligatoriae eidem consignetur. – 4. Cum conflata praevia ratione necessaria summa perficiatur canalis, sub directione celebris alicujus Hydraulae, et utprimum perfectus fuerit, devehendis per illum mercibus unus, aut medius crucifer pro singulo milliari a singulo centenario imponatur. – 5. E proventu hoc

partem amittent, quod exiguum detrimentum bono publico facile sacrificare possunt. Certus e contra hydraula facta aerarialium, qui hac via quotannis vehuntur, articulorum pretii transportus per axem cum pretio navalis transportus comparatione demonstrare conatur, quod Camera ultra annuum unius millionis lucrum caperet, si canalis hic effodiatur. Et ideo erectionem canalis hujus aerarialibus sumtibus suscipiendam proponit. Si tanta

fundi hujus manipulationem non definit; insinuat tantum, quod e cassa hac capitalia erga 5 pro 100 et sufficientem securitatem elocari, sicque in interusurio 3 1/2 pro 100 lucrum fieri possit. Neque id determinat, an schedae illae bancales sine, vel cum, et quali interusurio emitti debeant. Projectum hoc in substantia recidit ad gratuitum oblatum; cum enim capitalia a 5 pro 100 facile elocentur, si alicui nonnisi 1 1/2 pro 100 solvatur, idem est, ac si ille 30 tantum florenos

in interusurio 3 1/2 pro 100 lucrum fieri possit. Neque id determinat, an schedae illae bancales sine, vel cum, et quali interusurio emitti debeant. Projectum hoc in substantia recidit ad gratuitum oblatum; cum enim capitalia a 5 pro 100 facile elocentur, si alicui nonnisi 1 1/2 pro 100 solvatur, idem est, ac si ille 30 tantum florenos a 5 pro 100 elocasset, residuos vero 70 florenos donasset. Hoc autem stante, cur deberet administratio cassae publicae talium etiam

proprietatis, quia qui per talem, cui jus se repraesentandi detulit, aliquid promittit, ipse etiam in id consensisse censetur. 6. Non adversatur Regni constitutioni; haec enim spontanea oblata non excludit, et ideo complura horum cum antiquioribus, tum recentioribus etiam temporibus exempla prostant. 7. Nullum regio alicui proventui, quos intactos conservare interest, praejudicium adfert. 8. Contribuenti plebi nullo novo oneri cedit.

publicum zelo, et innato genti Hungarae generosi animi ductui, ultro submittit: in casum tamen illum, quo oblatum semel pro semper, etiamsi in 4 millionibus, fiat, summam hanc non statim in occurrentes commerciales usus expendendam, sed elocandam, eadem vero occasione, cum benigno Suae Majestatis assensu, excudendas esse schedas bancales ad vires interusurii offerendae summae, v.gr. 4 millionum, cum ea Statuum Regni assecuratione, quod hae ab earum possessoribus, dum et quando alicui collibuerit, parata pecunia redimendae

in 4 millionibus, fiat, summam hanc non statim in occurrentes commerciales usus expendendam, sed elocandam, eadem vero occasione, cum benigno Suae Majestatis assensu, excudendas esse schedas bancales ad vires interusurii offerendae summae, v.gr. 4 millionum, cum ea Statuum Regni assecuratione, quod hae ab earum possessoribus, dum et quando alicui collibuerit, parata pecunia redimendae sint; hanc autem schedarum emissionem tamdiu continuandam esse censet, donec summam obligati, v.gr. 4

donec summam obligati, v.gr. 4 millionum attingant. Utriusque hujus propositionis fundamenta Deputatio in sequentibus compendio concentrat: Relate ad 1-mum. Verum quidem est, quod, si ipsum oblati capitale statim expendatur, cum tam notabili summa et fluviorum, stagnorum, ac viarum commercialium mappa confici, et generale navigationis planum elaborari, et capitalium adminus fluviorum regulatio, ac forte unius etiam, alteriusve stagni exsiccatio intra breve tempus absolvi posset; verum

communicationis, et his similia, penes alias, quas §-pho 155. recensuimus commerciales necessitates tarde admodum, aut forte nunquam perficerentur. Ipsa nimia suscipiendorum ad semel laborum copia difficiliorem redderet eorum directionem, et ideo hi minori cum exactitudine peragerentur; quod summum est, cum summa, v.gr. 4 millionum, si ad semel expendatur, nonnisi labor, qui valori hujus summae aequivalet, perfici potest; si eadem elocetur, intra 32 annos cum eadem summa opus 12 milliones valiturum peragetur.

