Your search found 9849 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 8514-8730:

accepissent, mirati sunt vehementer, mox iurarunt nihil se libentius atque eam dissertationem lecturos. Statim puero, ut eam afferret, iussit Amadus intentisque et utraque, ut dici solet, aure verba excipientibus prolegit. Quod ubi factum est, nutavere et ipsi, Amadus autem eos confirmans: "Ne vos", inquit, "ista terreant; faciam enim ut libentius ea paulo postea contemnatis, quam antea suspexistis. Ante itaque quam quidquam aliud actum sit, ista, si sustinetis, reffellam." Cum ego: "A me quidem", inquam, "illa haud ita dicta sunt

debemus. Nuper cum insolentes quidam natura iuvenes et communi iuventutis vitio, dicacitati, necdum bene morati ex philosophia rediissent, divulgatus eiusmodi sermo est: non esse amplius illi tradendam iuventutem quippe quae morosos eos obstinatosque efficiat; id autem dudum illi vetustissimisque temporibus est obiectatum quod sordidos efficeret sui sectatores, nempe quia hoc in quibusdam philosophis vitium apparuit. Ita qui personarum defectus sunt, in disciplinas transferuntur hominumque erroribus scientiae infamantur. Nuspiam id

nec eam Epicuri dogmati cohaerere et prudentiam ipsam politicam esse. Insuper suis, quas a studii inordinatione auctorumque inopia duxerat, rationibus his satisfactum est. Nam quae de Epicuro et Machiavello suavius quam verius disseruit, tanti non sunt ut reppellantur. Quae autem de aevi nostri pravitate composite quidem ad mores, ad rem autem parum accommodate attulit, ea laudanda potius sunt quam reppellenda; plus enim audienti utilitatis quam defendenti laboris afferunt. Id unum haud iniuria fors questus videtur quod a prisca illa

Insuper suis, quas a studii inordinatione auctorumque inopia duxerat, rationibus his satisfactum est. Nam quae de Epicuro et Machiavello suavius quam verius disseruit, tanti non sunt ut reppellantur. Quae autem de aevi nostri pravitate composite quidem ad mores, ad rem autem parum accommodate attulit, ea laudanda potius sunt quam reppellenda; plus enim audienti utilitatis quam defendenti laboris afferunt. Id unum haud iniuria fors questus videtur quod a prisca illa sinceritate puroque agendi candore prorsus est descitum. Loquar an

quae insuper quandam ingenii inventionem exigat. Sed haec qui aestimata sint, in parvo discrimine ponam; id constare abunde puto eos, qui politicam meditati sunt, nonnisi prudentiam docere voluisse, pessimo licet fato quod ad fraudes deinde pleraque sunt traducta. Id autem perperam discrevit Alonicus quod eam quae in gubernando consistit politicam laudandam, quae in vivendo cum aliis sita est vituperandam putarit; quasi in illa quoque plurima in fraudes versa esse non constet, cum maiori dolo dominationem sibi retinuerit Augustus et secutus

in illa quoque plurima in fraudes versa esse non constet, cum maiori dolo dominationem sibi retinuerit Augustus et secutus eius vestigia Cosmus, quam quisquam privatorum aut invidiam alteri aut sibi amorem conciliarit. Illos autem, quos de politica conscripsit Aristoteles, libros nonnihil ab ea, de qua sermo habetur, politica differre concedo; quippe illic theorice res agitur, politica ad particularia descendit, qualia multa in suis libris Cicero, plura Livius, plurima Tacitus tradidere, ut et de

utilitatem respiciat, apparuit; aliis quoque, quae Alonicus opposuerat satisfactum est; reliqui nisi vester assensus iam nihil est: quem si ista non extorsere, alias eripere sum paratus." Laudavimus omnes et pedibus, ut aiunt, manibusque in suam sententiam itum est. Ego autem quod vehementer in priori opinione essem confirmatus consideraturum me postea rationesque curiosius collaturum affirmavi. Post quae iusso puero ut librum ex more inferret, vir quidam occurrit, qui habere se, quae cum Amado conferret, affirmavit. Accurrit puer

collaturum affirmavi. Post quae iusso puero ut librum ex more inferret, vir quidam occurrit, qui habere se, quae cum Amado conferret, affirmavit. Accurrit puer remque Amado indicavit qui nos deprecatus in aliam aedium partem cum viro illo sermocinaturus secessit; nos autem memorando quae ab eo dicta essent eaque pensitando tempus terebamus dum ille adveniret; quippe discedere necdum maturum et Amadi nos insuper desiderium detinebat. Nec ipse diu nos est moratus; post paucula enim affuit, quidve interim a nobis actum foret, rogavit.

de re tanti ponderis in amplissimo hoc consessu verba facere velim; neque enim imparatus sum et dudum privatis iam id meditationibus ruminavi. Quod potissimum in causa est cur sponte me nunc obtulerim, ad audiendum alias quam disserendum semper mage pronus. Ante omnia autem id nos minime debet praeterire, de suo potissimum sermo nobis futurus sit, ne incerta hinc inde vagetur oratio et de hoc orsi mox ad aliud nihil conexum incongrua levitate transeamus. Tres mortalium non in Croatia solum, sed per omnem, qua late patet, Christianum

coeperit emicare. Itaque talia ut sint in eo omnia contendat qualia ipse in aliis conspicatur. Unde consequitur ipsum ne convivia quidem plus nimio debere detrectare etsi id litterarum causa libenter forsan faceret; nam hac in parte omnino necessitati acquiescendum est. Id autem praesertim in vestibus omni, qua fieri potest, ratione fugiendum est ne quid novitatis appareat; quod cur cavendum sit, ex iis quae supra diximus, cum de gentis moribus tractaremus, apparet. Aliud quod hoc in genere dici commode posset, nihil superest; aut enim mox, dum

permissum est. Suas tamen hoc quoque consilium habet difficultates subestque fugae primum, tum furti rapinarumque periculum suam quemque colonum domum ditare cogitante. Sed illi quidem prudenti domini lenitate occurri potest, quod me ipsum non raro vidisse memini; furtis autem domini vigilantia poenarumque metus modum ponet. Non adferam hic ea quae sive a Cicerone in prima ad Quintum fratrem epistola, sive ab aliis passim auctoribus egregie monumentis sunt consignata, quod a nostro proposito aliena sint. De colonis tantum, qui et ipsi pars

ita in hoc quoque a libera femina vel etiam viro nihil praeter dignitatem fiat. Licet illi quid rerum ubique agatur inspicere et pro potestate corrigere mutareque; at proprias labore rustico manus inquinare neque condicioni congruit et a sanioribus omnibus reprehenditur. Ego autem ne id quidem laudaverim si universum rei familiaris onus mulieri sic incumbat ut nullus sit qui eam sublevet. Alios haec cura premat, herae tantum supremum regimen comittatur. Itaque sciet quidem illa quid census, quid pecoris, quid terrarum, quid suppellectilium sit

nunc, ubi peregrina iam apud complures ornamenta conspici coeptavere, vereor ne re in plures (ut fieri assolet) sensim diffusa non modo supervacuum, sed etiam subrusticum consilium istud evadat. Utcunque sit, nos mores hominum condicionemque temporis oportet aestimare, id autem prorsus vitare ne immoderato in aedificando luxu peccetur; id enim, uti et alia omnia quae conciliando prodigi nomini inserviunt, mirum quam malam in civibus de nobis opinionem efficiunt quae postea rebus gerendis ut plurimum officit. Iam agros omnemque quae proprie

soli capiamus. Sed utinam vel haec, quae nobis sponte sua regio subministrat quodque nostris superest usibus, distrahere liceat! Nihil ambigo posse id omnino impetrari si studium in hoc gentis nostrae exarderet. Sed suas populus ipse miserias calamitatesque ignorat, quae autem utilia sunt, sueta gentis ignavia praetermittuntur. Atqui audere nec cassum ignavis querelis remedium implorare, sed agere atque tentare necessum est. Eget princeps: fit nova tributorum accessio: lamenta inde, exsecrationes, querelis

vero id temporis brevitas patitur. Itaque congesta praeceptorum copia me paucissime ut potero expediam, contentus si generalia quaedam attulero documenta e quibus singularia multa, etsi in praesens omissa, erui possint. Id autem ante omnia memoria repetendum est nos non in libera quadam republica neque sub optimatibus vivere, sed regibus, quibus ius vitae necisque dii concesserunt, subesse. Supervacaneum itaque fuerit elatos illos spiritus et intempestivam praeseferre libertatem, quin congruos

pertigerint. Desipimus, cives, profecto desipimus, si tam parvi patriam aestimamus, ut pro blando quopiam principis verbo aut levi nescio qua dignitate prodere ipsam pensi non habeamus! Id igitur si boni viri, si cives non ingrati haberi volumus, fugiendum est; id autem consulto quis fecerit si bonis artibus per optimatum, potissimum qui Viennae agunt, gratiam principis favorem mereri possit; quo tamen non tam ad proprium quam ad patriae commodum utetur si mea voluerit sententia stare. Equidem non ignoro mentione iniecta de

quod tamen ipsum non modica utrinque cum cautione faciendum est; alterum ut hunc optimatum favorem aut prorsus abscondat, quo gentilium non subeat invidiam, aut omnino in vulgus proferat, quo invidiam metu reverentiaque compescat. Haec quod ad aulica attinet: quod autem agendam publice in Croatia vitam concernit, id ego ante omnia consuluerim ut, quoniam mediam inter rigorem nimium et extremam comitatem viam eligere est constitutum, eam vivendi rationem ineamus ut nuspiam nimii, erga inferiores nos populares potius, erga superiores autem

quod autem agendam publice in Croatia vitam concernit, id ego ante omnia consuluerim ut, quoniam mediam inter rigorem nimium et extremam comitatem viam eligere est constitutum, eam vivendi rationem ineamus ut nuspiam nimii, erga inferiores nos populares potius, erga superiores autem nec non aequalium ambitiosiores abstractos magis, erga neminem vero, quod aiunt, confidentes nos praestemus. Hunc ego unicum modum puto quo popularium benevolentiae reverentiam in parte aliqua iungere possimus; quod tamen, ut et alia omnia, secundum temporis condicionem

benevolentiae reverentiam in parte aliqua iungere possimus; quod tamen, ut et alia omnia, secundum temporis condicionem est regulandum; nam in civilibus cum nihil (ut ait Aristoteles) certi sit, infinitae sunt rerum differentiae quas omnes concipere impossibile, in re autem prudentia diiudicare oportet. Iam quoad alia id generale sit ne patrii nos moris fastidiosos unquam demonstremus. Hinc coetus et convivia quaeque alia a nostrae condicionis hominibus frequentari viderimus ne nos quidem prorsus oportet aspernari. Sed quod ad convivia

alia a nostrae condicionis hominibus frequentari viderimus ne nos quidem prorsus oportet aspernari. Sed quod ad convivia attinet, id potissimum quaeri solet: quid tum faciendum sit cum aut vino obrui contra propositum nostrum, aut praesentium omnium indignationem, popularium autem invidiam subire oportet? Fateor equidem nos occasiones eius modi pro facultate vitare oportere; quod si autem fortasse accidat ut abesse nobis non sit integrum, tum deprecando, suadendo, praesentis alicuius illustris mulieris patrocinium implorando in id incumbere debemus

ad convivia attinet, id potissimum quaeri solet: quid tum faciendum sit cum aut vino obrui contra propositum nostrum, aut praesentium omnium indignationem, popularium autem invidiam subire oportet? Fateor equidem nos occasiones eius modi pro facultate vitare oportere; quod si autem fortasse accidat ut abesse nobis non sit integrum, tum deprecando, suadendo, praesentis alicuius illustris mulieris patrocinium implorando in id incumbere debemus ne vitio id nobis detur; quod si remedio locus non sit, profecto ego sanitati nostrae et conscientiae potius

complectantur, ut adsint proinde ilico qui nihil antiquius habeant quam eiusmodi amicitiam perturbare. Itaque amicitia ipsa pro virili tegenda est et quos maxime diligimus, iis in extrinsecis his minimum deferre oportet; prudens enim amicus de eo non succensebit, aliorum autem machinationes sic facillime eludentur. Hic ego non repetam ea, quae sive ex dictis facile possunt consectari sive ex iis, quae tum diximus, cum de gentis moribus dissereremus, elici; non commemorabo serviendum esse gentis praeiudiciis, fugiendaque ea omnia quae, etsi in

industria consequemur. Iam id quoque utile fuerit observare ne, donec iuventus nobis oggeri potest, multum ad dicendum nos intrudamus. Postquam vero maiorum nobis munerum potestas facta fuerit, tum quoque consultius erit per alium id, quod intendimus, proponere, nos autem defensoris potius quam consultoris gerere vices instructis iam ad succurrendum omnibus quos nobis aliquo nomine obstrictos tenemus. Haec de modo in Croatia vivendi, qua potui brevitate, in medium attuli; ex quibus id universim colligas tria potissimum esse

absentum inter cenandum calumniatio, malaque iuventutis disciplina. Dein id quoque inde consequitur communem, quidquid effici velis, praestandi modum esse eos, quos nomine aliquo tibi obnoxios habeas, in eandem traducere opinionem. Haec autem in universum sunt praecepta: sermonum causas nulla novitate serere, popularem in verbis factisque esse, cuncta boni subditi in principem officia implere, patrium nullatenus morem fastidire. Haec totius vim continent orationis; illa enim omnis inde processit, in

per legislativam sine ambagibus ad eos possit revocari. Obsoletis, quae de periodico diaetae celebrandae termino perlatae fuere, legibus liberam utique potestas executiva habuit facultatem eadem etiam ad quartam unius saeculi, ut nunc factum est, intermittendi; tanto autem intervallo cum saepe necessitas ipsa exposcat, ut de pluribus, quae secus legislativam potestatem respiciunt, obiectis statim constituatur, debet utique hac ratione potestas executiva se ad usum legum ferendarum collocare. Inde certe

absque alia convocatione non tantum possint, sed et debeant comparere: si denique ipsum modum et formam leges proponendi et perferendi activitati et dignitati potestatis legislativae magis conformaverint, iam se ad reale legislationis exercitium collocabunt. Quae autem ad status in hoc reali legislationis exercitio futuris etiam temporibus conservandos pertinent, ea nunc eo facilius constitui possunt, quod favore Numinis talis nobis princeps obtigerit, qui genuinis sanae philosophiae principiis imbutus non populum propter principem, sed

seu vero, seu specioso praesentaneae necessitatis titulo ordinaverit, ea in primis comitiis ante omnia in examen revocentur, et si quid eorum publico bono non conducere visum fuerit, illud citra etiam consensum potestatis executivae ilico valeat abrogari: ad provisionales autem eiusmodi ordinationes quod nec errectio, cassatio, separatio, coniunctio, aut alio translatio tribunalium aut dicasteriorum, nec alia quaecunque in politicis, oeconomicis, iudicialibus, ecclesiasticis, religionariis, aut litterariis systematica regulatio pertineat, sed

legislationis obiectum, nonnisi ad proxima usque comitia duraturum declaretur: denique si, quod nos in particulari attinet, eam iniverimus rationem, ut nos indissolubili nexu Hungariae iungamus – non poterit suos amplius limites potestas executiva egredi. Quod autem instrumenta eius attinet: si decretum fuerit, ut supremus regni senatus e repraesentantibus circulorum efformandus ad principem immediate referat; ut id pro crimine falsi habeatur, si caput senatus nomine huius quid expediverit, quod in pleno

si denique perlatas ab eadem leges observare recusant – hic certe populus nec libertate dignus est nec diu eam retinebit; quo enim maior et frequentior est adversus decreta potestatis legislativae renitentia, eo frequentius potestas executiva vim publicam adhibere debet; quo autem frequentius haec id faciendi occasionem habet, eo etiam facilius non tantum legum, sed et propriae voluntatis effectum procurare sicque ad usum leges ferendi, id est ad arbitrarium imperium, pervenire potest. Ut proinde securam ad posteros constitutionem nostram

priores determinationes et, si quid addendum aut mutandum visum fuerit, haec constituere, reliquis vero legalem formam indere. In deligendo magistratu ego eos, quibus omnia de lege requisita adsunt et qui mihi maxime idonei videbuntur, candide proponam, inclitam autem universitatem exorabo ut in delectu eo advertere velit quod nunc non iam de talibus qui nil nisi violentis modis perficere, sed de talibus magistratualibus deligendis agatur qui dexteritate, moderatione, et prudentia sua res etiam ingratas absque invidia in effectum

ordo hic scholas et quidquid eo refertur velut privatum diuturna adeo possessione legitimatum peculium suum consideraret. Atque inde factum licet existimare, quod, cum ordo hic, citra aliquam quaesiti juris laesionem, privativa hac praerogativa exui haud potuerit, studia autem ipsa ad eam, sine qua nec floruerunt nec unquam florere poterunt, libertatem haud potuerint revocari. Verum vix ordo hic per varium causarum concursum suppressus fuit, cum Augusta firmum studia in suam asserendi libertatem animum manifestavit, dum, concredita Dioecesanis

tam hortor, quam exoro, ut id firmiter in animum vestrum inducatis, maximum magisterii arcanum in eo versari, ne discipulis fastidium studii ingeneretur, verum ea potius a teneris unguiculis sciendi sitis in iis excitetur, sine qua nemo aliquem in litteris progressum fecit. Id autem haud secus facilius praestabitis quam si explorato probe genio animoque discipulorum tam incitamenta, quam modum eadem proponendi cujusque indoli accommodaveritis. Unum adhuc est, de quo vos in particulari commonendos existimavi, clarissimi altiorum

Dominus Academiae Director accurationi consulere ac pro arbitrio quas utiliores putaverit quaestiones prioribus substituere valeat. 11. Et quoniam severiora, utpote finalia, examina copiosioresque disputationes multum temporis absumpturae praevidebantur, studiorum autem finis antiquo ex more usque ad novi plani submissionem determinari debebat, in eo coalitum est ut humaniora ultima, altiora autem studia 20-ma Augusti finiantur, atque eam ob causam 1-ma statim eiusdem mensis Augusti die inchoandas esse disputationes

valeat. 11. Et quoniam severiora, utpote finalia, examina copiosioresque disputationes multum temporis absumpturae praevidebantur, studiorum autem finis antiquo ex more usque ad novi plani submissionem determinari debebat, in eo coalitum est ut humaniora ultima, altiora autem studia 20-ma Augusti finiantur, atque eam ob causam 1-ma statim eiusdem mensis Augusti die inchoandas esse disputationes intermixtis, pro eo ac fieri poterit, examinibus, ut hoc pacto determinatus scholarum terminus subsistere

nobiles atque plebeios pertinere intelligatur, eo tantum cum discrimine ut plebeii ne hac quidem ad altiora studia progressus retardatione emendati acceptis inhabilitatis ad studia testibus litteris dimittantur in alio vitae genere degendae aetatis remedia quaesituri, nobiles autem tolerentur, praesertim illi qui patrimonialem habent vitae sufficientiam. Qua occasione duplex quoque exclusionis propter graviora delicta alioquin in Consessu semper Academico antea examinanda distincta fuit classis, generalis nempe et localis; prioris nomine illa

esse. Adhaeserat quidem illa ad eam reflexionem, ne lex haec depopulandis sterilioribus regni partibus causam praebeat: verum difficultatem hanc tollere eidem videbantur praescriptae Articulo 35. 1791. cautelae. Sub his autem justum esse existimavit ut nativi eodem cum exteris favore perfruantur, praesertim cum non defuerint Jurisdictiones, quae inpopulationes in posterum non per exteros, sed per nativos faciendas esse suaserunt.

non possent? § 5. E converso omnes ii, qui post repetitas localis Jurisdictionis admonitiones, nullum certum alimentationis statum amplexi fuerint, tanquam otiosi et vagi considerentur, exteri autem Judaei nulli amplius ad regnum admittantur. Motivum. Primum membrum est Corollarium praecedentis §-phi , secundi membri ratio in eo consistit, quod non intersit Reipublicae gentem hanc nimium multiplicari: in

Motivum. Scopus projectatae legis est Judaeos ad amplectendum certum alimentationis statum cogere, ad hunc assequendum nullum aliud medium superesse videtur quam eorum, qui legem implere nolunt, Eliminatio, ad hos autem uti et exteros discernendos Testimoniales illae necessariae videntur. § 7. Omnis etiam Zingarus aut subditelam alicujus dominii assumere aut aliquam professionem amplecti, et in utroque casu

esse demisse existimavit. § 8. Zingari perinde atque Judaei ad tyrocinium per omnes Caehas ac praesertim fabriles, ad quam illi professionem sponte sua inclinare videntur, admitti debeant. Solius autem musicae exercitium pro fixo alimentationis statu Zingaris non reputetur. Motivum. Primo membro vetus praejudicium magis adhuc quam de Judaeis adversabitur. Verum interest publici ut illud in hac, in qua vivimus, saeculi

Motiva. Quod numerus inquilinorum in aliquibus regni partibus jam nimium accreverit, docet conscriptio Anni 1787; haec enim 793,270 inquilinos, hospites vero sessionatos nonnisi 505,708 exhibet. Quod autem inquilinaria conditio, si horum numerus nimium increscat, precarium tantum alimentationis statum praebeat, postrema etiam, quam Hungaria passa est, sterilitas demonstravit: hi enim vel maxime cum fame colluctabantur. Cum in multis regni partibus ea

Hungaria passa est, sterilitas demonstravit: hi enim vel maxime cum fame colluctabantur. Cum in multis regni partibus ea vigeat consuetudo, ut Patrifamilias in domo et sessione filius natu major succedat, reliqui migrare et alium subsistendi modum quaerere debeant, hi autem plerumque inquilinariam conditionem amplecti soleant, numerus inquilinorum per ipsum naturalem populationis progressum continuo augebitur, nisi aliqua in obversum provisio constituatur. Posset quidem inconvenientiae huic obveniri, seu per deducendas ex iis in

Verum omnia haec ad Jus proprietatis, quod sacrum esse debet, referuntur. Omnia ad privatam proprietariorum providentiam pertinent. Legislationis nullae aliae hac in re partes sunt, quam ut hanc incolarum classem ad aliud vitae institutum dirigat; videtur autem ad militiam et opificia commodissime dirigi posse. Si tyrones potissimum ex inquilinis lecti fuerint, conservabitur populatio familiarum sessionatarum; si ad opificia et artes applicentur, removebitur unum e praecipuis, quod hactenus fabricarum et manufacturarum

ipse comprobavit: nulla enim earum ad solidam consistentiam potuit pervenire. Deputatio haec ita existimavit, quod ante omnia populus, per locales Jurisdictiones, sub inviatione dirigentis Dicasterii, ad novas etiam hactenus industriae species formari debeat, hoc autem facto, quod societates agrariae suapte emergent: itaque in casu impediti aliis agendis Magistratus per ejusmodi Curatores oeconomiae publicae melius prospici demisse arbitrabatur.

praeteriti temporis aliud remonstraret: ostensum est in Elaborato status actualis §§-is 33. et 36. quanta aduersae tantopere per Augustam Mariam Theresiam serici et apum culturae impedimenta posita fuerint; e communicatis autem sibi actis comperit Deputatio unam Jurisdictionem consilio aperte declarasse, quod ideo a cultura serici manum retrahat, quia ad illam nulla lege obligatur. Si haec omnia in condignam reflexionem assumantur, facile apparebit quod legislatio, si promotionem

nulla lege obligatur. Si haec omnia in condignam reflexionem assumantur, facile apparebit quod legislatio, si promotionem oeconomiae publicae efficaciter intendit, disertam quoad modum eam procurandi Jurisdictionibus imponere debeat obligationem. Quod autem hic sit opportunissimus propagandae alicujus culturae modus, et ratio et experientia testatum reddunt. Omnis enim ejusmodi cultura in mechanismo consistit. Hic nonnisi rem oculis spectando et operationem practice tentando debite condisci potest; et ideo omnes

vulgati, libelli exiguum effectum produxerunt. Nec sufficit ut unum tantum aliudve individuum in Comitatu utilem ejusmodi manipulationem teneat. Quo Patria reale inde emolumentum capere possit, debet illa in vulgus propagari. Id autem non secus, quam per gradualem illam subinstructionem praestari potest. Unicum est quod salutari huic scopo obverti solet, nimirum quod Plebs sumtibus ejusmodi aggravetur, et tamen instituta ejusmodi raro eo perducantur, ut enata exinde

aut aliis fundis publicis, utilibus ejusmodi Hospitibus largiri. Cum Nativo aliquo necdum casus evenit; verum crescente industria eveniet certe, et ideo Deputatio ad utrumque sibi reflectendum esse existimavit. Credebat autem hoc in genere jam aliquod inter exteros et nativos discrimen constituendum esse. Exter enim et expensas et molestias primae instructionis subire debet, quibus nativus non est obnoxius. Vigent etiam

insuper pecuniariam recipiat remunerationem, satis favoris obtenturus esse videtur. Caeterum pecuniariam remunerationem Deputatio sub spe constituendi fundi publici, unde ea praestari possit, proponit, proponetque alias etiam, ubi identitas rationis idem exposcet. Ut autem recte decennalem immunitatem Deputatio proponat, illud eam permovit, quod terminus hic jam usu roboratus, atque adeo in exteris etiam Provinciis notus sit. Si diminuatur, posset id ipsum aliqua ejusmodi utilia individua a proposito se illocandi revocare: ut autem

Ut autem recte decennalem immunitatem Deputatio proponat, illud eam permovit, quod terminus hic jam usu roboratus, atque adeo in exteris etiam Provinciis notus sit. Si diminuatur, posset id ipsum aliqua ejusmodi utilia individua a proposito se illocandi revocare: ut autem augeatur, nulla ratio adesse videtur. § 17. Et si quis horum culturam novi ejusmodi producti ante elapsum decennium eo provexerit, ut ultra domesticam consumtionem aliquid etiam de eo exportare possit,

Jus proprietatis, id est: liberum de rebus suis disponendi facultatem sartam tectamque conservari, ipse civilis societatis scopus exigit; neque tamen jus hoc eo extendi potest, ut proprietarius fundo suo cum detrimento publici abuti possit, abuteretur autem, si repertum in fundo suo utile aliquod productum nec ipse colere, nec ejus culturam alteri admittere vellet; iniquas enim conditiones illud colere volenti praescribere idem est ac non admittere; interest itaque ut legislatio modum statuat, quo in ejusmodi

natura articuli talis exegerit) continuo publicam reddat. Motiva. Quod Hungaria plura, quam quae hactenus nota sunt, utilia naturae producta possideat, palam notum est, quod haec detegere intersit, nemo infitiari potest: quod autem id non secus, quam per exmittendos ex professo hunc in finem viros in historia naturali practice versatos perfici possit, aeque extra dubium versatur. Unica itaque circa necessarios ad id sumtus quaestio moveri potest, verum

quam ad realem Regno utilitatem procurandam detegendorum naturae productorum instituto. De herbis tinctoriis specifica mentio injicitur, quia exiguae etiam illae, quas Hungaria habet, fabricae in coloratione plerumque deficiunt, donec autem haec perficiatur, ipsae etiam ejusmodi fabricae nunquam assurgent. Non potest tamen investigatio haec ad sola, quae immediato usui deservire possunt, producta restringi; est hoc in natura rei jam positum, ut naturalistae eadem

proprietatis, id est arbitrium omnem possibilem e fundo suo utilitatem capiendi, exigit ut in eo per alios impune turbari non possit. Praescriptio hoc in casu obverti non potest, quia haec sine exclusivo possessorio locum non habet. In hoc autem casu vicini nunquam habuerunt exclusivum in tali, quod nunc cingitur, foenili pascui usum, sed illud reciproce exercebatur. Id quod natura sua eam tacitam involvere videtur conditionem, ut quamprimum uni proprietario juri pascui in vicinorum foenilibus

damnosa vinorum horum adulteratio praecaveri possit, illudque in Comitiis referat. Motivum. Damnosam vinorum Tokayensium adulterationem magis magisque invalescere adeoque malo huic remedium adferendum esse nemo dubitat. Ad hoc autem praestandum non tantum concernentem comitatum, sed alios etiam, qui plurimas notitias locales habent, audiendos esse suapte constat. Jam quidem Articulo 118. 1723. adulteratores praestantiorum vinorum in ejus amissione convincendi statuuntur: verum