quas §-pho 155. recensuimus commerciales necessitates tarde admodum, aut forte nunquam perficerentur. Ipsa nimia suscipiendorum ad semel laborum copia difficiliorem redderet eorum directionem, et ideo hi minori cum exactitudine peragerentur; quod summum est, cum summa, v.gr. 4 millionum, si ad semel expendatur, nonnisi labor, qui valori hujus summae aequivalet, perfici potest; si eadem elocetur, intra 32 annos cum eadem summa opus 12 milliones valiturum peragetur. Cum proinde necessitates commerciales non ita

redderet eorum directionem, et ideo hi minori cum exactitudine peragerentur; quod summum est, cum summa, v.gr. 4 millionum, si ad semel expendatur, nonnisi labor, qui valori hujus summae aequivalet, perfici potest; si eadem elocetur, intra 32 annos cum eadem summa opus 12 milliones valiturum peragetur. Cum proinde necessitates commerciales non ita comparatae sint, ut aut omnes simul, aut intra breve tempus expleri debeant, expedit ut ea, quae ex oblato conflabitur, summa mox explicanda modalitate ad fructificandum

cum exactitudine peragerentur; quod summum est, cum summa, v.gr. 4 millionum, si ad semel expendatur, nonnisi labor, qui valori hujus summae aequivalet, perfici potest; si eadem elocetur, intra 32 annos cum eadem summa opus 12 milliones valiturum peragetur. Cum proinde necessitates commerciales non ita comparatae sint, ut aut omnes simul, aut intra breve tempus expleri debeant, expedit ut ea, quae ex oblato conflabitur, summa mox explicanda modalitate ad fructificandum elocetur, erogationes vero commerciales reliquo,

summae schedae bancales sub nomine et fidejussione Statuum successive emittantur. Hoc supposito elocatis illis 4 millionibus excudentur ejusmodi schedae ad valorem 200 000 florenorum, id est ad vires obventuri a capitali illo interusurii, et hae cum interusurio 4 millionum, currente salis fundo, et propositis per Deputationem fundis, annuum prope 700 000 fl. proventum efficient, cum qua summa notabiles certe commerciales necessitates pro uno anno expleri possunt. Ubi excusae primo anno schedae

4 millionibus excudentur ejusmodi schedae ad valorem 200 000 florenorum, id est ad vires obventuri a capitali illo interusurii, et hae cum interusurio 4 millionum, currente salis fundo, et propositis per Deputationem fundis, annuum prope 700 000 fl. proventum efficient, cum qua summa notabiles certe commerciales necessitates pro uno anno expleri possunt. Ubi excusae primo anno schedae consumtae fuerint, excudentur aliae, iterum tantum ad vires 200 000 florenorum, donec observatum fuerit difficiliorem jam evadere earum

licet schedae hae, postquam etiam summam praeexistentis capitalis jam attigerunt, facilem retineant cursum, nisi tamen Status Regni novam emitendae schedarum quantitati correspondentem summam tunc statim conferant, interest ut ab ulteriori earum procusione supersedeatur. Cum enim casus aut totalis, aut maximae earum partis redemtionis ex inopino emergere possit, realis quantitati schedarum harum admensus fundus semper praesto esse debet, e quo illae, emergente ejusmodi casu, prompte exsolvantur. Id si praestari non possit,

conflare, serotinum foret. Caeterum in supposito etiam optimi schedarum harum cursus erunt de tempore in tempus aliqui, qui schedas suas a cassa redimi procurent; donec tamen, diminuta extrinseco quopiam casu circulantis pecuniae massa, schedae hae extra debitam cum illa proportionem collocentur, suum illae creditum semper retinebunt, adeoque ipsae ab uno redemtae schedae ab alio iterum acceptabuntur, et sic proventui, quem calculavimus, nihil decedet. Verum si massa circulantis pecuniae diminui contingat, aut

casu schedae nonnisi ab ea proportione, qua pecuniae circulatio minuetur, ad cassam refluent, adeoque haec beneficium residuae quantitatis, nisi extraordinarius pestis, aut infelicis belli casus commercium omne prosternat, ultro retinebit. In posteriori, cum realis in elocato capitali fundus semper praesto futurus sit, et erga hunc parata etiam in notabili quantitate intra breve tempus haberi possit, per promtam eorum, qui primi schedas suas redimi urgebunt, exsolutionem rumores ejusmodi