§ 44. quanta vis pecuniae pro tela aliisque lineis fabricatis quotannis e Regno evehatur; interest proinde, ut lini et canabum culturam legislatio promoveat, praesertim cum articuli hi adeo facilem insuper per littorale habeant distractionem: id autem ut illa praestet, duos ferme tantum hos modos habet. – Caeterum etiamsi libera articulorum horum in Regnum inductio admittatur, sumtuosa tamen cultoribus eveniet exotici seminis comparatio, neque unquam cultura haec, ut in Elaborato status actualis §-pho

§-pho defectus sufferantur, nimirum: ut terra debite praeparetur, plantae in debita distantia collocentur, spina, folia, cacumen, et pistilli in tempore decerpantur: denique ut et bonum semen adhibeatur, et tam inseminatio, quam et collectio tempestive fiat. Ut autem id in effectum perducatur, activam omnino localis magistratus industriam exposcit. Articulus XII. De sufferendo Viennensis Abaldi monopolio.

uti Hungaria est, sustineri non potest; deinde hac ratione residentes in Hungaria Abaldi Officiales contra communem non modo Hungariae, sed omnium aliorum etiam Regnorum legem a jurisdictione ordinariorum localium magistratuum eximuntur. Vitiosa autem ideo est, quia hac ratione omne ejusmodi negotium duplicem circulum peragere debet. Interest itaque ut res ad naturalem suum cursum reducatur, nempe ut officiales Abaldi negotia sua primis instantiis proponant: ab his res ad Consilium, inde vero, si opus est, ad

42 , quam exiguas vero numeret fabricas, §§-is 44. 48. et 50. Elaborati status actualis ostendimus. Interest proinde, ut quos jam antea favores lex ipsis addixerat, porro etiam confirmentur. Quamprimum autem libertates hae singulari manufacturistae conceduntur, naturale est ut quoad fabricantes seu majores, seu minores, quoad totum eorum personale, et concernentia aedificia extendatur, quia horum singulus a proportione majoris sui personalis majorem etiam publico

frustraretur, quod tamen ut ipsi qua inventori assecuretur justum est; ut primum enim manipulationem suam inciperet exercere, cum illa facilis sit imitationis, statim illam alii etiam arriperent, sicque potissimam utilitatis partem inventori praeriperent. Eveniret autem id potissimum in machinis, quae quo simpliciores, eo utiliores esse solent. Caeterum terminum exclusivi privilegii ad 15 annos ab imitatione immunitatum, quas lex utilibus mechanicis jam concessit, statuendum esse Deputatio

Quod proponenda regulationis puncta attinet, horum pleraque jam via politica non obstantibus vetustiorum caeharum privilegiis praescripta et forte ideo tantum effectui plene mancipata non sunt, quia necdum hactenus in legem abiverunt. Praecipuum autem videtur illud, ne hi coetus sibi ipsi relicti tam facile in excessus prolabi possint, sed habeant sibi praepositum commissarium qui eos et dirigat et observet. Ideo hic via etiam politica jam praescriptus fuit.

imponi, neque inde excipi possit. Motivum. Impositiones facere et mulctas dictare est actus jurisdictionis, quae coetibus his non competit; jus mulctas exigendi aliqua vetustiora privilegia abusive ingressum est, usum autem repartitionem intra se faciendi caehae clanculario tantum induxerunt; quare interest, ut utrumque aboleatur. § 51. Conflatae etiam e spontaneis oblatis pecuniae neque in convivia caehalia neque in

§ 54. Magistratus civitatum, ubi abusus iste viget, determinent certam mulctae quantitatem hancque toties quoties irremisse exigant a tali magistro qui tyronem suum ad rurales labores adplicuerit. Ut autem ad hujus notitiam pervenire possint, commissario caeharum peculiariter imponant, ut eatenus invigilare, compertumque casum sibi statim referre debeat. Motivum. Noxius hic abusus plerumque in minoribus et mediocribus civitatibus

aut calceos, ocreas elaboret, nulla ratio obstare videtur. Imo ad acuendam industriam et diminuenda per concurrentiam ejusmodi artefactorum pretia, interest publici, ut ejusmodi artefacta elaborandi libertas utriusque speciei opificibus reciproce concedatur; quaenam autem in specifico sint ejusmodi fabricata? determinare ad potestatem executivam pertinebit. § 57. Si caehae alicujus magistros de pretio artefactorum suorum condixisse compertum fuerit, magistratus

in plerisque comitatibus jam obsoleverit. Nunc cum opificiorum promotio quaeritur, eam renovare prorsus non expedit. Cum tamen in toto caeharum instituto nihil sit, quod publicum magis flagellare possit, quam magistrorum de pretio artefactorum suorum condictum, malum autem hoc nec per praecedentium duorum §-rum dispositionem satis praecaveri possit, censebat Deputatio in casu ejusmodi limitationem in forma poenae constituendam esse. Cur autem eam non comitatuum sed civitatum magistratibus deferendam esse existimaverit, §-pho

magis flagellare possit, quam magistrorum de pretio artefactorum suorum condictum, malum autem hoc nec per praecedentium duorum §-rum dispositionem satis praecaveri possit, censebat Deputatio in casu ejusmodi limitationem in forma poenae constituendam esse. Cur autem eam non comitatuum sed civitatum magistratibus deferendam esse existimaverit, §-pho 142 , ubi de limitatione victualium agetur, rationem reddet. Articulus XVIII.

Locumtenentiale auditis et jurisdictionibus et statu mercantili elaboret et in comitiis referat. Motivum. Politiam hanc inducere quod intersit, remonstrant omnium, in quibus fabricae efloruerunt, Regnorum exempla: hujus autem planum nonnisi auditis audiendis elaborari potest, id quod Deputationi praestare integrum non fuit. Exhibuit quidem Deputationi unus Fabricans ejusmodi projectum, verum illud mancum est et inadaequatum. Caeterum pronum est providere quod in elaboranda hac politia

dicasteria habet, jam non potest alterius Regni aut provinciae, licet eidem Principi subjectae, dicasterium in quamcunque illius Regni negotiorum speciem citra praejudicium influxum habere; si enim in unam negotiorum speciem influere posset, tunc posset in omnes; si autem id fiat, tunc Regnum illud non ipsi immediate Principi, sed posteriori illi Regno aut provinciae subjiceretur, et nonnisi hoc mediante a Principe dependeret, quod de Hungaria, praesertim cujus independentia per postremae etiam

correctio formulae hujus per Consilium Locumtenentiale suscipiatur. Influxum Camerae ne hac quidem parte necessarium esse Deputatio existimavit, quia ad hanc res tricesimalis ea solum parte, qua illa proventum principis respicit, pertinere videtur; hujus autem statum Camera e rationibus tricesimatorum alioquin cognoscere potest. Tabellae istae unice cursum commercii, cujus directio ad Consilium pertinet, remonstrant. § 63. Proventus tricesimarum Hungaricarum in

Germanici tricesimales proventus per portoria Hungarica augeantur. Jam vero sicut limites, ita etiam proventus diversorum et ad invicem independentium Regnorum aut provinciarum confundere non expedit, cum per id Aerario Regio nihil accedat, in animis autem populi illius, cujus patrii proventus ab administratione domestica abstrahuntur, acerbam sensationem efficiat. Aerario enim Regio in concreto considerato perinde est, an Germanicos per Germanicam, Hungaricos vero proventus per propriam administrationem percipiat.

illius, cujus patrii proventus ab administratione domestica abstrahuntur, acerbam sensationem efficiat. Aerario enim Regio in concreto considerato perinde est, an Germanicos per Germanicam, Hungaricos vero proventus per propriam administrationem percipiat. Hungaricae autem nationi non est indifferens, an proventus patriae suae per extraneam jurisdictionem manipulentur; Aerarium Regium ne per id quidem detrimentum capiet, si separatis iterum tricesimis plura officia solvi debeant; norunt enim illi, quibus prior manipulatio perspecta

quam incassandis portoriis deservire debent, et ideo has interest multiplicari. Si enim paucae tantum limitaneae tricesimae defigantur, praevaricationes secus impediri non queunt, quam si omnes reliqui, per quas merces intrare possunt, passus claudantur. Id autem cursum commercii impediret, et tamen praeclusio haec tantis ferme sumtibus staret, quantis plura officia tricesimae erigi possunt. Porro, cum id Camerae optime constare possit, in quibus finitimis locis tricesimas erigi expediat, ad hoc, ut praevaricationes

Motiva. Necessitatem novi vectigalis satis evincunt ea, quae in Elaborato status actualis de hoc objecto universim, ac praesertim §-pho 65. dicta sunt. Quod autem principia vectigalis per legislationem, id est in Diaeta, defigi debeant, constans et veteris et novae legislationis usus satis ostendit; semper enim in diaetis determinabatur, et qui, et a quibus mercibus tricesimam solvere debeant; imo ipsa portorii

Elaboratum suum benignae Suae Majestatis Sacratissimae ratificationi immediate substernere possit. Verum subsecuti temporis experientia palam fecit sola illa principia ad rite regulandum, juxta usum moderni temporis, vectigal non sufficere; quid autem impediverit quo minus subsequae legislationes defectum hunc suppleverint, in Elaborato status actualis a §-pho 54. usque 65. diserte ostensum est. Itaque cum nunc benignitate Principis suus legislationi cursus reseratus sit, ne fluctuans continuo

ejusmodi in subsequentibus §§-is principia proponentur. Quoad generalem portorii pro indifferentibus articulis in singula ejus specie quottam, nihil obstat, quo minus eadem summa assumatur, quae in Germanico vectigali defixa fuerit. Ut autem clavis haec in praeambulo vectigalis exprimatur, ipsa promovendi commercii ratio exposcit. Nam et mercatores speculationes suas longe tutius dirigere possunt, si quottam procentualem, quam a singula mercium specie titulo portorii dependere debebunt, in antecessum

fundator enim regnum in primam coloniarum deductionem, dein impopulationem et cultivationem ingentes sumtus profundere debuit, et cum hae longinque distent, earum defensio majoribus adhuc expensis venit; has autem resarciendi nullus alius quam indirectus hic modus superest. Et tamen an durum hoc systema vel quoad colonias, postquam tantisper convaluerunt, retineri expediat? exemplum coloniarum Anglicanarum dubium effecit. Cum Hungaria propriam

quaestores recidisse ex ejusdem Elaborati §-pho 58. perinde apparuit, ut adeo modernum vectigalis systema a coloniarum systemate in eo tantum discrepare appareat, quod onerosae colonistis leges ad omnes indiscriminatim, onerosa autem Hungariae moderni vectigalis principia tantum ad potiores mercium articulos referantur. Onerosum hoc Hungariae vectigal eo potissimum specioso fundamento ab adverso sustinetur, quod Hungaria cum Germanicis Provinciis unum Monarchiae corpus efficiat;

Hungariae moderni vectigalis principia tantum ad potiores mercium articulos referantur. Onerosum hoc Hungariae vectigal eo potissimum specioso fundamento ab adverso sustinetur, quod Hungaria cum Germanicis Provinciis unum Monarchiae corpus efficiat; hoc autem florere non possit, nisi aequabile inter haec duo ejus membra commercii aequilibrium constituatur; aequilibrium vero hoc, quod secus stabiliri non possit, nisi in omnibus, in quibus commerciale Hungariae interesse cum Provinciis Germanicis in

Hungaricae in naturae productis, Germanicae vero activae rubricae in artefactis consistant; jam vero neminem latet quod superfluitatem productorum naturae crescens in dies populatio diminuat; artefacta autem provehat potius. Si proinde de nimio alterutrius horum objectorum incremento metus subversari potest, justior est ille, ne multiplicata sensim, favore moderni vectigalis, Germanica artefacta actuale Hungaricum activum cum detrimento ipsarum

eruantur, non est opus specifica singuli individui facultatum conscriptione; sufficit ut id eruatur, an in Germanicis Provinciis, vel vero in Hungaria major sit circulantis pecuniae massa, circulationisque celeritas? Ad id autem determinandum nullum datur tutius politicum thermometrum, quam melior aut deterior respectivorum incolarum subsistentia. Cum enim impositiones publicae praeferenter, et durioribus etiam mediis, exigi soleant, si post has depuratas Germanicarum Provinciarum

impedire Hungarica legislatio, ne producta Hungariae impositionibus provincialibus, artefacta vero dimidio exotico consumtionali portorio per vectigal Germanicum graventur, dum haec in Germanicas Provincias invehuntur. Id autem reciproce constituere omnino potest, ut Germanica producta et artefacta iisdem oneribus subjaceant, dum Hungariae inferuntur. Verum si reciproca ejusmodi onera stabiliantur, evenit plerumque ut ejusmodi reciprocum nec uni, nec

fuerant; res tamen haec effectum nunquam sortita fuit. Nunc postquam in systemate legislationis Germanicarum Provinciarum commutatio facta est, tractatus ejusmodi haud secus suscipi posset, quam si sua Majestas pro parte Germanicarum Provinciarum, Status autem Regni pro parte Hungariae certa individua denominare, quae sumto pro basi tractatus eo: quod nec Hungaricum commercium Germanico, nec vicissim, dependens effici possit, pure reciprocam duorum horum membrorum utilitatem spectarent,

excussisque summa aequanimitate omnibus vectigalis principiis, ita coalescerent, ut favores, quos Germanicae Provinciae in vectigali Hungarico obtinerent, per eos, qui Hungariae in Germanico vectigali vicissim obtingerent, se mutuo compensent; tractatus autem ejusmodi in proximis Hungariae Comitiis relatus in legem referatur, pro basi respectivorum vectigalium tamdiu deserviturus, donec mutandae forsan commercii circumstantiae novum iterum tractatum deposcant. Verum via tractatus

distincta est a via legislationis, Deputationi huic leges tantum proponendi provincia delata est; quare haec operationem suam in abstracto eo dirigere debuit, ut commercio Hungarico per stabilienda vectigalis principia consulatur. In casum autem aut non suscipiendi, aut non conficiendi tractatus, oppressum per onerosum vectigal Hungaricum commercium haud secus relevari potest, quam si ea quidem, quae in ipsum vectigal Hungaricum irrepserunt, noxia principia sufferantur; eorum vero, quae in Germanico

velut domestico commercio nocivorum, inductio etiam pro proprio usu difficilior tantisper efficiatur; parte vero ex alia, ut id impediatur, ne sub praetextu propriae necessitatis res ejusmodi pro quaestu invehi possit. Videtur autem utrumque hoc per projectati portorii gravitatem passualium commode obtineri posse. Caeterum ostendimus jam in Elaborato status actualis §-pho 62. quod ipse Augustus Josephus II. principium hoc aequitati naturali adeo conforme esse agnoverit,

II. principium hoc aequitati naturali adeo conforme esse agnoverit, ut illud postremo 1788. vectigali inseruerit. Et vero unicus indifferentes alias ejusmodi merces extra quaestum ponendi scopus is esse potest, ne pro iis gravior aeris summa efferatur. – Hic autem per id jam obtinetur, si earum commercium prohibeatur; nam quod privati non obstantibus superius defixis aggraviis invehent, id adeo exiguam summam efficiet, ut haec attentionem legislationis non mereatur. Principium autem hoc in legem

efferatur. – Hic autem per id jam obtinetur, si earum commercium prohibeatur; nam quod privati non obstantibus superius defixis aggraviis invehent, id adeo exiguam summam efficiet, ut haec attentionem legislationis non mereatur. Principium autem hoc in legem publicam referendum esse Deputatio haec eo magis existimavit, quod in Hungaria facultas rebus suis libere utendi fundamentalem Nobilium Regni praerogativam constituat. § 70.

pretium: hoc certe titulo tam notabilis pecuniae in exteros status evectio admitti non potest; vinum enim non est productum primae necessitatis, adeoque ratio conservationis confiniariorum noxium hunc toti Monarchiae favorem non deposcit. Quodsi autem in uno commoditatis articulo favor hic iis concedatur, tunc ex identitate rationis omnium etiam reliquorum commoditatis articulorum, quos ab exotico leviori pretio habere possunt, inductio iisdem concedi deberet.

possunt, aut hoc etiam in casu prohibitio ad jam initos contractus non extendatur. Motiva. Quod tabacam attinet: hujus cultura jam eo provecta est, ut ejus defectum domestica consumtio nunquam sentire possit. Solo autem hoc titulo, ut eam Abaldo Viennense leviori habere possit, evectionem prohibere justitia admittere non videtur; non est enim productum primae necessitatis, adeoque nullus titulus superest ejus evectionem prohibendi; alia est ratio

tantisper pretio, explere possunt, si via politiae debitae dispositiones fiant, quin propterea evectio per totam Hungariam debeat prohiberi. In tali enim casu remotiores Regni partes absque ullo Germanicarum Provinciarum emolumento grave damnum patiuntur; id autem bono totius in complexu sumtae Monarchiae adversatur; exempli causa, si in Moravia vel Austria caristia vigeat, comitatus inferioris Sclavoniae, aut qui Transilvaniae adjacent, suum frumentum eo nunquam deducent, quia sumtus

ut aucto tantisper in Germanicis Provinciis frumenti pretio prohibitionem evehendi Hungarici frumenti sollicitent. Et ideo debet activisari Consilium Locumtenentiale, cui circumstantiae ejusmodi constant, ut nocivas ejusmodi prohibitiones antevertere possit. Ut autem evehendae cujuscunque mercis prohibitio ita intercedat, ut nullum exinde in bonae fidei mercatores detrimentum emanet, id et justitia et promovendi commercii ratio omnino deposcit. Jam vero id nulla alia, quam quae in textu proposita est, ratione praestari

et ovinarum, quibus cerdones et alutarii egent, eductio ad extra eo tantum nomine aut prohibita, aut aequipollenti prohibitioni portorio gravata fuerit, ut Germanicae fabricae materialia haec tanto leviori habere possint. Id autem legislatio Hungarica omnimode impedire debet; primum quia per id interesse Hungariae commodis Germanicarum Provinciarum evidenter subjiceretur, id quod independentia Regni non admittit. Nullum autem possibile est reciprocum per quod

materialia haec tanto leviori habere possint. Id autem legislatio Hungarica omnimode impedire debet; primum quia per id interesse Hungariae commodis Germanicarum Provinciarum evidenter subjiceretur, id quod independentia Regni non admittit. Nullum autem possibile est reciprocum per quod detrimentum hoc a parte Germanicarum Provinciarum Hungariae compensetur; deinde per prohibitionem ejusmodi iterum aliquae partes Regni damnum sentiunt, quin exinde Germanicae Provinciae ullum capiant emolumentum. Cum

per easdem Hungariae invehantur, graviori transituali portorio subjiciuntur. Exigit proinde stabilita jam superius reciproci ratio, ut idem in vectigali Hungarico quoad alios aequipollentes articulos constituatur. Possent autem hi esse lana macedonica et gosypium, quae per Hungariam in Germanicas Provincias invehuntur. Quoad lanam macedonicam eadem est per omnia ratio, quae stat pro Germanicis Provinciis quoad

calculum ducere non possint. Expedit itaque ut nec vectigal novum, nisi intercedente in substantialibus quoad cursum commercii mutatione, edatur, nec particularium articulorum portoria, nisi subversante reali commercii Hungarici utilitate, mutentur. Ut autem utilitas haec tuto eruatur, politicum Regni Dicasterium, cui locales circumstantiae optime notae sunt, audire, fundatisque ejus reflexionibus deferre convenit. Quodsi id hactenus praestitum fuisset, e continuis quae superioribus annis vigebant

tricesimalia statim publicare possit; cum enim huic promotio commercii ex officio non incumbat, illa tricesimas tantum qua canalem regis proventus considerare, et modo hic augeatur, in adoptanda ejusmodi mutatione facilis esse solet, et respective etiam debet. Quamprimum autem mutatio ejusmodi tricesimalibus officiis intimatur, haec illam utique statim ad effectum deducent; et cum perductam jam in effectum ordinationem revocare difficilius sit, justissimae licet Consilii repraesentationes inoperosae plerumque evadent, nisi illa, quam

commercialibus, postalibus, item et militaribus viis curam impendere debet. In privatas, quae majorem tantum itinerationis commoditatem pro objecto habent, nonnisi postremo loco laborem impendere liceat. Vias autem tales quae unice in beneficium adjacentis alicujus Germanicae Provinciae, Regno vero in detrimentum cederent, contigui comitatus per sui gremium continuare non obligantur. Motiva. Hactenus nulla quoad objectum viarum legis

vias, plures jam quaestiones exoriri possunt, veluti an emanaturum inde beneficium necessarias in ejusmodi labores impensas compensaturum sit? Qua viam ejusmodi ducere expediat? et similia. Haec decidere utique ad executivam pertinet potestatem; haec autem, ut id praestet, circumstantialem de singula ejusmodi via informationem capere debet. Norma etiam constructionis viarum non eadem ubique esse potest, adeoque ad potestatem executivam pertinet hanc etiam auditis localibus jurisdictionibus determinare. Caeterum

accrevit. Si neglectis his pontibus naula denuo reducantur, ejus cursus ab eadem certe proportione diminuetur. Verum pontium in magnis his fluviis seu erectio, seu conservatio adeo sumtuosa est, ut e proventu moderatae tariffae vix sustineri possit; si autem haec nimis elevetur, indubitatum commercii cursui adfert impedimentum. Recens est prioris propositionis exemplum in ponte Dravano Varasdinensi. Hujus enim administrationem comitatus ejusdem nominis ante paucos annos susceperat, et licet tam in constructione, quam

alium in fluviis his pontem commercii cursus successive requirat. Verum donec horum seu sumtuosior reparatio, seu etiam nova constructio necessaria sit, fundus etiam publicus ad talem consistentiam ponendus speratur, ut onus hoc facile supportare possit; interest autem, ut hac de re interea etiam lege provideatur. Articulus XXXI. De teloniis. § 102.

privilegium, sed est partim etiam onerosum, idest reparandi alicujus pontis aut viae onere affectum. Proinde ubi nullus oneri ejusmodi locus est, ibi meritum telonii cessat, adeoque nec proventus telonii exigi potest. Per mutationes autem fluviorum evenit frequenter ut ubi olim ponte opus fuit, nunc is necessarius non sit; privilegia itaque ejusmodi, tamquam merito destituta, suapte evanescere debent. Caeterum privilegium telonii plerumque loco affixum est, adeoque si

id in aliis Regnis evenire constat. In hunc casum utique ad partes Consilii Locumtenentialis pertineret, combinatis omnium comitatuum relationibus planum efformare, ubi et cum quali tariffa telonia publica defigi deberent, ad id, ut propositi duo fines obtineantur. Ut autem institutum hoc fixam accipiat basim, deberet utique sanctionem legis in proximis comitiis obtinere. Sed etiamsi non omnes fortasse possessores teloniorum ad ea cedenda disponi possent, sperat tamen Deputatio quod notabilis eorum pars nobile hoc sui in

sanctionem legis in proximis comitiis obtinere. Sed etiamsi non omnes fortasse possessores teloniorum ad ea cedenda disponi possent, sperat tamen Deputatio quod notabilis eorum pars nobile hoc sui in bonum publicum zeli argumentum ultro editura sit. In hunc autem casum juvat experiri, an non aliquis pro redimendis residuis adminus in capitalibus commercialibus viis situatis teloniis fundus reperiri possit? Ut autem vel id cognoscatur, necessarium est ut proventus singuli ejusmodi telonii constet, quo exinde

notabilis eorum pars nobile hoc sui in bonum publicum zeli argumentum ultro editura sit. In hunc autem casum juvat experiri, an non aliquis pro redimendis residuis adminus in capitalibus commercialibus viis situatis teloniis fundus reperiri possit? Ut autem vel id cognoscatur, necessarium est ut proventus singuli ejusmodi telonii constet, quo exinde necessaria pro ejus redemtione summa erui possit; adeoque et proposita praecedenti §-pho operatio et relationes comitatuum in omnem casum necessariae

postales sunt, viis, adeoque plebs, qua hae viae concernebant, onere hoc ultro exsolvetur. Verum erunt aliquae viae, in quibus citra commercii impedimentum nec tot telonia, nec tales tariffae stabiliri poterunt ut eorum proventus oneri huic sufficiant; justitia autem non admittit, ut una pars plebis ab aliquo onere relevetur, alia vero sub eodem ultro fatiscat: itaque in ejusmodi casu, si via talis reipsa necessaria sit, nullus alius modus suppetit, quam ut id, quod in proventibus telonialibus defecerit, per alium unde unde

evenit quandoque ut vector, qui vires equorum suorum tantum ad casum pulchri temporis calculavit, si eum mala tempestas deprehendat, merces in primo proximo diversorio aut alio loco deponat, quin vel minimam de substituendo sibi alio vectore curam suscipiat. Constat autem quantum saepe detrimenti mercatori vel id adferre possit, si merces suae ad stipulatum tempus non advehantur. Proinde cum vectores excessum hunc sub ea plerumque confidentia committant, quod praeter amissionem residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura

de incidenti hoc ocyus edocere. Motiva. Insinuatio impedimenti apud judicem eo etiam fine necessaria est, ut si forte de validitate impedimenti quaestio oriatur, haec testimonio judicis facilius dilucidari possit; potest autem judex ad assignandum commodum depositorium vel ideo obligari, quia et hujus census, et fatigia sua, ut mox dicemus, eidem persolventur; si autem impositae per legem obligationi huic non satisfaciat, justum est ut compensatione damni teneatur. Interest etiam

est, ut si forte de validitate impedimenti quaestio oriatur, haec testimonio judicis facilius dilucidari possit; potest autem judex ad assignandum commodum depositorium vel ideo obligari, quia et hujus census, et fatigia sua, ut mox dicemus, eidem persolventur; si autem impositae per legem obligationi huic non satisfaciat, justum est ut compensatione damni teneatur. Interest etiam ut judex ad edocendum ocyus de hoc incidenti proprietarium obligetur, quia quo citius hic de mercibus suis disponere potuerit, eo minus in illis