dissipari, redemtaeque schedae in novum cursum reponi poterunt. Superest tantum ut schedas etiam has omnes solidi fundi characteristicas notas habere demonstremus: 1-mo. Schedae Statuum non praejudicarent juri regio; cum enim sub eorum cautione emittendae sint, deberent utique Statuum schedae compellari; et ideo plura schedarum ejusmodi exempla in aliis etiam provinciis prostant. 2-do. Non praejudicarent illae

schedae compellari; et ideo plura schedarum ejusmodi exempla in aliis etiam provinciis prostant. 2-do. Non praejudicarent illae praesentibus proventibus regiis; nam si schedae regiae jam in justa cum massa circulantis pecuniae proportione stant, emittendae per Status schedae vix cursum habiturae sunt. Potest quidem obverti quod e converso, in casum, quo illae cursum obtineant, tantumdem Aerario Regio decessurum sit, quantum illae efferent, quia novae schedae

rationem habiturus sit, quam exigui, et adhuc incerti, quod per augendum schedarum regiarum numerum sperari posset, beneficii. Omnis enim papiracea pecunia pure ex opinione civium valorem accipit. Potest evenire ut, licet schedae regiae jam justam cum massa circulantis pecuniae attingerint proportionem, schedae tamen Statuum, e mero nationali spiritu cursum ideo obtineant, quia in domesticam utilitatem diriguntur. Et in hunc casum Regnum quidem, si schedae Statuum emittantur, praesentem haberet

quidem, si schedae Statuum emittantur, praesentem haberet utilitatem, schedae vero regiae, etiamsi schedae Statuum non emitterentur, nihilo majorem obtinerent circulationem. Interea inficiari non licet, quod si major, quam quae actu circulat, schedarum regiarum numerus cum schedis Statuum eodem tempore ad concurrentiam ponatur, id harum successum admodum dubium efficere possit. 3. Fundus hic in praevio non augendarum schedarum regiarum supposito est practicabilis. Cum enim schedae hae non ad milliones, sed tantum ad

quam quae actu circulat, schedarum regiarum numerus cum schedis Statuum eodem tempore ad concurrentiam ponatur, id harum successum admodum dubium efficere possit. 3. Fundus hic in praevio non augendarum schedarum regiarum supposito est practicabilis. Cum enim schedae hae non ad milliones, sed tantum ad 200 000 sensim excudendae sint, dubitare vix licet, quin accedente patriotico Statuum zelo eaedem statim in cursum non deducantur, praesertim cum Status Mercantilis Temessiensis de pluribus bancalibus schedis ad

in praevio non augendarum schedarum regiarum supposito est practicabilis. Cum enim schedae hae non ad milliones, sed tantum ad 200 000 sensim excudendae sint, dubitare vix licet, quin accedente patriotico Statuum zelo eaedem statim in cursum non deducantur, praesertim cum Status Mercantilis Temessiensis de pluribus bancalibus schedis ad circulationem ponendis postulatum formaverit. 4. Fundus hic est securus; in omnem enim, qui humanitus calculari potest, casum status nullum ex instituto hoc detrimentum capere possunt. Vel enim

4. Fundus hic est securus; in omnem enim, qui humanitus calculari potest, casum status nullum ex instituto hoc detrimentum capere possunt. Vel enim statim principio nemo has schedas acceptabit, et tunc Status nullam sentient seu utilitatem, seu detrimentum; id tamen, cum schedae hae reali fundo tectae sint, ne supponere quidem licet. Vel habebunt aliquo tempore cursum, sed postea creditum ita amittent, ut notabilis earum pars redimi debeat; et tunc si vigesima tantum earundem pars pro redimendo adferatur, haec ex currenti illius

sors omnes etiam privatos creditores manebit; nam ne hi quidem a debitoribus suis paratam habere poterunt solutionem, adeoque proprietarii schedarum harum nihilo deteriorem subibunt conditionem, quam si pecunias has privato alicui credidissent. Interea cum extraordinaria ejusmodi calamitas, benignitate Numinis, nonnisi raro et per longiora intervalla evenire soleat, cassa totam illam summam, pro qua hactenus schedas erogavit, lucri faciet. Vel denique in optimo casu schedae hae non tantum per decem, intra quos ex

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report