obligationi huic non satisfaciat, justum est ut compensatione damni teneatur. Interest etiam ut judex ad edocendum ocyus de hoc incidenti proprietarium obligetur, quia quo citius hic de mercibus suis disponere potuerit, eo minus in illis damnum emerget. Potest autem judex pagensis, etiamsi scripturae ignarus, id seu medio notarii pagensis, seu vicinioris alicujus magistratualis personae facile praestare. § 108. Proprietarius

promovendi commercii omnino deposcit ut exortae inter mercatores et vectores differentiae quo citius superentur, nimirum ne seu unus, seu alter longum in his discutiendis tempus perdere debeat. Questiones autem circa id: an allegatum per vectorem impedimentum seu reale, seu sufficiens sit? uti et de eo: an merces seu in promotione, seu in depositionis loco deterioratae sint? et si ita: in quo valore? in stationibus a loco ordinariorum fororum remotis plerumque exoriri,

in singulo capitali commerciali ductu certas permutationis vecturarum commercialium stationes defiget, et ut in his coetus vectorum sub concertandis inter hos et statum mercantilem regulis coalescat, medio localium jurisdictionum effici procurabit. Inter has autem regulas illud praecipue referatur ut vectorum horum coetus in omnibus rem vecturariam concernentibus objectis judicio concernentis tribunalis mercantilis se ultro et diserte subjiciat: liberum nihilominus sit singulo mercatori vecturas suas etiam extra has stationes

quod defixis Pettovii jam pluribus intermediis mercatoribus quaestor Pestiensis non debeat a primo plane Tergestino mercatore merces sibi procurare, sed eas a Pettoviensi erga moderatam provisionem commodius obtinere possit. In Fluminensi autem via in nulla adhuc intermedia civitate, imo ne in ipso quidem Carlostadio, mercatores ejusmodi exstent. Primum in via Tergestina ea solum ratione effectum est, quod certae permutandarum vecturarum stationes defixae, in his vero coetus vectorum ita

nationalis adhuc in herba versetur, licet et Regnum necessariis ad maritimas naves materialibus, et littorale copioso ad navigationem prono populo abundet; interest itaque ut legislatio provehendae maritimae navigationis curam suscipiat. Ad hanc autem promovendam ab augendo nautarum numero exordium fieri debet. Nisi enim numerus nautarum in littorali Hungarico augeatur, commercium Hungaricum aliis nationibus, quae propriis navibus et producta Regni evehent, et necessarias exoticas merces inducent, semper

permoveri, quod in illud naturali quasi inclinatione ferantur. Ut tamen scopus hic obtineatur, debent idonei professioni huic favores indulgeri, id quod ad objectum Codicis maritimi, qui completam nautarum regulationem continere debet, refertur. Labor autem hic ad Juridicam pertinet Deputationem. Si necdum peractus est, posset fortasse in simultaneo cum hac Deputatione consessu perfici. Inducta semel completa nautarum regulatione progressus instituti hujus dirigenti Dicasterio utique constare debet. Ad hunc

autem hic ad Juridicam pertinet Deputationem. Si necdum peractus est, posset fortasse in simultaneo cum hac Deputatione consessu perfici. Inducta semel completa nautarum regulatione progressus instituti hujus dirigenti Dicasterio utique constare debet. Ad hunc autem cognoscendum ipsa matricula non est opus, sufficit si extractus hujus eidem annue submittatur, nimirum quot Flumine? quot Buccari? quot e Portu Regio, aliisque seu immediate littoralibus, seu propius adjacentibus locis professionem hanc exerceant?

in via Carolina vecturisationem jam remota: directa vero importatione exotica per vectigal 1784 , ut ejusdem Elaborati §-pho 57. apparuit, jam reserata, tempus esse videtur ut Legislatio huic quoque objecto curam impendat; nullum autem ad excitandam nationalem navigationem medium efficacius esse quam ejusmodi inductionis et eductionis favores, exempla omnium, quae hoc potissimum stimulo Commercium suum provexerunt, maritimarum gentium satis ostendunt.

favores hi navigationi etiam Hungaricae concedantur, omnia, quae praecedentibus §§-phis stabilivimus, media nec nautarum naviumque domesticarum, nec nationalium officialium numerum notabiliter augebunt. Dum autem Deputatio haec pro inductis per domesticas naves mercibus dimidium tantum exoticae inductionis proponit, non ejus est sensus, ut retento illis, quae domesticis navibus invehentur, mercibus moderno exotico portorio, iis articulis, qui exteris navibus

quo pauciores adhuc exterae naves portubus Hungaricis hactenus insueverunt. Quod exportationem attinet: cum Hungaria totum, sub cujus abundantia fatiscit, Frumentum per alios passus educere non possit, transportus autem ad Littorale voluminosi hujus a proportione pretii sui articuli sit admodum sumtuosus, hujus liberam ab omni portorio, praeter casum domesticae necessitatis, per exteras etiam naves exportationem in casibus ordinariis admittere interest quidem; in casu tamen

navi sibi comparare solet. Quomodo ergo has limitaneus tricesimator distinguet, dum eaedem postea mixtim Regno inducuntur? Idem est de exportatione. Domesticae enim merces, antequam libero portui inferantur, admensum sibi portorium dependere debent; tunc autem necdum constare potest, an, et quae earum pars domestica? quae extera navi evehenda sit? Verum quoad inductionem. Usuale jam est in ejusmodi casibus remedium: stigmatisatio. Cur haec quoad inductas etiam domesticis navibus

quod ipsae hae merces domestica navi educendae sint. Nec portorii tricesimalis diminutio aliquem instituto huic obicem ponere potest; donec enim domesticis navibus exigua mercium quantitas in- et educetur, exiguum etiam erit quod de proventu decedet; id autem per augendam a proportione circulantis pecuniae quantitatem satis compensabitur. Quodsi vero in- et eductio per domesticas naves notabilior efficiatur, id ipsum florentis jam nationalis navigationis argumentum praebebit, et tunc

impedimentis. § 117. Cum per totum, qua is Hungariam praetermeat, Danubium; per Tibiscum vero, inde Szegedino; item per Savum, inde Rugvicza; Colapim autem inde Carlostadio tam secunda, quam adversa aqua navigatio jam vigeat, ad officiosa adjacentium jurisdictionum agenda pertinebit omnem impendere operam, ut interea etiam, donec generale regulandae

in aliis collateralibus fluviis, in vastioribus stagnis, aut in canalibus communicationis labores cum elaborando generali plano fors non concordent, sicque inutiles efficiantur, interest ut ab omnibus his interea, uti infra proponemus, supersedeatur. Videbantur autem Deputationi huic labores hi alacrius processuri, si eorum obligatio jurisdictionibus diserta lege imponatur. § 118. Ut labores hi ordinate perfici et jurisdictiones adaequatas circa ejusmodi objecta

ubi hydraulici labores frequentes sunt, ut individuum ejusmodi hydraulicam etiam scientiam calleat, prorsus necessum est. Debent itaque hi majori prae illis stipendio provideri; debet stipendium laborum frequentiae, et capacitati individui admensurari, id autem nonnisi per mutuam conventionem praestari potest. Ni id fiat, aut pauci ad studium hoc animum adjicient, aut capaciores fortunam suam alibi quaerere cogentur, sicque Regnum aut summe necessarios hydraulicos labores negligere, aut pro singulo eorum majoribus adhuc

Consilii, et localium Jurisdictionum manipulentur; ut Departamentum Hydraulicum et dirigentes geometrae a nullo quam a Consilio ordinationes accipere aut suas alteri, quam huic relationes praestare debeant; comitatenses autem eandem a comitatibus dependentiam habeant. Tota proinde Hydraulici instituti graduatio in eo tantum consistere debet ut comitatenses geometrae pro elaborandis tantum localium hydraulicorum operum planis, et postquam eadem concertata

Si dirigentes omnes locales geometras, adjuncti vero ipsos dirigentes artis peritia superaverint, singulum certe publicum opus post binariam ejusmodi revisionem feliciori quam hactenus eventu suscipietur. Ad ipsum autem hunc selectum revisiones hae multum momenti adferrent. Si enim dirigens omnium localium, Departamentum vero Hydraulicum ipsorum dirigentium opera reviderit, Consilium, apud quod omnia haec concentrabuntur,

aut utilissimum etiam, imo quandoque necessarium opus per quemcunque, saepe inquietum tantum privatum, sisti possent. Quod in revisione ejusmodi alia, quam quae in primam plani concertationem influxerunt, individua adhiberi debeant, res ipsa ostendit. Id autem proposita ratione opportune praestari posse censetur. Caeterum debet Consilium post primam statim revisionem effectuationem operis ordinare, quia raro indubie eveniet, ut quis secundam velut magis adhuc sumtuosam

etiam sumtus e Cassa sua Domestica suppeditare deberent, cum operae ejusmodi non in omnibus comitatibus occurrant, et pro emolumento totius publici suscipiantur, jam unus pro aliis onus portare deberet. Et ideo sumtus hi e Fundo Publico praestari debent. Censebat autem Deputatio omnes ejusmodi sumtus ad Fundum Salis ideo relegandos esse, quia hic e primaeva sui institutione ad hydraulicos ejusmodi labores destinatus est. Caeterum possunt casus evenire, ubi aliqua laboris alicujus magis perita

semel generali navigationis plano Tibiscus etiam et Savus eas ferent. Constat, quod cum navis ejusmodi velis et ancoris provisa sit, si peritum illam regendi navarchum habeat, et cursum suum citius conficiat, et majorem mercium quantitatem sustinere possit; id autem praesertim in Hungaria, cujus producta plerumque voluminosa sunt, pretium sumtuum admodum minuet, atque notabile provehendo commercio vehiculum praebebit. Verum usus ejusmodi navium alia via vix unquam inducetur, quam si administratio publica et

jam in alios etiam sufficienter valebunt. Insuper id etiam necessarium est, ut illi, qui ejusmodi naves erexerit, periti eandem regendi nautae e publicis illis navibus suppeditentur; quid enim eum juvabit talem navim construere, si idoneis navarchis destituatur; hos autem sibi procurare privato non ita pronum est. Publicum faciliorem habet aut eos e conducendis tyronibus formandi, aut si id non succedat, exteros etiam accersendi rationem. Itaque publicae illae naves quodpiam veluti nautarum seminarium constituere deberent, et ideo

naves construi curaverat, et 100 aureorum proemium illi, qui similem exstruxerit, decreverat; quin haec ullum privatum ad suscipiendum hoc opus permoverint. Verum nulla eotum de tentaturo opus hoc privato idoneis etiam nautis providendo dispositio facta fuit, id autem solum omnem suscipiendi periculi hujus animum cuique privato adimere potuit. Deinde multa adhuc eotum commercium Hungaricum impediebant, quae postea primum sublata sunt: et ideo nec commercii, nec navigationis spiritus adhuc ita, ut nunc

Ut regulatio nautarum fundate elaborari possit et multae locales jurisdictiones, et status mercantilis, et praecipui aliquot navarchi audiri debent. Id quoniam activitatem Deputationis excessit, opus hoc Consilio Locumtenentiali reservandum esse existimavit. Hanc autem regulationem necessariam esse ex iis, quae in Elaborato status actualis §§-phis 71. et 74. sub finem dicta sunt, satis apparet. Caeterum vel propter nexum mutuae communicationis debet in opere hoc ad praeextantes jam in vicinis

ut ille loco quidem tali, ubi peractus est, aliqud emolumenti, aliis vero longe majus detrimentum attulerit. Tempus itaque esse Deputatio existimavit ut de generali plano, quod omnes necessarios hydraulicos labores systematice exhauriat, cura suscipiatur. Huic autem quod libellatio ad eandem scalam et uniformes quoad objecta hydraulica observationes praemitti, adeoque cum unus totum hunc laborem perficere non possit, quod operantes geometrae et uniformem instructionem et eandem directionem habere debeant, satis

mappae hujus forte non multum amplius desideratur; hoc vero absoluto, aliorum collateralium fluviorum systematica mappatio haud magnum tempus requiret; hi enim ab eo tantum puncto, quo minoribus adminus navibus patent, in considerationem venire possunt; id autem haud magnum spatium efferre in provocato Elaborato jam ostendimus. E vastioribus stagnis saepe canales communicationis opportune formari possunt: quare et horum systematica mappatio necessaria est. Ac illa quidem majori molestia, quam fluvii libellabuntur,

et ea, quae Samusius, tres Crisii, et Marusius efficiunt, labor hic longius tantisper tempus requiret. Verum si major geometrarum numerus adhibeatur, omnes hi labores haud intra multum tempus confici possunt; expedit autem tantillam moram potius tolerare, quam sumtuosum adeo planum periculo erroris exponere. Neque obstat quod interea, dum haec absolvantur, interventurae in fluviis mutationes novas iterum mappationes requirent. Habent enim locales geometrae in elargita ipsis 1784.

commercialem impensi sunt, labores: expedit itaque ut talium etiam viarum restauratio ad eventum generalis navigationis plani differatur. In reliquo quam necessaria sit rami Érsek-Újváriensis reseratio in Elaborato status actualis §-pho 77 , id autem quod ad celeriorem tantisper fluxum Tibisco procurandum aliquot gyrorum ejus transsectiones ocyus suscipi intersit ibidem §-pho 73. ostendimus; itaque haec tamquam generali navigationis plano, qualecunque demum ejus systema sit, haud obstitura,

fuisset, proprietarius per totum, quo publicum fundi talis fructum capiet, tempus alioquin nullam ex illo coepisset utilitatem, evoluto vel hoc tempore reale illi beneficium accedet, quia fundum fructiferum absque ullis suis impensis, etsi tardius recipiet. Libera autem disponendi facultas non potest eo plane extendi, ut voluntati proprietarii in eo etiam casu deferri debeat, si malit fundum cum suo et publici detrimento porro etiam infructuosum manere. Sub Augusta Maria Theresia, licet nulla adhuc lex obligatoria eatenus

est, quod unius alteriusve infundatus plerumque dissensus utilissima saepe ejusmodi opera hactenus sistere potuerit. Ut inconvenientiae huic provideatur, interest publici, in quod utilitas operum ejusmodi, licet mediate tantum, perinde tamen dimanat. Id autem haud secus praestari potest, quam si res voto pluralitatis compossessorum deferatur. Nisi enim opus reipsa utile sit, pluralitas compossessorum in illud non consentiet. Accedit quod in ejusmodi casu ne proportionalis quidem processus

juris incolatus beneficium, quod in singula civitate nonnisi ejus civibus competere potest. Et ideo justum est ut si quis ex aliena jurisdictione domesticus officinam in aliqua civitate aperire velit, praevie concivilitatem assumere debeat. Haec autem pro conservanda commercii libertate eidem per magistratum negari non possit. Caeterum necessitas insinuationis non potest cum libertate commercii conciliari, quia illa variis partialitatibus, plerumque etiam interessentiis occasionem praebet.

qui pro domestica provisione sufficere credebatur, ita defigatur, ut ultra hunc nemini officinam aperire liceat. Instituto huic ea ratio praetexebatur, quod si plures, quam quas domestica consumtio requirit, officinae aperiantur, unus mercator alium enervet; expediat autem pauciores validos, quam plures languidos habere Mercatores. Verum officinarii ejusmodi mercatoris distractio nunquam ad solos civitatis limites restringitur. Quanta autem provisio pro tota, ad quam se ejusmodi mercatoris distractio

requirit, officinae aperiantur, unus mercator alium enervet; expediat autem pauciores validos, quam plures languidos habere Mercatores. Verum officinarii ejusmodi mercatoris distractio nunquam ad solos civitatis limites restringitur. Quanta autem provisio pro tota, ad quam se ejusmodi mercatoris distractio extendit, peripheria necessaria sit, id magistratus civitatis calculare non potest. Ipsa haec provisionis necessitas eosdem limites semper non retinet, sed cum populationis incremento

Si restrictio numeri mercatorum, et qui cum hac insuperabiliter nexus est, jus quaestus emendi et vendendi abusus tolerari posset, eodem, imo potiore jure tolerari etiam deberet restrictio numeri opificum, et usus jus opificii emendi et vendendi; hoc autem facto omnia opificia, omnes cujuscunque speciei quaestus certis tantum familiis haereditaria efficerentur, idest inducerentur universale et opificiorum, et quaestus monopolium, cujus tristes effectus notiores sunt, quam ut hic

adeoque nec emtor depositam summam perdere, nec venditor perceptam restituere teneatur; proinde cum nemo citra suam culpam damnum pati possit, quod publicum omnes has summas bonificare deberet; cui oneri cum fundus publicus vix suffecturus sit, usus autem venditionis juris quaestus non in omnibus civitatibus usu venerit, expedientius foret hunc pro futuro tantum interdicere, in civitatibus vero, in quibus jam invaluit, rem in statu quo relinquere. Verum si ratiocinium hoc

nec e jure proprietatis deduci solet. Pactum enim sociale nonnisi redundantem e bono publico in singulum civem utilitatem pro scopo habet, et omne id excludit, quod paucis tantum privatis lucrum, toti autem publico detrimentum adfert. Proprietas autem nonnisi e legitimo possessorii titulo enascitur, qui si absit, usus aliquis non pro proprietate, sed pro mera usurpatione haberi debet. Jam vero primus,

enim sociale nonnisi redundantem e bono publico in singulum civem utilitatem pro scopo habet, et omne id excludit, quod paucis tantum privatis lucrum, toti autem publico detrimentum adfert. Proprietas autem nonnisi e legitimo possessorii titulo enascitur, qui si absit, usus aliquis non pro proprietate, sed pro mera usurpatione haberi debet. Jam vero primus, qui usum jus quaestus vendendi exercere coepit, non potuit habere

fuerunt; quae enim via Consilii favorabiles fortasse usui huic emanarunt resolutiones, pro tali, quale lex requirit, obligatorio statuto reputari non possunt. Emanarunt quippe hae de casu ad casum, in hypothesi subsistentis ejusmodi usus, lex autem ad hoc, ut aliqua civitatis determinatio vim obligatorii statuti obtineat, requirit ut illa unanimi Magistratus et Electae Communitatis consensu perferatur, et tamquam formale statutum Principi submissa, qua tale consueta in ejusmodi

vendendi vix aliqua civitas remonstrabit. Sed etsi id nefors remonstraret, statutum hoc in ipsa sui origine invigorosum fuit, quia praejudicium tertii involvebat; singulus enim nativus civis per nativitatem, adjecticius autem per assumtam concivilitatem omnium civilium beneficiorum, inter quae jus quaestus etiam reputatur, particeps efficitur. Non potuit itaque magistratus etiam cum Electae Communitatis assensu jus hoc, in praejudicium totius civium corporis,

beneficiorum, inter quae jus quaestus etiam reputatur, particeps efficitur. Non potuit itaque magistratus etiam cum Electae Communitatis assensu jus hoc, in praejudicium totius civium corporis, ad pauca tantum individua restringere. Confirmatio autem semper relativa est ad confirmatum, adeoque si id, quod confirmatur, invigorosum est, ipsa etiam confirmatio vim suam amittit. Proinde pro amittenda, quam emtores pro jure quaestus deposuerunt, summa non fuit necessaria lex anterior, quae

In locis enim illis, ubi ejusmodi monopolium viget, quaestus adeo lucrosus esse solet, ut deposita pro jure summa intra exiguum tempus resarciatur, sicque emtores nequidem de damno vitando, sed tantum de lucro captando agere apparet; ut autem hoc obtineant, legislatio trabalem adeo abusum stabilire non potest. Nec obstat quod tales etiam emtores quandocunque ad casum fallimenti delabantur; id enim non e defectu utilitatis emti quaestus, sed vel ex inscitia rei mercantilis, vel e negligentia,

ad casum fallimenti delabantur; id enim non e defectu utilitatis emti quaestus, sed vel ex inscitia rei mercantilis, vel e negligentia, rerumque suarum incuria, vel e nimis lauta vivendi ratione, vel denique e fortuito aliquo infortunio promanare solet: id autem suapte consequitur quod abolito jus quaestus vendendi abusu jus hoc in casu cridae creditoribus pro fundo assignari non possit. Caeterum quam intricatas quaestiones abusus jus quaestus vendendi producat, quam

id postulent, sibi promittunt; alii vero mercatores extra casum ejus rei forte versantur. Verum Legislatio non id, quod unius aut alterius civitatis quaestoribus, sed quod commercio in genere conducit, spectare debet; hujus autem promotio non restrictionem ad certa tantum individua, sed plenam quaestus libertatem requirit, quae usum jus quaestus vendendi suapte excludit. Per nulla certe regulativa principia id unquam efficietur, ut abusus jus quaestus vendendi desinat esse nocivum

exercere vult, primum de integritate vitae suae testimonium a jurisdictione, in qua degit, excipere, deinde hanc seu Vice-Comiti, seu judici civitatis exhibere, et ab alterutro horum scriptam quaestum hunc exercendi facultatem impetrare debet. Testimoniales autem et scripta ejusmodi facultas semper gratis expediatur neque alias negari possit, quam si eam sollicitans aut suspectus, aut a mala vita reipsa jam notatus sit. Qui sine ejusmodi facultate domalem quaestum exercuerint, tamquam vagi intercipiantur, et ad

gratis expediatur neque alias negari possit, quam si eam sollicitans aut suspectus, aut a mala vita reipsa jam notatus sit. Qui sine ejusmodi facultate domalem quaestum exercuerint, tamquam vagi intercipiantur, et ad locum originis relegentur. Jurisdictiones autem, quae facultatem hanc bonae existimationis hominibus negaverint, aut aliquam seu a testimonialibus seu a facultate ejusmodi taxam exegerint, in poena 100 florenorum convincantur. Respectu haereditariarum vero Germanicarum Provinciarum reciprocum

postularunt. Verum hi per id nonnisi proprium lucrum respexerunt; Deputatio e contra domalem quaestum et ad libertatem commercii et ad regnicolarum commoditatem pertinere, adeoque eum non abolendum, sed regulandum tantum esse existimavit. Hac autem in re id primum definiendum occurrit: an domalis quaestus cum omnibus vel aliquibus tantum; et si ita, cum quibus mercibus exerceri possit? Relate ad id communiter quidem id statui solet, ut quaestus hic ad minutiores tantum articulos restringatur. Verum id

voluminosas et parvae quidem molis, sed pretiosas merces proportio instituatur. Haec enim non secus defigi posset, quam si certa summae quantitas stabiliatur, ultra quam nec cum voluminosis, nec cum minoris molis mercibus domalem quaestum liceat exercere; ejusmodi autem legis executioni intendendi administratio publica nullum absolute modum haberet. Hactenus etiam Judaei clenodia, horologia, aliaque minoris molis aurea et argentea fabricata per domos et curias circumferebant, et tamen id substantiali Regni commercio nil

nundinis, seu etiam domatim non tantum all ingrosso, sed etiam alla minuta distrahere possunt. Extraneis tamen fabricantibus fabricata sua in nundinis quidem nonnisi all ingrosso, domatim vero nulla ratione distrahere liceat; quoad fabricantes autem Germanicarum Provinciarum reciprocum observetur. Motiva. Hujus rei intuitu inter quaestores et fabricantes differentiae saepius occurrunt. Ac theoretica quidem fabricae idea illa est, ut haec fabricata sua

illa est, ut haec fabricata sua mercatoribus all ingrosso, hi vero consumentibus alla minuta eadem divendant. Verum raro fabricae alicui ea felicitas obtingit, ut principio statim omnes suas merces all ingrosso distrahere possit; quodsi autem notabilis earum pars invendita remaneat, cum fabricarum erectio sumtuosa sit, hae facile labefactantur. Sed nec ipsa commercii libertas admittit ut consumentes impediantur, quominus merces quascunque a prima manu sibi possint comparere. Opponent quidem mercatores

merces quascunque a prima manu sibi possint comparere. Opponent quidem mercatores quod id citra detrimentum status mercantilis admitti non possit. Verum in ejusmodi casibus fabricans ipse subit vices mercatoris primae manus, publicum autem non eget quaestoribus secundae manus, donec illos habere potest. Secus posset status mercantilis praetendere ut nec opificibus liceat erga paratam solutionem laborare, sed quod hi artefacta sua primo alicui mercatori vendere, consumens vero eadem

Motiva. Ostendimus in Elaborato status actualis §-pho 79. quod in iis Regnis commercium maxime floreat, ubi nullus est nundinarum usus; merces cujusvis speciei ubique et quotidie venui prostant: magna autem negotia per contractus, qui nec loco nec diei alicui affixi sunt, concluduntur. In Hungaria legislatio nec illam adhuc quaestionem decidit, an advicinantium jurisdictionum opifices fabricata sua in hebdomadalibus civitatis nundinis distrahere possint? Pecora vero

nundinarum necdum admittant, interest ut adminus Legislatio eas quam maxime liberas efficiat, et quidem non annuas tantum, sed etiam hebdomadales. Publici enim nihil interest, an annuae vel hebdomadales nundinae magis floreant; interest autem vel maxime ut quo promptior sit mercium, et quod consequens est, pecuniae circulatio. Jam vero Legislatio, ut ad scopum hunc tendat, eandem hebdomadalibus quam annuis admittere debet libertatem. Hoc enim stabilito singulus articulus per

in hebdomadalibus nundinis distrahi admittat. Non inferetur per id injuria iis, qui ejusmodi privilegia jam impetrarunt; nam respectu eorum ad idem recidit: an pecuariae nundinae per privilegia multiplicentur, vel vero per legem pro liberis declarentur; contra id autem nec nunc querulari possunt, si omnes sui in legali distantia vicini privilegium ejusmodi impetrent. Si modernorum privilegiatorum situatio pro quaestu pecuario idonea est, ipse naturalis commercii cursus beneficium hoc ipsis porro quoque

illic habitant nobilium, consideratio id exigere non potuit. Civitatem enim in substantia cives efficiunt; nobilium, qui non sunt simul cives in illis habitatio est accessorium. Itaque limitatio non ad horum, sed ad illorum commoda dirigi debet; civium autem utilitati prospicere certe non ad comitatensis, sed ad Civici Magistratus provinciam refertur. Sed nec illa ratio tenet, quasi stabilita in civitate limitatio pro regula toti comitatui deservire deberet, hocque titulo ad magistratum comitatus pertineret. Constat

deberet, hocque titulo ad magistratum comitatus pertineret. Constat enim, quod alia plerumque pro civitate, alia pro rure victualium pretia defigantur. Denique nec ea ratio subsistit quod ad civitates victualia per provinciales homines comportentur; hi autem non civili sed comitatus jurisdictioni subsint. Cum enim civitas territoriali jurisdictione gaudeat, quicunque in hac aliquid vendit, quoad ipsum venditionis actum jam ejus jurisdictionem sortitur. Unica adhuc illa reflexio superest, quod cum

quaestori articulum talem vendere ausint, reipsa inhibere solent. Proinde cum utrumque hoc limites jurisdictionis dominalis excedat, et nocivum commercio publico monopolium inducere possit, interest ut id diserta lege interdicatur. Quod autem dominalis jurisdictio ad coactiones illas se non extendat, facile apparebit, si ad genuina hujus principia reflectatur. Nimirum dominus fundi, quem rusticus colit, proprietatem tantum habet, et ideo hic de illo sine dominii consensu nihil disponere

disponere potest. De fructibus e converso colonus de lege plenam habet disponendi facultatem: hanc itaque dominus nullo modo restringere potest. Quod enim jus colono lex tribuit, hoc eum dominus, qui ipse legibus obedire debet, privare non potest. Quod autem lex liberam de fructibus suis disponendi facultatem colonis tribuat, vel inde patet, quia hanc in unico illo casu restringit, ubi domino terrestri pro propria necessitate jus praeemtionis concedit juxta tritum autem illud:

privare non potest. Quod autem lex liberam de fructibus suis disponendi facultatem colonis tribuat, vel inde patet, quia hanc in unico illo casu restringit, ubi domino terrestri pro propria necessitate jus praeemtionis concedit juxta tritum autem illud: exceptio firmat regulam in casibus non exceptis. Jam vero si dominus colonis suis imperare posset, ut his, vel illis articulis nonnisi ab officinario suo se providere audeant, vel vero ut hoc, vel illud productum nonnisi illi, quem ipse

coloni sui nihil eorum, quibus ipsi egent, ab alio quam a se comparare, neque quidquam ex iis, quae dominus pro se comparare vult, alteri vendere ausint: posset singulus iis, quos a colonis suis consumi observaret, seu productis, seu artefactis se providere, coëmtos autem a colonis suis fructus ipsis illis, quibus hi eos antea vendebant, quaestoribus distrahere, sicque totum sensim internum commercium unice dominis terrestribus in monopolium cedere posset, id, quod nec legi nec rationi congruit. Ex omnibus autem

autem a colonis suis fructus ipsis illis, quibus hi eos antea vendebant, quaestoribus distrahere, sicque totum sensim internum commercium unice dominis terrestribus in monopolium cedere posset, id, quod nec legi nec rationi congruit. Ex omnibus autem his apparet quod nec potestas dominica, nec praerogativae nobilitares in legali sensu acceptae, sed promanantes tantum ex detorto earum intellectu abusus promotioni commercii in Hungaria obstent. Contineatur jus praeemtionis dominorum terrestrium intra legales,

XXXVIII. De concessis statui mercantili favoribus. § 145. Qualemcunque etiam minutam mercaturam exercere, ingenuam constituit professionem; minerales autem fodinas colere, quaestum praesertim exportationis all ingrosso facere, et fabricas erigere, pro tam nobili vitae instituto declaratur, ut hoc nec nobilitaris, nec magnatum status honori, quidquam possit derogare.

ut succedant, dirigenda negotia a pluribus suscipiantur, praeter utilitatem, honoris etiam stimulus accedere debet. Omnes enim hae qualitates nonnisi apud homines, quorum mentem et animum natura ultra vulgus elevavit, reperiri solent; hi autem jam ex indole sua honoris stimulis agitantur, et nisi hunc per majora negotia assequendi spem habeant, facile ineunt aliud vitae institutum, quod ipsis viam ad honores, etsi minori cum utilitate, pandit. Axioma hoc non in sola rationis subtilitate, sed in ipsa

vivendi ratio felicem in magnis negotiis progressum iisdem vix promittere potest; cum enim mercatura major, ut succedat, frugalem vitam, intensum continuo laborem, et frequentes, saepe permolestas, quandoque etiam periculosas peregrinationes exigat, haec autem vix alicujus Magnatis et Nobilis genio conveniant, suscepta per eos negotia sinistro, ut jam hactenus experientia docuit, fine plerumque terminantur. Quodsi vero plura magna negotia collabantur, id et propter exemplum, et propter eorum, qui aliquam

concedendum haud esse, tuto existimare liceat per provisionem hanc exteris etiam et recentius illocatis mercatoribus favor accedet, si fabricam erigant, aut exportationis commercium all ingrosso suscipiant. Commendationem autem duorum comitatuum aut civitatum,objecto quaestus ideo magis analogam esse Deputatio existimavit, quia de utilitate aut extensione quaestus alicujus aut fabricae publicis jurisdictionibus magis quam duobus individuis constare potest.

extraneorum Articulorum importatione perinde ac propriarum mercium exportatione opus habet, neque unum hoc commercii genus absque alio subsistere potest. Verum si importatio superet exportationem, Regnum in passivo versatur; id autem si perduret, internae Regni vires quotannis diminuuntur. In moderna enim Europae situatione pecunia pro nervo gerendarum rerum jure optimo reputatur, cum non tantum bella ingentibus sumtibus gerantur, sed et omnium, quae utilia sunt, publicorum

§ 147. Cum pecuniarii succursus seu in decernendis primis, seu in anticipandis erga sufficientem cautionem utilibus quaestoribus pecuniis, alterum commercii adminiculum constituant, id autem absque fundo publico praestari non possit, optasset quidem Deputatio ut de hoc etiam qualiter conflando determinatum et completum legum projectum proponere possit. Verum antequam fixi aliquid eatenus proponatur, praeliminariter decidi deberet, an una

submissa sunt, aliorum projectis de illis quidem fundis, de quibus legislatio proprio arbitrio disponere potest, in hypothesi stabiliendarum opiniorum suarum projectum etiam Articuli proponat; quoad spontaneum autem oblatum, id an majorem sed ad semel tantum dependendam, vel vero minorem sed per plures annos continuandam summam offerre expediat, uti et summae ipsius quantitatem generoso Statuum Regni in bonum publicum zelo integram relinquat, adeoque spontanei

legislatio jam definivit, dum alicujus fundi publici exquisitionem Deputationi huic commisit; quodsi enim hunc e contributionis augmento conflare voluisset, poterat id jam tum determinare, quin curam hanc tertio cuipiam debuerit delegare. Quodsi autem fundus ejusmodi apud privilegiatas classes quaeratur, his pro publicis proprii comitatus necessitatibus dum, et quantum volunt, conferre alioquin liberum est, quin ullus eatenus legislationis actus intercedere debeat. In ipsa tamen

fuerit, labores eadem serie suscipiantur; ut id perfici, optatumque successum habere possit, Deputatio illa, quae hunc laborum ordinem elaborabit, debet aliquam circa quantitatem fundi commercialis, cui labores ejusmodi commensurari possint, habere cynosuram. Hanc autem habere non posset, si nullus distinctus commercialis fundus exstaret, sed per longas primo ambages decidi deberet quotta pars generalis fundi publici pro usibus commercii quotannis exscindi debeat.

ut eaedem etiam appetantur. Hunc schedis his valorem legislatio imperative procurare non potest, sed debet tantam iis securitatem praestare ut illae valorem hunc in idea populi suapte consequantur. Securitas autem haec duobus potissimum modis procuratur; primum si in cassis publicis omnes solutiones cum schedis his instar paratae acceptentur; dein si eaedem singulo privato, qui nec earum usum in commercio facere, neque eas apud alios privatos in paratam convertere potest seu

a proportione circulantis pecuniae schedarum harum quantitas emittatur, id ipsum totum hoc institutum necessario convellere debet; tunc enim magnus erit eorum, qui illas in cassis publicis permutent, numerus; et cum numerus hic in oculos publici incurrat, genuina autem instituti hujus theoria paucis nota sit, id eam continuo producet suspicionem, quod schedae hae non habeant sufficientem securitatem; rumore autem hoc sensim propagato accurrent plerique omnes earum possessores illarumque permutationem efflagitabunt. Si cassae

magnus erit eorum, qui illas in cassis publicis permutent, numerus; et cum numerus hic in oculos publici incurrat, genuina autem instituti hujus theoria paucis nota sit, id eam continuo producet suspicionem, quod schedae hae non habeant sufficientem securitatem; rumore autem hoc sensim propagato accurrent plerique omnes earum possessores illarumque permutationem efflagitabunt. Si cassae publicae iis redimendis pares sint et eas reipsa exsolvant, perdet status omnem utilissimi alias instituti utilitatem. Si aut cassae publicae non

longam et ancipitem juris viam post se traheret; cujus solius metus tantam in publico diffidentiam produceret, ut nemo sit, qui emissas sub sola hac securitate schedas sponte acceptare velit; per coactivas autem et poenales leges talibus schedis cursum procurare esset convellere creditum nationale, suffocare industriam, exiguum denique illud, quod adhuc viget commercium, perimere. Tristes hi effectus eo certius consequerentur, quod dum

Denique 5. in auctione pretii salis. Verum in taxa indigenatus augmentum proventuum Regni collocare non expedit; secus enim ille omnibus, qui defixam taxam deponere volunt, promiscue conferri deberet, id quod rationibus Regni minus conduceret. Quodsi autem eo tantum fine taxa haec augeatur, ut quo pauciores indigenatum ambiant, tunc non in augmentum, sed in diminutionem proventuum Regni cedet. Quare Deputatio haec taxam illam tamquam accessorium et mere eventualem proventum, in quo parum aedificari possit,

neque res haec jam aliquam subire posse mutationem videtur. Pretium etiam salis ab eo tempore jam auctum, et auctio haec ad usus hydraulicos destinata est, uti id in provocato Elaborato, et §-pho jam ostendimus. Pretium autem hoc denuo augere, circumstantiae temporis vix admittunt. § 152. Idem Vice-Comes proponit etiam pro fundo publico erigendam in Regno lotteriam , non determinat

jam utrique leges addixerunt, et in moderna salariorum magistratualium tenuitate partem stipendii illorum efficere reputantur. Interea certum legislationis principium est, quod judici aliquam e poena, quam dictaturus est, utilitatem addicere non expediat. Stipendia autem eorum politica, cui status salarialis elaboratio commissa est, Deputatio rationi moderni temporis indubie conformabit. Moderna etiam legis dispositio nulli determinato privato, sed omnibus, si ad casum legis deveniant, jus ad ejusmodi mulctas attribuit, adeoque

titulum impetrant. Ita enim fieret ut ipsa honoris cupiditas bono publico litare debeat. Solus S. Stephani ordo ab omni taxa ideo eximendus censetur, quia ille ex instituto suo in meritorum remunerationem cedere deberet, merita autem censui alicui subjicere non convenit. A paritate rationis hujus nec impetratio publici officii taxa aliqua afficienda videtur; qui enim publico servit, jam per id ipsum congruum eidem censum dependit. Verum invaluit praeter legem usus ille, ut

possit. In moderna enim legis provisione executor aut haeres illud, ni sponte velit, publico pandere non tenetur, et ideo posset fundus publicus legatis suis frustrari, quemadmodum publicum plurium piorum legatorum jacturam hac de causa reipsa patitur. Ad obtinendum autem hunc scopum sufficeret statuere ut executor aut haeres, sub sensibili pro fundo publico applicanda mulcta, testamentum, antequam illud aperiat, concernenti jurisdictioni praesentare, haec illud mox publicare, par ejus inter acta sua referre, et sonantes de fundo

acta sua referre, et sonantes de fundo publico, aut aliis piis fundationibus paragraphos dirigenti dicasterio submittere debeat. § 154. Denique proponit alter accisam, unius quidem ab animalium, medii autem denarii a pecorum carnis libra; ita tamen, ut haec de Diaeta tantum ad Diaetam stabiliatur. Id quod institutum hoc invidiosi habet tam per hoc, quam eo motivo elui posse arbitratur, quod accisa haec non coacte, uti 1681 Artic. 12, sed libere offeratur. Et cum

enascituras etiam apud quaestores Turcicos contrabandas eidem fundo adjecit. Atque ita primum distinctus ab eventuali cassa Fundus Commercialis enatus est. Verum cum commercium sola navigatione non absolvatur, sed insuper vias facile permeabiles requirat, ad utrumque autem hoc ne duo quidem illi fundi suffecerint, enatus est sensim usus ille, ut et hydraulici labores, qua parte materiales sunt, et viae operis publicis perficiantur. Augustus Josephus II. principio incameraverat quidem fundum salis, sed non multo post de

suo loco in superioribus proponere. Nimirum elaborandum per Deputatos regnicolares et aliquem magni nominis hydraulam generale et ordinatum navigationis planum, quod et regulationem fluviorum et majorum stagnorum exsiccationem, et canales communicationis exhauriat. Ut autem necessaria hunc in finem generalis et uniformis mappa promtius perfici possit, dirigentis in singulo Regni circulo geometrae constitutionem, indemnisationem proprietariorum, quibus per ejusmodi labores damna inferentur, constructionem duarum in Danubio ad modulum

suo summam, pro cassa hac sub nullitate testamenti legare tenebitur, salva, si quid praeterea etiam pro Cassa Commerciali legare voluerit, libertate. Si quis vero ab intestato decedat, ex acquisitis ejus medium pro cento ad rationem cassae eventualis desumetur. Ut autem publico tam de factis pro hac cassa, quam ad alias etiam pias causas legatis tanto certius constare possit, post mortem testatoris omnia testamenta pro apertura et publicatione concernenti jurisdictioni praesentari debent. Si executor aut haeres id neglexerit, in

mortem testatoris omnia testamenta pro apertura et publicatione concernenti jurisdictioni praesentari debent. Si executor aut haeres id neglexerit, in sensibili eidem cassae applicanda mulcta pecuniaria, actore locali fisco, per concernentem judicem convincatur. Singula autem jurisdictio publicandi testamenti copiam inter acta sua referat, una concernentes seu hac cassam, seu alia pia aut pro publico facta legata paragraphos, Consilio Locumtenentiali continuo submittat. Motiva. Omnium

mulctarum pecuniariarum vix alicui jurisdictioni onerosa evadet, cum pleraeque omnes regiam aliquam seu tricesimalem, seu salis, seu annonariam, seu etiam dominalem in cameralibus bonis cassam, aut in loco, aut non adeo dissitam habeant; per has autem beneficio Quietantiarum Verlags-Quittung dictarum pecuniae ejusmodi facile transponi poterunt. In praevaricatores legis hujus Deputatio nullam adhuc poenam statuendam existimavit; quia supposuit nullam alioquin jurisdictionem pio huic officio

Omnis qui donationem seu Regiam, seu Palatinalem impetraverit a proportione taxae, quae Aerario Regio cedit, quinque pro centum; qui vero characterem Comitis, Baronis, Consiliarii aut Aulae Familiaris sibi procuraverit, decem pro centum ad eandem cassam dependat. Quotta autem haec etiam in casu illo, quo Princeps concernentem aerarium suum taxam relaxaverit, deponatur. § 6. Nulla amplius in qualicunque nobiliori publico officio constituti vidua pensionem habere possit. E converso consuetae hactenus arhae Cassae

notabiliorem, quam hactenus fundum pro Commerciali Cassa producent. Quamprimum enim inita cum Turcico subdito societas eam etiam, quae domesticum mercatorem respicit, mercium partem amittendi periculo exponet, vix aliqui huic discrimini se subjicient; sine hoc autem pallio exigui Turcici subditi periculosum hunc quaestum inibunt. Et si ineant, data omnibus jurisdictionibus merces ejusmodi confiscandi facultate, et quarta earum pretii parte denuncianti, aut eas apprehendenti addicta, praevaricatio haec saepius detegetur.

novum utique stimulum sentire debent ad aliquid pro bono publico conferendum. Verum cum omnia grationalia respicientibus Aerarium Regium taxis jam affecta sint, quotta fundi publici admodum moderata esse debet, ne secus ipsa gratia impetratori oneri cedat, id autem pro realibus gratiis in 5 pro 100 a proportione taxae regiae determinari posse Deputatio demisse existimavit. Ita enim fiet, ut pro armalibus raro ultra 100 florenos, pro impetratione vero bonorum valoris 100 000

secus enim illa destinationi suae minime sufficere posset. Jam vero in sensu legum patriarum nobilioribus officiis nobiles possessionati admoveri debent. Itaque apud nos casus hic non secus evenire potest, quam si quis in officio tali consitutus decoquat; non interest autem, ut leges decoctoribus patrocinentur. Institutum proinde hoc systemati Hungarico non congruit: et ideo hactenus etiam paucorum Hungarorum viduae beneficium cassae hujus senserunt, sed illatis in generalem arharum fundum Hungaricis etiam detractis,

consequebantur. Cum tamen arhae hae longo jam usu stabilitae sint, expedientius videbatur Deputationi huic destinationem earum quoad nobiliora officia mutare, et eas Commerciali Cassae applicare, quam simpliciter abolere. In hac autem hypothesi ipsa rationis identitas exigere videbatur, ut in partem subsidii hujus comitatensia etiam, et civitatensia officia vocentur. Quoad alia mechanica officia, uti sunt illa, quae in textu recensentur, leges nobilitatem tantum,

Regni oblato conflandus speratur, specifice inseri debuisset. Cum tamen generositati Statuum limites praescribere sphaeram Deputationis excedat, Deputatio nonnisi generalem ejus mentionem facere potuit, debuitque incompletum hac in parte Articulum exhibere, antequam autem circa modalitatem conflandi ex Statuum oblato fundi, demissam suam opinionem depromat, modum cassas has administrandi praevie proponendum existimat. Articulus De administratione cassarum

quam qui Diaetaliter designabuntur, usus ullo unquam tempore impendi possint. Motiva. Ad §-phum 1. Distincta manipulatio majorem individuorum numerum deposceret; interest autem, ut quo minor fundi publici pars in sumtus administrationis impendatur. An Cassae hae per Consilium? vel vero Cameram administrandae sint? ne quaestio quidem moveri posse videtur. Camera enim, quae unice administrandis proventibus regiis destinata est, e

sint? ne quaestio quidem moveri posse videtur. Camera enim, quae unice administrandis proventibus regiis destinata est, e spiritu legum nostrarum, quae ejus praesidi ne sessionem quidem in Diaeta concesserunt, nullum in politica influxum habere potest; erectio autem et destinatio harum cassarum stricte politica est. Objicietur tamen fortasse, quod auctio pretii salis, et imposita articulis luxus a manipulatione Camerae ideo abstrahi non possint, quia per homines Camerales incassabuntur; verum ipsi hi hac parte politicorum

in Diaeta faciendae assignationis nonnisi in decernendis primis aut defigenda inventori utilis alicujus instituti remuneratione evenire possent. Cum tamen hae etiam, nisi in tempore assignentur, speratum effectum non producant, Legislatio autem non semper consideat, ut hae quoque assignationes potestati executivae relinquantur, expediens videbatur. Ad §-phum 3. De cassa quidem indigenatus, et beneficiatorum extraneorum, hactenus nonnisi de Diaeta ad Diaetam rationes Statibus

discuti, vel in quaestionem vocari queunt. Indubitato huic principio id unum opponi solet quod, cum ipsum jus leges ferendi a natione proficiscatur, possit haec aliquid sibi ita reservare, ut in objecto tali aliqua ne per Legislationem quidem mutatio fieri valeat; tale autem in Hungaria esse illud, ne cui, nisi consentienti nobili, taxa aliqua imponatur. Verum an limitata ejusmodi Legislatio vel existere possit, disquirere, non est hujus loci. Quod ipse articulus 8. 1741. non de ephemeris ejusmodi et

potest, quod oblatum hoc in proprium singuli nobilis commodum cedat. Si consensus Statuum Regni ad id non sufficeret, eodem jure sustineri posset, quod nec congregationum comitatensium assensus sufficiat, sed quod singulus in individuo nobilis debeat consentire; id autem vix aliquis sustinebit. In tam vasto, ut Hungaria est, regno debet natio suam, praesertim quoad ea, quae publicas impositiones concernunt, voluntatem in politicum aliquod corpus transfundere; id autem Hungari per stabilitos Diaetales repraesentantes

quod singulus in individuo nobilis debeat consentire; id autem vix aliquis sustinebit. In tam vasto, ut Hungaria est, regno debet natio suam, praesertim quoad ea, quae publicas impositiones concernunt, voluntatem in politicum aliquod corpus transfundere; id autem Hungari per stabilitos Diaetales repraesentantes jam praestiterunt, et ut clare contestentur, quod id de oblatis etiam ejusmodi intelligere voluerint, diserta plane lege caverunt, ne haec singillativi comitatus sub poena infamiae facere ausint. Et ideo

proponit. Pro illius fundo, praeter indigenatus taxam, bona ecclesiastica successive publico applicanda projectat. Pro particulari vero singuli comitatus cassa assignat summam illam, quam aliquis nobilium quotannis in eam sponte conferre voluerit. Ut autem quo plures ad conferendam quo majorem summam excitentur, statuendum suadet, ut e hac cassa tantum iis, aut eorum haeredibus, qui pecunias cassae huic illaturi sunt, in casu necessitatis capitalia erga 4 pro 100 mutuari possint. Futurum hac ratione dicit, ut parte

generalem Regni perceptorem stabiliri debeat, modum denique, quo maleversationes anteverti possint, proponit. Verum taxam indigenatus vix aliquem fundum constituere, projectans ipse agnoscit, bona autem ecclesiastica tam parum atque nobilitaria gratis collata pro fundo publico destinari possunt; adeoque projectati per hunc pro generali cassa fundi simpliciter evanescunt; quodsi vero totus generalis cassae proventus e quottis per

primum periculum fiat in specifico aliquo, v. gr. in erigendo Pestino usque Szolnokinum communicationis inter Tibiscum et Danubium canali; quodsi enim id successerit, eadem ratione successive omnes hydraulicos labores perfici posse arbitratur. Modalitatem autem in eo concentrat: 1. Calculentur necessarii ad opus hoc sumtus, quos ille idealiter in sex millionibus assumit. — 2. Summa haec dividatur inter dominos terrestres vel a ratione possessorii sui, vel a proportione contributionis, quam rustici sui dependunt. — 3.

tamen canalis terminatus et telonium stabilitum fuerit, habebunt perpetuum a ratione frequentioris vel rarioris navigationis interusurium, quod in casu perducendi ad florem commercii adeo increscere potest, ut jacturam primorum etiam annorum compenset; in pessimo autem casu actionarii nonnisi aliquam interusurii partem amittent, quod exiguum detrimentum bono publico facile sacrificare possunt. Certus e contra hydraula facta aerarialium, qui hac via quotannis vehuntur, articulorum

publicae, sed pro plano conflandae utilis commercialis societatis haberi potest. Jam primum omnia haec, aut complura ex iis, aliter atque supponimus evenire possunt, et tunc projectum hoc ne realem quidem utilitatem producet; stabiliendus autem per legislationem fundus certus esse debet. Deinde si projectatum telonium etiam ultra 5 pro 100 producat, lucrum hoc in systemate projecti hujus non publico, sed privatis actionariis cedet, et in omni novo opere nova

publico, sed privatis actionariis cedet, et in omni novo opere nova ejusmodi manipulatio suscipi deberet. Praeterea titulus telonii pro viis tantum et canalibus deservire, et pro his ipsis raro sufficientem fundum proferre solet; ostendimus autem pagina 105 Huius editionis pagina 420. quod promotio commercii multas praeterea erogationum rubricas complectatur. Ostendimus etiam in motivis ad §-phum

capitalium fluviorum, tum efformandi per exsiccationem majorum stagnorum canales, ac tum primum effodiendi per siccum collaterales communicationis canales stabiliendi sint; horum enim nec necessitas adest, donec navigatio per principales canales efflorescat. In systemate autem projecti hujus nullus adesset pro praeferentialibus ejusmodi laboribus fundus. Quod summum est, necessarios pro commerciali aliqua speculatione sumtus in totam nationem repartiri nil aliud est, quam illam in mercantilem cogere societatem; id autem nec naturae

In systemate autem projecti hujus nullus adesset pro praeferentialibus ejusmodi laboribus fundus. Quod summum est, necessarios pro commerciali aliqua speculatione sumtus in totam nationem repartiri nil aliud est, quam illam in mercantilem cogere societatem; id autem nec naturae Legislationis, nec nationis dignitati convenire videtur. § 159. Tertius proponit ut schedae bancales intra 40 annos ad valorem 32 millionum emittantur: ita

159. Tertius proponit ut schedae bancales intra 40 annos ad valorem 32 millionum emittantur: ita tamen, ut pro sustinendo chartarum harum credito praeter fidejussionem Statuum intra idem tempus realis sedecim millionum cassa confletur; hujus autem sequentem modalitatem proponit. 1-mo. Singulus nobilis ex annuo suo proventu quartam ejus, quod mille florenos superat, partem titulo mutui conferat, et hanc summam quatuor milliones elaturam supponit. 2-do. A capitali tamen hoc eidem nonnisi 1

hoc in substantia recidit ad gratuitum oblatum; cum enim capitalia a 5 pro 100 facile elocentur, si alicui nonnisi 1 1/2 pro 100 solvatur, idem est, ac si ille 30 tantum florenos a 5 pro 100 elocasset, residuos vero 70 florenos donasset. Hoc autem stante, cur deberet administratio cassae publicae talium etiam capitalium, quae sibi nullum lucrum proferunt, manipulatione gravari, et vel hoc nomine sumtuosior effici? Expediret itaque statuere non ut quartam, sed ut septem quartae decimas proventuum suorum

et mercantilibus speculationibus, ubi industria longe majorem, quam sit interusurium, proventum procurare potest, notabile quandoque lucrum infert; cassa publica nulli commerciali manipulationi implicari potest, secus Legislatio ipsa se mercatorem efficeret. Quodsi autem ad siccas perceptionis et erogationis rubricas reducatur, e mutuo id tantum in eam realis emolumenti redundare potest, quanto minus ac usuale sit, interusurium dependit; sicut e converso, qui cassae publicae erga minus, quam

bancales, hae quidem majori, quam quae per alios hactenus propositae sunt, nituntur fundamento, quia projectans realem pro earum securitate conflandam cassam supponit. Verum ille duplicatam relate ad realem cassam harum quantitatem proponit; id autem, ut infra ostendetur, justam proportionem jam excedit; deinde ille nimis magnam facta ad jam currentes schedas regias reflexione copiam, nempe octo milliones ad semel emittendos suadet. Denique ut primum realem cassam ea, qua ille proponit, modalitate

impleat, et detractoribus Constitutionis nostrae ulteriorem cavillandi ansam praecidat. 2. Est practicabilis. Hactenus enim gratuito ejusmodi oblato obstabat potissimum difficultas elaborandae pro justa et aequali repartitione clavis, haec autem per factam subsidii pro bello Gallico decreti repartitionem jam sublata, sicque gratuitum oblatum practicabile effectum est. 3. Fundus hic non est vagus, eventualis et variis casibus obnoxius, sed certus et determinatus.

per Deputationem hanc §-pho 40. Legislatio stabiliet, et qui idealiter forte in 100 000 assumi possunt. Verum etiam est, quod praecipuam erogationis Cassae Commercialis rubricam labores hydraulici et viarum constituant, hi autem gratuitis laboratoribus magna in parte perficiantur. Ast evolvit se postremis Comitiis, quod conflatus hactenus ex aucto salis pretio fundus in alios usus impensus sit, calculati proinde e hujus interusurio 50 000 subtrahi, et omnes per projectantem

Suae Majestatis assensu, excudendas esse schedas bancales ad vires interusurii offerendae summae, v.gr. 4 millionum, cum ea Statuum Regni assecuratione, quod hae ab earum possessoribus, dum et quando alicui collibuerit, parata pecunia redimendae sint; hanc autem schedarum emissionem tamdiu continuandam esse censet, donec summam obligati, v.gr. 4 millionum attingant. Utriusque hujus propositionis fundamenta Deputatio in sequentibus compendio concentrat:

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report